NÁMSGAGNASTOFNUN 11. ágúst 2008

Transcript

1 k 8 w o p 6 9 d m d s q 6 7 u c v r g x 7 w f h m e u 9 g 6 o q x c v r 7 8 n 6 q c x 8 o 9 o d g q u w 6 x 7 8 r 9 l u 8 n w i o p u c v u Hugtök Í STÆRÐFRÆÐI. ágúst 008 NÁMSGGNSTOFNUN

2 Hugtök í stærðfræði 008 Kristín jrndóttir Ritstjóri: Hfdís Finnogdóttir Námsggnstofnun Umrot og útlit: Námsggnstofnun Kristínu Höllu Jónsdóttur eru færðr sérstkr þkkir fyrir yfirlestur og góð ráð við gerð efnisins. 06 Kristín jrndóttir

3 ðgerð, venjuleg reikniðgerð: smheiti yfir smlgningu, frádrátt, mrgföldun og deilingu fsnn tilgátu: sýn frm á ð tilgátn sé ósönn lger: grein stærðfræðinnr sem m.. fjllr um reikniðgerðir og eiginleik þeirr, t.d. lusnir á jöfnum lmennt rot: hlutfll tveggj heill tln og,, þr sem kllst teljri en nefnri og 0 teljri nefnri ndhverfr ðgerðir: ðgerðir sem upphefj hvor ðr, t.d. smlgning og frádráttur, mrgföldun og deiling nnrs stigs jfn með einni óþekktri stærð: jfn þr sem óþekkt stærð kemur hæst fyrir í öðru veldi, t.d. x + x + = 0 rísk tlnritun: tlnritun í sætiskerfi með grunntölunni tíu turður í líkindfræði: mengi f útkomum (mengið getur verið tómt) ukstfur: tölustfur ftn við kommu í tugroti áttflötungur: mrgflötungur sem fmrkst f átt flötum átt flöt ung ur eint horn: 80 horn 80 illjrður: þúsund illjónir, illjón: milljón milljónir, ogi (hring-): hluti hringferils reyt: stærð sem getur tekið ólík gildi, tákn (oftst ókstfur) til ð tákn ótiltekn stærð, reytistærð ogi rotli: mynd sem hefur sm form og í upphfi þegr hún er stækkuð eð smækkuð um tiltekn hlutfllstölu; formið myndst áfrm óendnleg d deilir: ) tl sem gengur upp í ðr tölu ) tl sem deilt er með í ðr tölu, t.d. er deilir í deilingunni 68 : deilistofn: tl sem deilt er í, t.d. er 68 deilistofninn í deilingunni 68 : 68 deilistofn deilir dek-: (í mælieiningum) tífldur (0 ), t.d. dekmetri desi-: einn tíundi hluti (0 - ) úr mælieiningu, t.d. desimetri, desilítri dreifing (í tölfræði): lýsing þess hvernig niðurstöður thugn eð mæling dreifst á ólík gildi; oft sett frm í töflum og línuritum dreifiregl mrgföldunr yfir smlgningu: ( + c) = + c (, og c eru tölur) 06 Kristín jrndóttir

4 dulritun: þð ð rengl text eð gögn með ákveðnum hætti svo ð þu séu óskiljnleg e eins (um fltrmyndir): ljfn, eins ð stærð og lögun einingrrot: lmennt rot þr sem teljri er einslg fltrmynd: sem smsvrr nnrri fltrmynd þnnig ð fjrlægðir milli smsvrndi punkt eru ávllt í sm hlutflli einslögun: þð ð ver einslg einslæg horn við tvær línur sem skornr eru f þriðju línu: horn sem liggj eins við línurnr tvær með tilliti til þriðju línunnr endnlegt tugrot: tugrot með endnlegn fjöld ukstf, t.d. 0, f fll: mengi rðtvennd, (x,y), þr sem engr tvær rðtvenndir hf sm fyrr hnit; flli er oft lýst með jöfnu, t.d. y = x ferhyrningur: mrghyrningur með fjögur horn og fjórr hliðr fer hyrn ing ur ferill, smhngndi: mengi punkt í fleti sem má t.d. tákn með því ð drg lýntsodd eftir lði án þess ð lýntinum sé lyft frá lðinu ferkílómetri: mælieining fltr jöfn ferningslg reit með km (000 m) lng hlið, km fermetri: grunnmælieining fltr jöfn ferningi með m lng hlið, m m m km km fer ill ferningsrót tölunnr : tl sem mrgfölduð með sjálfri sér er jöfn, hliðrlengd fernings með fltrmálið, skráð ferningstl: tl sem hefur heil tölu fyrir ferningsrót, tl sem er nnð veldi f heilli tölu, t.d. 9 = 7 ferningur: ferhyrningur með llr hliðr jfnlngr og öll hornin rétt (90 ) fersentimetri: mælieining fltr jöfn ferningi með cm lng hlið, cm cm cm fern ing ur ferstrendingur: strendingur með ferhyrnd grunnfleti og fjór hliðrfleti ð uki ferstrendingur fet: enskt og merískt lengdrmál, 0,8 cm fimmhyrningur: mrghyrningur með fimm horn og fimm hliðr fjórðungsmörk, efri eð neðri: miðgildi í efri eð neðri helmingi rððs ggnsfns fimm hyrn ing ur neðri fjórðungsmörk miðgildi fjórflötungur: mrgflötungur sem fmrkst f fjórum flötum fltreining: mælieining fltr; grunnfltreiningin er einn fermetri, m fjórflötungur efri fjórðungsmörk 06 Kristín jrndóttir

