Ρύθμιση (Moderation) & Διαμεσολάβηση (Mediation): Εννοιολογική & Μεθοδολογική Διάκριση

Transcript

1 Ρύθμιση (Moderation) & Διαμεσολάβηση (Mediation): Εννοιολογική & Μεθοδολογική Διάκριση Δέσποινα Ξανθοπούλου Λέκτορας Κοινωνικής Οργανωτικής Ψυχολογίας Τμήμα Ψυχολογίας Α.Π.Θ.

2 Στο σημερινό μάθημα... Μεταβλητές Εξαρτημενες & Ανεξάρτητες Μεταβλητές Ρύθμιση και τρόπος εξέτασης Διαμεσολαβηση και τρόπος εξέτασης

3 μεταβλητές στην έρευνα

4 Η Μεταβλητή κάθε χαρακτηριστικό που μπορεί να αλλάξει και να μετρηθεί να μεταβάλλεται και να λαμβάνει διαφορετικές τιμές ή να συμβαίνει σε διαφορετικές διαβαθμίσεις (επίπεδα)

5 Η Μεταβλητή Συνδέεται με την έννοια της ΜΕΤΡΗΣΗΣ η απόδοση αριθμών (ποσοτικοποίηση) σε αντικείμενα, γεγονότα, καταστάσεις ή παρατηρήσεις σύμφωνα με ορισμένους κανόνες οι αριθμοί αυτοί μπορεί να εκφράζουν 1. κάποια μορφή ποσότητας 2. να δείχνουν ότι μία παρατήρηση μπορεί να έχει μία ιδιότητα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό 3. να δείχνουν ότι μια παρατήρηση ανήκει σε μια συγκεκριμένη κατηγορία

6 Η Μεταβλητή μπορεί να μετρηθεί Ποσοτικά δηλ. οι διαφορετικές εμφανίσεις τους μπορούν να πάρουν περισσότερες από μια τιμές και να μετρηθούν ποσοτικά ή Ποιοτικά δηλ. έχουν διαφορετικές διαβαθμίσεις (επίπεδα) αλλά αυτές είναι ποιοτικές και όχι ποσοτικές

7 Ποσοτικές vs. Ποιοτικές Ποσοτικές Μεταβλητές Οι διαφορές μεταξύ των κατηγοριών της μεταβλητής έχουν να κάνουν με το βαθμό, τη ποσότητα, ή τη συχνότητα Ποιοτικές Μεταβλητές είδος

8 Ποσοτικές Μεταβλητές ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΙ σε ΣΥΝΕΧΕΙΣ η μέτρηση μπορεί να παίρνει οποιαδήποτε τιμή - ακέραιος ή δεκαδικός αριθμός ΔΙΑΚΡΙΤΕΣ μπορούν να έχουν ως τιμές μόνο ακέραιους αριθμούς

9 Ποσοτικές Μεταβλητές Παραδείγματα ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΔΙΑΚΡΙΤΕΣ ύψος, βάρος, ηλικία, χρόνος αντίδρασης σε ένα ερέθισμα μικρές ή μεγάλες ατομικές διαφορές η ακρίβεια στις διαβαθμίσεις καθορίζεται από την ακρίβεια μέτρησης ο αριθμός σωστών απαντήσεων σε ένα τεστ 20 ερωτήσεων σωστό/λάθος

10 ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές

11 Εξαρτημένη Μεταβλητή (Y) Dependent Variable η μεταβλητή τη διαμόρφωση της οποίας προβλέπουμε

12 Aνεξάρτητη Μεταβλητή (X) Independent Variable η μεταβλητή που χρησιμοποιείται για την πρόβλεψη της εξαρτημένης μεταβλητής ο προβλεπτικός παράγοντας

13 Εξαρτημένες & Aνεξάρτητες Μεταβλητές παραδείγματα μέγεθος καταλόγου λέξεων (X) αριθμός λέξεων που ανακαλούνται από τη λεκτική μνήμη (Υ) στρες εργασιακή απόδοση άθληση και διατροφή σωματικό βάρος χρήματα ευτυχία διαχείριση χρόνου επίτευξη στόχων παρακολούθηση επιτυχία στις εξετάσεις πρόθεση συμπεριφορά.

