Τη ζπκβαίλεη ζε έλα Εξγαζηήξην Γελεηηθήο?

Transcript

1 12 εξγαζηήξην ίζσο ειέγμεη ηα απνζεθεπκέλα δείγκαηα (ηδηαίηεξα εάλ ν αξρηθόο έιεγρνο δελ έδσζε απνηέιεζκα), αιιά κόλν εάλ έρεηε δώζεη ηε γξαπηή ζαο ζπγθαηάζεζε γηα θάηη ηέηνην. Με απηό ηνλ ηξόπν νη αζζελείο θαη ν θιηληθόο γελεηηζηήο εμαζθαιίδνπλ όηη ν έιεγρνο ζα γίλεη κε ηελ πιένλ ζύγρξνλε κεζνδνινγία. Τα εξγαζηήξηα κπνξεί λα θάλνπλ ρξήζε ησλ απνζεθεπκέλσλ δεηγκάησλ κε αλώλπκν ηξόπν, ώζηε λα κπνξέζνπλ λα αλαπηύμνπλ λέεο κεζνδνινγίεο ειέγρνπ, ή λα ηα κνηξαζηνύλ κε άιια εξγαζηήξηα γηα ηελ πηζηνπνίεζε πνηόηεηαο εξγαζηεξηαθώλ ειέγρσλ, εθηόο εάλ ν αζζελήο έρεη εθ ησλ πξνηέξσλ αξλεζεί ηελ ρξήζε ηνπ δείγκαηόο ηνπ θαηά απηόλ ηνλ ηξόπν. Όπσο όια ηα απνζεθεπκέλα θιηληθά δείγκαηα, ην DNA ζεσξείηαη κέξνο ησλ ηαηξηθώλ ζηνηρείσλ ηνπ αζζελνύο θαη ηζρύεη ην απόξξεην ησλ πιεξνθνξηώλ. Απηό νπζηαζηηθά ζεκαίλεη όηη πξόζβαζε ζε απηά ηα ζηνηρεία έρεη κόλν εμεηδηθεπκέλν ηαηξηθό πξνζσπηθό θαη νη γελεηηζηέο. Τη ζπκβαίλεη ζε έλα Εξγαζηήξην Γελεηηθήο? Μεξηθνύο ηνπο απαζρνιεί ην γεγνλόο όηη ίζσο ε αζηπλνκία λα δεηήζεη πξόζβαζε ζε απνζεθεπκέλν δείγκα ηνπο DNA. Απηό απνηειεί πνιύ ζπάλην θαηλόκελν. Δάλ όκσο ε αζηπλνκία δεηήζεη πξόζβαζε ζην δείγκα ζαο από ην εξγαζηήξην γελεηηθήο (θαζώο θαη άιια θιηληθά ζηνηρεία από ην θάθειν ζαο), απηό κπνξέη λα γίλεη κόλν θαηόπηλ δηθαζηηθνύ εληάικαηνο. Τν θπιιάδην απηό δεκηνπξγήζεθε κε ηελ βνήζεηα ηνπ Γξ. Ian M Frayling, Ιλζηηηνύην Ιαηξηθήο Γελεηηθήο, Παλεπηζηεκηαθό Ννζνθνκείν Οπαιίαο, Cardiff, Ηλσκέλν Βαζίιεην; θαη από ηνλ Γξ. Domenico Coviello, Δξγαζηήξην Ιαηξηθήο Γελεηηθήο, Fondazione IRCCS, Μηιάλν, Ιηαιία θαη ηελ Οκάδα Γελεηηθήο. Μεηαθξαζκέλν από ηελ Καηεξίλα Πνπγνύληα θαη ηελ Μαξία Τδέηε. Μαξηηνο 2009 Υπνζηήξημε από ηελ EuroGentest, κε ρξεκαηνδόηεζε από επξσπατθό πξόγξακκα EU-FP6 κε αξηζκό ζπκβνιαίνπ Δηθνλνγξάθεζε: Rebecca J Kent rebecca@rebeccajkent.com Πιεξνθνξίεο γηα Αζζελείο θαη Οηθνγέλεηεο

