Δημιουργική και ασφαλής χρήση του διαδικτύου από νέους και νέες έως 18 ετών

Transcript

1 ΕΡΕΥΝΑ εερεςρςε ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ Δημιουργική και ασφαλής χρήση του διαδικτύου από νέους και νέες έως 18 ετών Πανελλαδική εμπειρική έρευνα σε μαθητές/μαθήτριες γυμνασίων και λυκείων Καταγραφή-διερεύνηση στοιχείων και απόψεων 12 αρμόδιων φορέων & υπηρεσιών Υπεύθυνοι έρευνας: Ι.Ο. 693 Μ.: Φραγκούδη 11 & Αλ. Πάντου, Καλλιθέα, Αθήνα Τηλ.: Fax:

2 Ιντερνέτ: Δημιουργική και ασφαλής χρήση του διαδικτύου από νέους & νέες έως 18 ετών Πρόλογος Η έρευνα, η παρακολούθηση και η μελέτη των εξελίξεων στην οπτικοακουστική βιομηχανία, αποτελεί βασική αποστολή του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων (Ι.Ο.Μ.) από τη δημιουργία του έως σήμερα. Το Ινστιτούτο επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στα οπτικοακουστικά και, πλέον, ψηφιακά μέσα: ραδιόφωνο, τηλεόραση, κινηματογράφο, διαδίκτυο. Η μελέτη της σχέσης αυτών των μέσων ειδικότερα με τους νέους έχει ορισθεί ως καθήκον και προτεραιότητα του Ι.Ο.Μ. Στα πλαίσια αυτά το Ινστιτούτο διεξήγαγε την κύρια έρευνά του για την περίοδο πάνω στο θέμα των σχέσεων που διαμορφώνουν οι νέοι με το διαδίκτυο από τη στοιχειώδη εκπαίδευση μέχρι την ηλικία των 18 ετών με τίτλο «Ασφαλής & Δημιουργική Ασχολία των Νέων (18-) με το Internet». Οι λόγοι για την επιλογή αυτή ήταν: α) η έλλειψη επαρκών στοιχείων για τη σχέση των νέων της σχολικής ηλικίας με το διαδίκτυο, β) η σημασία που έχει προσλάβει διεθνώς το θέμα της «ασφάλειας στον Κυβερνοχώρο» και η επίγνωση που πρέπει να δημιουργηθεί σε παιδιά, εκπαιδευτικούς, γονείς χωρίς φοβίες και αρνητικές αντιδράσεις λόγω άγνοιας, γ) η αναζήτηση τρόπων για περισσότερο δημιουργική ασχολία των νέων με την Κοινωνία των Πληροφοριών στα πλαίσια των σχολικών τους καθηκόντων και γενικότερα. Η όλη μελέτη περιέλαβε: Πρώτον, εμπειρική έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα μαθητών/μαθητριών Γυμνασίων και Λυκείων απ όλη την Ελλάδα, καθώς και γονέων και εκπαιδευτικών τους. Δεύτερον, καταγραφή των απόψεων 12 φορέων της χώρας που είναι αρμόδιοι για τη διαχείριση/αντιμετώπιση πλευρών του εν λόγω θέματος. Οι φορείς αυτοί ήταν: 1) το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (ΠΣΔ), 2) το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (ΠΙ), 3) το Kέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ), 4) η ΚΕΜΕΤΕ-ΟΛΜΕ, 5) το Ινστιτούτο Παιδαγωγικών Ερευνών & Μελετών-ΔΟΕ, 6) η Ανωτάτη Συνομοσπονδία Γονέων & Κηδεμόνων Ελλάδας (Α.Σ.Γ.Μ.Ε.), 7) η OTENET, 8) η Forthnet, 9) η Ελληνική Ένωση Χρηστών Ιnternet, 10) το Δίκτυο SafeNet, 11) ο Κόμβος 12) Η Ελληνική Αστυνομία-Υπηρεσίες Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Η έρευνα διενεργήθηκε από τους κ. κ. Γιάννη Κατερέλο, Αναπλ. Καθηγητή Παντείου Πανεπιστημίου και Πολυδεύκη Παπαδόπουλο, Κοινωνιολόγο-Δημοσιογράφο, με τη συνεργασία του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων και έχοντας τεθεί υπό την αιγίδα της τότε υπουργού κας Μαριέττας Γιαννάκου. Το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων ευχαριστεί όλα τα πρόσωπα και τους φορείς που συνέβαλαν στην ολοκλήρωση αυτής της έρευνας, της οποίας ουσιαστικός στόχος ήταν να διερευνηθούν και να προωθηθούν τρόποι ώστε τα παιδιά και οι νέοι σχολικής ηλικίας της χώρας μας να κάνουν δημιουργική αλλά και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ, είτε στα πλαίσια των σχολικών καθηκόντων τους, είτε στον ελεύθερο χρόνο τους. 2

3 Α ΜΕΡΟΣ: Πανελλαδική Εμπειρική έρευνα σε μαθητές/μαθήτριες Γυμνασίων και Λυκείων Περιεχόμενα _Toc Δειγματοληψία...4 ΠΟΙΟΙ ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ (ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΤΑΘΜΙΣΗΣ)...8 Κεφάλαιο Ι : Οι μαθητές...10 ΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ: ΩΡΕΣ & ΧΡΗΣΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ...38 ΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ, ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ...57 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΙΝΤΕΡΝΕΤ & Η ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ...59 Κεφάλαιο ΙΙ: Γονείς και Εκπαιδευτικοί...78 Οι γονείς γενικά...80 Οι εκπαιδευτικοί γενικά...92 Κεφάλαιο ΙΙΙ: Μαθητές Γονείς - Εκπαιδευτικοί Σύνοψη συμπερασμάτων Ευρετήριο Πινάκων Ευρετήριο Σχημάτων

4 Δειγματοληψία Όπως αναφέρθηκε παραπάνω το δείγμα ήταν πανελλαδικό και φιλοδοξούσε να καλύψει τις αξιώσεις αντιπροσωπευτικότητας ως προς δύο μεταβλητές οι οποίες κρίθηκαν ορθολογικές 1 ως προς το κεντρικό ερώτημα της έρευνας. Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη μεταβλητή αφορούσε το Επίπεδο Εκπαίδευσης δηλαδή Γυμνάσιο, Λύκειο και Τεχνικό Λύκειο (ή ΕΠΑΛ) και η δεύτερη την Δειγματοληπτική Ζώνη: το δείγμα συστήθηκε με βάση τρεις Ζώνες, Ζώνη 1 Αθήνα-Πειραιάς, Ζώνη 2 Αστικά κέντρα επαρχίας (κυρίως πρωτεύουσες νομών) και Ζώνη 3, όλες οι άλλες περιοχές. Αφού σχηματίσαμε τα επιθυμητά ποσοστά (με βάση συγκεκριμένη απογραφή του σχολικού συστήματος σε επίπεδο σχολικών μονάδων), προχωρήσαμε σε τυχαία δειγματοληψία με βάση τον ΕΚΑΔ 2. Επειδή κάθε έρευνα που απευθύνεται σε μαθητές (έστω και κατά μέρος) υπόκειται σε κάποιους κανονισμούς το αρχικό ζητούμενο δείγμα καθορίστηκε σε 1500 μαθητές & μαθήτριες αλλά το υπό διαμόρφωση δείγμα περιείχε 2500 μαθητές και μαθήτριες 3 (βλέπε Πίνακας 1). Σε αντιστοιχία ήταν επίσης τα ερωτηματολόγια που απευθύνονταν στους γονείς (ισάριθμα με των μαθητών) ενώ τα ερωτηματολόγια για τους εκπαιδευτικούς καθορίστηκαν σε 500. Συνολικά διανεμήθηκαν 5500 ερωτηματολόγια: 2500 μαθητών, 2500 γονέων και 500 εκπαιδευτικών. Ο στόχος που είχε τεθεί από την ερευνητική ομάδα ήταν 1500 μαθητές, 500 γονείς και 500 εκπαιδευτικοί. Όλες οι δικλείδες ασφαλείας που υπήρχαν (γενικός συντελεστής αρχικής δειγματοληψίας 0.70) απεδείχθησαν χρήσιμες διότι όπως θα δούμε στην επόμενη παράγραφο υπήρξαν δυσκολίες ως προς την αποδοχή της έρευνας στο επίπεδο των σχολικών μονάδων. Γυμνάσιο Λύκειο Γυμνάσιο/τάξεις Λύκειο/τάξεις Λύκειο/τάξεις Α Α Β Γ Α Ενιαίο ΤΕΕ Β Ενιαίο Β ΤΕΕ Ζητούμενος πληθυσμός Ζητούμενα Τμήματα Αθήνα Πειραιά Αστικές (+Θεσσαλονίκη) Ημιαστικές- Αγροτικές Σε μια δειγματοληψία στην οποία ζητείται «αντιπροσωπευτικότητα» πρέπει να αναφέρονται ξεκάθαρα τα κριτήρια της. Η «γενική» αντιπροσωπευτικότητα που αναφέρεται πολλές φορές σε έρευνες δημοσκοπικού χαρακτήρα βασίζεται σε μια οπτική δημογραφικού τύπου (φύλο, επίπεδο εκπαίδευσης, οικονομική κατάσταση, τόπος διαμονής κτλ.) δεν μπορεί να προσφέρει και πολλά σε μια έρευνα επιστημονικού χαρακτήρα εφόσον η χρήση αυτών των μεταβλητών δεν μπορεί να τεκμηριωθεί παρά εκ των υστέρων (με βάση τις διαφορές που θα παρατηρηθούν εφόσον βέβαια υπάρξουν) και βέβαια δεν έχουν το βάρος θεωρητικών υποθέσεων διαφοροποίησης συμπεριφοράς. Σε μια γενική αντίληψη, η επιστημονική κοινωνική έρευνα δέχεται με δυσκολία πορίσματα ερευνών οι οποίες δεν έχουν συγκεκριμένες τεκμηριωμένες θεωρητικά υποθέσεις διότι ουκ ολίγες φορές, τα συμπεράσματα είτε μπορούν να στερούνται νοήματος (να είναι α-νόητα) είτε, μπορεί ακόμα και να «υπηρετούν» στερεότυπα αναπαράγοντάς τα και με «επιστημονική βούλα». 2 Ο ΕΚΑΔ είναι ένας αριθμός που αποδίδεται από το ΥΠΕΠΘ και είναι μοναδικός για κάθε σχολική μονάδα. 3 Κάθε έρευνα που απευθύνεται σε μαθητές στο σχολικό περιβάλλον πρέπει να έχει πολλαπλούς (και υψηλούς) συντελεστές ασφάλειας. Αυτό διότι έγκειται στην διακριτική ευχέρεια των διευθυντών αλλά και των απλών μάχιμων εκπαιδευτικών να αρνηθούν ή να συγκατανεύσουν στην διεξαγωγή της έρευνας στο σχολείο που διευθύνουν ή ακόμα και στην ίδια την τάξη τους (αυτό δε ακόμη και μετά την λήψη αδείας από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο). Το ΥΠΕΠΘ σε γενικές γραμμές δεν μπορεί να υποχρεώσει κανένα στέλεχος της εκπαίδευσης να βοηθήσει στην διεξαγωγή της εγκεκριμένης έρευνας εάν αυτός θεωρεί ότι η έρευνα μπορεί, με οποιοδήποτε τρόπο, να παρακωλύσει την εκπαιδευτική διαδικασία. Πιο θεωρητικά, όταν έχουμε να κάνουμε με «φυσικές» ομάδες (δηλαδή ομάδες που δεν έχουν δημιουργηθεί από την ερευνητική ομάδα αλλά υπάρχουν για άλλους λόγους) όπως οι τάξεις, είναι πολύ εύκολο και αναμενόμενο μια και μόνη άρνηση να «κοστίσει» πολύ στην συνολική δειγματοληψία. Για παράδειγμα, η άρνηση ενός Διευθυντή μπορεί να αποκλείσει μέχρι και 300 μαθητές/μαθήτριες από το δείγμα. 4

5 Πίνακας 1: Το ζητούμενο δείγμα σε σχέση με το Επίπεδο Εκπαίδευσης και την Δειγματοληπτική Ζώνη. 5

6 Κριτήριο 2: Επίπεδο και κατεύθυνση εκπαίδευσης (Συμβαδίζει με Ηλικία κατά κύριο λόγο αλλά επίσης αναδεικνύει διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα Γενικό-ΤΕΕ) Κριτήριο 1: Δειγματοληπτική Ζώνη. (Υπόθεση: Το Ιντερνέτ είναι υπόθεση των αστικών περιοχών;) Μαθητικός πληθ.: 33% 42% 25% Ζ3: Ημιαστικές (πόλεις μέχρι 4000 κατ) ή Αγροτικές Z1: Αθήνα- Πειραιάς Ζ2: Αστικές Περιοχές Επαρχίας ΜΟ τμημάτων/τάξη Γυμνάσια Πρώτη Επιλογή Αναπληρωματικά ΜΟ τμημάτων/τάξη Γενικά Λύκεια Πρώτη Επιλογή Αναπληρωματικά ΜΟ μαθητών/τμήμα ΜΟ μαθητών/τμήμα ΜΟ τμημάτων/τάξη* ΤΕΕ Πρώτη Επιλογή *Λόγω διαφορετικών ειδικοτήτων Αναπληρωματικά Ανοχή (+/-): 15% 20% 50% ΜΟ μαθητών/τμήμα Πίνακας 2: Ο συνολικός σχεδιασμός της διαστρωματωμένης δειγματοληψίας. «Πρώτη επιλογή»: Πλήθος Σχολικών Μονάδων πρώτης επιλογής (μέγεθος τυχαίας δειγματοληψίας ΕΚΑΔ). «Αναπληρωματικά»: Πλήθος Σχολικών Μονάδων για περίπτωση αναπλήρωσης σε περίπτωση άρνησης από την Πρώτη Επιλογή. Για στοιχεία εδραίωσης του πίνακα ανατρέξτε: Κουλαϊδής Β. (2005): Αποτύπωση του Εκπαιδευτικού Συστήματος σε επίπεδο σχολικών μονάδων, Αθήνα: Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας 6

7 Στον Πίνακας 2 μπορούμε να παρατηρήσουμε τον συνολικό σχεδιασμό της διαστρωματωμένης δειγματοληψίας. Όπως βλέπουμε, πέραν του αρχικού συντελεστή ασφάλειας (0.7) καθορίστηκαν και ανοχές που αφορούν την κάθε Δειγματοληπτική Ζώνη ξεχωριστά. Αυτό προέκυψε διότι κάθε δειγματοληπτική ζώνη παρουσιάζει ορισμένες ιδιαιτερότητες: για παράδειγμα η Ζώνη 3 χαρακτηρίζεται από υψηλή διασπορά σχολικών μονάδων με χαμηλό μαθητικό πληθυσμό. Αντίθετα, η Ζώνη 1 και η Ζώνη 2 έχουν συνήθως (περισσότερο η Ζώνη 1) υψηλή μαθητική πυκνότητα και χαμηλή γεωγραφική διασπορά. Έτσι, η μονάδα δειγματοληψίας (ΕΚΑΔ) εκπροσωπεί διαφορετική αντιστοιχία μαθητικού πληθυσμού ανά Ζώνη 4. Συνολικά, επιλέχθηκαν τυχαία 42 σχολικές μονάδες που σύμφωνα με τους μέσους όρους τμημάτων ανά τάξη και τον μέσο όρο μαθητών ανά τμήμα θα έδιναν τον απαιτούμενο αριθμό (προσαυξημένο βέβαια με τους συντελεστές ασφάλειας, «Πρώτη επιλογή» και «αναπληρωματικά») συμμετεχόντων στην έρευνα. Η προσέγγιση των συγκεκριμένων σχολικών μονάδων που επιλέχθηκαν έγινε τηλεφωνικά όπου επιβεβαιώθηκε η πρόθεση του Διευθυντή / της Διευθύντριας να συμμετέχει το σχολείο που διοικεί στην εν λόγω έρευνα. Αφού επετεύχθη η αρχική συναίνεση (ποσοστό αρνήσεων περίπου στο 20% οπότε προσεγγίστηκαν τα «αναπληρωματικά» σχολεία 5 ) εστάλησαν τα αντίστοιχα ερωτηματολόγια μέσω ιδιωτικού ταχυδρομείου και διασφαλίστηκε η επιστροφή τους δωρεάν για τις σχολικές μονάδες (πληρωμή από τον παραλήπτη) μέσω του ίδιου ιδιωτικού ταχυδρομείου. Ως βάση αποστολής και παραλαβής ορίστηκε η έδρα του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων (ΙΟΜ). Σε κάθε πακέτο ερωτηματολογίων υπήρξε συνοδευτική επιστολή και έγγραφο οδηγιών για την διεξαγωγή της έρευνας. Εστάλησαν 27 πακέτα σε όλη την Ελλάδα (Απρίλιος 2007) και παρελήφθησαν 23 στην έδρα του ΙΟΜ (Τέλη Μαΐου Αρχές Ιουνίου 2007). Τέσσερα πακέτα απλώς(!) χάθηκαν εφόσον οι σχολικές μονάδες δήλωσαν ότι δεν τα έλαβαν. Κατόπιν αναζήτησής τους από την εταιρεία ταχυδρομείου, εδόθη η διαβεβαίωση ότι αυτά παρεδόθησαν στο συγκεκριμένο πρόσωπο. Εντούτοις, με δεύτερη επικοινωνία μας με τα σχολεία, διαπιστώθηκε ότι κάποιες παραλαβές έγιναν από άλλα πρόσωπα (κλητήρες ή άλλα πρόσωπα) με αποτέλεσμα τα πακέτα να «καταχωνιαστούν» και να μην ειδοποιηθούν έγκαιρα οι αρμόδιοι. Υπάρχει όμως πάντοτε η πιθανότητα (και για ένα τουλάχιστον σχολείο Ζώνης 2) να μην έγινε ποτέ η παράδοση. Ένα σχολείο Ζώνης 1 ενώ απεδέχθη αρχικά την πρόταση μας ως προς την συμμετοχή του στην έρευνα (ο Υποδιευθυντής) στην συνέχεια διαπιστώθηκε ότι δεν ήθελε να συμμετάσχει (ο Διευθυντής) και αρνήθηκε να δώσει οποιοδήποτε λόγο πέραν του ότι «δεν θέλω»(!) Συνολικά, το ποσοστό επιτυχίας της δειγματοληψίας είναι σε επίπεδο σχολικών μονάδων- 78% (22% απώλειες είτε από ύστερη άρνηση είτε από απώλεια). Σε επίπεδο πληθυσμού, συνολικά παραλάβαμε 1183 ερωτηματολόγια μαθητών, 469 ερωτηματολόγια γονέων και μόλις 164 ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών 6. Άρα, σε ότι αφορά τους μαθητές συγκεντρώσαμε περίπου το 80% του επιθυμητού, στους γονείς το ίδιο ποσοστό κυμαίνεται στο 94% ενώ στους εκπαιδευτικούς είναι 33%. Το ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των εκπαιδευτικών δεν είναι κάτι νέο: οι εκπαιδευτικοί είναι πολύ επιφυλακτικοί σε οποιαδήποτε έρευνα ακόμα κι αν προέρχεται από συναδέλφους τους (τις περισσότερες φορές αυτή είναι η περίπτωση). Σε παλαιότερες έρευνες 7, έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν δύο κυρίως αναφερόμενοι από τους ίδιους λόγοι: α/ η πίστη στο ατελέσφορο των ερευνών που γίνονται. Κυριαρχεί η οπτική ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει στον ομολογουμένως τεράστιο αυτόν οργανισμό Άρα, πρόκειται απλά για χαμένο χρόνο ή, ακόμα χειρότερα, για πρωτοβουλίες ορισμένων «δήθεν» ερευνητών με στόχο τις χρηματικές απολαβές που 4 Οι αριθμοί ΕΚΑΔ συμμετέχουν με ίσο τρόπο στην τυχαία επιλογή χωρίς να έχουν την ίδια βαρύτητα από άποψη μαθητικού πληθυσμού: πρέπει να υπάρξει κάποιου είδους αντιστάθμιση στο γεγονός ότι ένας ΕΚΑΔ Αθηνών-Πειραιώς μπορεί να εκπροσωπεί 300 μαθητές ενώ ένας ΕΚΑΔ Ζώνης 3 μόλις 25 μαθητές! 5 Οι αρνήσεις προέρχονται αποκλειστικά από Ζώνη 1 και Ζώνη 2: οι Διευθυντές αρνήθηκαν επικαλούμενοι είτε υψηλό φόρτο εργασίας λόγω «καταλήψεων» είτε υπερβολικού φόρτου από άλλες έρευνες! 6 Υπενθυμίζουμε ότι ο αρχικός στόχος ήταν 1500 μαθητών, 500 γονέων και 500 εκπαιδευτικών. 7 Για παράδειγμα βλέπε Κατερέλος Ι. (1999): Θεωρία και πράξη στην εκπαιδευτική σχέση, Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. 7

8 προκύπτουν για αυτούς. «Ούτως ή άλλως, τίποτα δεν πρόκειται να γίνει» που να τους αφορά! β/ η καχυποψία σχετικά με τα κίνητρα των ερευνητών. Πυκνά συχνά προκύπτουν δημοσιεύματα σε έντυπα ή/και ηλεκτρονικά μέσα όπου παρουσιάζονται «έρευνες» που «αποδεικνύουν επιστημονικά» διάφορα χαρακτηριστικά στους εκπαιδευτικούς, μερικές φορές δε ακόμα και προσβλητικά. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί παρουσιάζονται να «παίρνουν κάτω από την βάση» ή να «αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στο έργο τους». Τέτοιου είδους κρίσεις θεωρούνται και είναι αρνητικές ως προς την ομαλή διεξαγωγή του έργου τους: οι μαθητές, που είναι οι έτεροι πρωταγωνιστές σε κάθε εκπαιδευτική σχέση, τους θεωρούν «αναξιόπιστους» ίσως και «ανίκανους» σε σχέση με το έργο τους. Επίσης, οι γονείς αρχίζουν να παρεμβαίνουν «δυναμικά» ακολουθώντας αυτή τη λογική και το απόλυτο επακόλουθο είναι μια χαοτική κατάσταση όπου, τελικά, η περισσότερη ενεργητικότητα τους διοχετεύεται στην επανόρθωση των διαπροσωπικών σχέσεων παρά στην μετάδοση γνώσης. Είναι λογικό λοιπόν κάθε ερευνητική προσπάθεια να έχει μικρές πιθανότητες επιτυχίας εφόσον θεωρείται εκ των προτέρων «ύποπτη» ως προς μια ενδεχόμενη «συκοφάντηση» της επαγγελματικής τους ταυτότητας 8. ΠΟΙΟΙ ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΝ (ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΤΑΘΜΙΣΗΣ) Σε μια έρευνα αυτού του τύπου, το πρώτο ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι ακριβώς αυτό: ποιοι δεν απάντησαν. Ας δούμε όμως πρώτα, ποιοι απάντησαν. Σχετικά με το κριτήριο της γεωγραφικής κατανομής οι συμμετέχοντες μαθητές κατανεμήθηκαν ως εξής: το 26,2% ήταν από την Ζώνη 1, το 49,2% ήταν από τη Ζώνη 2 και το 24,6% ήταν από την Ζώνη 3. Τα ζητούμενα ποσοστά ήταν 33% από την Ζώνη 1, 45% από την Ζώνη 2 και 25% από την Ζώνη 3. Ζητούμενο Πραγματικό Ζώνη 1 33% 26,2% Ζώνη 2 42% 49,2% Ζώνη 3 25% 24,6% Πίνακας 3: Ζητούμενη και πραγματική ποσόστωση δειγματοληψίας σχετικά με το κριτήριο «Γεωγραφική Ζώνη» Επίσης, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το άλλο κριτήριο που λήφθηκε υπόψη ήταν το επίπεδο εκπαίδευσης: Γυμνάσιο, Λύκειο και Τεχνικό Λύκειο (ή ΕΠΑΛ). Ζητούμενο Πραγματικό Γυμνάσιο 60% 37,4% Ζητούμενο Πραγματικό Λύκειο 40% 62,6% Γενικό Λύκειο 66,7% 61,3% Τεχνικό Λύκειο 33,4% 38,7% Πίνακας 4: Ζητούμενη και πραγματική ποσόστωση δειγματοληψίας σχετικά με το κριτήριο «Επίπεδο Εκπαίδευσης» Στον Πίνακας 4 παρατηρούμε ότι παρουσιάζεται μεγάλη απόκλιση μεταξύ των ποσοστών συμμετεχόντων από το Γυμνάσιο και από το Λύκειο. Πιο συγκεκριμένα, ενώ το ζητούμενο ήταν 60% από μαθητές Γυμνασίου και το 40% από μαθητές Λυκείου 9, το αποτέλεσμα ήταν ανεστραμμένο: 37,4% από το Γυμνάσιο και 62,4% από το Λύκειο. Τελικά όμως οι πραγματικές αποκλίσεις θα παρουσιαστούν στην διασταύρωση των δύο κεντρικών μεταβλητών στον Πίνακας 5 όσον αφορά το ζητούμενο της δειγματοληψίας και στον Πίνακας 6 όσον αφορά τα πραγματικά δεδομένα. 8 Είναι γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των επιστημονικών ερευνών δεν εμφανίζεται ποτέ στα ΜΜΕ και, άλλωστε, δεν οφείλει να παρουσιάζεται. Εντούτοις, αρκετές φορές παρουσιάζονται από τα ΜΜΕ «έρευνες-σοκ» όπου αναζητείται περισσότερο η προσοχή του ακροατή-τηλεθεατή-αναγνώστη παρά η ενημέρωση του. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά και κατακριτέα από όλους 9 Απλά διότι είχαμε τρεις τάξεις από το Γυμνάσιο (Α, Β και Γ) και δύο από το Λύκειο (Α και Β). 8

9 Βαθμίδα εκπαίδευσης Σύνολο Γυμνάσιο Γενικό Λύκειο Τεχνικό Λύκειο Ζώνη Ζώνη Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη Σύνολο Πίνακας 5: Το ζητούμενο στην δειγματοληψία τόσο σύμφωνα με την κατανομή των διαφορετικών βαθμίδων εκπαίδευσης όσο και με την Ζώνη δειγματοληψίας (ποσοστά). Βαθμίδα εκπαίδευσης Σύνολο Γυμνάσιο Γενικό Λύκειο Τεχνικό Λύκειο Ζώνη Ζώνη Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη Σύνολο Πίνακας 6: Η πραγματική δειγματοληψία τόσο σύμφωνα με την κατανομή των διαφορετικών βαθμίδων εκπαίδευσης όσο και με την Ζώνη δειγματοληψίας (ποσοστά). Γυμνάσιο Γενικό Λύκειο Τεχνικό Λύκειο Ζώνη Ζώνη Ζώνη Πίνακας 7: Η στάθμιση της δειγματοληψίας (συντελεστές βαρύτητας συμμετεχόντων). Στον Πίνακας 7 παρουσιάζονται τα βάρη που προκύπτουν μετά από την στάθμιση (weighting) του δείγματος έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στο ζητούμενο αντιπροσωπευτικό. Στο εξής, όσον αφορά τα γενικά αποτελέσματα του μαθητικού πληθυσμού, θα χρησιμοποιήσουμε το σταθμισμένο δείγμα Προς πληροφόρηση του αναγνώστη ως προς την διαδικασία στάθμισης, αν και το μέγεθος του δείγματος παραμένει το ίδιο, τώρα δεν «βαραίνει» το ίδιο κάθε υποκείμενο (προηγουμένως συντελεστής 1 για κάθε υποκείμενο): έτσι, για παράδειγμα, ένας μαθητής του Γυμνασίου στην Ζώνη 1 (Αθήνα-Πειραιάς) τώρα βαραίνει για 1,82 (σχεδόν για δύο υποκείμενα, η γνώμη του μετράει σχεδόν για διπλή). 9

10 Κεφάλαιο Ι : Οι μαθητές ΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ. Η πρόσβαση στο Ιντερνέτ είναι η αρχική ερώτηση μετά από τα δημογραφικά δεδομένα και, ουσιαστικά, η πρώτη που αφορά το Ιντερνέτ. Σχήμα 1: Η πρόσβαση στο Ιντερνέτ από τους μαθητές / μαθήτριες. Όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 1, στο σύνολο των μαθητών/μαθητριών, οι τέσσερις στους δέκα δηλώνουν ότι έχουν δική τους πρόσβαση στο Ιντερνέτ. Το αμέσως μεγαλύτερο ποσοστό (23%) δηλώνει ότι έχει πρόσβαση στο Ιντερνέτ μέσω του σχολείου (περίπου ο ένας στους τέσσερις) ενώ ένα 13% έχει πρόσβαση στο Ιντερνέτ μέσω των γονιών του. Περίπου οι τρεις στους τέσσερις μαθητές/μαθήτριες δηλώνουν ότι έχουν πρόσβαση είτε μέσω οικογένειας (με ιδιωτική ή οικογενειακή χρήση) είτε μέσω σχολείου. Το 6% δηλώνει ότι έχει πρόσβαση μέσω κάποιου φίλου ή φίλης και από εκεί και πέρα, αρχίζουν τα (μικρά) ποσοστά των μη εχόντων πρόσβαση. Μόλις ένα 7% του δείγματος δηλώνει είτε ότι δεν έχει κανένα ενδιαφέρον για το Ιντερνέτ (4%) είτε ότι αγνοεί παντελώς(!) την ύπαρξη του (3%). Άλλο ένα 4% δηλώνει ότι δεν έχει πρόσβαση αλλά ενδιαφέρεται ενώ ένα 7% μας λέει ότι αν και δεν έχει πρόσβαση στο Ιντερνέτ εντούτοις ξέρει αρκετά ώστε να απαντήσει στο ερωτηματολόγιο. Αναμφίβολα, η εικόνα που φαίνεται μέσα από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη σχετικά με την πρόσβαση στο Ιντερνέτ: η ευρεία πλειοψηφία του δείγματος (82%) δηλώνει ότι έχει πρόσβαση! Επίσης, αναδεικνύεται ο ρόλος του σχολείου στην διάδοση στο Ιντερνέτ εφόσον το 23% των ερωτούμενων δηλώνει ότι η κύρια πρόσβαση του είναι μέσω του σχολείου Ας σημειωθεί ότι σε αυτήν την ερώτηση οι συμμετέχοντες έπρεπε να επιλέξουν μόνον μια απάντηση. Έτσι, μπορεί οι μαθητές/μαθήτριες να έχουν διπλή ή, ακόμα και τριπλή, πρόσβαση στο Ιντερνέτ. Επομένως, τουλάχιστον όσον αφορά 10

11 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει βέβαια η αναζήτηση πιθανών διαφορετικών ποσοστώσεων ανάλογα με τα κριτήρια δειγματοληψίας: την Ζώνη Δειγματοληψίας και την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης. Έχεις πρόσβαση στο Ιντερνέτ; Ναι, δική μου % Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη 1 Ζώνη 2 Ζώνη 3 % Ζώνη δειγματοληψίας % Ζώνη δειγματοληψίας 50.0% 37.7% 29.9% Ναι, μέσω των γονιών μου 10.8% 15.3% 13.7% Ναι, μέσω του σχολείου 17.7% 21.6% 33.3% Ναι, μέσω κάποιου φίλου/φίλης 6.9% 4.9% 5.8% Όχι, αλλά ξέρω αρκετά 7.4% 7.6% 5.8% Όχι, αλλά με ενδιαφέρει 1.0% 6.0% 3.8% Όχι, ούτε και με ενδιαφέρει 2.6% 4.5% 6.2% Όχι, τι είναι αυτό; 3.6% 2.3% 1.4% Σύνολο 100.0% 100.0% 100.0% Πίνακας 8: Η πρόσβαση στο Ιντερνέτ ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας (Ποσοστά). Χ 2 =64.66 p<0.01 Σχήμα 2: Η πρόσβαση στο Ιντερνέτ ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας. Όπως παρατηρούμε στον Πίνακας 8, υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές (Χ 2 =64.66 p<0.01) στη κατανομή των απαντήσεων της ερώτησης αυτής σε σχέση με την Ζώνη τις θετικές απαντήσεις (ΝΑΙ έχω πρόσβαση), θα μπορούσαμε να πούμε ότι αναφέρονται στην κυριότερη πρόσβαση αλλά όχι αναγκαστικά στην μοναδική. 11

12 Δειγματοληψίας. Ας θυμηθούμε τις τρεις ζώνες δειγματοληψίας: Ζώνη 1 (Αθήνα-Πειραιάς), Ζώνη 2 (Αστικά κέντρα επαρχίας) και Ζώνη 3 (Ημιαστικές και αγροτικές περιοχές) 12. Έτσι, στην Αθήνα-Πειραιά (Ζώνη 1) περίπου ο ένας στους δύο μαθητές/μαθήτριες έχει δική του πρόσβαση στο Ιντερνέτ (50%). Το ποσοστό αυτό πέφτει σημαντικά στα αστικά κέντρα της επαρχίας (37,7%) για να περιοριστεί τελικά περίπου στο 30% όσον αφορά την ζώνη 3 (Ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές). Αυξάνεται αντιστρόφως ανάλογα (αν και όχι ιδιαίτερα θεαματικά) η πρόσβαση μέσω των γονέων: περίπου 11% στην Ζώνη της Αθήνας και του Πειραιά, 15,3% στα αστικά κέντρα επαρχίας και 13,7% στις ημιαστικές-αγροτικές περιοχές. Αυτό όμως που φαίνεται να ξεχωρίζει ιδιαίτερα είναι η συμμετοχή του σχολείου σε σχέση με την Ζώνη Δειγματοληψίας: στις ημιαστικές αγροτικές περιοχές περίπου ο ένας στους τρεις μαθητές (33,3%) έχει πρόσβαση στο Ιντερνέτ μέσω του σχολείου. Στα αστικά κέντρα επαρχίας το ποσοστό αυτό φθάνει το 21,6% ενώ στην ζώνη Αθήνα-Πειραιάς περιορίζεται σε ένα 17,7%! Εάν παρατηρήσουμε το Σχήμα 2 13, θα δούμε ότι ουσιαστικά όσο φεύγουμε από την Ζώνη 1 (Αθήνα-Πειραιάς) και πάμε προς την Ζώνη 3 (Ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές), τόσο ισχυροποιείται ο ρόλος του σχολείου σχετικά με την πρόσβαση στο Ιντερνέτ Αντίθετα, όσο μεγαλώνει η πόλη τόσο λιγότερο το σχολείο φαίνεται να είναι αναγκαίο 14. Βαθμίδα εκπαίδευσης Έχεις πρόσβαση στο Ιντερνέτ; Γυμνάσιο Λύκειο Τεχνικό Λύκειο % Βαθμίδα εκπαίδευσης Ναι, δική μου 33.1% 54.7% 40.1% Ναι, μέσω των γονιών μου 15.9% 10.6% 8.3% Ναι, μέσω του σχολείου 25.5% 16.4% 26.1% Ναι, μέσω κάποιου φίλου/φίλης 5.9% 4.8% 7.6% Όχι, αλλά ξέρω αρκετά 7.3% 6.4% 7.6% Όχι, αλλά με ενδιαφέρει 4.3% 2.3% 4.5% Όχι, ούτε και με 4.9% 2.9% 4.5% ενδιαφέρει Όχι, τι είναι αυτό; 3.0% 1.9% 1.3% Σύνολο 100.0% 100.0% 100.0% Πίνακας 9: Η πρόσβαση στο Ιντερνέτ ανάλογα με την Βαθμίδα Εκπαίδευσης (Ποσοστά). Χ 2 =50.01 p<0.01 Στον Πίνακας 9 φαίνεται ότι και στο κριτήριο «Βαθμίδα- Κατεύθυνση της εκπαίδευσης» παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές (Χ 2 =50.01 p<0.01). Όπως παρατηρούμε, το Γενικό 12 Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενες παραγράφους, η Ζώνη Δειγματοληψίας δεν έχει τόσο πολύ χαρακτήρα γεωγραφικής κατανομής με την στενή έννοια αλλά, πολύ περισσότερο, έχει σχέση με την ανάπτυξη υποδομών διάδοσης του Ιντερνέτ (ιδιαίτερα του ευρυζωνικού). Έτσι, όλες οι καινοτομίες ξεκινούν με αφετηρία την ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας και στην συνέχεια, αναπτύσσονται στα μεγάλα αστικά κέντρα αφήνοντας τελευταίες τις ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές. 13 Το «πράσινο» κομμάτι του ραβδογράμματος. 14 Επειδή η ανάπτυξη υποδομών Ιντερνέτ στην Ημιαστική ή αγροτική επαρχία είναι καθαρά ζήτημα ιδιωτικής πρωτοβουλίας με σκοπό την κερδοφορία, το δημόσιο σχολείο πρέπει να παίξει έναν εξισορροπητικό ρόλο. Πράγματι το σχολείο φαίνεται να ανταποκρίνεται σε αυτόν τον ρόλο. 12

13 Λύκειο φαίνεται να έχει το προβάδισμα σε «ιδιωτικές» προσβάσεις αλλά και γενικότερα (το 86,5% έχει πρόσβαση στο Ιντερνέτ 15 ). Ως ένα βαθμό είναι λογικό οι μαθητές/μαθήτριες Γυμνασίου να έχουν λιγότερες «ιδιωτικές» προσβάσεις στο Ιντερνέτ λόγω της (μικρότερης) ηλικίας τους. Συνολικά έχουν επίσης και το χαμηλότερο ποσοστό γενικής πρόσβασης (80,5%). Το σχολείο σε αυτή την βαθμίδα αποτελεί σημαντικό παράγοντα γνωριμίας με το Ιντερνέτ. Σχήμα 3: Η πρόσβαση στο Ιντερνέτ ανάλογα με την Βαθμίδα Εκπαίδευσης (Ποσοστά). Η σύγκριση θα ήταν πιο εύστοχη μεταξύ Γενικού και Επαγγελματικού Λυκείου. Όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 3, το Επαγγελματικό Λύκειο παρουσιάζει εμφανή πτώση στο ποσοστό της ιδιωτικής πρόσβασης στο Ιντερνέτ 16 όπως επίσης και στο ποσοστό της οικογενειακής πρόσβασης! Όπως προηγουμένως σε σχέση με το κριτήριο Ζώνη Δειγματοληψίας, το σχολείο «αναπληρώνει» σε σημαντικό βαθμό αυτή την «υστέρηση» εφόσον στο Τεχνικό Λύκειο το ποσοστό σχολικής πρόσβασης είναι σχεδόν 10 μονάδες μεγαλύτερο από των μαθητών του Γενικού Λυκείου. Η τελευταία σύγκριση που εισάγαμε σε αυτήν την μεταβλητή ήταν το φύλο. Αν και είναι από τις πιο «τυποποιημένες» μεταβλητές, θέλει αρκετή προσοχή εφόσον δεν πρέπει να αναπαράγονται στερεότυπα 17. Στο Σχήμα 4 παρατηρούμε ότι υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές (Χ 2 =42.46 p<0.01) σε σχέση με την κατανομή των απαντήσεων ανάλογα με το φύλο. 15 Όλες οι απαντήσεις ΝΑΙ μαζί. 16 Περίπου 15 μονάδες λιγότερο από του Γενικού Λυκείου. 17 Έτσι δεν επιδιώξαμε τέτοιου είδους δειγματοληψία εφόσον η εξαρχής εισαγωγή μιας βιολογικής μεταβλητής (δηλαδή που δεν αλλάζει) σε ψυχοκοινωνικά δεδομένα μπορεί απλώς να αναπαράγει στερεότυπα χωρίς καμία ουσία (για παράδειγμα ότι τα κορίτσια δεν έχουν «κλίση» στο Ιντερνέτ). Τέτοιου είδους συμπεράσματα μπορεί να αποβούν, πέρα από εμφανώς καταχρηστικά, έως και προσβλητικά για κοινωνικές ομάδες χωρίς βέβαια να αναφερθούμε στον επικίνδυνο ντετερμινισμό (στιγματισμό) που υποκρύπτουν. Με αυτή την έννοια υιοθετούμε την ορολογία του «κοινωνικού φύλου» (Gender) έναντι του «φύλου» (Sex). Στο εξής, όταν αναφερόμαστε στο Φύλο εννοούμε το Κοινωνικό Φύλο. 13

