GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE BEOGRAD

Transcript

1 GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE BEOGRAD Januar godine

2 INVESTITOR: REPUBLIKA SRBIJA GRAD SMEDEREVO Omladinska br. 1, Smederevo IZRADA IZVEŠTAJA: GRADSKI ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE BEOGRAD, Bulevar despota Stefana 54-a DIREKTOR ZAVODA: Prof. dr Dušanka Matijević, spec. socijalne medicine RUKOVODILAC CENTRA ZA HIGIJENU I HUMANU EKOLOGIJU: Dr Slaviša Mladenović, spec. higijene NAČELNIK JEDINICE ZA PROCENU UTICAJA I IZRADU ANALIZA, ELABORATA I STUDIJA: Dr DRAGAN PAJIĆ, spec. higijene SARADNICI: SEŽANA VUKĈEVIĆ, spec. san. hem. Mr sc DRAGAN CRNKOVIĆ, dipl.ing.tehn. NIKOLA MATIĆ, viši sanitarni tehniĉar PODIZVOĐAČ: GEOM D.O.O 2

3 S A D R Ţ A J Strana 1.0. UVOD CILJ ISPITIVANJA ZAGAĐENOSTI ZEMLJIŠTA METODOLOGIJA ISPITIVANJA PODRUČJE ISPITIVANJA REZULTATI ISPITIVANJA TUMAČENJE REZULTATA ZAKLJUČNE KONSTATACIJE PREDLOG MERA PRILOZI

4 1.0. U V O D Ugovorom (Broj: , odnosno II-3 broj: 2171/14 od 11/ godine), zaključenim između Gradske Uprave grada Smedereva i Gradskog zavoda za javno zdravlje, Beograd definisani su uslovi sprovođenja monitoringa (zagađenosti) zemljišta na teritoriji grada Smedereva. Zakonske osnove uspostavljenog Programa ispitivanja zagađenosti zemljišta su sadrţane u Zakonu o zaštiti ţivotne sredine (»Sluţbeni glasnik Republike Srbije«, br. 135/04 i 36/09), Pravilniku o načinu određivanja i odrţavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdevanja (»Sluţbeni glasnik RS«, br. 92/08), Uredbi o programu sistematskog praćenja kvaliteta zemljišta, indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta i metodologiji za izradu remedijacionih programa (''Sl. glasnik RS'' br. 88/2010) i drugim zakonskim odredbama. Realizacijom navedenog Ugovora u toku godine uzorkovano je i laboratorijski ispitano ukupno 15 uzoraka zemljišta sa isto toliko lokacija na široj teritoriji grada Smedereva CILJ ISPITIVANJA ZAGAĐENOSTI ZEMLJIŠTA Program sistematskog ispitivanja zagađenosti zemljišta na teritoriji Smedereva omogućava ostvarivanje sledećih ciljeva: - određivanje koncentracije opasnih i štetnih materija u zemljištu; - praćenje stanja zagađenosti zemljišta u zoni sanitarne zaštite izvorišta vodovoda; - obradu informacija i formiranje baze podataka o stepenu zagađenja i karakteristikama zemljišta; - davanje predloga mera za smanjenje štetnih uticaja i zagađenosti zemljišta na teritoriji Smedereva; - ostvarivanje polazne osnove za integralno upravljanje ţivotnom sredinom na posmatranom području. 4

5 3.0. METODOLOGIJA ISPITIVANJA Laboratorijsko ispitivanje i tumačenje rezultata je izvršeno u skladu sa odredbama Uredbe o programu sistematskog praćenja kvaliteta zemljišta, indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta i metodologiji za izradu remedijacionih programa (''Sl. glasnik RS'' br. 88/2010). U tabeli 1. su prikazane metode laboratorijskog ispitivanja zemljišta prema parametrima ispitivanja koje su urađene u skladu sa Standardom SRPS ISO 17025:2006. parametar metoda Sadrţaj vlage % SRPS ISO 11465:2002 ph vrednost u H 2 O SRPS ISO 10390:2007 Organska materija - gubitak ţarenjem (550 C) % VDM 0081 Sadrţaj gline % ISO 11277:2009 Olovo Pb VDM 0131 Kadmijum Cd VDM 0131 Bakar Cu VDM 0131 Cink Zn VDM 0131 Ukupan hrom Cr VDM 0131 Nikl Ni VDM 0131 Arsen As VDM 0131 Ţiva Hg VDM 0131 Pesticidi ISO 10382:2002 PAU - Policiklični aromatični ugljovodonici ISO 18287:2006 PCB - Polihlorovani bifenili ISO 10382:2002 Ukupni ugljovodonici ISO 16703:2004 C 10 -C 40 Ispitivanje sadrţaja gline je obavljeno u laboratoriji Geom d.o.o. Na svim lokacijama uzorkovanje je obavljeno sa dubine cm. Prilikom uzorkovanja na svakoj lokaciji je formiran kompozitni uzorak, dobijen od 3 pojedinačna uzorka uzeta sa površine od oko m 2. U prilogu Izveštaja su dostavljeni: tabela sa podacima o lokacijama, GPS koordinatama i registrovanim odstupanjima po parametrima ispitivanja, pojedinačni izveštaji o ispitivanju i fotografije sa uzorkovanja. Zbog nepostojanja odgovarajućih orto-foto ili satelitskih snimaka područja, lokacije uzorkovanja nisu mogle biti prikazane na karti. 5