2 2 Τη ζπκβαίλεη ζε έλα Εξγαζηήξην Γελεηηθήο? Οη παξαθάησ πιεξνθνξίεο πεξηγξάθνπλ ηη αθξηβώο γίλεηαη κε ην δείγκα πνπ έρεη ζηαιεί ζε έλα εξγαζηήξην γελεηηθήο. Τα θύξηα ζεκεία πνπ αλαθέξνληαη είλαη ηα εμήο: Οη δηαθνξεηηθέο κεζνδνινγίεο πνπ εθαξκόδνληαη Γηαηί κεξηθνί γελεηηθνί έιεγρνη παίξλνπλ πνιύ ρξόλν γηα λα βγνπλ ηα απνηειέζκαηα ελώ άιινη ηειεηώλνπλ γξήγνξα Γηαηί ζε κεξηθέο πεξηπηώζεηο ην εξγαζηήξην δελ κπνξεί λα ζαο δώζεη απνηέιεζκα. Τη είλαη ν γελεηηθόο έιεγρνο? Οη πεξηζζόηεξνη γελεηηθνί έιεγρνη εμεηάδνπλ ην DNA, ηελ ρεκηθή νπζία ησλ θπηηάξσλ καο πνπ εκπεξηέρεη ηηο νδεγίεο γηα ηελ αλάπηπμε καο θαη όιεο ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζώκαηόο καο. Τν DNA πεξηέρεη θσδηθνπνηεκέλα κελύκαηα νξγαλσκέλα ζε γνλίδηα. Οη άλζξσπνη έρνπλ δηαθνξεηηθά γνλίδηα, νξγαλσκέλα ζηα ρξσκνζώκαηα. Κιεξνλνκνύκε ηα ρξσκνζώκαηα από ηνπο γνλείο καο, 23 από ηελ κεηέξα θαη 23 από ηνλ πάηέξα, νπόηε θαηαιήγνπκε κε δύν δεύγε από 23 ρξσκνζώκαηα. Δάλ παξνκνηάζνπκε ηελ γελεηηθή ζαλ βηβιίν ηεο δσήο, ηόηε ην DNA είλαη ηα γξάκκαηα, ηα γνλίδηα νη ιέμεηο, θαη ηα ρξσκνζώκαηα ηα θεθάιαηα ηνπ βηβιίνπ. 11 απηό κπνξεί λα δηπιαζηάζεη ή θαη λα ηξηπιαζηάζεη ηνλ ρξόλν κέρξη λα έρνπκε ην απνηέιεζκα. Μεξηθέο θνξέο ν έιεγρνο δελ νινθιεξώλεηαη ιόγσ κε επαξθνύο πνζόηεηαο δείγκαηνο DNA. Μπνξεί ηα απνηειέζκαηα λα είλαη ιαλζαζκέλα? Τα απνηειέζκαηα ελόο γελεηηθνύ ειέγρνπ είλαη πνιύ ζεκαληηθά γηα ην άηνκν πνπ ειέγρεηαη θαη γηα ηελ νηθνγέλεηα ηνπ θαη γηα ηνλ ιόγν απηό ην εξγαζηήξην ηα ρεηξίδεηαη κε κεγάιε πξνζνρή. Λακβάλνληαη πάληα πνιιέο πξνθπιάμεηο ώζηε λα δηαζθαιηζηεί ε εγθπξόηεηα ηνπ απνηειέζκαηνο. Δάλ ραξαθηεξηζηεί ε κεηάιιαμε, πάληα γίλεηαη επαιήζεπζε (αλ θαη κεραλήκαηα ρξεζηκνπνηνύληαη ζε όια ηα ζηάδηα ηεο δηαδηθαζίαο ειέγρνπ, ν γελεηηζηήο πάληα βεβαηώλεηαη όηη όια ιεηηνπξγνύλ ζσζηά). Η επαιήζεπζε ηνπ απνηειέζκαηνο ζπρλά γίλεηαη κε δεύηεξε κεζνδνινγία. Υπάξρνπλ δηαδηθαζίεο ώζηε λα κελ γίλεη κπέξδεκα ησλ δεηγκάησλ. Δπηπξόζζεηα, πνιιά εξγαζηήξηα ζπκκεηέρνπλ ζε ειέγρνπο πνηόηεηαο πνπ βνεζάεη λα δηαπηζηώζνπλ εάλ ππάξρνπλ όιεο νη δηθιίδεο αζθάιεηαο γηα ηελ εγθπξόηεηα ησλ απνηειεζκάησλ, Τη ζα γίλεη ην δείγκα κνπ κόιηο νινθιεξωζεί ν έιεγρνο? Δθηόο αλ δεηήζεηε λα θαηαζηξαθεί ην δείγκα ζαο κε ηελ νινθιήξσζε ηνπ ειέγρνπ, ην εξγαζηήξην ζπλήζσο θπιάζζεη ηα δείγκαηα DNA, θαη ηα δείγκαηα ρξσκνζσκηθνύ ειέγρνπ. Μπνξείηε λα δεηήζεηε ελεκέξσζε από ην εξγαζηήξην, θαη νπνηαδήπνηε ζηηγκή λα δεηήζεηε ην δείγκα ζαο λα θαηαζηξαθεί ή λα επηζηξαθεί ζε εζάο. Έιεγρνο γηα άιια γελεηηθά λνζήκαηα δελ γίλεηε ζην δηθό ζαο δείγκα ρσξίο ηελ δηθή ζαο γξαπηή ζπγθαηάζεζε. Με ηελ αλάπηπμε λέσλ κεζνδνινγηώλ ειέγρνπ, ην

3 10 ραξαθηεξηζκνύ θάπνηαο κεηάιιαμεο απηή ηελ ζηηγκή, ζην κέιινλ κε ηηο λέεο εμειίμεηο κπνξεί λα δνζεί απηή ε δπλαηόηεηα. Γηαηί ηα απνηειέζκαηα κεξηθώλ γελεηηθώλ ειέγρωλ παίξλνπλ πνιύ ρξόλν ελώ άιινη ηειεηώλνπλ πην γξήγνξα? Δάλ ην εξγαζηήξην γλσξίδεη πνηα κεηάιιαμε λα ςάμεη, γηαηί ε κεηάιιαμε έρεη ραξαθηεξηζηεί ζε θάπνην άιιν κέινο ηεο νηθνγέλεηαο πνπ πάζρεη από ην ίδην λόζεκα, ή γηαηί ην εξγαζηήξην γλσξίδεη πνηα πεξηνρή ηνπ γνληδίνπ πξέπεη λα ειέγμεη, ηόηε ην απνηέιεζκα ζα είλαη γλσζηό πην γξήγνξα. Ο έιεγρνο κπνξεί λα δηαξθέζεη κηα ή δπν εβδνκάδεο. Φωηνγξαθία 1: Γνλίδηα, ρξωκνζώκαηα θαη DNA 3 Δάλ δελ έρεη ραξαθηεξηζηεί ε κεηάιιαμε ζηελ νηθνγέλεηα, ή εάλ πεξηζζόηεξα ηνπ ελόο γνλίδηα είλαη ππεύζπλα γηα ην λόζεκα, ζα ρξεηαζηεί πεξηζζόηεξνο ρξόλνο γηα ην απνηέιεζκα. Τν εξγαζηήξην ζα πξέπεη λα ειέγμεη όιν ην γνλίδην ή αθόκε θαη πεξηζζόηεξα ηνπ ελόο γνλίδηα. Απηή ε δηαδηθαζία είλαη ρξνλνβόξα θαη ελδέρεηαη λα πάξεη πνιινύο κήλεο. Ο ρξόλνο κέρξη ην απνηέιεζκα εμαξηάηαη από ην κέγεζνο ηνπ γνληδίνπ θαη ε