ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΗΜΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Το κλασσικό μοντέλο της θεωρίας κινδύνου με ρευστοποιημένα αποθεματικά, επενδύσεις και μερίσματα ΣΑΒΙΝΑ Ι. ΣΚΛΗΡΟΥ Διπλωματική Εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς ως μέρος των απαιτήσεων για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού Διπλώματος στην Αναλογιστική Επιστήμη και την Διοικητική Κινδύνου. Πειραιάς Νοέμβριος 8

2 Η παρούσα Διπλωματική Εργασία εγκρίθηκε ομόφωνα από την Τριμελή Εξεταστική Επιτροπή που ορίσθηκε από τη ΓΣΕΣ του Τμήματος Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς στην υπ αριθμ... συνεδρίασή του σύμφωνα με τον Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Αναλογιστική Επιστήμη και Διοικητική Κινδύνου Τα μέλη της Επιτροπής ήταν: - Αναπληρωτής Καθηγητής Ε. Χατζηκωνσταντινίδης (Επιβλέπων) - Καθηγητής Μ. Νεκτάριος - Επίκουρος Καθηγητής Γ. Τζαβελάς Η έγκριση της Διπλωματική Εργασίας από το Τμήμα Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα.

3

4 UNIVERSITY OF PIRAEUS DEPARTMENT OF STATISTICS AND INSURANCE SCIENCE POSTGRADUATE PROGRAM IN ACTUARIAL SCIENCE AND RISK MANAGEMENT The lassial risk model with liqid reserves, redit interest rate and threshold dividends SAVINA I. SKLIROU MS Dissertation sbmitted to the Department of Statistis and Insrane Siene of the University of Piraes in partial flfilment of the reqirements for the degree of Master of Atarial Siene and Risk Management November 8 3

5 4

6 5 Στους γονείς μου

7 6

8 Ευχαριστίες Θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον καθηγητή κ. Ευστάθιο Χατζηκωνσταντινίδη, επιβλέποντά μου στην παρούσα διπλωματική εργασία, για την αμέριστη υπομονή και κατανόηση τις οποίες επέδειξε, την καίρια καθοδήγησή και την πλέον παραγωγική συνεργασία μας. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η ολοκλήρωση και παρουσίαση της εργασίας μου. Θα ήθελα ακόμη να ευχαριστήσω τους καθηγητές κ. Μιλτιάδη Νεκτάριο και κ. Γεώργιο Τζαβελά για τη συμμετοχή τους στην παρουσίαση και την αξιολόγηση της διπλωματικής εργασίας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς την οικογένειά μου και ιδιαιτέρως τους γονείς μου, τόσο για την ηθική όσο και για την οικονομική στήριξή τους στην προσπάθεια κατάκτησης της γνώσης με απώτερο στόχο ένα καλύτερο μέλλον. 7

9 8

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η μελέτη διαφόρων μέτρων χρεοκοπίας καθώς και του είδους της κατανομής των μερισμάτων που καταβάλλονται στους δικαιούχους στη στοχαστική διαδικασία που υπάρχει σύνδεση μεταξύ των ενδιάμεσων χρόνων εμφάνισης των κινδύνων και των αντίστοιχων μεγεθών των απαιτουμένων αποζημιώσεων. Στο κεφάλαιο περιγράφεται αναλυτικά το κλασσικού μοντέλο της θεωρίας κινδύνου και παρουσιάζονται κάποια σημαντικά αποτελέσματα για την προεξοφλημένη συνάρτηση ποινής των Gerber-Shi για μοντέλο αυτό. Στη συνέχεια δίνεται εκτενής περιγραφή του γενικευμένου Erlang ανανεωτικού μοντέλου κινδύνου, του οποίου ειδική περίπτωση αποτελεί το κλασσικό μοντέλο της θεωρίας κινδύνου. Στο Κεφάλαιο προστίθεται η στρατηγική σταθερού μερίσματος και παρουσιάζονται αναλυτικά αποτελέσματα για τη συνάρτηση των Gerber-Shi και των ροπών των προεξοφλημένων μερισμάτων κάτω από την ύπαρξη της στρατηγικής αυτής τόσο για το κλασσικό μοντέλο όσο και για το γενικευμένο Erlang ανανεωτικό μοντέλο της θεωρίας κινδύνου. Στο κεφάλαιο 3 τροποποιούμε το μοντέλο πλεονάσματος Poisson για έναν ασφαλιστή συμπεριλαμβάνοντας τα ρευστοποιημένα αποθέματα και τους τόκους του πλεονάσματος. Στη συνέχεια μελετάμε την πιθανότητας χρεοκοπίας και άλλες ποσότητες που σχετίζονται με τη χρεοκοπία στην τροποποιημένη σύνθετη Poisson διαδικασία πλεονάσματος μέσω της συνάρτησης των Gerber-Shi και αναλύουμε τις επιπτώσεις του τόκου και των ρευστοποιημένων αποθεμάτων στην πιθανότητα χρεοκοπίας, στο έλλειμμα τη στιγμή της χρεοκοπίας και σε άλλες ποσότητες που σχετίζονται με τη χρεοκοπία. 9

11 Το κεφάλαιο 4 περιλαμβάνει ρευστοποιημένα αποθέματα, τόκους και μερίσματα στη σύνθετη διαδικασία πλεονάσματος Poisson. Στη συνέχεια θα συζητηθούν οι αλληλεπιδράσεις του επιπέδου ρευστότητας, του επιτοκίου, του επιπέδου κατωφλίου και του ποσοστού μερίσματος στο προτεινόμενο μοντέλο κινδύνου μελετώντας την αναμενόμενη προεξοφλημένη συνάρτηση ποινής και η αναμενόμενη παρούσα αξία των μερισμάτων που καταβάλλονται έως τη στιγμή της χρεοκοπίας. Στο κεφάλαιο 5 θεωρούμε ένα μοντέλο χρεοκοπίας όπου η διαδικασία του πλεονάσματος μιας ασφαλιστικής εταιρίας είναι κατασκευασμένη έτσι ώστε μέρος του τρέχοντος πλεονάσματος να διατηρείται διαθέσιμο ανά πάσα στιγμή και το υπόλοιπο μέρος να επενδύεται μέσω της συνάρτησης των Gerber-Shi.

12 ABSTRACT The aim of this diploma thesis is to stdy varios rin measres as well as the type of dividend distribtion paid to benefiiaries in the stohasti proess that links between the intermediate times of risk exposre and the orresponding amonts of ompensation reqired. Chapter desribes in detail the lassi model of risk theory and presents some signifiant reslts for the Gerber-Shi penalized penalty fntion for this model. An extensive desription of the generalized Erlang Renewable Risk Model is given below, a speial ase of whih is the lassi model of risk theory. Chapter adds the fixed dividend strategy and presents analytial reslts for the Gerber-Shi fntion and the disonted dividend moments nder this strategy for both the lassi model and the generalized Erlang Renewable Model of Risk Theory. In Chapter 3 we modify the Poisson srpls model for an insrer by inlding liqidated stoks and srpls interest. We then stdy the probability of rin and other rin-related amonts in the modified Poisson srpls proess throgh the Gerber-Shi fntion and analyze the impat of interest and liqidity reserves on the probability of rin, the defiit at the time of rin and other amonts assoiated with rin. Chapter 4 inldes liqid reserves, interest and dividends in the Poisson srpls omposite proess. Thereafter, liqidity, interest rate, threshold, and dividend rate interations will be disssed in the proposed risk model by onsidering the expeted disonted penalty fntion and the expeted present vale of the dividends paid p to the time of the rin. In hapter 5 we onsider a rin model where the srpls of an insrane ompany is bilt so that part of the rrent srpls is kept available at all times and the remaining part is invested throgh the Gerber-Shi fntion.

