Για παραπομπή : Ειρήνη του Καλλία

Transcript

1 Ζάχος Γεώργιος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : αποκαλείται η συνθήκη του 5ου αι. π.χ. μεταξύ των Αθηναίων, που ήταν επικεφαλής των συνασπισμένων Ελλήνων, και των Περσών. Σχετίζεται άμεσα με τις τύχες των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας. Χρονολόγηση 449 π.χ. Γεωγραφικός Εντοπισμός Σούσα/Περσία 1. Ιστορικό πλαίσιο Η συνθήκη του Καλλία αναφέρεται για πρώτη φορά από τους Αθηναίους ιστορικούς και ρήτορες του 4ου αι. π.χ., τους οποίους αναπαράγουν με περισσότερη ή λιγότερη ακρίβεια οι μεταγενέστεροί τους. 1 Σύμφωνα με αυτές τις μαρτυρίες ο Αρταξέρξης, βασιλιάς των Περσών, μετά τις αλλεπάλληλες ήττες από τον Κίμωνα στην Κύπρο, έστειλε τους σατράπες και επικεφαλής του στρατού του, Αρτάβαζο Α και Μεγάβυζο, στην Αθήνα, ζητώντας τη σύναψη ειρηνευτικής συνθήκης. Μια αθηναϊκή πρεσβεία στάλθηκε στα Σούσα με επικεφαλής τον Καλλία. 2 Ως προς τη χρονολόγηση της αποστολής και τη σύναψη της συνθήκης δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στους μελετητές. Άλλοι υποστηρίζουν ότι συνήφθη το 450/449 π.χ., άλλοι το 449/448 π.χ. και άλλοι το 424/423 π.χ. Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι συμφωνήθηκε αμέσως μετά τη μάχη του Ευρυμέδοντα το 466 π.χ. και ανανεώθηκε το 464 και το 449 π.χ. 3 Τέλος, επειδή η συνθήκη δεν αναφέρεται από το Θουκυδίδη και τον Ηρόδοτο, κάποιοι τη θεωρούν επινόηση της αθηναϊκής προπαγάνδας του 4ου αι. π.χ., που ήθελε να την αντιπαραβάλει με τη συνθήκη του 386 π.χ. μεταξύ Σπαρτιατών και Περσών (Ανταλκίδειος ειρήνη), με την οποία οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας πέρασαν ξανά στα χέρια του Μεγάλου Βασιλέως. Ο Ηρόδοτος πάντως αναφέρει την αποστολή του Καλλία στα Σούσα, κάτι που δείχνει ότι έγιναν διαβουλεύσεις, χωρίς όμως να προσδιορίζει το σκοπό της. 4 Εξάλλου είναι σαφές ότι ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης επικαλείται ένα υπαρκτό κείμενο όταν δημόσια αντιπαραβάλλει την ειρήνη του Καλλία με τη συνθήκη ανάμεσα στους Σπαρτιάτες και τους Πέρσες το 387/386 π.χ. 5 Υπέρ της ύπαρξης της συνθήκης θα μπορούσαν ίσως να χρησιμοποιηθούν οι αναφορές του Θεοπόμπου και του Πλουτάρχου στην ανέγερση βωμού της Ειρήνης στην Αθήνα και σε τιμητικά ψηφίσματα για τον Καλλία. 6 Ανεξάρτητα λοιπόν από το αν τότε συνήφθη η συνθήκη ή τότε ανανεώθηκε, οι όροι που μας έχουν παραδοθεί φαίνεται να ανήκουν στη συμφωνία του 449 π.χ. ή να παγιώθηκαν με αυτή, αφού από το σημείο αυτό και εξής ξεκινά μια περίοδος ύφεσης στις σχέσεις Ελλήνων και Περσών. Το γεγονός ότι ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει τη σύναψη της συνθήκης ίσως φανερώνει ότι ήταν βραχύβια και πιθανόν οι όροι της επιβλήθηκαν τελικά μέσω της δράσης του αθηναϊκού ναυτικού. 7 Κάτι τέτοιο εξάλλου διαφαίνεται από την πληροφορία του Πλουτάρχου ότι κάποιοι σατράπες δε συμμορφώθηκαν και οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να εκστρατεύσουν εναντίον τους, όπως στην περίπτωση της Χερρονήσου στην ανατολική Θράκη. 8 Αυτό φαίνεται να ισχύει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό αν όντως πρόκειται για μια συνθήκη που παραβιάστηκε επανειλημμένως και χρειάστηκε να ανανεωθεί Δημιουργήθηκε στις 22/12/2017 Σελίδα 1/5