ηερλνινγία πνπ ρξεζηκνπνηεί ην εξγαζηήξην. Η κπτθή δπζηξνθία Duchenne, πξνθαιείηαη από κεηαιιάμεηο ζην γνλίδην ηεο δπζηξνθίλεο, έλα από ηα κεγαιύηεξα ζε κέγεζνο γνλίδηα ηνπ αλζξώπνπ. έρνπλ ραξαθηεξηζηεί ρηιηάδεο κεηαιιάμεηο ππεύζπλεο γηα ην λόζεκα, επνκέλσο ν ραξαθηεξηζκόο ηεο νηθνγελνύο κεηάιιαμεο είλαη κία ρξνλνβόξα δηαδηθαζία. Γηα ηε λόζν Huntington νη κεηαιιάμεηο πάληα εληνπίδνληαη ζε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή ζην γνλίδην huntingtin. Ο έιεγρνο γηα απηό ην λόζεκα είλαη πην εύθνινο θαη ζα πάξεη ζεκαληηθά ιηγόηεξν ρξόλν. Η πνηόηεηα ηνπ DNA είλαη ζεκαληηθόο παξάγνληαο επηηπρίαο ηνπ γελεηηθνύ ειέγρνπ. Μεξηθέο θνξέο ν γελεηηζηήο πξέπεη πξώηα λα εμεηάζεη ην DNA αηόκνπ πνπ έρεη πεζάλεη γηα λα ραξαθηεξίζεη ηελ κεηάιιαμε πνπ επζύλεηαη γηα ην λόζεκα ζηελ νηθνγέλεηα. Δάλ ην ζπγθεθξηκέλν δείγκα DNA δελ είλαη θαιήο πνηόηεηαο, Αιιαγέο ζηα γνλίδηα ή ηα ρξσκνζώκαηα απνθαινύληαη κεηαιιάμεηο. Μπνξνύκε λα παξνκνηάζνπκε ηελ κεηάιιαμε σο έλα νξζνγξαθηθό ιάζνο, ή αιιαγή κηαο ζεηξάο ιέμεσλ ζε κηα πξόηαζε. Οη κεηαιιάμεηο ζπκβαίλνπλ πνιύ ζπρλά θαη όινη καο είκαζηε θνξείο ελόο αξηζκνύ κεηαιιάμεσλ. Τν απνηέιεζκα κηαο κεηάιιαμεο κπνξεί λα είλαη θαιό ή θαθό, ή λα κελ επεξεάδεη θαζόινπ ηηο ιεηηνπξγίεο ελόο νξγαληζκνύ. Απηό εμαξηάηαη θαη από πεξηβαιινληηθνύο παξάγνληεο, ηπραία γεγνλόηα ή αθόκε θαη ζπλδπαζκόο κεηαιιάμεσλ θαη ζε άιια γνλίδηα. Οη κεηαιιάμεηο είλαη ζπλήζσο βιαβεξέο εάλ πξνθαιέζνπλ πξόβιεκα ζηελ ζσζηή ιεηηνπξγηθόηεηα ελόο γνληδίνπ. Οη γελεηηθνί έιεγρνη επνκέλσο έρνπλ ζηόρν ηνλ ραξαθηεξηζκό κεηαιιάμεσλ ζε έλα γνλίδην ή ρξσκόζσκα. Ο έιεγρνο γίλεηαη ζε κηα κηθξή πνζόηεηα νιηθνύ αίκαηνο ή θαη ζε άιιν είδνο ηζηνύ (ζάιην, όκσο ζπλήζσο ρξεηάδεηαη αξθεηή πνζόηεηα θαζαξνύ DNA γηα ηνλ ιόγν απηό πξνηηκάηαη νιηθό αίκα). Τν δείγκα αίκαηνο ζα ζηαιεί ζην θαηάιιειν εξγαζηήξην γελεηηθήο ώζηε λα γίλεη ν έιεγρνο.

