Διάλεξη 7 Πολιτική οικονομία ή Δημόσια Επιλογή 1
Πολιτική οικονομία: ορισμός Πολιτική Οικονομία (προτιμότερος είναι ο όρος Δημόσια Επιλογή) είναι η εφαρμογή των αρχών της οικονομικής ανάλυσης για την ανάλυση στη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Η θεωρία της Δημόσιας Επιλογής αναπτύχθηκε γύρω από την εργασία του James Buchanan, ο οποίος πήρε το βραβείο Νόμπελ, για την εργασία του αυτή. Βασικά χαρακτηριστικά της στοιχεία είναι τα εξής: 2
Δημόσια Επιλογή: Μερικά στοιχεία Η ιδιωτική αγορά κατευθύνεται από το ατομικό συμφέρον. Ενώ δρούμε επιδιώκοντας το δικό μας συμφέρον, ταυτόχρονα προωθούμε το κοινωνικό συμφέρον. Ο Adam Smith το αποκάλεσε αόρατο χέρι. Η Δημόσια Επιλογή θέτει το ερώτημα, «Πώς λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις στην πολιτική αγορά ;» 3
Δημόσια Επιλογή: Μερικά στοιχεία Η Δημόσια επιλογή εφαρμόζει τις αρχές των οικονομικών στην ανάλυση της διαδικασίας λήψης πολιτικών αποφάσεων. Οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τον ίδιο τρόπο για την αντιμετώπιση της πολιτικής αγοράς, όπως και στην οικονομική αγορά. Το ίδιο κάνουν όλοι με την ψήφο τους. Ουσιαστικά, ψηφίζουμε για λόγους ατομικού συμφέροντος. 4
Άμεση δημοκρατία Διάφορα είδη εκλογικών διαδικασιών Κανόνες ομοφωνίας Κανόνες πλειοψηφίας Αλληλοϋποστήριξη Προβλήματα με όλους αυτούς τους κανόνες: Το θεώρημα αδυναμίας του Arrow 5
Κανόνες συλλογικής επιλογής Στην άμεση δημοκρατία, η κοινωνία πρέπει να επιλέξει τη διαδικασία ψηφοφορίας με την οποία θα αποφασίσει για μια σειρά από δημόσιες δαπάνες. Πολιτική ισορροπία επιτυγχάνεται όταν λαμβάνεται μια απόφαση για ορισμένες δημόσιες δαπάνες, π.χ. για δημόσια αγαθά και ταυτόχρονα για το ποιος θα πληρώσει τους αναγκαίους φόρους 6
Κανόνες συλλογικής επιλογής Σ ένα τέλειο κόσμο, το μερίδιο των φόρων που πληρώνει ένα άτομο θα πρέπει να είναι ίσο με την αξία που αποδίδει ο κάθε φορολογούμενος στο αγαθό που απολαμβάνει. Ένα τέτοιο σύστημα είναι στην ουσία μίμηση της ελεύθερης αγοράς και θα πρέπει να οδηγεί σε αποτέλεσμα που είναι αποτελεσματικό κατά Pareto. 7
Κανόνες συλλογικής επιλογής Υπάρχει όμως ένα τέτοιο σύστημα; Στη θεωρία το σύστημα αυτό είναι ο κανόνας της ομοφωνίας. Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας διαδικασίας περιγράφονται από το υπόδειγμα (μοντέλο) που πρώτος ανέπτυξε ο Σουηδός οικονομολόγος Erik Lindahl,και οι τιμές που προκύπτουν από το υπόδειγμα αυτό αποκαλούνται τιμές Lindahl. 8
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα της διαδικασίας του Lindahl 9 Ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο άτομα, τον Αδάμ και την Εύα. Τα δύο αυτά άτομα πρέπει να επιλέξουν π.χ. πόσα βεγγαλικά θα χρησιμοποιήσουν σε μια γιορτή. (Τα βεγγαλικά είναι ένα δημόσιο αγαθό που συμβολίζουμε με r) D ra είναι η ζήτηση του Αδάμ, και D re της Εύας. Οι τιμές εκφράζονται ως ποσοστό % της συνολικής τιμής του αγαθού. S A =είναι το μερίδιο του συνολικού κόστους που πληρώνει ο Αδάμ για τα βεγγαλικά. Για κάθε μερίδιο που πληρώνει ο Αδάμ ζητεί κάποια ποσότητα βεγγαλικών.