5 fltrmál: fjöldi fltreining (t.d. fermetr, fersentimetr) sem þrf til ð fyll tiltekinn flöt; stærð fltr mæld í fltreiningum dæmi fleygogi: grf jöfnu þr sem ein reyt er f öðru stigi, t.d. y = x x + ; fleygmyndður ogi speglun snúningur hliðrun flutningur (fltrmyndr): smheiti yfir speglun, snúning og hliðrun forgngsröð (reikni)ðgerð: segir til um í hvð röð frmkvæm skuli (reikni)ðgerðir formerki tölu: táknin + og sem gef til kynn hvort tl er jákvæð eð neikvæð forsend: skilyrði, ástæð, önnur tveggj fullyrðing sem leið til niðurstöðu í rökleiðslu frumtl: náttúrleg tl, stærri en, sem engin heil tl nem tln og tln sjálf gengur upp í; prímtl frumtölutvíurr: tvær oddtölur í röð sem eru frumtölur frumþáttun: þáttun náttúrlegrr tölu þr sem llir þættir eru frumtölur, t.d. 0 = fullyrðing: setning sem er nnðhvort sönn eð ósönn 0 g ggngrunnur: sfn upplýsing um tiltekið efni sem er venjuleg geymt skipuleg í tölvu, rðð niður eftir vissum reglum og hæft til leitr gng upp í: heil tln gengur upp í heilu tölun ef er heil tl geisli í hring: ) línustrik sem tengir smn miðju hrings og punkt á hringferli ) lengd línustriks frá miðju hrings ð hringferli gildistfl: tfl yfir tiltekin gildi, t.d. gildi reytistærðr í jöfnu t.d. y = x x y 6 9 gleitt horn: horn sem er stærr en 90 en minn en 80 grf: mynd í hnitkerfi sem sýnir hvernig tiltekin stærð er háð nnrri grmm: msseining metrkerfisins, hluti úr kílógrmmi, g 000 geisli y = x grnnhorn: tvö horn sem hf nnn rminn smeiginlegn og hinn rminn hvorn í frmhldi f öðrum, þ.e. eru smnlgt 80 og mynd ein línu gráð: mælieining, tákn ; ) úr hring 60 ) hitstig grunnflötur (t.d. strendings, sívlnings, strýtu): otnflötur, endflötur, flötur sem hæð er dregin hornrétt á h h h 06 Kristín jrndóttir