2 Ζάχος Γεώργιος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια δύο φορές ώσπου να παγιωθεί. 2. Οι όροι της συνθήκης 1) Οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας αποκτούν την αυτονομία τους. 9 Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές οι Αθηναίοι εξασφάλισαν την αυτονομία, όχι όμως και το αφορολόγητο των πόλεων. Είτε καθόρισαν απλώς το ποσό του φόρου προς το βασιλιά, εμποδίζοντας αυθαίρετες απαιτήσεις από μέρους του, είτε άρχισαν να καρπώνονται οι ίδιοι τους φόρους. 10 Ωστόσο, όσον αφορά τον «αρχαίο δασμό», 11 δηλαδή το φόρο που πλήρωναν οι μικρασιατικές πόλεις στον Πέρση βασιλιά, από τα χωρία του Θουκυδίδη γίνεται σαφές ότι καταργήθηκε. 12 Επίσης, οι εισφορές στο ταμείο της Συμμαχίας της Δήλου είναι αποτέλεσμα της επιβολής της Αθηναϊκής ηγεμονίας στα χρόνια που θα ακολουθήσουν και πρέπει να διαχωριστούν από τη συνθήκη του Καλλία. 2) Πέρσες σατράπες δε θα πλησιάζουν στις ακτές σε απόσταση μικρότερη των τριών ημερών. 13 3) Τα περσικά πλοία δε θα εισέρχονται στο λιμάνι της πόλης Φασήλιδος στην Παμφυλία, δηλαδή δε θα πλέουν στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας πέρα από αυτό το σημείο. Επίσης, τα πολεμικά πλοία δε θα προχωρούν πέρα των Κυανών και Χελιδονίων νησίδων. Η απουσία πληροφοριών για τη θέση των νησίδων έχει επιτρέψει τη διατύπωση διαφορετικών ερμηνειών για τον τρίτο όρο της συνθήκης. Έχει υποστηριχθεί ότι πρόκειται για νήσους που βρίσκονται στην Παμφυλία. Συνεπώς, ο όρος αυτός αφορά την απαγόρευση εισόδου για τα πλοία και των δύο πλευρών στην περιοχή, η οποία ήταν άντρο Πελοποννήσιων πειρατών, ενώ ο δεύτερος όρος απαγόρευε την παρουσία περσικών στρατευμάτων στην περιοχή δυτικά της γραμμής Άλυος ποταμού Σάρδεων, όπου βρίσκονταν οι ελληνικές πόλεις. Σύμφωνα με άλλη άποψη, γίνεται δεκτό ότι μέχρι αυτή τη γραμμή δεν επιτρεπόταν να πλησιάζουν τα στρατεύματα του βασιλιά, ενώ αυτά των σατραπών δεν μπορούσαν να πλησιάσουν σε απόσταση μικρότερη των τριών ημερών από την ακτή της Ιωνίας. Πιο κοντά πάντως στους όρους, όπως αυτοί μας παραδίδονται από την αρχαία γραμματεία, είναι η άποψη ότι τα περσικά πολεμικά πλοία απαγορευόταν να πλησιάσουν δυτικά του λιμανιού της Φασήλιδος και πέραν των στενών του Βοσπόρου, όπου ορισμένοι τοποθετούν τις παραπάνω νησίδες, ενώ ο περσικός στρατός εν γένει απαγορευόταν να πλησιάσει σε απόσταση μικρότερη των τριών ημερών από τις ακτές του Αιγαίου. Έτσι οι Αθηναίοι στρατηγοί Περικλής και Εφιάλτης κατευθυνόμενοι προς τη Μαύρη θάλασσα με 50 πλοία δε συνάντησαν κανένα περσικό πλοίο στη διαδρομή τους. 14 Το αθηναϊκό ναυτικό ήταν πλέον ο μόνος κυρίαρχος του Αιγαίου. 