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα της διαδικασίας του Lindahl 10 Η καμπύλη ζήτησης της Εύας έχει θετική κλίση επειδή θεωρούμε ως αρχή το σημείο O. Αρχικά αναγγέλλονται μια σειρά από τιμές (μερίδια φόρων) και ο Αδάμ και η Εύα ψηφίζουν για την ποσότητα των βεγγαλικών που επιθυμούν. Αν δεν υπάρχει ομοφωνία, τότε ανακοινώνεται ένας άλλος συνδυασμός τιμών (μεριδίων φόρων) και ξαναγίνεται ψηφοφορία. Η διαδικασία συνεχίζεται μέχρις ότου επιτευχθεί πολιτική ισορροπία, η οποία αποκαλείται ισορροπία Lindahl.
Διάγραμμα 6.1: Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα της διαδικασίας του Lindahl Μερίδιο Αδάμ Μερίδιο Εύας 11 r
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα της διαδικασίας του Lindahl Το πιο πάνω διάγραμμα δείχνει τη σχέση μεταξύ του μεριδίου φόρων που πληρώνει το κάθε άτομο και της ποσότητας βεγγαλικών που ζητούν τα δύο άτομα. Κάθε άτομο ζητεί περισσότερα βεγγαλικά καθώς το μερίδιο του κόστους που πληρώνει μειώνεται. Τα μερίδια έχουν άθροισμα τη μονάδα: S A +S E =1 Τιμές Lindahl : Κάθε άτομο αντιμετωπίζει μια «προσωποποιημένη τιμή» ανά μονάδα δημόσιου αγαθού, η οποία εξαρτάται από το μερίδιο φόρων που πληρώνει. 12
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα της διαδικασίας του Lindahl Στην ισορροπία οι τιμές του Lindahl διαμορφώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε το κάθε άτομο ψηφίζει για την ίδια ποσότητα του δημόσιου αγαθού. Όπως ξέρουμε από τη θεωρία για τα δημόσια αγαθά, όλα τα άτομα καταναλώνουν την ίδια ποσότητα. Στο διάγραμμα μας, η ισορροπία επιτυγχάνεται στην ποσότητα r *, και το μερίδιο κάθε ατόμου απεικονίζεται στον κάθετο άξονα. 13
Άμεση δημοκρατία: Είναι εφικτή η διαδικασία του Lindahl; Θα μπορούσαμε να φανταστούμε ένα δημοπράτη, ο οποίος ανακοινώνει τις αρχικές τιμές και ο Αδάμ και η Εύα ψηφίζουν για την ποσότητα των βεγγαλικών. Αν συμφωνούν, τότε η διαδικασία σταματά. Αν διαφωνούν, η διαδικασία συνεχίζεται με ανακοίνωση νέων τιμών (μεριδίων φόρων). Η διαδικασία συνεχίζεται έως ότου οι ποσότητες συγκλίνουν στο r *, το οποίο είναι αποτελεσματικό κατά Pareto. 14
Διαδικασία του Lindahl και ο κανόνας του Samuelson 15 Το ότι το αποτέλεσμα της διαδικασίας του Lindahl είναι αποτελεσματικό και ικανοποιεί τον κανόνα του Samuelson για δημόσια αγαθά, μπορούμε να το δείξουμε διαισθητικά ως εξής. Ας υποθέσουμε ότι το οριακό κόστος του δημόσιου αγαθού P r = MC=1. Το μερίδιο φόρου που πληρώνει το κάθε άτομο πρέπει να είναι ίσο με το οριακό του όφελος (ΜΒ). Άρα S E =MB E και S A =MB A. Αφού S E +S A =1, τότε και MB E +MB A =MC=1, που είναι ο κανόνας του Samuelson.