4 4 Οη θιηληθέο Γελεηηθήο έρνπλ ζπλήζσο ην δηθό ηνπο εξγαζηήξην Γελεηηθήο. Υπάξρεη όκσο κηα ζσξεία γελεηηθώλ ειέγρσλ θαη δελ ππάξρεη δπλαηόηεηα έλα εξγαζηήξην λα θάλεη όινπο ηνπο ειέγρνπο. Απηό ζπλήζσο ζπκβαίλεη γηα ηηο πην ζπάληεο παζήζεηο. Τν δείγκα επνκέλσο κπνξεί λα ζηαιεί ζε έλα εμεηδηθεπκέλν εξγαζηήξην γηα ηνλ έιεγρν. Πξέπεη λα γλσξίδνπκε όηη έλαο γελεηηθόο έιεγρνο ζα καο δώζεη πιεξνθνξίεο κόλν γηα ην λόζεκα γηα ην νπνίν ειεγρόκαζηε. Γελ ππάξρεη έλαο γελεηηθόο έιεγρνο γηα όια ηα λνζήκαηα. Ο ζθνπόο ηνπ ειέγρνπ είλαη λα δώζεη πιεξνθνξίεο γηα ηελ πγεία ελόο αηόκνπ ή ηεο νηθνγέλεηαο. Οη θιηληθέο Γελεηηθήο δελ θάλνπλ ζπλήζσο ειέγρνπο γηα ζέκαηα όπσο παηξόηεηα, όκσο ε κε παηξόηεηα κπνξεί λα απνθαιπθζεί κέζσ ελόο γελεηηθνύ ειέγρνπ γηα ζπγθεθξηκέλν λόζεκα. Εξγαζηήξηα Γελεηηθήο Υπάξρνπλ δύν θύξηα είδε εξγαζηεξίσλ γελεηηθήο. Τν έλα εμεηάδεη ηα γνλίδηα θαη ην άιιν ηα ρξσκνζώκαηα. 1) Κπηηαξνγελεηηθή Δάλ ν γηαηξόο ππνπηεπζεί όηη ην γελεηηθό λόζεκα πξνθαιείηαη από βιάβε ζηα ρξσκνζώκαηα, ζα δεηεζεί από έλα εξγαζηήξην θπηηαξνγελεηηθήο λα εμεηάζεη ηα ρξσκνζώκαηα ηνπ αζζελνύο. Τν δείγκα πνπ ζα εμεηαζζεί κπνξεί λα είλαη νιηθό αίκα, δέξκα ή πιηθό ηξνθνβιάζηεο ή ακληαθνύ πγξνύ. Τα θύηηαξα πξέπεη πξώηα λα κπνπλ ζε θαιιηεξγεηηθό πιηθό θαη λα πνιιαπιαζηαζηνύλ. Καηόπηλ ηνπνζεηνύληαη ζε πιάθεο κηθξνζθνπίνπ θαη ηα ρξσκνζώκαηα βάθνληαη κε εηδηθέο ρξσζηηθέο γηα λα ειεγρζνύλ. 9 από θάπνηα αζζέλεηα αιιά δελ βξίζθνληαη νη ππεύζπλεο κεηαιιάμεηο ζηνπο γνλείο. Τόηε είλαη πηζαλόλ νη κεηαιιάμεηο λα έρνπλ ζπκβεί γηα πξώηε θνξά ζην παηδί ζηελ θάζε ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ εκβξύνπ. Απηό νλνκάδεηαη de novo (από ηα ιαηηληθά) ή «λέα» κεηάιιαμε. Μεξηθέο θνξέο ζπκβαίλεη ην εξγαζηήξην λα κελ γλσξίδεη ηελ παζνινγηθή ζπλέπεηα θάπνηαο κεηάιιαμεο. Μπνξεί ε αιιαγή ζηελ αιιεινπρία ηνπ DNA λα πξνθαιεί ήπηα βιάβε ζηελ ιεηηνπξγία ηνπ γνληδίνπ. Οη κεηαιιάμεηο απηέο νλνκάδνληαη «ήπηεο