تحليل تغييرات ناهنجاریها و چرخههای آب قابل بارش جو ایران

Transcript

1 پژوهشهاي جغرافياي طبيعي دورة 46 رماره 4 زمستان 1393 ص تحليل تغييرات ناهنجاریها و چرخههای آب قابل بارش جو ایران حسين عساكره ر دانشيار اقليمشناسي دانشگاه زنجان زنجان ايران مهدي دوستكاميان ر دانشجوي دكتري تغييرات آبوهوايي دانشگاه زنجان زنجان ايران هوشنگ قائمي ر استاد هواشناسي وابسته به پژوهشكدة هواشناسي ايران ايران پذيرش مقاله: 1392/04/31 تأييد نهايي: 1393/06/05 چكيده محي هدف از اين مطالعه بررسي ناهنجاريها و چرخههاي آب قابل بارش جو ايران زمين است. بادين منظاور دادههااي فشار و نم وياژه طاي دورة از پايگااه دادههااي NCEP/NCAR وابساته باه ساازمان ملاي جاو و اقيانوسرناسي اياالت متحده استخراج و تجزيهوتحليل رد. براي انجام محاسبات از امكاناات برناماهنويساي در نرمافزار Grads و Matlab و نيز براي انجام يمليات ترسيمي از نرمافزار Surfer بقره گرفتاه راد. نتاايج بررسي ناهنجاريهاي آب قابل بارش جو ايران نشان داد كه نواحي سواحل به دليال هامجاواري باا مناابع يظايم رطوبتي خليجفارس دريايي يمان و درياي خزر داراي ناهنجاريهااي مثبات و ناواحي مركازي ناواحي مرتفاع و رمالغرب و رمالررق كشور به دليل دور بودن از منابع رطوبتي و متأار بودن از ارتفايات داراي ناهنجااريهااي منفي است. نتايج حاصل از تحليل چرخهها نشان ميدهد كه چرخهه يا كوتاهمدت دو تا پنج ساله بيشترين حاكميت را در كشور دارتند. با وجود اين بيشترين چرخههاي كوتاهمادت در ناواحي جناوبرارق رخ داده اسات. بيشاتر دانشمندان چرخههاي دو و سه ساله را با النينو نوسانات جنوبي و گردش يمومي جو و جريانات ماداري مارتب ميدانند. همچنين چرخههاي دو تا پنج ساله را به رخداد النينو مربوط دانستند. كليدواژهها: ايران آب قابل بارش تحليل همسازهها ناهنجاريهاي آب قابل بارش. مقدمه آب قابل بارش بخ مهمي از چرخة آب در جو و متغيري مهم در مطالعات اقليمي )هرادجيميتسرز و همكراران 2011: 29-23( و عنصري مهم از فرايند چرخة رطوبت جو ي )ديجان و ترنبرد ( 1992: بهويژه ريزش جو بره شرمار ميآيد. از اينرو آب قابل بارش نمايهاي مناسب در بررسي تغييرات كوتاه و بلندمدت اقليم در خور بررسي است. آگاهي از تغييرات درون دههاي آب قابل بارش براي آگاهي از تغييرات اقليمي منطقهاي و محلي ضروري است. شناسايي تغييررات درون دههاي )دهه به دهه( آب قابلبارش به شناسايي نوسانات اين عنصر اقليمي به عنوان عامل تعيرينكننردة بارنردگي منجر ميشود و در نتيجه نق مؤثري در برنامهريزيهاي كالن مبتني بر بارش داشته است. آب قابل بارش در مقياسهاي زماني مختلف نوسان دارد. براي مثال در اواخر بعدازظهر تحت تأثير تاب خورشريد رررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررر E- mail: s.mehdi67@gmail.com نویسندۀ مسئول:

2 1 پژوهشهاي جغرافياي طبيعي دورة 46 رماره 4 زمستان كردهانرد )چرن و همكراران : 2249 كرولير و برومن : كنيرول و تيزريرا 2004(. يكري از افزاي مييابد. همچنين تغييرات روزانة آن طي روزهاي توأم با بارش بسيار محسوس است )كريسرتين و برريم 2008: -231(. 219 برخي ناهنجاریهای آب قابل بارش از رفتاری تصادفي و برخي الگویي خاص تبعیت ميکند. بدرای مثدال ناهنجاریهای مثبت عرضهای میانه ناشي از جریانهای اقیانوسي و تدأثیرات پدیددۀ انسوسدت )تدایگیي : 791(. عالوهبر ناهنجاریهای موجود در آب قابلبارش چرخههایي نیز در این عنصر اقییمي قابل تشخیص است. چرخرة آب قابل بارش راهنمايي در پي بيني عددي آبوهوايي و مدلسازي آبوهوايي به شمار ميآيرد )واسريك و همكراران : 3766 سوركل و همكاران : 3106(. از اینرو شدناخت ایدن چرخدههدا از ردرورتهدای بنیادی در اقییمشناسي به شمار ميآید )يانگجي و اسلينگر : 801 ليمي و همكاران : 366(. بسياري از دانشمندان چرخههاي عناصر اقليمي را ابتدا در رابطه با گردشهاي بزرگمقياس و كوچكمقياس مطالعه مهمترين روشها در بيان رفتار و الگوي نوساني عناصر اقليمي تحليل همسازهاست )ماتيو روالت و همكراران : -8(. تحليل همسازهها به طور وسيعي در رشتههاي مختلف از جمله اقليمشناسري و هيردرولوژي كراربرد دارد )عسراكره 50-33:1388 يانجو و لي 80-70(. 2010: از اين تكنيك عمدتا به منظور بررسي بارش در مقیاس منطقهای و محیدي )واالک : تواردز ( 2007: فصلي و ساالنه )کاروالیو و همکاران 2007: 733( و قارهای و دریایي )کرنز و همکاران ( 2010: استفاده شده است. در تحقيق حاضرر پرس از بررسري توصريفي از آب قابرلبرارش برر روي ايرران برا اسرتفاده از روشهراي آمراري ناهنجاريهاي بارش تحليل خواهد شد و بر اساس روش تحليل همسازها چرخههاي بارش آشكارسازي ميشود. مواد و روشها بهمنظور بررسي ناهنجاريها و چرخههاي آب قابل بارش ساالنة ايران دادههاي شبكهاي فشار و نمويژه طي سرالهراي ميالدي در محدودة ايرانزمين )از 25 تا 40 درجة شمالي و از 42/5 تا 65 درجة شرقي( از پايگاه دادههاي NCEP/NCAR وابسته به سازمان ملي جو و اقيانوسشناسي اياالت متحده با تفكيك مكاني 2/5 2/5 درجة طرول و عر جغرافيايي استفاده شده است. دادههاي شبكهاي مزبور در سه مرحله بازكاوي شردهانرد )مسرعوديان و همكراران 5-4(. 1391: مرحلرة اول طري سالهاي 1940 تا 1957 ميالدي و بر اساس ابزار سنج محدودتر انجام شده است. مرحلة دوم مربوط بره سرالهراي 1958 تا 1978 ميالدي است كه طي آن سامانههاي ديدباني افزون بر مشاهدات سرطح زمرين كشرتيهرا و گمانرهزنري راديويي به وسيلة بالنها و هواپيماها و نيز از سامانههاي راداري بهرمند شد. دورة سوم ايجاد پايگاه دادههاي شربكهاي از مشاهدات سال 1979 ميالدي تاكنون بوده است. در اين مرحله ضرمن تررات بيشرينة مشراهدات زمينري انردازهگيرري متغيرهاي جو ي به وسيلة ماهوارههاي پيشرفته نيز پشتيباني شده است. الزم به ذكر است كه به دليل در دسرت نداشرتن دادههاي بررسي نقشهها از سال 1950 ميالدي شرروع شرده اسرت. برراي انجرام محاسربات از امكانرات برنامهنويسي در محيط نرمافزار Grads و Matlab و نيز براي انجام عمليات ترسيمي از نرمافزار Surfer بهره گرفته شد.