Διαδικασία του Lindahl και ο κανόνας του Samuelson Εναλλακτικά μπορούμε να το δούμε ως εξής: Έστω P r =1. Τότε αν η Εύα έχει να επιλέξει μεταξύ του δημόσιου αγαθού r και ενός ιδιωτικού αγαθού του α, το οποίο θεωρούμε ως αγαθό αναφοράς με τιμή P α =1, θέτει E E S Pr MRSra Παρόμοια για τον Αδάμ έχουμε: S Άρα: MRS A ra A P r MRS E A E A E MRSra S Pr S Pr Pr ( S S ) A ra P r 16
Διαδικασία του Lindahl και ο κανόνας του Samuelson Ξέρουμε όμως ότι η τιμή P r = MRT rα. Άρα MRS A ra MRS E ra MRT ra Που είναι με άλλο τρόπο διατυπωμένος ο κανόνας του Samuelson για την άριστη παροχή των δημόσιων αγαθών 17
Άμεση δημοκρατία: Είναι εφικτή η διαδικασία του Lindahl; Προβλήματα με το υπόδειγμα Lindahl : Υποθέτει ότι τα άτομα ψηφίζουν με ειλικρίνεια Η στρατηγική συμπεριφορά (π.χ., μη αποκάλυψη των πραγματικών προτιμήσεων) μπορεί να εμποδίσει την επίτευξη ισορροπίας Lindahl. Η διαδικασία εξεύρεσης των τιμών (μεριδίων φόρων) μπορεί να πάρει πολύ χρόνο. Επειδή συνήθως δεν υπάρχουν δύο άτομα, αλλά πολλά άτομα, γίνεται αντιληπτό ότι τα προβλήματα μπορεί να είναι αξεπέραστα. 18
Άμεση δημοκρατία: Άλλοι κανόνες Η άμεση δημοκρατία με τον κανόνα της ομοφωνίας δεν είναι πρακτικά εφικτή, όταν υπάρχουν περισσότερα από δύο άτομα. Ένας εναλλακτικός κανόνας ψηφοφορίας θα μπορούσε να είναι εκείνος της απλής πλειοψηφίας. Ένας τέτοιος κανόνας είναι γνωστός σε όλους μας και τις συνέπειες του θα τις εξετάσουμε αργότερα. Μπορούμε όμως να σκεφτούμε και άλλους κανόνες, όπως π.χ. κανόνες ενισχυμένης πλειοψηφίας, εξαντλητικής ψηφοφορίας, εκλογές Condorcet, Burda, αναστέλλουσα μειοψηφία, κ.α. 19
Άμεση δημοκρατία: Απλή πλειοψηφία Κανόνες πλειοψηφίας: οι κανόνες αυτοί απαιτούν 50% των ψήφων συν ένα για να έχουμε έγκριση ενός προγράμματος. Αν και οι κανόνες αυτοί μας είναι γνωστοί, εντούτοις η εφαρμογή τους δημιουργεί στην πράξη μια σειρά από προβλήματα. 20
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα κανόνα πλειοψηφίας Ας υποθέσουμε ότι έχουμε 3 άτομα τα οποία έχουν να επιλέξουν μεταξύ τριών επιπέδων (Α,Β,Γ) δημόσιου αγαθού, π.χ. βεγγαλικών. Οι επιθυμίες των ατόμων διαφέρουν Το A είναι μικρή ποσότητα Το B είναι μια ποσότητα μετρίου μεγέθους Το Γ είναι μια μεγάλη ποσότητα του αγαθού. Ας πούμε ότι τα άτομα αυτά είναι ο Κώστας, η Ελένη και ο Γιώργος. Οι προτιμήσεις τους περιγράφονται στον πίνακα 6.1 21
Πίνακας 6.1 Προτιμήσεις ψηφοφόρων Σειρά επιλογής Ψηφοφόροι Κώστας Ελένη Γιώργος Πρώτη Δεύτερη Τρίτη Γ Γ Γ 22