4) Η ελληνική πλευρά δεσμεύεται μόνο να μην εισβάλει στη χώρα του Μεγάλου Βασιλέως. Οι αναφορές του Θουκυδίδη στο ανοχύρωτο των ιωνικών πόλεων κατά την περιγραφή μεταγενέστερων γεγονότων 15 οδήγησαν στην υπόθεση ότι οι Αθηναίοι δεσμεύτηκαν για το γκρέμισμα των τειχών των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας. Η πραγματικότητα είναι ότι οι Αθηναίοι δεν προχώρησαν μόνο στη Μικρά Ασία σε τέτοιες ενέργειες εις βάρος ορισμένων ελληνικών πόλεων, οι ενέργειες αυτές όμως δε σχετίζονται με την ειρήνη του Καλλία, αλλά εντάσσονται στο πλαίσιο της Αθηναϊκής ηγεμονίας. Τέλος, υποστηρίζεται ότι οι Αθηναίοι 16 συμφώνησαν να μην προχωρήσουν σε ίδρυση αποικιών στη Μικρά Ασία, Δημιουργήθηκε στις 22/12/2017 Σελίδα 2/5

3 Ζάχος Γεώργιος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια ισχυρισμός που φαίνεται όμως ότι δεν έχει βάση. 17 Οι όροι της ειρήνης του Καλλία, είτε συμφωνήθηκαν είτε επιβλήθηκαν, αποτελούν σταθμό στην ιστορία του 5ου αι. π.χ., όχι μόνο γιατί συνιστούν αποδοχή από το Μεγάλο Βασιλέα της ήττας του, αλλά και γιατί έδωσαν στους Αθηναίους τη δυνατότητα να επιβάλουν την ηγεμονία τους. Επιπλέον, δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες στην Αθήνα, τόσο χάρη στην οικονομική δυνατότητα όσο και με την άνεση χρόνου να λαμπρυνθεί η πόλη με έργα, όπως ο Παρθενών. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι οι παραστάσεις των μαχών Θεών Γιγάντων, Λαπιθών Κενταύρων, Ανθρώπων Αμαζόνων, που απεικονίζονται στο μνημείο, δηλώνουν τον θρίαμβο του πολιτισμού έναντι των βαρβάρων, που επισφραγίστηκε με την ειρήνη του Καλλία. Πάντως δεν ήταν το ίδιο λαμπρή η κατάσταση των πόλεων της Μικράς Ασίας, αφού από την περσική ηγεμονία πέρασαν στην αθηναϊκή, την οποία επιχείρησαν να αποτινάξουν αρκετές φορές στο μέλλον. 1. Ισοκρ., Πανηγ. 120 Λυκούργ., Λεωκρ. 13 Δημ Αριστόδημ., FGrHist 104F Διόδ. Σ Πλούτ., Κίμ (Καλλισθένης) Σούδ., βλ. λ. «Καλλίας». 2. Γιος του Ιππονίκου από το δήμο Αλωπεκής. Η οικογένειά του καταγόταν από το γένος των Κηρύκων και τα μέλη της επί τρεις ή τέσσερις γενεές ήταν δαδούχοι στα Ελευσίνια Μυστήρια. Είχε μεγάλη περιουσία λόγω της εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου του Λαυρίου, αν και μάλλον σατιρικά αναφέρεται ότι βρήκε έναν θησαυρό στο πεδίο της μάχης του Μαραθώνα και ότι γι αυτό τον αποκαλούσαν «λακκόπλουτο». Έγινε τρεις φορές Ολυμπιονίκης στο τέθριππο, ενώ πήρε μέρος και στη μάχη του Μαραθώνα. Παντρεύτηκε στην αδερφή του Κίμωνος, Ελπινίκη. Διαπραγματεύτηκε εκτός από την ειρήνη του Καλλία και τις «Τριακονταετείς Σπονδές» ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη το 446 π.χ. 3. Στο λεξικό Σούδα, βλ. λ. «Καλλίας», αναφέρεται ότι ο Καλλίας ανανέωσε τη συνθήκη που είχε συνάψει ο Κίμων, πληροφορία που ενδεχομένως να μην είναι αυθεντική, αλλά αποτέλεσμα σύγχυσης και συνοπτικής γραφής διαφορετικών γεγονότων από το λεξικογράφο. Πρβ. και Σούδ., βλ. λ. «Κίμων». 4. Ηρ Ισοκρ., Πανηγ FGrHist 115F Πλούτ., Κίμ Πρβ. Πλούτ., Κίμ (Καλλισθένης), και Bosworth, A.B., Plutarch, Callisthenes and the Peace of Callias, JHS 110 (1990), σελ Πλούτ., Κίμ Η πληρέστερη αναφορά των όρων είναι του Διοδ. Σ Cook, J.M., The Problem of Classical Ionia, PCPhS n.s. 7 (1961), σελ. 9-18, ιδίως σελ Murray, O., «Ο Αρχαίος Δασμός», Historia 15 (1966), σελ Θουκ και Αντίθετα στο Πλούτ., Κίμ αναφέρεται απόσταση μίας ημέρας με το άλογο από τη θάλασσα προς την ενδοχώρα. Δημιουργήθηκε στις 22/12/2017 Σελίδα 3/5