6 grunnlín, t.d. þríhyrnings, smsíðungs: ein hlið þríhyrnings, smsíðungs sem hæð er dregin hornrétt á grunnmengi: mengi sem stök eru vlin úr gögn (í tölfræði): stðreyndir eð ðrr upplýsingr sem er sfnð smn til ð vinn úr og setj frm, t.d. í myndritum eð töflum h h h hlltl (einnr línu): reyting á y-hniti (línu) þegr x-hnit hækkr um ein einingu háðir turðir: tveir turðir eru innyrðis háðir ef nnr hefur áhrif á hinn þnnig ð líkur reytist hálflín: sá hluti línu sem liggur öðrum megin við tiltekinn punkt á henni ásmt punktinum sjálfum heilr tölur: mengið {,,,, 0,,,, }, þ.e. náttúrlegr tölur ásmt 0 og neikvæðum heilum tölum hektó-: (í mælieiningum) hundrðfldur (0 ), t.d. hektógrmm, hektópskl helminglín horns: hálflín úr oddpunkti horns sem skiptir því í tvö jfnstór horn h = hliðrun fltrmyndr: flutningur þegr mynd flyst um tiltekn lengd í tiltekn stefnu, þð ð llir punktr myndr flytjst jfnlngt og smsíð hlutfll: smnurður tveggj stærð, oft táknð með : eð rotstriki, þ.e. ritð sem lmennt rot; fjórr tölur eru sgðr ver í sm hlutflli, ef t.d. : = 6:8 C C hlutfllsleg skipting: skipting miðuð við hlutfll hlutfllstíðni: tíðni deilt með heildrfjöld thugn hlutleys ðgerðr: stk sem hefur ekki áhrif í tiltekinni ðgerð hlutmengi: mengi þr sem öll stökin eru einnig stök nnrs mengis. Mengið er hlutmengi í ritð eð hnit tlntvenndr: fyrri og/eð síðri tl tvenndr sem tiltekur legu punkts í hnitkerfi, t.d. (, ) hnitkerfi í fleti: tvær kvrððr línur, venjuleg þverstæðr, sem notðr eru við stðrákvörðun punkt í fleti (,) horn: smmengi tveggj hálflín með smeiginlegum upphfspunkti; stærð hornsins er mælitl hringog milli hálflínnn hornlín mrghyrnings: línustrik sem dregið er frá einu horni mrghyrnings til nnrs horns hns; þó ekki milli smliggjndi horn (þð eru hliðr mrghyrningsins) 06 Kristín jrndóttir 6

7 hornsumm mrghyrnings: smnlögð stærð llr horn í mrghyrningi hornréttur á línu, flöt: sem myndr 90 horn við línun, flötinn hringgeiri: hluti úr hringfleti sem fmrkst f tveimur geislum út frá miðju hringsins og hringog hringur: ferill sem mrkst f tiltekinni fjrlægð frá tilteknum punkti sem þá nefnist miðj hringsins hvsst horn: horn sem er minn en 90 hyrningur: mrghyrningur hæð í strendingi, sívlningi: ) línustrik sem tengir grunnfleti strendingsins/sívlningsins (eð frmlengingu þeirr) og er hornrétt á þá ) lengd línustriks sem tengir grunnfleti strendingsins/sívlningsins og er hornrétt á þá h hæð í strýtu: ) línustrik frá topppunkti strýtunnr hornrétt á grunnflöt ) lengd línustriks frá topppunkti strýtunnr hornrétt á grunnflöt hæð í þríhyrningi, smsíðungi: ) línustrik úr hornpunkti hornrétt á mótlæg hlið eð frmlengingu hennr; ) lengd línustriks úr hornpunkti hornrétt á mótlæg hlið (hver þríhyrningur hefur þrjár hæðir, ein úr hverju horni) hæsti/stærsti smeiginlegi þáttur: hæst tl sem gengur upp í tvær (eð fleiri) tölur smtímis, t.d. er 8 hæsti smeiginlegi þáttur 0 og 7 i indó-rískr tölur: lgengst tlnritunin nú, tlnritun í sætiskerfi með grunntölunni tíu innhyrndur mrghyrningur: mrghyrningur þr sem.m.k. eitt horn er stærr en 80 innsetning: þð ð setj (tlngildi eð stæðu) inn fyrir reytu dæmi: setj x = inn í x + = + j jfn: tvær stæður sem tengdr eru með jfnðrmerki; í jöfnunni felst stðhæfing um ð stæðurnr séu jfnr, t.d. x + = jfn einnr línu: jfn sem rit má á forminu y = x +, þr sem er hlltl línunnr og (0, ) er skurðpunktur hennr við y-ás, eð x = c sem er jfn lóðréttrr línu í gegnum punktinn (c, 0) (0,) y = x + x = c (c,0) 06 Kristín jrndóttir 7