13

14 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατάλογος Σχημάτων. 5 Επεξηγήσεις Συμβολισμών..6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ : Το κλασσικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου..7.. Εισαγωγή..7.. Η στοχαστική διαδικασία του αριθμού των κινδύνων Η στοχαστική διαδικασία του αριθμού των συνολικών αποζημιώσεων..4. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος για το κλασσικό μοντέλο..5. Υποθέσεις του κλασσικού μοντέλου Μέτρα χρεοκοπίας Η συνάρτηση των Gerber-Shi για το κλασσικό μοντέλο Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος για το γενικευμένο Erlang ανανεωτικό μοντέλο Η συνάρτηση των Gerber-Shi για τη γενικευμένη Erlang διαδικασία κινδύνου 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ : Το κλασσικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου με την ύπαρξη στρατηγικών μερισμάτων Εισαγωγή.58.. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος με την ύπαρξη σταθερών στρατηγικών μερισμάτων Η συνάρτηση των Gerber-Shi υπό την ύπαρξη στρατηγικής σταθερού μερίσματος Η κατανομή των καταβαλλόμενων μερισμάτων.67 3

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Το κλασσικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου με ρευστοποιημένα αποθεματικά και επενδύσεις Εισαγωγή Η τροποποιημένη στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος με την ύπαρξη ρευστοποιημένων αποθεματικών και επενδύσεων Ολοκληρωτικές εξισώσεις και γενικές λύσεις Ακριβείς λύσεις των ποσοτήτων m (Δ) και m () για γενικά μεγέθη αποζημιώσεων Ακριβής λύση της μη προεξοφλημένης συνάρτησης των Gerber-Shi με εκθετικά μεγέθη αποζημιώσεων Ακριβής λύση της πιθανότητας χρεοκοπίας στην περίπτωση όπου τα μεγέθη των αποζημιώσεων ακολουθούν την κατανομή Erlang (,κ) Η επίδραση των ρευστοποιημένων αποθεμάτων και των επενδύσεων στην πιθανότητα χρεοκοπίας. 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Το κλασσικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου με ρευστοποιημένα αποθεματικά, επενδύσεις και μερίσματα Εισαγωγή 4.. Λύσεις για τη συνάρτηση των Gerber-Shi Λύσεις για τα μερίσματα που καταβλήθηκαν μέχρι να επέλθει η χρεοκοπία Ταυτότητες μερισμάτων ποινής Ακριβείς λύσεις και αριθμητική ανάλυση.38 4

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Η συμπεριφορά του τόκου στο μοντέλο πλεονάσματος με ρευστοποιημένα αποθεματικά Εισαγωγή Περιγραφή του μοντέλου Ολοκληρο-διαφορική εξίσωση για τη συνάρτηση των Gerber-Shi Ο μετασχηματισμός Laplae της συνάρτησης των Gerber-Shi Εκθετικές Αποζημιώσεις Συμπεράσματα 6 Βιβλιογραφία

17 Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα.. Η στοχαστική διαδικασία των συνολικών αποζημιώσεων St (). Σχήμα.. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος Ut.3 () Σχήμα.3. Γραφική παράσταση των μεταβλητών L i και της μέγιστης σωρευτικής απώλειας L στην ανέλιξη πλεονάσματος 3 Σχήμα.. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος Ub() t με την ύπαρξη στρατηγικής σταθερού μερίσματος.59 Πίνακας 3.. Η επίδραση των r και στις ποσότητες ( ), ( ).8 Πίνακας 3.. Η επίδραση των r και στις ποσότητες ( 5 ), ( 5).9 Πίνακας 3.3. Η επίδραση των r και στις ποσότητες ( 3 ), ( 3) Σχήμα 4.. Οι πιθανότητες ολικής χρεοκοπίας ( ), ( ; ) και ( ; b )..4 6

18 Επεξηγήσεις Συμβολισμών τ.μ. τυχαία μεταβλητή σ.π.π. συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας σ.κ. συνάρτηση κατανομής σύνολο των φυσικών αριθμών σύνολο των πραγματικών αριθμών ( x) I( A ) a b f ( k ) () x πραγματικό μέρος του μιγαδικού αριθμού x τελεστής συνέλιξης μεταξύ πραγματικών συναρτήσεων δείκτρια συνάρτηση του συνόλου Α το ελάχιστο των a και b παράγωγος k τάξης της πραγματικής συνάρτηση f( x ) τελεστής παραγώγισης ως προς σύνολο των μιγαδικών αριθμών 7

19 8

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το κλασικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου.. Εισαγωγή Η θεωρία χρεοκοπίας είναι ένας από τους σημαντικότερους κλάδους της Θεωρίας Κινδύνου, η οποία έχει ως αντικείμενο μελέτης τις μεταβολές των εσόδων, των εξόδων και τη σχέση μεταξύ αυτών στο πέρασμα του χρόνου για ένα ασφαλιστικό χαρτοφυλάκιο. Ο όρος «κίνδυνος» χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ενδεχόμενη οικονομική ζημιά του χαρτοφυλακίου μιας ασφαλιστικής εταιρίας ή μιας ατομικής απαίτησης. Η διασφάλιση επαρκών αποθεματικών, τα οποία ενδέχεται να καλύψουν πιθανές υποχρεώσεις προς τρίτους ή αναπάντεχες ζημιές, συμβάλλει σημαντικά στην ομαλή λειτουργία μιας ασφαλιστικής επιχείρησης. Στη θεωρία χρεοκοπίας τα αποθεματικά αναφέρονται και ως πλεόνασμα με στόχο τον ευκολότερο προσδιορισμό της πιθανότητας χρεοκοπίας. Η πιθανότητα χρεοκοπίας αποτελεί την κεντρική έννοια της Θεωρίας Κινδύνου. Ο όρος «χρεοκοπία» δεν είναι κυριολεκτικός, δηλαδή δεν περιγράφει κάποιο είδος πτώχευσης, αλλά χρησιμοποιείται ως μέτρο της φερεγγυότητας και της αξιοπιστίας ενός ασφαλιστικού χαρτοφυλακίου. Ουσιαστικά η πιθανότητα χρεοκοπίας είναι η πιθανότητα μη επάρκειας των αποθεματικών για την κάλυψη των συνολικών απαιτήσεων της ασφαλιστικής επιχείρησης. H δημοσίευση της διδακτορικής διατριβής του Σουηδού αναλογιστή Filip Lndberg το 93 με τίτλο «Approximerad fremställning a sannolikheets fntionen» αποτέλεσε θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη της θεωρίας κινδύνου. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή του Σουηδού στατιστικού και αναλογιστή Harald Cramér, ο οποίος βασιζόμενος στη διδακτορική διατριβή του Lndberg ενσωμάτωσε στη θεωρία 9

21 κινδύνου τη θεωρία των στοχαστικών διαδικασιών. Αποτέλεσμα της συνεισφοράς των δυο επιστημόνων είναι η δημιουργία του πρώτου μοντέλου που περιγράφει την εξέλιξη του πλεονάσματος στο χρόνο και ονομάστηκε κλασικό μοντέλο της θεωρίας κινδύνου ή μοντέλο των Cramér- Lndberg. Βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου αυτού είναι ότι το πλήθος των ζημιών ενός ασφαλιστικού χαρτοφυλακίου περιγράφεται από τη στοχαστική διαδικασία Poisson. Γενίκευση του μοντέλου αυτού αποτελεί το ανανεωτικό μοντέλο του Sparre Andersen το οποίο εισήχθη το 957, όταν ο Νορβηγός Sparre Andersen παρουσίασε την εργασία του με τίτλο «On the olletive theory of risk in ase of ontagion between the laims», στην οποία υπέθεσε ότι ο αριθμός των κινδύνων σε ένα ασφαλιστικό χαρτοφυλάκιο περιγράφεται από μια ανανεωτική στοχαστική διαδικασία. Το 998 οι Gerber-Shi, μοντελοποιώντας σε μια συνάρτηση τις μεταβλητές του χρόνου χρεοκοπίας, του ελλείματος ακριβώς μετά τη χρεοκοπία και του πλεονάσματος πριν τη χρεοκοπία, κατάφεραν να εισάγουν την προεξοφλημένη συνάρτηση ποινής, η μελέτης της οποίας δίνει σημαντικά αποτελέσματα για μεγέθη της Θεωρίας Κινδύνων.

22 .. Η στοχαστική διαδικασία του αριθμού των κινδύνων H μοντελοποίηση του πλεονάσματος ενός χαρτοφυλακίου προϋποθέτει σε πρώτο στάδιο τον προσδιορισμό του πλήθους των κινδύνων που διατρέχει. Ορισμός.. Έστω N( t): t η στοχαστική διαδικασία (ή ανέλιξη) η οποία εκφράζει τον αριθμό των κινδύνων που εμφανίζονται στο διάστημα,t. Τότε η N( t): t ονομάζεται απαριθμήτρια στοχαστική διαδικασία αν και μόνο αν: Nt ( ), με N () = Nt () είναι διακριτή Αν s t τότε N( s) N( t) και η τυχαία μεταβλητή N( t) N( s) ισούται με το πλήθος των ενδεχομένων στο διάστημα ( st,. Η ανέλιξη Poisson είναι μια απαριθμήτρια ανέλιξη, δηλαδή μια ανέλιξη που είναι μη φθίνουσα (με πιθανότητα ) και παίρνει ακέραιες και θετικές τιμές. Ορισμός.. Μία απαριθμήτρια στοχαστική ανέλιξη N( t): t λέγεται ανέλιξη Poisson όταν ικανοποιεί τις παρακάτω συνθήκες: N () =. Σε ένα πολύ μικρό διάστημα h μπορεί να συμβεί το πολύ ένα γεγονός και η πιθανότητα να συμβεί αυτό το γεγονός είναι ανάλογη με το μήκος του διαστήματος. Δηλαδή: h + o( h), k = P( N( t + h) = n + k N( t) = n) = h + o( h), k = o( h), k (.)