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα κανόνα πλειοψηφίας Στον πίνακα 6.1, η ποσότητα B θα νικούσε σε μια ψηφοφορία επιλογής μεταξύ B και A (με ψήφους 2-1, με την Ελένη και το Γιώργο να ψηφίζουν υπέρ της B). Η B θα νικούσε επίσης σε μια ψηφοφορία μεταξύ B και Γ (με ψήφους 2-1, με τον Κώστα και το Γιώργο να ψηφίζουν για το B). Σε αυτή την περίπτωση, η επιλογή του Β είναι ανεξάρτητη από τη σειρά με την οποία γίνεται η ψηφοφορία. 23
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα κανόνα πλειοψηφίας Σειρά κατάταξης 1 Κώστας Γιώργος Ελένη 2 3 Α Β Γ Βεγγαλικά 24
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα κανόνα πλειοψηφίας Ας δούμε τώρα μιαν άλλη κατάταξη προτιμήσεων, αυτή που παρουσιάζεται στον πίνακα 6.2 25
Πίνακας 6.2 Προτιμήσεις ψηφοφόρων που οδηγούν σε κυκλικό αποτέλεσμα Σειρά επιλογής Ψηφοφόροι Κώστας Ελένη Γιώργος Πρώτη Δεύτερη Τρίτη Γ Γ Α Β Γ 26
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα κανόνα πλειοψηφίας Με βάση τις προτιμήσεις του πίνακα 6.2, μπορούμε να φανταστούμε μια σειρά από ψηφοφορίες ανά ζεύγη για να προσδιορίσουμε το πλέον επιθυμητό επίπεδο δημόσιου αγαθού. Έχουν αλλάξει οι προτιμήσεις μόνο της Ελένης. Η ποσότητα A θα νικήσει σε μια ψηφοφορία μεταξύ A και B (με ψήφους 2-1, με τον Κώστα και την Ελένη να ψηφίζουν υπέρ της A). Η ποσότητα B θα νικούσε σε μια ψηφοφορία μεταξύ B και. Γ (με ψήφους 2-1, με τον Κώστα και το Γιώργο να ψηφίζουν υπέρ της B). Η ποσότητα Γ θα νικούσε μια ψηφοφορία μεταξύ A και Γ (με ψήφους 2-1, με την Ελένη και το Γιώργο να ψηφίζουν υπέρ της B). 27
Άμεση δημοκρατία: Παράδειγμα κανόνα πλειοψηφίας Παρατηρούμε λοιπόν ότι το τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται σημαντικά από τη σειρά με την οποία γίνεται η ψηφοφορία. Από το παράδειγμα μας είναι σαφές ότι οποιαδήποτε ποσότητα δεν εξετάζεται στην πρώτη ψηφοφορία θα είναι τελικά εκείνη που θα νικήσει. Διαχείριση ημερήσιας διάταξης (ατζέντας) είναι η διαδικασία της οργάνωσης της σειράς με την οποία γίνεται η ψηφοφορία, ώστε να διασφαλίσουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Άλλο ένα πρόβλημα είναι εκείνο της κυκλικής ψηφοφορίας. Η ψηφοφορία ανά ζεύγη μπορεί να συνεχιστεί στο διηνεκές χωρίς τη λήψη απόφασης. 28
Άμεση δημοκρατία: Δυσκολίες με τον κανόνα πλειοψηφίας 29 Η κορυφή στις προτιμήσεις ενός ατόμου είναι ένα σημείο γύρω από το οποίο όλα τα γειτονικά σημεία είναι χαμηλότερα. Μονοκόρυφες προτιμήσεις: Η χρησιμότητα μειώνεται καθώς ένα άτομο απομακρύνεται από το πλέον προτιμώμενο αποτέλεσμα. Δικόρυφες προτιμήσεις: Η χρησιμότητα αρχικά μειώνεται καθώς το άτομο απομακρύνεται από το πλέον προτιμώμενο αποτέλεσμα, αλλά μετά αυξάνει. Στο διάγραμμα 6.2, η Ελένη έχει δικόρυφες προτιμήσεις καθώς αυξάνει η ποσότητα, πράγμα που σημαίνει ότι προτιμά είτε πολύ μικρή είτε πολύ μεγάλη ποσότητα. δημόσιου αγαθού..