8 jfnrm þríhyrningur: þríhyrningur með tvær hliðr jfnlngr grunnlín jfngild rot: tvö eð fleiri rot sem hf sm gildi, þ.e. eru jfnstór, t.d. = 0 jfngildr stæður: stæður sem hf sm gildi jfnhlið þríhyrningur: þríhyrningur með llr hliðr jfnlngr jákvæð tl: tl sem er stærri en 0 k keil: strýt með hringlg grunnflöt sem gengur upp í odd (topppunkt) kíló-: (í mælieiningum) þúsundfldur (0 ), t.d. kílógrmm, kílómetri kúl: hnöttur, mengi þeirr punkt í rúminu sem eru í sömu fjrlægð frá tilteknum punkti kvóti: útkom úr deilingu, t.d. er, kvótinn í 7: =, deilistofn deilir 7 =, kvóti l lnghlið í rétthyrndum þríhyrningi: lengst hliðin í rétthyrndum þríhyrningi, hliðin á móti rétt horninu lufrit: myndrit þr sem t.d. tveggj tölustf tlngögnum er rðð þnnig upp ð gildi fyrri stfnn mynd lóðrétt súlu (stofn), en gildi síðri stfnn mynd greinr eð luf út frá súlunni lnghlið stofn luf,, 9 0,,,, 6 6 0,, 6 lengj rot: mrgfld teljr og nefnr rots með sömu tölu lengj jöfnu: mrgfld áðr hliðr jöfnu með sömu tölu dæmi = liðstærð: stærð sem skiptist í liði, + og skipt liðum T.d : X 6 = liður: ) smleggjri eð frádrgri, liðir eru tengdir smn með + og ) tl í tlnrunu líkindtré: mynd þr sem líkur eru settr frm sem greinótt tré líkindi: líkur, tl á ilinu 0 til sem mælir hve líklegt er ð tiltekinn turður gerist líkur: tl á ilinu 0 til sem mælir hve líklegt er ð tiltekinn turður gerist lín: smhngndi mengi punkt, einvítt, þnnig ð þð hefur ðeins lengd en eng reidd; í gegnum sérhverj tvo punkt er hægt ð drg ein og ðeins ein línu, sem er óendnleg löng línurit: myndrit, þr sem gildi eru sýnd sem smfelldur ferill línustrik: strik, línuútur milli tveggj punkt lítri: grunnrúmmálseining metrkerfisins, rúmdesimetri, 000 cm, tákn l 06 Kristín jrndóttir 8

9 lot: síendurtekin tölustfrun í óendnlegri ukstfrunu tugrots, t.d. í 0, lotuundið tugrot: tugrot með lotu m mrgfeldi: útkom þegr tvær eð fleiri tölur eru mrgfldðr smn, t.d. er mrgfeldi f og mrgflötungur: rúmmynd sem fmrkst f endnleg mörgum mrghyrningum tutt ugu flöt ung ur mrgföldunrndhverf: tvær tölur eru mrgföldunrndhverfur ef mrgfeldi þeirr er mrgföldunrhlutleysn, t.d. eru og mrgföldunrndhverfur f því ð = mrgföldunrhlutleys: tln er hlutlus í mrgföldun, t.d. er = =, þr sem er ótiltekin tl mrgföldunrstuðull: tl sem mrgfldð er með, t.d. í stækkun og smækkun fltrmynd mrghyrningur: lokuð fltrmynd sem fmrkst f endnleg mörgum línustrikum sem nefnst hliðr og skerst r í endpunktum sínum. Engr tvær smliggjndi hliðr eru á sömu línu. Endpunktr hliðnn kllst hornpunktr mrghyrningsins og hornin milli smliggjndi hlið kllst horn hns. Mrghyrningur hefur jfnmörg horn og hliðr, t.d. sjöhyrningur. mrglið: summ lið sem hver um sig er mrgfeldi f föstum stuðli og einni eð fleiri reytistærðum höfnum upp í heil veldi (stærri eð jöfn núlli), t.d. x + x x + x meðltl: niðurstðn þegr deilt er í summu tln með fjöld þeirr meg-: (í mælieiningum) milljónfldur (0 6 ), t.d. megtonn, megvtt mengi: smsfn eð hópur (stærðfræðilegr) hlut mengi heill tln (Z): tlnmengið {...,,, 0,,, } mengi náttúrlegr tln (N): tlnmengið,{,, }; tölurnr sem notðr eru til ð telj með, 0 N 7% Z Q R mengi runtln (R): tlnmengi sem inniheldur ræðr tölur og óræðr tölur mengi ræðr tln (Q): tlnmengið sem inniheldur náttúrlegr tölur, rot og neikvæðr tölur mengjmynd: skýringrmynd þr sem mengi eru teiknuð sem svæði fmörkuð f lokuðum ferlum, notuð til ð lýs innyrðis fstöðu mengj og ðgerð sem verk á þu, Vennmynd C metrkerfið: mælieiningkerfi sem hefur metr, lítr og grmm fyrir grunneiningr og reytingr í stærri og minni mælieiningr eru í smræmi við tugkerfisrithátt metri: grunnlengdreining metrkerfisins, m miðgildi: tlngildi sem liggur í miðju ggnsfns ef gögnunum er rðð eftir stærð; ef fjöldi ggn er slétt tl er tekið meðltl þeirr tveggj sem liggj næst miðju 06 Kristín jrndóttir 9