14 Εξαρτημένες & Aνεξάρτητες Μεταβλητές ο ρόλος της εξαρτημένης μεταβλητής είναι να μας δείξει αν ο χειρισμός της ανεξάρτητης μεταβλητής προκάλεσε αλλαγή στις τιμές της προϋπόθεση η εξαρτημένη μεταβλητή που θα επιλέξουμε να μελετήσουμε να είναι ευαίσθητη στην επίδραση της ανεξάρτητης μεταβλητής, αξιόπιστη στη μέτρησή της, και έγκυρη σχετικά με το φαινόμενο που μελετάται

15 Εξαρτημένες & Aνεξάρτητες Μεταβλητές ο χειρισμός της ανεξάρτητης μεταβλητής δεν είναι πάντα άμεσος ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1 επίδραση ενός φαρμάκου στην ικανότητα αντίληψης χώρου Η ικανότητα μετριέται με την έκθεση των συμμετεχόντων σε 2 διαστήματα και τους ζητείται να τα συγκρίνουν Η επίδραση του φαρμάκου μετριέται με τη δημιουργία 2 ομάδων, μία που παίρνει το φάρμακο και μια που παίρνει placebo ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2 ο βαθμός στον οποίο η ικανότητα αναγνώρισης προσώπων επηρεάζεται από τον προσανατολισμό του ερεθίσματος (όρθιο ή αντεστραμμένο) στην παιδική ηλικία

16 Εξαρτημένες & Aνεξάρτητες Μεταβλητές η διάκριση είναι λειτουργική μια μεταβλητή μπορεί σε μια έρευνα να έχει το ρόλο της εξαρτημένης και σε μια άλλη το ρόλο της ανεξάρτητης εργασιακός φόρτος επαγγελματική εξουθένωση (burnout) επαγγελματική εξουθένωση εργασιακός φόρτος

17 Ρύθμιση & Διαμεσολάβηση η διάκριση είναι λειτουργική μια μεταβλητή μπορεί σε μια έρευνα να έχει το ρόλο της εξαρτημένης και σε μια άλλη το ρόλο της ανεξάρτητης εργασιακός φόρτος επαγγελματική εξουθένωση (burnout) επαγγελματική εξουθένωση εργασιακός φόρτος

18 Μία ακόμη λειτουργική διάκριση... Ρυθμιστικές μεταβλητές (moderators) Διαμεσολαβητικές μεταβλητές (mediators)

19 Ρύθμιση (moderation)

20 Ρύθμιση Η έννοια της ρύθμισης ή αλληλεπίδρασης είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα Παραγοντικά Σχέδια

21 Παραγοντικά Σχέδια όταν σε ένα πειραματικό σχέδιο χειριζόμαστε περισσότερες από μία ανεξάρτητες μεταβλητές ελέγχουμε την υπόθεση ότι το μέγεθος της επίδραση της ανεξάρτητης μεταβλητής στην εξαρτημένη μεταβάλλεται ανάλογα με τη τιμή που παίρνει μια άλλη ανεξάρτητη μεταβλητή εξέταση ταυτόχρονης επίδρασης ανεξάρτητων μεταβλητών

22 Παραγοντικά Σχέδια Παράδειγμα Η χορήγηση του φαρμάκου Χ είναι αποτελεσματική για τη θεραπεία της κατάθλιψης Η χρήση του φαρμάκου Χ είναι πιο αποτελεσματική για τη θεραπεία της κατάθλιψης για τις γυναίκες από ότι για τους άντρες Χορήγηση φαρμάκου Χ (ΝΑΙ/ ΟΧΙ) X Φύλο (ΑΝΔΡΕΣ/ΓΥΝΑΙΚΕΣ) 2 x 2 = 4 συνθήκε ς

23 Παραγοντικό Σχέδιο ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΦΑΡΜΑΚΟΥ ΝΑΙ ΟΧΙ Άνδρες ΦΥΛΟ Γυναίκες

24 Παραγοντικό Σχέδιο Τουλάχιστον 2 ανεξάρτητες μεταβλητές (αλληλεπίδραση) Σειρές x Στήλες = συνθήκες πειράματος Κελιά = κάθε κελί, μία πειραματική συνθήκη Όλοι οι πιθανοί συνδυασμοί των

25 Τι σημαίνει στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση (interaction)??? Παράδειγμα «Ποιό είδος θεραπείας είναι πιο αποτελεσματικό;» αντικαθίσταται από: «Ποιό είδος ασθενών ανταποκρίνεται καλύτερα σε ποιό είδος θεραπείας»