6 4.0. PODRUČJE ISPITIVANJA Plan uzorkovanja sa navedenim lokacijama uzorkovanja je dobijen od strane Predstavnika Gradske Uprave grada Smedereva (Svetlana Ilić) u čijem prisustvu je i izvršeno uzorkovanje. Tokom realizacije Programa praćenja zagađenosti zemljišta na teritoriji Smedereva u godini ispitano je zemljište na poljoprivrednim površinama, u zoni sanitarne zaštite izvorišta, sa javnih površina i u zoni uticaja komunalno-industrijskih delatnosti. Lokacije uzorkovanja zemljišta u godini: 1. Tvrđava Smederevo, kod dečijeg igrališta 2. JKP»Vodovod«Smederevo postrojenje za proizvodnju i preradu vode 3. Prelaz industrijske zone na poljoprivrednu ka Kovinu (kod kanala) 4. Vodoizvorište Šalinac, kod vodotornja 5. Radinac Reon 7 6. Mala Krsna, u dvorištu OŠ»Đura Đaković«7. Mesto akcidenta iz godine (pored puta Mala Krsna Osipaonica) 8. Osipaonica, pored Reciklaţnog centra»zoran junior«9. Dunavski park kod dečijeg igrališta 10. Zdravstveni centar»sv.luka«, Smederevo 11. Benzinska stanica NIS Petrol naselje Carina 12. Javna česma kod O.Š.»Jovan Jovanović Zmaj«13. Predškolska ustanova Smederevo vrtić»pčelica«papazovac 14. Gradska deponija, Godominsko polje 15. Selo Udovice, preko puta otkupno-distributivnog centra»delta-agrar«slika 1. Uzorkovanje sa poljoprivrednih površina Prelaz industrijske zone na poljoprivrednu ka Kovinu (kod kanala) Selo Udovice voćnjak kod»delta-agrar«-a 6

7 Slika 2. Uzorkovanje u okviru zone sanitarne zaštite izvorišta Vodoizvorište Šalinac kod vodotornja JKP»Vodovod«Smederevo postrojenje za proizvodnju i preradu vode 5.0. REZULTATI ISPITIVANJA Laboratorijsko ispitivanje 15 uzoraka zemljišta uzetih sa područja Smedereva u godini, pokazuje da u površnom sloju tla (dubina cm) na svim lokacijama postoji povećanje koncentracije nekog od parametra ispitivanja. Broj uzoraka u kojima je odstupao neki od parametara ispitivanja je prikazan na grafikonu broj 1. Grafikon BROJ UZORAKA U KOJIMA SU REGISTROVANA ODSTUPANJA PO PARAMETRIMA ISPITIVANJA

8 U odnosu na norme date u Uredbi o programu sistematskog praćenja kvaliteta zemljišta, indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta i metodologiji za izradu remedijacionih programa (''Sl. glasnik RS'' br. 88/2010), prekoračenja granične vrednosti su se kretala u sledećem opsegu: - nikl (Ni) 41,4 135,0 mg/kg, - bakar (Cu) 23,6 224,0 mg/kg, - cink (Zn) 77,5 373,0 mg/kg, - hrom (Cr) 78,3 152,0 mg/kg, - olovo (Pb) 296,0 mg/kg, - ţiva (Hg) 1,8 mg/kg, - arsen (As) 22,5 mg/kg, - ukupni ugljovodonici C 10 -C 40 31,2 158,0 mg/kg, - polihlorovani bifenili (PCB) 0,026 3,072 mg/kg, - policiklični aromatični ugljovodonici (PAU) 1,6 i 4,93 mg/kg, - DDT 24,0 μg/kg, U 4 uzorka su pojedini parametri ispitivanja sem granične prekoračili i remedijacionu vrednost datu u gore navedenoj Uredbi i to: nikl Vodoizvorište šalinac, kod vodotornja nikl mesto akcidenta iz godine, na putu Mala Krsna - Osipaonica bakar i PCB tvrđava Smederevo, kod dečijeg igrališta U prilogu Izveštaja je data tabela u kojoj su prikazana odstupanja parametara ispitivanja po lokacijama, u odnosu na norme Uredbe (''Sl. glasnik RS'' br. 88/2010). Slika 3. Uzorkovanje zemljišta sa javnih površina Zdravstveni centar»sv.luka«, Smederevo Dvorište OŠ»Đura Jakšić«Mala Krsna 8