3 437 تحليل تغييرات ناهنجاريها و چرخههاي آب قابل بارش جو ايران براي محاسبة آب قابل بارش از انتگرال وزني رطوبت در راستاي عمودي بين ترازهاي 1000 تا 275 هكتوپاسركال به شرح زير بر دادههاي مزبور اعمال شد )مسعوديان و همكاران 1391(. رابطة 1 در اين فرمول g شتاب جاذبة زمين 1 PW g p p 1 2 xdp x متغير مورد نظر )در اينجا نمويژه بر حسب گرم بر كيلوگرم( و فشار است. p به منظور برآورد ناهنجاري آب قابل بارش ابتدا مركز ميانگين آب قابل برارش طري دورههراي سرهگانرة بازكراوي محاسبه شد. مركز ميانگين در واقع همان مركز ثقل توزيع فضايي است كه مختصات طولي و عرضي آن به صورت زيرر تعريف ميشود. رابطة 2 رابطة 3 شد. X c = Y c = n i=1 P ix i n i=1 P i n i=1 P iy i n i=1 P i سپس ناهنجاري آب قابل بارش براساس انحرافات آب قابل بارش براي هر دورة بازكاوي از متوسط كرل محاسربه جهت استخراج چرخهها از تكنيك تحليل همسازهها بهره گرفته شد. در تحليل همسازهها بررآورد توزيرع پرراش در امتداد تمامي طولموجه يا كل تعي ني واريانس در سري زماني برآورد ميشود. در اين تكنيك تكتك موجها استخراج و سهم هر يك از موجها ميشود. در نهايت پس از استخراج واريانس تكتك موجهرا از لحراظ معنراداري آمراري بررسري ميگردد. هر همساز گوياي يك رفتار تناوبي در يك سري زماني است. از اينرو هر طول موج متروالي در سرري زمراني تناوبي با يك همساز را نشان ميدهد )عساكره 47(. 1384: بهطور ك ي ل مراحل زير انجام ميشود )چتفيلد 1381(. رابطة 4 رابطة 5 براي استخراج چرخههرا توسرط تحليرل طي فر a i = 2 n b i = 2 n n t=1 x t n t=1 x t cos ( 2πq t) q = 1,2,., n n 2 sin ( 2πq t) q = 1,2,. n n در رابطة فوق ميانگين آب قابل بارش و q تعداد همسازهاست كه براي سرريهراي زوج بره تعرداد )q=n/2( و X i براي سريهاي زماني فرد )q=n-1/2( همساز خواهيم داشت. در نهايت پس از استخراج پراش تكتك موجها از لحراظ معناداري آماري بررسي ميشود. با استفاده از رابطة زير پراش هر يك از بسامدها حساب ميشود )نسبيت و زيپزر 2003:.) رابطة 6 براي آزمون معناداري ابتدا بايد سه مرحلة زير را به انجام رساند: الف( محاسبة ميانگين طيف )S( ب( محاسبة خودهمبستگي مرتبة اول براي مشاهدات سري زماني دادهها I(f i ) = n 2 (a i 2 + b i 2 ) )r 1 ( ج( محاسبة طيف براي يك سري تصادفي با مشخصات )S( و ( 1 r( سري موجود برا اسرتفاده از رابطرة 7 )ميچرل و همكاران.)38 :1966

4 پژوهشهاي جغرافياي طبيعي دورة 46 رماره 4 زمستان رابطة 7 I(F i ) = s [ 1- r r 1 2-2r 1 cos( π i )] i = 1, 2,., q q 2 براي آزمون همسازها يك فاصلة اطمينان )عموما 95 درصد( براساس آزمون X درجة آزادي آزمون از رابطة 8 بره دست ميآيد. رابطة 8 df = 2n q 2 q با اين درجة آزادي و با سطح اطمينان 95 درصد با استفاده از مقادير جدول خريدو سرطح معنراداري برا اسرتفاده از رابطة 9 محاسبه ميشود. sigi(f) = x2 رابطة 9 I(f) df يافتههاي پژوهش الف( ناهنجاريهاي آب قابل بارش شكل 1 ناهنجاريهاي آب قابل بارش و مركز ميانگين آب قابل بارش را طي سره دوره ) و ( براي جو ايران نشان ميدهد. نقشههاي ارائه شده در شكل 1 حاصل تفاضل نقشههاي ميانگين ساالنة هر دوره از نقشة ميانگين آب قابل بارش كل است. پهنههايي كه در هر دهه نسبت به كل دوره با ناهنجراري مثبرت مواجره بودهاند با رنگ تيره و پهنههايي كه با ناهنجاري منفي مواجه بودهاند مطابق شكل به رنگ روشن مشخص شده است. ركل 1. نقشة توزيع مكاني ميانگين ناهنجاريها و مركز ميانگين آب قابل بارش ساالنه