26 Ρυθμιστική Μεταβλητή 10 moderator Φύλο (Ρ) Χορήγηση Φαρμάκου (Χ) Κατάθλιψη (Υ) 0 η σχέση x y διαφοροποιείται για 36 κάθε επίπεδο της ρυθμιστικής μεταβλητής

27 Πιθανά Αποτελέσματα Παράδειγμα Θέλουμε να εξετάσουμε αν η χορήγηση φαρμάκου Χ και το φύλο επηρεάζουν την καταθλιπτική συμπεριφορά 2 (χορήγηση φαρμάκου Χ/ μη χορήγηση) x 2 (άνδρας/ γυναίκα) Παραγοντικό Σχέδιο Εξαρτημένη μεταβλητή: κατάθλιψη 3 υποθέσεις Σε όσους χορηγηθεί το φάρμακο θα εμφανίσουν χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης (κύρια επίδραση) Το φύλο επηρεάζει την κατάθλιψη(κύρια επίδραση) Yπάρχει αλληλεπίδραση Η χορήγηση του φαρμάκου Χ σχετίζεται με διαφορετικά επίπεδα κατάθλιψης για τα διαφορετικά φύλα

28 Κύρια Επίδραση Χορήγηση Φαρμάκου y 10 ΑΝΔΡΕ Σ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Κατάθλιψη 0 ΟΧΙ ΝΑΙ x Τα άτομα στα οποία χορηγείται το φάρμακο εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, ανεξαρτήτως φύλου

29 Κύρια Επίδραση Φύλου y 10 Κατάθλιψη ΑΝΔΡΕ Σ ΓΥΝΑΙΚΕ Σ 0 ΟΧΙ ΝΑΙ x Οι άνδρες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης από τις γυναίκες, ανεξαρτήτως του αν τους χορηγείται το

30 2 Κύριες Επιδράσεις y 10 ΑΝΔΡΕ Σ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Κατάθλιψη 0 ΟΧΙ ΝΑΙ x Οι άνδρες εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψηςαπό τις γυναίκες, ανεξαρτήτως του αν τους χορηγείται το φάρμακο/ και αυτοί που παίρνουν το φάρμακο εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης ανεξαρτήτως φύλου

31 Αλληλεπίδραση, Χωρίς Κύριες y 10 Επιδράσεις ΑΝΔΡΕ Σ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Κατάθλιψη 0 ΟΧΙ Η χορήγηση φαρμάκου οδηγεί σε περιορισμό των καταθλιπτικών συμπτωμάτων μόνο για τις γυναίκες, ενώ όδηγεί σε αύξηση στους άνδρες ΝΑΙ x

32 Αλληλεπίδραση με Κύρια y 10 Επίδραση ΑΝΔΡΕ Σ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Κατάθλιψη 0 ΟΧΙ ΝΑΙ x Η χορήγηση του φαρμάκου επηρεάζει μόνο τις γυναίκες (το ένα δηλαδή επίπεδο της άλλης ανεξάρτητης μεταβλητής)

33 Τι σημαίνει στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση (interaction)??? Παράδειγμα 2 x 2 Παραγοντικό Σχέδιο ΟΧΙ Άνδρες 7.7 (4.6) Γυναίκες 6.5 (4.2) ΝΑΙ 6.2 (3.5) 5.1 (2.8) Means Means

34 Τι σημαίνει στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση (interaction)??? Τί εξετάζουμε? Διαφορές εξαιτίας της χορήγησης φαρμάκου Η χορήγηση φαρμάκου σχετίζεται με χαμηλότερη κατάθλιψη Διαφορές εξαιτίας του φύλου Άνδρες πιο καταθλιπτικοί από τις γυναίκες Αλληλεπίδραση φαρμάκου και φύλου Τί σημαίνει; Γιατί λέμε ότι όταν έχουμε αλληλεπίδραση δεν ισχύουν οι κύριες επιδράσεις; Η χορήγηση του φαρμάκου επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο άνδρες και γυναίκες;

35 Moderation (Ρύθμιση) 10 Αλληλεπιδράσεις (ή ρύθμιση) δεν εξετάζουμε ΜΟΝΟ με πειράματα αλλά και με έρευνες συσχέτισης. 0 36

36 Moderation (Ρύθμιση) Ο Moderator 10 (ρυθμιστική μεταβλητή) και O Predictor (ανεξάρτητη μεταβλητή) μπορεί να είναι κατηγορικές ή συνεχείς μεταβλητές