14 Σχήμα 4: Πρόσβαση στο Ιντερνέτ ανάλογα με το Φύλο (Ποσοστά). Χ 2 =42.46 p<0.01 Εμφανώς, τα κορίτσια υστερούν σε σχέση με τα αγόρια όσον αφορά την πρόσβαση στο Ιντερνέτ: ενώ στα αγόρια περίπου το 50% έχει ιδιωτική πρόσβαση, στα κορίτσια αυτό το ποσοστό περιορίζεται γύρω στο 30%. Ακόμη μια φορά, η οικογενειακή και σχολική πρόσβαση σώζουν κάπως την κατάσταση: μεγαλύτερο ποσοστό των κοριτσιών έχει πρόσβαση από τους γονείς (λιγότερο από δύο μονάδες διαφορά) όπως επίσης σαφώς μεγαλύτερο ποσοστό κοριτσιών έχει πρόσβαση από το σχολείο (περίπου 8 μονάδες διαφορά. Θα πρέπει επίσης να παρατηρήσουμε ότι στα κορίτσια αυξάνονται σημαντικά τα ποσοστά της μη-πρόσβασης: για παράδειγμα, το «Όχι, δεν με ενδιαφέρει» από 3,31% στα αγόρια, γίνεται 5,46% στα κορίτσια! Ποια όμως είναι η θέση του Ιντερνέτ σε σχέση με τα άλλα (πιο «καθιερωμένα») μέσα επικοινωνίας; Σε μια συστοιχία ερωτήσεων, ζητήσαμε από τους μαθητές/μαθήτριες να μας σημειώσουν το «πρώτο» μέσο σύμφωνα με 14 κριτήρια (Βλέπε Πίνακας 10). Το Ιντερνέτ κατέχει την πρώτη θέση ως προς την ταχύτητα απόκρισης, την ακρίβεια της ενημέρωσης αλλά και την ποικιλία που προσφέρει ενώ θεωρείται επίσης πρώτο ως προς τις πολιτισμικές ανησυχίες (τέχνη, μουσική, κινηματογράφος κτλ). Επιπρόσθετα, ως προς την αξιοπιστία και εγκυρότητα έρχεται τρίτο αλλά πολύ κοντά στις εφημερίδες (26,4% εφημερίδες, 25,2% Ιντερνέτ) ενώ έρχεται προτελευταίο στην εξάρτηση από πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα (το Ραδιόφωνο είναι τελευταίο) 18. Το Ιντερνέτ έρχεται δεύτερο σε ποσοστό πρόκλησης θετικών συναισθημάτων, στο πόσο δημοφιλές είναι 19 και στην αμεσότητα που έχει (με το κοινό του). Η τηλεόραση παραμένει μόνη της ουσιαστικά όσον αφορά την ισχύ επιρροής στην κοινή γνώμη (όλα τα άλλα μέσα παίρνουν ένα ποσοστό της τάξης του 10% περίπου ενώ η τηλεόραση έχει το 60%). 18 Στα αρνητικής χροιάς κριτήρια, το «τελευταίο» είναι το καλύτερο: έτσι το μέσο που έρχεται τελευταίο στις εξαρτήσεις είτε από οικονομικά είτε από πολιτικά συμφέροντα είναι το πιο «καλό». 19 Είναι εντούτοις σημαντικό να θίξουμε ότι, σε αυτές τις ηλικίες τουλάχιστον, το Ιντερνέτ θεωρείται το πιο δημοφιλές μέσο (μετά την τηλεόραση, φυσικά). 14

15 Αξιοπιστία/εγκυρότητα Ταχύτητα απόκρισης Ακρίβεια ενημέρωσης Εξάρτηση από πολιτικά συμφέροντα Την αισθητική τους Πολιτισμικές ανησυχίες Προσφερόμενη ποικιλία Πρόκληση θετικών συναισθημάτων 15

16 Συνεισφορά σε κοινωνικά θέματα Εξάρτηση από οικονομικά συμφέροντα Πόσο δημοφιλή είναι Ισχύς επιρροής κοινής γνώμης Πρόκληση αρνητικών συναισθημάτων Αμεσότητα επικοινωνίας με το κοινό Πίνακας 10: Σύγκριση του Ιντερνέτ με τα άλλα μέσα σύμφωνα με 14 κριτήρια (ποσοστά) Αδιαμφισβήτητος νικητής αυτής της σύγκρισης παραμένει (για μια ακόμη φορά) η Τηλεόραση (στα εννέα από τα 14 κριτήρια παραμένει πρώτη) αλλά αυτό επίσης συνεπάγεται ότι «μαζεύει» τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά. Στην συνέχεια προσπαθήσαμε να συνοψίσουμε τα αποτελέσματα σχετικά με τα 14 κριτήρια σε ένα σχήμα έτσι ώστε να αποκτήσουμε μια πιο σφαιρική άποψη. Όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 5, η τηλεόραση «μαζεύει» γύρω της τα περισσότερα κριτήρια: κάποια «καλής» χροιάς (πχ. συνεισφορά σε κοινωνικά θέματα) αλλά τα περισσότερα είναι μάλλον «κακής» απόχρωσης (πχ. εξαρτήσεις από πολιτικά αλλά και οικονομικά συμφέροντα, αρνητικά συναισθήματα). Το ραδιόφωνο τοποθετείται στο «κέντρο» μαζί με τα «θετικά συναισθήματα» και την «αμεσότητα επικοινωνίας» ενώ τα περιοδικά παίρνουν την πρωτιά στην «αισθητική» και μοιράζονται τις «πολιτισμικές ανησυχίες» με το ραδιόφωνο και το διαδίκτυο. Οι εφημερίδες είναι πολύ κοντά στην τηλεόραση (πράγμα που σημαίνει ότι μοιράζονται 16

17 σημαντικό βαθμό κριτηρίων που την αφορούν) αλλά χαρακτηρίζονται επίσης από «αξιοπιστία & εγκυρότητα» ενώ φαίνονται επίσης να μοιράζονται με το διαδίκτυο την «ακρίβεια ενημέρωσης». Το διαδίκτυο χαρακτηρίζεται από την «ταχύτητα απόκρισης» και την «ποικιλία» που διαθέτει. 2D Plot of Row and Column Coordinates; Dimension: 1 x 2 Input Table (Rows x Columns): 5 x 14 Standardization: Row and column profiles Τηλεόραση Ραδιόφωνο Εφημερίδες Περιοδικά Διαδίκτυο Dimension 1; Eigenvalue: (42.63% of Inertia) Dimension 2; Eigenvalue: (32.48% of Inertia) Row.Coords Col.Coords Σχήμα 5: Ανάλυση αντιστοιχιών στα 5 Μ.Μ.Ε. και στα 14 κριτήρια. Από προηγούμενη έρευνα μας σε φοιτητές τμημάτων ΜΜΕ 20 σχετικά με το Ραδιόφωνο, η τηλεόραση παρουσιάζει την ίδια εικόνα όπως και σε αυτήν την έρευνα, αλλά κάποιες «πρωτιές» που άνηκαν στο Ραδιόφωνο τώρα αποδίδονται στο Ιντερνέτ. Ένα πιθανό συμπέρασμα είναι ότι στην έρευνα για το ραδιόφωνο η ηλικία των ερωτούμενων ήταν αρκετά μεγαλύτερη κατά μέσον όρο και έτσι διαφοροποιούνται τα αποτελέσματα. Μια άλλη υπόθεση είναι ότι η εξειδίκευση των ερωτούμενων στην έρευνα για το Ραδιόφωνο είναι σαφώς υψηλότερη (φοιτητές/ φοιτήτριες ΜΜΕ) από ότι σε αυτήν την έρευνα. Εντούτοις, ένα συμπέρασμα είναι κοινό και στις δύο έρευνες: η θεωρούμενη ηγεμονία της τηλεόρασης. Ίσως μάλιστα, το αντικείμενο της κάθε έρευνας με στόχο κάποιο άλλο μέσο να πριμοδοτεί τις συγκρίσεις που κατά κάποιον τρόπο επιβάλει: έτσι, μια έρευνα για το ραδιόφωνο θα αναδείκνυε τις διαφορές της τηλεόρασης με το ραδιόφωνο και, κατ αντιστοιχία, μια έρευνα για το Ιντερνέτ θα αναδείκνυε τις διαφορές της τηλεόρασης σε σχέση με το Ιντερνέτ. Άρα, η τηλεόραση είναι το μέτρο σύγκρισης για όλα τα άλλα μέσα αλλά θα πρέπει να διατυπώσουμε εδώ τις αμφιβολίες μας σχετικά με την μεταφορά αυτούσιου αυτού του αποτελέσματος στο πεδίο της επικοινωνίας: η ερώτηση δεν είναι προσωπική σε δεύτερο ενικό ή πληθυντικό αλλά γενικότερη ως προς την γνώμη τους! Έτσι, κάποιος/α που απαντά ότι η τηλεόραση είναι το πιο δημοφιλές μέσο ή/άρα ότι η τηλεόραση έχει την πιο μεγάλη ισχύ επιρροής στην κοινή γνώμη, δεν είναι καθόλου βέβαιο εάν ερωτούνταν άμεσα σχετικά με το πόσο του/της αρέσει η τηλεόραση (πόσο δημοφιλής 20 Το ραδιόφωνο από τους φοιτητές/φοιτήτριες των Τμημάτων ΜΜΕ ανά την Ελλάδα, Τετράδια Επικοινωνίας, ΙΟΜ

18 είναι) ή σε ποιο βαθμό τον/την επηρεάζει η τηλεόραση (ισχύς επιρροής), θα απαντούσε αντίστοιχα! 21 Μπορούμε επίσης να παρατηρήσουμε κάποιες διαφορές ως προς τις προτιμήσεις των συμμετεχόντων ανάλογα με τα κριτήρια της δειγματοληψίας. Αυτές οι διαφορές δεν μπορούν να θεωρηθούν ως μείζονες αλλά επισημαίνουν κάποιες διαφοροποιήσεις. Στην Ζώνη 2 και στην Ζώνη 3, για παράδειγμα, το διαδίκτυο έρχεται δεύτερο ως προς την αξιοπιστία/εγκυρότητα. Στην Ζώνη 1 έρχεται τρίτο μετά από τις εφημερίδες. Επίσης, όσον αφορά το ίδιο κριτήριο, για τους μαθητές/μαθήτριες των Γενικών Λυκείων, η τηλεόραση περνά στην τρίτη θέση με πρώτο το Διαδίκτυο και δεύτερες τις εφημερίδες. Στο Τεχνικό Λύκειο όπως και στο Γυμνάσιο, η τηλεόραση διατηρεί την πρωτιά της αλλά στους μεν μαθητές/μαθήτριες των Τεχνικών Λυκείων το Διαδίκτυο έρχεται δεύτερο ενώ στους μαθητές/μαθήτριες των Γυμνασίων δε, έρχεται τρίτο εφόσον φαίνεται ότι οι τελευταίοι αποδίδουν περισσότερη εγκυρότητα τόσο στην τηλεόραση όσο και στις εφημερίδες. Τα θετικά αισθήματα που προκαλούν είναι επίσης ένα σημείο διαφοροποίησης αλλά μεταξύ των δύο φύλων: στα αγόρια, το Διαδίκτυο είναι δεύτερο (μετά την τηλεόραση) ενώ στα κορίτσια είναι τέταρτο (μετά την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα περιοδικά). Το Ιντερνέτ όμως, πέρα από τα «καλά» του, έχει επίσης κατηγορηθεί ότι απλά δίνει το βήμα σε οποιονδήποτε και έτσι, η κατηγορίες που δέχεται έχουν περάσει σε ένα επίπεδο αποδιδόμενης υποδαύλισης κάποιων κοινωνικών προβλημάτων. Εύλογα λοιπόν μας δημιουργήθηκε η απορία ποιος είναι ο αποδιδόμενος βαθμός συσχέτισης μεταξύ της «διάδοσης του Ιντερνέτ» και διάφορων εξαιρετικής σημασίας κοινωνικών προβλημάτων όπως η ανεργία, η τρομοκρατία, τα ναρκωτικά κοκ. Αυτό όμως που ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον ήταν, αφού διαπιστώσουμε τον αποδιδόμενο βαθμό συσχέτισης, να ορίσουμε και το πρόσημο αυτής της συσχέτισης 22. Έτσι, οι μαθητές/μαθήτριες έπρεπε να βάλουν αρνητικό πρόσημο εάν η «διάδοση του Ιντερνέτ» πάει «ανάποδα» από το εκάστοτε πρόβλημα: αυτό σημαίνει όσο μεγαλώνει η «διάδοση του Ιντερνέτ» τόσο μικραίνει το συγκεκριμένο πρόβλημα. Άρα, η διάδοση του Ιντερνέτ τείνει, πάντα κατά την γνώμη των ερωτούμενων, να συρρικνώνει το πρόβλημα αυτό. Εάν, αντίθετα, ο ερωτούμενος χρησιμοποιούσε θετικό πρόσημο τότε σήμαινε ότι όσο διευρύνεται η χρήση του Ιντερνέτ τόσο το πρόβλημα αυτό διογκώνεται! Στο Σχήμα 6 παρατηρούμε τα γενικά αποτελέσματα Όλα τα πρόσημα των μέσων όρων μεταξύ των κοινωνικών προβλημάτων και της διάδοσης του Ιντερνέτ είναι θετικά. Εντούτοις, πολλοί μέσοι όροι είναι μεταξύ του μηδέν και του ένα, γεγονός που σημαίνει ότι οι μαθητές/μαθήτριες μάλλον διχάζονται: τα αρνητικά πρόσημα είναι περίπου ίσα με τα θετικά (όπως επίσης και οι βαθμοί συσχέτισης). Τρία κοινωνικά προβλήματα φαίνονται, παρ όλα αυτά, να έχουν αποσπάσει μια πιο καθαρή «ετυμηγορία»: τα ναρκωτικά (μ.ό. +2,06), η εγκληματικότητα (μ.ό. +1,93) και (λιγότερο) η τρομοκρατία (μ.ό. +1,47). Όπως φαίνεται, κατά την γνώμη των μαθητών/μαθητριών η διάδοση του Ιντερνέτ «ευνοεί» την διεύρυνση του προβλήματος των ναρκωτικών, της εγκληματικότητας και της τρομοκρατίας. Αυτή η εικόνα δεν αλλάζει σε σχέση με την Ζώνη δειγματοληψίας ή με τις διαφορετικές βαθμίδες ή κατευθύνσεις της εκπαίδευσης. Διαφοροποιείται όμως σε σχέση με το φύλο του ερωτούμενου. 21 Είναι υπόθεση μας ότι αυτή η «ηγεμονία» της τηλεόρασης είναι σε σημαντικό βαθμό αποκύημα της ίδιας της τηλεόρασης: τα ίδια τα στελέχη της τηλεόρασης, αυτοδιαφημίζονται ως έχοντα την μεγαλύτερη επιρροή («σας βλέπει ο κόσμος», «μας ακούνε όλοι», «να σας πιστέψουν» κτλ) και, κατ αυτόν τον τρόπο αυξάνουν τις αμοιβές τους. Όμως έτσι, αυξάνοντας τις αμοιβές τους (και φυσικά προπαγανδίζοντας τες) αποκτούν και περισσότερο «κύρος» σχετικά με την ισχύ επιρροής τους. Αυτός ο «κυκλικός» ορισμός δεν μπορεί να προσδώσει επιστημονική εγκυρότητα σε «μετρήσεις» επιρροής! 22 Για λόγους κατανόησης της ερώτησης, την απευθύναμε μόνον στους μαθητές/μαθήτριες των Λυκείων. 18

19 Σχήμα 6: Ο βαθμός συσχετισμού αλλά και το πρόσημο της «διάδοσης του Ιντερνέτ» με κοινωνικά προβλήματα. (Μέσοι όροι). Μέσος Όρος ANOVA Αγόρι Κορίτσι F Sig. Απαξίωση των θεσμών Ανεργία Ξενοφοβία Κοινωνικές ανισότητες Εγκληματικότητα Έλλειψη δημοκρατίας Τρομοκρατία Φτώχεια Ναρκωτικά Πίνακας 11: Ο βαθμός συσχετισμού αλλά και το πρόσημο της «διάδοσης του Ιντερνέτ» με κοινωνικά προβλήματα ανάλογα με το φύλο του ερωτούμενου. (Μέσοι όροι Με έντονα γράμματα οι στατιστικά σημαντικές διαφορές). Όπως παρατηρούμε στον Πίνακας 11, τα κορίτσια φαίνονται να «κατηγορούν» περισσότερο το Ιντερνέτ απ ότι τα αγόρια: έτσι, το κατηγορούν περισσότερο ότι μέσω της διάδοσής του διογκώνεται το πρόβλημα των ναρκωτικών, της εγκληματικότητας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Η δε γενικότερη εικόνα που παρουσιάζουν είναι σαφώς περισσότερο «δύσπιστη» από αυτή των αγοριών 23. Θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε τις γενικότερες στάσεις που υιοθετούνται από τους μαθητές/μαθήτριες σε σχέση με θέματα που αφορούν το Ιντερνέτ. Αυτή η συστοιχία ερωτήσεων επικεντρωνόταν σε μερικές από τις πιο επίμαχες απόψεις σχετικά με το διαδίκτυο και, πιο συγκεκριμένα: την αξιολόγηση της σύγχυσης που μπορεί να υπάρξει μεταξύ «εικονικής» και «πραγματικής» ζωής (6 ερωτήσεις) και το πλαίσιο αξιών της χρήσης του Ιντερνέτ (3 ερωτήσεις). Στο Σχήμα 7 μπορούμε να δούμε τους μέσους όρους των απαντήσεων σε μια επταβάθμια κλίμακα συμφωνίας από 1 (Διαφωνώ απόλυτα) έως το 7 (Συμφωνώ απόλυτα). 23 Έως και «φοβική» θα μπορούσε να πει κάποιος! 19

20 Σχήμα 7: Στάσεις απέναντι στην χρήση του Ιντερνέτ (Μέσοι όροι). Όπως παρατηρούμε, οι μαθητές/μαθήτριες φαίνονται να διαφωνούν ότι «οι φίλοι/ες που κάνεις στο Ιντερνέτ είναι καλύτεροι από αυτούς στην πραγματική ζωή» (μ.ό. 2,21) ενώ μάλλον διαφωνούν ότι «τελικά, ότι είσαι στο Ιντερνέτ είσαι και στην πραγματική ζωή» (μ.ό. 3,18), ότι «κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από το Ιντερνέτ» (μ.ό. 3,20), ότι «στο Ιντερνέτ δεν υπάρχουν πραγματικοί θάνατοι, βιασμοί, ληστείες Ο καθένας κάνει ότι θέλει με μηδενικό κόστος» (μ.ό. 3,58) αλλά και στο ότι «ο κίνδυνος να μπερδευτεί κάποιος και να νομίσει ότι μπορεί να κάνει στην πραγματική ζωή ότι κάνει στο Ιντερνέτ» (μ.ό. 3,52). Απεναντίας, δίνουν μια φαντασιακή διάσταση εφόσον μάλλον συμφωνούν ότι στο «Ιντερνέτ οι άνθρωποι εκφράζουν αυτό που θα ήθελαν να είναι και όχι αυτό που είναι πραγματικά» (μ.ό. 4,78). Δηλαδή, από την μια, ο κίνδυνος να «μπερδευτεί» κάποιος δεν είναι και πολύ υπαρκτός αλλά από την άλλη, υπάρχουν σημεία όπως το ότι δεν μπορεί να κάνει κάποιος ότι θέλει στο Ιντερνέτ χωρίς καμία συνέπεια ή τελικά, ότι το Ιντερνέτ είναι μάλλον μια έκφραση πόθων παρά πραγματικότητα Όσον αφορά το αξιακό πλαίσιο, οι μαθητές/μαθήτριες μάλλον συμφωνούν ότι «οι hackers είναι πραγματικές μεγαλοφυΐες που ασχολούνται με το Διαδίκτυο» (μ.ό. 4,60), ότι «οι μεγάλοι που δεν καταλαβαίνουν τις εξελίξεις είναι αυτοί που το μάχονται» (μ.ό. 4,12) και ότι «κάποιος που ασχολείται με το Ιντερνέτ είναι αντικοινωνικός» (μ.ό. 3,90). Το θέμα των hackers είναι αρκετά περίεργο: αν και είναι κοινοί εγκληματίες με την έννοια ότι εισβάλουν σε ιδιωτικά ή απαγορευμένα αρχεία με σκοπό το κέρδος (είτε αυτό είναι χρηματικό είτε αυτό είναι με την μορφή κοινωνικής αναγνώρισης), δεν παύουν να «χαίρουν» εκτίμησης ως μεγαλοφυΐες ίσως διότι ο κυβερνοχώρος είναι άυλος και αναίμακτος ενώ θεωρείται ως χωρίς «ουσιαστικές» συνέπειες 24 Κατά τα άλλα, 24 Για παράδειγμα, εάν, υποθετικά, συγκρίναμε έναν κατά συρροή δολοφόνο που διαφεύγει με έναν hacker που διαφεύγει, θα μπορούσαμε να πούμε ότι και οι δύο είναι πάρα πολύ έξυπνοι (μεγαλοφυΐες). Εντούτοις, ο πρώτος είναι 20

21 οι μαθητές/μαθήτριες φαίνονται να συμφωνούν ότι το Ιντερνέτ είναι μια έκφραση του χάσματος των γενεών εφόσον «οι μεγάλοι που δεν το καταλαβαίνουν, το μάχονται» ενώ, επίσης, συμφωνούν (πολύ ελαφρά όμως) ότι το να ασχολείσαι πολύ με το Ιντερνέτ σε κάνει αντικοινωνικό. Όσον αφορά διαφοροποιήσεις που θα μπορούσαν να προκύψουν είτε σε σχέση με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης είτε με την Ζώνη Δειγματοληψίας, παρατηρούμε ότι οι διαφορές είναι πολύ λίγες και σχετικά χαμηλής στατιστικής σημαντικότητας. Εντούτοις, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ανεκδοτολογικά ότι οι hackers έχουν την μεγαλύτερη «επιτυχία» στο Τεχνικό Λύκειο (F=3,24 p<.05) ή ότι, στην Αθήνα-Πειραιά (Ζώνη 1), οι μαθητές/μαθήτριες πιστεύουν περισσότερο στο «ότι είσαι πραγματικά είσαι και στο Ιντερνέτ» (F=4,70 p<.01). Απεναντίας, πολλές και ισχυρές διαφορές εμφανίζονται όσον αφορά το φύλο. Αγόρι Κορίτσι F Sig. Τελικά, ότι είσαι στο Ιντερνέτ είσαι και στην πραγματική ζωή Οι φίλοι/ες που κάνεις στο Ιντερνέτ είναι καλύτεροι από αυτούς στην πραγματική ζωή Στο Ιντερνέτ οι άνθρωποι εκφράζουν αυτό που θα ήθελαν να είναι και όχι αυτό που είναι πραγματικά Κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από το Ιντερνέτ Στο Ιντερνέτ δεν υπάρχουν πραγματικοί θάνατοι, βιασμοί, ληστείες, σκοτωμοί, πόλεμοι κτλ. Ο καθένας κάνει ότι θέλει με μηδενικό κόστος Ο κίνδυνος να μπερδευτεί κάποιος/α και να νομίσει ότι μπορεί να κάνει στην πραγματική ζωή ότι κάνει και στο Ιντερνέτ είναι ανύπαρκτος Οι Hackers είναι πραγματικές μεγαλοφυΐες που ασχολούνται με το Ιντερνέτ Οι μεγάλοι, που δεν καταλαβαίνουν το Ιντερνέτ επειδή δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις εξελίξεις, είναι αυτοί που το κατακρίνουν Κάποιος που ασχολείται με το Ιντερνέτ όλη την ώρα είναι αντικοινωνικός Πίνακας 12: Στάσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς το Ιντερνέτ ανάλογα με το φύλο (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Όπως βλέπουμε στον Πίνακας 12, οι διαφυλικές διαφορές όσον αφορά την αξιολόγηση της σύγχυσης μεταξύ «εικονικής» και «πραγματικής» ζωής, περιορίζονται σε δύο ερωτήσεις από τις έξι: τα κορίτσια διαφωνούν ακόμα περισσότερο από τα αγόρια ότι «Οι φίλοι/ες που κάνεις στο Ιντερνέτ είναι καλύτεροι από αυτούς στην πραγματική ζωή» (F=8,30 p<.01) και ότι «είναι ανύπαρκτος ο κίνδυνος να μπερδευτεί κάποιος/α και να νομίσει ότι μπορεί να κάνει στην πραγματική ζωή ότι κάνει και στο Ιντερνέτ» (F=4,16 p<.05) 25. Παρ όλα αυτά, σε ότι αφορά το αξιακό πλαίσιο, και οι τρεις ερωτήσεις παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφορές: οι hackers θεωρούνται λιγότερο μεγαλοφυΐες από τα κορίτσια απ ότι από τα αγόρια (F=31,73 p<.01), το χάσμα των γενεών φαίνεται να «μικραίνει» για τα κορίτσια (F=18,60 p<.01) ενώ αυτός/ή που ασχολείται με το Ιντερνέτ όλη την ώρα, είναι πιο αντικοινωνικός για τα κορίτσια απ ότι για τα αγόρια (F=7,38 p<.01). Όπως θα φανεί και σε επόμενες παραγράφους, τα κορίτσια είναι πιο «καχύποπτα» με το Ιντερνέτ ενώ, παράλληλα, φαίνονται να συμμετέχουν λιγότερο σε μια «ρήξη» του αξιακού πλαισίου της γενιάς τους από τις προηγούμενες γενιές 26. ένα αρνητικό πρότυπο που προκαλεί άμεσα αποστροφή (και φόβο) ενώ ο δεύτερος είναι πολύ πιο αμφιλεγόμενος: ειδικότερα στον κινηματογράφο, οι hackers σβήνουν αρχεία χρεών στις τράπεζες (αναδιανέμοντας τον πλούτο κατά το πρότυπο ενός ηλεκτρονικού Ρομπέν των δασών), αποκαλύπτουν κρυμμένες συνομωσίες (κατά το πρότυπο των δημοσιογράφων του σκανδάλου Watergate) ή, ακόμα, αποδεικνύουν την ανικανότητα των αρχών να προστατέψουν τους πολίτες (πολλοί hackers έχουν επιβεβαιωμένα προσληφθεί από εταιρείες ηλεκτρονικής ασφάλειας ως σύμβουλοι). Φυσικά, όλα αυτά, αν και βοηθούν την φαντασία, δεν είναι έτσι: οι hackers θεωρούνται κοινοί εγκληματίες και τιμωρούνται αναλόγως (πολλές φορές, λόγω του μικρού της ηλικίας τους σύμφωνα με τον νόμο). 25 Άρα, για αυτές, ο κίνδυνος είναι περισσότερο υπαρκτός απ ότι νομίζουν τα αγόρια. 26 Το Ιντερνέτ έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές ως όχημα του «χάσματος των γενεών»: βλέπε, τηλεοπτική διαφήμιση όπου ένας μεσήλικας πατέρας (μοντέρνα ντυμένος: τζιν πανταλόνι και πουκάμισο ριχτό απ έξω) ρωτά με αγωνία την κόρη του που φαίνεται να είναι πολύ στενοχωρημένη, τι έχει. Τότε, η κόρη απαντά πέρα από το γνωστό «Άσε με ρε 21

22 Στην συνέχεια, μέσω μιας ερώτησης ελεύθερης επίκλησης, επιχειρήσαμε να συλλέξουμε την συνειρμική βάση της έννοιας του «Ιντερνέτ» στους μαθητές/μαθήτριες 27. Σε αυτήν την ερώτηση, οι μαθητές/μαθήτριες καλούνται να γράψουν τις «τρεις πρώτες λέξεις που τους έρχονται στο νου» όταν ακούν την λέξη «Ιντερνέτ»: με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να δούμε όσο πιο αυθόρμητα γίνεται, ποιους συνειρμούς ανακαλούν με βάση την λέξη-ερέθισμα. Στην συνέχεια, κατηγοριοποιούμε τις λέξεις που παρουσιάζονται σε ομάδες εφόσον αυτές έχουν παραπλήσιο νόημα και μπορούν ενταχθούν κάτω από ένα γενικό τίτλο που πρέπει να εκφράζει όλη την κατηγορία 28. Στον Πίνακας 13 φαίνονται οι κατηγορίες που δημιουργήθηκαν με βάση τις απαντήσεις των μαθητών/μαθητριών (Ανάλυση Περιεχομένου). Αριθμός Κατηγορίας Ονομασία «Τίτλος» Ενδεικτική Περιγραφή 1 Games Lineage2, games, f1, ps, free games κλπ. 2 Αθλητισμός NBA, ποδόσφαιρο, ομάδες, αθλητισμός κλπ. 3 Μόρφωση-σχολείο Σχολείο, πληροφορική, γνώση, εργασία, μάθηση κλπ. 4 Downloads Κατέβασμα αρχείων-παιχνιδιών, download κλπ. 5 Πληροφόρηση Άμεση ενημέρωση, πληροφορίες, data, joi κλπ. 6 Chat Chat room, γνωριμίες, επικοινωνία, συζήτηση κλπ. 7 Ψαχτήρια Google, wow, in, εξερεύνηση, μηχανή αναζήτησης, ψαχτήρι κλπ. 8 Ψυχαγωγία Κέφι, μαγικά κόλπα, ψυχαγωγία, youtube κλπ. 9 Μουσική Μουσική, τζαζ, τραγούδια, ήχος, στίχοι κλπ , αλληλογραφία, ηλεκτρονικό μήνυμα κλπ. 11 Πορνό Porno, sex, τσόντες, pornostar, 89.com, playboy, xxx κλπ. 12 Αγορές Αγοραπωλησία, αγορές κλπ. 13 Κίνδυνοι Απάτες, ανώνυμα, βία, διαφθορά, κίνδυνος, προσωπικά δεδομένα, προσοχή, ιοί κλπ. 14 Τεχνολογία Ιντερνέτ explorer, pc, sites, world wide web, διαδίκτυο, ιστοσελίδες κλπ. 15 Θετικές κρίσεις «καλό», «ενδιαφέρον», δραστηριότητα, ζωή, γρήγορη πρόσβαση, χαλάρωση κλπ. 16 Μηχανοκίνηση Porsche, αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες, moto κλπ. 17 Ραδιόφωνο Radio, ραδιόφωνο κλπ. 18 Αρνητικές κρίσεις Αδιαφορία, «ωχ πάλι», βαρετό, υπομονή, άγνωστο, «για το χρήμα όλα» κλπ. 19 Show-biz Διονύσης Μακρής, Aurin Lavin, fun club, κοσμικά, Πλούταρχος, ηθοποιοί κλπ. 20 Παγκοσμιοποίηση Εξωτερικό, ευρεία ζώνη, κόσμος, παγκοσμιοποίηση, παγκόσμιο διεθνές κλπ. μπαμπά!», με ένα συνονθύλευμα από αρκτικόλεξα (RPG, Manna, Chat, DiVx, Ctrl-Alt-Delete, Task Manager κτλ.) φαινομενικά ακατάληπτο. Το χάσμα των γενεών φαίνεται να είναι αδιαπέραστο! Το μόνο που βρίσκει να πει ο μπαμπάς είναι «Το είπες στην μάνα σου;» Βέβαια, το μήνυμα είναι ότι με την προμήθεια ευρυζωνικής σύνδεσης από τον συγκεκριμένο πάροχο, ο «δυστυχής» μπαμπάς θα καταφέρει να «νικήσει το τέρας = το ιντερνέτ» και έτσι να ανακτήσει την χαμένη επαφή με την κόρη του, με το αζημίωτο βέβαια. 27 Η τεχνική αυτή είναι γνωστή ως Free Association ή Invocation Libre. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η ανάλυση αφορά το σύνολο των ερωτούμενων (μαθητές-γονείς-εκπαιδευτικοί) εφόσον η συμμετοχή των «παράπλευρων» κατηγοριών υπήρξε σχεδόν μηδενική. 28 Οι κατηγορίες αυτές πρέπει, σε γενικές γραμμές, να υπακούουν στον κανόνα «Exhaustive and Mutually Exclusive»: δηλαδή «εξαντλητικές» ως προς το περιεχόμενο (αρκετά γενικές έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνουν πολλές έννοιες και να μην αφήνουν άλλες απ έξω) αλλά και «αμοιβαία αποκλειστικές» (να μην συγχέονται μεταξύ τους έτσι ώστε μια λέξη ή ένα νόημα να ανήκει ξεκάθαρα σε κάποια). Φυσικά, αυτός είναι ένας πρακτικός κανόνας και ισχύει περισσότερο ως γνώμονας παρά σαν απόλυτο μέτρο. Βλέπε, Κατερέλος Ι., 2002: «Εισαγωγή στην Κοινωνική Έρευνα», Πανεπιστημιακές Σημειώσεις Παντείου Πανεπιστημίου. 22

23 21 Οικονομικό Ακριβό, rebred, κόστος, λογαριασμός, χρήματα κλπ. 22 Ανθρώπινο στοιχείο «απομονωμένη», εμπειρίες, άνθρωπος κλπ. 23 Αδιαφορία-άγνοια Κοτσιδάκια, «τι να κάνω», «πάλι τα ίδια», «τίποτα», αδιάφορο, μπερδεμένο κλπ. Πίνακας 13: Οι κατηγορίες που προήλθαν από την ανάλυση περιεχομένου της ελεύθερης επίκλησης. Στην ανάλυση των κατηγοριών χρησιμοποιούνται δύο κριτήρια κατάταξης: 1/ η συχνότητα εμφάνισης. Αυτό το κριτήριο αναφέρεται στο «πόσες φορές εμφανίζεται» μια κατηγορία στο λόγο των ερωτούμενων. Όπως είναι προφανές, όσο μεγαλύτερη είναι η συχνότητα εμφάνισης, τόσο μεγαλύτερη είναι σπουδαιότητα αυτής της κατηγορίας στην νοητική δομή που αναφέρεται στην λέξη ερέθισμα. 2/ η μέση σειρά εμφάνισης. Αναμφίβολα, άλλο πράγμα μια κατηγορία να εμφανίζεται πολλές φορές (δηλαδή με καλή συχνότητα εμφάνισης) αλλά σχεδόν πάντοτε τελευταία (π.χ. ως τρίτη λέξη) και άλλο πράγμα να εμφανίζεται σχεδόν πάντοτε πρώτη. Όσο πιο πρώτη παρουσιάζεται μια κατηγορία, τόσο πιο έντονη παρουσία θεωρείται ότι έχει στην ιδέα 29 των ερωτούμενων σχετικά με το Ιντερνέτ. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης με βάση αυτά τα κριτήρια φαίνονται στον Πίνακας 14 και στο Σχήμα 8. Κατηγορία Συχνότητα Μέση Σειρά εμφάνισης εμφάνισης Games Πορνό Αγορές Κίνδυνοι Τεχνολογία Θετικές κρίσεις Μηχανοκίνηση Ραδιόφωνο Αρνητικές κρίσεις Show-biz Αθλητισμός Παγκοσμιοποίηση Οικονομικό Ανθρώπινο στοιχείο Αδιαφορία-άγνοια Μόρφωση-σχολείο Downloads Πληροφόρηση Chat Ψαχτήρια Ψυχαγωγία Μουσική Πίνακας 14: Οι κατηγορίες της ελεύθερης επίκλησης («Το Ιντερνέτ») ανάλογα με την Συχνότητα Εμφάνισης και την Μέση Σειρά Εμφάνισης. Όπως παρατηρούμε, οι κατηγορίες «Πληροφόρηση», «chat», «ψυχαγωγία», «games», «μουσική», «ψαχτήρια» και «τεχνολογία» έχουν τις, συγκριτικά, υψηλότερες συχνότητες εμφάνισης αλλά και τις υψηλότερες μέσες σειρές εμφάνισης. Ουσιαστικά, μπορούμε να πούμε ότι αυτές οι κατηγορίες αποτελούν τα βασικά «δομικά υλικά» κατασκευής της ιδέας που έχουν οι μαθητές/μαθήτριες για το «Ιντερνέτ» 29 Η έννοια της κοινωνικής ψυχολογίας που αναφέρεται περιφραστικά ως «ιδέα» στο κείμενο είναι Κοινωνική Αναπαράσταση. Δηλαδή, ένα δομημένο γνωστικό σύνολο που αφορά ένα αντικείμενο ιδιαίτερης κοινωνικής σημασίας για τον πληθυσμό-στόχο. Βλέπε για μια βασική ανάγνωση το έργο που πρώτο-εισήγαγε την θεωρία των κοινωνικών αναπαραστάσεων Moscovici S. (1961) : La psychanalyse, son image et son publique, Paris :PUF (2eme édition 1976). 23