10 miðpunktur striks: punktur sem er jfnlngt frá áðum endpunktum striks M miðstrengur: strik sem gengur gegnum miðju hrings og tengir smn punkt á ferli hns miðsækni: þð gildi reytu sem er dæmigert fyrir hn, mælt t.d. með meðltli, miðgildi eð tíðst gildi miðþverill striks: lín sem myndr rétt horn við strik í miðpunkti þess milli-: einn þúsundsti hluti (0 ) f mælieiningu, t.d. millimetri, milligrmm milljrður: þúsund milljónir, milljón: þúsund þúsundir, minnsti smnefnri rot: minnst tl sem nefnrr rotnn gng upp í míkró-: einn milljónsti hluti f mælieiningu (0 6 ), t.d. míkrómetri, míkrógrmm mótdæmi: dæmi sem stngst á við tilgátu myndrit: smheiti fyrir myndræn frmsetningu á flokkuðum gögnum, t.d. línurit, skífurit, súlurit, lufrit, punktrit o.s.frv. n nágrnntl: heil tl sem stendur næst nnrri heilli tölu í tlnröðinni námundun: nálgun, þð ð fr nærri hinu rétt náttúrlegr tölur: tlnmengið {,,, }, tölur sem tlið er með nefnri rots: sú tl rots sem er fyrir neðn strik og sýnir þá heild sem teljrinn er hluti f neikvæð tl: tl sem er minni en 0 núllstöð grfs: punktr þr sem grf jöfnu með tveimur reytum sker x-ás teljri nefnri o oddtl: náttúrleg tl sem er ekki deilnleg með ; sem endr á,,, 7 eð 9 orsksmhengi: smhengi (milli hlut) sem reist er á orsökum og fleiðingum ó óein sönnun: sönnun þr sem gert er ráð fyrir ð þð sem snn á sé óstt og sýnt frm á ð þð leiði til mótsgnr óendnlegt tugrot: lotuundið tugrot eð tugrotsform óræðrr tölu óháðir turðir (í líkindfræði): tveir turðir eru innyrðis óháðir ef hinn fyrri hefur ekki áhrif á hinn síðri þnnig ð líkur reytist 06 Kristín jrndóttir 0

11 ójfn: fullyrðing um ð önnur f tveimur stærðum (stæðum) sé minni eð stærri en hin, t.d. > eð 6x < óræð tl: tl sem er ekki hægt ð rit sem hlutfll tveggj heill tln, tl sem er ekki ræð tl óþekkt stærð: stærð með gildi sem er ekki þekkt, oft notð um reytu p pí: hlutfll ummáls, U og þvermáls hrings, Þ, táknð π U Þ = π pírmídi: mrgflötungur þr sem einn flöturinn er mrghyrningur, en hinir þríhyrningr með smeiginlegn topppunkt pólhnit: önnur tveggj tln sem ákvrð stöðu punkts í sléttum fleti, en tölurnr eru fjrlægð punkts frá fstri miðju og stærð hornsins sem hálflín frá miðjunni í gegnum punktinn myndr við fst hálflínu út frá miðjunni pólhnitkerfi: hnitkerfi þr sem stðrákvörðun er gefin með pólhnitum prímtl: frumtl 90 6 F H G J I 70 prómill: einn f þúsundi, tákn prósent: einn f hundrði, tákn % % 00 prósent: fjöldi hundrðshlut, hlutfll f hundrði prósentustig: tiltekinn mismunur tveggj hundrðshlut f sömu tölu punktrit: myndrit þr sem gögn eru sett frm sem stkir punktr pýþgórísk þrennd: þrjár heilr tölur,, og c, sem hlít jöfnunni + = c, t.d. og r rðtvennd: tlnpr, þr sem röð tlnnn skiptir máli, t.d. (, ) sem er ekki jfnt (, ) rmmrit: myndrit sem fmrkr með rmm þnn helming ggn sem er næst miðju, einnig notð til ð fmrk skekkjumörk í tölfræði runtölur: mengi ræðr og óræðr tln miðgildi fjórðungsmörk reikniðgerð: tekur til sérhverr tveggj tln í tlnmengi og myndr úr þeim nýj tölu í sm mengi reiknilíkn, stærðfræðilíkn: stærðfræðilegt kerfi sem líkir eftir runverulegum ðstæðum þnnig ð þegr verkefni um kerfið er leyst er hægt ð eit því á hinr runverulegu ðstæður rétt horn: horn sem mælist rétthyrndur þríhyrningur: þríhyrningur þr sem eitt hornið er Kristín jrndóttir