5 439 تحليل تغييرات ناهنجاريها و چرخههاي آب قابل بارش جو ايران ناهنجاريهاي مثبت نشاندهندة افزاي آب قابل بارش و ناهنجاريهراي منفري بيرانگر كراه آب قابرل برارش نسبت به كل دوره است. بررسي ناهنجاريهاي آب قابل بارش نشان ميدهد كه در هر سه دوره نواحي سرواحلي كشرور )سواحل درياي خزر سواحل دريايي عمان و سواحل خليجفارس تا جنوبغرب كشور( ناهنجاريهاي مثبرت دارد. در برين سه دوره بيشترين ناهنجاريهاي مثبت با 37/5 درصد مربوط به دورة دوم ) ( بوده اسرت. هرمجرواري ايرن نواحي با پهنههاي آبي از عوامل اين نوع ناهنجاري است. بررسيها نشان ميدهد كه بهطور كلي هم در مقياس ماهانه و هم ساالنه رطوبت روي اقيانوسها بهخصو در نزديكي دريا زياد و در قطب و عر هاي براال كمترر اسرت )سرتنتون : پارامسواران و همكاران : هادجي ميتسرز : عليجراني (. همانطور كه مشاهده ميشود ناهنجاريهاي منفي آب قابرل برارش برا ا فرزاي ارتفراع از سرطح زمرين بره دليرل فاصلهگرفتن از منابع رطوبت همچنين كاه دماي هوا و به تبع آن كاه گنجاي رطوبتي و نيرز كراه ضرخامت ستون هوا كاه مييابد )شكل 1(. در هر سه دوره در ارتفاعات مقدار آب قابل بارش نراچيز و بره كمتررين مقردار خرود ميرسد. عالوهبر اين ميانگين آب قابل بارش نواحي مركزي ايران با وجود خشركي و دوري از منرابع رطروبتي از ناحيرة مرتفع زاگرس بيشتر است. اين واقعيت به دليل دماي افزونتر نواحي مركزي است كه به تبع آن ظرفيرت بخرار آب جرو افزاي مييابد. در مجموع ميتوان گفت كه 25 درصد از مساحت كشور ناهنجاريهاي مثبت و 75 درصد ناهنجاريهاي منفي دارد )جدول 1(. جدول 1. درصد مساحت تحت پورش ناهنجاريهاي آب قابل بارش جو ايران طي دورههاي مختلف ناهنجاري ساالنه دورة اول دورة دوم دورة سوم كل دوره ) ( ) ( ) ( ) ( 75 71/ 5 62/ ناهنجاري منفي )درصد( 5 66 / / 5 37/ ناهنجاري مثبت )درصد( 5 33 / 3 14/2 13/ 7 14/ 1 15/ ميانگين )ميليمتر( 1 27/1 28/ 7 26/ ضريب تغييرات )درصد( 4 27 / 5 ناهنجاريهاي منفي عمدتا در بخ هاي مركزي شرق شمالغرب و شمالشرق كشور ديده ميشرود )شركل 1(. بيشترين ميانگين آب قابل بارش با 15/1 ميليمتر مربوط به دورة اول است. اما مشاهده ميشود كه ضرريب تغييرپرذيري آب قابل بارش در دورة سوم نسبت به دو دورة قبل بيشتر است. ميانگين و ضريب تغييرات آب قابل بارش در اين دوره به ترتيب 13/7 ميليمتر و 28/7 درصد است. كمترين ميانگين آب قابل بارش در هر سه دوره مربروط بره ارتفاعرات كشرور است )جدول 1(. با هدف شناخت رفتار مكاني و نظم رخداد آب قابل بارش كشور مركز ميانگين و گرانيگاه آب قابل بارش براي هرر سه دوره ترسيم شده است )شكل 1(. با افزاي آب قابل بارش در سر واحل شرمالي و جنر وبي ك شر ور گرانيگراه يرا مركرز

6 پژوهشهاي جغرافياي طبيعي دورة 46 رماره 4 زمستان ميانگين آب قابل بارش در هر سه دوره به سمت مركز كشور تمايل پيدا كرده است. در دورة سوم اين مراكرز بره سرمت جنوب تمايل پيدا كرده است. اين امر بيانگر وزن بيشتر آب قابل بارش مناطق ساحلي جنوب نسبت بره سرواحل شرمالي است. فشردگي مركز ميانگين نشان ميدهد كه آب قابل بارش در هر سه دوره تقريبرا از الگروي نسربتا منظمري پيرروي ميكند. ب( چرخههاي آب قابلبارش با اعمال تكنيك تحليل همسازهها بر دادههاي آب قابل