24 2.4 τεχνολογία Μέση Σειρά Εμφάνισης ψαχτήρια αθλητισμός downloads ραδιόφωνο show-biz πορνο παγκοσμιοποίηση μουσική μόρφωση-σχολείο αρνητικές μηχανοκίνηση κρίσεις κίνδυνοιθετικές κρίσεις αγορές αδιαφορία-άγνοια games ψυχαγωγία chat πληροφόρηση 1.4 ανθρώπινο στοιχείο οικονομικό Συχνότητα Σχήμα 8: Οι κατηγορίες της ελεύθερης επίκλησης («Το Ιντερνέτ») ανάλογα με την Συχνότητα Εμφάνισης και την Μέση Σειρά Εμφάνισης. Απεναντίας, οι κατηγορίες «αθλητισμός», «downloads», « », «ραδιόφωνο» και «παγκοσμιοποίηση» ενώ φαίνονται να έχουν σχετικά υψηλή μέση σειρά εμφάνισης, παρουσιάζουν χαμηλή συχνότητα: αναφέρονται σπάνια αλλά όταν αναφέρονται έχουν πρώτες θέσεις. Θα μπορούσαμε να βγάλουμε το συμπέρασμα ότι μάλλον ανήκουν σε κάποια ιδιαίτερη ομάδα (μάλλον ολιγομελή πχ. οι πιο «ψαγμένοι») και έχουν ιδιαίτερη σημασία γι αυτούς. Μάλλον ως περιφερειακά στοιχεία παρουσιάζονται οι «αγορές», η «μόρφωση» και το «σχολείο», το «ανθρώπινο στοιχείο» και το «οικονομικό»: προφανώς το Ιντερνέτ δεν έχει συνδυαστεί σοβαρά με μια επαγγελματικού τύπου χροιά (σχολείο). Άρα η ιδέα του Ιντερνέτ από τους μαθητές/μαθήτριες ουσιαστικά δομείται και αποδίδεται στερεοτυπικά σαν διακίνηση πληροφορίας αλλά και σαν μέσο αλληλεπίδρασης λεκτικής κατά κύριο λόγο (chat) όπου η τεχνολογία συναντά την διασκέδαση και ψυχαγωγία (παιχνίδια-μουσική) αλλά και την περιήγηση/περιέργεια (Ψαχτήρια). Ουσιαστικά, εάν έπρεπε να δώσουμε έναν ορισμό του Ιντερνέτ, θα μπορούσαμε να το πούμε σαν ένα επικοινωνιακό κανάλι διασκέδασης και αλληλεπίδρασης της νέας γενιάς. ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ: ΩΡΕΣ & ΧΡΗΣΗ. Οι μαθητές, όσον αφορά το μέγιστο, δίνουν κατά μέσον όρο περίπου 5,5 ώρες αδιάκοπη απασχόληση μπροστά σε υπολογιστή και πάνω από 3,5 ώρες όταν αυτός ο υπολογιστής είναι online 30 Όσον αφορά την πρώτη ερώτηση (μέγιστο αδιάκοπης απασχόλησης μπροστά σε Η/Υ), σε σχέση με το κριτήριο της Ζώνης Δειγματοληψίας, οι μαθητές/μαθήτριες της Ζώνης 1 έχουν μέσο όρο 6,77 ωρών που είναι και ο μεγαλύτερος μέσος όρος που παρουσιάζεται στις τρεις Ζώνες. Οι μαθητές/μαθήτριες της Δεύτερης Ζώνης έχουν μέσο όρο 4,38 ώρες και οι μαθητές/μαθήτριες της τρίτης Ζώνης έχουν μέσο όρο 5,66 ώρες (One-way ANOVA, F=12.36 p<0.01). Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σταθούμε εφόσον οι μαθητές/μαθήτριες της τρίτης Ζώνης αν και έχουν μικρότερη πρόσβαση στο Ιντερνετ (από προηγούμενη παράγραφο) φαίνονται να είναι πιο «ακραίοι» στην συμπεριφορά τους από τους μαθητές/μαθήτριες της Δεύτερης 30 Για την ακρίβεια, 5,65 ώρες και 3,71 ώρες αντίστοιχα. 24

25 Ζώνης 31. Το φύλο παραμένει ένας ισχυρός διαφοροποιητικός παράγοντας εφόσον τα αγόρια έχουν ένα μέσο όρο περίπου διπλάσιο στην μέγιστη διάρκεια απασχόλησης μπροστά σε Η/Υ απ ότι τα κορίτσια: Μέσος όρος αγοριών 7.15 ώρες ενώ μέσος όρος κοριτσιών 4.75 ώρες (Oneway ANOVA, F=25.01 p<0.01). Στην δεύτερη ερώτηση (μέγιστο αδιάκοπης απασχόλησης online), παρουσιάζεται η ίδια περίπου εικόνα. Τα αγόρια είναι σαφώς πιο «επιρρεπή» σε μεγάλες χρονικές διάρκειες Online απασχόλησης (μέσος όρος 4,80 ώρες) απ ότι τα κορίτσια (μέσος όρος 2.80 ώρες, One-way ANOVA, F=21.46 p<0.01). Οι μαθητές/μαθήτριες της πρώτης Ζώνης έχουν και πάλι τον μεγαλύτερο μέσο όρο μέγιστης online απασχόλησης (5 ώρες), οι μαθητές/μαθήτριες της δεύτερης Ζώνης τον μικρότερο (2,38 ώρες) ενώ οι μαθητές/μαθήτριες της τρίτης ζώνης τοποθετούνται στην μέση (3,05 ώρες, One-way ANOVA, F=19.64 p<0.01) 32. Όσον αφορά την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης, σαφώς και πάλι οι μαθητές/μαθήτριες του Γυμνασίου έχουν τον απόλυτα μικρότερο μέσο όρο ωρών απασχόλησης Online (2,88 ώρες), το Τεχνικό Λύκειο τον υψηλότερο (4,72 ώρες) ενώ από κοντά ακολουθούν οι μαθητές/μαθήτριες των Γενικών Λυκείων (4,23 ώρες One-way ANOVA, F=8.16 p<0.01). Γενικά, δηλώνουν δε ότι ασχολούνται με το Ιντερνέτ περίπου 2.21 ώρες σε μια καθημερινή μέρα. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές/μαθήτριες από την Ζώνη 1 (Αθήνα-Πειραιάς) παρουσιάζουν ένα μέσο όρο που αγγίζει τις 2,5 ώρες, οι μαθητές ή μαθήτριες που προέρχονται από την Ζώνη 2 (Αστικά κέντρα επαρχίας) έχουν μέσο όρο στις 2,11 ώρες ενώ στη Ζώνη 3 (Ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές), ο μέσος όρος πέφτει στο ελάχιστο του, τις 2 ώρες περίπου (One-way ANOVA, F=19.76 p<0.01). Σχετικά με την Βαθμίδα/Κατεύθυνση Εκπαίδευσης, οι μαθητές/μαθήτριες Γυμνασίου έχουν, όπως αναμενόταν άλλωστε, τον χαμηλότερο μέσο όρο ωρών ενασχόλησης με το Ιντερνέτ που κυμαίνεται στις 2.12 ώρες, οι μαθητές/μαθήτριες των Τεχνικών Λυκείων έχουν τον μέγιστο αριθμό μέσου όρου ωρών που ανεβαίνει στις 2.35 ώρες ενώ από πολύ κοντά (ουσιαστικά το ίδιο) ακολουθούν οι μαθητές/μαθήτριες των Γενικών Λυκείων με 2.31 ώρες (One-way ANOVA, F=4.96 p<0.01). Επίσης, τα κορίτσια έχουν σαφώς μικρότερο μέσο όρο ωρών ενασχόλησης με το Ιντερνέτ (2 ώρες περίπου) από τα αγόρια (μέσος όρος 2.46, One-way ANOVA, F=31.67 p<0.01). Ποιες όμως είναι αυτές οι ώρες; Όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 9, οι ώρες που προτιμούν οι μαθητές/μαθήτριες είναι οι απογευματινές- βραδινές ώρες (ποσοστά άνω του 10%). Πιο συγκεκριμένα, από τις 4:00 το απόγευμα μέχρι τις 11:00 το βράδυ με την κορύφωση να έρχεται στις 7:00-9:00 το βράδυ. 31 Ζώνη2 <-> Ζώνη 3: Least Significant Difference, p< Εδώ δεν μπορούμε να αναδείξουμε την διαφορά μεταξύ Ζώνη2 και Ζώνη 3: Least Significant Difference, μη στατιστικά σημαντική διαφορά. 25

26 Σχήμα 9: Οι ώρες απασχόλησης των μαθητών/μαθητριών στον Η/Υ (ποσοστά). Η κατανομή των ωρών δεν διαφοροποιείται σημαντικά είτε με το κριτήριο της βαθμίδας/κατεύθυνσης της εκπαίδευσης είτε με το κριτήριο της Ζώνης Δειγματοληψίας. Κάποιες λίγες παρατηρήσεις που μπορούν να γίνουν αφορούν περισσότερο την επιλογή «νωρίτερων» ωρών όσον αφορά τις μικρότερες ηλικίες (μαθητές/μαθήτριες Γυμνασίου). Ποιες όμως είναι οι άμεσες προτιμήσεις τους από άποψη περιεχομένου; Για να εξακριβώσουμε όσο πιο άμεσα μπορούμε τις προτιμήσεις τους, τους ζητήσαμε να μας δώσουν τις τρεις ιστοσελίδες που έχουν σημείο εκκίνησης στα προγράμματα περιήγησης τους 33. Οι σελίδες εκκίνησης είναι αυτές που προτιμώνται από τις προτιμώμενες Επίσης, τους ζητήσαμε να επιλέξουν ανάμεσα από πέντε κριτήρια αυτό που τους οδήγησε στο να την ορίσουν σαν σελίδα εκκίνησης. Η ανάλυση περιεχομένου μας έδωσε συνολικά 21 κατηγορίες όπως μπορούμε να δούμε στον Πίνακας 15. Όπως σε προηγούμενη παράγραφο, χρησιμοποιήσαμε τα δύο κριτήρια: συχνότητα εμφάνισης και μέση σειρά εμφάνισης. Στον Πίνακας 15 και στο Σχήμα 9 μπορούμε να δούμε τα αποτελέσματα. Αριθμός Κατηγορίας Ονομασία «Τίτλος» Ενδεικτική Περιγραφή 1 Αθλητικά aek.gr, akiszikos.gr, gate13, olympiakos.gr, pao.com, sport.com κλπ. 2 Games 4c32.com, battlenet warcraft, miniclip.com, lineage, flash games κλπ. 3 Ραδιοφωνικά Bestradio.gr, 1055rock.gr κλπ. 4 Chat floricienta.com, hi5.com, msn.com, myspace.com, fatsa, sxeseis.gr, sfinaki.gr κλπ. 5 Τηλεοπτικά mad.gr, mad.tv, supersport, eurosport.com, harrypotter.com, supersport.gr κλπ. 6 Μουσικά music.gr, 123play.gr, ellinadiko.gr, fora κλπ. 7 Ψαχτήρια all the web, pathfinder, google.com, in.gr κλπ. 8 Ιδιωτικά acn.gr, Microsoft.com, hol, otenet, acn.gr, removi.com, fara κλπ. 9 Downloading download.com, filehippo.com, get dota, limewire, mozila κλπ. 10 Ενημερωτικά Meteo, daskalos.gr, school.gr, vikipedia, ego, ptyxiouxos.gr κλπ. 11 Μηχανοκίνησης Motogp.gr, ford.gr, ferrari, pimpmyride.com κλπ. 12 Ψυχαγωγικά 4fun, dv, filaki, stardoll.com, jokes.gr, e-girl.gr, rebeldeway.com, gossip.com κλπ. 13 Πορνο 89.com, sex.com, babesgotboobs.com, gaymoviebar.com κλπ. 14 Καλλιτεχνικά linkinpark.com, metallica, remos.gr, brad pitt, pamela, tzimakos, tokio hotel κλπ. 15 Δωρεάν yahoo.com, .com, hotmail.com κλπ. 16 Τζόγου soccerstand.com, stoixi.info κλπ. 17 Αγορών survival, e-shop.gr, yi.ha, myhome.gr κλπ. 18 Έντυπου τύπου sportime, science illustrates3, glamour.gr, ptisi.gr, patris.gr, kathimerini κλπ. 19 Κυβερνητικά fbi κλπ. 20 Ιδεολογικά erreway.com, deathclock.com, vampirefreaks.com, liako.gr κλπ. 21 Διαφημιστικά mega.gr κλπ. Πίνακας 15: Οι κατηγορίες που προήλθαν από την ανάλυση περιεχομένου της προτιμώμενης ιστοσελίδας. Τα «ψαχτήρια»-μηχανές αναζήτησης κυριαρχούν μακράν των υπολοίπων κατηγοριών (938 φορές επιλέχθηκε αυτή η κατηγορία) 34. Οι μαθητές/μαθήτριες φαίνονται να έχουν σαφή και μαζική 33 Είναι γνωστή η διαφημιστική πρακτική πολλών ιστοσελίδων να τοποθετούν ένα «κουμπί» έτσι ώστε να καθίστανται αυτόματα σελίδες εκκίνησης (Home page). Είναι προφανές γιατί: κάθε φορά που θα ανοίγουν το πρόγραμμα περιήγησης θα πέφτουν ακριβώς εκεί αλλά ακόμα και όταν δεν περιηγούνται, οι σελίδες αυτές λειτουργούν στην κυριολεξία σαν διαφημιστικά έντυπα επειδή απλώς υπάρχουν στην οθόνη 34 Είναι χαρακτηριστικό ότι η δεύτερη κατά σειρά προτίμησης κατηγορία έχει μόλις 255 εμφανίσεις 26

27 προτίμηση. Ίσως πρέπει να αναθεωρήσουμε την αντίληψη που υπάρχει σχετικά με τα «ψαχτήρια»: πολύ περισσότερο από απλές μηχανές αναζήτησης, θεωρούνται κατ ουσία σαν πραγματικοί «οδηγοί» στην άπειρη και άτακτη (άρα και άχρηστη) πληροφορία που υπάρχει στο Ιντερνέτ 35. Κατ αυτόν τον τρόπο επιβάλλονται σαν μετά-δομή (η πρώτη και βασική δομή του Ιντερνέτ είναι η ίδια η τοπολογία του δικτύου): μέσω αυτών μπορούμε να βρίσκουμε ότι θέλουμε χωρίς να είμαστε αναγκασμένοι να ψάχνουμε οι ίδιοι. Από την άλλη πλευρά, και για αυτόν τον λόγο υπάρχουν προτιμήσεις μεταξύ των διαφόρων μηχανών αναζήτησης 36, ο αλγόριθμος αναζήτησης είναι που κρίνεται σαν αποτυχημένος ή επιτυχημένος 37 : δεν αρκεί να βρίσκουμε τις πιθανές απαντήσεις αλλά πρέπει και να τις κατατάσσουμε έτσι ώστε εάν είναι δυνατόν- να επιτύχουμε αυτό που θέλουμε με την πρώτη Συχνότητα Εμφάνισης Κριτήριο επιλογής της συγκεκριμένης ιστοσελίδας (%) Μέση Σειρά Εμφάνισης Επικοινωνία Ψαχτήρι Ενημέρωση Τρόπος Ζωής Αθλητικά Ενημερωτικά Μηχανοκίνησης Ψυχαγωγικά Πορνό Καλλιτεχνικά Δωρεάν Τζόγου Αγορών Έντυπου τύπου Κυβερνητικά Games Ιδεολογικά Διαφημιστικά Ραδιοφωνικά Chat Τηλεοπτικά Μουσικά Ψαχτήρια Ιδιωτικά Downloading Πίνακας 16: Αποτελέσματα ανάλυσης περιεχομένου προτιμώμενων ιστοσελίδων Το δε κύριο κριτήριο επιλογής των μηχανών αναζήτησης σαν κύρια σελίδα είναι ακριβώς ότι είναι ψαχτήρια (67,04%). Εντούτοις, περίπου ο ένας στους πέντε (18,2%) από τους μαθητές/μαθήτριες τα επιλέγει λόγω της ενημέρωσης που παρέχουν. Εκεί όμως που πρέπει να σταθεί η προσοχή μας είναι ότι ελάχιστοι μαθητές/μαθήτριες τα επιλέγουν λόγω κεφιού (μόλις Κέφι 35 Είναι γνωστό ότι ο οποιοσδήποτε θέλει να κρύψει κάτι, μπορεί να το κάνει με δύο τρόπους: είτε να το κρύψει και να μην το εμφανίσει είτε να το «πετάξει» μαζί με μια πληθώρα από άλλα άσχετα πράγματα. Και στις δύο περιπτώσεις, είναι πολύ δύσκολο για τον ενδιαφερόμενο να το βρει 36 Είναι παροιμιώδης η επιτυχία του Google που σε λίγα χρόνια μετατράπηκε από μια ιστοσελίδα ενός φοιτητή σε μια εταιρεία παγκόσμιου εύρους δράσης και εισηγμένη στο χρηματιστήριο με εκατομμύρια δολάρια κέρδη 37 Ειδικά ο αλγόριθμος του Google είναι ένας τρόπος αναπαραγωγής της πλειοψηφικής άποψης: οι ιστοσελίδες κατατάσσονται σύμφωνα με το πόσες φορές έχουν επιλεγεί από άλλους. Έτσι, εάν κάτι επιλέγεται, προτείνεται ώστε να ξανά-επιλεγεί 27

28 6.77%, το χαμηλότερο ποσοστό σε όλες τις κατηγορίες). Τελικά, η μηχανή αναζήτησης είναι η πύλη και έχει γίνει τόσο απαραίτητη που η χρήση του Ιντερνέτ δεν νοείται πλέον χωρίς αυτήν ψαχτήρια 2.4 Μέση Σειρά Εμφάνισης ιδεολογικά έντυπου τύπου διαφημιστικά κυβερνητικά τζόγου αθλητικά games ψυχαγωγικά αγορών δωρεάν μηχανοκίνηση καλλιτεχνών chat τηλεοπτικά πορνο μουσικά ραδιοφων ικά ιδιωτικά ενημερωτικά dow nloading Συχνότητα Εμφάνισης Σχήμα 10: Αποτελέσματα ανάλυσης περιεχομένου προτιμώμενων ιστοσελίδων ως ιστοσελίδα εκκίνησης (Home page). Συνεχίζοντας, μετά από τα ψαχτήρια, προτιμώνται οι ιστοσελίδες παιχνιδιών (διαδικτυακών βέβαια), τα Chats, οι ιστοσελίδες δωρεάν 38 που προσφέρουν και τον έλεγχο της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας καθώς και οι ιστοσελίδες ψυχαγωγίας. Ουσιαστικά, βλέπουμε στην πράξη αυτά που είχαμε παρατηρήσει στην ελεύθερη επίκληση: έχοντας ανοίξει την πύλη του Ιντερνέτ, η χρήση του απευθύνεται στην επικοινωνία και πληροφορία ελεύθερου χρόνου. Στην συνέχεια, θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε ποιες είναι οι συνήθειες που διέπουν την χρήση του Ιντερνέτ από τους μαθητές/μαθήτριες. Για τον σκοπό αυτό υπήρχαν μερικές συστοιχίες ερωτήσεων στις οποίες ζητήσαμε να μας διαβαθμίσουν (σε κλίμακα αρέσκειας, ικανοποίησης ή συχνότητας) κάποιες «τυπικές» διαδικτυακές συμπεριφορές. Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη συστοιχία αφορούσε τις προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ. Στο Σχήμα 11 μπορούμε να παρατηρήσουμε τους μέσους όρους των διαφορετικών δραστηριοτήτων που προτείνονται στις μαθητές/μαθήτριες. Όπως παρατηρούμε, η επαφή με τον μουσικό χώρο της προτίμησής τους έρχεται πρώτη από όλες τις προτεινόμενες δραστηριότητες (μ.ό 3.94) ενώ η επαφή με το χώρο του βιβλίου είναι η απολύτως τελευταία (μ.ό 2,05). Προτελευταία (μ.ό. 2,18) είναι η δραστηριότητα που εμπεριέχει self-training και από κοντά ακολουθούν η άντληση γνώσεων για επιστημονικά θέματα (μ.ό. 2,39) και η συμμετοχή σε χώρους συζητήσεων (Forum, μ.ό. 2,41). Λίγο παραπάνω στις προτιμήσεις (πάνω από 2,5 αλλά κάτω από 3) είναι η γενική (και χωρίς στόχο) πλοήγηση στο Ιντερνέτ (μ.ό. 2,59), η επαφή με τον χώρο του κινηματογράφου (μ.ό. 2,68), την συλλογή πληροφοριών για σχολικές εργασίες (μ.ό. 2,69) και την χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (μ.ό. 2,79). Η ενημέρωση (μ.ό. 2,99), η 38 Άλλο ένα διαφημιστικό «πρέπει» του Ιντερνέτ. Πριν από μερικά χρόνια, για να έχει κάποιος ηλεκτρονική διεύθυνση έπρεπε είτε να πληρώνει σε κάποιο πάροχο είτε να του παρέχεται εταιρική. Μετά από την εφεύρεση του Web mail, δεν χρειάζεται 28

29 συλλογή πληροφοριών για εξωσχολικές δραστηριότητες (μ.ό. 3,00) και τα chats (μ.ό. 3,01) είναι σχετικά ψηλά στην προτίμηση των μαθητών/μαθητριών εφόσον οι μέσοι όροι τους είναι πολύ κοντά (και ξεπερνούν) το 3. Σαν γενικό συμπέρασμα από αυτήν την συστοιχία ερωτήσεων θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι μαθητές/μαθήτριες μάλλον προτιμούν τις δραστηριότητες εκτός οποιουδήποτε σχολικού πλαισίου όσον αφορά το Ιντερνέτ ενώ σαφώς επικεντρώνονται στο χώρο των χόμπι και, κυρίως, σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου. Στο Σχήμα 12 αλλά και στον Πίνακας 17 μπορούμε να δούμε ότι παρατηρούνται κάποιες διαφοροποιήσεις όσον αφορά το κριτήριο της βαθμίδας/ κατεύθυνσης της εκπαίδευσης. Αν και γενικά η εικόνα είναι μάλλον ίδια και στις τρεις διαφορετικές τιμές αυτής της μεταβλητής, μπορούμε να δούμε για παράδειγμα ότι η επαφή με τον χώρο του κινηματογράφου βαίνει φθίνουσα από το Γυμνάσιο ως το Τεχνικό Λύκειο (F=7,74 p<.01). Επίσης, την ίδια φθίνουσα πορεία ακολουθεί η επαφή με τον χώρο του βιβλίου (F=10,01 p<.01), η συλλογή πληροφοριών για σχολικές εργασίες (F=7,54 p<.01), η άντληση γνώσεων για επιστημονικά θέματα (F=5,32 p<.01) και η άντληση γνώσεων σχετικών με τεχνικά θέματα (F=3,07 p<.05). Αντίθετα, αύξουσα πορεία ακολουθούν τα chats (F=11,92 p<.01), η χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (F=3,59 p<.05) και η συμμετοχή σε χώρους συζητήσεων (F=3,35 p<.05). Μπορούμε να δούμε ότι υπάρχει μια τάση όσο μεγαλώνει η βαθμίδα (από το Γυμνάσιο στο Λύκειο) και αλλάζει η κατεύθυνση (Γενικό Λύκειο Τεχνικό Λύκειο) να μειώνονται οι δραστηριότητες που αφορούν την αυτό-μόρφωση 39 και να αυξάνονται οι δραστηριότητες διαδικτυακής αλληλεπίδρασης ελεύθερου χρόνου. Σχήμα 11: Πόσο σας αρέσουν οι παραπάνω δραστηριότητες όταν είστε στο διαδίκτυο Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ (μέσοι όροι 1=Καθόλου έως 5=Πάρα πολύ). 39 Self-education, self-training. 29

30 Σχήμα 12: Πόσο σας αρέσουν οι παραπάνω δραστηριότητες όταν είστε στο διαδίκτυο Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ ανάλογα με την βαθμίδα και την κατεύθυνση της εκπαίδευσης (μέσοι όροι 1=Καθόλου έως 5=Πάρα πολύ). Βαθμίδα εκπαίδευσης Τεχνικό Γυμνάσιο Λύκειο Λύκειο F Sig. Η γενική πλοήγηση (σερφάρισμα), χωρίς συγκεκριμένο στόχο Την επαφή με το χώρο της μουσικής που σου αρέσει Την επαφή με το χώρο του κινηματογράφου Την επαφή με το χώρο του βιβλίου Τη συλλογή πληροφοριών για σχολικές εργασίες Τη συλλογή πληροφοριών για εξωσχολικές δραστηριότητες Τα Chats Τη λήψη και αποστολή Την ενημέρωση Την άντληση γνώσεων σχετικών με επιστημονικά θέματα Την άντληση γνώσεων σχετικών με τεχνικά θέματα αυτό-εκπαίδευσης (self-training) Τη συμμετοχή σε χώρους συζητήσεων (forum) (ανταλλαγή απόψεωναρχείων) Πίνακας 17: Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ ανάλογα με την βαθμίδα και την κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Στον Πίνακας 18 μπορούμε να δούμε πως διαμορφώνεται το τοπίο των προτιμήσεων ανάλογα με την Ζώνη δειγματοληψίας. Όπως θυμόμαστε, η Ζώνη 1 είναι Αθήνα-Πειραιάς, η Ζώνη 2 είναι 30

31 μεγάλα αστικά κέντρα επαρχίας (κυρίως πρωτεύουσες νομών) και η Ζώνη 3 είναι ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές. Όπως παρατηρούμε, οι διαφορές είναι σαφώς λιγότερες: μόλις πέντε δραστηριότητες διαφοροποιούνται (σε σχέση με τις οκτώ στις 11 συνολικά- της προηγούμενης παραγράφου). Έτσι, όπως προηγουμένως, κάποιες δραστηριότητες φαίνονται να προτιμούνται περισσότερο όσο απομακρυνόμαστε από τις ζώνες υψηλής αστικοποίησης ενώ, αντίθετα, κάποιες άλλες βαίνουν φθίνουσες στην προτίμηση κατά την γνώμη των μαθητών/μαθητριών. Πιο αναλυτικά, η συλλογή πληροφοριών για σχολικές εργασίες (F=4,14 p<0.01) και η ενημέρωση (F=3,56 p<0.05) φαίνονται να αποκτούν περισσότερες προτιμήσεις όσο πλησιάζουμε στις λιγότερο αστικοποιημένες ζώνες. Αντίθετα, τα chats (F=8,22 p<0.01), η χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (F=3,27 p<0.05) και η συμμετοχή σε χώρους συζητήσεων (F=4,84 p<0.01) έχουν μεγαλύτερη προτίμηση σε περισσότερες αστικοποιημένες ζώνες. Άρα, στο κριτήριο της Δειγματοληπτικής Ζώνης, οι μαθητές/μαθήτριες διαφοροποιούνται, σαν γενικό συμπέρασμα, ως εξής: οι μαθητές/μαθήτριες που προέρχονται από λιγότερο αστικοποιημένες ζώνες δείχνουν να προτιμούν περισσότερο τις δραστηριότητες που εντάσσονται σε ένα πλαίσιο selfeducation ενώ στους μαθητές/μαθήτριες που ζουν σε υψηλά αστικοποιημένες περιοχές κυριαρχεί η χρήση του διαδικτύου ως δραστηριότητα ελεύθερου χρόνου! 40 Ζώνη 1 Ζώνη 2 Ζώνη 3 F Sig. Η γενική πλοήγηση (σερφάρισμα), χωρίς συγκεκριμένο στόχο Την επαφή με το χώρο της μουσικής που σου αρέσει Την επαφή με το χώρο του κινηματογράφου Την επαφή με το χώρο του βιβλίου Τη συλλογή πληροφοριών για σχολικές εργασίες Τη συλλογή πληροφοριών για εξωσχολικές δραστηριότητες Τα Chats Τη λήψη και αποστολή Την ενημέρωση Την άντληση γνώσεων σχετικών με επιστημονικά θέματα Την άντληση γνώσεων σχετικών με τεχνικά θέματα αυτόεκπαίδευσης (self-training) Τη συμμετοχή σε χώρους συζητήσεων (forum) (ανταλλαγή απόψεων-αρχείων) Πίνακας 18: Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Ενδιαφέρον έχει επίσης να δούμε εάν διαφοροποιούνται οι προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ανάλογα με το φύλο. Στον Πίνακας 19 μπορούμε να δούμε τις διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται. Η γενική πλοήγηση (σερφάρισμα), χωρίς συγκεκριμένο στόχο Αγόρι Κορίτσι F Sig Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτές οι παρατηρήσεις γίνονται με βάση τις διαφοροποιήσεις: αναμφίβολα, οι περισσότερες δραστηριότητες δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς την Ζώνη Δειγματοληψίας. Έτσι, θα πρέπει να υπολογίσουμε ότι αυτές οι παρατηρήσεις έχουν περισσότερο την χροιά τάσεων παρά απόλυτων διαπιστώσεων Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να πούμε ότι οι επαρχιώτες μαθητές/μαθήτριες δεν δραστηριοποιούνται διαδικτυακά σε σχέση με την μουσική που αγαπούν! Φυσικά και το κάνουν! Απλώς, πριμοδοτούν κάποιες δραστηριότητες περισσότερο από τους υπόλοιπους 31

32 Την επαφή με το χώρο της μουσικής που σου αρέσει Την επαφή με το χώρο του κινηματογράφου Την επαφή με το χώρο του βιβλίου Τη συλλογή πληροφοριών για σχολικές εργασίες Τη συλλογή πληροφοριών για εξωσχολικές δραστηριότητες Τα Chats Τη λήψη και αποστολή Την ενημέρωση Την άντληση γνώσεων σχετικών με επιστημονικά θέματα Την άντληση γνώσεων σχετικών με τεχνικά θέματα αυτόεκπαίδευσης (self-training) Τη συμμετοχή σε χώρους συζητήσεων (forum) (ανταλλαγή απόψεων-αρχείων) Πίνακας 19: Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ ανάλογα με το φύλο (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA Oneway) Όπως φαίνεται τα κορίτσια σαφώς πριμοδοτούν τις πολιτισμικές ανησυχίες τους: προτιμούν περισσότερο από τα αγόρια την επαφή με τον χώρο της μουσικής της αρεσκείας τους(f=39,21 p<0.01), με τον χώρο του κινηματογράφου (F=5,30 p<0.05) και με τον χώρο του βιβλίου (F=24,68 p<0.01). Επίσης, πριμοδοτούν την χρήση του Ιντερνετ για ανεύρεση πληροφοριών σχετικά με σχολικές εργασίες (F=17,64 p<0.01). Αντίθετα, τα αγόρια αρέσκονται περισσότερο να αντλούν γνώσεις σχετικές είτε με επιστημονικά θέματα (F=6,09 p<0.01) είτε με τεχνικά θέματα (F=7,38 p<0.01). Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να πούμε ότι αναπαράγονται τα «γνωστά» διαφυλικά στερεότυπα: τα κορίτσια ασχολούνται περισσότερο με δραστηριότητες που αφορούν κουλτούρα (μουσική, κινηματογράφος, βιβλία) ενώ τα αγόρια ασχολούνται περισσότερο με επιστημονικάτεχνολογικά θέματα. Τα παιχνίδια εδώ και μια δεκαετία αποτελούν την αιχμή του δόρατος της διαδικτυακής βιομηχανίας σχετικά με την ομάδα των ηλικιών που αφορά αυτή η έρευνα: τα MMPOG 41 έχουν γνωρίσει μια τεράστια επιτυχία και μετρούν πλέον εκατοντάδες χιλιάδες παίκτες από δεκάδες χώρες. Επίσης, κατηγορούνται ως η πλέον «εθιστική» ενασχόληση με το Ιντερνέτ εφόσον θεωρείται ότι καταναλώνει άπειρες ώρες από τους παίκτες και, ταυτόχρονα, τους αποκόβει από το κοινωνικό περιβάλλον από το οποίο ζουν Massive Multiplayer Online Games 42 Με την διάδοση του ευρυζωνικού Ιντερνέτ (κυρίως στην Ζώνη 1), πολλοί χρήστες μπορούν να παίζουν από το σπίτι τους. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια, «ξεφυτρώνουν» συνεχώς λέσχες (καταστήματα) τα οποία χρεώνουν με την ώρα το διαδικτυακό παιγνίδι. Επειδή τα παιχνίδια αυτά χρησιμοποιούν «βαριά» γραφικά (ένα πολύπλοκο εικονικό περιβάλλον), χρειάζονται ισχυρές συνδέσεις στο Ιντερνέτ έτσι ώστε να μην «κόβεται» η δράση. Θα πρέπει να φανταστούμε τα παιχνίδια αυτά σαν ταινίες όπου οι παίκτες είναι οι πρωταγωνιστές και ο σκηνοθέτης είναι η εταιρεία που δημιουργεί το περιβάλλον (το πιο απλό παράδειγμα είναι το σκάκι όπου δημιουργείται η εικονική σκακιέρα και οι παίκτες παίζουν). Τα περισσότερα παιχνίδια δίνουν δωρεάν ή με μια συμβολική τιμή το λογισμικό αλλά χρεώνουν με το μήνα την συμμετοχή (20$ έως 50$). Με την μαζική συμμετοχή σε τέτοια παιχνίδια εξασφαλίζεται τόσο η αγωνία (suspense) όσο και το μη προβλέψιμο της έκβασης του παιχνιδιού. Σε κάποια από τα παιχνίδια (κυρίως τα Massive MultiPlayer Online Role Player Games) δεν υπάρχει «τέλος» εφόσον ο παίκτης φτιάχνει μια εικονική ζωή: κάνει ένα επάγγελμα, μαζεύει χρήματα, από καιρό σε καιρό επιλέγει να πάει σε μια περιπέτεια (προσδοκά χρήματα ή κύρος), παντρεύεται εάν το επιθυμεί, συνεταιρίζεται εάν το επιθυμεί ή, ακόμα, «σκοτώνει» το avatar του και ξαναρχίζει από την αρχή! Επίσης, υπάρχουν κανόνες «καλής συμπεριφοράς» και οι παραβάτες τιμωρούνται με αποκλεισμό από το παιχνίδι, κάποιες φορές οριστικό. Φυσικά, σε περίπτωση ακούσιου θανάτου του avatar, προσφέρονται ιατρικές υπηρεσίες «ανάστασης» με το αζημίωτο 32

33 Σχήμα 13: Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς τα διαδικτυακά παιχνίδια (Μέσοι όροι) Στο ερωτηματολόγιο υπήρχε μια συστοιχία ερωτήσεων αφιερωμένη αποκλειστικά στα διαδικτυακά παιχνίδια. Μπορούμε να δούμε τα αποτελέσματα στο Σχήμα 13. Δεδομένου ότι χρησιμοποιείται μια κλίμακα προτίμησης (1=Δεν μου αρέσουν καθόλου έως 5=Μου αρέσουν πάρα πολύ), οι μαθητές/μαθήτριες φαίνονται να δίνουν τον μεγαλύτερο μέσο όρο στα παιχνίδια περιπέτειας (μ.ό. 3,55) ενώ από κοντά ακολουθούν τα παιχνίδια προσομοιώσεων (simulations) είτε αθλητικών γεγονότων (ποδόσφαιρο, μπάσκετ κτλ. μ.ό. 3,40) είτε αυτοκινήτου/μοτοσικλέτας (μ.ό. 3,25). Πάνω από 3 έχουν επίσης τα παιχνίδια στρατηγικής (μ.ό. 3,23) ενώ στο 3 (μ.ό. 2,98) τοποθετούνται τα παιχνίδια μάχης. Μάλλον «κουρασμένα» στις προτιμήσεις τους εμφανίζονται τα αμιγή παιχνίδια ρόλων 43 (μ.ό. 2,70) ενώ, τελευταία έρχονται τα παιχνίδια σκέψης (μ.ό. 2,51). Τα συμπεράσματα λοιπόν, σε μια γενική αποτίμηση τουλάχιστον, είναι ότι τα παιχνίδια που κερδίζουν είναι τα παιχνίδια δράσης/αλληλεπίδρασης 44. Απεναντίας, τα παιχνίδια σκέψης (αμιγούς εγκεφαλικής δράσης) ή τα παιχνίδια αμιγούς αλληλεπίδρασης φαίνονται να είναι τα πιο χαμένα 45. Στον Πίνακας 20 μπορούμε να δούμε τις διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται ανάλογα με την ζώνη δειγματοληψίας. Πιο συγκεκριμένα, στις ημιαστικές-αγροτικές περιοχές φαίνονται να αρέσκονται περισσότερο στα παιχνίδια σκέψης (F=3,65 p<0.05) καθώς επίσης και στα παιχνίδια προσομοιώσεων είτε αυτά αφορούν μηχανοκίνητα (F=4,09 p<0.05) είτε αφορούν αθλήματα (F=5,08 p<0.05). Μπορούμε πάντως να παρατηρήσουμε ότι οι μαθητές/μαθήτριες της Ζώνης 3 φαίνονται γενικά να αρέσκονται περισσότερο στα παιχνίδια από ότι οι μαθητές/μαθήτριες των άλλων ζωνών. Ζώνη 1 Ζώνη 2 Ζώνη 3 F Sig. Τα Παιχνίδια σκέψης (σκάκι, ντάμα κτλ.) Τα Παιχνίδια Mάχης (Shoot-em-Up) Τα Παιχνίδια Ρόλων (Role Playing Games) Τα Παιχνίδια Περιπέτειας (Adventure) Τα Παιχνίδια Στρατηγικής (Strategy) Αν και οι πρώτοι διδάξαντες στον τομέα αυτόν Θα πρέπει όμως να συνυπολογίσουμε ότι τα παιχνίδια αυτά έχουν στην πλειοψηφία τους μετεξελιχτεί σε παιχνίδια περιπέτειας. 44 Ασχέτως πλαισίου: αγώνες ποδοσφαίρου ή αυτοκινήτου, «μεσαιωνικό» ή «κατεστραμμένο από πυρηνικά» περιβάλλον κτλ. 45 Και οι δύο αυτές κατηγορίες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «βαρετές» διότι στα μεν παιχνίδια σκέψης δεν υπάρχει ουσιαστική αλληλεπίδραση (εικονική αλλά αληθοφανής) λόγω του στενού πλαισίου που επιβάλει το ίδιο το παιχνίδι ενώ στα παιχνίδια αμιγών ρόλων δε, η αλληλεπίδραση είναι υπεραρκετή αλλά λείπει η δράση! 33