23 Για κάθε t s, η τ.μ. N( s) N( t) είναι ανεξάρτητη της μεταβλητής Nt (). Μια γενίκευση της ανέλιξης Poisson είναι η ανανεωτική ανέλιξη. Ορισμός.3. Μια ανανεωτική ανέλιξη N( t): t είναι μια απαριθμήτρια ανέλιξη στην οποία οι ενδιάμεσοι χρόνοι (χρόνοι αναμονής) είναι ανεξάρτητες τυχαίες μεταβλητές που ακολουθούν την ίδια κατανομή (όχι απαραίτητα την εκθετική)..3. Η στοχαστική διαδικασία των συνολικών αποζημιώσεων Μια ασφαλιστική εταιρία υποχρεούται όχι μόνο να κατέχει αναλυτικά στοιχεία για το ύψος των συνολικών αποζημιώσεων που ενδέχεται να καταβάλει σε κάθε χρονική στιγμή, αλλά και αποζημιώνει τους ασφαλισμένους κατά την έλευση της ζημιάς. Οι συνολικές αποζημιώσεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες τόσο με το πλήθος των ζημιών που εμφανίζονται σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα όσο και με το μέγεθος αυτών. Ορισμός.4. Έστω St () η στοχαστική διαδικασία των συνολικών αποζημιώσεων που X καταβάλλονται μέχρι το χρόνο t και ii μια ακολουθία ανεξάρτητων και ισόνομων τ.μ., με την τ.μ. X i να περιγράφει το μέγεθος της i οστής ζημιάς. Το μέγεθος των συνολικών αποζημιώσεων που καταβάλλονται μέχρι το χρόνο t θα είναι: S( t) = X + X X N t ( ) ή ισοδύναμα St () N() t X, N( t) i = i=, Nt ( ) =

24 Ορισμός.5. Έστω W, n n μια ακολουθία τ.μ. που εκφράζει τους ενδιάμεσους χρόνους άφιξης των ζημιογόνων ενδεχομένων και το χρόνο επέλευσης του οστού ζημιογόνου ενδεχομένου. Σύμφωνα με τα ανωτέρω θα ισχύει ότι: T n n = Wi i= Έστω επίσης N t n T t ( ) = sp : n η στοχαστική διαδικασία του πλήθους των ζημιογόνων ενδεχομένων που εμφανίζονται στο διάστημα,t. Θεωρούμε ότι οι, n W n και X, n n είναι ανεξάρτητες ακολουθίες οι οποίες αποτελούνται από ισόνομες, ανεξάρτητες και θετικά ορισμένες τ.μ.. Σχήμα.. Η στοχαστική διαδικασία των συνολικών αποζημιώσεων St () Στο παραπάνω σχήμα απεικονίζεται η στοχαστική διαδικασία των συνολικών αποζημιώσεων. Με μια πρώτη ματιά διακρίνουμε ότι η St () τις χρονικές στιγμές επέλευσης της ζημιάς η παρουσιάζει άλματα προς τα πάνω αντίστοιχα με το μέγεθος της ζημιάς. Διπλωματική Εργασία της Κασσανή Σ. Αικατερίνης (Πειραιάς 6) με θέμα «Στοχαστικές διαδικασίες πλεονάσματος με εξάρτηση και στρατηγικές μερισμάτων» 3

25 .4. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος για το κλασσικό μοντέλο Το δεύτερο στάδιο για τη μοντελοποίηση του πλεονάσματος είναι η μοντελοποίηση των αποθεματικών της ασφαλιστικής επιχείρησης. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος αποδίδει κάθε χρονική στιγμή την τιμή του πλεονάσματος. Το πλεόνασμα, σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, εξαρτάται από το αρχικό αποθεματικό, το ποσό των ασφαλίστρων που έχουν εισπραχτεί και το ποσό των αποζημιώσεων που έχουν καταβληθεί μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή. Το πλεόνασμα κάθε χρονική στιγμή αποτελεί τη διαφορά μεταξύ των εσόδων και των εξόδων. Το αρχικό αποθεματικό όπως και τα ασφάλιστρα που έχουν εισπραχθεί αποτελούν τα έσοδα μιας ασφαλιστικής εταιρείας, ενώ ως έξοδα θεωρούνται οι αποζημιώσεις που οφείλει να καταβάλει στους ασφαλισμένους. Ορισμός.6. Ως διαδικασία πλεονάσματος U ( t): t ορίζεται η στοχαστική ανέλιξη U ( t) = + P( t) S( t), (.) έ έ όπου είναι το αποθεματικό που διαθέτει η εταιρία για το συγκεκριμένο χαρτοφυλάκιο, Pt () το συνολικό ασφάλιστρο στο διάστημα, t και St () η σύνθετη ανέλιξη για τις συνολικές αποζημιώσεις στο ίδιο διάστημα. Το Ut () καλείται αποθεματικό ή πλεόνασμα τη χρονική στιγμή t, ενώ το U() αποθεματικό ή αρχικό πλεόνασμα. = λέγεται αρχικό 4

26 Θεωρούμε ότι ο ρυθμός είσπραξης των ασφαλίστρων είναι σταθερός. Η P(t) είναι μια αύξουσα γραμμική συνάρτηση της μορφής P() t ασφαλίστρου = t, όπου είναι η ένταση Σχήμα.. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος Ut () Οι δειγματοσυναρτήσεις της Utεμφανίζουν () άλματα προς τα κάτω τις χρονικές στιγμές T, T,... επέλευσης των ζημιών. Τα άλματα αυτά είναι του ίδιου μεγέθους με τα αντίστοιχα άλματα της S(t). Για το λόγο αυτό, η δειγματοσυνάρτηση της S(t) έχει σταθερή τιμή σε κάθε διάστημα (, ) δυο διαδοχικών χρόνων Ti με θετική κλίση ίση με. TT+ ενώ η Ut () είναι ευθύγραμμο τμήμα μεταξύ i i Από τον Ορισμό.6, γίνεται αντιληπτό ότι η διαδικασία πλεονάσματος κατά τις χρονικές στιγμές T i μπορεί να γίνει αρνητική. Το ενδεχόμενο αυτό ονομάζεται χρεοκοπία και η πιθανότητα αυτού του ενδεχομένου πιθανότητα χρεοκοπίας. Διπλωματική Εργασία της Μωραΐτου Ιωάννας (Πειραιάς 8) με θέμα «Μοντέλα χρεοκοπίας με στρατηγικές μερισμάτων» 5

27 .5. Υποθέσεις του κλασσικού μοντέλου Στο κλασσικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου θεωρούμε ότι τα ασφάλιστρα που εισπράττονται αποτελούν τα μόνα έσοδα της ασφαλιστικής εταιρείας. Επίσης, υποθέτουμε ότι τα μόνα έξοδά της είναι οι αποζημιώσεις που οφείλει να καταβάλλει η εταιρεία στους δικαιούχους σε περίπτωση επέλευσης του κινδύνου. Ορισμός.7. Αν ισχύουν οι ακόλουθες υποθέσεις: P() t = t για κάποιο, δηλαδή η Pt () είναι μια γραμμική συνάρτηση Η απαριθμήτρια ζημιών N( t): t είναι μια ανέλιξη Poisson με σταθερή ένταση λ, η οποία εκφράζει τον αναμενόμενο αριθμό άφιξης ζημιών στη μονάδα του χρόνου, έτσι ώστε η ανέλιξη S( t): t των συνολικών απαιτήσεων να είναι μια σύνθετη ανέλιξη Poisson, Οι στοχαστικές διαδικασίες : τους, Οι τυχαίες μεταβλητές ( ) X n και Nt () είναι ανεξάρτητες μεταξύ n X, X,..., X n με n =,,... είναι ανεξάρτητες και ισόνομες μεταξύ τους και έχουν από κοινού συνάρτηση κατανομής και συνάρτηση δεξιάς ουράς όπου f ( x) = Pr( X = x) x F( x) = f ( y) dy F( x) = F( x) = f ( y) dy Το αναμενόμενο μέγεθος ζημιάς μ είναι ίσο με x = E( X ) = x f ( x) dx = F( x) dx 6