12 rétthyrningur: ferhyrningur þr sem öll horn eru rétt, 90 réttstrendingur: réttur strendingur þr sem llir hliðrfletir og grunnfletir eru rétthyrningr réttur strendingur: strendingur þr sem llir hliðrfletir eru hornréttir á grunnflöt rómversk tlnritun: tlnritun, þr sem ókstfir, t.d. I, V, X, L, C, D og M, eru tákn fyrir tilteknr tölur: einingu, hálfn og heiln tug, hálft og heilt hundrð og þúsund rúmdesimetri: rúmmálseining jöfn teningi með dm (0 cm) lng hlið, dm eð lítri rúmmál: fjöldi stærðreining (til dæmis lítr, rúmsentimetr) sem ílát getur rúmð, rúm sem einhver hlutur fyllir rúmmetri: rúmmálseining jöfn teningi með metr lng hlið, m m m m rúmsentimetri: rúmmálseining jöfn teningi með cm lng hlið, cm eð millilítri 7 ræð tl: tl sem skrá má sem hlutfll tveggj heill tln, t.d., 7,, 0,7 = 0 cm cm cm ræðr tölur: mengi heill tln og rot, þ.e. tln sem skrá má sem hlutfll tveggj heill tln rökleiðsl: þð ð leið rök ð einhverju, rökfærsl röksemdfærsl: rök fyrir einhverju, rökfærsl rökþrut: þrut sem krefst röksemdfærslu s smhverf um línu eð punkt: þð ð mynd fellur í sjálf sig ef hún er spegluð í línu, (smhverfuás), spegilsmhverf, eð snúið um punkt, punktsmhverf smhverft mynstur: mynstur sem inniheldur smhverfu smhverfuás: lín sem skiptir fltrmynd, t.d. fleygog, þnnig ð hlutr hennr verði eins áðum megin línunnr, spegilmyndir hvor nnrs smhverfur: sem hefur smhverfu smlgningrndhverf: tvær tölur, sem smnlgt eru smlgningrhlutleys, eru smlgningrndhverfur; t.d. eru tölurnr og ( ) smlgningrndhverfur f því ð + ( ) = 0 smlgningrhlutleys: tln 0 er hlutlus í smlgningu; t.d. er + 0 = 0 + =, þr sem er ótiltekin tl smmengi (tveggj eð fleiri mengj): smmengi mengjnn og inniheldur öll stök eggj mengjnn, skráð smnefnri rot: tl sem nefnrr rotnn gng upp í 06 Kristín jrndóttir

13 smsett tl: heil tl sem er mrgfeldi tveggj eð fleiri frumtln; heil tl sem hefur tvo eð fleiri frumþætti, t.d. 9 = 7 smsíð (línur): einr línur sem liggj í sm fleti án þess ð skerst; fjrlægðin milli línnn er lls stðr hin sm smsíðungur: ferhyrningur þr sem ggnstæðr hliðr eru smsíð og því jfnlngr snn: sýn frm á eitthvð, sýn ð eitthvð sé stt, styðj óhrekjndi rökum snngildi: gildi fullyrðingr, sönn eð ósönn snngildistfl: tfl yfir snngildi fullyrðing, snntfl senti-: einn hundrðsti hluti (0 ) úr mælieiningu, t.d. sentimetri, sentilítri sexhyrningur: mrghyrningur með sex horn og sex hliðr sívlningur, réttur: þrívíður hlutur, þr sem grunnfletirnir eru hringir og olurinn er hornréttur á grunnfletin skmmhlið í rétthyrndum þríhyrningi: hvor sem er f styttri hliðum rétthyrnds þríhyrnings skekkj: frávik frá hinu rétt skekkjumörk: frávik sem tlið er eðlilegt frá einhverri stærð skmmhlið skmmhlið skífurit: hringflötur skiptur í hringgeir þr sem stærðir geirnn tákn hlutfllsleg skiptingu gild skurðpunktur tveggj lín eð ferl: smeiginlegur punktur tveggj lín eð ferl k l slétt tl: náttúrleg tl sem er deilnleg með ; sem endr á 0,,, 6, eð 8 sniðmengi tveggj eð fleiri mengj: mengi stk sem tilheyr tveimur eð fleiri mengjum smtímis, táknð snúningur: flutningur sem flytur ll hlut myndr eftir hringogum um jfnstórt horn miðð við tiltekinn snúningspunkt (ás) snúningur spegilás: lín sem speglð er um spegiltl: tl sem verður eins þótt röð tölustfnn sé snúið við, t.d. 00, speglun fltrmyndr: flutningur þegr llir punktr fltrmyndr flytjst þvert yfir línu, spegilás, þnnig ð fjrlægð sérhvers punkts myndrinnr frá spegilásnum hldist óreytt C C stðlform tölu: sá háttur ð skrá tölu sem mrgfeldi f tölu á ilinu til 0 og veldi f 0, t.d. 6,7 0 0 í stð stk í mengi: einn þeirr hlut sem tilheyr tilteknu mengi; tln er stk í menginu er táknð dæmi Kristín jrndóttir