αιιαγέο» θαη ην απνηέιεζκα απηό κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζύγρπζε. Όκσο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθό ην εξγαζηήξην λα κελ δώζεη κηα κεηάιιαμε σο παζνινγηθή εάλ γλσξίδεη όηη έρεη κε βιαβεξή ζπλέπεηα γηαηί απηό θαηαιήγεη ζε ιαλζαζκέλε δηάγλσζε γηα ηνλ αζζελή. Τν εξγαζηήξην έρεη πάληα ηε δπλαηόηεηα ραξαθηεξηζκνύ κηαο κεηάιιαμεο? Μεξηθέο θνξέο γίλεηαη έιεγρνο γηα λα βξεζεί ε αηηία ηνπ λνζήκαηνο όκσο δελ βξίζθνληαη κεηαιιάμεηο ζην ππεύζπλν γνλίδην. Υπάξρνπλ δηάθνξεο αηηίεο γηα απηό: Μεξηθέο θνξέο ν γελεηηθόο έιεγρνο γίλεηαη κόλν γηα ηηο θνηλέο κεηαιιάμεηο ελόο λνζήκαηνο. Δάλ ν αζζελήο έρεη θάπνηα ζπάληα κεηάιιαμε ν γελεηηθόο έιεγρνο πνπ έγηλε κπνξεί λα κελ έρεη ηε δπλαηόηεηα εληνπηζκνύ ηεο. Μπνξεί λα κελ έρνπλ αθόκε βξεζεί όια ηα γνλίδηα πνπ πξνθαινύλ έλα ζπγθεθξηκέλν γελεηηθό λόζεκα. Ο αζζελήο κπνξεί λα κελ πάζρεη από ην λόζεκα πνπ ν θιηληθόο γελεηηζηήο ππνςηάδεηαη νπόηε ν έιεγρνο δελ γίλεηαη ζην ζσζηό γνλίδην. Πξέπεη λα ζεκεησζεί όηη νη ηερληθέο αλάιπζεο ηνπ γνληδηώκαηνο θαη ε γλώζεηο καο ζηε γελεηηθή εμειίζζνληαη κε γνξγνύο ξπζκνύο. Οπόηε αθόκε θαη εάλ δελ ππάξρεη δπλαηόηεηα

5 8 Πωο γλωξίδεη ην εξγαζηήξην όηη ε κεηάιιαμε πξνθαιεί βιάβε? Απηή είλαη πνιύ ζεκαληηθή εξώηεζε. Σηα εξγαζηήξηα γελεηηθήο θπθινθνξεί ε εμήο πξόηαζε: «όινη κπνξνύλ λα βξνύλε κεηαιιάμεηο, άιια ειάρηζηνη κπνξνύλ λα γλσξίδνπλ εάλ έρεη παζνινγηθή ζπλέπεηα ή όρη». Οη κεηαιιάμεηο δηαθέξνπλ σο πξνο ηνλ βαζκό παζνγέλεηαο θαη ε γλώζε ηνπ βαζκνύ παζνγέλεηαο κηαο κεηάιιαμεο ρξεηάδεηαη γλώζεηο εηδηθνύ γηα θάζε λόζεκα, θαη πξνπαληόο πξνζνρή ζηελ ιεπηνκέξεηα. Οπόηε πσο κπνξεί ην εξγαζηήξην λα γλσξίδεη εάλ ε κεηάιιαμε έρεη θάπνηα βιαβεξή ζπλέπεηα ή όρη? Εηθόλα 2: Πωο θαίλνληαη ηα ρξωκνζώκαηα ζην κηθξνζθόπην Ο 5 Πξώηα από όια είλαη απαξαίηεην έλαο εηδηθόο επηζηήκνλαο, όπσο ν θιηληθόο γελεηηζηήο, λα έρεη πξώηα δεη ηνλ αζζελή, ηνπο ζπγγελείο ηνπ θαη λα έρεη πάξεη έλα