28 Η συνάρτηση κατανομής των κλιμακωτών υψών f ( y) ισούται με ( ) F( y) fe y = Η κατανομή ισορροπίας ή κατανομή των κλιμακωτών υψών Fe ( y) ισούται με e Fe ( y) = F( y) dy y Τα αναμενόμενα έξοδα της επιχείρησης να μην υπερβαίνουν τα έσοδά της. Ουσιαστικά σε κάθε χρονική στιγμή θα πρέπει τα ασφάλιστρα που εισπράττονται να είναι μεγαλύτερα κατά μέσο όρο από τις αποζημιώσεις που καταβάλλονται προς τους ασφαλισμένους. Δηλαδή να ισχύει η συνθήκη: t E( S( t)) t E( N( t)) E( X) t t ( ή ύ έ ) τότε ορίζουμε το κλασικό μοντέλο της θεωρίας κινδύνου. 7

29 Ορισμός.8. Το περιθώριο ασφαλείας ή συντελεστής ασφαλείας θ ορίζεται από την παρακάτω σχέση: =, Είναι προφανές από τη συνθήκη του καθαρού κέρδους ότι το θ παίρνει θετικές τιμές. Το περιθώριο ασφαλείας αποτελεί ένα ποσοτικό μέτρο έκφρασης του αναμενόμενου ποσοστού κέρδους μίας ασφαλιστικής επιχείρησης και εκφράζει πόσο μεγαλύτερα είναι κατά μέσο όρο τα έσοδα της ασφαλιστικής εταιρείας από τα έξοδα της. Το θ παίρνει συνήθως τιμές στο διάστημα (,) προκειμένου το χαρτοφυλάκιο να είναι ανταγωνιστικό. Σε περίπτωση που το θ πάρει αρνητική τιμή η χρεοκοπία είναι βέβαιη. Από την παραπάνω σχέση, λύνοντας ως προς προκύπτει ότι: = ( + ) το οποίο ονομάζεται και επιβαρυμένο ασφάλιστρο. 8

30 .6. Μέτρα χρεοκοπίας Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται μια σειρά τυχαίων μεταβλητών, οι οποίες διευκολύνουν την ανάλυση και ταυτόχρονα παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην εμφάνιση ή μη χρεοκοπίας. Ορισμός.9. Ο χρόνος της χρεοκοπίας, δηλαδή ο χρόνος κατά τον οποίο για πρώτη φορά η διαδικασία πλεονάσματος γίνεται αρνητική συμβολίζεται με Τ και ορίζεται ως εξής: T = inf t : U ( t) U () = Ορισμός.. Για η πιθανότητα χρεοκοπίας συμβολίζεται με ( ) και ορίζεται ως εξής: ( ) = Pr( T U () = ) = Pr( U ( T ) U () = ) Η πιθανότητα χρεοκοπίας είναι φθίνουσα συνάρτηση ως προς το αρχικό αποθεματικό, δηλαδή ισχύει ότι: lim ( ) = Ορισμός.. Για η πιθανότητα μη χρεοκοπίας συμβολίζεται με ( ) = ( ) και ορίζεται ως εξής: ( ) = Pr( T = U() = ) = Pr( U( t) ά t ) Η πιθανότητα μη χρεοκοπίας είναι αύξουσα συνάρτηση ως προς το αρχικό αποθεματικό, δηλαδή ισχύει ότι: lim ( ) = 9

31 Ορισμός.. Το έλλειμα τη στιγμή της χρεοκοπίας συμβολίζεται με UT ( ) και εκφράζει το μέγεθος της πτώσης του πλεονάσματος κάτω από το μηδέν τη χρονική στιγμή εμφάνισης της χρεοκοπίας. Ορισμός.3. Το πλεόνασμα λίγο πριν τη χρεοκοπία συμβολίζεται με UT ( ) και ορίζεται ως εξής: U ( T ) = lim U ( t) t T Το UT ( ) εκφράζει το μέγεθος του πλεονάσματος λίγο πριν τη χρονική στιγμή της καταβολής της ασφαλιστικής αποζημίωσης η οποία οδηγεί σε χρεοκοπία και παίρνει αυστηρά θετικές τιμές. Η μελέτη των τ.μ. UT ( ) και UT ( ) οδηγεί σε εκτενέστερη πληροφόρηση περί της διαδικασίας πλεονάσματος Ut, () σε σύγκριση με τη μελέτη της τυχαίας μεταβλητής Τ. Ορισμός.4. Το μέγεθος της πτώσης του πλεονάσματος κάτω από το αρχικό αποθεματικό συμβολίζεται με L και εκφράζει την κατ απόλυτη τιμή πτώση του πλεονάσματος, λαμβάνοντας αυστηρά θετικές τιμές. Στην περίπτωση όπου δεν υπάρχει πτώση του πλεονάσματος κάτω από το αρχικό αποθεματικό ισχύει ότι L =. Έστω ότι η πρώτη πτώση του πλεονάσματος κάτω από την τιμή συμβαίνει τη χρονική στιγμή t και το πλεόνασμα αυτή τη χρονική στιγμή είναι = U( t). Τότε: L = 3

32 Κατά αντιστοιχία με την L, μια τ.μ. L θα δίνει την πρώτη πτώση του πλεονάσματος κάτω από την τιμή. Η πιθανότητα εμφάνισης πτώσης στο πλεόνασμα κάτω από το ισούται με (), ενώ όταν το πλεόνασμα πέσει για πρώτη φορά κάτω από το, δηλαδή πάρει την τιμή, η τ.μ. L θα ισούται με: L = Με τον ίδιο τρόπο ορίζεται επαγωγικά μια ακολουθία L, L, L 3,... Η ακολουθία αυτή είναι πεπερασμένη καθώς οι τιμές της είναι μηδενικές από κάποιο σημείο και έπειτα, δηλαδή ισχύει L = j = i, i +,... j Οι τ.μ. L, i=,,... ονομάζονται κλιμακωτά ύψη και εκφράζουν τη σταδιακή i πτώση του πλεονάσματος από την τιμή του αρχικού αποθεματικού μέχρι τη στιγμή της χρεοκοπίας. Σε περίπτωση μη χρεοκοπίας, οι τ.μ. εκφράζουν τη σταδιακή πτώση του πλεονάσματος από την τιμή του αρχικού αποθεματικού μέχρι την ελάχιστη τιμή που παίρνει η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος. Έστω τώρα η διακριτή τ.μ. Κ η οποία εκφράζει το πλήθος των κλιμακωτών υψών και ακολουθεί τη γεωμετρική κατανομή. Δηλαδή ισχύει ότι: k Pr( K = k) = () () =, k =,,, k Στο κλασικό μοντέλο θεωρούμε τη σύνθετη τ.μ., K = L = L+ L Lk, K όπου οι μεταβλητές L, L,... είναι μεταξύ τους ανεξάρτητες και ισόνομες και ανεξάρτητες της τ.μ. K, η οποία ονομάζεται μέγιστη σωρευτική απώλεια. 3

33 Η μέγιστη σωρευτική απώλεια L παριστάνει τη συνολική πτώση του πλεονάσματος κάτω από το αρχικό αποθεματικό. Η τ.μ. L, είναι μικτού τύπου με μάζα πιθανότητας στο μηδέν και ακολουθεί την σύνθετη γεωμετρική κατανομή με παράμετρο +. Η πιθανότητα η L να πάρει την τιμή μηδέν είναι: Pr( L= ) = Pr( K = ) = () Έστω. Η ποσότητα Pr( L ) εκφράζει την πιθανότητα η συνολική πτώση του πλεονάσματος να υπερβαίνει μια σταθερή τιμή, δηλαδή την πιθανότητα χρεοκοπίας όταν το αρχικό αποθεματικό είναι. Επομένως ισχύουν τα ακόλουθα: Pr( L ) = ( ) Pr( L ) = ( ) Σχήμα.3. Γραφική παράσταση των μεταβλητών L i και της μέγιστης σωρευτικής απώλειας L στην ανέλιξη πλεονάσματος. 3 3 Εισαγωγή στη Θεωρία Συλλογικού Κινδύνου, Κ. Πολίτης, Εκδόσεις Αθ. Σταμούλης 3