9 Slika 3. Uzorkovanje u zoni uticaja komunalno-industrijskih delatnosti Osipaonica, pored reciklažnog centra»zoran Junior«Deponija Godominsko polje 6.0 TUMAČENJE REZULTATA Poređenje rezultata laboratorijskog ispitivanja i stručno tumačenje su urađeni na osnovu Uredbe o programu sistematskog praćenja kvaliteta zemljišta, indikatorima za ocenu rizika od degradacije zemljišta i metodologiji za izradu remedijacionih programa (''Sl. glasnik RS'' br. 88/2010). U Uredbi su normirane vrednosti većine ispitivanih parametara koje su date kao: 1. granična vrednost - ukazuje na kontaminaciju zemljišta i 2. remedijaciona vrednost - ukazuje na visok nivo kontaminacije koja zahteva i dodatno razmatranje potrebe za sprovođenje postupaka sanacije i remedijacije zemljišta. U najvećem broju ispitanih uzoraka zemljišta registrovano je prekoračenje koncentracije nikla (Ni) i bakra (Cu). Visoka učestalost prisustva ova dva metala u zemljištu ukazuje da se najverovatnije radi o geološkoj uslovljenosti, zbog specifičnog geohemijskog sastava zemljišta na ovom području. Pored toga ne isključuje se dodatni antropogeni uticaj putem emisije navedenih polutanata u vazduh, vode i zemljište iz industrije, termo-energetskih kompleksa, saobraćaja, poljoprovrede, komunalnih delatnosti i dr. Ostala odstupanja teških metala se javljaju u manjem broju slučajeva i više su u vezi sa štetnim uticajima na zemljište iz predhodnog perioda (istorijsko zagađenje). 9

10 Obzirom da je dominantni uzrok povećanog sadrţaja nikla na posmatranom području geološko poreklo, kao i da te koncentracije u apsolutnom iznosu nisu tako visoke, to nije neophodno razmatrati potrebu za izradu remedijacionih programa na lokacijama gde je koncentracija nikla prekoračila remedijacionu vrednost. U proceni uzroka prisustva povećanih koncentracija nikla u svim ispitanim uzorcima zemljišta treba imati u vidu i činjenicu da su u zakonskoj regulativi za graničnu i remedijacionu vrednost stavljene dosta niske konecentracije pojednih parametara (pre svega nikla) koje nisu uzele u obzir prirodnu zastupljenost odeređenih polutanata u zemljištu na teritoriji Republike Srbije. Za razliku od toga, registrovanje visokih koncentracija bakra i polihlorovanih bifenila (PCB), koje su bile iznad remedijacione vrednosti na lokaciji Smederevska tvrđava - kod dečijeg igrališta, zahteva obavljanje dopunskih ispitivanja u cilju potvrde navedenog nalaza, utvrđivanja granice konataminacije i potrebe za pristupanje izradi Programa remedijacije zemljišta. Pored toga na navedenoj lokaciji graničnu vrednost su prekoračile i koncentracije Pb, Zn, Ni, Hg, As, PAH, i indeksa ugljovodonika C 10 -C 40. Slika 4. Uzorkovanje zemljšta na lokaciji Smederevska tvrđava, kod dečijeg igrališta Od ispitivanih organskih poluitanata u uzorcima zemljišta na teritoriji Smedereva najčešće je odstupao sadrţaj ukupnih ugljovodonika C 10 -C 40, koji su bili povećani u 5 uzoraka, a zatim i PCB koji su bili povećani u 4 uzorka. Generalno sadrţaj organskih polutanata je bio nizak, a konstatovana prekoračenja nisu od značaja, izuzev nalaza PCB na lokaciji Smederevska tvrđava. 10