34 Τα Παιχνίδια Προσομοιώσεων Αυτοκινήτου / Μοτοσικλέτας Τα Παιχνίδια Αθλητικών Προσομοιώσεων Πίνακας 20: Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς τα διαδικτυακά παιχνίδια ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Ο Πίνακας 21 μας δίνει τις διαφοροποιήσεις που προκύπτουν ανάλογα με την βαθμίδα και την κατεύθυνσης της εκπαίδευσης. Όπως παρατηρούμε, οι μαθητές/μαθήτριες του Γυμνασίου φαίνονται να αρέσκονται περισσότερο στα διαδικτυακά παιχνίδια απ ότι οι μαθητές/μαθήτριες των Λυκείων (Γενικών ή Τεχνικών). Η μόνη εξαίρεση είναι τα παιχνίδια προσομοιώσεων αυτοκινήτου/μοτοσικλέτας (F=5,06 p<0.01) όπου οι μαθητές/μαθήτριες των Τεχνικών Λυκείων φαίνονται να κατέχουν την «πρωτιά» σε αρέσκεια. Στους υπόλοιπους τύπους παιχνιδιών όπως τα παιχνίδια μάχης 46 (F=7,41 p<0.01), τα παιχνίδια περιπέτειας (F=20,46 p<0.01), τα παιχνίδια στρατηγικής (F=3,11 p<0.05) και τα παιχνίδια αθλητικών προσομοιώσεων (F=14,15 p<0.01) οι μαθητές/μαθήτριες των Γυμνασίων έχουν τα «πρωτεία» σε αρέσκεια στα διαδικτυακά παιχνίδια. Γυμνάσιο Λύκειο Τεχνικό F Sig. Λύκειο Τα Παιχνίδια σκέψης (σκάκι, ντάμα κτλ.) Τα Παιχνίδια Mάχης (Shoot-em-Up) Τα Παιχνίδια Ρόλων (Role Playing Games) Τα Παιχνίδια Περιπέτειας (Adventure) Τα Παιχνίδια Στρατηγικής (Strategy) Τα Παιχνίδια Προσομοιώσεων Αυτοκινήτου / Μοτοσικλέτας Τα Παιχνίδια Αθλητικών Προσομοιώσεων Πίνακας 21: Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς τα διαδικτυακά παιχνίδια ανάλογα με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Ισχυρές διαφοροποιήσεις προκύπτουν επίσης από την διαφυλική σύγκριση (Πίνακας 22). Σε όλα τα παιχνίδια, τα κορίτσια δηλώνουν ότι τους αρέσουν πολύ λιγότερο τα διαδικτυακά παιχνίδια απ ότι τα αγόρια. Ειδικά στα παιχνίδια που εμπλέκουν βία ή άμεσο και ωμό ανταγωνισμό οι διαφορές είναι πραγματικά πολύ μεγάλες (για παράδειγμα, τα παιχνίδια μάχης με διαφορά σχεδόν 1,5 βαθμού F=184,32 p<0.01) 47. Όπως φαίνεται, από πλευράς γούστου τουλάχιστον, τα διαδικτυακά παιχνίδια είναι μάλλον «αγορίστικη» υπόθεση. Αγόρι Κορίτσι F Sig. Τα Παιχνίδια σκέψης (σκάκι, ντάμα κτλ.) Τα Παιχνίδια Mάχης (Shoot-em-Up) Τα Παιχνίδια Ρόλων (Role Playing Games) Να σημειωθεί ότι ειδικά τα παιχνίδια μάχης είναι αυτά που κατηγορούνται περισσότερο σχετικά με βίαιες σκηνές ή προσβλητική γλώσσα. Υπ αυτήν την έννοια είναι τα λιγότερο κατάλληλα γι αυτές τις ηλικίες. Τα περισσότερα από αυτά είναι διαβαθμισμένα (rated) από το Entertainment Software Rating Board (E.S.R.B.) ως 16+ ή ακόμα 18+. Παρ όλα αυτά, οι γονείς ως αγοραστές φαίνονται να αγνοούν τις προειδοποιήσεις 47 Στα παιχνίδια ρόλων και περιπέτειας, αν και στατιστικά σημαντικές, οι διαφορές είναι σαφώς μικρότερες. 34

35 Τα Παιχνίδια Περιπέτειας (Adventure) Τα Παιχνίδια Στρατηγικής (Strategy) Τα Παιχνίδια Προσομοιώσεων Αυτοκινήτου / Μοτοσικλέτας Τα Παιχνίδια Αθλητικών Προσομοιώσεων Πίνακας 22: Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς τα διαδικτυακά παιχνίδια ανάλογα με το φύλο (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Στην συνέχεια ζητήσαμε από τους μαθητές/μαθήτριες να μας δώσουν τον βαθμό ικανοποίησής τους από διάφορους τομείς της δραστηριότητας τους στο Ιντερνέτ. Στο Σχήμα 14 μπορούμε να δούμε τους μέσους όρους που προέκυψαν σε μια πενταβάθμια κλίμακα όπου το 1 ισοδυναμεί με «δυσαρέσκεια» και το 5 «ευαρέσκεια». Σε αυτή την κλίμακα, το 3 σημαίνει «αδιάφορο ούτε δυσάρεστο ούτε ευχάριστο». Όπως παρατηρούμε λοιπόν, με εξαίρεση τις διαφημίσεις (μ.ό. 3,09) που είναι μάλλον αδιάφορες, όλες οι υπόλοιπες δραστηριότητες «βαθμολογούνται» από «μάλλον ευχάριστες» έως «ευχάριστες». Τα πρωτεία κατέχουν τα διαδικτυακά παιχνίδια (μ.ό. 4,28) και η προσφερόμενη ποικιλία (μ.ό. 4,17) ενώ τις τελευταίες θέσεις κατέχουν οι δυνατότητες αγορών (μ.ό. 3,53) και οι προσφερόμενες επιστημονικές γνώσεις (μ.ό. 3,54). Κάπου στη μέση είναι οι γνωριμίες (μ.ό. 3,72), η βοήθεια στις σχολικές εργασίες (μ.ό. 3,88) και η ενημέρωση (μ.ό. 3,96). Σχήμα 14: Ικανοποίηση από τις παραπάνω δραστηριότητες όταν είστε στο διαδίκτυο Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ (μέσοι όροι 1=Μου είναι δυσάρεστο έως 5=Μου είναι ευχάριστο). Ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας παρουσιάζονται κάποιες διαφορές σχετικά την ικανοποίηση των μαθητών/μαθητριών. Ο Πίνακας 23 παρουσιάζει αυτές τις διαφορές: η μεγαλύτερη ικανοποίηση σχετικά με τις επιστημονικές γνώσεις τοποθετείται στα αστικά κέντρα της επαρχίας (Ζώνη 2, F=4,73 p<0.01) ενώ οι γνωριμίες με πρόσωπα ικανοποιούν περισσότερο τους μαθητές/μαθήτριες της Ζώνης 1 (Αθήνα-Πειραιάς, F=4,93 p<0.01). Τέλος, οι διαφημίσεις φαίνονται να κερδίζουν λίγο έδαφος στην Ζώνη 3 (Ημιαστικές αγροτικές περιοχές, F=3,95 p<0.05). Ζώνη 1 Ζώνη 2 Ζώνη 3 F Sig....οι επιστημονικές γνώσεις η βοήθεια σε σχολικές εργασίες

36 η ενημέρωση οι δυνατότητες για αγορές οι γνωριμίες με πρόσωπα οι διαφημίσεις το παιχνίδι μέσω διαδικτύου η ποικιλία που προσφέρει Πίνακας 23: Ικανοποίηση από τις παραπάνω δραστηριότητες όταν είστε στο διαδίκτυο Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Διαφορές όμως υπάρχουν και σε σχέση με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Πίνακας 24). Πιο συγκεκριμένα, το παιχνίδι μέσω διαδικτύου έχει την μεγαλύτερη ικανοποίηση στους μαθητές/μαθήτριες Γυμνασίου (F=4,05 p<0.05) όπως αναμενόταν από τα συμπεράσματα προηγούμενης παραγράφου ενώ οι ίδιοι αποδίδουν την υψηλότερη ικανοποίηση επίσης στις προσφερόμενες επιστημονικές γνώσεις (F=4,40 p<0.01) και στην βοήθεια σχετικά με τις σχολικές εργασίες (F=7,10 p<0.01). Οι δυνατότητες για αγορές (F=5,88 p<0.01) και οι γνωριμίες με πρόσωπα (F=5,16 p<0.01) φαίνονται να «συγκινούν» περισσότερο τους μαθητές/μαθήτριες των Τεχνικών Λυκείων εφόσον αυτοί τους προσδίδουν την μεγαλύτερη ικανοποίηση. Τέλος, οι μαθητές/μαθήτριες των Γενικών Λυκείων φαίνονται να εκτιμούν περισσότερο από τους υπόλοιπους την προσφερόμενη ποικιλία (F=4,19 p<0.05). Γυμνάσιο Λύκειο Τεχνικό Λύκειο F Sig....οι επιστημονικές γνώσεις η βοήθεια σε σχολικές εργασίες η ενημέρωση οι δυνατότητες για αγορές οι γνωριμίες με πρόσωπα οι διαφημίσεις το παιχνίδι μέσω διαδικτύου η ποικιλία που προσφέρει Πίνακας 24: Ικανοποίηση από τις παραπάνω δραστηριότητες όταν είστε στο διαδίκτυο Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ ανάλογα με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Όπως φαίνεται στον Πίνακας 25, οι διαφυλικές διαφορές δεν λείπουν και από αυτή την συστοιχία ερωτήσεων. Τα αγόρια υπερτερούν σε ικανοποίηση μόνον στα διαδικτυακά παιχνίδια 48 (F=18,74 p<0.01) ενώ σε όλες τις άλλες διαφορές υπερτερούν τα κορίτσια: πιο συγκεκριμένα, τα κορίτσια είναι περισσότερο ικανοποιημένα από την βοήθεια στις σχολικές εργασίες (F=32,17 p<0.01), από την προσφερόμενη ενημέρωση (F=19,41 p<0.01) και από τις διαφημίσεις (F=14,46 p<0.01). Αγόρι Κορίτσι F Sig....οι επιστημονικές γνώσεις Αναμενόμενο 36

37 η βοήθεια σε σχολικές εργασίες η ενημέρωση οι δυνατότητες για αγορές οι γνωριμίες με πρόσωπα οι διαφημίσεις το παιχνίδι μέσω διαδικτύου η ποικιλία που προσφέρει Πίνακας 25: Ικανοποίηση από τις παραπάνω δραστηριότητες όταν είστε στο διαδίκτυο Προτιμήσεις των μαθητών/μαθητριών ως προς την απασχόληση τους στο Ιντερνέτ ανάλογα με το φύλο (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) 37

38 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ Η ασφάλεια στο Διαδίκτυο θεωρείται απλά θέμα υψίστης σημασίας ειδικά όταν οι χρήστες που αποτελούν την ομάδα στόχο αυτής της έρευνας είναι ανήλικοι. Όπως όλοι μας έχουμε ακούσει 49, το Ιντερνέτ είναι ένας «επικίνδυνος» τόπος αν και «εικονικός»: κατηγορείται κυρίως για δύο τύπου νέες «ασθένειες» που πλήττουν κυρίως την νεολαία. Η πρώτη από αυτές μπορεί να χαρακτηριστεί ως «κοινωνική παθογένεια»: είναι μια ασθένεια που πλησιάζει πολύ την νοσηρή προπαγάνδα και έχει σαφώς κοινωνικό αντίκτυπο εφόσον διάφοροι, αμφιβόλων κινήτρων, επιτήδειοι βρίσκουν την ευκαιρία να προωθούν γνώμες, πίστεις ή, ακόμα, ιδεολογικά συστήματα με ακραίο περιεχόμενο και άρα να ωθούν (ή να «διαφθείρουν») την νεολαία σε κοινωνικά ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Λόγω του πολύ χαμηλού κόστους και της αντίστοιχα υψηλής προβολής, οι άνθρωποι αυτοί μπορούν και προωθούν την τέλεση εγκληματικών πράξεων, το κοινωνικό μίσος και την ρήξη του κοινωνικού ιστού. Αν δεν υπήρχε το Ιντερνέτ, τα κινήματα αυτά απλά δεν θα είχαν καμία μοίρα! Η δεύτερη, προσδιορίζεται μάλλον ως «ψυχική παθογένεια» και αναφέρεται σε αλλοιώσεις της συμπεριφοράς του χρήστη που μπορούν να προκύψουν από την υπερβολική χρήση του Ιντερνέτ. Πέραν όμως της ανάγκης ασφάλειας που προκύπτει είτε από τις «παρενέργειες» της ελευθερίας λόγου ή έκφρασης του Ιντερνέτ είτε από την υπερβολική χρήση, το θέμα της ασφάλειας στο Ιντερνέτ είναι υπαρκτό και ιδιαίτερα σοβαρό σε ότι αφορά μια καθημερινή χρήση όπου κάποιοι κανόνες πρέπει να τηρούνται για να διασφαλιστεί η κοινωνική, ψυχολογική αλλά και σωματική ακεραιότητα του χρήστη. Ήδη έχουν αναφερθεί απαγωγές, φόνοι, βιασμοί ή κακοποιήσεις ανηλίκων από «γνωριμίες» του Ιντερνέτ, «ηλεκτρονικές» υπεξαιρέσεις, ληστείες ή κλοπές όσον αφορά το οικονομικό έγκλημα. Επίσης, ως προς τον κοινωνικό τομέα, διερευνώνται «κλοπές ταυτότητας» όπου εγκληματίες υποκλέπτουν διάφορους κλειδάριθμους και υποκαθιστούν τους πραγματικούς κατόχους, καταστρέφοντας έτσι την προσωπική τους ζωή στιγματίζοντας τους κοινωνικά. Στο ερωτηματολόγιο αυτό υπήρχαν διάφορες ερωτήσεις όπου επιχειρείται να διερευνηθεί η «αίσθηση» αυτό-προστασίας των μαθητών/μαθητριών από πιθανές «ηλεκτρονικές» επιθέσεις που μπορεί να δεχθούν. Σχήμα 15: Έxεις γνώση της σημασίας να στέλνεις προσωπικά & οικογενειακά στοιχεία και δεδομένα μέσω διαδικτύου; (ποσοστά) 49 Και πολλές φορές διαπιστώσει «ιδίοις όμασι» 38

39 Στο Σχήμα 15 μπορούμε να παρατηρήσουμε σε τι ποσοστό οι μαθητές/μαθήτριες θεωρούν εαυτούς ενημερωμένους σχετικά με την σημασία αποστολής προσωπικών ή οικογενειακών στοιχείων μέσω διαδικτύου. Περίπου ο ένας στους τέσσερις (27%) θεωρεί ότι δεν έχει «καθόλου» γνώση. Όλοι μαζί αυτοί που θεωρούν ότι η γνώση τους σχετικά με αυτό το θέμα είναι από «μέτρια» και κάτω, σχηματίζουν ένα ποσοστό που σχεδόν αγγίζει το 40%. Περίπου ο ένας στους πέντε (21,89%) δηλώνει ότι έχει άριστη γνώση ενώ όλοι μαζί από «μέτρια» και πάνω, φθάνουν το 47% περίπου. Η μέτρια γνώση παραμένει στο 15%. Σαφώς οι μαθητές/μαθήτριες αναγνωρίζουν σε συγκριτικά μεγάλο ποσοστό την άγνοια ή ημιμάθεια τους σχετικά με την αποστολή προσωπικών στοιχείων στο διαδίκτυο. Σχήμα 16: Έχεις αποστείλει τέτοια στοιχεία/δεδομένα όταν σου ζητήθηκαν από πηγές του Διαδικτύου χωρίς να ελέγξεις πριν; (ποσοστά) Άμεσα συνδεδεμένη με αυτήν την ερώτηση είναι η επόμενη όπου ζητείται η συχνότητα αποστολής από τους μαθητές/μαθήτριες τέτοιων δεδομένων χωρίς έλεγχο. Αμέσως παρατηρούμε (Σχήμα 16) ότι σχεδόν οι τρεις στους τέσσερις (73,53%), δεν έχουν στείλει ποτέ τέτοια δεδομένα! Ένα 15% έχει στείλει «σπάνια» και σχετικά μικρά ποσοστά δηλώνουν αντίστοιχα «μερικές φορές» (5,18%), «συχνά» (3,84%) και «πάντοτε» (μόλις το 2,5%). Θα ήταν ενδιαφέρον όμως να δούμε εάν υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ των διαφορετικών βαθμών γνώσης της σημασίας αποστολής και της συχνότητας αποστολής τέτοιων δεδομένων. Το αναμενόμενο είναι προφανώς να συνδυαστούν η άγνοια με την συχνή (ή πολύ συχνή) αποστολή τέτοιων δεδομένων και η καλή γνώση της σημασίας με την σπάνια (ή πολύ σπάνια) αποστολή τέτοιων δεδομένων. Στο Σχήμα 17 μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι, ως ένα βαθμό, οι προσδοκίες αυτές μάλλον διαψεύδονται: εάν θέλαμε να πούμε ποιους βαθμούς γνώσης συγκεντρώνει το «ποτέ» ως προς την αποστολή, τότε διαπιστώνουμε ότι έχουμε τα δύο άκρα. Πιο συγκεκριμένα, «καθόλου», «πολύ καλά», «άριστα» 50 και «μάλλον αρκετά» ως βαθμοί γνώσης της σημασίας τοποθετούνται γύρω από το «ποτέ» δεν αποστέλλω τέτοια στοιχεία χωρίς να ελέγξω πριν! Απεναντίας, το «σπάνια» και το «μερικές φορές» συντάσσονται με την «μέτρια» γνώση ενώ η «μάλλον λίγη» γνώση συνδυάζεται ξεκάθαρα με την «συχνή» αποστολή. Τα συμπεράσματα είναι ότι η αναγνώριση πολύ λίγης και η πάρα πολλής γνώση της σημασίας αποστολής τέτοιων δεδομένων τελικά οδηγεί περίπου στο ίδιο αποτέλεσμα: δεν στέλνουν ποτέ τέτοια δεδομένα εάν δεν ελέγξουν πρώτα! Αντίθετα, η «ημιμάθεια» (μέτρια ή μάλλον λίγη γνώση) μάλλον οδηγεί σε κατά δήλωση- μεγαλύτερη συχνότητα ριψοκίνδυνων πράξεων! 50 Σαφώς, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι το «πάντοτε», αν και μόνο του και μάλλον απομακρυσμένο, φαίνεται να παρουσιάζει μια «συγγένεια» με το «άριστα». 39

40 Σχήμα 17: Ανάλυση αντιστοιχιών μεταξύ του βαθμού γνώσης σημασίας αποστολής προσωπικών στοιχείων και συχνότητας αποστολής προσωπικών στοιχείων (Χ2=185,55 p<0,01). Υπάρχουν όμως διαφοροποιήσεις σχετικά με τα βασικά κριτήρια δειγματοληψίας; Όπως παρατηρούμε (Πίνακας 26), τουλάχιστον ως προς την Ζώνη δειγματοληψίας, υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές: σαφώς η κατά δήλωση-παντελής έλλειψη γνώσης της σημασίας αποστολής («καθόλου»), αυξάνει όσο μετακινούμαστε από την Ζώνη 1 (Αθήνα- Πειραιάς) προς την Ζώνη 3 (ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές) Αντίστοιχα, μειώνονται τα ποσοστά «καλής γνώσης». Έxεις γνώση της σημασίας να στέλνεις προσωπικά & οικογενειακά στοιχεία και δεδομένα μέσω Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη 1 Ζώνη 2 Ζώνη 3 Καθόλου 22.0% 28.2% 31.3% Πολύ λίγο 6.1% 10.5% 9.5% Μάλλον λίγο 2.4% 1.9% 4.2% Μέτρια 13.8% 13.9% 18.7% Μάλλον αρκετά 13.0% 7.7% 6.0% Πολύ καλά 16.7% 15.8% 14.1% διαδικτύου; Άριστα 26.0% 22.0% 16.2% Πίνακας 26: Γνώση της σημασίας αποστολής «ευαίσθητων» προσωπικών στοιχείων μέσω Διαδικτύου ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας (ποσοστά - X 2 =35,70 p<0.01) Από την ίδια την διατύπωση της ερώτησης, δεν μπορούμε να ξέρουμε εάν πρόκειται για μια βαθύτερη «ευαισθητοποίηση» σχετικά με τις ελλείψεις που μπορεί να έχουν σε θέματα πληροφόρησης ή αν πρόκειται για μια πραγματική «έλλειψη» πληροφοριών σχετικά με την ασφάλεια των προσωπικών τους στοιχείων. Εντούτοις, η παρόμοια κατά δήλωση- συμπεριφορά που μας δίνουν στο δεύτερο ερώτημα (πόσο συχνά το κάνουν πράξη) δεν διαφέρει κατά τρόπο στατιστικά σημαντικό: έτσι, μπορούμε να πριμοδοτήσουμε την πρώτη εκδοχή: εφόσον η 40

41 αναγνώριση περισσότερης «άγνοιας» δεν οδηγεί σε ανάλογη διαφοροποίηση της κατά δήλωσησυμπεριφοράς, τότε μάλλον προέρχεται από την αυξημένη ευαισθησία της Ζώνης 3 παρά από μια πραγματική έλλειψη 51. Έxεις γνώση της σημασίας να στέλνεις προσωπικά & οικογενειακά στοιχεία και δεδομένα μέσω διαδικτύου; Βαθμίδα εκπαίδευσης Γυμνάσιο Λύκειο Τεχνικό Λύκειο Καθόλου 31.3% 19.0% 24.2% Πολύ λίγο 8.6% 9.2% 8.5% Μάλλον λίγο 2.4% 2.0% 5.2% Μέτρια 14.9% 15.7% 14.4% Μάλλον αρκετά 7.5% 11.4% 11.1% Πολύ καλά 14.6% 18.0% 15.7% Άριστα 20.7% 24.8% 20.9% Πίνακας 27: Γνώση της σημασίας αποστολής «ευαίσθητων» προσωπικών στοιχείων μέσω Διαδικτύου ανάλογα με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (ποσοστά - X 2 =24,93 p<0.05) Διαφορές όμως παρουσιάζονται επίσης ανάλογα με την βαθμίδα και κατεύθυνση της εκπαίδευσης. Στον Πίνακας 28 παρατηρούμε ότι οι μαθητές/μαθήτριες Γυμνασίου δηλώνουν σε μεγαλύτερο ποσοστό άγνοια της σημασίας ενώ οι μαθητές/μαθήτριες Γενικού Λυκείου έχουν το μικρότερο ποσοστό. Στον Πίνακας 28 βλέπουμε ότι, πράγματι, οι μαθητές/μαθήτριες Γυμνασίου (ως αυτοί που δηλώνουν περισσότερο από όλους την αμάθεια τους) έχουν και το μεγαλύτερο ποσοστό του «ποτέ» ως προς την αποστολή τέτοιων δεδομένων. Αντίθετα, οι μαθητές/μαθήτριες των Γενικών και (ιδίως των) Τεχνικών Λυκείων έχουν το μικρότερο ποσοστό «ποτέ», τα μεγαλύτερα ποσοστά «σπάνια» και οι μαθητές/μαθήτριες των Τεχνικών Λυκείων το μεγαλύτερο ποσοστό «Μερικές φορές». Έχεις αποστείλει τέτοια στοιχεία/δεδομένα όταν σου ζητήθηκαν από πηγές του Διαδικτύου Βαθμίδα εκπαίδευσης Γυμνάσι ο Λύκειο Τεχνικό Λύκειο Ποτέ 77.0% 69.8% 65.1% Σπάνια 11.8% 19.7% 19.1% Μερικές φορές 4.2% 5.2% 9.2% Συχνά 4.2% 3.6% 3.3% χωρίς να ελέγξεις πριν; Πάντοτε 2.8% 1.6% 3.3% Πίνακας 28: Αποστολή «ευαίσθητων» προσωπικών στοιχείων μέσω Διαδικτύου ανάλογα με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (ποσοστά - X 2 =21,88 p<0.01) Άρα λοιπόν, εμφανίζεται καθαρά ότι, τουλάχιστον η δήλωση άγνοιας οδηγεί σε μια πιο «καχύποπτη» συμπεριφορά 52. Παραδοσιακά πλέον, οι διαφυλικές διαφοροποιήσεις είναι, για ακόμη μια φορά, πολύ ισχυρές. Όπως παρατηρούμε στον Πίνακας 29, τα κορίτσια δηλώνουν σε 51 Από μια πρώτη εκτίμηση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι μαθητές/μαθήτριες της Ζώνης 1 αναγνωρίζουν λιγότερη άγνοια άρα είναι και λιγότερο «επιδεκτικοί» σε μια τέτοια καμπάνια! Απεναντίας, οι μαθητές/μαθήτριες της Ζώνης 3 αναγνωρίζουν περισσότερη άγνοια άρα αναμένεται να είναι και περισσότερο επιδεκτικοί σε μια ανάλογη εκστρατεία πληροφόρησης: εντούτοις, η κατά δήλωση- συμπεριφορά δεν φαίνεται να διαφοροποιείται ανάλογα με την Ζώνη δειγματοληψίας. 52 Σε μια τουλάχιστον αρχική φάση πρόληψης, μια καχύποπτη συμπεριφορά θα ήταν ίσως επιθυμητή (αν και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «ισοπεδωτική»): για παράδειγμα, θα ήταν πολύ πιο εύκολο να προσπαθήσει κάποιος να περάσει το μήνυμα «μην δίνετε ποτέ τέτοια δεδομένα» παρά να προσπαθήσει να αναδείξει μια περιπτωσιολογία του πότε «ναι» (που ούτως ή άλλως, είναι πολύ σπάνιο) και πότε «όχι». Σε επίπεδο κατασκευής λογισμικού, υπάρχει μια σαφής προσπάθεια να αυτοματοποιηθούν οι έλεγχοι έτσι ώστε να μην ασχολείται καθόλου ο χρήστης (Junk- , antiphishing, malware detection, antivirus κτλ.) 41

42 πολύ μεγαλύτερο ποσοστό άγνοια περί της σημασίας αποστολής ευαίσθητων δεδομένων. Ουσιαστικά, σε όλες τις βαθμίδες κάτω από το «μέτριο» έχουν μεγαλύτερα ποσοστά από τα αγόρια (με μια μάλλον ασήμαντη εξαίρεση στο «μάλλον λίγο»). Έxεις γνώση της σημασίας να στέλνεις προσωπικά & οικογενειακά στοιχεία και δεδομένα μέσω Φύλο μαθητή Αγόρι Κορίτσι Καθόλου 22.9% 31.8% Πολύ λίγο 7.5% 9.6% Μάλλον λίγο 3.1% 2.1% Μέτρια 17.8% 12.1% Μάλλον αρκετά 9.9% 8.3% Πολύ καλά 16.4% 14.9% διαδικτύου; Άριστα 22.4% 21.3% Πίνακας 29: Γνώση της σημασίας αποστολής «ευαίσθητων» προσωπικών στοιχείων μέσω Διαδικτύου ανάλογα με το φύλο (ποσοστά - X 2 =18,10 p<0.01) Όσον αφορά την συμπεριφορά των μαθητών/μαθητριών, τα αγόρια εμφανίζονται πολύ πιο «χαλαρά» στο θέμα της αποστολής προσωπικών δεδομένων σε σχέση με τα κορίτσια (Πίνακας 30). Έχεις αποστείλει τέτοια στοιχεία/δεδομένα όταν σου ζητήθηκαν από πηγές του Διαδικτύου χωρίς να Φύλο μαθητή Αγόρι Κορίτσι Ποτέ 68.2% 79.2% Σπάνια 16.4% 13.6% Μερικές φορές 7.7% 2.1% Συχνά 3.8% 4.0% ελέγξεις πριν; Πάντοτε 3.9% 1.1% Πίνακας 30: Αποστολή «ευαίσθητων» προσωπικών στοιχείων μέσω Διαδικτύου ανάλογα με το φύλο (ποσοστά - X 2 =31,96 p<0.01) Στην συνέχεια, υπήρχε μια συστοιχία ερωτήσεων όπου επιχειρήθηκε να αναλυθεί αυτή η συμπεριφορά σχετικά με την ασφαλή αποστολή προσωπικών δεδομένων μέσω του Ιντερνέτ. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές/μαθήτριες ερωτήθηκαν πόση προστασία χρειάζονται κατά την γνώμη τους διάφορα δεδομένα που τους αφορούν (πάντως όλα χαρακτηρίζονται ως «προσωπικά») και μπορούσαν να επιλέξουν μεταξύ τριών απαντήσεων: χρειάζονται πολύ προστασία, χρειάζονται κάποια προστασία και, τέλος, «μου είναι αδιάφορο». Όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 18 έως το Σχήμα 22, οι μαθητές/μαθήτριες στους τέσσερις από τους πέντε συνολικά τύπους προσωπικών δεδομένων κυριαρχεί προφανώς το «χρειάζονται πολύ προστασία». Πιο συγκεκριμένα, στα στοιχεία της ταυτότητας του/της (87,05%), στα δεδομένα που αφορούν την οικογένεια σου (86,2%), στα οικονομικά και τραπεζικά στοιχεία των γονιών σου (87,2%) και στις φωτογραφίες ή βίντεο που τους αφορούν (75%), μαζικά οι μαθητές/μαθήτριες δηλώνουν ότι χρειάζονται πολύ προστασία 53. Εντούτοις, εξελίσσονται σε «αχίλλειο πτέρνα» τα δεδομένα που αφορούν «τις προτιμήσεις και τα πιστεύω σου». Στο Σχήμα 19 βλέπουμε ότι μόλις ένα 20,6% θεωρούν ότι αυτά τα δεδομένα χρειάζονται πολύ προστασία, σχεδόν οι μισοί θεωρούν ότι «χρειάζονται κάποια προστασία» (50,7%) και τέλος, ένα υψηλό ποσοστό της τάξης σχεδόν του 30% θεωρούν ότι «τους είναι αδιάφορο» (28,9%). Είναι λογικό ότι αυτά τα δεδομένα φαίνονται μάλλον «ανώδυνα» για να μην αναφερθούμε ακόμα και σε παροτρύνσεις του τύπου: να έχεις το θάρρος της γνώμης σου κτλ. Σε αυτό το σημείο, πρέπει να προσέξουμε το εξής: δεδομένης της παρατηρούμενης αυξημένης ευαισθησίας σχετικά με την ασφάλεια των υπολοίπων κατηγοριών προσωπικών δεδομένων, 53 Το δε «μου είναι αδιάφορο» είναι κάτω από 5%... 42

43 μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτή η κατηγορία λειτουργεί σαν «Δούρειος Ίππος» για τις υπόλοιπες. Ειδικά για τις παρενοχλήσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα (πωλήσεις, προώθηση προϊόντων, marketing κτλ.) συχνά ζητείται η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ο αριθμός κινητού τηλεφώνου (SMS) ή ακόμα, η φυσική διεύθυνση του χρήστη με σκοπό την ενημέρωση του για νέα προϊόντα που ανταποκρίνονται στις προτιμήσεις του. Σχήμα 18: Στοιχεία της ταυτότητάς σου; Σχήμα 19: Δεδομένα για προτιμήσεις σου, τα πιστεύω σου; Σχήμα 20: Φωτογραφίες και Βίντεο που αφορούν εσένα ή άτομα του περιβάλλοντός σου; Σχήμα 21: Δεδομένα που αφορούν την οικογένειά σου; 43

44 Σχήμα 22: Οικονομικά και τραπεζικά στοιχεία των γονιών σου για να κάνεις αγορές, να πληρώσεις συνδρομές κλπ. Επίσης, το ίδιο συμβαίνει και με «προϊόντα» ιδεολογικής χροιάς: έτσι, εάν είσαι «συμπαθών» κάποιας ομάδας, δηλώνεις το ενδιαφέρον σου και ενημερώνεσαι σχετικά με τις κινήσεις της ή τις εκδηλώσεις της 54. Άρα μια ενδεχόμενη εκστρατεία περί της ασφάλειας στο Ιντερνέτ θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της αυτό το εύρημα εφόσον αποτελεί μια κεκρόπορτα σε μια κατά τα άλλα σχεδόν «απόρθητη» ασφάλεια. Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη 1 Ζώνη 2 Ζώνη 3 X 2 p Στοιχεία της ταυτότητάς σου; Χρειάζονται πολύ προστασία NS Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Δεδομένα για προτιμήσεις σου, τα Χρειάζονται πολύ προστασία NS πιστεύω σου; Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Φωτογραφίες και Βίντεο που Χρειάζονται πολύ προστασία NS αφορούν εσένα ή άτομα του Χρειάζονται κάποια προστασία περιβάλλοντός σου; Αδιάφορο Δεδομένα που αφορούν την Χρειάζονται πολύ προστασία οικογένειά σου; Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Οικονομικά και τραπεζικά στοιχεία Χρειάζονται πολύ προστασία των γονιών σου για να κάνεις αγορές, Χρειάζονται κάποια προστασία να πληρώσεις συνδρομές κλπ. Αδιάφορο Πίνακας 31: Προσλαμβανόμενη ανάγκη προστασίας σε «ευαίσθητα» δεδομένα από τους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας (Ποσοστά Δοκιμή Χ 2 Με κόκκινο σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές διαφορές NS: Στατιστικά μη-σημαντικό) 54 Φυσικά, ο κίνδυνος «ηλεκτρονικού φακελώματος» είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτός Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις όπου κάποιοι ιστότοποι δημιουργούνται από τους αντιπάλους ακριβώς για να «πιάσουν» τους οπαδούς μιας συγκεκριμένης πολιτικής τακτικής («Προβοκάτσιες») Τα φαινόμενα αυτά ξεπερνούν την οποιαδήποτε δεοντολογία και είναι σαφώς παράνομα! 44

45 Οι απαντήσεις των μαθητών/μαθητριών παρουσιάζουν (ελαφρές) διαφοροποιήσεις ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας. Πιο συγκεκριμένα (Πίνακας 31), τα δεδομένα που αφορούν την οικογένεια τους (X 2 =10,9 p<0.05) και τα οικονομικά/τραπεζικά στοιχεία των γονιών τους (X 2 =20,32 p<0.01) έχουν μικρότερα ποσοστά υψηλής ανάγκης προστασίας (αν και παραμένουν πολύ υψηλά, άνω του 80%) στην Ζώνη 3. Στην ίδια ζώνη παρατηρούνται και τα υψηλότερα ποσοστά αδιαφορίας Διαφοροποιήσεις όμως παρατηρούνται και σε σχέση με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Πίνακας 32). Οι μαθητές Γενικού Λυκείου κάνουν την μεγαλύτερη «βουτιά» όσον αφορά τις προτιμήσεις και τα πιστεύω τους (μόλις 13,6% δηλώνουν ότι χρειάζονται πολύ προστασία ενώ περίπου ο ένας στους τρεις δηλώνει ότι του είναι αδιάφορο- X 2 =13,70 p<0.01). Οι μαθητές/μαθήτριες Γυμνασίου φαίνονται να είναι οι πιο «υποψιασμένοι» ως προς τις φωτογραφίες ή τα βίντεο που τους αφορούν 55 (περίπου 10 ποσοστιαίες μονάδες διαφορά από τις υπόλοιπες κατηγορίες - X 2 =19,31 p<0.01) ενώ οι μαθητές/μαθήτριες Γενικού Λυκείου έχουν τα πρωτεία ασφάλειας στα οικονομικά/τραπεζικά στοιχεία των γονιών όπου το 91% θεωρεί ότι χρειάζονται πολύ προστασία (X 2 =16,32 p<0.01). Στοιχεία της ταυτότητάς σου; Δεδομένα για προτιμήσεις σου, τα πιστεύω σου; Φωτογραφίες και Βίντεο που αφορούν εσένα ή άτομα του περιβάλλοντός σου; Δεδομένα που αφορούν την οικογένειά σου; Βαθμίδα εκπαίδευσης Γυμνάσιο Λύκειο Τεχνικό Λύκειο X 2 p Χρειάζονται πολύ προστασία NS Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Χρειάζονται πολύ προστασία Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Χρειάζονται πολύ προστασία Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Χρειάζονται πολύ προστασία NS Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Χρειάζονται πολύ προστασία Χρειάζονται κάποια προστασία Οικονομικά και τραπεζικά στοιχεία των γονιών σου για να κάνεις αγορές, να πληρώσεις συνδρομές κλπ. Αδιάφορο Πίνακας 32: Προσλαμβανόμενη ανάγκη προστασίας σε «ευαίσθητα» δεδομένα από τους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Ποσοστά Δοκιμή Χ 2 Με κόκκινο σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές διαφορές NS: Στατιστικά μη-σημαντικό) Σχετικά με το φύλο, και πάλι παρουσιάζονται κάποιες διαφοροποιήσεις (Πίνακας 33). Τα κορίτσια είναι πολύ πιο ευαίσθητα στην ασφάλεια των δεδομένων που αφορούν φωτογραφίες ή βίντεο (X 2 =20,5 p<0.01) και την οικογένεια τους (X 2 =7,86 p<0.05). Φαίνονται όμως να είναι και πιο «ευάλωτα» όσον αφορά τις προτιμήσεις και τα πιστεύω τους: εμφανίζουν μικρότερα ποσοστά στην υψηλή ανάγκη ασφάλειας και έτσι, φαίνονται να «υποβιβάζουν» σε κάποιο βαθμό το επίπεδο ασφάλειας αυτής της κατηγορίας (X 2 =14,5 p<0.01). 55 Θα πρέπει ίσως να διερευνηθεί περαιτέρω η σχέση που υπάρχει με την πρόσφατη κατακόρυφη άνοδο ιστότοπων δημοσιοποίησης ερασιτεχνικών φωτογραφιών ή βίντεο (π.χ. UTube). Επίσης, πρόσφατα, έχει δημιουργηθεί μεγάλο θέμα από τα ΜΜΕ σχετικά με την λήψη φωτογραφιών ή βίντεο από κινητά τηλέφωνα που μετά δημοσιοποιούνται στο διαδίκτυο: περιπτώσεις που αφορούν ποινικά κολάσιμες πράξεις (ληστείες, πυρπολήσεις, βιασμοί, ξυλοδαρμοί ακόμα και ανθρωποκτονίες) αλλά και περιπτώσεις που στην κυριολεξία έχουν σαν στόχο τον εξευτελισμό και την διαπόμπευση του προσώπου που γίνεται στόχος. 45

46 Φύλο μαθητή Αγόρι Κορίτσι X 2 p Στοιχεία της ταυτότητάς Χρειάζονται πολύ προστασία NS σου; Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Δεδομένα για προτιμήσεις Χρειάζονται πολύ προστασία , σου, τα πιστεύω σου; Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Φωτογραφίες και Βίντεο που Χρειάζονται πολύ προστασία , αφορούν εσένα ή άτομα του Χρειάζονται κάποια προστασία περιβάλλοντός σου; Αδιάφορο Δεδομένα που αφορούν την Χρειάζονται πολύ προστασία , οικογένειά σου; Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Οικονομικά και τραπεζικά Χρειάζονται πολύ προστασία NS στοιχεία των γονιών σου για Χρειάζονται κάποια προστασία να κάνεις αγορές, να πληρώσεις συνδρομές κλπ. Αδιάφορο Πίνακας 33: Προσλαμβανόμενη ανάγκη προστασίας σε «ευαίσθητα» δεδομένα από τους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με το φύλο (Ποσοστά Δοκιμή Χ 2 Με κόκκινο σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές διαφορές NS: Στατιστικά μη-σημαντικό) Στην ίδια ενότητα του ερωτηματολογίου, αναζητήσαμε επίσης την βαρύτητα του γνωμοδοτικού ρόλου των ενηλίκων (γονέων ή εκπαιδευτικών) ή ανηλίκων (συγγενών ή φίλων). Έτσι, οι μαθητές/μαθήτριες απαντούσαν σε μια κλίμακα συχνότητας: 1= «Ποτέ δεν ζητώ την γνώμη των πριν αποστείλω τέτοια δεδομένα» έως 5= «Πάντοτε ζητώ την γνώμη των πριν αποστείλω τέτοια δεδομένα». Σχήμα 23: Λήψη γνώμης (γνωμοδότηση βοήθεια) από τους μαθητές/μαθήτριες (μέσοι όροι). Στο Σχήμα 23 παρατηρούμε τους μέσους όρους που αφορούν την συχνότητα ζήτησης γνώμης από ενήλικες ή ανηλίκους πριν από την αποστολή τέτοιων δεδομένων. Όπως βλέπουμε, από τους γονείς η ζήτηση γνώμης τοποθετείται μεταξύ του «μερικές φορές» και του «συχνά» (μ.ό. 3,67 που είναι και ο υψηλότερος μέσος όρος άρα και η υψηλότερη συχνότητα ζήτησης γνώμης), από τους συγγενείς ή φίλους (μ.ό. 3,08) η ζήτηση γνώμης τοποθετείται στο «μερικές φορές», από τους 46