34 Ορισμός.5. Ο συντελεστής προσαρμογής συμβολίζεται με R και ορίζεται ως η μικρότερη θετική ρίζα της εξίσωσης: + ( + ) E( X) r = M ( r) X (.3) όπου θ το περιθώριο ασφαλείας και MX () r η ροπογεννήτρια συνάρτηση της τ.μ. Χ, δηλαδή του ύψους των αποζημιώσεων, η οποία υπολογίζεται ως εξής: rx M ( r) = E( e ) = e f ( x) dx (.4) X Η σχέση (.3) ονομάζεται εξίσωση του Lndberg ή εξίσωση του συντελεστή προσαρμογής, από τη λύση της οποίας προκύπτει το πολύ μία θετική ρίζα, η οποία είναι η τιμή του συντελεστή προσαρμογής R. rx Σημείωση.. Η ύπαρξη και ο υπολογισμός του συντελεστή προσαρμογής εξαρτάται άμεσα από τη ροπογεννήτρια συνάρτηση του ύψους των αποζημιώσεων. Από τη θεωρία πιθανοτήτων είναι γνωστό ότι η ροπογεννήτρια είναι μια κυρτή συνάρτηση, συγκεκριμένα είναι αρχικά φθίνουσα και μετά αύξουσα με τις ακόλουθες ιδιότητες: lim M( r) = r lim M( r) = r Ο συντελεστής προσαρμογής δεν υπάρχει στις περιπτώσεις που η ροπογεννήτρια MX () r απειρίζεται για κάθε r, δηλαδή σε κατανομές με βαριά ουρά όπως είναι η Pareto, η Weibll και η Λογαριθμοκανονική. 33

35 Ανισότητα Lndberg Μια από τις σπουδαιότερες ιδιότητες του συντελεστή προσαρμογής στο κλασικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου, είναι το ότι παρέχει ένα άνω φράγμα για την πιθανότητα χρεοκοπίας, γνωστό και ως ανισότητα του Lndberg. Η ανισότητα αυτή χρησιμοποιείται για την εξέταση της αλληλεπίδρασης μεταξύ του αρχικού αποθεματικού και του περιθωρίου ασφαλείας, δυο παραμέτρων υπό τον έλεγχο μιας ασφαλιστικής επιχείρησης. Θεώρημα.. Έστω ότι υπάρχει ο συντελεστής προσαρμογής και έστω το αρχικό αποθεματικό, τότε ένα άνω φράγμα για την πιθανότητα χρεοκοπίας δίνεται από τη σχέση: ( ) e R (.5) Το παραπάνω θεώρημα απαιτεί την ύπαρξη του συντελεστή προσαρμογής R και συνεπακόλουθα την ύπαρξη της M () t. Σε περιπτώσεις όπου δεν ορίζεται η X ροπογεννήτρια χρησιμοποιούνται ασυμπτωτικές προσεγγίσεις για την πιθανότητα χρεοκοπίας ( ). Παρατήρηση.. Από τη σχέση (.5.) εύκολα διακρίνεται ότι για μία δεδομένη τιμή του συντελεστή προσαρμογής, το αρχικό αποθεματικό είναι αντιστρόφως ανάλογο με την πιθανότητα χρεοκοπίας. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι όσο αυξάνεται το αρχικό αποθεματικό τόσο μειώνεται η πιθανότητα χρεοκοπίας. 34

36 Ασυμπτωτικός τύπος των Cramer-Lndberg Στο κλασσικό μοντέλο ο ασυμπτωτικός τύπος των Cramer-Lndberg θεωρείται αρκετά σημαντικός καθώς αποδίδει την ασυμπτωτική συμπεριφορά της πιθανότητας χρεοκοπίας στις περιπτώσεις όπου το αρχικό αποθεματικό παίρνει πολύ μεγάλες τιμές (τείνει στο άπειρο). Με την προϋπόθεση ότι ισχύει: Rx xe F( x) dx η πιθανότητα χρεοκοπίας στο κλασικό πρότυπο ικανοποιεί τη σχέση () Ce R καθώς το οποίο σημαίνει ότι ( ) lim R = C e όπου η σταθερά C υπολογίζεται από τον τύπο: C = Rx R xe F( x) dx Η συνάρτηση R Ce αποτελεί την ασυμπτωτική προσέγγιση της πιθανότητας χρεοκοπίας και συμβολίζεται με ( ) CL 35

37 Θεμελιώδης εξίσωση του Lndberg Ως θεμελιώδης εξίσωση του Lndberg ορίζεται η εξίσωση της μορφής: s + f ˆ( s) ( + ) = (.6) όπου ˆ( ) sy f s = e f ( y ) dy ο μετασχηματισμός Laplae της συνάρτησης πυκνότητας πιθανότητας f( x ). Παρατήρηση. Για και ανεξάρτητα από το πρόσημο του περιθωρίου ασφαλείας, η εξίσωση αυτή έχει μια θετική ρίζα, έστω = ( ) Για = και οι ρίζες της (.6) είναι θετικές Για = και οι ρίζες της (.6) είναι ίσες με το μηδέν 36

38 .7. Η συνάρτηση των Gerber-Shi για το κλασσικό μοντέλο Στα τέλη του ου αιώνα και συγκεκριμένα το 998, οι Gerber και Shi δημοσίευσαν μία εργασία με τίτλο On the time vale of rin στην οποία κατάφεραν να μοντελοποιήσουν τις τυχαίες μεταβλητές U(T), U(T ) και τον χρόνο χρεοκοπίας T, σε μία μόνο συνάρτηση, που ονομάζεται αναμενόμενη προεξοφλημένη συνάρτηση ποινής. Με τη βοήθεια της συνάρτησης αυτής διεξήχθη ταυτόχρονη μελέτη διαφόρων μέτρων κινδύνου, τα οποία πριν μπορούσαν να εξεταστούν μόνο ξεχωριστά. Ορισμός.6. Για, η συνάρτηση των Gerber-Shi συμβολίζεται με m () και ορίζεται από την παρακάτω σχέση: ( ) T m ( ) = m( ) = E e w U ( T ), U ( T ) I( T ) U () = (.7) όπου : η ένταση ανατοκισμού, w:, ) (, ), ) μία διδιάστατη συνάρτηση στο που ονομάζεται συνάρτηση ποινής, UT ( ): το πλεόνασμα πριν τη χρεοκοπία, UT ( ) : το έλλειμμα κατά τη χρεοκοπία IT ( ): η δείκτρια συνάρτηση του ενδεχομένου εμφάνισης ή μη χρεοκοπίας, με, ί ί IT ( ) =, ί ί 37

39 Προφανώς ισχύει ότι: ( ) ( ) T m ( ) m( ) e w x, y f x, y, t dt dx dy = = Η παράμετρος μπορεί να ερμηνευτεί είτε ως μεταβλητή ενός μετασχηματισμού Laplae είτε ως ένταση επιτοκίου (ή παράγοντας προεξόφλησης). Πράγματι, ορίζουμε τη συνάρτηση: t f ( x, y ) = e f ( x, y, t ) dt όπου για λόγους απλότητας δεν προβάλλεται η εξάρτησή της από το δ. Η m ( ) είναι μια γενική συνάρτηση, με την έννοια ότι περιέχει ως ειδικές περιπτώσεις αρκετά από τα μέτρα κινδύνου, τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την πιθανότητα χρεοκοπίας. Αναλυτικότερα ισχύουν τα παρακάτω: Για = w( x y),, = είναι: Για w( x y),, = είναι: m( ) = E I ( T ) U () = = Pr( T U() = ) = () T m( ) = E e I( T ) U () = Άρα m ( ) είναι ο μετασχηματισμός Laplae του χρόνου χρεοκοπίας (δοθέντος ότι εμφανίζεται χρεοκοπία) 38