Άμεση δημοκρατία: Δυσκολίες με τον κανόνα πλειοψηφίας Σειρά κατάταξης 1 Κώστας Ελένη 2 Γιώργος 3 Α Β Γ Βεγγαλικά 30
Άμεση δημοκρατία: Δυσκολίες με τον κανόνα πλειοψηφίας Είναι εύλογο και λογικό να έχουμε δικόρυφες προτιμήσεις; Εξαρτάται από το πλαίσιο αναφοράς. Στην περίπτωση των βεγγαλικών, μάλλον όχι. Πιο προφανές στην περίπτωση που έχουμε ιδιωτικά υποκατάστατα. Π.χ. δημόσιες-ιδιωτικές μεταφορές, δημόσια-ιδιωτικά σχολεία. Αγαθά τα οποία δεν μπορούν να ταξινομηθούν σε μια κλίμακα όπως «μέγεθος». Π.χ. η χρήση άδειων κτιρίων. 31
Άμεση δημοκρατία: κανόνες πλειοψηφίας Ας επανέλθουμε στην περίπτωση που έχουμε τη δυνατότητα κατάταξης των εναλλακτικών προτάσεων με βάση ένα χαρακτηριστικό, όπως η ποσότητα ή το μέγεθος. Ο διάμεσος ψηφοφόρος είναι ο ψηφοφόρος οι προτιμήσεις του οποίου ευρίσκονται στο μέσο του συνόλου των προτιμήσεων όλων των ψηφοφόρων. Οι μισοί ψηφοφόροι θέλουν περισσότερο από αυτό το αγαθό και οι άλλοι μισοί λιγότερο. 32
Άμεση δημοκρατία: Το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου Το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου μας λέει ότι στο βαθμό που όλες οι προτιμήσεις είναι μονοκόρυφες, το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας με βάση τον κανόνα της πλειοψηφίας αντανακλά τις προτιμήσεις του διάμεσου ψηφοφόρου. 33
Άμεση δημοκρατία: Το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου Για να διευκρινίσουμε το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου, ας πάρουμε το εξής παράδειγμα. Έστω πέντε ψηφοφόροι, ο καθένας από τους οποίους έχει μονοκόρυφες προτιμήσεις όπως αυτές που περιγράφονται στον πίνακα 6.3. Ο κάθε ψηφοφόρος ατομικά προτιμά τη δαπάνη που δίνεται στον πίνακα. 34
Άμεση δημοκρατία: Το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου Προτιμήσεις ψηφοφόρων για επίπεδο δαπάνης ψηφοφόρος Ντόναλντ Νταίζη Χιούη Ντιούη Λούη δαπάνη 5 100 150 160 700 35
Άμεση δημοκρατία: Το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου Προτιμήσεις ψηφοφόρων για επίπεδο δαπάνης ψηφοφόρος δαπάνη Ντόναλντ 5 Νταίζη 100 Χιούη 150 Ντιούη 160 Λούη 700 36
Άμεση δημοκρατία: Το θεώρημα του διάμεσου ψηφοφόρου Μια μετακίνηση από το 0 στο 5 θα γινόταν δεκτή από όλους τους ψηφοφόρους. Μια μετακίνηση από το 0 στο 100 θα ψηφιζόταν από τους Νταίζη, Χιούη, Ντιούη και Λούη. Μια μετακίνηση από το 100 στο 150 θα ψηφιζόταν από τους Χιούη, Ντιούη και Λούη. Οποιαδήποτε αύξηση από το 150 και πάνω θα εμποδιζόταν από την πλειοψηφία των ψηφοφόρων. Άρα, η πλειοψηφία ψηφίζει για 150, επίπεδο που είναι το προτιμώμενο από το διάμεσο ψηφοφόρο, το Χιούη. 37
Άμεση δημοκρατία: Αλληλοϋποστήριξη (ανταλλαγές ψήφων) Τα συστήματα αλληλοϋποστήριξης με ανταλλαγές ψήφων (Logrolling) δίνουν τη δυνατότητα στα άτομα να αλληλοϋποστηρίζονται με ανταλλαγές ψήφων και επομένως να δηλώνουν πόσο έντονα προτιμούν τα διάφορα προγράμματα Η ανταλλαγή ψήφων δημιουργεί αμφισβητήσεις, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματική παροχή των δημόσιων αγαθών. 38