4 Ζάχος Γεώργιος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια 14. Πλούτ., Κίμ Για αυτούς τους περιορισμούς στη δράση του περσικού ναυτικού, πρβ. και Θουκ Θουκ Gomme, A.W., A Historical Commentary on Thucydides I 2 (Oxford 1966), σελ Meritt, B.D. Wade-Gery, H.T. McGregor, M.F., The Athenian Tribute Lists III (Princeton 1950), σελ Βιβλιογραφία : Meiggs R., The Athenian Empire, Oxford 1972 Andrews A., "Thucydides and the Persians", Historia, 10, 1961, 1-18 Badian E., "The Peace of Callias", JHS, 107, 1987, 1-39 Badian E., From Platea to Potidaea. Studies in the History and Historiography of the Pentecontaetia, Baltimore London 1993 Davies J.K., Athenian Propertied Families, B.C., Oxford 1971 Hands D.R., "In Favour of a Peace of Kallias", Mnemosyne, 18, Holladay A.J., "The détente of Kallias?", Historia, 35, 1986, Mattingly H.B., "The Peace of Kallias", Historia, 14, 1965, Meister K., Die Ungeschichtlichkeit des Kallias Friedens und deren historische Folgen, Wiesbaden 1982, Paligenesia 18 Oliver J.H., "The Peace of Callias and the Pontic Expedition of Pericles", Historia, 6, 1957, Samons L.J., "Kimon, Kallias and Peace with Persia", Historia, 47, 1988, Thompson W.E., "The Peace of Callias in the Fourth Century", Historia, 30, 1981, Wade-Gery H.T., Essays in Greek History, Oxford 1958 Walsh J., "The authenticity and the dates of the Peace of Kallias and the Congress Decree", Chiron, 11, 1981, Bosworth A.B., "Plutarch, Callisthenes and the Peace of Callias", JHS, 110, 1990, 1-13 Cook J.M., "The Problem of Classical Ionia", PCPhS n.s., 7, 1961, 9-18 Gomme A.W, A Historical Commentary on Thucydides I, 2. ed., Oxford 1966 Murray O., "Ο αρχαίος δασμός", Historia, 15, 1966, Wade-Gery H.T., McGregor M.F., Meritt B.D., The Athenian Tribute Lists III, Princeton 1950 Δημιουργήθηκε στις 22/12/2017 Σελίδα 4/5

5 Ζάχος Γεώργιος,, 2001, Εγκυκλοπαίδεια Δικτυογραφία : Πεντηκονταετία Γλωσσάριo : σατράπης, ο Ο τίτλος είχε την έννοια του αντιπροσώπου του Πέρση βασιλιά και στην περσική γλώσσα χρησιμοποιούνταν ευρύτατα. Στους αρχαίους συγγραφείς ο όρος προσδιορίζει συνήθως έναν αξιωματούχο του περσικού κράτους που έχει την ανώτατη πολιτική και στρατιωτική εξουσία στη διοικητική του περιφέρεια, τη σατραπεία. Στα Ελληνιστικά χρόνια ο Μέγας Αλέξανδρος εισήγαγε το θεσμό στην οργάνωση της αυτοκρατορίας του στην Ανατολή. Τη Ρωμαϊκή περίοδο με τον ίδιο όρο δηλώνεται το κληρονομικό αξίωμα του Aρμένιου ευγενή, κυβερνήτη αρμενικού κλίματος (καντόνι, ιστορικογεωγραφική ενότητα), που στις αρμενικές περιοχές εντός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ασκούσε περιορισμένη εξουσία υπό την επικυριαρχία του Ρωμαίου αυτοκράτορα. Δημιουργήθηκε στις 22/12/2017 Σελίδα 5/5