40 Για, w( x, y) I ( x x) I ( x y) = = = είναι: T ( ) ( ) m( ) = f x, x = E e U ( T ) = x, U ( T ) = x I ( T ) U () = όπου f (, ) x x η προεξοφλημένη από κοινού συνάρτηση πυκνότητας των τ.μ. UT ( ) και UT ( ) Για, w( x, y) I ( x x ) I ( y x ) = είναι: T ( ) ( ) m( ) = F x, x = E e U ( T ) x, U ( T ) x I( T ) U () = όπου F ( x, x ) η προεξοφλημένη από κοινού συνάρτηση κατανομής των τ.μ. UT ( ) και UT ( ), από την οποία θέτοντας = προκύπτει η από κοινού συνάρτηση κατανομής αυτών. Για, w( x, y) I ( x x ) = = είναι: όπου h ( x ) τ.μ. UT ( ) T ( ) ( ) m( ) = h x = E e U ( T ) = x I( T ) U () = Για, w( x, y) I ( y x ) η προεξοφλημένη συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας της = = είναι: όπου h ( x ) UT ( ) T ( ) ( ) m( ) = g y = E e U ( T ) = x I ( T ) U () = η προεξοφλημένη συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας της 39

41 k, w x, y = x είναι: Για ( ) T m( ) = E e U ( T ) I( T ) U () = T όπου Ee U ( T ) k I( T ) U () k = η προεξοφλημένη ροπή k-τάξης της τ.μ. UT ( ) k, w x, y = x είναι: Για ( ) ( ) T k m = E e U ( T ) I( T ) U () = T k όπου Ee U ( T ) I ( T ) U () της τ.μ. UT ( ) = η προεξοφλημένη ροπή k-τάξης Η μελέτη της αναμενόμενης προεξοφλημένης συνάρτησης ποινής στο κλασσικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου από τους Gerber και Shi κατέδειξε ότι η m ( ) ικανοποιεί μια ολοκληρο-διαφορική εξίσωση τύπου Voltera, η λύση της οποίας γίνεται με τη βοήθεια των μετασχηματισμών Laplae, αποδεικνύοντας ότι η mικανοποιεί ( ) μία ελλειμματική ανανεωτική εξίσωση. Η γενική λύση της παραπάνω ελλειμματικής ανανεωτικής εξίσωσης, για μεγέθη ζημιών ελεύθερα κατανομής, δόθηκε το 999 από τους Lin και Willmot σε όρους της ουράς μιας σύνθετης γεωμετρικής κατανομής. 4

42 Θεώρημα.. Η συνάρτηση mτων ( ) Gerber και Shi ικανοποιεί την ακόλουθη ολοκληρο-διαφορική εξίσωση: + m ( ) = m( ) m( x) f ( x) dx ( ), (.8) όπου = ( ) ( ) w, x f ( x) dx Παρατήρηση.3. Για, w( x, y) = η συνάρτηση ( ) mτων Gerber και Shi ισούται με την πιθανότητα χρεοκοπίας mκαι ( ) επομένως ισχύουν τα ακόλουθα: Πόρισμα.. Η πιθανότητα χρεοκοπίας ( ) ικανοποιεί την ακόλουθη ολοκληροδιαφορική εξίσωση: ( ) = ( ) ( x) f ( x) dx F( ) (.9) όπου F( ) = F( ) = f ( x) dx Παρατήρηση.4. Από το παραπάνω πόρισμα έπεται ότι η πιθανότητα χρεοκοπίας είναι η δεξιά ουρά μιας σύνθετης Γεωμετρικής κατανομής. Αναλυτικότερα ισχύει ότι ( ) = Pr( L ) L = L όπου + L LK και K Geo + και οι τ.μ. L, L,..., L K είναι ανεξάρτητες και ισόνομες με συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας f ( ) e x. 4

43 Η λύση της ολοκληρο-διαφορικής εξίσωσης (.8), προϋποθέτει ότι η m ( ) ικανοποιεί μία ελλειμματική ανανεωτική εξίσωση. Ορισμός.7. Μια εξίσωση που είναι της μορφής ( ) = ( x) dg( x) + g( ), ονομάζεται ανανεωτική εξίσωση ή εξίσωση ανανεωτικού τύπου, όπου: λ μια σταθερά έτσι ώστε g μια φραγμένη συνάρτηση G μια αθροιστική συνάρτηση κατανομής φ η άγνωστη συνάρτηση Οι ανανεωτικές εξισώσεις διακρίνονται σε: ελλειμματικές (ελαττωματικές), όταν κανονικές ή μη ελλειμματικές όταν στην εξίσωση η σταθερά λ ισούται με τη μονάδα. 4

44 Θεώρημα.3. Η συνάρτηση ( ) ανανεωτική εξίσωση: mγια ικανοποιεί την παρακάτω ελλειμματική m( ) = m( x) g( x) dx H ( ), (.) όπου: ( + ) EX ( ) = e y = ( ) F( y) dy g( x) = G( x), με G( x) = G( x) = x y F( x) e e f ( y) dy e x y F( y) dy H ( ) = ( ) x e e w x, y x f ( y) dy x y e F( y) dy Έστω η συνάρτησης κατανομής K ( ) = K ( ), με * n K ( ) = G ( ),..(.) n= + + και όπου: * n K ( ) = G ( ), G ( ) η n-οστή συνέλιξη της σ.κ. της Gx ( ) * n n= + +. (.) * n G ( ) η n-οστή συνέλιξη της σ.κ. της Gx ( ) 43

45 Παρατήρηση.5. Η K ( ) είναι η συνάρτηση δεξιάς ουράς μιας σύνθετης γεωμετρικής κατανομής. Αναλυτικότερα, ισχύει: K( ) = Pr( L + L L ) M όπου η τ.μ. Geo, δηλαδή ισχύει ότι: + Pr( = n) =, n=,, n και οι τ.μ L είναι ανεξάρτητες και ισόνομες με τη συνάρτηση κατανομής Gx ( ) i Θεώρημα.4. Η λύση της ανανεωτικής εξίσωσης (.) προκύπτει από την ακόλουθη συνάρτηση: m( ) = H( x) dk( ) H( ) + + ή H() m( ) = K( x) dh ( ) K( ) H( ), + Αν η συνάρτηση Hείναι ( ) διαφορίσιμη τότε ισχύει ότι: H() m( ) = K( x) H( ) d K( ) H( ), + 44

46 .8. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος για το γενικευμένο Erlang ανανεωτικό μοντέλο κινδύνου Το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας στη θεωρία κινδύνου επικεντρώνεται στο κλασσικό μοντέλο, όπου οι απαιτήσεις προκύπτουν σύμφωνα με τη διαδικασία Poisson. Ο Andersen (957) θεώρησε ότι οι απαιτήσεις μπορούν να προκύψουν και από μία γενικότερη ανανεωτική διαδικασία και προχώρησε στην εξαγωγή ολοκληρωτικής εξίσωσης για την αντίστοιχη πιθανότητα χρεοκοπίας. Ο υπολογισμός της πιθανότητας χρεοκοπίας στο ανανεωτικό μοντέλο έγινε από τον Malinovskii (998). Ωστόσο, ο υπολογισμός της πιθανότητας χρεοκοπίας επιτυγχάνεται δοθέντων συγκεκριμένων μορφών της κατανομής των αποζημιώσεων, f ( x ). Αρκετοί συγγραφείς, έχοντας ως στόχο την εξαγωγή αναλυτικών αποτελεσμάτων για οποιαδήποτε κατανομή των αποζημιώσεων, προχωρούν στην υπόθεση συγκεκριμένων μορφών της κατανομής των ενδιάμεσων χρόνων άφιξης των ζημιών, fw ( t ). Μία από τις ευρέως χρησιμοποιούμενες υποθέσεις στη θεωρία κινδύνου είναι η κατανομή των αποζημιώσεων να ακολουθεί την Erlang ή γενικευμένη Erlang. Σε αυτή την περίπτωση το μοντέλο κινδύνου που προκύπτει ονομάζεται ανανεωτικό μοντέλο με Erlang ή γενικευμένους Erlang ενδιάμεσους χρόνους αντίστοιχα. Στο ανανεωτικό μοντέλο θεωρείται ότι η ( ) N t, t είναι μια ανανεωτική στοχαστική διαδικασία. Στην παρούσα ενότητα η διαδικασία πλεονάσματος ενός ασφαλιστικού χαρτοφυλακίου ορίζεται από τη σχέση (.) και οι ενδιάμεσοι χρόνοι άφιξης είναι μία ακολουθία ανεξάρτητων και ισόνομων τ.μ. που ακολουθούν τη γενικευμένη Erlang κατανομή. Σε αυτή την περίπτωση η διαδικασία κινδύνου ονομάζεται γενικευμένη Erlang διαδικασία κινδύνου. 45