ιεπηνκεξέο νηθνγελεηαθό ηζηνξηθό θαη ίζσο θαη πιεξνθνξίεο από απνηειέζκαηα άιισλ εμεηάζεσλ πνπ έρνπλ γίλεη ζηνλ αζζελή. Απηέο νη πιεξνθνξίεο ζα δώζνπλ ζηνλ γελεηηζηή ζηνηρεία γηα ην πνην γνλίδην ή ρξσκόζσκα ρξεηάδεηαη λα εμεηάζεη. Οπόηε εάλ γηα παξάδεηγκα ν γελεηηζηήο ππνςηάδεηαη όηη ν αζζελήο πάζρεη από Κπζηηθή ίλσζε, γηαηί εκθαλίδεη ηα ζπκπηώκαηα ηεο αζζέλεηαο, θαη ππάξρνπλ θαη κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ηα νπνία έρεη δηαπηζησζεί όηη πάζρνπλ, ζα πάξνπλ δείγκα από ηνλ αζζελή γηα λα γίλεη ν έιεγρνο. Τν εξγαζηήξην πξέπεη λα πάξεη ην πιήξεο νηθνγελεηαθό ηζηνξηθό θαη ηηο ζρεηηθέο κε ην λόζεκα πιεξνθνξίεο γηα ηνλ αζζελή θαη ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί όηη ρξεηάδεηαη λα γίλεη έιεγρνο κεηαιιάμεσλ ζην γνλίδην ην ππεύζπλν γηα ηελ Κπζηηθή ίλσζε. Δάλ ην εξγαζηήξην δηαπηζηώζεη ύπαξμε κεηαιιάμεσλ ζην ζπγθεθξηκέλν γνλίδην ηόηε μέξνπλ ζίγνπξα όηη ν αζζελήο πάζρεη από θπζηηθή ίλσζε. Σε κεξηθέο πεξηπηώζεηο ην παηδί πάζρεη θπηηαξνγελεηηζηήο πξώηα ειέγρεη ηνλ αξηζκό ησλ ρξσκνζσκάησλ. Μεξηθέο παζνινγηθέο θαηαζηάζεηο πξνθύπηνπλ γηαηί ππάξρνπλ επηπιένλ ρξσκνζώκαηα. Έλα από ηα πην θνηλά παξαδείγκαηα είλαη ην ζύλδξνκν Down. Τα άηνκα κε απηό ην ζύλδξνκν έρνπλ ζπλήζσο έλα επηπιένλ ρξσκόζσκα ζηα θύηηαξά ηνπο. Ο θπηηαξνγελεηηζηήο ζα ειέγμεη θαη ηελ δνκή ησλ ρξσκνζσκάησλ. Αιιαγέο ζηε δνκή ησλ ρξσκνζσκάησλ ζπκβαίλνπλ όηαλ έλα ρξσκόζσκα ζπάζεη θαη αλαδηαηαρζεί. Μπνξεί λα ζπκβεί έιιεηκκα ή πξνζζήθε ρξσκνζσκηθνύ πιηθνύ. Οη αιιαγέο απηέο κπνξεί λα είλαη πνιύ κηθξέο ζε κέγεζνο θαη δύζθνιεο ζηνλ ραξαθηεξηζκό ηνπο. Μεξηθέο θνξέο ζα ρξεηαζηεί λα εθαξκνζηεί κηα εηδηθή ηερληθή πνπ νλνκάδεηαη επηηόπηνο πβξηδηζκόο κε θζνξηνύρα νπζία: Fluorescence In-Situ Hybridisation (FISH). Η ηερληθή απηή ρξεζηκνπνηείηαη όηαλ ην κέγεζνο ηεο αιιαγήο είλαη πνιύ κηθξό γηα λα ηελ δνύκε ζην κηθξνζθόπην ή γηα επαιήζεπζε θάπνηαο κηθξήο αιιαγήο πνπ έρνπκε δεη ζην κηθξνζθόπην.