47 εκπαιδευτικούς σαφώς η συχνότητα «πέφτει» μεταξύ του «σπάνια» και «μερικές φορές» (μ.ό. 2,49 που είναι και ο χαμηλότερος μέσος όρος). Στην τελευταία ερώτηση, οι μαθητές/μαθήτριες δηλώνουν ότι «σπάνια» (μ.ό. 1,97) στέλνουν τέτοια στοιχεία χωρίς να ζητήσουν την γνώμη κανενός Σαφώς, οι γονείς φαίνονται να κρατούν τα πρωτεία σε ζήτηση γνώμης σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων αν και δεν αγγίζουν κάποιο καλύτερο επίπεδο (υψηλότερος μέσος όρος) Από την ανάλυση συναφειών 56 που υποβάλαμε τις τέσσερις αυτές ερωτήσεις προκύπτει ότι οι μαθητές/μαθήτριες που ζητούν την γνώμη των γονέων, ζητούν επίσης και την γνώμη των εκπαιδευτικών (r=0,31 p<0.01 με γνώμη γονέων) και των συγγενών ή φίλων (r=0,171 p<0.01 με γνώμη γονέων). Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, ουσιαστικά, εάν κάποιος ζητά μια γνώμη τότε, γενικά έχει την τάση να την ζητά από όλους (ιδιαίτερη προτίμηση στους γονείς). Εάν όμως κάποιος δεν ζητά την γνώμη άλλων τότε, επίσης, δεν έχει ιδιαίτερη προτίμηση στο ποιόν αποφεύγει Ζώνη Ζώνη Ζώνη F Sig Των γονιών σου; Των εκπαιδευτικών σου; Κάποιου άλλου συγγενούς ή φίλου; Δεν θα ζητούσα την γνώμη κανενός Πίνακας 34: Λήψη γνώμης (γνωμοδότηση βοήθεια) από τους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την Ζώνη Δειγματοληψίας (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Η συστοιχία των ερωτήσεων αυτών παρουσιάζει διαφορά μόνον στην ζήτηση γνώμης από τους εκπαιδευτικούς (Πίνακας 35) όσον αφορά το κριτήριο της Ζώνης Δειγματοληψίας (F=6,45 p<0.01). Παρατηρούμε λοιπόν ότι στις ημιαστικές-αγροτικές περιοχές (Ζώνη 3) έχει μεγαλύτερη ζήτηση η γνώμη των εκπαιδευτικών γεγονός που δεν πρέπει να μας παραξενεύει ιδιαίτερα εφόσον γνωρίζουμε ότι σε αυτές τις περιοχές το σχολείο αποτελεί ιδιαίτερης σημασίας πάροχος πρόσβασης στο Ιντερνέτ. Γυμνάσιο Λύκειο Τεχνικό Λύκειο F Sig. Των γονιών σου; Των εκπαιδευτικών σου; Κάποιου άλλου συγγενούς ή φίλου; Δεν θα ζητούσα την γνώμη κανενός Πίνακας 35: Λήψη γνώμης (γνωμοδότηση βοήθεια) από τους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Η βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης δίνει μια σχετικά αναμενόμενη διαφοροποίηση (Πίνακας 35): οι μικρότερες ηλικίες (οι μαθητές/μαθήτριες του Γυμνασίου) ζητούν συχνότερα την γνώμη τόσο των γονιών (F=17,30 p<0.01) όσο και των εκπαιδευτικών (F=4,27 p<0.05). Κατ αντιστοιχία, είναι αυτοί που σπανιότερα «δεν ζητούν την γνώμη κανενός» (F=5,21 p<0.01). 56 Correlation Pearson r, Two-tail. 47

48 Αγόρι Κορίτσι F Sig. Των γονιών σου; Των εκπαιδευτικών σου; Κάποιου άλλου συγγενούς ή φίλου; Δεν θα ζητούσα την γνώμη κανενός Πίνακας 36: Λήψη γνώμης (γνωμοδότηση βοήθεια) από τους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με το φύλο (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Σε σχέση με το φύλο, τα κορίτσια ζητούν σταθερά συχνότερα την γνώμη άλλων σε σχέση με τα αγόρια: γονέων (F=20,24 p<0.01), εκπαιδευτικών (F=18,00 p<0.01) και συγγενών ή φίλων (F=6,41 p<0.01). Επίσης, είναι τα κορίτσια που «κάνουν του κεφαλιού τους» σπανιότερα από τα αγόρια (F=12,56 p<0.01) Αλλάζοντας ενότητα ερωτήσεων, στην συνέχεια ρωτήσαμε τους μαθητές/μαθήτριες σχετικά με συμπεριφορές ή γενικότερα καταστάσεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «ριψοκίνδυνες» στο διαδίκτυο. Σχήμα 24: Ριψοκίνδυνες καταστάσεις από μαθητές/μαθήτριες (Ποσοστά). 48

49 Οι μαθητές /μαθήτριες θα έπρεπε να επιλέξουν ανάμεσα σε τρεις πιθανές απαντήσεις: Ναι, Όχι, Αδιάφορο. Οι συμπεριφορές/καταστάσεις αυτές δεν είχαν αποκλειστική πηγή τον ίδιο τον χρήστη αλλά, επίσης, μπορεί να είχαν πηγή άλλους χρήστες: για παράδειγμα, «έχεις ενοχλήσει κάποιον μέσω Ιντερνέτ;» και «έχεις ενοχληθεί από κάποιον μέσω Ιντερνέτ;». Κατ αυτόν τον τρόπο, εννοούμε σαν «ριψοκίνδυνη» κατάσταση κάποια συμπεριφορά του ίδιου του χρήστη σε άλλον χρήστη ή συμπεριφορά άλλου χρήστη σε αυτόν και το μόνο που έχουν κοινό είναι είτε η δυσαρέσκεια που εμφανίζεται (σαν θύτης ή θύμα) είτε πρόκειται εμφανώς για παράνομη πράξη (που δικαιολογεί αυτονόητα τον όρο «ριψοκίνδυνος»). Όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 24, το «Όχι» κυριαρχεί σαν απάντηση: η μεγάλη πλειοψηφία των μαθητών / μαθητριών δεν έχει ενοχλήσει κάποιον μέσω Ιντερνέτ (66%), δεν έχει συναντήσει κάποιον που γνώρισε μέσω Ιντερνέτ 57 (76%), δεν έχει ενοχληθεί από κάποιον στο Ιντερνέτ (68%), δεν έχει νιώσει άσχημα για το πώς του φέρθηκαν (61%), δεν έχει νιώσει να γίνεται θύμα απάτης (76%), δεν έχει «κατεβάσει» παράνομα εμπορικά προγράμματα (65%). Όμως, σχεδόν ο ένας στους δύο (44%) έχει «κατεβάσει» παράνομα μουσική Σχήμα 25: Πολλαπλή ανάλυση αντιστοιχιών στις ριψοκίνδυνες καταστάσεις. Θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε εάν υπάρχει ένας γενικότερος «κορμός» εμπλοκής σε επικίνδυνες καταστάσεις. Στο Σχήμα 25 μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι όλα τα «Όχι» είναι μαζί όπως και όλα τα «Ναι» ή «Αδιάφορο». Το γεγονός αυτό ερμηνεύεται ότι κάποιος που έχει απαντήσει «Ναι» σε μια ερώτηση, έχει την τάση να απαντά «Ναι» και στις υπόλοιπες. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι σαφώς υπάρχει κάποιο μέρος του δείγματος (περίπου ένα 15%) που εμπλέκεται σε ριψοκίνδυνες 57 Συμπεριφορά εξαιρετικά ριψοκίνδυνη σύμφωνα με την Ελληνική Δίωξη Εγκλήματος αλλά και με το FBI, την Scotland Yard κτλ. 49

50 καταστάσεις είτε ως θύμα είτε ως θύτης 58. Πρόκειται μάλλον για τους πιο «απερίσκεπτους»: ενοχλεί αλλά και ενοχλείται, έχει νιώσει θύμα απάτης, έχει νιώσει άσχημα για το πώς του φέρθηκαν, έχει συναντήσει διαδικτυακές «γνωριμίες» ενώ «κατεβάζει» παράνομο υλικό! Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη 1 Ζώνη 2 Ζώνη 3 X 2 p Έχεις ενοχλήσει κάποιον ή κάποια, Ναι NS μέσω Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις νιώσει άσχημα για το πώς Ναι φέρθηκες εσύ ο ίδιος/α σε Όχι κάποιον/κάποια μέσω Ιντερνέτ; Αδιάφορο Έχεις νιώσει άσχημα για το πώς σου Ναι NS φέρθηκαν μέσω Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις συναντήσει από κοντά Ναι κάποιον/κάποια από αυτούς/αυτές που Όχι γνώρισες στο Ιντερνέτ; Αδιάφορο Ένιωσες ότι γίνεσαι θύμα απάτης Ναι NS μέσω Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις "κατεβάσει" αρχεία μουσικής ή Ναι ταινίες από το Ιντερνέτ χωρίς να Όχι πληρώσεις, δηλαδή παράνομα; Αδιάφορο Έχεις "κατεβάσει" εμπορικά Ναι προγράμματα από το Ιντερνέτ χωρίς να Όχι πληρώσεις, δηλαδή παράνομα; Αδιάφορο Πίνακας 37: Ριψοκίνδυνες Συμπεριφορές από μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την Ζώνη δειγματοληψίας (Ποσοστά Δοκιμή Χ 2 Με κόκκινο σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές διαφορές NS: Στατιστικά μη-σημαντικό) Ως προς την Ζώνη δειγματοληψίας, παρουσιάζονται ισχυρές διαφοροποιήσεις: η Ζώνη 1 (Αθήνα- Πειραιάς) έχει τα πρωτεία στις συναντήσεις γνωριμιών Ιντερνέτ 59 (X 2 =24,32 p<0.01) και στο παράνομο «κατέβασμα» μουσικής (X 2 =19,04 p<0.01) ή λογισμικού (X 2 =18,89 p<0.01) 60. Επίσης, κατέχουν τα πρωτεία και στο ποσοστό εκείνων που έχουν νιώσει άσχημα για το πώς φέρθηκαν οι ίδιοι σε άλλους στο Ιντερνέτ (X 2 =13,83 p<0.01). Βαθμίδα εκπαίδευσης 58 Φυσικά, αυτή η δήλωση δεν έχει το χαρακτήρα της «απόλυτης»: πρόκειται για μια τάση που απεικονίζεται στα δεδομένα. 59 Υπενθυμίζουμε: εξαιρετικά ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Εκπλήσσει ότι ο ένας στους τέσσερις δηλώνει ότι το έχει πράξει! 60 Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να συνυπολογιστεί η ευρυζωνικότητα που προσφέρεται αφειδώς πλέον στην Αθήνα- Πειραιά. Το «κατέβασμα» μουσικής/βίντεο ή προγραμμάτων απαιτεί εξαιρετικά υψηλές ταχύτητες μεταφοράς δεδομένων λόγω του μεγάλου όγκου των αρχείων. Από αυτή την άποψη, ειδικά για τους χρήστες Ζώνης 3, το κατέβασμα θα ήταν πρακτικώς αδύνατον. Μέχρι πριν λίγα χρόνια, η πρακτική αυτή θεωρείτο «μάστιγα» για τα εταιρικά δίκτυα που εξασφάλιζαν υψηλές ταχύτητες (over slacking) αλλά σε περίπτωση που γίνονταν αντιληπτοί οι υπάλληλοι που έκαναν κατάχρηση δικτύου, η ευθύνη δεν περιοριζόταν σε αυτούς αλλά επεκτεινόταν και στην εταιρεία. Οι τεράστιες ζημίες (αποζημιώσεις αλλά και ηθική βλάβη) οδήγησαν πολλές εταιρείες να εγκαταστήσουν προγράμματα αυστηρού έλεγχου στην χρήση του εταιρικού δικτύου. Τώρα, αυτό γίνεται και σε οικιακό επίπεδο. 50

51 Γυμνάσιο Λύκειο Τεχνικό Λύκειο p Έχεις ενοχλήσει κάποιον ή κάποια, μέσω Ναι Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις νιώσει άσχημα για το πώς φέρθηκες Ναι εσύ ο ίδιος/α σε κάποιον/κάποια μέσω Όχι Ιντερνέτ; Αδιάφορο Έχεις νιώσει άσχημα για το πώς σου Ναι NS φέρθηκαν μέσω Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις συναντήσει από κοντά Ναι κάποιον/κάποια από αυτούς/αυτές που Όχι γνώρισες στο Ιντερνέτ; Αδιάφορο Ένιωσες ότι γίνεσαι θύμα απάτης μέσω Ναι NS Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις "κατεβάσει" αρχεία μουσικής ή Ναι ταινίες από το Ιντερνέτ χωρίς να Όχι πληρώσεις, δηλαδή παράνομα; Αδιάφορο Έχεις "κατεβάσει" εμπορικά προγράμματα Ναι από το Ιντερνέτ χωρίς να πληρώσεις, Όχι δηλαδή παράνομα; Αδιάφορο Πίνακας 38: Ριψοκίνδυνες Συμπεριφορές από μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Ποσοστά Δοκιμή Χ 2 Με κόκκινο σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές διαφορές NS: Στατιστικά μη-σημαντικό) Οι διαφορές που παρουσιάζονται όσον αφορά την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης είναι επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρουσες: εδώ κυριαρχεί το Τεχνικό Λύκειο (Πίνακας 38). Ο ένας στους τρεις έχει ενοχλήσει κάποιον στο διαδίκτυο (X 2 =34,78 p<0.01), 12 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από το Γενικό Λύκειο και είκοσι μονάδες πάνω από το Γυμνάσιο! Περισσότεροι/ες έχουν νιώσει άσχημα για το πώς φέρθηκαν οι ίδιοι σε άλλους χρήστες (X 2 =12,5 p<0.01), σχεδόν το 30% έχει συναντήσει κατά πρόσωπο διαδικτυακές γνωριμίες (X 2 =20,32 p<0.01) ενώ «κατεβάζει» σε μεγάλο ποσοστό παράνομη μουσική (X 2 =35,93 p<0.01) ή λογισμικό (X 2 =58,65 p<0.01). Αξιοσημείωτα, απερίσκεπτη συμπεριφορά 61 Σχετικά με το φύλο, τα συμπεράσματα είναι σαφώς αναμενόμενα: τα κορίτσια δείχνουν σαφώς περισσότερο περίσκεψη σε σχέση με τα αγόρια (Πίνακας 39). Έτσι, ενοχλούν λιγότερο (X 2 =26,84 p<0.01) και ενοχλούνται λιγότερο (X 2 =11,56 p<0.01), λιγότερες έχουν νιώσει άσχημα για την συμπεριφορά τους (X 2 =8,48 p<0.05) και λιγότερες έχουν νιώσει θύμα απάτης (X 2 =7,31 p<0.05) ενώ παράλληλα, πολύ λιγότερες δηλώνουν ότι έχουν συναντήσει διαδικτυακές γνωριμίες (X 2 =30,60 p<0.01) ή ότι έχουν «κατεβάσει» παράνομα μουσική (X 2 =63,70 p<0.01) ή λογισμικό (X 2 =61,37 p<0.01). X 2 Φύλο μαθητή Αγόρι Κορίτσι X 2 p 61 Σημείωση: κατά δήλωση τους Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε εδώ ότι επειδή πρόκειται για πράξεις που αγγίζουν το αξιόποινο, εμείς (οι ερευνητές ή όλοι που συμμετείχαμε στην έρευνα με οποιοδήποτε τρόπο) δεν διαπιστώσαμε τέτοιες παραβάσεις ιδίοις όμασι. Εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο θα προκαλούσε την άμεση διορθωτική παρέμβασή μας, όπως εννοείται προφανώς. 51

52 Έχεις ενοχλήσει κάποιον ή κάποια, μέσω Ιντερνέτ; Ναι Όχι Αδιάφορο Έχεις νιώσει άσχημα για το πώς φέρθηκες εσύ ο ίδιος/α Ναι σε κάποιον/κάποια μέσω Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις νιώσει άσχημα για το πώς σου φέρθηκαν μέσω Ναι Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις συναντήσει από κοντά κάποιον/κάποια από Ναι αυτούς/αυτές που γνώρισες στο Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Ένιωσες ότι γίνεσαι θύμα απάτης μέσω Ιντερνέτ; Ναι Όχι Αδιάφορο Έχεις "κατεβάσει" αρχεία μουσικής ή ταινίες από το Ναι Ιντερνέτ χωρίς να πληρώσεις, δηλαδή παράνομα; Όχι Αδιάφορο Έχεις "κατεβάσει" εμπορικά προγράμματα από το Ναι Ιντερνέτ χωρίς να πληρώσεις, δηλαδή παράνομα; Όχι Αδιάφορο Πίνακας 39: Ριψοκίνδυνες Συμπεριφορές από μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με το φύλο (Ποσοστά Δοκιμή Χ 2 Με κόκκινο σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές διαφορές NS: Στατιστικά μη-σημαντικό) Σαφώς, τα αγόρια φαίνονται πολύ πιο απερίσκεπτα από τα κορίτσια. Όμως, ανεξάρτητα από την ριψοκινδυνότητα που μπορεί να αναπτύσσουν κάποιοι μαθητές/μαθήτριες, δεν υπάρχει τρόπος να εντοπίσουμε την ενόχληση που μπορεί να αναδυθεί από το Ιντερνέτ εάν δεν ρωτήσουμε τους ίδιους Αν και υπάρχει συγκεκριμένος «κατάλογος» από αμφίβολες (αλλά έως και αξιόποινεςποινικά κολάσιμες) πρακτικές 62, δεν ήταν δυνατόν να ερωτηθούν απευθείας οι μαθητές/μαθήτριες σχετικά με το πόσο ενοχλούνται ή το πόσο συχνά ενοχλούνται. Αποφασίσαμε να αφήσουμε ανοιχτές τις ερωτήσεις έτσι ώστε οι ίδιοι οι μαθητές/μαθήτριες να μας αναφέρουν τις ενοχλήσεις που έχουν υποστεί από το Ιντερνέτ έτσι ώστε να μην εισάγουμε εμείς (σαν ερωτήσεις) πρακτικές που και μόνον η αναφορά τους θα μπορούσε να προκαλέσει μια «μίνι-επανάσταση» τόσο στους μαθητές/μαθήτριες όσο και στους γονείς / εκπαιδευτικούς. Ας μην ξεχνάμε, ότι αυτός ο κατάλογος είναι ένα νομικό έγγραφο και απευθύνεται σε νομικούς Έτσι είχαμε: 1/ Χρήση Βίας 63. 2/ Ερωτική συνεύρεση/συνουσία 64. 3/Ναρκωτικά και αλκοόλ Για την κατάρτιση αυτού του καταλόγου χρησιμοποιήθηκαν αντίστοιχα κριτήρια από την Entertainment Software Rating Board (E.S.R.B.), Safekids.com, National Center for Missing and Exploited Children, Federal Bureau of Investigation-Crimes Against Children Program, Children's Online Privacy Protection Act, ΙΝΤΕΡΝΈΤ FREE EXPRESSION ALLIANCE. 63 Υπερβολική επίδειξη γενικευμένης βίας_ Υπερβολική επίδειξη χρήσης όπλων ή οπλικών συστημάτων_ Υπερβολική επίδειξη αίματος ή αιματοχυσίας_ Αναφορές ή/και επίδειξη λεκτικής ή φυσικής κακοποίησης παιδιών_ Αναφορές ή/και επίδειξη λεκτικής ή φυσικής κακοποίησης γυναικών_ Αναφορές ή/και επίδειξη βασανισμού ή φυσικής κακοποίησης ζώων_ Αναφορές ή/και επίδειξη βασανισμού, ακρωτηριασμού ή σαδισμού προς τον συνάνθρωπο_ Επίδειξη βίας προς πολιτικά ή/και δημόσια πρόσωπα_ Επίδειξη βίαιων πράξεων όπως εμπρησμοί και εκρήξεις. 64 Αναφορές ή/και επίδειξη λεκτικής ή φυσικής σεξουαλικής βίας (βιασμός)_ Αναφορές ή/και επίδειξη νεκροφιλίας, κτηνοβασίας, κοπρολαγνείας, σαδισμού, μαζοχισμού_ Υπερβολικές αναφορές ή επίδειξη γυμνού κατά τρόπο προσβλητικό για το ανθρώπινο σώμα (πορνογραφία)_ Υπερβολική χρήση σεξουαλικών αναφορών_ Αναφορές που έχουν σαν αποτέλεσμα την διακωμώδηση ή/και διαπόμπευση ατόμων που πάσχουν από σεξουαλικά μεταδιδόμενες νόσους. 52

53 4/Λεκτική ή σωματική έκφραση 66. 5/ Ευαισθησία στην ανθρώπινη υπόσταση και ιδιαιτερότητα 67. 7/ Ευαισθησία στην ανθρώπινη κοινωνική υπόσταση και ταυτότητα 68. Παρ όλα αυτά, πέρα από το ποιόν της κάθε ενόχλησης (μέσω της ανοιχτής ερώτησης), θεωρήσαμε ότι είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε σε πιο βαθμό ενοχλούνται οι μαθητές/μαθήτριες και, επίσης μια κατεύθυνση αυτής της ενόχλησης. Ως προς τον βαθμό ενόχλησης χρησιμοποιήσαμε μια κλίμακα επτά βαθμών: 0= Καμία Ενόχληση, 1= Αισθάνθηκα απλά Άβολα, 2=Μάλλον Ενοχλήθηκα, 3=Ενοχλήθηκα σοβαρά, 4=Αισθάνθηκα Δυσάρεστα, 5=Αισθάνθηκα Πολύ Δυσάρεστα, 6= Αισθάνθηκα Κίνδυνο ή Φόβο. Ως προς την κατεύθυνση της ενόχλησης, χρησιμοποιήσαμε τρεις τομείς: α) Αισθάνθηκα ότι με έβλαψαν σωματικά Πρόσβαλε την εικόνα που έχω για το σώμα μου και τις λειτουργίες του! Β) Αισθάνθηκα ότι με έβλαψαν ψυχικά Πρόσβαλε την κοινωνική εικόνα που έχω για μένα τον ίδιο την ίδια και την συμπεριφορά μου! γ)αισθάνθηκα ότι βλάπτει την κοινωνία γενικά Προωθεί το κοινωνικό μίσος και την βία, υποδαυλίζει τις κοινωνικές διαφορές κτλ. Έτσι, κάθε ενόχληση, πέρα από την ποιοτική διάσταση της ανάλυσης περιεχομένου (συχνότητα εμφάνισης & μέση σειρά εμφάνισης), θα είχαμε δύο δείκτες που θα αφορούσαν την κάθε κατηγορία: τον βαθμό ενόχλησης που προκάλεσε και τον τομέα ενόχλησης. Μπορούμε να δούμε τις κατηγορίες που σχηματίσθηκαν στον Πίνακας 40. Στον Πίνακας 41 και στο Σχήμα 26 μπορούμε να δούμε τα αποτελέσματα. Αριθμός Ονομασία Κατηγορίας «Τίτλος» Ενδεικτική Περιγραφή 1 Games ban στο lineage, online role playing, ultimatearcade.com, games.gr, zoo.gr, κόλπα για παιχνίδια κλπ. 2 Chat chat rooms, chat γνωριμιών, forum συζητήσεων, hi5, chat.gr, msn.gr, συνομιλίες με αγνώστους, μηνύματα αγνώστων κλπ. 3 Βωμολοχίες irc βρισιές, 4fun.gr βρισιές, άσεμνες ερωτήσεις, άσχημα λόγια, «μου μίλησαν άσχημα» κλπ. 4 Ψαχτήρια «google με φόβιζε», εύρεση πληροφοριών, μηχανές αναζήτησης, αναζήτηση λημμάτων κλπ. 5 Πορνό playboy, 89.com, ideepthroat.com, βίντεο πορνό, πορνογραφικό υλικό, ροζ ιστοσελίδες, σεξουαλικό περιεχόμενο, hotvideos.com κλπ. 6 Ακραία βία video βασανιστηρίων, ανθρ. με κομμένα άκρα, απαγχονισμός, άρρωστοι άνθρωποι, εικόνες βίας-πολέμου, φρικιαστικά ατυχήματα κλπ. 7 Downloading active X, kazaa.com, rotten.com, 123play.com, kazaa.com, κατέβασμα τραγουδιών κλπ. 8 Ψυχαγωγία jokes.gr, filaki.gr, ψυχαγωγία, ωροσκόπιο, 9 Δωρεάν yahoo.gr, junk κτλ. 10 Αθλητικά αθλητικά, νέα ομάδων, ποδόσφαιρο, βρισιές για ολυμπιακό, οπαδοί ομάδας, panathinaikos.com, football.gr, ιστος. ΠΑΟ κλπ. 65 Αναφορές σε χρήση απαγορευμένων ουσιών ή/και επίδειξη χρήσης απαγορευμένων ουσιών όπως επίσης και της συγκεκριμένης διαδικασίας και των μέσων που χρησιμοποιούνται από τοξικομανείς_ Αναφορές που αποδίδουν κύρος, ενθαρρύνουν ή/και επιδεικνύουν την ανεύθυνη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών_ Αναφορές που αποδίδουν κύρος, ενθαρρύνουν ή/και επιδεικνύουν το κάπνισμα. 66 Χρήση υπερβολικά χυδαίας ή/και επιθετικής γλώσσας_ Υπερβολική χρήση εκφράσεων γελοιοποίησης βασικών σωματικών λειτουργιών_ Κατάχρηση χιουμοριστικών εκφράσεων κοπρολογίας. 67 Αναφορές που έχουν σαν αποτέλεσμα την διακωμώδηση ή/και διαπόμπευση ατόμων που πάσχουν από σωματικές ή ψυχικές νόσους_ Αναφορές που έχουν σαν αποτέλεσμα την διακωμώδηση ή/και διαπόμπευση ατόμων που κατατάσσονται στις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες (ανέργους, επαίτες, άστεγους, πρώην φυλακισμένοι/ες, πρώην ναρκομανείς κτλ.)_ Αναφορές που έχουν σαν αποτέλεσμα την διακωμώδηση ή/και διαπόμπευση ατόμων με ειδικές ανάγκες. 68 Αναφορές που έχουν σαν αποτέλεσμα την διακωμώδηση ή/και διαπόμπευση ατόμων με διαφορετικές σεξουαλικές, πολιτικές ή/και θρησκευτικές αντιλήψεις_ Αναφορές που έχουν σαν αποτέλεσμα την απόδοση κύρους ή την ενθάρρυνση ως προς το διαφυλικό, φυλετικό, πολιτικό ή θρησκευτικό μίσος_ Αναφορές που έχουν σαν αποτέλεσμα την απόδοση κύρους ή την ενθάρρυνση ως προς τον κοινωνικό αποκλεισμό ή στιγματισμό_ Κατάχρηση αναφορών σε συμπεριφορές ηθικής παρενόχλησης. 53

54 11 Πρόσβαση Ιντερνέτ αργεί να μπει στη σελίδα, σε παιχνίδι με πέταξε, όχι καλή ανάλυση, καθόλου πρόσβαση κλπ. 12 Διαφημίσεις ατελείωτες διαφημίσεις, διαφημίσεις-ταινίες, διάφοροι διαγωνισμοί, ποτά και κάπνισμα κλπ. 13 Σεξουαλικές διαστροφές βιασμός-κακοποίηση παιδιών, παιδική πορνογραφία, σκληρή ανώμαλη, παιδεραστία, κλπ. 14 Μουσική metal μουσική, βίντεο-τραγούδια, μουσικά sites, μουσικά νέα, αγαπημένο ροκ συγκρότημα κλπ. 15 Ανθρώπινη επικοινωνία crazygirls.com, ανθρώπινες σχέσεις, αρνητ. απάντηση, επικοινωνία, 16 Τεχνολογία browser exploiting, βοήθεια, ιστότοπος, ιστοσελίδες, 17 Πολιτικο-κοινωνικοιδεολογική (π-κ-ι) βία βρισιές για πατρίδα, ομοφυλοφιλία, θρησκεία, φανατισμός, εθνικισμός, πολιτική, ναρκωτικά, τρομοκρατία, φτώχεια, αστυνομία κλπ. 18 Ιοί εγκατάσταση ιού, «κόλλησα ιό», cookies, παράν. εγκατ/ση αρχείων, περιέχει ιούς, κλπ. 19 Πληροφόρηση εδήσεις, περίεργα του κόσμου, asxetos.gr, nationalgeographic, ιστοσελίδα-ενημέρωση κλπ. 20 Προσωπικά δεδομένα δημιουργία προφίλ, κλέψιμο κωδικών, ανεπαρκής ασφάλεια, λογαριασμό τράπεζας κλπ. 21 Τζόγος καζίνο-τζόγος-παιχνίδια, τυχερά παιχνίδια, προώθηση τζόγου κλπ. 22 Show-biz καλλιτεχνικά θέματα, μόδα κλπ. 23 Υγεία θέματα υγείας, άρρωστα παιδιά, ασθένειες, περιγραφές ασθενειών, υπέρβαροι, εγχειρήσεις γιατρών, ιατρικά κλπ. 24 TV sites lilili.net, ιστοσελίδα-τηλεόραση, βίντεο-ταινίες, κινηματογράφος κλπ. 25 Εκπαίδευση-ενημέρωση πληροφορίες για εργασίες, επιστημονικά στοιχεία, εκπαίδευση στην Ελλάδα, ceid.upatras.gr, εργασίες σχολικές κλπ. 26 Αγορές σελίδα αγορών εξαπατά, αγορές προϊόντων κλπ. 27 Οικονομικό κοροϊδία κέρδους, οικονομικά, οικονομικά σκάνδαλα κλπ. 28 Παρανομία προβολή κοριτσιών, βίντεο ανήλικων κοριτσιών, παράνομα δεδομένα, εγκληματικότητα κλπ. 29 Χάκερ Τούρκοι χάκερς, ψέματα από χάκερ κλπ. 30 Δεδομένα photos.gr, ερασιτεχνικά video, παρουσίαση video, φωτογραφίες, videos άχρηστα κλπ. 31 Προκλητικό περιεχόμενο* ακατάλληλες εικόνες-σκηνές-ιστοσελίδες, ερωτικές περιγραφές, ακατάλληλα βίντεο κλπ. 32 Περιβάλλον φύση, περιβάλλον κλπ. 33 Μηχανοκίνηση video με αυτοκίνητα, bikepics.com, μηχανές κλπ. 34 Έλλειψη εγκυρότητας όχι κατάλληλη εγκυρότητα, χωρίς εγκυρότητα κλπ. 35 Θάνατος deathclock.com, νεκροί από πόλεμο, θάνατος, «έδειχνε νεκρούς», τρόποι να πεθάνεις κλπ. 36 Ψυχολογία «κακοί άνθρωποι», εκμετάλλευση ψυχική κλπ. 37 Αρνητικές κρίσεις «ανοησίες», «δεν ήταν αυτό που ήθελα», αηδία, υπερβολέςανοησίες κλπ. Πίνακας 40: Αποτελέσματα ανάλυσης περιεχομένου «Ενόχληση στο Ιντερνέτ». Όπως βλέπουμε, Πίνακας 41, η πολιτικό-κοινωνικό-ιδεολογική βία έχει τα πρωτεία στις ενοχλήσεις: μάλλον αναπάντεχο αποτέλεσμα. Συνήθως, το Ιντερνέτ συνδυάζεται με μια κακή «αλληλεπίδραση» μεταξύ χρηστών: που είναι δεύτερο και αφορά τα chat. Κατηγορία Συχνότητα Τομέας Ενόχλησης (%) εμφάνισης Σωματικά Ψυχικά Κοινωνικά Μέσος όρος βαθμού ενόχλησης Μέση Σειρά Εμφάνισης Πολιτικό-κοινωνικό-ιδεολογική (π-κ-ι) βία Chat Πορνό Ακραία βία Βωμολοχίες

55 Προκλητικό περιεχόμενο* Games Διαφημίσεις Δεδομένα Πληροφόρηση Αθλητικά Ψαχτήρια Σεξουαλικές διαστροφές Πρόσβαση Ιντερνέτ Ψυχαγωγία Ιοί Μουσική Θάνατος Προσωπικά δεδομένα Downloading Υγεία Show-biz Ανθρώπινη επικοινωνία Αρνητικές κρίσεις Εκπαίδευση-ενημέρωση Παρανομία Τεχνολογία TV sites Έλλειψη εγκυρότητας Τζόγος Αγορές Οικονομικό Χάκερ Ψυχολογία Δωρεάν Μηχανοκίνηση Περιβάλλον Πίνακας 41: Αποτελέσματα ανάλυσης περιεχομένου «Ενόχληση στο Ιντερνέτ», συχνότητα εμφάνισης, μέση σειρά εμφάνισης, μέσος όρος βαθμού ενόχλησης και τομέας ενόχλησης. Εμφανώς, οι μαθητές/μαθήτριες είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι στην επιθετικότητα ορισμένων ιστοσελίδων όπου αναφέρονται διάφορα θέματα κοινωνικής επικαιρότητας (συνήθως προβλήματα που αφορούν την ρήξη του κοινωνικού ιστού: περιθωριοποίηση, στιγματισμός, υποτίμηση, αποκλεισμός ή/και φυσικός αφανισμός) και όπως φαίνεται τους κάνουν να αισθάνονται πολύ δυσάρεστα (έως και φόβο) Τέτοιες ιστοσελίδες, όπως αναφέρεται και στην ενδεικτική περιγραφή, έχουν άμεση σχέση με την ακραία ιδεολογική τοποθέτηση ορισμένων ομάδων ή ατόμων που αναπόφευκτα οδηγούν στο φόβο εφόσον στην κυριολεξία συνοδεύονται από λύσεις τύπου Τρίτου Ράιχ: γενοκτονίες, μαζικές δολοφονίες, ανταλλαγές πληθυσμών, πολέμους Ξεκάθαρα προωθούν το κοινωνικό μίσος και την σύγκρουση. 55

56 ανθρ. ψυχαγωγία επικοινωνία διαφημίσεις σεξ. διαστροφές τζόγος βωμολοχίες χάκερ τεχνολογία ψαχτήρια μουσική games έλλειψη εγκυρότητας downloading ακραία βία Προσ. δεδομένα πορνο αγορές υγεία προκλητικό περιεχόμενο* TV sites εκπαίδευση-επιστήμη οικονομικό θάνατος δεδομένα αρνητικές κρίσεις ιοί αθλητικά παρανομία μηχανοκίνηση πληροφόρηση show-biz προσβ. Ιντερνέτ ψυχολογία περιβάλλον chat π-κ-ι βία δωρεάν Σχήμα 26: Αποτελέσματα ανάλυσης περιεχομένου «Ενόχληση στο Ιντερνέτ» ανάλογα με την συχνότητα εμφάνισης και την μέση σειρά εμφάνισης Όσον αφορά τους τομείς ενόχλησης, παρατηρούμε ότι, στην πλειοψηφία των ενοχλητικών πρακτικών, οι μαθητές/μαθήτριες δηλώνουν τον «ψυχολογικό» τομέα: «Πρόσβαλε την κοινωνική εικόνα που έχω για μένα τον ίδιοτην ίδια και την συμπεριφορά μου». 56

57 ΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ, ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ Σε μια τέτοια έρευνα οπωσδήποτε παίζει σημαντικό ρόλο η σχέση μεταξύ του σχολείου και της χρήσης του Ιντερνέτ: άλλωστε, νύξεις σχετικά με την θετική ή αρνητική συνεισφορά του Ιντερνέτ υπάρχουν διάσπαρτες σε ολόκληρο το ερωτηματολόγιο. Στο Σχήμα 27 μπορούμε να δούμε τις απαντήσεις των μαθητών/μαθητριών σχετικά με το βαθμό επιρροής της χρήσης Ιντερνέτ στην σχολική επίδοση. Όπως παρατηρούμε το κύριο σώμα των μαθητών/μαθητριών (πάνω από έναν στους δύο) δηλώνει ότι η χρήση του Ιντερνέτ δεν επηρεάζει καθόλου την σχολική τους επίδοση. Περίπου ο ένας στους τέσσερις (23%, απαντήσεις «Μάλλον Θετικά», «Θετικά» και «πολύ θετικά» μαζί) δηλώνει το Ιντερνέτ έχει μάλλον θετική επίδραση στην σχολική του επίδοση ενώ σημαντικά λιγότεροι (14%, «πολύ αρνητικά», «αρνητικά» και «μάλλον αρνητικά» μαζί) προσδίδουν μια μάλλον αρνητική χροιά στην χρήση του Ιντερνέτ. Σχήμα 27: Πως έχει επηρεαστεί η σχολική επίδοση των μαθητών/μαθητριών από το Ιντερνέτ. Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι αυτή η ερώτηση δεν αποδίδει στατιστικά σημαντικές διαφορές όταν διασταυρώνεται με άλλες: δεν απέδωσε ούτε με τα κριτήρια δειγματοληψίας (Ζώνη Δειγματοληψίας και Βαθμίδα/κατεύθυνση εκπαίδευσης) ούτε με το φύλο ούτε ακόμα και με τις κατά δήλωση- βαθμολογίες των μαθητών σε Ελληνικά, Μαθηματικά, Φυσική και Χημεία. Θα πρέπει επίσης να πούμε ότι ούτε και το αντίστροφο δεν αποδίδει τίποτα: μια πρώτη υπόθεση μας ήταν να δούμε μήπως η πρόσβαση στο Ιντερνέτ «ακραιοποιεί» την σχολική επίδοση. Έτσι, η χρήση του Ιντερνέτ θα έκανε τον καλό μαθητή καλύτερο και τον κακό μαθητή, χειρότερο. Δεν αποδεικνύεται στατιστικά μια τέτοια σχέση. Πράγματι, απ ότι φαίνεται, η χρήση του Ιντερνέτ δεν επηρεάζει τίποτα που να αναφέρεται στην σχολική επίδοση σε αυτήν την έρευνα (με τις συγκεκριμένες μεταβλητές) τουλάχιστον. Αυτό που «διατρέχει» αυτήν την έρευνα είναι ότι το Ιντερνέτ είναι περισσότερο «αντικείμενο γνώσης» παρά μέσο προς τη γνώση! Πιο ενδιαφέροντα φαίνονται να είναι τα αποτελέσματα που αφορούν την -κατά δήλωση- επιλογή του Ιντερνέτ σαν μελλοντικού χώρου εργασίας: περίπου οι τέσσερις στους δέκα (39,8%) από τους μαθητές/μαθήτριες δηλώνουν ότι θα ήθελαν να ασχοληθούν επαγγελματικά («να εργασθούν») με το Ιντερνέτ. Στο Σχήμα 28 μπορούμε να δούμε τους τομείς που επιλέγουν οι μαθητές/μαθήτριες που δήλωσαν θετικά στην προηγούμενη ερώτηση. 57