37 Ρυθμιστική Μεταβλητή 10 moderator Ανθεκτικότητα (Ρ) Εξωστρέφεια (Χ) Κατάθλιψη (Υ) 0 η σχέση x y διαφοροποιείται για 36 κάθε επίπεδο της ρυθμιστικής μεταβλητής

38 Αλληλεπίδραση, Χωρίς Κύριες y 10 Επιδράσεις - Ανθεκτικότη τα+ Ανθεκτικότη τα Κατάθλιψη 0 Μη εξωστρεφείς Εξωστρεφείς x

39 Και λίγο στατιστική. Ποια βήματα 10ακολουθούμε για να εξετάσουμε μια αλληλεπίδραση με ανάλυση παλινδρόμησης: 2 ΒΗΜΑTA Ανεξάρτητες Εξαρτημένη Εξωστρέφεια Κατάθλιψη Ανθεκτικότητα Εξωστρέφεια* Ανθεκτικότητα

40 Και λίγο στατιστική. για την ανεξάρτητη 10 και τη ρυθμιστική μεταβλητή χρησιμοποιούμε τις σταθμισμένες τιμές τους (z-scores) χρησιμοποιούμε τις σταθμισμένες τιμές για να κατασκευάσουμε την αλληλεπίδραση υπολογίζουμε τη στατιστική σημαντικότητα των simple slopes:

41 Simple Slopes y 10 ΑΝΔΡΕ Σ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Κατάθλιψη 0 ΟΧΙ ΝΑΙ x

42 Διαμεσολάβηση (mediation)

43 Διαμεσολαβητική Μεταβλητή 10 mediation Παρακολο ύθηση μαθημάτω ν (Χ) Κατανόησ η (Μ) Επίδοση στο μάθημα (βαθμός) (Υ) 0 εξηγεί γιατί η x οδηγεί στη y (δηλ. γιατί υφίσταται η σχέση x y) 36

44 Διαμεσολαβητική μελέτη Μεταβλητή μηχανισμών που διαμεσολαβούν Εξωτερικές Συνθήκες π.χ. μέγεθος και σύνθεση καταλόγου, χρονικό διάστημα Μηχανισμός π.χ. αναγνώριση & κωδικοποίηση λέξεων, σημασιολογική κατηγοριοποίη ση της πληροφόρησης, επανάληψη επειδή Φαινόμενο Λεκτική μνήμη Συμπεριφορές Αριθμός λέξεων, Αριθμός και Είδος σφαλμάτων ΣΗΜΕΙΩΣΗ: ΥΠΟΔΗΛΩΝΕΤΑΙ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ

45 Διαμεσολάβηση Εάν μια τρίτη μεταβλητή διαμεσολαβεί στη σχέση μεταξύ X και Y, τότε όταν λαμβάνεται υπόψη η επίδραση της διαμεσολαβητικής μεταβλητής, το c θα είναι είτε ίσο με 0 (πλήρης διαμεσολάβηση) ή θα είναι σημαντικά μικρότερο από ότι ήταν αρχικά (μερική διαμεσολάβηση)

46 Παράδειγμα Ανεργία Αυτεπάρκεια Κατάθλιψη 4 βήματα για να εξετάσουμε τη διαμεσολάβηση (Baron & Kenny, 1986)

47 ΒΗΜΑ 1 ο Η ανεξάρτητη μεταβλητή σχετίζεται στατιστικώς σημαντικά με την εξαρτημένη Αυτεπάρκεια Ανεργία Άγχος Στο βήμα αυτό αποδεικνύεται ότι υπάρχει μια σχέση που μπορεί να διαμεσολαβηθεί

48 ΒΗΜΑ 2 ο Ο προβλεπτικός παράγοντας (ανεξάρτητη μ.) σχετίζεται στατιστικώς σημαντικά με την διαμεσολαβητική μεταβλητή Αυτεπάρκεια Ανεργία Άγχος

49 ΒΗΜΑ 3 ο Η διαμεσολαβητική μεταβλητή σχετίζεται στατιστικώς σημαντικά με την εξαρτημένη μεταβλητή Αυτή υπολογίζεται, ενώ λαμβάνουμε υπόψη ΚΑΙ την επίδραση της ανεξάρτητης μεταβλητής Αυτεπάρκεια Ανεργία ελέγχοντας Άγχος