47 Ορισμός.8. Έστω Zi,i n μια ακολουθία ανεξάρτητων εκθετικών τ.μ. με παραμέτρους i, i=,,..., n. Τότε η κατανομή της συνέλιξης των τ.μ. Z i, έστω n n = Zi, ονομάζεται γενικευμένη Erlang κατανομή. i= Στην περίπτωση αυτή, η σ.π.π της τ.μ. n n = Zi δίνεται από τη σχέση: i= n n i it f ( t) =,, n ie t i i= j=, ij j i και ο μετασχηματισμός Laplae της θα είναι ίσος με: ( ) n i i ˆ st sw i= f ( s) = e f ( ), n w t dt = E e = s ( + s) i= n (.3) Παρατήρηση.6. Λαμβάνοντας υπόψη όσα ειπώθηκαν παραπάνω, εύκολα διακρίνεται ότι η γενικευμένη Erlang κατανομή αποτελεί γενίκευση της κατανομής Erlang. Θέτοντας = =... = n = προκύπτει η κατανομή Erlang με παραμέτρους n και λ Θέτοντας n = και = προκύπτει η Εκθετική κατανομή με παράμετρο λ 46

48 .9. Η συνάρτηση των Gerber - Shi για τη γενικεύμενη Erlang διαδικασία κινδύνου Στις αρχές του υ αιώνα και συγκεκριμένα το 5, οι Gerber-Shi έδειξαν ότι η αναμενόμενη προεξοφλημένη συνάρτηση ποινής για τη γενικευμένη Erlang διαδικασία κινδύνου ικανοποιεί μια ολοκληρο-διαφορική εξίσωση όπως δίνεται στο θεώρημα που ακολουθεί. Θεώρημα.5. Για, η αναμενόμενη προεξοφλημένη συνάρτηση ποινής () ικανοποιεί την ολοκληρο-διαφορική εξίσωση: όπου + m( ) m( x) f ( x) dx w( ) = n n n (.4) j j j j= j= j= w( ) = w(, x ) f ( x) dx = w(, x) f ( x + ) dx (.5) Πόρισμα.. Για = =... = n = η εξίσωση (.4) γίνεται: n n n + m( ) m( x) f ( x) dx w( ) = (.6) όπου η εξίσωση (.6) είναι η ολοκληρο-διαφορική εξίσωση για το ανανεωτικό μοντέλο με Erlang(n,λ) ενδιάμεσους χρόνους άφιξης. Πόρισμα.3. Για n =, = η εξίσωση (.4) γίνεται: m( ) ( + ) m( ) + m( x) f ( x) dx + w( ) = (.7) όπου η εξίσωση (.7) είναι η ολοκληρο-διαφορική εξίσωση για το κλασικό μοντέλο. 47

49 Η λύση της ολοκληρο-διαφορικής εξίσωσης (.4) προϋποθέτει τη χρήση ενός ευρέως γνωστού εργαλείου της θεωρία των διαφορικών εξισώσεων, του μετασχηματισμού Laplae. Για ( s) οι μετασχηματισμοί Laplae των συναρτήσεων m( ), f ( ) και w () θα δίνονται από τις αντίστοιχες ακόλουθες σχέσεις: sx mˆ ( s) = e m( x) dx ˆ( ) sx f s = e f ( x ) dx sx wˆ( s) = e w( x) dx Θεώρημα.6. Για s και η θεμελιώδης γενικευμένη εξίσωση του Lndberg δίνεται από την ακόλουθη σχέση: n ( s) ˆ j f ( s) = (.8) j= n όπου () s = ( j + s) j= Πόρισμα.4. Για n =, = η εξίσωση (.8) γίνεται: + s = f ˆ( s) (.9) που είναι η θεμελιώδης εξίσωση του Lndberg για το κλασσικό μοντέλο της θεωρίας κινδύνου. Στον υπολογισμό της συνάρτησης Gerber-Shi κυρίαρχο ρόλο κατέχει η λύση της εξίσωσης (.8), η οποία δίνεται από το Λήμμα που ακολουθεί. 48

50 Λήμμα.. α. Για ( s), η θεμελιώδης γενικευμένη εξίσωση του Lndberg, έχει n ακριβώς ρίζες στο θετικό μιγαδικό ημιεπίπεδο. + β. Για ( s) και η θεμελιώδης γενικευμένη εξίσωση του Lndberg, έχει ακριβώς μια ρίζα, το και n- ρίζες στο θετικό μιγαδικό ημιεπίπεδο. Απόδειξη. Gerber και Shi (5), Albreher και Boxma (5) r ( ) r, r (), i =,,..., n οι θετικές ρίζες της εξίσωσης (.7), όπου Έστω ( ) i i i r, i =,,..., n διαφορετικές μεταξύ τους. i Με τη χρήση μετασχηματισμών Laplae και στα δύο μέλη της ολοκληρο-διαφορικής εξίσωσης (.4) και του Λήμματος., ο μετασχηματισμός Laplae της συνάρτησης των Gerber-Shi δίνεται από το θεώρημα που ακολουθεί. Θεώρημα.7. Για ( s), ο μετασχηματισμός Laplae της αναμενόμενης προεξοφλημένης συνάρτησης ποινής δίνεται από την παρακάτω σχέση: ms ˆ () = n j= wˆ ( s) q( s) j n ( s) fˆ ( s) j= j (.) όπου n n k wˆ rj j= k =, k j rj rk q( s) = ( ) s r και i r, με ( r ), i =,,.., n, οι ρίζες της i εξίσωσης (.8) Απόδειξη. Gerber και Shi (5) 49

51 Λόγω του ότι η αντιστροφή του μετασχηματισμού Laplae της σχέσης (.), είναι δύσκολο να υπολογισθεί, για τον υπολογισμό της συνάρτησης Gerber-Shi θα δειχθεί αρχικά ότι η m ( ) ικανοποιεί μια ελλειμματική ανανεωτική εξίσωση και στη συνέχεια θα βρεθεί η λύση αυτής. Για το σκοπό αυτό, κρίνεται απαραίτητη η χρήση των τελεστών T r. Ορισμός.9. Έστω f( x) μια ολοκληρώσιμη συνάρτηση. Τότε για ( ) και x ο τελεστής Tr ορίζεται ως εξής: r i ( ) ( ) r x r Tr f x = e f ( ) d = e f ( + x) d x Ιδιότητες των τελεστών T r.. r T f () = e f ( ) d = fˆ ( r) r T f ( x) T f ( x) T T f x = T T f x = r r r r r r ( ) r ( ), r r r 3. d T f ( x r ) = rt f r ( x ) f ( x ) dx r T f ( x) ( ), ( ) ( )( ) d T T f x k r k r r = r s = s r s r k = r ( rk ) dx fˆ( s) fˆ( r) 4. Tr fˆ( s ) =, r s r s T f ˆ( s ) = T f ( s ) = T T f () 5. ( ) r r s r 6. sfˆ ( s) rfˆ ( r) = ( s r) st ˆ( ) ˆ r f s f ( r) 5

52 7. fˆ ( s) fˆ ( s) fˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ ( r) f( r) = ( s r) f( s) Tr f ( s) + Tr f ( s) f( s) για κάθε s r και για f, f δυο ολοκληρώσιμες συναρτήσεις 8. αν r, r,..., r k είναι διαφορετικοί μεταξύ τους πραγματικοί ή μιγαδικοί αριθμοί, τότε: T f ( x) T T... T ( ), ( s) ( s r ) k k k rj r r r = k = j j= k( rj) j= ˆ k ˆ( ) k f() s f r j Ts T... () ( ) r T r T r f = k k ( s) j= ( s rj ) k ( rj ) Επιπλέον, αν η f( x) είναι η σ.π.π. και Fx ( ) η σ.κ. της τ.μ. Χ, με F( x) = F( x) τότε ισχύουν και οι εξής ιδιότητες: F( x) Tr f ( x) 9. TT r f ( x) = Tr f ( ) d = = Tr F( x) r x. T f ( x + y) dx = T F( y) T F( y + ) r r r fˆ( r) fˆ( r). TrT ( ) r f x dx = r r r r. ( r ) r ( fˆ( r) )( fˆ( r) ) T f T f ( x) dx = rr Απόδειξη. Lin και Willmot (999), Dikson και Hipp (), Li και Carrido (4a). 5