14 stig jöfnu: hæsti veldisvísir óþekktrr stærðr í jöfnu strendingur: mrgflötungur með tvo eins grunnfleti sem eru smsíð mrghyrningr og þrjá eð fleiri hliðrfleti sem eru smsíðungr strengur í hring: strik sem tengir tvo punkt á hringferli dæmi strik: línuútur milli tveggj punkt; línustrik strýt: rúmmynd sem myndst þegr llir punktr grunnfltr (sem er mrghyrningur eð hringur) eru tengdir með línustrikum við sm punktinn utn grunnfltrins, svokllðn topppunkt; smheiti pírmíd og keilu stuðlrit: súlurit þr sem súlurnr liggj hver upp ð nnrri, notð þr sem gögn eru fengin úr smfelldu mengi stuðull við óþekkt stærð/reytu: tl sem óþekkt stærðin/reytn er mrgfölduð með stytt rot: deil í teljr og nefnr rots með sömu tölu dæmi stæð: stærðrtákn, tölur og reytur, oft tengd með reikniðgerðum stærðfræðilíkn, reiknilíkn: stærðfræðilegt kerfi sem líkir eftir runverulegum ðstæðum þnnig ð þegr verkefni um kerfið er leyst er hægt ð eit því á hinr runverulegu ðstæður summ: útkom þegr tvær eð fleiri tölur eru lgðr smn, smtl 6 : 6 6 : 6 = 6 súlurit: myndrit þr sem lengdir súln tákn gildi sönnun: eitthvð sem snnr eitthvð, sýnir frm á eitthvð t tk út fyrir svig: tk smeiginlegn þátt út fyrir liðstærð smkvæmt dreifireglu, t.d. þáttinn 6 í x + 6 = 6(x + ) eð x í x + x + x = x(x + x + ) tlnlín: lín þr sem sérhver punktur línunnr svrr til tiltekinnr runtölu 0 tlnmengi: mengi tln, 0 N 7% Z Q R tlnrun: run með tölum, oftst í tiltekinni röð tlningrtré: líkindtré, myndræn frmsetning þr sem líkur eru settr frm sem greinótt tré tngrm: forn kínversk rðþrut; sjö fltrmyndútr sem má rð smn í reglulegr fltrmyndir á lls vegu 06 Kristín jrndóttir

15 teljri rots: sú tl rots sem er fyrir ofn rotstrik og sýnir fjöld einingnn sem nefnrinn nefnir teljri nefnri tengiregl: regl um ðgerð sem segir ð sm útkom fáist, hvernig sem t.d. þrjár tölur,, og c, eru teknr smn ð óreyttri röð; ( + ) + c = + ( + c) er tengiregl smlgningr og ( ) c = ( c) tengiregl mrgföldunr teningstl: tl sem er þriðj veldi f heilli tölu, t. d. = = teningur: réttstrendingur þr sem llir fletirnir sex eru jfnstórir ferningr ten ing ur tilgát: ágiskun, þð sem einhver getur sér til tilrun (í tölfræði): verk sem unnið er við ráðnr ðstæður í því skyni t.d. ð próf tilgátu eð uppgötv óþekkt tengsl tilviljnkennt úrtk: hndhófsúrtk, úrtk sem vlið er f hndhófi þnnig ð öll hugsnleg úrtök hfi sömu líkur á ð ver vlin; dæmigert úrtk tíðst gildi: lgengst gildi í ggnsfni tíðni: fjöldi, stkfjöldi flokks tígull: ferhyrningur og jfnfrmt smsíðungur með llr hliðr jfnlngr tomm: lengdreining, hluti úr feti, u.þ.., cm topphorn: tvö horn með smeiginlegn oddpunkt sem snú þnnig ð rmr hvors um sig eru eint frmhld f örmum hins; hornin eru jfnstór topphorn í jfnrm þríhyrningi: hornið milli rmnn topppunktur topppunktur/otnpunktur fleygog: hæsti eð lægsti punktur fleygog, skurðpunktur fleygog og smhverfuáss hns topppunktur strýtu: oddpunktur sem hliðrflötur/fletir strýtunnr kom smn í tólfflötungur: mrgflötungur sem fmrkst f tólf flötum topppunktur tólf flöt ung ur otnpunktur tómmengi: mengi með engu stki, tómt mengi { }, oft táknð Ø trpis: ferhyrningur með tvær hliðr smsíð en hinr ósmsíð trilljrður: þúsund trilljónir: trilljón: milljón illjónir: tugrot: rot sem ritð er í tugkerfi, t. d. 0,,,769, 0, tugkerfi: tlningrkerfi þr sem grunntln er tíu, ritháttur tln þr sem gildi tölustfs í tlnsmstæðu tífldst við færslu um eitt sæti til vinstri hundr shluti eining,769 flúsundsti hluti tíundi hluti 06 Kristín jrndóttir