50 ΒΗΜΑ 4 ο Το σθένος της σχέσης μεταξύ ανεξάρτητης και εξαρτημένης μεταβλητής περιορίζεται σημαντικά όταν περιλαμβάνουμε τον διαμεσολαβητή υπόψη Αυτεπάρκεια Ανεργία εάν 0 = ΠΛΗΡΗΣ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ Άγχος εάν μεγαλύτερη από 0 αλλά ασθενέστερη = ΜΕΡΙΚΗ

51 Τελευταίο ΒΗΜΑ Στην περίπτωση που βρίσκουμε διαμεσολάβηση είναι σημαντικό να υπολογίσουμε εάν η μείωση που υπέστη το σθένος της σχέσης ανεξάρτητηςεξαρτημένης μεταβλητής είναι στατιστικά σημαντικό χρησιμοποιούμε το Ανεργία t a SOBEL TEST Αυτεπά ρ-κεια t b Άγχος Κρίνεται ως αρκετά συντηρητικό τεστ

52 Τελευταίο ΒΗΜΑ SOBEL TEST Ανεργία t a Αυτεπά ρ-κεια t b Άγχος

53 Διαμεσολάβηση vs. Έμμεση Σχέση Στην περίπτωση της έμμεσης σχέσης (indirect effect) ισχύουν οι ίδιες συνθήκες με τη διαμεσολάβηση εκτός από τη 1 η = δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ εξαρτημένης και ανεξάρτητης μεταβλητής Διαμεσολάβησ η: Έμμεση Σχέση: X M Y X M Y Mathieu & Taylor, 2006

54 Διαμεσολάβηση vs. Έμμεση Σχέση Στην περίπτωση της έμμεσης σχέσης ΔΕ μπορούμε να μιλήσουμε για αιτιότητα Αντίθετα, η ύπαρξη έμμεσης σχέσης μας δίνει πληροφορίες ΜΟΝΟ για τη χρονική ακολουθία εμφάνισης των μεταβλητών Έμμεση Σχέση: X M Y

55 Παράδειγμα Διαμεσολάβησης.29*.16, z = 2.00* Μητρικός Υπερπροστατευ τισμός -.41** * Γονεϊκή πρόθεση για χορήγηση αυτονομίας -.37** Συμπεριφορικά Προβλήματα των παιδιών * p <.05, ** p <.01, ***p <.001 Holmbeck, 2002

56 Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Dawson, J.F. (2014). Moderation in management research: What, why, when, and how. Journal of Business Psychology, 29, Holmbeck, G.N. (1997). Toward terminological, conceptual, and statistical clarity in the study of mediators and moderators: Examples from the child-clinical and pediatric psychology literatures. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 65, Mathieu, J.E., & Taylor, S.R. (2006). Clarifying conditions and decision points for mediational type inferences in organizational behavior. Journal of Organizational Behavior, 27,

57 Ασκήσεις για την επόμενη ΑΣΚΗΣΗ 1: εβδομάδα Η βραδινή εφημερία αυξάνει τη πιθανότητα γνωστικών σφαλμάτων εξαιτίας της κόπωσης που βιώνουν οι γιατροί. α) Στην παραπάνω υπόθεση διαμεσολάβησης (mediation) εντοπίστε την ανεξάρτητη μεταβλητή, την εξαρτημένη μεταβλητή και τη διαμεσολαβητική μεταβλητή. β) Περιγράψτε τα 4 βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε για να εξετάσουμε εμπειρικά την υπόθεση αυτή σύμφωνα με τους Baron και Kenny. γ) Σε ποιά περίπτωση θα μιλήσουμε για πλήρη διαμεσολάβηση (full mediation) και σε ποιά για μερική διαμεσολάβηση (partial mediation);

58 Ασκήσεις για την επόμενη ΑΣΚΗΣΗ 2: Διενεργείται μία έρευνα ανάμεσα σε φοιτητές για να εξεταστεί αν το φύλο (αγόρια, κορίτσια) και ο βαθμός παρακολούθησης (υψηλή, χαμηλή) σε ένα μάθημα επηρεάζει το βαθμό των εξετάσεων. Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν οδήγησε στο αποτέλεσμα που παρουσιάζεται στο διπλανό γράφημα. Πώς θα χαρακτηρίζατε το αποτέλεσμα αυτό και πώς θα περιγράφατε τα εβδομάδα

59 gr