بارش جو ايران چرخههاي سينوسي معنادار در پهنة ايررانزمرين برآورد شد )شكل 2(. ركل 2. توزيع فضايي چرخههاي آب قابلبارش ساالنه در جو ايران طي نيمقرن اخير در قسمتهاي شمالشرق كشور چرخههاي دو تا پنج و 24 ساله در جنوبشرق چرخههاي دو ترا هشرت سراله در شمال غرب كشور چرخههاي دو تا سه ش يازده و 24 ساله و باالخره در جنوبغرب كشور دو سه شانزده و 24 ساله حاكم بوده است. تغييرپذيري درون ساالنه )دو تا پنج ساله( در گسترة وسيعي از پهنه نمايان است. اين امر بيانگر آن است كه آب قابل بارش در بيشتر مناطق كشور چرخههاي كوتاهمدت دارد. اين چرخههاي كوتاهمردت در جنروبشررق كشرور نمايانتر است. چرخهها در اين منطقه از كشور بين دو تا هشت ساله است. النا و همكاران) 2005 : ( چرخههاي

7 441 تحليل تغييرات ناهنجاريها و چرخههاي آب قابل بارش جو ايران 4/6 و 2/1 سالة بارش در شمالشرق اسپانيا را به تغييرات دوساالنه )QBO( و چرخههاي 9/2 و 5/5 ساله را به نوسرانات اطلس شمالي NAO نسبت دادهاند. با توجه به اينكه بارشهاي اين بخ از كشور عمدتا تابستاني و موسمي است ايرن چرخههاي معنادار را نيز ميتوان به رخداد پديدة جوي- اقيانوسي انسو نسبت داد. آزاد و همكاران )2009( نيز چرخههراي سه تا پنج ساله را در بارش موسمي هند ناشي از پديدة انسو دانستهاند. مشاهده ميشود كه 72/41 درصد از مساحت ايرن منطقه تحت پوش چرخههاي دو تا چهار ساله است و چرخههاي ش و هشت ساله در مجمروع كمترر از 25 درصرد از مساحت منطقه را تشكيل ميدهد )جدول 3(. بخ بيشترين و متنوعترين چرخهها در ارتفاعات زاگرس بخ مركزي كشور رخ داده است. در اين منطقه از كشور عالوهبر چرخههاي دو سه ش هايي از جنوب غررب همچنرين بخر هراي از نرواحي و يازده ساله چرخههراي بلندمردت 24 ساله رخ داده است. بعضي محققان چرخههاي يازده ساله را ناشي از چرخة فعاليت لكرههراي خورشريدي و نوسرانات اطلس شمالي دانستهاند )جهانبخ و همكاران 1387(. در مورد اين چرخهها نيز دانشمندان بسياري معتقدند كه به دليل گسسته بودن مقادير در دورهنگار برخي بسامدها از نمونههاي واقعي به دست نميآيند بلكه به وسيلة خطراي حاصرل از ميانيابي رخ ميدهد )عساكره 50-33(. 1388: با وجود اين تنها كمترر از 2 درصرد از مسراحت منطقره تحرت پوشر چرخههاي يازده ساله است. بنابراين متنوعترين چرخهها منطبق بر شديدترين ناهنجاريهاي منفي است. وجود تنروع در چرخهها ممكن است ناشي از تغيير الگويهاي جو ي باشد. براي مثال كيان و همكاران )2008: 17-1( تنوع چرخههراي بارش منطقهاي در چين را با تغيير الگوي جريان موسمي جنوب در شرق چين و جريان غربي در شمالغربي چين مرتبط دانستند. عالوه بر سامانههاي كالنمقياس جو ي عوامل محلي نيز در وقوع الگوهاي آب قابرل برارش در ايرران دخالرت دارند. عواملي از قبيل مجاورت با آبهاي خليجفارس و درياي عمان قرارگيري در ساية ناهمواريهاي زاگرس نيز باعرث تنوع زياد در الگوهاي چرخهاي آب قابل برارش مريشرود. برراي مثرال پارتيچرارد و همكراران )2008( وجرود تنروع در چرخههاي بارش جنوب شرق اياالت متحدة آمريكا را ناشي از جريانهاي اقيانوس اطلس دانستهاند. در شمال غرب كشور نيز همانند ساير مناطق ايران چرخههاي دو تا چهار ساله بيشترين حاكميت را نشان ميدهنرد. اين قسمت از كشور بيشتر تحت سيطرة چرخههاي دو و سه ساله است بهطوري كه 69/2 درصرد از مسراحت منطقره را تشكيل ميدهد )جدول 2(. بيشتر دانشمندان چرخهه يا دو تا چهار سراله(را بره النينرو - نوسرانات جنروب 1 )ENSO( و 2 تغييرات دو ساالنة )QBO( الگوي بزرگمقياس گردش عمومي جو و جريانهاي مرداري و سراير فراينردهاي اقليمري- اقيانوسي نسبت دادهاند )هارتمن و كينگ : گارسيا و همكاران (. 