6 6 Εηθόλα 3: Τα ρξωκνζώκαηα κεηά ηελ ηνπνζέηεζή ηνπο αλά κέγεζνο: θαξπόηππνο Ο 7 κνξηαθόο γελεηηζηήο ζα πξέπεη λα δηαβάζεη ηελ αιιεινπρία ηνπ γνληδίνπ θαη λα δηαπηζηώζεη εάλ ππάξρνπλ αιιαγέο. Δάλ νη αιιαγέο απηέο πξνθαινύλ πξόβιεκα ζηελ ιεηηνπξγία ηνπ γνληδίνπ ηόηε είλαη ππεύζπλεο γηα ην λόζεκα. Αληίζεηα κε ηα ρξσκνζώκαηα ην DNA δελ κπνξνύκε λα ην δνύκε ζην κηθξνζθόπην. Ο κνξηαθόο γελεηηζηήο εμάγεη ην DNA από ηα θύηηαξα, θαη ην ρξεζηκνπνηεί ζε εηδηθέο ρεκηθέο αληηδξάζεηο γηα λα δηαβάζεη ηελ αιιεινπρία ηνπ γνληδίνπ πνπ ηνλ ελδηαθέξεη. Εηθόλα 4: αιιεινπρία DNA: βξείηε ηελ δηαθνξά! θπηηαξνγελεηηθόο έιεγρνο είλαη ρξνλνβόξα δηαδηθαζία. Τα θύηηαξα πξέπεη πξώηα λα πνιιαπιαζηαζηνύλ θαη απηό παίξλεη ηνπιάρηζηνλ κηα εβδνκάδα. Μεη α ρξεηάδεηαη κηα εβδνκάδα ή παξαπάλσ γηα ηελ πξνεηνηκαζία ησλ πιαθώλ θαη ηνλ έιεγρν ζην κηθξνζθόπην. Φπζηνινγηθή αιιεινπρία Αιιεινπρία αζζελνύο 2) Μνξηαθή Γελεπηθή Δάλ ν γηαηξόο ππνπηεπζεί όηη ην γελεηηθό λόζεκα πξνθαιείηαη από βιάβε (κεηάιιαμε) ζε έλα γνλίδην, ηόηε ην δείγκα ζα ζηαιεί γηα έιεγρν ζε έλα εξγαζηήξην κνξηαθήο γελεηηθήο γηα λα ειεγρζεί ην DNA ελόο ζπγθεθξηκέλνπ γνληδίνπ. Οη νδεγίεο ζην DNA είλαη γξακκέλεο κε κνξθή θσδηθνύ ν νπνίνο απαξηίδεηαη από 4 γξάκκαηα: A, C, G, T. Τν εξγαζηήξην κνξηαθήο γελεηηθήο κπνξεί λα δηαπηζηώζεη ηελ αθξηβή αιιεινπρία ελόο γνληδίνπ γηα λα δεη εάλ ππάξρνπλ ζθάικαηα, ή πην θνηλά αλνξζνγξαθίεο. Η αιιεινπρία ελόο γνληδίνπ όκσο κπνξεί λα απνηειείηαη από ή πεξηζζόηεξα γξάκκαηα ηνπ θσδηθνύ ηνπ DNA. Ο Σηελ εηθόλα θαίλεηαη κηα πνιύ κηθξή αιιεινπρία ελόο γνληδίνπ. Δάλ κπνξείηε λα δείηε ηελ έγρξσκε εηθόλα ζα δηαπηζηώζεηε όηη θάζε γξάκκα ηνπ DNA απεηθνλίδεηαη κε δηαθνξεηηθό ρξώκα. Η εηθόλα ζηα αξηζηεξά δείρλεη ηελ θπζηνινγηθή αιιεινπρία, θαη ε εηθόλα ζηα δεμηά ηελ αιιεινπρία ηνπ αζζελνύο. Σηελ εηθόλα ζηα αξηζηεξά θάζε γξάκκα απεηθνλίδεηαη κε κηα θνξπθή. Όκσο ζηελ αξηζηεξή εηθόλα ζα δηαπηζηώζεηε όηη ν ζπγθεθξηκέλνο αζζελήο παξνπζηάδεη δύν θνξπθέο ζηελ ίδηα ζέζε, έλα G (καύξε θνξπθή) θαη έλα C (κπιε θνξπθή). Απηό καο επηζεκαίλεη όηη ππάξρεη κηα κεηάιιαμε ζε απηή ηελ ζέζε ζε έλα από ηα δύν δεύγε ρξσκνζσκάησλ.