Άμεση δημοκρατία: Αλληλοϋποστήριξη (ανταλλαγές ψήφων) Ας πάρουμε την περίπτωση τριών ατόμων και τα οφέλη που αποκομίζουν από τρία διαφορετικά έργα.. Αρνητικές τιμές σημαίνουν απώλεια ευημερίας. Ο πίνακας 6.4 απεικονίζει τα οφέλη των ατόμων από τα διάφορα έργα. 39
Άμεση δημοκρατία: Αλληλοϋποστήριξη (ανταλλαγές ψήφων) Οι ανταλλαγές ψήφων μπορεί να βελτιώσουν την ευημερία Ψηφοφόρος Έργο Μελανί Ρετ Σκάρλετ Συνολικά καθαρά οφέλη Νοσοκομείο 200-50 -55 95 Βιβλιοθήκη -40 150-30 80 Πισίνα -120-60 400 220 40
Άμεση δημοκρατία: Αλληλοϋποστήριξη (ανταλλαγές ψήφων) Ο πίνακας 6.4 δείχνει ότι το συνολικό καθαρό όφελος από κάθε έργο είναι θετικό, αλλά με τον κανόνα της απλής πλειοψηφίας κανένα έργο δεν εγκρίνεται. Το καθαρό όφελος είναι αρνητικό για δύο ψηφοφόρους σε κάθε περίπτωση (αλλά μικρό), και θετικό για έναν. Με το να κάνουν ανταλλαγή ψήφων όμως είναι δυνατό να εγκριθούν και τα τρία προγράμματα και η ευημερία της κοινωνίας να βελτιωθεί. 41
Άμεση δημοκρατία: Αλληλοϋποστήριξη (ανταλλαγές ψήφων) Η ανταλλαγή ψήφων όμως μπορεί να οδηγήσει και σε αναποτελεσματικά αποτελέσματα. Ας πάρουμε το εξής παράδειγμα: Ας αλλάξουμε τα οφέλη και για τα τρία έργα, έτσι ώστε το καθαρό όφελος από κάθε έργο να είναι αρνητικό, όπως δείχνει ο πίνακας 6.5. Στην περίπτωση αυτή η ανταλλαγή ψήφων μπορεί να καταλήξει σε αποτέλεσμα που δεν είναι αποτελεσματικό. 42
Άμεση δημοκρατία: Αλληλοϋποστήριξη (ανταλλαγές ψήφων) 43 Οι ανταλλαγές ψήφων μπορεί να μειώσουν την ευημερία Ψηφοφόρος Έργο Μελανί Ρετ Σκάρλετ Συνολικά καθαρά οφέλη Νοσοκομείο 200-110 -105-15 Βιβλιοθήκη -40 150-120 -10 Πισίνα -270-140 400-10
Άμεση δημοκρατία: Αλληλοϋποστήριξη (ανταλλαγές ψήφων) Σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση, η πλειοψηφία των ψηφοφόρων σχηματίζουν συνασπισμό για να ψηφίσουν τα έργα που εξυπηρετούν τα συμφέροντα τους, αλλά το κόστος το φέρει κυρίως η μειοψηφία. 44
Άμεση δημοκρατία: Προβλήματα Υπάρχει κάποια ηθικά αποδεκτή μέθοδος που να μπορεί να μεταφράζει τις ατομικές προτιμήσεις σε συλλογικές προτιμήσεις, οι οποίες να είναι απαλλαγμένες από τα προβλήματα που αναφέραμε πιο πάνω; 45
Άμεση δημοκρατία: Προβλήματα Κριτήρια για τον κανόνα λήψης απόφασης 1. Ο κανόνας πρέπει να παράγει απόφαση οποιαδήποτε κι αν είναι η κατάταξη των προτιμήσεων (π.χ. δικόρυφες προτιμήσεις). 2. Ο κανόνας πρέπει να επιτρέπει όλες τις δυνατές ταξινομήσεις προτιμήσεων. 3. Ο κανόνας πρέπει να ανταποκρίνεται στις ατομικές προτιμήσεις. Αν όλοι προτιμούν το Α από το Β, τότε και η κοινωνία προτιμά το Α από το Β. 46
Άμεση δημοκρατία: Προβλήματα 4. Ο κανόνας πρέπει να χαρακτηρίζεται από συνέπεια (π.χ. μεταβατικότητα προτιμήσεων). 5. Ο κανόνας πρέπει να μπορεί να ταξινομεί δύο πολιτικές ανεξάρτητα από άσχετες εναλλακτικές δυνατότητες. 6. Μη δικτατορία. Οι κοινωνικές προτιμήσεις δεν μπορεί να αντανακλούν τις προτιμήσεις ενός και μόνο ατόμου. 47
Άμεση δημοκρατία: Προβλήματα Θεώρημα αδυναμίας του Arrow: Το θεώρημα αυτό μας λέει ότι είναι αδύνατο να βρούμε έναν κανόνα λήψης απόφασης που να ικανοποιεί όλα τα πιο πάνω κριτήρια. Τα κριτήρια αυτά, όλα μαζί, φαίνονται λογικά. Το θεώρημα όμως ρίχνει κάποιες σκιές πάνω στο αν οι δημοκρατίες μπορούν να λειτουργούν αποτελεσματικά. 48