2002: در شرمالشررق كشرور و هايي از نواحي مركزي عالوه بر چرخههاي كوتاهمدت دو تا پنج ساله چرخة بلندمدت 24 ساله بر اين منطقه حاكم است. بعضي دانشمندان اين نوع چرخهها را به رخداد النينو نسربت دادهانرد. برراي مثرال كااليسري سرردار و همكراران )2004( چرخههاي دو تا پنج ساله در بارش تركيه را به رخداد النينو مربوط دانستهاند. رررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررر 1. EL Nino Southern Oscillation (ENSO) 2. Quasi Binomial Oscillation (QBO)

8 پژوهشهاي جغرافياي طبيعي دورة 46 رماره 4 زمستان جدول 2. درصد مساحت تحت پورش چرخههاي آب قابلبارش جو ايران طي دورة گروه 4 گروه 3 گروه 2 گروه 1 مساحت تحت پورش)درصد( خوره كل مساحت تحت پورش)درصد( خوره كل مساحت تحت پورش)درصد( خوره 69/2 5/2 5/ كل 8/1 /58 /58 1/2 1/2 چرخه )ساالنه( 2 تا /6 1/1 /58 1/7 3/4 80/9 3/1 1/5 4/7 9/5 چرخه )ساالنه( 2 تا مساحت تحت پورش)درصد( كل خوره 12/2 72/4 3/3 13/7 1/7 10/3 چرخه )ساالنه( 2 تا /4 1/1 2/3 90/1 3/3 6/6 چرخه )ساالنه( 5 تا همانطور كه در جدول 2 مشاهده ميشود تقريبا بي از 90 درصد از مساحت اين نواحي داراي چرخههراي دو ترا پنج ساله و 31/41 درصد از مساحت كل كشور است. وجود چرخههايي كه دورة بازگشتي برابر با طول دورة آماري دارنرد در اكثر مناطق ايران بهجز جنوب شرق كشور مشهود است. اين چرخهها به وجود روند در دادهها مرتبط است. 6/6 درصد از مساحت شمال غرب كشور اين نوع روند ( 2/32 درصد مساحت كشور( را نشان ميدهد )جدول 3(. بحث و نتيجهگيري گرماي جهاني در نتيجة افزاي گازيهاي گلخانهاي و اثر آن بر اقليم واقعيتي انكارناپذير است. بررسي ناهنجاريهرا و چرخههاي مرتبط با اين پديده از ضرورتهاي مديريت و برنامهريزي اقليمي است. به منظور دستيابي بره بخشري از ايرن مقصود ناهنجاريها و مركز ميانگين آب قابلبارش بررسي و تجزيهوتحليل شد. نتايج حراكي از آن اسرت كره آب قابرل بارش جو ايران در نواحي سواحلي كشرور بره دليرل هرمجرواري برا خلريجفرارس دريرايي عمران و دريرايي خرزر داراي ناهنجاريهاي مثبت و در نواحي مركزي به دليل دوري از منابع رطوبتي و در نواحي مرتفع كشور به دليل مترأثر برودن از ارتفاعات داراي ناهنجاريهاي منفي است. نتایج حاصل از تحییل چرخهها نشان داد که در سراسر مناطق ایدران بدر آب قابدل بدارش جدو ایدران چرخدههدای کوتاهمدت دو تا پنج ساله حاکم بوده است. بيشتر دانشمندان چرخهه يا دو تا چهار ساله را به النينرو - نوسرانات جنروب )ENSO( و تغييرات دوساالنة )QBO( الگوي بزرگمقياس گردش عمومي جرو و جريانرات مرداري و سراير فراينردهاي اقليمي- اقيانوسي نسبت دادهاند. در اين بين متنوعترين چرخهها ) و 59( بره دليرل قرارگيرري در سراية ناهمواريهاي زاگرس از يكسو و مجاورت با خليجفارس از سوي ديگر در بخ هايي از جنوب و جنوبغررب يعنري در شديدترين ناهنجاريهاي منفي رخ داده است. نواحي شمالغرب كشور نيز ماننرد نرواحي جنروبغررب بره دليرل وجرود كوههاي عظيم سبالن و سهند داراي چرخههاي متنوعي است. همچنين وجود روند در اكثر مناطق ايران مشراهده شرده است.