58 Σχήμα 28: Οι τομείς εργασίας που επιλέχθηκαν από τους μαθητές/μαθήτριες (ποσοστά μόνον οι ερωτούμενοι που απάντησαν θετικά στην ερώτηση σχετικά με μελλοντική εργασία στο Ιντερνέτ). Όπως παρατηρούμε, ο «προγραμματιστής» φαίνεται να συγκεντρώνει τις περισσότερες προτιμήσεις (21,8%). Ακολουθεί ο «επιχειρηματίας» (17,3%), ο «τεχνικός δικτύων/υπολογιστών» (16,5%), ο «δημοσιογράφος» (15,8%), ο «διαφημιστής» (14,3%), η «Επικοινωνία/Δημόσιες σχέσεις» (9,8%) και τελευταίο σε επιλογές έρχεται ο «πωλητής» (μόλις 4,1%). Δεν πρέπει να μας ξενίζει το γεγονός ότι πάνω από ένας στους τρεις (37,3%) βλέπει το Ιντερνέτ σαν χώρο εργασίας από μια αυστηρά τεχνική σκοπιά. Φύλο μαθητή Αγόρι Κορίτσι Τεχνικός 22,1% 8,7% Δικτύων/Υπολογιστών Προγραμματιστής 24,4% 18,9% Διαφημιστής 9,8% 20,1% Δημοσιογράφος 7,8% 25,2% Επικοινωνία/Δημόσιες σχέσεις 9,1% 11,0% Πωλητής 3,6% 4,7% Πίνακας 42: Προτίμηση ειδικότητας (τομέας εργασίας) ανάλογα με το φύλο (Χ 2 =67,03 p<.01). Έχει ενδιαφέρον να δούμε εάν αυτή η επιλογή τομέα εργασίας παρουσιάζει διαφορές ανάλογα με το φύλο. Όπως παρατηρούμε (Πίνακας 42), τα κορίτσια επιλέγουν σαφώς λιγότερο τα τεχνικά επαγγέλματα (Τεχνικός / Προγραμματιστής) ενώ προτιμούν τις πιο διασχετικές 70 ειδικότητες: διαφημίστρια, δημοσιογράφος ή Δημόσιες Σχέσεις. 70 Με την έννοια των πιο «αλληλεπιδραστικών» ή, ακόμα, «ανθρώπινων» ειδικοτήτων. Θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι τα κορίτσια βλέπουν το Ιντερνέτ περισσότερο σαν χώρο αλληλεπίδρασης (δηλαδή σαν «μέσο») παρά σαν μια terra incognita προς τεχνική εξερεύνηση δυνατοτήτων (αγόρια). 58

59 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΙΝΤΕΡΝΕΤ & Η ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ Στην ενότητα αυτή θα προσπαθήσουμε να διεξάγουμε μια πρώτη διάγνωση επιπολασμού (assessment) σχετικά με την Παθολογική Χρήση Ιντερνέτ (Pathological Ιντερνέτ Use 71, PIU). Ο όρος αυτός εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1997 σε ένα συνέδριο της American Psychological Association και, αν και σε πόστερ (τοιχοκολλημένη ανακοίνωση), προκαλεί αμέσως ποικίλες αντιδράσεις. Μερικοί «κατακρίνουν» την απερίσκεπτη χρήση του όρου «παθολογικού» πριν από μια αναδυόμενη πρακτική όπως η ευρεία χρήση του Ιντερνέτ. Η κύρια όμως αντίρρηση που διατυπώνεται είναι ότι δεν χρειάζεται να ορίσουμε νέο σύνδρομο εάν αυτές οι συμπεριφορές μπορούν να ενταχθούν άμεσα στις εθιστικές: η παθολογική χρήση Ιντερνέτ μπορεί να αποτελεί αντικείμενο εθισμού όπως οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο 72. Για να το πετύχουμε αυτό, κατασκευάσαμε μια συστοιχία επτά ερωτήσεων με σκοπό να δούμε σε πιο βαθμό, η χρήση του Ιντερνέτ θεωρείται «ανταγωνιστική» ως προς μια φυσιολογική συμπεριφορά ενός εφήβου ή έφηβης. Κυρίως όμως αυτό που επιδιώκεται είναι να δούμε σε πιο σημείο ο ίδιος ο έφηβος/έφηβη θεωρεί ότι η ενασχόληση του με το Ιντερνέτ έχει φθάσει να είναι ανταγωνιστική ως προς άλλες δραστηριότητες που καλείται να αναπτύξει και πως αισθάνεται για αυτό. Οι επτά ερωτήσεις που επελέγησαν τελικά, απαντώνται σε μια κλίμακα συχνότητας (1=Ποτέ, 2=Σπάνια, 3=Μερικές φορές, 4= Συχνά και 5=Πάντοτε) ενώ διευκρινίζεται ξεκάθαρα ότι αφορούν το τελευταίο εξάμηνο. Έτσι έχουμε: Η αίσθηση του να είσαι στο Διαδίκτυο γίνεται η πιο σημαντική δραστηριότητα στη ζωή σου; Όταν δεν είσαι στο διαδίκτυο, περιμένεις να σου δοθεί η πρώτη ευκαιρία για να "ξανα-συνδεθείς"; Συμβαίνει να σου κάνουν παράπονα ή να δημιουργούνται εντάσεις με το περιβάλλον σου (οικογένεια, φίλοι...), επειδή μένεις πολλή ώρα συνδεδεμένος στο Ιντερνέτ; Καταλαβαίνεις ότι υπερβάλλεις (κάπου αισθάνεσαι άσχημα) και δεν είναι σωστό να ασχολείσαι τόσο πολύ αποκλειστικά με το Ιντερνέτ; Μήπως έχεις εγκαταλείψει ασχολίες που σου άρεσαν παλαιότερα, γιατί προτιμάς να ασχολείσαι περισσότερο με το Ιντερνέτ τώρα; Γυρνάς στο σπίτι σου από το σχολείο ή από κάπου έξω και "κολλάς" κατευθείαν στον υπολογιστή; Απορροφημένος από αυτό που κάνεις στο Ιντερνέτ, πόσο συχνά σου συμβαίνει να "ξεχνάς" βασικά πράγματα (όπως να φας, να πιεις νερό ή να κοιμηθείς); Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η παραπάνω συστοιχία ερωτήσεων δεν αποτελεί δοκιμή (test) ψυχολογικών χαρακτηριστικών. Κάτι τέτοιο είναι σαφώς διαφορετικό και απαιτεί την συνέργια διαφορετικών έγκυρων δοκιμών μαζί με αυτή που εισάγεται καθώς επίσης και μια σχετικά εξειδικευμένη τακτική που ονομάζεται «στάθμιση» 73. Στο Σχήμα 29 μπορούμε να παρατηρήσουμε τις απαντήσεις των μαθητές/μαθήτριες σε ποσοστά 74. Όπως βλέπουμε, το «ποτέ» φαίνεται να κυριαρχεί στην πλειονότητα των ερωτήσεων: τα πρωτεία στο «ποτέ» παίρνει η ερώτηση «Μήπως έχεις εγκαταλείψει ασχολίες που σου άρεσαν παλαιότερα, γιατί προτιμάς να ασχολείσαι περισσότερο με το Ιντερνέτ τώρα;» (60%). Το λιγότερο ποσοστό του «ποτέ» έχει η ερώτηση «Καταλαβαίνεις ότι υπερβάλλεις (κάπου αισθάνεσαι άσχημα) και δεν είναι σωστό να ασχολείσαι τόσο πολύ αποκλειστικά με το Ιντερνέτ;» (35%). 71 Young K.S., Rodgers R. The relation between depression using BDI and Pathological Ιντερνέτ Use, 1997, Chicago IL. Poster presented at the 105 th annual meeting of the American Psychological Association, 15 th August 1997, Chicago IL. 72 Η πιο σύγχρονες απόψεις σχετικά με το εθισμό υποστηρίζουν ότι ο εθισμός ως παθολογική ή ψυχαναγκαστική (compulsive) συμπεριφορά δεν προσδιορίζεται από τις εθιστικές ιδιότητες του ίδιου του αντικειμένου αλλά, πολύ περισσότερο, οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί να γίνει αντικείμενο εθισμού εάν το υποκείμενο εμφανίσει εθιστικές συμπεριφορές έναντι του. Επίσης, είναι σαφής η σύνδεση του εθισμού με ψυχολογικές διαταραχές της διάθεσης (π.χ. κατάθλιψη) και της κοινωνικής συμπεριφοράς. 73 Αυτή η στάθμιση (validation process) δεν έχει σχέση με την στάθμιση (weighting) δείγματος. 74 Προφανώς πρόκειται για ισοδιαστημική κλίμακα συχνότητας για την επεξεργασία της οποίας θα χρησιμοποιήσουμε στο εξής στατιστικές αναλύσεις παραμετρικού τύπου (μέσους όρους κτλ.) Μόνον σε αυτό το σχήμα παρουσιάζουμε ποσοστά περισσότερο για διευκόλυνση του αναγνώστη. 59

60 Σχήμα 29: Οι απαντήσεις στις ερωτήσεις σχετικά με την παθολογική χρήση Ιντερνέτ (ποσοστά). 60

61 Σχήμα 30: Οι τρεις ομάδες διαβάθμισης ρίσκου σχετικά με την παθολογική χρήση Ιντερνέτ (μέσοι όροι) Στην συνέχεια, προχωρήσαμε σε μια ανάλυση κατά συστάδες 75. Από αυτήν την ανάλυση καταλήξαμε σε μια ομαδοποίηση των μαθητών ανάλογα με τις απαντήσεις τους στις επτά ερωτήσεις. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η ανάλυση αυτή έχει αυτόν ακριβώς τον σκοπό: να «δημιουργήσει» ομάδες οι οποίες είναι όσο πιο ομοιογενείς γίνεται στο εσωτερικό τους (απαντούν με τον ίδιο τρόπο όσοι ανήκουν στην ίδια ομάδα) και όσο πιο διαφοροποιημένες γίνεται μεταξύ τους (μαθητές/μαθήτριες που ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες, απαντούν με διαφορετικό τρόπο). Όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 30, η ανάλυση κατέληξε σε τρεις ομάδες: μια ομάδα που έχει τους πιο χαμηλούς μέσους όρους, μια ομάδα που έχει «μέτριους» μέσους όρους και, τέλος, μια ομάδα που έχει τους υψηλότερους μέσους όρους. Εφόσον, όσο πιο υψηλοί είναι οι μέσοι όροι τόσο πιο πολύ η συγκεκριμένη ομάδα παρουσιάζει αυξημένη πιθανότητα να εμπεριέχει μαθητές/μαθήτριες που παρουσιάζουν Παθολογική Χρήση Ιντερνέτ(ΠΧΙ), ονομάσαμε την πρώτη ομάδα ως «χαμηλού κινδύνου», την μεσαία ομάδα ως «μέτριου κινδύνου» και την τελευταία ομάδα ως «υψηλού κινδύνου». Το ενδιαφέρον σε αυτήν την ανάλυση είναι να συνδυάσουμε την δεδομένη ομαδοποίηση με άλλες μεταβλητές που υπάρχουν στο ερωτηματολόγιο. Αυτές οι πολλαπλές διασταυρώσεις και τα συμπεράσματα που εξάγονται, συχνά μπαίνουν κάτω από τον γενικό τίτλο «προφίλ» του ΠΧΙ. Πιο συγκεκριμένα, έχοντας ξεχωρίσει τους μαθητές/μαθήτριες που εντάσσονται στην ομάδα «υψηλού κινδύνου», μπορούμε να δούμε από ποια Ζώνη προέρχονται, κυρίως σε ποια βαθμίδα ή κατεύθυνση βρίσκονται ενώ επίσης μπορούμε να δούμε ποια (ιδιαίτερα) ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά παρουσιάζουν (γνώμες, στάσεις, πιστεύω κτλ.) Quick Cluster Analysis. 76 Η «μηδενική» υπόθεση που προκύπτει εδώ, είναι ότι «δεν υπάρχει τέτοιο προφίλ εφόσον οι μαθητές/μαθήτριες που εντάσσονται στις διαφορετικές ομάδες, δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφορές και/άρα κατανέμονται περίπου ομοιόμορφα στο γενικό πληθυσμό». 61

62 Όπως παρατηρούμε στον Πίνακας 43, η Ζώνη 1 (Αθήνα-Πειραιάς) παρουσιάζει το υψηλότερο ποσοστό μαθητών/μαθητριών υψηλού κινδύνου (21,3%). Αντίθετα, το χαμηλότερο ποσοστό παρουσιάζεται στην δεύτερη ζώνη (14,3%). Αν και το κριτήριο της Ζώνης Δειγματοληψίας αποδίδει στατιστικά σημαντικές διαφορές (X 2 =12,95 p<0.01), το κριτήριο της βαθμίδας/κατεύθυνσης της εκπαίδευσης δεν αποδίδει ανάλογες διαφοροποιήσεις. Ζώνη δειγματοληψίας Παθολογική Χρήση Ιντερνέτ Χαμηλού Μέτριου Υψηλού κινδύνου κινδύνου κινδύνου 45.1% 33.6% 21.3% Ζώνη 1 % Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη % Ζώνη 53.9% 31.8% 14.3% 2 δειγματοληψίας Ζώνη % Ζώνη 43.2% 38.7% 18.1% 3 δειγματοληψίας Πίνακας 43: Επιπολασμός των ομάδων διαβάθμισης ρίσκου ΠΧΙ στις Ζώνες Δειγματοληψίας (X 2 =12,95 p<0.01) Όπως παρατηρούμε στον Πίνακας 44, παρουσιάζονται ιδιαίτερα σημαντικές διαφορές όσον αφορά το φύλο των ερωτούμενων: τα αγόρια παρουσιάζουν υπερδιπλάσιο ποσοστό «υψηλού κινδύνου» από τα κορίτσια (X 2 =43,65 p<0.01). Παθολογική Χρήση Ιντερνέτ Μέτριου κινδύνου Χαμηλο ύ κινδύνο υ Υψηλού κινδύνου Φύλο Αγόρι % Φύλο μαθητή 41.2% 34.3% 24.5% μαθητή Κορίτσι % Φύλο μαθητή 55.9% 34.1% 10.0% Πίνακας 44: Επιπολασμός των ομάδων διαβάθμισης ρίσκου ΠΧΙ στο φύλο (X 2 =43,65 p<0.01) Για να έχουμε μια καλύτερη εικόνα μεταξύ της διαβάθμισης ρίσκου ΠΧΙ και των βασικών κριτηρίων σχεδιασμού της έρευνας, προχωρήσαμε σε μια Πολλαπλή ανάλυση αντιστοιχιών 77 έτσι ώστε να βρούμε πιθανές τάσεις που μπορούν να προκύψουν από τις διασταυρώσεις μεταξύ των κριτηρίων 78. Στο Σχήμα 31 μπορούμε να παρατηρήσουμε ένα πρώτο προφίλ των διαβαθμίσεων ΠΧΙ ανάλογα με τα βασικά κριτήρια σχεδιασμού της έρευνας. Έτσι, παρατηρούμε ότι οι μαθητές/μαθήτριες «χαμηλού κινδύνου» ΠΧΙ είναι μάλλον κορίτσια, προερχόμενα από την Ζώνη 2 και φοιτούν στο Γυμνάσιο. Αντίθετα, οι μαθητές/μαθήτριες «υψηλού κινδύνου» είναι μάλλον αγόρια, από την Αθήνα-Πειραιά (Ζώνη 1) και φοιτούν στο Τεχνικό Λύκειο. Η ενδιάμεση διαβάθμιση («μέτριου κινδύνου») φαίνεται να 77 Multiple Correspondence Analysis. 78 Μέχρι αυτού του σημείου μπορούμε να δούμε την κατανομή των διαβαθμίσεων ρίσκου ΠΧΙ ανά κάθε κριτήριο (μόνο του). Στην ανάλυση αυτή μπορούμε να εισάγουμε όλα τα κριτήρια μαζί με τις διαβαθμίσεις ΠΧΙ έτσι ώστε να διακρίνουμε τις τάσεις που θα μπορούσαν να προέλθουν από τις διασταυρώσεις τους: για παράδειγμα, η βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης δεν δίνει στατιστικά σημαντικές διαφορές από μόνη της αλλά, προς το παρόν, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε εάν η διασταύρωση βαθμίδας/κατεύθυνσης εκπαίδευσης με το φύλο ή με την Ζώνη Δειγματοληψίας έχει ένα τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα. Έτσι, στο συνολικό δείγμα μπορεί να μην υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές αλλά, π.χ., στα Τεχνικά Λύκεια η Ζώνη Δειγματοληψίας μπορεί να παίζει σημαντικό ρόλο 62

63 μην έχει ξεκάθαρο φύλο ενώ αναφέρεται κυρίως σε μαθητές/μαθήτριες Γενικού Λυκείου στην Ζώνη Σχήμα 31: Πολλαπλή ανάλυση αντιστοιχιών ως προς τις ομάδες διαβάθμισης ρίσκου ΠΧΙ, την Ζώνη Δειγματοληψίας, την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης και το φύλο. Ποιο όμως είναι το κοινωνιοψυχολογικό προφίλ των μαθητών/μαθητριών ανάλογα με τη διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ; Σε μια σειρά από πίνακες που ακολουθεί θα δείξουμε τις διαφορές που προκύπτουν στους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την διαβάθμιση τους στο ΠΧΙ ως προς τις συνήθειες τους στην χρήση του Ιντερνετ όσο και σχετικά με ψυχολογικούς παράγοντες όπως η σχέση με τους γονείς τους. Στον Πίνακας 45 μπορούμε να δούμε την απασχόληση (σε ώρες) των μαθητών/μαθητριών είτε σε Η/Υ είτε στο διαδίκτυο ανάλογα με την διαβάθμιση τους σε ρίσκο ΠΧΙ. Ενώ οι «χαμηλού κινδύνου» μαθητές/μαθήτριες δηλώνουν γύρω στις δύο ώρες απασχόληση στο Ιντερνέτ μια καθημερινή μέρα, οι μαθητές/μαθήτριες «υψηλού κινδύνου» σχεδόν αγγίζουν τις τρεις ώρες (F=81,26 p<0.01). Όσον αφορά τα μέγιστα (σε ώρες), οι διαφορές είναι πολύ πιο εντυπωσιακές: οι μαθητές/μαθήτριες «χαμηλού κινδύνου» έχουν έναν μέσο όρο της τάξης των 4,18 ωρών που έχουν καθίσει αδιάκοπα μπροστά σε Η/Υ ενώ οι μαθητές/μαθήτριες «υψηλού κινδύνου» έχουν έναν μέσο όρο των 9,23 ωρών (υπερδιπλάσιο) 80! Αντίστοιχα, οι δυόμιση ώρες των μαθητών/μαθητριών «χαμηλού κινδύνου» όσον αφορά την μέγιστη απασχόληση τους με το Ιντερνέτ, σχεδόν τριπλασιάζεται φθάνοντας τις 7,21 ώρες για τους μαθητές/μαθήτριες «υψηλού κινδύνου» (F=42,03 p<0.01)! 79 Σε καμία περίπτωση δεν εννοούμε ότι τα συμπεράσματα αυτά είναι απόλυτα. Η ανάλυση αυτή έχει σαν σκοπό να αναδείξει τις τάσεις σύγκλισης μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών που προκύπτουν από τα κριτήρια και της διαβάθμισης ρίσκου ΠΧΙ. 80 F=50,65 p<

64 Ομάδα ΠΧΙ Μ.Ο. F Sig. Γενικά, πόσες ώρες ασχολείσαι με το Χαμηλού κινδύνου Ιντερνέτ μια καθημερινή ημέρα; Μέτριου κινδύνου 2.26 Υψηλού κινδύνου 2.94 Πόσες ώρες έχεις καθίσει αδιάκοπα Χαμηλού κινδύνου μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή; Μέτριου κινδύνου 6.03 Υψηλού κινδύνου 9.23 Πόσες ώρες έχεις καθίσει αδιάκοπα Χαμηλού κινδύνου μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή και Μέτριου κινδύνου 3.63 να είσαι στο δίκτυ Υψηλού κινδύνου 7.21 Πίνακας 45: Διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ και απασχόληση στο Διαδίκτυο ή σε Η/Υ (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Άρα μπορούμε να πούμε ότι πράγματι, η διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ που προκύπτει από την εξερευνητική κλίμακα που εφαρμόσαμε, επιβεβαιώνεται όσον αφορά την χρήση Ιντερνέτ ή Η/Υ. Τα αποτελέσματα ήταν (σαφώς) αναμενόμενα αλλά μπορούμε να μιλήσουμε για επιβεβαίωση εφόσον αντίθετα αποτελέσματα θα σταματούσαν εδώ την ανάλυση! Εντούτοις, βλέπουμε επίσης ότι η ομάδα «υψηλού κινδύνου» κυριολεκτικά γράφει την διαφορά στα μέγιστα: ενώ και στην καθημερινή χρήση έχουμε αύξηση του μέσου όρου ωρών κατά 50% περίπου, στα μέγιστα έχουμε αυξήσεις της τάξης του 200% (ώρες αδιάκοπα σε Η/Υ) ή του 300% (ώρες αδιάκοπα στο Ιντερνέτ). Τι κάνουν όμως στο Ιντερνέτ; Στον Πίνακας 46, παίρνουμε μια πρώτη απάντηση σχετικά με τις δραστηριότητες που προτιμούν όταν είναι on line. Ομάδα ΠΧΙ Μ.Ο. F Sig. Η γενική πλοήγηση (σερφάρισμα), χωρίς Χαμηλού κινδύνου NS συγκεκριμένο στόχο Μέτριου κινδύνου 2.62 Υψηλού κινδύνου 2.65 Την επαφή με το χώρο της μουσικής που Χαμηλού κινδύνου NS σου αρέσει Μέτριου κινδύνου 3.91 Υψηλού κινδύνου 3.95 Την επαφή με το χώρο του κινηματογράφου Χαμηλού κινδύνου NS Μέτριου κινδύνου 2.75 Υψηλού κινδύνου 2.94 Την επαφή με το χώρο του βιβλίου Χαμηλού κινδύνου NS Μέτριου κινδύνου 2.13 Υψηλού κινδύνου 1.96 Τη συλλογή πληροφοριών για σχολικές Χαμηλού κινδύνου εργασίες Μέτριου κινδύνου 2.81 Υψηλού κινδύνου 2.50 Τη συλλογή πληροφοριών για εξωσχολικές Χαμηλού κινδύνου δραστηριότητες Μέτριου κινδύνου 3.12 Υψηλού κινδύνου 2.80 Τα Chats Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.07 Υψηλού κινδύνου 3.45 Τη λήψη και αποστολή Χαμηλού κινδύνου

65 Την ενημέρωση Την άντληση γνώσεων σχετικών με επιστημονικά θέματα Την άντληση γνώσεων σχετικών με τεχνικά θέματα αυτό-εκπαίδευσης (self-training) Τη συμμετοχή σε χώρους συζητήσεων (forum) (ανταλλαγή απόψεων-αρχείων) Μέτριου κινδύνου 2.92 Υψηλού κινδύνου 3.46 Χαμηλού κινδύνου 3.00 Μέτριου κινδύνου 3.15 Υψηλού κινδύνου 2.77 Χαμηλού κινδύνου 2.44 Μέτριου κινδύνου 2.51 Υψηλού κινδύνου 2.54 Χαμηλού κινδύνου 2.11 Μέτριου κινδύνου 2.21 Υψηλού κινδύνου 2.64 Χαμηλού κινδύνου 2.17 Μέτριου κινδύνου 2.50 Υψηλού κινδύνου NS Πίνακας 46: Διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ και δραστηριότητες στο Διαδίκτυο (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Όπως βλέπουμε, στους μαθητές/μαθήτριες «υψηλού κινδύνου» σταθερά αρέσουν περισσότερο οι ενασχολήσεις της κατηγορίας ελεύθερου χρόνου (chats, και συμμετοχή σε χώρους συζητήσεων) καθώς επίσης και η άντληση γνώσεων σχετικά με τεχνικά θέματα. Αντίθετα, οι μαθητές/μαθήτριες «χαμηλού κινδύνου» αρέσκονται περισσότερο με την άντληση πληροφοριών για τις σχολικές εργασίες ή για εξωσχολικές δραστηριότητες όπως επίσης και με την ενημέρωση τους. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι για την ομάδα «υψηλού κινδύνου» το Ιντερνέτ είναι η δραστηριότητα ενώ για την ομάδα «χαμηλού κινδύνου» το Ιντερνέτ μοιάζει να είναι το μέσο προς την δραστηριότητα. Με άλλα λόγια, η ομάδα που χαρακτηρίζεται ως «υψηλού κινδύνου» τείνει να εκλαμβάνει το μέσο 81 ως μήνυμα 82, πράγμα που φαίνεται να συμβαίνει πολύ λιγότερο με τις υπόλοιπες ομάδες. Η επόμενη συστοιχία ερωτήσεων αφορούσε το παιχνίδι μέσω Ιντερνέτ: υπάρχει διαφοροποίηση της συμπεριφοράς των διαφορετικών ομάδων 83 ; Μήπως θα μπορούσαμε να αποφανθούμε ένα κάποιο συγκεκριμένο είδος διαδικτυακού παιχνιδιού παρουσιάζει αυξημένη εθιστικότητα; Στον Πίνακας 47 μπορούμε να δούμε τα αποτελέσματα. Τα παιχνίδια σκέψης και τα παιχνίδια προσομοίωσης αυτοκινήτου/μοτοσικλέτας δεν φαίνονται να παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις Αντίθετα, σε όλα τα υπόλοιπα παιχνίδια παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις: σε όλα (πλην των παιχνιδιών περιπέτειας 84 ) φαίνεται να αποδίδεται μεγαλύτερη αρέσκεια από την ομάδα «υψηλού κινδύνου». Απλά, τους αρέσουν περισσότερο όλα τα παιχνίδια με κάποια σαφέστερη συγκριτική προτίμηση κυρίως στα παιχνίδια μάχης (F=14,43 p<0.01): θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι τα παιχνίδια αυτά θεωρούνται και τα πιο «σκληροπυρηνικά» 85. Σκληροπυρηνικά διότι προκαλούν ανάμικτα συναισθήματα στους 81 Το Ιντερνέτ. 82 Προφανώς, εδώ πρόκειται για παράφραση της προκλητικής φράσης του McLuhan The medium is the message αναφερόμενος στην διαμόρφωση μιας «νέας επικοινωνιακής πραγματικότητας» ή μιας «pop culture» από την τεχνολογική διεύρυνση των δυνατοτήτων επικοινωνίας του ανθρώπου στο «παγκόσμιο χωριό». Βλέπε Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man (Cambridge: The MIT Press, 1994), p Πρόκειται σαφώς για μια από τις μεγαλύτερες ανησυχίες που εμπνέουν αυτά τα παιχνίδια: έχουν κατηγορηθεί, και πολλές φορές όχι άδικα, ως ιδιαίτερα εθιστικά 84 Όπου η υψηλότερη αρέσκειας έρχεται από την ομάδα «μέτριου κινδύνου». 85 Λόγω των πολλές φορές εξαιρετικά βίαιων σκηνών και καταστάσεων, τα παιχνίδια αυτά έχουν κατηγορηθεί ιδιαίτερα. 65

66 «αδαείς» αλλά θεωρούνται πολύ εθιστικά από τους «γνώστες»: ας μην ξεχνάμε ότι ο κύριος στόχος είναι η ίδια η επιβίωση και ο θάνατος του αντίπαλου σε εξαιρετικά αληθοφανείς περιστάσεις 86. Τα Παιχνίδια σκέψης (σκάκι, ντάμα κτλ.) Τα Παιχνίδια Mάχης (Shoot-em-Up) Τα Παιχνίδια Ρόλων (Role Playing Games) Τα Παιχνίδια Περιπέτειας (Adventure) Τα Παιχνίδια Στρατηγικής (Strategy) Τα Παιχνίδια Προσομοιώσεων Αυτοκινήτου / Μοτοσικλέτας Τα Παιχνίδια Αθλητικών Προσομοιώσεων Ομάδα ΠΧΙ Μ.Ο. F Sig. Χαμηλού κινδύνου NS Μέτριου κινδύνου 2.57 Υψηλού κινδύνου 2.38 Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.21 Υψηλού κινδύνου 3.44 Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 2.80 Υψηλού κινδύνου 3.06 Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.79 Υψηλού κινδύνου 3.68 Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.34 Υψηλού κινδύνου 3.47 Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.30 Υψηλού κινδύνου 3.39 Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.50 Υψηλού κινδύνου 3.80 Πίνακας 47: Διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ και διαδικτυακό παιχνίδι (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Όσον αφορά την ικανοποίηση που προκύπτει από διαδικτυακές δραστηριότητες, μπορούμε να δούμε στον Πίνακας 48 ότι και σε αυτή τη συστοιχία ερωτήσεων, η ομάδα «υψηλού κινδύνου» εμπεριέχει τους πιο ικανοποιημένους μαθητές/μαθήτριες σχετικά με το παιχνίδι στο διαδίκτυο (F=3,11 p<0.05) και τις γνωριμίες με πρόσωπα(f=4,96 p<0.01). Αντίθετα, η ίδια ομάδα είναι τελευταία στην ικανοποίηση σχετικά με τις επιστημονικές γνώσεις που προσφέρονται (F=10,70 p<0.01), την βοήθεια που βρίσκουν σε σχολικές εργασίες (F=29,04 p<0.01) και την ενημέρωση (F=9,44 p<0.01). Και εδώ επαληθεύεται, από μια άλλη οπτική αυτή της ικανοποίησης, αυτό που διαπιστώναμε σε προηγούμενες παραγράφους: για την ομάδα «υψηλού κινδύνου», η ικανοποίηση προκύπτει περισσότερο από τη χρήση του ίδιου του μέσου παρά από αυτά που μεταφέρει Ομάδα ΠΧΙ Μ.Ο. F Sig....οι επιστημονικές γνώσεις Χαμηλού κινδύνου Σε παιχνίδια πασίγνωστα στο συγκεκριμένο χώρο, υπάρχουν έπαθλα όπου ο νικητής ανακηρύσσεται με βάση των αριθμό φόνων που έχει διαπράξει: για παράδειγμα στο Quake, πριν από μερικά χρόνια, ο παγκόσμιος νικητής είχε διαπράξει φόνους περίπου και εθεωρείτο ανίκητος Το πρόβλημα με αυτά τα παιχνίδια και την ανακήρυξη των πρωταθλητών τους είναι ότι κάποιοι/κάποιες μπαίνουν στο διαδικτυακό παιχνίδι «τσιταρισμένοι», παραφθορά της λέξης cheat που σημαίνει «κλέβω» ή «ξεγελώ», και με τεχνάσματα καταφέρνουν να μην «πεθαίνουν» ή να μην «πληγώνονται». Επειδή αυτοί μπορούν να σκοτώνουν αλλά δεν σκοτώνονται χαλούν το παιχνίδι και γι αυτό κάθε αξιοπρεπής server πρέπει να έχει ισχυρούς αμυντικούς μηχανισμούς έναντι τους και να τους εντοπίζει και να τους διώχνει έγκαιρα αφού τους αφαιρέσει όλους τους πόντους («φόνους»). 66

67 Μέτριου κινδύνου 3.39 Υψηλού κινδύνου 3.32 η βοήθεια σε σχολικές εργασίες Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.91 Υψηλού κινδύνου 3.30 η ενημέρωση Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.96 Υψηλού κινδύνου 3.66 οι δυνατότητες για αγορές Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.54 Υψηλού κινδύνου 3.71 οι γνωριμίες με πρόσωπα Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.78 Υψηλού κινδύνου 3.99 οι διαφημίσεις Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.00 Υψηλού κινδύνου 3.23 το παιχνίδι μέσω διαδικτύου Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 4.32 Υψηλού κινδύνου 4.39 η ποικιλία που προσφέρει Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 4.21 Υψηλού κινδύνου 4.07 Πίνακας 48: Διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ και ικανοποίηση από διαδικτυακές δραστηριότητες (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Σχετικά με τις στάσεις απέναντι στο Ιντερνέτ 87, στον Πίνακας 49 παρατηρούμε ότι οι μαθητές/μαθήτριες που ανήκουν στην ομάδα «υψηλού κινδύνου» πιστεύουν περισσότερο από τις υπόλοιπες ομάδες ότι υπάρχει «αλήθεια» στο Ιντερνέτ (ότι είσαι στο Ιντερνέτ, είσαι και στην πραγματική ζωή, F=11,19 p<0.01 και ότι κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από το Ιντερνέτ, F=4,82 p<0.01), ότι οι διαδικτυακοί φίλοι είναι καλύτεροι από αυτούς που γνωρίζεις στην πραγματική ζωή (F=57,70 p<0.01), ότι ο κίνδυνος να μπερδευτούν (εικονική πραγματικότηταπραγματικότητα) είναι ανύπαρκτος (F=10,09 p<0.01), ότι μπορείς να κάνεις οτιδήποτε στο Ιντερνέτ χωρίς επιπτώσεις (F=10,64 p<0.01)και ότι οι Hackers είναι πραγματικές μεγαλοφυΐες που ασχολούνται με το Ιντερνέτ (F=5,60 p<0.01). Είναι σαφές ότι οι μαθητές/μαθήτριες που εκδηλώνουν τις μέγιστες συμφωνίες απέναντι σε αυτές τις στάσεις, δικαιώνουν τον χαρακτηρισμό που προκύπτει από το ΠΧΙ: η ομάδα «υψηλού κινδύνου» είναι πιο επιρρεπής σε μια βύθιση στην εικονική διαδικτυακή πραγματικότητα από ότι οι υπόλοιπες ομάδες Αυτή η συστοιχία είχε παρουσιαστεί στο προσχέδιο έρευνας σαν μέτρηση «βύθισης» στον εικονικό κόσμο του Ιντερνέτ Στην συνέχεια, και λόγω του ότι υιοθετήθηκε κλίμακα στάσεων (διαφωνώ-συμφωνώ), την ονομάσαμε «στάσεις για το Ιντερνέτ». Εντούτοις, και επειδή η αρχική συστοιχία είχε έτσι φτιαχτεί, παρουσιάζει σαφώς ενδείξεις σχετικές με την ενδεχόμενη σύγχυση μεταξύ εικονικού και πραγματικού κόσμου. 88 Φυσικά, τα αποτελέσματα είναι πάντοτε συγκριτικά: όλες οι ομάδες συμφωνούν σε κάποιο βαθμό αλλά η ομάδα «υψηλού κινδύνου» συμφωνεί περισσότερο. Η διαπίστωση αυτή έχει περισσότερο χαρακτήρα «συνδρόμου» δηλαδή ότι η ενδεχόμενη ΠΧΙ μπορεί να οδηγήσει σε μια μεγαλύτερη αποκοπή από την πραγματικότητα και σε μια μεγαλύτερη αντίστοιχη βύθιση στον εικονικό κόσμο. Πρόκειται προφανώς για έναν φαύλο κύκλο: όσο περισσότερο ασχολούμαι (παθολογικά) με το Ιντερνέτ, τόσο περισσότερο αποκόβομαι από τον «πραγματικό» κόσμο και γίνομαι μέρος του κυβερνο-κόσμου αλλά έτσι, ασχολούμαι ακόμη περισσότερο με το Ιντερνέτ 67

68 Ομάδα ΠΧΙ Μ.Ο. F Sig. Τελικά, ότι είσαι στο Ιντερνέτ είσαι και Χαμηλού κινδύνου στην πραγματική ζωή Μέτριου κινδύνου 3.35 Υψηλού κινδύνου 3.66 Οι φίλοι/ες που κάνεις στο Ιντερνέτ είναι Χαμηλού κινδύνου καλύτεροι από αυτούς στην πραγματική Μέτριου κινδύνου 2.35 ζωή. Υψηλού κινδύνου 3.08 Στο Ιντερνέτ οι άνθρωποι εκφράζουν αυτό Χαμηλού κινδύνου NS που θα ήθελαν να είναι και όχι αυτό που Μέτριου κινδύνου 4.80 είναι πραγματικά. Υψηλού κινδύνου 4.94 Κανείς δεν μπορεί να κρυφτεί πίσω από το Χαμηλού κινδύνου Ιντερνέτ. Μέτριου κινδύνου 3.33 Υψηλού κινδύνου 3.43 Στο Ιντερνέτ δεν υπάρχουν πραγματικοί Χαμηλού κινδύνου θάνατοι, βιασμοί, ληστείες, σκοτωμοί, Μέτριου κινδύνου 3.84 πόλεμοι κτλ. Ο καθένας κάνει ότι θέλει με μηδενικό κόστος Υψηλού κινδύνου 3.88 Ο κίνδυνος να μπερδευτεί κάποιος/α και να Χαμηλού κινδύνου νομίσει ότι μπορεί να κάνει στην Μέτριου κινδύνου 3.63 πραγματική ζωή ότι κάνει και στο Ιντερνέτ είναι ανύπαρκτος Υψηλού κινδύνου 3.95 Οι Hackers είναι πραγματικές μεγαλοφυΐες Χαμηλού κινδύνου που ασχολούνται με το Ιντερνέτ Μέτριου κινδύνου 4.58 Υψηλού κινδύνου 5.01 Οι μεγάλοι, που δεν καταλαβαίνουν το Χαμηλού κινδύνου Ιντερνέτ επειδή δεν μπορούν να Μέτριου κινδύνου 4.39 ακολουθήσουν τις εξελίξεις, είναι αυτοί που το κατακρίνουν Υψηλού κινδύνου 4.57 Κάποιος που ασχολείται με το Ιντερνέτ όλη Χαμηλού κινδύνου NS την ώρα είναι αντικοινωνικός Μέτριου κινδύνου 3.84 Υψηλού κινδύνου 3.73 Πίνακας 49: Διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ και ικανοποίηση από διαδικτυακές δραστηριότητες (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Αξίζει να σημειωθεί ότι, η ομάδα «υψηλού κινδύνου» πιστεύει περισσότερο στο χάσμα των γενεών (F=19,87 p<0.01) γεγονός που μας οδηγεί στην επόμενη παράγραφο η οποία αναφέρεται σε θέματα ασφάλειας στο Ιντερνέτ. Στον Πίνακας 50, μπορούμε να δούμε, εκ πρώτης όψης, πως η ομάδα «μέτριου κινδύνου» μαζί με την ομάδα «υψηλού κινδύνου» θεωρούν εαυτούς ως μέτριοι γνώστες της σημασίας αποστολής ευαίσθητων δεδομένων στο διαδίκτυο (F=4,07 p<0.05). Έxεις γνώση της σημασίας να στέλνεις Χαμηλού κινδύνου 3.89 προσωπικά & οικογενειακά στοιχεία και Μέτριου κινδύνου 4.32 δεδομένα μέσω διαδικτύου; Υψηλού κινδύνου 4.25 Έχεις αποστείλει τέτοια στοιχεία/δεδομένα Χαμηλού κινδύνου 1.25 όταν σου ζητήθηκαν από πηγές του Μέτριου κινδύνου