Άμεση δημοκρατία: Προβλήματα Αν κάποιο από τα κριτήρια αυτά δεν ισχύει, τότε είναι δυνατό να βρούμε ένα κανόνα για τη συλλογική λήψη αποφάσεων. Μερικές φορές είναι δυνατό, αλλά όχι εγγυημένο, να βρούμε έναν κανόνα λήψης απόφασης. π.χ., αν όλοι έχουν τις ίδιες προτιμήσεις. Το θεώρημα αυτό δημιουργεί αμφιβολίες για το αν μπορούμε να χρησιμοποιούμε συναρτήσεις κοινωνικής ευημερίας. 49
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία Στην πραγματικότητα η κυβέρνηση δεν αθροίζει απλά τις προτιμήσεις των ατόμων. Η διακυβέρνηση γίνεται από πολιτικούς, δικαστές, δημόσιους λειτουργούς (γραφειοκράτες), κ.ο.κ. Οι παράγοντες αυτοί έχουν όλοι τις δικές τους συναρτήσεις επιδιώξεων. 50
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Πολιτικοί Εκλεγμένοι πολιτικοί: Αν οι ψηφοφόροι έχουν μονοκόρυφες προτιμήσεις, ο πολιτικός που επιδιώκει τη μεγιστοποίηση των ψήφων υιοθετεί το πρόγραμμα του διάμεσου ψηφοφόρου. Ας πάρουμε το διάγραμμα 6.3. Οι υποψήφιοι μετακινούνται προς το μέσο του φάσματος, επειδή οι ψηφοφόροι υποστηρίζουν τον υποψήφιο με απόψεις που είναι πιο κοντά στις απόψεις τους και μόνο ένας υποψήφιος νικά. 51
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Πολιτικοί Αριθμός ψηφοφόρων διάμεσος προοδευτικός συντηρητικός 52
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Πολιτικοί Συνέπειες: Τα δικομματικά συστήματα τείνουν να δημιουργούν «σταθερές» ισορροπίες, με την έννοια ότι και τα δύο κόμματα έχουν θέσεις κοντά στο «κέντρο». Η αντικατάσταση των άμεσων δημοψηφισμάτων (π.χ., άμεση δημοκρατία) από αντιπροσωπευτικά συστήματα δεν έχει επίδραση στο αποτέλεσμα. Και τα δύο αντικατοπτρίζουν τις προτιμήσεις του μέσου ψηφοφόρου. 53
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Πολιτικοί Περιπλοκές στην πραγματική ζωή Η ιδεολογία έχει σημασία: οι πολιτικοί δεν ενδιαφέρονται αποκλειστικά και μόνο να κερδίσουν τις εκλογές. Προσωπικότητα: Οι ψηφοφόροι δεν επηρεάζονται μόνο από τα θέματα που είναι υπό κρίση. Ηγεσία: οι πολιτικοί δεν αντιδρούν απλά και μόνο στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων. Συμμετοχή ψηφοφόρων: μπορεί να επηρεαστεί από τις σχετικές διαφορές των υποψηφίων 54
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Δημόσιοι υπάλληλοι/γραφειοκράτες Γραφειοκράτες: δημόσιοι υπάλληλοι. Είναι υπερβολικά απλοϊκό να υποθέτουμε ότι ο γραφειοκράτης επιδιώκει αποκλειστικά και μόνο να ερμηνεύει και να υλοποιεί παθητικά τις επιθυμίες του εκλογικού σώματος και των αντιπροσώπων του. Ο Niskanen (1971) υποστηρίζει ότι ο γραφειοκράτης τείνει να επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στο να μεγιστοποιεί το μέγεθος της δημόσιας υπηρεσίας, το κύρος του, την εξουσία του, κ.λ.π., επειδή οι δυνατότητες για χρηματικά οφέλη είναι πολύ περιορισμένες. 55
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Δημόσιοι υπάλληλοι/γραφειοκράτες Κόστος Αξία 56 0 Q* Αποτελεσματικό προϊόν Q bc Πραγματικό προϊόν Q ανά έτος
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Δημόσιοι υπάλληλοι/γραφειοκράτες Στο προηγούμενο διάγραμμα, ο γραφειοκράτης δεν επιλέγει το αποτελεσματικό επίπεδο προϊόντος, το Q *, όπου MB=MC, αλλά επιλέγει μάλλον μια μεγαλύτερη ποσότητα, την Q bc, όπου TB=TC. Η υπηρεσία δεν έχει ζημιές, αλλά είναι αναποτελεσματική 57