9 443 تحليل تغييرات ناهنجاريها و چرخههاي آب قابل بارش جو ايران منابع جهانبخ س. و عدالت دوست م. )1387(. تغيير اقليم در ايران )مطالعة موردي: راخص نوسانات اطلس رمالي به يناوان راخصاي از تأايرات فعاليت خورريدي بر تغييرات بارش آذربايجان(. سومين كنفرانس مديريت منابع آب ايران دانشگاه تبريز. چتفيلد سي. )1381(. مقدمهاي بر تجزيه و تحليل سريهاي زماني. ترجمة حسنعلي نيرومند و ابوالقاسم بزرگنيا انتشارات فردوسي مشهد. عساكره ح. )1388(. تحليل همسازهها سريهاي زماني دماي ساالنة تبريز. تحقيقات جغرافيايي شمارة عليجاني ب. و كاوياني م. ر. )1385(. مباني آب و هواشناسي. انتشارات دانشگاه تهران. مسعوديان ا. عساكره ح. محمدي ب. و حلبيان ا. ح. )1391(. نمايش و پردازش دادههاي جوي. انتشارات دانشگاه اصفهان. Alijani, B., Kaviani, M. (2006). Foundations of climate.tehran University Press. Asakereh, H. (2009). Harmonic analysis of time series of annual temperature.tabriz Geographical Research, No. 93, pp Asakereh, H., Razmi, R. (2011). Analysis of annual rainfall variations in the North West of Iran.Geography and Planning, No. 3, pp Asakereh, H., Doostkamian M. (2013). Temporal and spatial changes in atmosphere water precipitation in Iran. Accepted in Journal of Iran Water Resources Management. Azad, S., Vigneshb, T.S. and Narasimha, R. (2009). Periodicities in Indian Monsoon rainfall over spectrally homogeneous regions. Int. J. Climatology, DOI: /joc Carvalho, A.A., Toni s, C., Jones, H.R., Rocha and Polito, P.S. (2007). Anti-persistence in the global temperature anomaly field, Vol. 14. pp Chatfield, C. (2002.)Introduction to time series analysis, translated by hasanali niromand and abouhghasem bozorgnia.publisher of Mashhad. Chen, M., Dickinson, R.E., Zen,g X., Hahmann, A.N. )1996(. Comparison of precipitation observed over the continental United States to that simulated by a climate model. Journal of Climate, Vol. 9, pp Collier, J.C., Bowman, K.P. )2004(. Diurnal cycle of tropical precipitation in a general circulation model. Journal of Geophysical Research, Vol. 109, pp Dai, JAN A., Trenberth, K.E. (2004). The diurnal cycle and its depiction in the Community Climate System Model. Journal of Climate, Vol, 17(5): Garcia, J.A., Serrano, A. and Gallego, M.Cruz (2002). A spectral analysis of Iberian peninsula monthly rainfall Theory. Application Climatological, Vol. 71, pp Hadjimitsis, Z., Metrical, I., Gazing, A., Retails, Chrysoulakis, N. and Michael Ides, S. (2011). Estimation of spatiotemporal distribution of perceptible water using MODIS and AVHRR data: a case study for Cyprus. Adv. Geosci. Vol 30, pp Hartmann, S. Becker, and King, L. (2008). Quasi-periodicities in Chinese precipitation time series Theory. Appl. Climatology. 92, pp Jahanbakhash, S., Edalat Doust, M. (2008.)Climate Change in Iran (Case Study: the North Atlantic Oscillation index as an indicator of the effects of solar activity on the rainfall variations Azerbaijan.)Iran Water Resources Management Conference, Tabriz University. Kalaycı Serdar, M., Cagatay Karabork, Ercan Kahya, (2004). Analysis of el-niño signal on Turkish stremlow and precipitation pattern using spectral analysis. Fresenius Environmental Bulletin, Volume 13(8). Kaneual, R.P. and Teixeira, N.R. (1991). Power spectrum analysis of the annual rainfall series for massachusetts (NE. U.S.A), Climatic Change, 18: Kerns, B.W.J., Chen, Y.L., Chang, M.Y. (2010). The diurnal cycle of winds, rain, and clouds over Taiwan during the meaty, summer, and autumn rainfall regimes. Monthly Weather Review, Vol, 2, pp