11 7.0. ZAKLJUČNE KONSTATACIJE Na osnovu rezultata sprovedenog monitoringa zagaďenosti zemljišta na teritoriji grada Smedereva u godini i stručnog razmatranja moţemo konstatovati sledeće: - Tokom realizacije Programa monitoringa zemljišta na teritoriji Smedereva u godini, Gradski zavod za javno zdravlje, Beograd je uzorkovao i laboratorijski ispitao ukupno 15 uzoraka zemljišta. - Na osnovu obrađenih rezultata laboratorijskih analiza se moţe konstatovati da na svim lokacijama postoje odstupanja u pogledu sadrţaja nekih od opasnih i štetnih materija u zemljištu, u odnosu na merodavnu regulativu. - Najčešće odstupanje se odnosi na povećanje sadrţaja nikla u zemljištu (u svim uzorcima) i bakra (u 13 od 15 uzoraka), dok su u manjem broju uzoraka bile povećane vrednosti drugih metala (cink, hrom, olovo, ţiva i arsen), organskih polutanata (indeks ugljovodonika C 10 -C 40, PCB, PAU i razgradni produkti DDT-a). - Vrednosti većine navedenih zagađujućih materija su se nalazile neposredno iznad referentnih graničnih vrednosti, što ukazuje na nizak stepen kontaminacije koji ne zahteva primenu remedijacionih postupaka za sanaciju. - Povećani sadrţaj nikla i bakra, obzirom na učestalost, ukazuje na specifičnost u geohemijskom sastavu površinskog sloja tla na posmatranom području, mada se ne moţe isključiti ni potencijalni antropogeni uticaj. - Referentnu remedijacionu vrednost, koja ukazuje na viši stepen kontaminacije, su prekoračile koncentacije nikla u 2 uzorka i u jednom uzorku bakra i PCB. - Na 2 lokacije na kojima je koncentracija nikla premašila remedijacionu vrednost, dodatno razmotriti mogući udeo anropogenog uticaja, mada u apsolutnom iznosu nađene koncentracije nisu tako visoke. - Registrovanje visokih koncentracija bakra i PCB (preko remedijacione vrednosti), kao i povećanog sadrţaja drugih polutanata (Pb, Zn, Ni, Hg, As, PAH, i indeksa ugljovodonika C 10 -C 40 ) na lokaciji Smederevska tvrđava, kod dečijeg igrališta, zahteva dopunska ispitivanja u cilju potvrde navedenog nalaza, utvrđivanja granice konataminacije i potrebe za pristupanje izradi Programa remedijacije zemljišta. - Nalaz povećanih koncentracija teških metala i pojedinih organskih parametara u zemljištu na drugim lokacijama, treba dovesti u vezu sa aktivnostima i uticajima u predhodnom periodu, kao i namenom prostora u okruţenju predmetnih lokacija. - Registrovanje povećanih vrednosti pojedinih štetnih i opasnih materija u zemljištu na teritoriji grada Smedereva zahteva nastavak sprovođenja Programa ispitivanja, u 11

12 kontinuitetu i na većem broju lokacija. Ispitivanje je značajno za procenu zagađenosti zemljišta i mogućih štetnih uticaja na zdravlje ljudi i ţivotnu sredinu, kao i zbog predlaganja i preduzimanja neophodnih mera prevencije i sanacije PREDLOG MERA Imajući u vidu zadatke i ciljeve definisane Programom i rezultate monitoringa zemljišta na teritoriji grada Smedereva u godini, predlaţemo sledeće mere za smanjenje zagaďenja i popravljanje stanja zemljišta: 1. Sagledati značaj i udeo pojedinih zagađivača u pogledu štetnih uticaja na stanje zemljišta i ţivotnu sredinu u celini, kao i zdravlje ljudi, 2. Obezbediti sprovođenje zakonom propisanog monitoringa emisije štetnih i opasnih materija u ţivotnu sredinu poreklom od postojećih emitera. 3. Sprovoditi mere usmerene na otklanjanje (minimiziranje) nepovoljnih uticaja zagađivača na ţivotnu sredinu i zdravlje ljudi. 4. Pojedine zone na teritoriji grada, od posebnog interesa za integralno upravljanje ţivotnom sredinom i zdravlje stanovništva, obraditi zasebnim ekotoksikološkim istraţivanjima. Ovo se pre svega odnosi na prostor u okviru zone sanitarne zaštite izvorišta vodovoda, prostor komunalnih deponija, industrijske komplekse, zemljište pored magistralnih saobraćajnica, zemljište u okviru gradskih parkova i zona rekreacije, poljoprivredne površine na kojima se uzgajaju ţivotne namirnice za ishranu stanovništva i dr. 5. Primeniti mere zaštite zemljišta pored saobraćajnica, uređenjem i odrţavanjem sistema za sakupljanje i tretman voda sa kolovoza (kanali pored puta, šahtovi za sakupljanje i taloţenje splavina). 6. Nastaviti prikupljanje podataka o prisustvu zagađujućih materija u zemljištu, u cilju izrade mape područja u koju će se uneti podaci o zagađenosti zemljišta, posebno osetljivim zonama i zonama koje su posebno opterećene zagađivačima specifičnog porekla (industrijsko zagađenje, zagađenje poreklom od saobraćaja i poljoprivrednih aktivnosti, zagađenje unutar zona sanitarne zaštite objekata i izvorišta vodosnabdevanja). 7. U cilju određivanja rasprostiranja zagađenja, dopuniti ispitivanja zemljišta utvrđivanjem zone kontaminacije, odnosno granice nezagađenog zemljišta, na onim lokacijama gde je tokom ispitivanja utvrđeno značajnije prisustvo štetnih i opasnih materija Smederevska tvrđava, kod dečijeg igrališta. 12