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Δημόσιοι υπάλληλοι/γραφειοκράτες Οι γραφειοκράτες έχουν κίνητρο να προωθούν δραστηριότητες που αυξάνουν την αίσθηση του χρηματοδότη για τα οφέλη που προκύπτουν από την υπηρεσία ή το έργο. Αυτό είναι ανάλογο με τη μετατόπιση της καμπύλης οφέλους προς τα πάνω. Οι γραφειοκράτες έχουν ένα πλεονέκτημα πληροφόρησης, για να παρουσιάζουν εναλλακτικές προτάσεις, όπως είτε δέχεσαι το Q bc είτε δεν υπάρχει άλλη δυνατότητα. 58
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Ομάδες συμφερόντων Ομάδες με ειδικά συμφέροντα μπορούν να συνασπίζονται και να ασκούν δυσανάλογη με το μέγεθος τους εξουσία, με το να ψηφίζουν όλοι μαζί, ή με το να συνεισφέρουν χρηματικά ποσά σε καμπάνιες, που προωθούν τα συμφέροντα τους. Οι ομάδες σχηματίζονται επί τη βάσει πολλών παραγόντων, όπως κεφάλαιο έναντι εργασίας, πλούσιοι έναντι φτωχών, βιομηχανίες, περιοχές, δημογραφικοί λόγοι, κ.α. 59
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Ομάδες συμφερόντων Προσοδοθηρία είναι η χρήση του κρατικού μηχανισμού για την απόκτηση αποδόσεων πάνω από τις κανονικές (προσόδους). Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι εκείνο που απεικονίζεται στο διάγραμμα 6.5, όπου οι παραγωγοί φιστικιών ασκούν πιέσεις στην κυβέρνηση για την επιβολή περιορισμών στις εισαγωγές από άλλες χώρες. Αυτό σημαίνει ότι οι παραγωγοί έχουν σχηματίσει ένα είδος καρτέλ. 60
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Ομάδες συμφερόντων Πρόσοδοι P καρτέλ P c Q καρτέλ Q c Τόνοι ετησίως 61
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Ομάδες συμφερόντων Στο διάγραμμα πιο πάνω, το ανταγωνιστικό προϊόν είναι στο Q c. Οι παραγωγοί φιστικιών θα προσπαθήσουν να δημιουργήσουν ένα παράνομο καρτέλ για να περιορίσουν το προϊόν στο Q καρτέλ, αλλά ο κάθε παραγωγός έχει το κίνητρο ατομικά να παραβιάσει τη συμφωνία. Αν οι παραγωγοί μέσα από δραστηριότητες λόμπι κατορθώσουν να επιβληθούν ποσοστώσεις, τότε μπορούν να επιβάλουν την τήρηση της παραγωγής στο Q καρτέλ. 62
Αντιπροσωπευτική δημοκρατία : Ομάδες συμφερόντων Από τη μικροοικονομική θεωρία ξέρουμε ότι η μείωση του προϊόντος οδηγεί σε απώλεια ευημερίας ίση με το τρίγωνο cde. Στο βαθμό που οι οικονομικές πρόσοδοι, abcd, ξοδεύονται για κοινωνικά σπάταλες δραστηριότητες λόμπι (μάλλον παρά να είναι μια μεταβίβαση στους παραγωγούς), και αυτή η δαπάνη μπορεί να θεωρηθεί ως απώλεια ευημερίας. 63
Εξήγηση για τη μεγέθυνση του κράτους Η μεγέθυνση του κράτους, που παρατηρήθηκε, κυρίως στον εικοστό αιώνα, μπορεί να εξηγηθεί από διάφορους λόγους Προτιμήσεις των πολιτών Μαρξιστική άποψη Τυχαία γεγονότα Μεταβολές στις κοινωνικές απόψεις Διανομή εισοδήματος 64
Έλεγχος του μεγέθους του κράτους Ανταγωνισμός από τον ιδιωτικό τομέα Μεταρρύθμιση της διαδικασίας προϋπολογισμού Συνταγματικές ρυθμίσεις 65
Σύνοψη Ορισμός πολιτικής οικονομίας Άμεση δημοκρατία Αντιπροσωπευτική δημοκρατία Κρατική μεγέθυνση 66