69 Διαδικτύου χωρίς να ελέγξεις πριν; Υψηλού κινδύνου 1.89 Πίνακας 50: Διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ και γενική ασφάλεια σε διαδικτυακές δραστηριότητες (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Η κλίμακα απάντησης αυτής της ερώτησης ξεκινά από το 1=Καθόλου έως το 7=Άριστη. Επειδή η ερώτηση αναφέρεται σε ποιού βαθμού γνώση θεωρούν ότι έχουν, οι δύο ομάδες «μέτριου» και «υψηλού» κινδύνου ουσιαστικά αυτό-τοποθετούνται μεταξύ του μέτρια και του αρκετά. Οι «χαμηλού κινδύνου» μαθητές/μαθήτριες, αντίθετα, θεωρούν εαυτούς μάλλον ως μη γνώστες της σημασίας. Εντούτοις, για να ερμηνευθεί περαιτέρω αυτή η κατανομή των απαντήσεων θα πρέπει να δούμε και την δεύτερη ερώτηση του Πίνακας 50: μια θεωρούμενη υψηλή γνώση που συνδυάζεται με σχετικά υψηλή συχνότητα επικίνδυνης συμπεριφοράς, μας οδηγεί στο συμπέρασμα της αλαζονείας και απερισκεψίας. Αντίθετα, από μια θεωρούμενη υψηλή γνώση που συνάδει με χαμηλή συχνότητα επικίνδυνων πρακτικών μπορούμε να συμπεράνουμε σύνεση και πραγματική γνώση. Εδώ λοιπόν, συμπεριλαμβάνοντας και την δεύτερη ερώτηση, τα πράγματα αλλάζουν: παρατηρούμε ότι η ομάδα «υψηλού» κινδύνου παρουσιάζει την πιο υψηλή συχνότητα αποστολής ευαίσθητων δεδομένων χωρίς να ελέγξει πρώτα (F=35,89 p<0.01). Σύμφωνα με τα παραπάνω, αυτή η συγκριτικά μεγαλύτερη γνώση που οι μαθητές/μαθήτριες της ομάδας «υψηλού κινδύνου» διατείνονται πως έχουν τελικά, δεν τους εμποδίζει στο να στέλνουν επίσης με την μεγαλύτερη συχνότητα ευαίσθητα δεδομένα στο Διαδίκτυο χωρίς να ελέγξουν πρώτα. Άρα παρουσιάζουν την μεγαλύτερη τάση απερισκεψίας 89. Το ίδιο συμπέρασμα βγαίνει εάν παρατηρήσουμε τον Πίνακας 51: η ομάδα «υψηλού κινδύνου» σταθερά «υποβιβάζει» την ασφάλεια για οποιαδήποτε μορφή ευαίσθητων δεδομένων. Πιο συγκεκριμένα, σχεδόν διπλάσιο ποσοστό από τους μαθητές/μαθήτριες «χαμηλού κινδύνου» υποστηρίζει ότι όλοι οι τύποι ευαίσθητων δεδομένων χρήζουν «κάποιας προστασίας» αντί για «πολύ προστασία» Έτσι, σε γενικές γραμμές, η ομάδα «υψηλού κινδύνου» φαίνεται να παραχωρεί ευκολότερα στοιχεία της ταυτότητας του (X 2 =20,43 p<0.01), φωτογραφίες ή βίντεο (X 2 =44,08 p<0.01), στοιχεία της οικογένειας του (X 2 =47,07 p<0.01) καθώς και τραπεζικά στοιχεία των γονιών του (X 2 =52,17 p<0.01). Στοιχεία της ταυτότητάς σου; Δεδομένα για προτιμήσεις σου, τα πιστεύω σου; Φωτογραφίες και Βίντεο που αφορούν εσένα ή άτομα του περιβάλλοντός σου; Δεδομένα που αφορούν την οικογένειά σου Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου Υψηλού κινδύνου Χρειάζονται πολύ προστασία Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Χρειάζονται πολύ προστασία Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Χρειάζονται πολύ προστασία Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Χρειάζονται πολύ προστασία Χρειάζονται κάποια προστασία Αδιάφορο Οικονομικά και Χρειάζονται πολύ προστασία τραπεζικά στοιχεία των Χρειάζονται κάποια προστασία X 2 p Με άλλα λόγια «νομίζουν ότι τα ξέρουν και έτσι, κάνουν του κεφαλιού τους». 69

70 γονιών σου για να κάνεις αγορές, να πληρώσεις συνδρομές κλπ. Αδιάφορο Πίνακας 51: Προσλαμβανόμενη ανάγκη προστασίας σε «ευαίσθητα» δεδομένα από τους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ (Ποσοστά Δοκιμή Χ 2 Με κόκκινο σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές διαφορές NS: Στατιστικά μη-σημαντικό) Ζητούν όμως την γνώμη κανενός; Σε αντιστοιχία με τις προηγούμενες παραγράφους 90, δεν θα το περιμέναμε Πράγματι, όπως παρατηρούμε στον Πίνακας 52, ζητούν σπανιότερα την γνώμη των γονιών τους (F=24,85 p<0.01) και, βέβαια, δεν ζητούν την γνώμη κανενός συχνότερα (F=12,35 p<0.01). Ομάδα ΠΧΙ Μ.Ο. F Sig. Των γονιών σου; Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 3.50 Υψηλού κινδύνου 3.10 Των εκπαιδευτικών σου; Χαμηλού κινδύνου NS Μέτριου κινδύνου 2.44 Υψηλού κινδύνου 2.36 Κάποιου άλλου συγγενούς ή φίλου; Χαμηλού κινδύνου NS Μέτριου κινδύνου 3.14 Υψηλού κινδύνου 3.06 Δεν θα ζητούσα την γνώμη κανενός Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου 1.97 Υψηλού κινδύνου 2.36 Πίνακας 52: Προσλαμβανόμενη ανάγκη προστασίας σε «ευαίσθητα» δεδομένα από τους μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Από τα συμπεράσματα που έχουν εξαχθεί ως τώρα, είναι προφανές ότι οι μαθητές/μαθήτριες «υψηλού κινδύνου» ΠΧΙ υιοθετούν συχνότερα απερίσκεπτες συμπεριφορές. Στην ανάλογη συστοιχία ερωτήσεων, βλέπε Πίνακας 53, τα αποτελέσματα είναι αντίστοιχα: οι μαθητές/μαθήτριες «υψηλού κινδύνου» έχουν ενοχλήσει περισσότερο κάποιον μέσω Ιντερνέτ (σχεδόν ο ένας στους τρεις έχει ενοχλήσει, X 2 =43,22 p<0.01), έχουν νιώσει άσχημα για το πώς φέρθηκαν στο Ιντερνέτ (πάλι σχεδόν ο ένας στους τρεις, X 2 =60,75 p<0.01), έχουν νιώσει άσχημα για το πώς τους φέρθηκαν (επίσης σχεδόν ο ένας στους τρεις, X 2 =45,14 p<0.01), περίπου οι μισοί έχουν συναντήσει δα ζώσης άτομα που γνώρισαν μέσω διαδικτύου (το αντίστοιχο ποσοστό στην ομάδα «χαμηλού κινδύνου» είναι μόλις 12,5%, X 2 =93,06 p<0.01) ενώ «κατεβάζουν» παράνομα προγράμματα (X 2 =38,82 p<0.01) και μουσική (X 2 =78,56 p<0.01) 91. Χαμηλού κινδύνου Μέτριου κινδύνου Υψηλού κινδύνου Έχεις ενοχλήσει κάποιον ή Ναι κάποια, μέσω Ιντερνέτ; Όχι X 2 P Όπου «αυτοί ξέρουν περισσότερα» και «στέλνουν πιο εύκολα» τα ευαίσθητα δεδομένα τους 91 Με βάση τα προηγούμενα συμπεράσματα, θα ήταν απορίας άξιο να αναρωτηθούμε εάν υπάρχει κάποιος στόχος σε αυτά που «κατεβάζουν» ή, απλά, αρκεί η δυνατότητα και η χρήση της. Από ανεκδοτολογικά περιστατικά γνωρίζουμε ότι υπάρχουν «βαρείς» χρήστες του Ιντερνέτ που απλά «κατεβάζουν» χωρίς να έχουν σκοπό να κάνουν κάτι αυτό που κατεβάζουν. Το κάνουν απλά γιατί μπορούν και όλη η ικανοποίηση προέρχεται από το ότι μπορούν και το κάνουν 70

71 Αδιάφορο Έχεις νιώσει άσχημα για το πώς Ναι φέρθηκες εσύ ο ίδιος/α σε Όχι κάποιον/κάποια μέσω Ιντερνέτ; Αδιάφορο Έχεις νιώσει άσχημα για το πώς Ναι σου φέρθηκαν μέσω Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις συναντήσει από κοντά Ναι κάποιον/κάποια από αυτούς/αυτές Όχι που γνώρισες στο Ιντερνέτ; Αδιάφορο Ένιωσες ότι γίνεσαι θύμα απάτης Ναι μέσω Ιντερνέτ; Όχι Αδιάφορο Έχεις "κατεβάσει" αρχεία Ναι μουσικής ή ταινίες από το Όχι Ιντερνέτ χωρίς να πληρώσεις, Αδιάφορο δηλαδή παράνομα; Έχεις "κατεβάσει" εμπορικά προγράμματα από το Ιντερνέτ χωρίς να πληρώσεις, δηλαδή παράνομα; Ναι Όχι Αδιάφορο NS Πίνακας 53: Ριψοκίνδυνες Συμπεριφορές από μαθητές/μαθήτριες ανάλογα με την διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ (Ποσοστά Δοκιμή Χ 2 Με κόκκινο σημειώνονται οι στατιστικά σημαντικές διαφορές NS: Στατιστικά μη-σημαντικό) Με μια τέτοια μάλλον απερίσκεπτη συμπεριφορά σε σχέση με την ασφάλεια, θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε πως βλέπουν οι ίδιοι οι μαθητές/μαθήτριες την σχολική επίδοση τους καθώς επίσης την άποψη των γονέων τους για την χρήση που κάνουν στο Ιντερνέτ. Όπως παρατηρούμε στον Πίνακας 54, δεν έχουμε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά όσον αφορά την σχολική επίδοση: οι μαθητές/μαθήτριες, ασχέτως ομάδας διαβάθμισης κινδύνου ΠΧΙ, θεωρούν ότι η επίδραση του Ιντερνέτ στην σχολική τους επίδοση είναι ελαφρά θετική. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι το ίδιο ισχύει και για τις βαθμολογίες που, κατά δήλωση τους, έχουν επιτύχει στα Μαθηματικά, στη Φυσική, στα Ελληνικά και στη Χημεία (όπως επίσης και στο γενικό βαθμό) την περασμένη χρονιά: δεν υπάρχει καμία στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των διαβαθμίσεων ΠΧΙ. Αντίθετα, όσον αφορά την άποψη των γονέων τους σχετικά με την ενασχόληση τους με το Ιντερνέτ (κατά τους ίδιους τους μαθητές/μαθήτριες), φαίνεται ότι οι μαθητές/μαθήτριες της ομάδας «υψηλού κινδύνου» έχουν επίγνωση της μάλλον αρνητικής άποψης των γονέων τους σχετικά με την (υπερβολική) ενασχόληση τους (F=7,84 p<0.01). Άρα, ενώ οι ίδιοι θεωρούν ότι δεν υπάρχουν επιπτώσεις (στην σχολική επίδοση τους) από την ενασχόληση τους στο Ιντερνέτ, «κατανοούν» ότι οι γονείς τους «ανησυχούν» γι αυτό 92! Ομάδα ΠΧΙ Μ.Ο. F Sig. Πιστεύεις πως η σχολική σου επίδοση έχει Χαμηλού κινδύνου επηρεαστεί από την ενασχόλησή σου με το Μέτριου κινδύνου 4.30 Ιντερνέτ, όπως το κρίνεις εσύ; Υψηλού κινδύνου 4.31 Πώς βλέπουν οι γονείς σου την Χαμηλού κινδύνου ενασχόλησή σου με το Ιντερνέτ, όπως το Μέτριου κινδύνου Βέβαια, σε αυτό το σημείο, πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι, όπως έχουν δηλώσει, θεωρούν ότι «οι μεγάλοι που δεν καταλαβαίνουν το Ιντερνέτ είναι αυτοί που το πολεμούν..». 71

72 κρίνεις εσύ; Υψηλού κινδύνου 3.70 Πίνακας 54: Σχολική επίδοση και άποψη γονέων ανάλογα με την διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Εάν όμως πρέπει να αναφερθούμε σε σχέση μεταξύ Παθολογικής Χρήσης Ιντερνέτ και σχέσης με τους γονείς, θα πρέπει να ανατρέξουμε στην σχετική συστοιχία ερωτήσεων 93. Λογικά, εφόσον θεωρούμε ότι η συστοιχία των επτά ερωτήσεων ΠΧΙ μπορεί να αντιληφθεί κάποιες πτυχές αυτού του συνδρόμου, θα ήταν ενδιαφέρον να κοιτάξουμε στην ποιότητα των σχέσεων με τους γονείς. Αν και τα προσδοκώμενα συμπεράσματα είναι μάλλον προφανή(; 94 ), έχει ενδιαφέρον να προσεγγίσουμε το φαινόμενο με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και να το αναλύσουμε. Τα γενικά αποτελέσματα βρίσκονται στον Πίνακας 55. Πατέρας Μητέρα Οι γονείς μου Μέσος όρος F Sig. Μέσος όρος ξέρουν πώς νιώθω προσπαθούν να μου υποδείξουν πώς να διευθύνω τη ζωή μου.... βρίσκουν χρόνο για να συζητούν μαζί μου.... με αποδέχονται και τους αρέσω έτσι όπως είμαι. Χαμηλού κινδύνου 3.18 Χαμηλού κινδύνου 2.89 Μέτριου κινδύνου 2.93 Μέτριου κινδύνου 2.76 Υψηλού κινδύνου 2.78 Υψηλού κινδύνου 2.70 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.08 Μέτριου κινδύνου 3.15 Μέτριου κινδύνου 3.14 Υψηλού κινδύνου 3.02 Υψηλού κινδύνου 2.91 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.13 Μέτριου κινδύνου 3.14 Μέτριου κινδύνου 3.10 Υψηλού κινδύνου 3.06 Υψηλού κινδύνου 2.87 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.48 Μέτριου κινδύνου 3.39 Μέτριου κινδύνου 3.31 Υψηλού κινδύνου , σε γενικές γραμμές, μου επιτρέπουν να αποφασίζω για το τι θα κάνω. Υψηλού κινδύνου δεν φαίνεται να νοιάζονται για μένα συχνά...., μου εκφράζουν την αγάπη τους.... δίνουν προσοχή στη γνώμη μου ή την άποψή μου, όταν αντιμετωπίζω κάποιο πρόβλημα.... περνούν πολύ χρόνο μαζί μου. Υψηλού κινδύνου 2.94 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 2.94 Μέτριου κινδύνου 3.00 Μέτριου κινδύνου 2.98 Υψηλού κινδύνου 2.89 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 1.40 Μέτριου κινδύνου 1.51 Μέτριου κινδύνου 1.56 Υψηλού κινδύνου 2.01 Υψηλού κινδύνου 1.90 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.49 Μέτριου κινδύνου 3.47 Μέτριου κινδύνου 3.43 Υψηλού κινδύνου 3.18 Υψηλού κινδύνου 3.05 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.34 Μέτριου κινδύνου 3.38 Μέτριου κινδύνου 3.29 Υψηλού κινδύνου Υψηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 2.84 Μέτριου κινδύνου 2.92 Μέτριου κινδύνου 2.70 F Sig Το τμήμα αυτό του ερωτηματολογίου είναι ελληνική προσαρμογή του ερωτηματολογίου Robbins («Σκέψεις για τους γονείς μου», Parental scale) από την Καθηγήτρια Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Εύη Μακρή-Μπότσαρη. Βλέπε: Robbins, R. J. (1994). An assessment of perceptions of parental autonomy support and control: Child and parent correlates. Unpublished Doctoral Dissertation, Department of Psychology, University of Rochester, Όσο και να φαίνεται παράξενο, ποτέ τα αποτελέσματα δεν είναι προφανή σε μια έρευνα 72

73 ... με κάνουν να νιώθω ότι είμαι ένα άτομο με αξία...., μου επιτρέπουν να αποφασίζω για θέματα που με αφορούν.... συχνά είναι πολύ απασχο-λημένοι για να ασ-χοληθούν μαζί μου... συχνά με απορρίπτουν και δεν με αποδέχονται... επιμένουν να κάνω διάφορα πράγματα με τον δικό τους τρόπο.... δεν ασχολούνται με τις έγνοιες και τα προβλήματά μου.... είναι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι, όταν είμαι κοντά τους. Υψηλού κινδύνου 2.73 Υψηλού κινδύνου 2.58 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.51 Μέτριου κινδύνου 3.37 Μέτριου κινδύνου 3.35 Υψηλού κινδύνου 3.04 Υψηλού κινδύνου 3.00 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.28 Μέτριου κινδύνου 3.25 Μέτριου κινδύνου 3.10 Υψηλού κινδύνου 3.06 Υψηλού κινδύνου 3.04 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 2.05 Μέτριου κινδύνου 1.92 Μέτριου κινδύνου 2.06 Υψηλού κινδύνου 2.36 Υψηλού κινδύνου 2.42 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 1.38 Μέτριου κινδύνου 1.40 Μέτριου κινδύνου 1.51 Υψηλού κινδύνου 1.78 Υψηλού κινδύνου 1.65 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 2.21 Μέτριου κινδύνου 2.20 Μέτριου κινδύνου 2.28 Υψηλού κινδύνου 2.32 Υψηλού κινδύνου 2.35 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 1.73 Μέτριου κινδύνου 1.74 Μέτριου κινδύνου 1.81 Υψηλού κινδύνου 1.93 Υψηλού κινδύνου 1.89 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.60 Μέτριου κινδύνου 3.45 Μέτριου κινδύνου 3.39 Υψηλού κινδύνου είναι συνήθως πρόθυμοι να δουν τα πράγματα και από τη δική μου σκοπιά. Υψηλού κινδύνου διαθέτουν το χρόνο και τις δυνάμεις τους για να με βοηθήσουν.... με βοηθούν να κάνω τις δικές μου επιλογές για τη ζωή μου.... νομίζω ότι είναι πολύ απογοητευμένοι μαζί μου. Υψηλού κινδύνου 3.24 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.29 Μέτριου κινδύνου 3.24 Μέτριου κινδύνου 3.12 Υψηλού κινδύνου 2.85 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.36 Μέτριου κινδύνου 3.33 Μέτριου κινδύνου 3.24 Υψηλού κινδύνου 2.95 Υψηλού κινδύνου 3.00 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 3.35 Μέτριου κινδύνου 3.22 Μέτριου κινδύνου 3.23 Υψηλού κινδύνου 3.01 Υψηλού κινδύνου 3.16 Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου 1.44 Μέτριου κινδύνου 1.68 Μέτριου κινδύνου 1.63 Υψηλού κινδύνου 2.17 Υψηλού κινδύνου δεν είναι και τόσο Χαμηλού κινδύνου Χαμηλού κινδύνου ευαισθητοποιημένοι Μέτριου κινδύνου 1.98 Μέτριου κινδύνου για πολλές από τις 1.95 ανάγκες μου. Υψηλού κινδύνου 2.15 Υψηλού κινδύνου 2.30 Πίνακας 55: Οι τρεις ομάδες διαβάθμισης ρίσκου ΠΧΙ και σχέσεις με τους γονείς (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Όπως παρατηρούμε, τα πράγματα είναι σχετικά απλά: σε όλες τις ερωτήσεις (είτε για τον πατέρα είτε για την μητέρα) όπου υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές, οι μαθητές/μαθήτριες της ομάδας «υψηλού κινδύνου» δείχνουν να έχουν μια «χειρότερη» σχέση με τους γονείς τους συγκριτικά με τις υπόλοιπες ομάδες! 73

74 Πιο συγκεκριμένα, προχωρήσαμε σε μια Παραγοντική Ανάλυση σε Κύριους Συνθέτες 95 ανά γονέα: αυτή η ανάλυση έχει σαν σκοπό να ανακαλύψει κοινά μοτίβα στις απαντήσεις των μαθητές/μαθήτριες έτσι ώστε να μην έχουμε πλέον τον αρχικό όγκο των πληροφοριών (23 ερωτήσεις) αλλά πολύ λιγότερες «κρατώντας» όμως το μέγιστο της πληροφορίας. Στο Πίνακας 56 και στο Πίνακας 57 μπορούμε να δούμε τα αποτελέσματα των παραγοντικών αναλύσεων. Σε μια αρχική ματιά, αντιλαμβανόμαστε ότι η δομή των απαντήσεων που προκύπτει είναι σχεδόν η ίδια είτε πρόκειται για τον πατέρα είτε πρόκειται για την μητέρα: και στις δύο συστοιχίες ερωτήσεων εξάγονται τέσσερις παράγοντες που εξηγούν ένα παρόμοιο ποσοστό συνολικής διακύμανσης ενώ εννοιολογικά οι παράγοντες αυτοί είναι σχεδόν οι ίδιοι. Παράγοντες Παράγοντες Κοινότητες Οι γονείς μου ξέρουν πώς νιώθω Οι γονείς μου προσπαθούν να μου υποδείξουν πώς να διευθύνω τη ζωή μου Οι γονείς μου βρίσκουν χρόνο για να συζητούν μαζί μου Οι γονείς μου με αποδέχονται και τους αρέσω έτσι όπως είμαι Οι γονείς μου, σε γενικές γραμμές, μου επιτρέπουν να αποφασίζω για το τι θα κάνω Οι γονείς μου δεν φαίνεται να νοιάζονται για μένα συχνά Οι γονείς μου, μου εκφράζουν την αγάπη τους Οι γονείς μου δίνουν προσοχή στη γνώμη μου ή την άποψή μου, όταν αντιμετωπίζω κάποιο πρόβλημα Οι γονείς μου περνούν πολύ χρόνο μαζί μου Οι γονείς μου με κάνουν να νιώθω ότι είμαι ένα άτομο με αξία Οι γονείς μου, μου επιτρέπουν να αποφασίζω για θέματα που με αφορούν Οι γονείς μου συχνά είναι πολύ απασχολημένοι για να ασχοληθούν μαζί μου Οι γονείς μου συχνά με απορρίπτουν και δεν με αποδέχονται Οι γονείς μου επιμένουν να κάνω διάφορα πράγματα με τον δικό τους τρόπο Οι γονείς μου δεν ασχολούνται με τις έγνοιες και τα προβλήματά μου Οι γονείς μου είναι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι, όταν είμαι κοντά τους Οι γονείς μου είναι συνήθως πρόθυμοι να δουν τα πράγματα και από τη δική μου σκοπιά Οι γονείς μου διαθέτουν το χρόνο και τις δυνάμεις τους για να με βοηθήσουν Οι γονείς μου με βοηθούν να κάνω τις δικές μου επιλογές για τη ζωή μου Οι γονείς μου νομίζω ότι είναι πολύ απογοητευμένοι μαζί μου Οι γονείς μου δεν είναι και τόσο ευαισθητοποιημένοι για πολλές από τις ανάγκες μου Εξηγούμενη Διακύμανση ανά Παράγοντα και συνολικό 29.99% 10.21% 5.83% 5.22% 51.25% Μέθοδος εξαγωγής: Principal Component Analysis. Μέθοδος Περιστροφής: Varimax με Κανονικοποίηση Kaiser. Επιτυχία σύγκλισης μετά από 7 επαναλήψεις. Πίνακας 56: Αποτελέσματα παραγοντικής ανάλυσης στις σχέσεις του παιδιού με τον πατέρα. Κοινό- 95 Principal Components Factor Analysis. 74

75 τητες Οι γονείς μου ξέρουν πώς νιώθω Οι γονείς μου προσπαθούν να μου υποδείξουν πώς να διευθύνω τη ζωή μου Οι γονείς μου βρίσκουν χρόνο για να συζητούν μαζί μου Οι γονείς μου με αποδέχονται και τους αρέσω έτσι όπως είμαι Οι γονείς μου, σε γενικές γραμμές, μου επιτρέπουν να αποφασίζω για το τι θα κάνω Οι γονείς μου δεν φαίνεται να νοιάζονται για μένα συχνά Οι γονείς μου, μου εκφράζουν την αγάπη τους Οι γονείς μου δίνουν προσοχή στη γνώμη μου ή την άποψή μου, όταν αντιμετωπίζω κάποιο πρόβλημα Οι γονείς μου περνούν πολύ χρόνο μαζί μου Οι γονείς μου με κάνουν να νιώθω ότι είμαι ένα άτομο με αξία Οι γονείς μου, μου επιτρέπουν να αποφασίζω για θέματα που με αφορούν Οι γονείς μου συχνά είναι πολύ απασχολημένοι για να ασχοληθούν μαζί μου Οι γονείς μου συχνά με απορρίπτουν και δεν με αποδέχονται Οι γονείς μου επιμένουν να κάνω διάφορα πράγματα με τον δικό τους τρόπο Οι γονείς μου δεν ασχολούνται με τις έγνοιες και τα προβλήματά μου Οι γονείς μου είναι χαρούμενοι και ευτυχισμένοι, όταν είμαι κοντά τους Οι γονείς μου είναι συνήθως πρόθυμοι να δουν τα πράγματα και από τη δική μου σκοπιά Οι γονείς μου διαθέτουν το χρόνο και τις δυνάμεις τους για να με βοηθήσουν Οι γονείς μου με βοηθούν να κάνω τις δικές μου επιλογές για τη ζωή μου Οι γονείς μου νομίζω ότι είναι πολύ απογοητευμένοι μαζί μου Οι γονείς μου δεν είναι και τόσο ευαισθητοποιημένοι για πολλές από τις ανάγκες μου Εξηγούμενη Διακύμανση ανά Παράγοντα και συνολικό 31.25% 10.14% 6.05% 5.48% 52.91% Μέθοδος εξαγωγής: Principal Component Analysis. Μέθοδος Περιστροφής: Varimax με Κανονικοποίηση Kaiser. Επιτυχία σύγκλισης μετά από 6 επαναλήψεις. Πίνακας 57: Αποτελέσματα παραγοντικής ανάλυσης στις σχέσεις του παιδιού με την μητέρα. Άρα, ένα πρώτο συμπέρασμα, οι μαθητές/μαθήτριες δεν «ξεχωρίζουν» δομικά τον πατέρα από την μητέρα τους Αυτό σημαίνει ότι δεν φαίνονται να ακολουθούν ένα άλλο μοτίβο σκέψης για τον καθένα από τους γονείς ανάλογα με το φύλο του. Αντίθετα, μάλλον τείνουν να τους αντιλαμβάνονται ομοιογενώς σαν «τους γονείς» 96! Εξετάζοντας τις φορτίσεις 97 καταλήξαμε στα εξής συμπεράσματα: 1/ η παρόμοια δομή που παρατηρείται και στο πατέρα και στην μητέρα, μας οδηγεί στο να σημασιοδοτήσουμε τους παράγοντες με τον ίδιο τρόπο (δίνουμε τους ίδιους τίτλους) και 2/ η κοινή δομή που παρατηρήσαμε μπορεί να αναλυθεί σε τέσσερις παράγοντες: 1 ος / Επάρκεια χρόνου προσοχής που παραχωρείται μαζί με αποδοχή προσωπικών επιλογών του εφήβου 2 ος / Αίσθηση Μη-αποδοχής από τον ή την έφηβο 3 ος / Αίσθηση χειραφέτησης και αυτονομίας του εφήβου 4 ος / Αίσθηση Μη-χειραφέτησης και περιορισμένης αυτονομίας του ή της εφήβου. 96 Πάντοτε βέβαια με βάση τα ερωτήματα που έχουν τεθεί. 97 «Φόρτιση» (Saturation) ονομάζεται η συνάφεια της κάθε πρωτογενούς μεταβλητής (ερώτησης) με την κάθε τεχνητή μεταβλητή (παράγοντα). Από τις φορτίσεις αυτές νοηματοδοτούμε τον παράγοντα: όταν έχουμε υψηλές (και θετικές) φορτίσεις με μεταβλητές τότε ερμηνεύουμε τον παράγοντα με βάση το σύνολο των μεταβλητών αυτών. 75

76 Στο Σχήμα 32 μπορούμε να δούμε τους παραγοντικούς δείκτες 98 στους τέσσερις παράγοντες που παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάλογα με την διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ. Σχήμα 32: Οι παραγοντικοί δείκτες των σχέσεων με τους γονείς και διαβάθμιση ρίσκου ΠΧΙ (Μέσοι όροι, παρουσιάζονται μόνον οι παραγοντικοί που έχουν στατιστικά σημαντική διαφορά). Όπως φαίνεται στο Σχήμα 32, οι μαθητές/μαθήτριες που ανήκουν στην ομάδα «χαμηλού κινδύνου» δηλώνουν σχετικά αυξημένη «επάρκεια προσοχής και αποδοχή επιλογών» σε σύγκριση με τους μαθητές/μαθήτριες της ομάδας «υψηλού κινδύνου». Αντίθετα, οι μαθητές/μαθήτριες της ομάδας «υψηλού κινδύνου» δηλώνουν ως αυξημένη την αίσθηση τους για «μη-αποδοχή» είτε από την μητέρα είτε από τον πατέρα. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι αυτό το συμπέρασμα δεν έχει αιτιώδη ισχύ: δεν μπορούμε να αποδώσουμε τον χαρακτηρισμό «υψηλού κινδύνου» ΠΧΙ επειδή οι γονείς τους δεν τους παραχωρούν την προσοχή που ζητούν ή επειδή δεν τους αποδέχονται. Αυτό το συμπέρασμα δεν ισχύει διότι πολύ απλά, πολύ εύκολα, αντιστρέφεται: επειδή αυτοί οι μαθητές/μαθήτριες ασχολούνται «παθολογικά» με το Ιντερνέτ έχουν, αναπόφευκτα, «διαβρωθεί» και οι σχέσεις τους με τους γονείς τους Με βάση την μέθοδο που ακολουθήθηκε σε αυτή την έρευνα (εμπειρική προσέγγιση), οι προτάσεις που μπορούν να διατυπωθούν είναι αυστηρά περιγραφικές: για να επιτύχουμε αιτιώδεις σχέσεις πρέπει να προβούμε σε πειραματισμό. Εντούτοις, χρησιμοποιώντας τα πορίσματα αυτής της έρευνας (ως υποθέσεις εργασίας) μπορούμε να προβούμε σε 98 «Παραγοντικοί δείκτες» (Factor scores) ονομάζονται οι συνάφειες του κάθε παράγοντα με τον κάθε ερωτούμενο. Άρα, χαρακτηρίζοντας τον κάθε ερωτούμενο, ο παραγοντικός δείκτης είναι ουσιαστικά το σκορ του στον κάθε παράγοντα: εάν είναι υψηλός και θετικός τότε ο ερωτούμενος έχει απαντήσει έτσι ώστε να συγκλίνει με τον τίτλο του παράγοντα, εάν είναι υψηλός και αρνητικός τότε απαντά έτσι ώστε να πηγαίνει αντίθετα με αυτό που εκφράζει ο παράγοντας. 76

77 πειραματισμούς που θα μας επιτρέψουν να διαμορφώσουμε στρατηγικές αντιμετώπισης του φαινομένου. 77

78 Κεφάλαιο ΙΙ: Γονείς και Εκπαιδευτικοί Στην έρευνα δεν έλαβαν μέρος μόνον μαθητές Ταυτόχρονα με την συμπλήρωση των ερωτηματολογίων από τους μαθητές, οι ερευνητές έδιναν ένα ερωτηματολόγιο γονέα: ο μαθητής το έπαιρνε μαζί του για να το συμπληρώσει ο ένας εκ των δύο γονέων του (όποιος ήθελε). Επίσης, στο σχολείο του μαθητή/μαθήτριας, ζητείτο από έναν αριθμό εκπαιδευτικών να συμπληρώσουν από ένα ερωτηματολόγιο εκπαιδευτικού. Τα ερωτηματολόγια γονέα και εκπαιδευτικού άρχιζαν με μια σειρά περίπου 15 ερωτήσεων που ήταν εξειδικευμένες στο συγκεκριμένο κοινό στο οποίο απευθύνονταν 99. Στην συνέχεια, και οι δύο, γονέας και εκπαιδευτικός έπρεπε να απαντήσουν σε ένα πλήρες ερωτηματολόγιο μαθητή με την οδηγία «να απαντήσετε όπως νομίζετε πως απάντησαν οι μαθητές σας ή το παιδί σας». Άρα λοιπόν, δεν ζητήσαμε την δίκη τους γνώμη αλλά την, υποτιθέμενη κατ αυτούς, γνώμη των μαθητών. Όπως είναι προφανές, πρόκειται για μια μαθητοκεντρική προσέγγιση: ο μαθητής θεωρείται ο στόχος και το κέντρο αυτής της έρευνας και συγκριτικά με τις δικές του απαντήσεις καθορίζεται η σύγκλιση και η απόκλιση. Επίσης, η οποιαδήποτε παρέμβαση σχεδιαστεί με βάση τα πορίσματα αυτής της έρευνας, έχει αναγκαστικά σαν στόχο την βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ γονέα και μαθητή όπως επίσης μαθητή και εκπαιδευτικού. Αν και σχετικά απλοϊκό σαν σκέψη, θα μπορούσε κάποιος να διατυπώσει την υπόθεση ότι εάν γνωρίζουμε τα σημεία απόκλισης μεταξύ της πραγματικής (κατά δήλωση τους) συμπεριφορά των μαθητών και της αντιληπτής ως συμπεριφοράς των μαθητών από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς μπορούμε να επέμβουμε (πληροφοριακά: με την μετάδοση αυτής της πληροφορίας) στα αντίστοιχα μέρη και να υπερκεράσουμε τυχόν κωλύματα και εμπόδια στην αποτελεσματικότερη επικοινωνία μεταξύ τους. Όμως, είτε οι γονείς είτε οι εκπαιδευτικοί δεν ακολουθούν την κατανομή των μαθητών 100 : γονείς ή εκπαιδευτικοί μπορεί να υπέρ-εκπροσωπούνται ή να υπό-εκπροσωπούνται ανάλογα με τα βασικά κριτήρια: την Ζώνη δειγματοληψίας και την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης. Άρα, όταν αναφερόμαστε στις γενικές περιγραφές (τι απάντησαν) αλλά και όταν θα συγκρίνουμε γονείς και εκπαιδευτικούς με τους μαθητές υπάρχει ο κίνδυνος να εμφανιστούν «στρεβλά» αποτελέσματα εφόσον υπερ-εκπροσωπούνται για παράδειγμα οι γονείς της 2 ης Ζώνης. Έτσι, αποφασίσαμε να σταθμίσουμε και τα δύο δείγματα (γονέων και εκπαιδευτικών) σύμφωνα με την κατανομή των μαθητών που είναι ήδη σταθμισμένο για να είναι αντιπροσωπευτικό ως προς τις δύο βασικές μεταβλητές σχεδιασμού δειγματοληψίας. Βαθμίδα εκπαίδευσης Τεχνικό Γυμνάσιο Λύκειο Λύκειο Σύνολο Ζώνη Ζώνη Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη Σύνολο Πίνακας 58: Η πραγματική (αστάθμιστη) κατανομή των γονέων σύμφωνα με την Ζώνη Δειγματοληψίας και την κατεύθυνση/βαθμίδα της εκπαίδευσης (ποσοστά επί του συνόλου) 99 Και βέβαια αφορούσαν την χρήση του Ιντερνέτ. 100 Είτε διότι κάποιοι γονείς φάνηκαν «απρόθυμοι» να απαντήσουν είτε διότι κάποιοι εκπαιδευτικοί δεν «συνεργάστηκαν». Βλέπε για αυτό το θέμα προηγούμενη παράγραφο. 78

79 Στον Πίνακας 58 και στον Πίνακας 59 μπορούμε να δούμε πως έχει η πραγματική δειγματοληψία των γονέων και των εκπαιδευτικών αντίστοιχα. Στον Πίνακας 60 μπορούμε να δούμε πως διαμορφώνεται η σταθμισμένη δειγματοληψία των μαθητών. Οι διαφορές είναι άμεσα αντιληπτές: για παράδειγμα, ενώ στο δείγμα των γονέων η Ζώνη 1 και Γυμνάσιο έχει ένα ποσοστό της τάξης του 5,76%, στο σταθμισμένο δείγμα των μαθητών η ίδια κατηγορία έχει 19,83%. Αυτό θα σήμαινε ότι εάν συνεχίζαμε με τέτοιες αποκλίσεις, θα ήταν δυνατόν να δούμε σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς τις επιθυμητές συγκρίσεις Βαθμίδα εκπαίδευσης Τεχνικό Γυμνάσιο Λύκειο Λύκειο Σύνολο Ζώνη Ζώνη Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη Σύνολο Πίνακας 59: Η πραγματική (αστάθμιστη) κατανομή των εκπαιδευτικών σύμφωνα με την Ζώνη Δειγματοληψίας και την κατεύθυνση/βαθμίδα της εκπαίδευσης (ποσοστά επί του συνόλου) Βαθμίδα εκπαίδευσης Τεχνικό Γυμνάσιο Λύκειο Λύκειο Σύνολο Ζώνη Ζώνη Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη Σύνολο Πίνακας 60: Η σταθμισμένη κατανομή των μαθητών σύμφωνα με την Ζώνη Δειγματοληψίας και την κατεύθυνση/βαθμίδα της εκπαίδευσης (ποσοστά επί του συνόλου) Έτσι αποφασίσαμε να προχωρήσουμε σε νέες σταθμίσεις του δείγματος των γονέων και των εκπαιδευτικών με βάση την κατανομή των μαθητών. Στον Πίνακας 61 και στον Πίνακας 62 μπορούμε να δούμε τους συντελεστές βαρύτητας που θα χρησιμοποιηθούν για τις σταθμίσεις. Βαθμίδα εκπαίδευσης Τεχνικό Γυμνάσιο Λύκειο Λύκειο Ζώνη Ζώνη Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη Πίνακας 61: Η στάθμιση της δειγματοληψίας των γονέων (συντελεστές βαρύτητας συμμετεχόντων). Βαθμίδα εκπαίδευσης Τεχνικό Γυμνάσιο Λύκειο Λύκειο Ζώνη Ζώνη Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη

80 Πίνακας 62: Η στάθμιση της δειγματοληψίας των εκπαιδευτικών (συντελεστές βαρύτητας συμμετεχόντων). Σε μια πρώτη φάση, θα παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα που αφορούν τις εξειδικευμένες ερωτήσεις σε κάθε ειδική ομάδα: γονείς & εκπαιδευτικούς. Στην συνέχεια, θα αναφερθούμε στην σύγκριση τους με τους μαθητές. Οι γονείς γενικά Όπως έχει προαναφερθεί, συνολικά μας έδωσαν πίσω ερωτηματολόγια 468 γονείς. Επειδή δεν είχαμε καθορίσει συγκεκριμένο επιθυμητό φύλο (Πατέρας ή Μητέρα), η αναλογία του κάθε φύλου δεν είναι σαφώς η πιο αντιπροσωπευτική: 36% άνδρες, 64% γυναίκες. Απ ότι φαίνεται οι μητέρες ανταποκρίθηκαν περισσότερο στο ερευνητικό κάλεσμα από τους πατέρες Η μέση ηλικία τους είναι κάτι παραπάνω από 42 ετών (42,38 έτη) ενώ η κατανομή του εισοδήματος είναι ως εξής: 40,4% δηλώνουν οικογενειακό μηνιαίο εισόδημα κάτω των 1500, 36,7% δηλώνουν εισόδημα μεταξύ 1500 και 3000, περίπου ένα 14% δηλώνει μηνιαίο εισόδημα μεταξύ 3000 και 6000 ενώ ένα 9% δηλώνει μηνιαίο εισόδημα άνω των Σχήμα 33: Πολλαπλή Ανάλυση Αντιστοιχιών στο φύλο του γονέα, την Ζώνη δειγματοληψίας και την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης. 101 Πυκνά-συχνά αμφισβητείται η εγκυρότητα των απαντήσεων σε αυτήν ερώτηση: οι απαντήσεις θεωρούνται ανειλικρινείς, υπάρχει ο φόβος της εφορίας κτλ. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι πρόκειται για κατά δήλωση εισόδημα. Επίσης, παρατηρούνται αποτελέσματα που δεν μπορούν να εξηγηθούν (γι αυτό και παρουσιάζονται στον χώρο των υποσημειώσεων):για παράδειγμα, το φύλο του γονέα με το δηλωθέν ως οικογενειακό μηνιαίο εισόδημα. Οικογενειακό Εισόδημα Φύλο γονέα Πατέρας 30.6% 47.2% 13.2% 9.0% Μητέρα 45.8% 30.9% 14.9% 8.4% Στον πίνακα αυτόν (Χ 2 =12,31 p<0,01) παρατηρούμε ότι οι μητέρες δίνουν σταθερά μικρότερο εισόδημα απ ότι οι πατέρες. Μήπως όταν υπάρχει χαμηλό εισόδημα απαντούν περισσότερο οι μητέρες απ ότι οι πατέρες; Ή, οι μητέρες έχουν πιο «ρεαλιστική» άποψη εφόσον αυτές διαχειρίζονται στερεοτυπικά το «νοικοκυριό»; Αντίθετα, η κατανομή του εισοδήματος δεν παρουσιάζει καμία στατιστικά σημαντική διαφορά όσον αφορά την κατανομή των Ζωνών Δειγματοληψίας. 80

81 Στο Σχήμα 33 παρατηρούμε ότι οι μητέρες σαφώς είναι περισσότερες στην Ζώνη 1 και στους μαθητές/μαθήτριες του Γενικού Λυκείου. Αντίθετα, οι πατεράδες φαίνονται να κινητοποιούνται περισσότερο στους μαθητές/μαθήτριες των Τεχνικών Λυκείων. Στις Ζώνες 2 και 3, εφόσον η γραμμή των φύλων είναι κάθετη με την γραμμή που συνδέει την Ζώνη 2 και Ζώνη 3, δεν παρατηρείται καμία σοβαρή απόκλιση στην κατανομή του φύλου των γονέων. Σχήμα 34: Γενικά, τι νομίζετε ότι είναι το Ιντερνέτ; Ας δούμε πως παρουσιάζεται το Ιντερνέτ μέσα από τις απαντήσεις των γονέων. Στο Σχήμα 34 βλέπουμε ότι το 8% των γονέων θεωρεί ότι είναι «απολύτως απαραίτητο» ενώ ένα 41% των γονέων θεωρεί ότι είναι απαραίτητο και ένα 34% θεωρεί ότι είναι μάλλον απαραίτητο. Συνολικά, πάνω από οκτώ στους δέκα γονείς θεωρούν ότι το Ιντερνέτ είναι απαραίτητο σε διάφορες διαβαθμίσεις! Σχήμα 35: Ποιες είναι οι γνώσεις σας για το Ιντερνέτ; Οι γνώσεις τους όμως σχετικά δεν ακολουθούν την ίδια κατανομή: στο Σχήμα 35 παρατηρούμε ότι περίπου ο ένας στους δύο γονείς (46%) θεωρεί τις γνώσεις του για το Διαδίκτυο κυμαίνονται από «ανύπαρκτες» μέχρι «λίγες». Περίπου ο ένας στους τέσσερις (22%) θεωρεί τις γνώσεις του «μέτριες» και μόλις ένα 32% (το ένα τρίτο) θεωρεί ότι έχει επάρκεια («μάλλον καλές», «καλές» και «πολύ καλές» μαζί). 81

82 Σχήμα 36: Εσείς, οι ίδιοι, κάνετε χρήση του Ιντερνέτ; Εσείς, οι ίδιοι, κάνετε χρήση του Ιντερνέτ; Ποιες είναι οι γνώσεις σας για το Ιντερνέτ; Εσείς, οι ίδιοι, κάνετε χρήση του Ιντερνέτ; Ποιες είναι οι γνώσεις σας για το Ιντερνέτ; 2 Πολύ συχνά Πολύ καλές Dimension Ανύπαρκτες Πολύ σπάνια Πολύ λίγες Μάλλον σπάνια Λίγες Συχνά Καλές Σπάνια Μάλλον καλές Μέτριες Μέτρια Μάλλον συχνά 0 1 Dimension 1 2 Σχήμα 37: Ανάλυση Αντιστοιχιών στον βαθμό γνώσης σχετικά με το Ιντερνέτ και την χρήση του Ιντερνέτ. Επίσης, όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 36, πάνω από το 50% των γονέων (55%) δεν χρησιμοποιεί ιδιαίτερα το Ιντερνέτ όπως δηλώνουν οι ίδιοι (απαντήσεις «πολύ σπάνια», «σπάνια» και «μάλλον σπάνια» μαζί). Ένα 15% το χρησιμοποιεί «μέτρια» όπως το αντιλαμβάνονται οι ίδιοι ενώ, τελικά, μόλις ένα 30% δηλώνουν ότι το χρησιμοποιούν είτε «μάλλον συχνά» είτε «συχνά» είτε «πολύ συχνά». Όπως φαίνεται ξεκάθαρα στο Σχήμα 37, το ποσοστό χρήσης του Ιντερνέτ συμβαδίζει περισσότερο με τις γνώσεις που έχουν γι αυτό παρά με το βαθμό αποδιδόμενης ανάγκης χρήσης του (το πόσο «απαραίτητο» είναι). Έτσι, αν και η συντριπτική πλειοψηφία των γονέων θεωρεί ότι το Ιντερνέτ είναι απαραίτητο, δηλώνουν, επίσης πλειοψηφικά, ότι δεν έχουν επαρκείς γνώσεις και ότι, γενικά, δεν το χρησιμοποιούν ιδιαίτερα. Σε μια πρώτη φάση λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι, σε επίπεδο προσωπικής χρήσης γονέων, το Διαδίκτυο παραμένει στην σφαίρα της προσδοκώμενης (ίσως και φαντασιακής) υπηρεσίας Δηλαδή, «θα πρέπει να το κάνω αλλά» 82

83 Σχήμα 38: Κατά την γνώμη σας, το Ιντερνέτ είναι Γιατί όμως συμβαίνει κάτι τέτοιο; Στο Σχήμα 38 βλέπουμε ότι περίπου το 40% των γονέων θεωρεί ότι το Ιντερνέτ δεν είναι ούτε ακριβό αλλά ούτε και φθηνό. Ένα 25% το θεωρεί μάλλον ακριβό ενώ το 22% πιστεύει ότι είναι είτε ακριβό είτε πολύ ακριβό αγαθό. Σαφώς η τάση που διαγράφεται είναι ότι οι υπηρεσίες του Ιντερνέτ είναι μάλλον ακριβές. Σχήμα 39: Ποιες είναι οι γνώσεις σας σχετικά με θέματα ασφάλειας (αποφυγή ιών, προστασία προσωπικών δεδομένων, ενοχλητικές μορφές επικοινωνίας κλπ); Το άλλο μεγάλο θέμα σε σχέση με το Ιντερνέτ είναι η ασφάλεια ή, μάλλον, η έλλειψη ασφάλειας. Έτσι, όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 39, μόλις το 27% των γονέων δηλώνει κάποιου βαθμού επάρκεια γνώσεων σχετικά με θέματα ασφαλείας στο Ιντερνέτ. Το 20% πιστεύει ότι έχει μέτριες γνώσεις και οι υπόλοιποι (52% δηλαδή πάνω από ένας στους δύο) θεωρούν ότι οι γνώσεις τους είναι μάλλον ανεπαρκείς όσον αφορά την ασφάλεια στο Ιντερνέτ 83

84 Σχήμα 40: Ο κίνδυνος κακής χρήσης του Ιντερνέτ είναι Από την άλλη πλευρά, οι μάλλον ανεπαρκείς γνώσεις συνοδεύονται και από μια αυξημένη αίσθηση απειλής: οι επτά από τους δέκα γονείς θεωρούν ότι ο κίνδυνος κακής χρήσης του Ιντερνέτ είναι είτε «σοβαρός» είτε «πολύ σοβαρός». Πάντως σίγουρα δεν είναι για να το παίρνει κάποιος αψήφιστα Ο συνδυασμός αυτών των δύο ερωτήσεων μας δίνει την εικόνα μιας σχεδόν «φοβικής» αντιμετώπισης του Ιντερνέτ από την πλευρά των γονέων: ενώ, όπως δηλώνουν, δεν έχουν επαρκείς γνώσεις για να προστατευθούν, νιώθουν ότι η απειλή μπορεί να είναι μέχρι και πολύ σοβαρή. Σχήμα 41: Πως θα χαρακτηρίζατε τη σχέση των παιδιών σας με το Ιντερνέτ στα πλαίσια της εκπαίδευσής τους Όμως το θέμα παραμένει η «νέα γενιά»: αν, απ ότι φαίνεται οι γονείς δεν χρησιμοποιούν ιδιαίτερα το Ιντερνέτ ούτε και έχουν επαρκείς γνώσεις για να το κάνουν, δεν το θεωρούν ιδιαίτερα ασφαλές ούτε και θεωρούν ότι έχουν επάρκεια γνώσεων για να προστατευθούν ενώ, επιπλέον, είναι και μάλλον ακριβό τότε γιατί να το θεωρούν απαραίτητο; Μια πρώτη απάντηση δίδεται στο Σχήμα 41: το 80% των γονέων θεωρεί ότι το Ιντερνέτ έχει μια θετική σχέση με την εκπαίδευση των παιδιών τους Με άλλα λόγια, το Ιντερνέτ (ίσως αδιευκρίνιστο από τους περισσότερους το 84

85 γιατί ) θεωρείται ότι συμβάλλει στην εκπαίδευση των παιδιών τους ή, μάλλον το πιθανότερο, έχει πλέον επιβληθεί σαν ένα ακόμα «απαραίτητο εφόδιο» στην εκπαιδευτική εξέλιξη των παιδιών 102! Σχήμα 42: Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί βοηθούν τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ Στο Σχήμα 42 παρατηρούμε ότι οι γονείς θεωρούν κατά περίπου 46% ότι οι εκπαιδευτικοί στο σχολείο βοηθούν τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του διαδικτύου σε επαρκή βαθμό (αρκετά, πολύ και πάρα πολύ-άριστα).επίσης, ένα σημαντικό ποσοστό δηλώνει ότι οι εκπαιδευτικοί βοηθούν τα παιδιά μάλλον «μέτρια» (29%) ενώ, το υπόλοιπο (25%, ο ένας στους τέσσερις γονείς) δηλώνει ότι η βοήθεια των εκπαιδευτικών είναι μάλλον ανεπαρκής. Σχήμα 43: Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι εσείς βοηθάτε τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ Σε ποιο βαθμό θεωρούν ότι οι ίδιοι βοηθούν τα παιδιά για να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση στο Ιντερνέτ; Στο Σχήμα 43 βλέπουμε ότι το 42% των γονέων θεωρεί ότι προσφέρει επαρκή βοήθεια προς τα παιδιά. Η «μέτρια» βοήθεια δηλώνεται από το 22% των γονέων ενώ το 36% δηλώνει ανεπαρκή βαθμό βοήθειας προς τα παιδιά. Είναι εμφανές ότι οι γονείς θεωρούν τους 102 Κάτι σαν την ξένη γλώσσα πριν από περίπου 30 χρόνια 85

86 εκπαιδευτικούς ως ελαφρά αποτελεσματικότερους από τους ίδιους ως προς την βοήθεια που προσφέρουν στα παιδιά τους για την χρήση του Ιντερνέτ (t=4,11 p< ). Σχήμα 44: Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι έχετε τις γνώσεις για να ασκήσετε έλεγχο στα παιδιά σας ως προς την χρήση του Ιντερνέτ; Όσον αφορά την ασφάλεια χρήσης του Ιντερνέτ σε σχέση με τον έλεγχο που ασκούν στα παιδιά, περίπου ο ένας στους δύο γονείς (βλέπε Σχήμα 44), το 46%, δηλώνουν ανεπάρκεια γνώσεων για να ασκήσουν έλεγχο (λίγες πολύ λίγες Ανύπαρκτες γνώσεις). Μόλις το 32% δηλώνει σχετική επάρκεια γνώσεων (αρκετές καλές πολύ καλές γνώσεις) ενώ το 21% αυτό-τοποθετείται στις «μέτριες» γνώσεις. Σχήμα 45: Πως θα χαρακτηρίζατε τον έλεγχο που ασκείτε στα παιδιά σε σχέση με το Ιντερνέτ; Με τέτοιο επίπεδο γνώσεων, πως χαρακτηρίζουν τον έλεγχο που ασκούν στα παιδιά; Στο Σχήμα 45 μπορούμε να δούμε ότι το 28% των γονέων θεωρούν ως μάλλον ανεπαρκή τον έλεγχο που ασκούν. Το 41% των γονέων εντούτοις δηλώνει ότι ασκεί από «μάλλον σφικτό» έως «πολύ αυστηρό» έλεγχο. 103 Student s t for paired variables. 86

87 Σχήμα 46: Ανάλυση Αντιστοιχιών στον βαθμό γνώσης σχετικά με την ασφάλεια στο Ιντερνέτ και την αυστηρότητα ελέγχου σχετικά με την χρήση του Ιντερνέτ. Τέλος, περίπου ο ένας στους τρεις (31%) δηλώνει «μέτριου» βαθμού έλεγχο. Στο Σχήμα 46 μπορούμε να δούμε ότι «χαμηλού επιπέδου» γνώσεις οδηγούν σε «ελαστικούς» ελέγχους ενώ «υψηλού επιπέδου» γνώσεις συνάδουν με πιο «σφικτή» αντιμετώπιση Με λίγα λόγια, όσο πιο ενημερωμένοι θεωρούν εαυτούς οι γονείς, τόσο πιο αυστηρό έλεγχο εξασκούν. Με αυτήν την προϋπόθεση, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι εάν αυξηθεί η ενημέρωση των γονέων, θα υπάρξει βελτίωση στον έλεγχο που ασκείται από αυτούς. Στην συνέχεια, προχωρήσαμε σε συγκρίσεις των απαντήσεων στις ερωτήσεις αυτές σε σχέση με τα κριτήρια δειγματοληψίας. Τα αποτελέσματα φαίνονται να είναι αρκετά ενδιαφέροντα. Στον Πίνακας 63 παρατηρούμε ότι στην Ζώνη 3 (ημιαστικές ή αγροτικές περιοχές) το Ιντερνέτ θεωρείται πιο απαραίτητο απ ότι από τους γονείς στις άλλες Ζώνες (F=3,49 p<0.05). Επίσης, στην ίδια Ζώνη (3) το Ιντερνέτ θεωρείται ως πιο ακριβό (F=4,48 p<0.01) Όσον αφορά την βοήθεια που παρέχουν οι γονείς στα παιδιά, οι γονείς στην Ζώνη 1 (Αθήνα Πειραιάς) θεωρούν ότι προσφέρουν την περισσότερη βοήθεια (F=4,23 p<0.05) και επίσης ότι έχουν τις περισσότερες γνώσεις ως προς την άσκηση ελέγχου στα παιδιά (F=3,06 p<0.05). Γενικά, τι νομίζετε ότι είναι το Ιντερνέτ; (1=απολύτως άχρηστο 7=απολύτως απαραίτητο) Ποιες είναι οι γνώσεις σας για το Ιντερνέτ; (1=ανύπαρκτες 7=Άριστες) Εσείς, οι ίδιοι, κάνετε χρήση του Ιντερνέτ; (1=Ποτέ 7=Πάντοτε) Ζώνη δειγματοληψίας Ζώνη 1 Ζώνη 2 Ζώνη 3 F Sig Κατά την γνώμη σας, το Ιντερνέτ είναι (1=πολύ φθηνό 7=πολύ ακριβό) Ποιες είναι οι γνώσεις σας σχετικά με θέματα

88 ασφάλειας; (1=Δεν έχω γνώσεις 7=Έχω πολύ καλές γνώσεις) Ο κίνδυνος κακής χρήσης του Ιντερνέτ είναι (1=ανύπαρκτος 7=Πολύ σοβαρός) Πως θα χαρακτηρίζατε τη σχέση των παιδιών σας με το Ιντερνέτ στα πλαίσια της εκπαίδευσής τους (1=Απολύτως αρνητική 7=απολύτως θετική) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί βοηθούν τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ (1=Καθόλου 7=Άριστα) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι εσείς βοηθάτε τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ (1=Καθόλου 7=Άριστα) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι έχετε τις γνώσεις για να ασκήσετε έλεγχο στα παιδιά σας ως προς την χρήση του Ιντερνέτ; (1=Δεν έχω γνώσεις 7=Έχω πολύ καλές γνώσεις) Πως θα χαρακτηρίζατε τον έλεγχο που ασκείτε στους μαθητές σε σχέση με το Ιντερνέτ; (1=Ανύπαρκτο 7=Πολύ αυστηρός) Πίνακας 63: Γενικές ερωτήσεις γονέων σε σχέση με την Ζώνη Δειγματοληψίας (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Ως προς την βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης (Πίνακας 64), οι γονείς των μικρότερων ηλικιών (Γυμνασίου) δηλώνουν ότι έχουν σφικτότερο έλεγχο επί του Ιντερνέτ (F=4,31 p<0.01) ενώ οι γονείς των μαθητών/μαθητριών των Τεχνικών Λυκείων θεωρούν ότι τα παιδιά τους βοηθούνται περσσότερο από τους εκπαιδευτικούς τους απ ότι οι γονείς των υπόλοιπων βαθμίδων (F=10,23 p<0.01). Σχεδόν εξίσου βοηθητικούς θεωρούν επίσης τους εκπαιδευτικούς του Γυμνασίου και, τελικά, μόνον οι γονείς των μαθητών/μαθητριών του Γενικού Λυκείου είναι μάλλον «παραπονεμένοι» σε σχέση με τους υπόλοιπους 104 Γενικά, τι νομίζετε ότι είναι το Ιντερνέτ; (1=απολύτως άχρηστο 7=απολύτως απαραίτητο) Ποιες είναι οι γνώσεις σας για το Ιντερνέτ; (1=ανύπαρκτες 7=Άριστες) Εσείς, οι ίδιοι, κάνετε χρήση του Ιντερνέτ; (1=Ποτέ 7=Πάντοτε) Κατά την γνώμη σας, το Ιντερνέτ είναι (1=πολύ φθηνό 7=πολύ ακριβό) Ποιες είναι οι γνώσεις σας σχετικά με θέματα ασφάλειας; (1=Δεν έχω γνώσεις 7=Έχω πολύ καλές γνώσεις) Ο κίνδυνος κακής χρήσης του Ιντερνέτ είναι (1=ανύπαρκτος 7=Πολύ σοβαρός) Πως θα χαρακτηρίζατε τη σχέση των παιδιών σας με το Ιντερνέτ στα πλαίσια της εκπαίδευσής τους (1=Απολύτως αρνητική 7=απολύτως θετική) Βαθμίδα εκπαίδευσης Γυμνάσιο Λύκειο Τεχνικό Λύκειο F Sig Θα πρέπει επίσης να υπολογίσουμε ότι τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί στο Γενικό Λύκειο είναι ίσως περισσότερο από τους υπόλοιπους αυστηρά προσανατολισμένοι στις Πανελλήνιες Εξετάσεις και, πιθανώς, δεν υπάρχει χρόνος για τέτοια πράγματα που «δεν είναι στην ύλη». 88

89 Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί βοηθούν τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ (1=Καθόλου 7=Άριστα) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι εσείς βοηθάτε τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ (1=Καθόλου 7=Άριστα) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι έχετε τις γνώσεις για να ασκήσετε έλεγχο στα παιδιά σας ως προς την χρήση του Ιντερνέτ; (1=Δεν έχω γνώσεις 7=Έχω πολύ καλές γνώσεις) Πως θα χαρακτηρίζατε τον έλεγχο που ασκείτε στους μαθητές σε σχέση με το Ιντερνέτ; (1=Ανύπαρκτο 7=Πολύ αυστηρός) Πίνακας 64: Γενικές ερωτήσεις γονέων σε σχέση με την Βαθμίδα/κατεύθυνση εκπαίδευσης (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Γενικά, τι νομίζετε ότι είναι το Ιντερνέτ; (1=απολύτως άχρηστο 7=απολύτως απαραίτητο) Ποιες είναι οι γνώσεις σας για το Ιντερνέτ; (1=ανύπαρκτες 7=Άριστες) Εσείς, οι ίδιοι, κάνετε χρήση του Ιντερνέτ; (1=Ποτέ 7=Πάντοτε) Κατά την γνώμη σας, το Ιντερνέτ είναι (1=πολύ φθηνό 7=πολύ ακριβό) Ποιες είναι οι γνώσεις σας σχετικά με θέματα ασφάλειας; (1=Δεν έχω γνώσεις 7=Έχω πολύ καλές γνώσεις) Ο κίνδυνος κακής χρήσης του Ιντερνέτ είναι (1=ανύπαρκτος 7=Πολύ σοβαρός) Πως θα χαρακτηρίζατε τη σχέση των παιδιών σας με το Ιντερνέτ στα πλαίσια της εκπαίδευσής τους (1=Απολύτως αρνητική 7=απολύτως θετική) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί βοηθούν τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ (1=Καθόλου 7=Άριστα) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι εσείς βοηθάτε τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ (1=Καθόλου 7=Άριστα) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι έχετε τις γνώσεις για να ασκήσετε έλεγχο στα παιδιά σας ως προς την χρήση του Ιντερνέτ; (1=Δεν έχω γνώσεις 7=Έχω πολύ καλές γνώσεις) Πως θα χαρακτηρίζατε τον έλεγχο που ασκείτε στους μαθητές σε σχέση με το Ιντερνέτ; (1=Ανύπαρκτο 7=Πολύ αυστηρός) Φύλο γονέα Πατέρας Μητέρα F Sig

90 Πίνακας 65: Γενικές ερωτήσεις γονέων σε σχέση με το φύλο γονέα (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Στον Πίνακας 65 μπορούμε να δούμε τις διαφορές που παρουσιάζονται ανάλογα με το φύλο του γονέα. Όπως βλέπουμε, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές σε τρεις ερωτήσεις συνολικά: οι δύο υπέρ των μητέρων και η μια υπέρ των πατέρων. Άρα, οι πατέρες πιστεύουν ότι το Ιντερνέτ είναι πιο ακριβό απ ότι το βλέπουν οι μητέρες (F=13,03 p<0.01) αλλά οι μητέρες πιστεύουν ότι βοηθούν περισσότερο τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση στο Ιντερνέτ (F=4,97 p<0.05) ενώ θεωρούν ότι εξασκούν και ελαφρά αυστηρότερο έλεγχο (F=3,77 p<0.05). Γενικά, τι νομίζετε ότι είναι το Ιντερνέτ; (1=απολύτως άχρηστο 7=απολύτως απαραίτητο) Ποιες είναι οι γνώσεις σας για το Ιντερνέτ; (1=ανύπαρκτες 7=Άριστες) Εσείς, οι ίδιοι, κάνετε χρήση του Ιντερνέτ; (1=Ποτέ 7=Πάντοτε) Κατά την γνώμη σας, το Ιντερνέτ είναι (1=πολύ φθηνό 7=πολύ ακριβό) Ποιες είναι οι γνώσεις σας σχετικά με θέματα ασφάλειας; (1=Δεν έχω γνώσεις 7=Έχω πολύ καλές γνώσεις) Ο κίνδυνος κακής χρήσης του Ιντερνέτ είναι (1=ανύπαρκτος 7=Πολύ σοβαρός) Πως θα χαρακτηρίζατε τη σχέση των παιδιών σας με το Ιντερνέτ στα πλαίσια της εκπαίδευσής τους (1=Απολύτως αρνητική 7=απολύτως θετική) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί βοηθούν τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ (1=Καθόλου 7=Άριστα) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι εσείς βοηθάτε τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ (1=Καθόλου 7=Άριστα) Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι έχετε τις γνώσεις για να ασκήσετε έλεγχο στα παιδιά σας ως προς την χρήση του Ιντερνέτ; (1=Δεν έχω γνώσεις 7=Έχω πολύ καλές γνώσεις) Πως θα χαρακτηρίζατε τον έλεγχο που ασκείτε στους μαθητές σε σχέση με το Ιντερνέτ; (1=Ανύπαρκτο 7=Πολύ αυστηρός) Οικογενειακό Εισόδημα F Sig Πίνακας 66: Γενικές ερωτήσεις γονέων σε σχέση με το οικονομικό επίπεδο (Μέσοι όροι & Δείκτες στατιστικής σημαντικότητας, με κόκκινο σημειωμένες οι ερωτήσεις με στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα- ANOVA One-way) Μόνον σε αυτές τις ερωτήσεις, θεωρήσαμε δόκιμο να δούμε εάν το κατά δήλωση εισόδημα (μάλλον οι κατηγορίες που προβλέπονταν) θα είχε κάποιες διαφορές. Πράγματι, όπως βλέπουμε στον Πίνακας 66 παρουσιάζονται πολλές και ενδιαφέρουσες διαφορές. Κατ αρχήν, παρατηρούμε ότι όσο μεγαλώνει το εισόδημα (ανεβαίνουμε εισοδηματική κατηγορία), τόσο αυξάνονται οι 90

91 γνώσεις σχετικά με το Ιντερνέτ (F=7,97 p<0.01) και η χρήση του από τους ίδιους (F=10,69 p<0.01). Σε μια πρώτη φάση λοιπόν δεν μπορούμε παρά να συμπεράνουμε ότι η γνώση και η χρήση του Ιντερνέτ υπόκεινται σε οικονομικά κριτήρια 105. Ουσιαστικά, η μεσαία-ανώτερη κατηγορία ( ) και η ανώτερη (+6000 ) είναι αυτές που δίνουν πάντα τους μεγαλύτερους μέσους όρους. Εντούτοις, το οικονομικό κριτήριο δεν είναι απόλυτο 106 εφόσον η ανώτερη κατηγορία εισοδήματος χαρακτηρίζει την σχέση των παιδιών με το Ιντερνέτ σε σχέση με το εκπαιδευτικό πλαίσιο ως την πλέον αρνητική συγκριτικά με τις υπόλοιπες οικονομικές κατηγορίες (F=3,21 p<0.05): μοιάζει σαν να υπονοούν οι γονείς της ανώτερης κατηγορίας ότι κάπου γίνεται κατάχρηση Απεναντίας, στην μεσαία-ανώτερη κατηγορία, έχουμε τις περισσότερες γνώσεις σε θέματα ασφάλειας (F=7,30 p<0.01), τις περισσότερες γνώσεις σε θέματα ελέγχου (F=4,71 p<0.01), την περισσότερη βοήθεια που παρέχεται στα παιδιά ως προς την δημιουργική χρήση του Διαδικτύου (F=5,08 p<0.01), την πλέον θετική αντιμετώπιση της συνεισφοράς του Ιντερνέτ στην εκπαίδευση των παιδιών (F=3,21 p<0.05) αλλά και την πιο μεγάλη αίσθηση απειλής & κινδύνου (F=6,48 p<0.01). Η καλύτερη εικόνα διαχείρισης και χρήσης του Ιντερνέτ έρχεται από αυτή την οικονομική κατηγορία. 105 Σε κατηγορική παλινδρόμηση (categorical regression) όπου η χρήση του Ιντερνέτ είναι εξαρτημένη μεταβλητή και σαν ανεξάρτητες είναι η Ζώνη Δειγματοληψίας, η βαθμίδα/κατεύθυνση της εκπαίδευσης, το φύλο και το εισόδημα, το εισόδημα καλύπτει περίπου το 78,5% της διακύμανσης που παρατηρείται (F=5,38 p<0.01). Αυτό σημαίνει ότι από όλες αυτές τις ανεξάρτητες μεταβλητές, το εισόδημα αποδεικνύεται μακράν η πλέον καθοριστική! 106 Με την έννοια ότι «όσο αυξάνεται το εισόδημα, τόσο καλύτερη εικόνα για το Ιντερνέτ». 91

92 Οι εκπαιδευτικοί γενικά Οι εκπαιδευτικοί που απάντησαν θετικά στην ερευνητική πρόσκληση ήταν μόλις 164. Η μέση ηλικία τους ήταν λίγο περισσότερο από 42 ετών (42,65 ετών) και το 41,2% ήταν άνδρες ενώ το 58,8% γυναίκες. Στον Πίνακας 67 βλέπουμε την κατανομή των πιο συχνών ειδικοτήτων που παρουσιάζονται στο δείγμα. Ειδικότητα % Ξένων Γλωσσών 7.52 Φυσικής αγωγής 5.27 Φυσικών επιστημών 6.22 Μαθηματικός Φιλόλογοι Πληροφορική Σύνολο Πίνακας 67: Κατανομή των πιο συχνών ειδικοτήτων Πέρα από αυτές τις ειδικότητες, έχουμε 5% περίπου από καθηγητές καλλιτεχνικών, 2.75% από θεολόγους, 2.01% από οικονομολόγους και κάτω από 2% μια πληθώρα από ειδικότητες που ανταποκρίνονται κυρίως στα Τεχνικά Λύκεια (πχ. Οδοντίατρος, Φυσιοθεραπευτής, ηλεκτρολόγος, μηχανολόγος, νοσηλευτική κτλ.). Όπως βλέπουμε στο Σχήμα 47, πάνω από τους οκτώ στους δέκα έχουν Ιντερνέτ στο σπίτι άρα, πέρα του σχολείου ενώ, όπως και οι γονείς (Σχήμα 48) στην συντριπτική πλειοψηφία τους πιστεύουν ότι το Ιντερνέτ είναι πλέον απαραίτητο: περίπου 98% (!) δηλώνει ότι είναι απαραίτητο (απαντήσεις «μάλλον απαραίτητο», «απαραίτητο» και «απολύτως απαραίτητο» μαζί). Σχήμα 47: Έχετε διαδίκτυο στο σπίτι; Σχήμα 48: Γενικά, τι νομίζετε ότι είναι το Ιντερνέτ; Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εκπαιδευτικοί θεωρούν σε μεγαλύτερο ποσοστό ότι το Ιντερνέτ είναι απαραίτητο απ ότι οι γονείς: σαφώς, η ευαισθητοποίηση σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες είναι περισσότερη στους εκπαιδευτικούς Σαφώς η αιχμή του δόρατος της ευαισθητοποίησης είναι οι εκπαιδευτικοί 92

93 Σχήμα 49: Ποιες είναι οι γνώσεις σας για το Ιντερνέτ; Όπως βλέπουμε στο Σχήμα 49, σχεδόν οι έξι στους δέκα εκπαιδευτικούς (56%) θεωρούν ότι έχουν επαρκείς γνώσεις σχετικά με το Ιντερνέτ (απαντήσεις «Μάλλον καλές», «Καλές» και «Πολύ καλές» μαζί). Περίπου ο ένας στους τρεις (36%) δηλώνει «μέτριες» γνώσεις και μόλις το 8% δηλώνει ανεπάρκεια γνώσεων! Σχήμα 50: Εσείς, οι ίδιοι, κάνετε χρήση του Ιντερνέτ; Όπως παρατηρούμε στο Σχήμα 50, πάνω από τους μισούς εκπαιδευτικούς (51%) δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν το Ιντερνέτ από «Μάλλον συχνά» έως «Πολύ συχνά». Ο ένας στους τρεις το χρησιμοποιεί «μέτρια» (35%) και μόλις ένα 14% δηλώνει από «πολύ σπάνια» έως «μάλλον σπάνια» χρήση. Όσον αφορά το οικονομικό τίμημα του Ιντερνέτ, βλέπε Σχήμα 51, και οι εκπαιδευτικοί 108 θεωρούν ότι το Ιντερνέτ είναι μάλλον ακριβό: το 57% δηλώνει από «μάλλον ακριβό» έως «πολύ ακριβό». Πάλι περίπου ο ένας στους τρεις (32%) δεν το βρίσκει «ούτε ακριβό, ούτε φθηνό» ενώ μόλις ένα ποσοστό της τάξης του 16% το βρίσκει «φθηνό». 108 Όπως και οι γονείς 93

94 Σχήμα 51: Κατά την γνώμη σας, το Ιντερνέτ είναι Όμως και στις γνώσεις που αφορούν θέματα ασφάλειας στο Ιντερνέτ, οι εκπαιδευτικοί αναδίδουν μια εικόνα καλύτερη από αυτή των γονέων (Σχήμα 52): περίπου ο ένας στους τρεις δηλώνει επάρκεια γνώσεων (34%, απαντήσεις «μάλλον καλές», «καλές» και «πολύ καλές» μαζί) 109. Εντούτοις, το ποσοστό αυτών που δηλώνουν «ανεπάρκεια» (απαντήσεις «λίγες», «πολύ λίγες» και «ανύπαρκτες» μαζί) είναι υψηλό: 41%. Οι «μέτριες» γνώσεις αφορούν περίπου τον ένα στους τέσσερις εκπαιδευτικούς. Σχήμα 52: Ποιες είναι οι γνώσεις σας σχετικά με θέματα ασφάλειας (αποφυγή ιών, προστασία προσωπικών δεδομένων, ενοχλητικές μορφές επικοινωνίας κλπ); Στο Σχήμα 53 μπορούμε να δούμε ότι οι εκπαιδευτικοί είναι πολύ ευαισθητοποιημένοι σε σχέση με την κακή χρήση του Ιντερνέτ: το 91% δηλώνει ότι ο κίνδυνος κακής χρήσης είναι από «σοβαρός» έως «πολύ σοβαρός» 110 Οι υπόλοιπες απαντήσεις απλά έχουν ποσοστά που δεν ξεπερνούν το 9% σε σύνολο! 109 Οι γονείς είχαν 27% στην ίδια κατηγορία 110 Θα δούμε αργότερα ότι αυτή η, προφανώς, πολύ υψηλή ευαισθητοποίηση μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε «υπέρδιαγνώσεις» κακής χρήσης 94

95 Εντούτοις, αν και έχουν πολύ σοβαρή αίσθηση του κινδύνου, περίπου οι οκτώ στους δέκα (84%, βλέπε Σχήμα 54) δηλώνουν ότι η σχέση των μαθητών με το Ιντερνέτ επηρεάζει θετικά («Μάλλον θετικά», «Θετικά» και «πολύ θετικά» μαζί) την εκπαίδευση τους Σχήμα 53: Ο κίνδυνος κακής χρήσης του Ιντερνέτ είναι Σχήμα 54: Πως θα χαρακτηρίζατε τη σχέση των μαθητών σας με το Ιντερνέτ στα πλαίσια της εκπαίδευσής τους Σε ένα τέτοιο πλαίσιο θετικής αντίληψης σχετικά με την σχέση χρήσης Ιντερνέτ και εκπαίδευσης των μαθητών, πάνω από οκτώ στους δέκα (82%) θεωρούν ότι τα σχολεία «πρέπει να συνδεθούν περισσότερο με το Ιντερνέτ και την χρήση Υπολογιστών». Μόλις ένα 13% δηλώνει ότι «δεν χρειάζεται να συνδεθούν περισσότερο» και ένα 5% ότι «καλά είναι έτσι όπως είναι» (βλέπε Σχήμα 55). Σε ποιο βαθμό όμως θεωρούν ότι είτε οι ίδιοι (προσωπικά ως καθηγητές) είτε ο θεσμός (το σχολείο) βοηθούν τους μαθητές να κάνουν καλή και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ; Στο Σχήμα 56 μπορούμε να δούμε τις απαντήσεις των εκπαιδευτικών τόσο για τους ίδιους όσο και τον θεσμό. 95

96 Σχήμα 55: Πιστεύετε ότι το εκπαιδευτικό έργο και το σχολείο Όπως παρατηρούμε (Σχήμα 56), οι εκπαιδευτικοί αποδίδουν στον εαυτό τους μια μέτρια συνεισφορά στην δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ ως προς τους μαθητές. Όσον αφορά τον σχολικό θεσμό, πάλι του αποδίδουν μια «μέτρια» συνεισφορά, παρατηρούμε όμως ότι υπάρχει μεγαλύτερη «συγκέντρωση» απαντήσεων στο «μέτρια» και στο «μάλλον αρκετά» απ ότι στις απαντήσεις που αφορούν τους ίδιους. Σχήμα 56: «Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι το σχολείο βοηθά τους μαθητές να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ» & «Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι εσείς βοηθάτε τα παιδιά να κάνουν δημιουργική και ασφαλή χρήση του Ιντερνέτ» Επίσης, οι απαντήσεις που δηλώνουν «ανεπαρκή» συνεισφορά («Καθόλου», «πολύ λίγο» και «Μάλλον λίγο» μαζί) είναι περισσότερες όσον αφορά τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς απ ότι τον θεσμό του σχολείου (περίπου ο ένας στους τρεις -34,8%- θεωρεί ότι η συνεισφορά των εκπαιδευτικών είναι ανεπαρκής ενώ ο ένας στους πέντε 20,44%- θεωρεί την συνεισφορά του 96

97 σχολείου ανεπαρκή). Πρέπει λοιπόν να πούμε ότι ο εκπαιδευτικός θεωρεί ότι η συνεισφορά του είναι ελαφρά κατώτερη από αυτή του θεσμού τον οποίο υπηρετεί 111. Σχήμα 57: Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι έχετε τις γνώσεις για να ασκήσετε έλεγχο στους μαθητές σας ως προς την χρήση του Ιντερνέτ; Σε θέματα ασφάλειας, πάνω από το ένα τρίτο των εκπαιδευτικών (37%) δηλώνει ότι έχει επαρκείς (απαντήσεις «αρκετές γνώσεις», «καλές γνώσεις» και «πολύ καλές γνώσεις» μαζί) γνώσεις ώστε να ασκήσει έλεγχο στους μαθητές ως προς την χρήση του Ιντερνέτ (βλέπε Σχήμα 57). Πέραν του 20% που δηλώνει μέτριες γνώσεις, οι υπόλοιποι (43%), περίπου οι μισοί, θεωρούν ότι έχουν μάλλον ανεπαρκείς γνώσεις για να ασκήσουν έλεγχο στους μαθητές Σχήμα 58: Πως θα χαρακτηρίζατε τον έλεγχο που ασκείτε στους μαθητές σε σχέση με το Ιντερνέτ; Τα αποτελέσματα της προηγούμενης ερώτησης αναπαράγονται σχετικά με τον έλεγχο που ασκούν στους μαθητές σχετικά με το Ιντερνέτ. Στο Σχήμα 58 βλέπουμε ότι πάνω από ένας στους πέντε εκπαιδευτικούς ασκεί «ανύπαρκτο» έλεγχο στους μαθητές σχετικά με την χρήση του Ιντερνέτ 111 Ή ότι, με άλλα λόγια, ο θεσμός περιλαμβάνει περισσότερα (και έχει περισσότερες δυνατότητες αντίδρασης) από τους εκπαιδευτικούς που τον απαρτίζουν. 97