13 P R I L O Z I 13

14 ISPITIVANJE ZAGAĐENOSTI ZEMLJIŠTA NA TERITORIJI SMEDEREVA U GODINI Br Lokacija ID broj; GPS koordinate Parametar koji odstupa TvrĎava Smederevo, kod dečijeg igrališta ID ; GPS 44 o 40' 06,9'' - 20 o 55' 36,8'' JKP»Vodovod«Smederevo postrojenje za proizvodnju i preradu vode ID ; GPS 44 o 40' 22,3'' - 20 o 56' 36,9'' Pb, Zn, Cu, Ni, Hg, As, PAH, PCB, C 10 -C 40 Cu, Ni, Cr 3. Prelaz industrijske zone na poljoprivrednu ka Kovinu ID ; GPS 44 o 41' 13,6'' - 20 o 57' 35,7'' Zn, Cu, Ni, Cr 4. Vodoizvorište Šalinac, kod vodotornja ID ; GPS 44 o 40' 10,2'' - 21 o 01' 16,3'' Zn, Cu, Ni, Cr 5. Radinac Reon 7 ID ; GPS 44 o 36' 50,4'' - 20 o 58' 11,8'' Cu, Ni 6. Mala Krsna, u dvorištu O.Š. " Đura Jakšić " ID ; GPS 44 o 34' 57,7'' - 21 o 00' 20,2'' Zn, Cu, Ni Mesto akcidenta iz godine, pored puta Mala Krsna- Osipaonica ID ; GPS 44 o 35' 27,0'' - 21 o 05' 01,0'' Osipaonica preko puta reciklaţnog centra "Rajčetov", pored Centra d.o.o. "Zoran junior" ID ; GPS 44 o 33' 12,9'' - 21 o 02' 25,0'' Ni, Cr Cu, Ni 9. Dunavski park kod dečijeg igrališta ID ; GPS 44 o 39' 56,3'' - 20 o 55' 08,8'' Cu, Ni, C 10 -C Zdravstveni centar»sveti Luka«Smederevo ulaz II ID ; GPS 44 o 39' 36,1'' - 20 o 55' 21,9'' Zn, Cu, Ni, C 10 -C 40, DDT 1 boldom su označeni parametri koji su prekoračili remedijacionu vrednost 14

15 11. Benzinska stanica»nis Petrol«naselje Carina ID ; GPS 44 o 39' 13,1'' - 20 o 55' 38,0'' Ni, PCB, C 10 -C Javna česma kod O.Š.»J.J.Zmaj«ID ; GPS 44 o 39' 13,8'' - 20 o 56' 25,1'' Cu, Ni 13. Pedagoška ustanova Smederevo vrtić»pčelica«, Papazovac ID ; GPS 44 o 38' 42,6'' - 20 o 56' 40,5'' Zn, Cu, Ni, PCB 14. Gradska deponija - Godominsko polje ID ; GPS 44 o 39' 10,3'' - 20 o 57' 14,9'' Cu, Ni, PAH, PCB, C 10 -C Selo Udovice preko puta otkupnog distributivnog centra»delta Agrar«ID ; GPS 44 o 37' 53,5'' - 20 o 51' 19,7'' Cu, Ni 15