10 پژوهشهاي جغرافياي طبيعي دورة 46 رماره 4 زمستان Kristin K. and Graf, B. (2008). Global positioning system (GPS) perceptible water in forecasting lightning at spaceport canaveral. Weather forecasting, vol 23, pp Lana, M.D., Martinez, C. Serra, and Burguen, A. (2005), Periodicities and irregularities of indices describing the daily pluviometric regime of the Fabre Observatory (NE Spain) for the years Theory. Application Climatological, Vol. 82, pp Lee, M.I., Schubert, S.D., Suarez, M.J., Held, I.M., Lau, N.C., Plushy, J.J., Kumar, A., Kim, H.K., Schema, J.K.E. (2007). An analysis of the warm-season diurnal cycle over the continental United States and northern Mexico in general circulation models. J. Hydrometeor 8(3): Masoodian, Syed A., Asakereh, H., Hossain M., Halabian A. (2012.)Processing weather data.isfahan University Press. Mathieu Rouault, A.B., Shouraseni Sen Roy C and Robert C. Balling Jr, (2012). Short communication: The diurnal cycle of rainfall in South Africa in the austral summer, Int. J. Climatology. vol. 10, pp Nesbitt, S., Zipser, E. (2003). The diurnal cycle of rainfall and convective intensity according to three years of TRMM measurements. Journal of Climate, Vol. 16, pp Parameswaran, K. and Krishna Murthy, B.V. )1990(. Altitude profiles of tropospheric water vapor at low latitudes. J. App. Meteoric. Vol. 29, Pritchard M.S. and Somerville, R.C.J. (2008). Scripps institution of oceanography. University of California, San Diego, Mail Code 0224, 9500 Gilman Drive, La Jolla, CA Surcel, M., Berenguer, M., Zawadzki (2010(. The diurnal cycle of precipitation from continental radar mosaics and numerical weather prediction models. Part I: Methodology and seasonal comparison. Review monthly weather, Vol. 138, pp Tingley, Martin P. (2012). A Bayesian ANOVA Scheme for Calculating Climate Anomalies, with Applications to the Instrumental Temperature Record. J. Climate, Vol. 25, Towards, R. (2007). Seasonal characteristics of diurnal precipitation variation in Krakow (south Poland). International Journal of Climatology, Vol. 27(7), pp Vasic, S., Lin, C., Zawadzki, I., Bousquet, O., Chaumont, D. (2007). Evaluation of precipitation from numerical weather prediction models and satellites using values retrieved from radars. Monthly Weather Review, Vol. 135, pp Qian, A. Qin (2008). Precipitation division and climate shift in China from 1960 to 2000, Monsoon and Environment Research Group, School of Physics, Peking University, Beijing, China, Vol. 9, pp Wallace, J. (1975(. Diurnal variations in precipitation and thunder storm frequency over the conterminous United States. Monthly Weather Review, 103(5), pp Yang, G., Slinger, J., (2001). The diurnal cycle in the tropics. Review Monthly weather, Vol 129, pp Yun-Ju, J. and Lee, J.Y. (2010). Time series analysis of hydrologic data obtained from a man-made undersea LPG cavern, Engineering Geology, Vol. 113, pp