16 tuttuguflötungur: mrgflötungur sem fmrkst f tuttugu hliðrflötum tutt ugu flöt ung ur tvinntl: tl sem er summ f runtölu og þvertölu, svokllðri ímyndðri tölu, t.d. +, þr sem er grunnur þvertlnnn, oft táknður með ókstfnum i töflureiknir: tölvuforrit sem reiknr töfrferningur: ferningslg uppröðun tln þnnig ð summ tlnnn í hverri línu, hverjum dálki og áðum hornlínunum sé ávllt hin sm tölfræði: grein stærðfræðinnr um frmsetningu og úrvinnslu ggn tölugildi tölunnr : fjrlægð tölunnr frá núlli á tlnlínu, táknð ; tölugildi er ldrei neikvætt töluleg gögn: tölulegr upplýsingr sem er sfnð smn til ð vinn úr og setj frm, t.d. í myndritum eð töflum; dæmi: mnnfjöldtölur, veðurfrstölur u ummál fltrmyndr: lengd jðrs fltrmyndrinnr dæmi U = ú úrtk: lítið sfn sem vlið er, oft með tilviljnkenndu vli, úr stærr sfni, þýði, sem fulltrúi þess og rnnskð í þeim tilgngi ð get sgt til um eiginleik þýðisins úthyrndur mrghyrningur: mrghyrningur þr sem öll horn eru minni en 80 útkom (í tölfræði): ein f mögulegum niðurstöðum tilrunr v vxtreikningur: þð ð reikn upphæð vxt vxtvextir: vextir f vöxtum veldreglur: reiknireglur um tölur ritðr með veldrithætti veldi: tl rituð með veldrithætti, t.d., sem er veldritháttur fyrir 8 veldisstofn: tl sem veldisvísir sýnir hve oft er mrgfölduð með sjálfri sér, til dæmis tln í veldisvísir veldisstofn veldisvísir: tl sem sýnir hve oft tl er mrgfölduð með sjálfri sér, til dæmis í Vennmynd: mengjmynd vextir: leig á fjármgni C virðisukskttur: skttur lgður á vöru og þjónustu sem ákveðið hlutfll f söluverði og innheimtur á hverju sölustigi, skmmstfð vsk. 06 Kristín jrndóttir 6

17 víxlregl: regl um ðgerð sem segir ð sm útkom fáist óháð röð stknn sem ðgerðinni er eítt á, t.d. röð tlnnn og í + = +, víxlreglu smlgningr, og =, víxlreglu mrgföldunr y yfirorðsfltrmál: fltrmál yfirorðs þrívíðs hlutr 8 6 dæmi = þ þátt: leys tölu eð stæðu upp í þætti, t.d. 86 í 6 eð x x + 6 í (x )(x ) þáttun: þð ð þátt þáttur í mrgfeldi: mrgfldri; tölur sem mrgfldðr eru smn nefnst þættir í mrgfeldinu, t.d. eru og 6 þættir í þrut: gát, úrlusnrefni þríhyrningur: mrghyrningur með þrjár hliðr og þrjú horn þríhyrningstl: táknr fjöld punkt sem rð má í þríhyrning:,, 6, 0,, þrístrendingur: strendingur með þríhyrnd grunnfleti flrí strend ing ur þverill á línustrik: lín sem myndr rétt horn við línustrik þvermál hrings: lengd miðstrengs í hring þversögn: felst í því ð tvær setningr, sem virðst studdr trustum rökum, eru í mótsögn hvor við ðr þýði: mengi eining, einstkling eð hlut, sem úrtk er tekið úr til tölfræðilegr thugn, t.d. við undirúning skoðnknnn 06 Kristín jrndóttir 7