53 Θεώρημα.8. Για ( s), ο μετασχηματισμός Laplae της αναμενόμενης προεξοφλημένης συνάρτησης ποινής δίνεται από τη σχέση: Gs ˆ () m ( ) = (.) ns ˆ( ) όπου: G s e G x dx T T w j n ˆ( ) sx j= = ( ) = n s rj () j= n j n sx j= nˆ( s) = e n( x) dx = Ts Tr f () n j j= n με r, ( r ), i =,,..., n οι ρίζες της εξίσωσης (.8). i i Απόδειξη. Li (3), Θεώρημα. Θεώρημα.9. Για, η αναμενόμενη προεξοφλημένη συνάρτηση ποινής ικανοποιεί την παρακάτω ελλειμματική ανανεωτική εξίσωση: m( ) = m( x) n( x) dx + G( ) = m( x) z( x) dx + H( ) + + (.) όπου: n j n j= n( x) = Tr f ( x) n j= n j n j= G( x) = Tr w ( x) n j j= 5

54 τέτοιο ώστε n ( j ) + = n x dx = + j j= j= ( ) n n rj j= n r, ( r ), i =,,..., n οι ρίζες της εξίσωσης (.8) i i H( x) = ( + ) G( x) z( x) = ( + ) n( x), όπου zxείναι () η σ.π.π της κατανομής Z ( ) = n( y) dy n( y) dy + Αν, τότε, τέτοιο ώστε να ισχύει ότι: + n j= = n n r () j= j jm δεδομένου ότι το περιθώριο ασφαλείας θ είναι θετικό. Απόδειξη. Li (3) Πόρισμα.5. Για n = και =, η ανανεωτική ελλειματική εξίσωση (.) γίνεται: m( ) = m( x) n( x) dx + G( ) = m( x) z( x) dx + H ( ) + + (.3) που είναι η ανανεωτική ελλειματική εξίσωση του κλασικού μοντέλου της θεωρίας κινδύνου, όπου: n( x) = Tr f ( x) G( x) = Tr w( x) 53

55 ξ τέτοιο ώστε να ισχύει: = n( x) dx = + r r, ( r), η ρίζα της εξίσωσης (.9) H( x) = ( + ) G( x) z( x) = ( + ) n( x), όπου zxείναι () η σ.π.π της κατανομής Z ( ) = n( y) dy n( y) dy + Αν, τότε, τέτοιο ώστε να ισχύει ότι: + = r() Η λύση της ελλειμματικής ανανεωτικής εξίσωσης (.) προκύπτει μέσω της δεξιάς ουράς μιας σύνθετης γεωμετρικής κατανομής. Για, έστω K () η σ.κ. της σύνθετης γεωμετρικής κατανομής με K( ) = K( ) όπου: n K( ) = N ( ), n= + + n n με N ( ) η n-οστή συνέλιξη της δεξιάς ουράς N( ) = N( ) = n( y) dy 54

56 Θεώρημα.. Για, η λύση της ανανεωτικής ελλειματικής εξίσωσης (.) δίνεται από την παρακάτω σχέση: m( ) = H( x) dk( x) H( ) + (.4) + ή ισοδύναμα H() m( ) = K( x) dh ( x) K( ) H( ) + (.5) ή ισοδύναμα H() m( ) = ( K( x) dh( x)) ( K( )) + (.6) Απόδειξη. Lin και Willmot (999). Από τις παραπάνω σχέσεις και τον τύπο της H ( ) είναι φανερό ότι για τη λύση της () απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο υπολογισμός της δεξιάς ουράς της K (). Το 999, Οι Lin και Willmot απέδειξαν ότι η ουρά της βοηθητικής σύνθετης γεωμετρικής κατανομής ικανοποιεί την ακόλουθη ελλειμματική ανανεωτική εξίσωση: K( ) = K( x) z( x) dx Z( ), (.7) όπου Z( ) = Z( ) = z( y) dy 55

57 Επιπλέον, θέτοντας w( x, y ) =, προκύπτουν τα ακόλουθα: η συνάρτηση m ( ) των Gerber-Shi ισούται με το μεταχηματισμό Laplae του χρόνου χρεοκοπίας, δηλαδή: T m( ) = E e I( T ) U () = με τη χρήση της 9 ης ιδιότητας των τελεστών T r, η Hγίνεται: ( ) n H T Z j n j= ( ) = ( + ) r ( ) n j j= και συνεπώς η σχέση (.3) μορφοποιείται ως εξής: m( ) = m( x) z( x) dx Z( ), (.8) Παρατήρηση.7. Συγκρίνοντας τις εξισώσεις (.7) και (.8) είναι εύκολο να διακρίνουμε ότι η δεξιά ουρά της σύνθετης βοηθητικής γεωμετρικής κατανομής είναι ο μετασχηματισμός Laplae του χρόνου χρεοκοπίας T. Θεώρημα.. Για, ισχύει η παρακάτω σχέση: T K( ) = E e I( T ) U () = = m( ) (.9) Λαμβάνοντας υπόψη τα θεωρήματα (.) και (.), γίνεται αντιληπτό ότι αν η m ( ) είναι γνωστή και υπολογισθεί η H ( ) για διάφορες τιμές της συνάρτησης ποινής w( x, y ), μπορούν να βρεθούν τα μέτρα κινδύνου, που αναφέρθηκαν στην αντίστοιχη ενότητα. 56

58 Συνεπώς, ο προσδιορισμός διαφόρων μέτρων κινδύνου είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον υπολογισμό της συνάρτησης m ( ), η οποία υπολογίζεται μέσω των μετασχηματισμών Laplae. Για w( x, y ) =, η σχέση (.) γίνεται: ms ˆ () = n ( j ) Gˆ( s ) r s j= n n j + j s n j= j= fˆ( s ) (.3) χρησιμοποιώντας την ακόλουθη σχέση: + n n j j s fˆ( s n ) j= j= ˆ( ) =,, =,,..., n s s r j n n ( rj s) j= η οποία αποδεικνύεται χρησιμοποιώντας το Λήμμα.. και τις ιδιότητες των τελεστών T r (βλ. Lin (3) Θέωρημα ) Επίσης, για w( x, y ) = και με τη χρήση της ιδιότητας 5 των τελεστών T r, η συνάρτηση Gs ˆ( ) ισούται με: n j j T Tr... T () r f ˆ( ) j=... () j= n G s = T n str Tr f = n n s n + n s + ( rj s) j= n n j j s fˆ( s n ) nˆ() nˆ( s) j= j= = = s (.3) 57

59 Αντικαθιστώντας την εξίσωση (.3) στην (.9) προκύπτει η εξής σχέση: ms ˆ () = + ˆ( ) + n n j + j s s fˆ( s n ) j= j= n n n j j s f s n ( rj s) j= j= j= (.3) Ο μετασχηματισμός Laplae της σχέσης (.3) αντιστρέφεται μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις. Μία από αυτές είναι όταν η ms ˆ( ) έχει πολυωνυμική μορφή, δηλαδή όταν η f ˆ( s ) έχει πολυωνυμική μορφή. Για το λόγο αυτό, επιλέγουμε την f( x ) να ανήκει στην κλασματική οικογένεια κατανομών. Ορισμός.. Η τ.μ. Χ με σ.π.π. f( x ), ανήκει στην κλασματική οικογένεια κατανομών f, αν ο μετασχηματισμός Laplae f ˆ( s ), γράφεται ως πηλίκο δυο πολυωνύμων Q () ˆ( ) m s f s, Q () s + sx όπου m, inf s : E ( e ) = με Q () Q (), ( s) ( h, ) m = (.3) m m x και Qm( s), Qm ( s) είναι πολυώνυμα m βαθμού deg Qm ( s) m αντίστοιχα. και ( ) Έστω ότι η κατανομή των ζημιών ανήκει στην κλασματική οικογένεια κατανομών, δηλαδή ο μετασχηματισμός Laplae δίνεται από τη σχέση (.3). Έστω ακόμη το ακόλουθο πολυώνυμο, το οποίο είναι m+ nβαθμού n n j + j Bm, n( s) = s Qm ( s) Qm ( s) j= j= (.33) 58

60 τότε ο μετασχηματισμός Laplae του χρόνου χρεοκοπίας m T ( ) = K( ), δίνεται από το θεώρημα που ακολουθεί. Θεώρημα.. Εάν ο μετασχηματισμός Laplae της σ.π.π. του μεγέθους των ζημιών έχει τη μορφή της σχέσης (.3), τότε ισχύει ότι: Bm mˆ () s = T m i= () s ( s+ R ) i όπου m Bm ( s) = s + Ri Qm ( s) s i= + ( ), με (βλ. Θεώρημα.9) όλες οι ρίζες της εξίσωσης B, ( s ) =, με ( R ), i =,,..., m R i mn i Αν R, i =,,..., m είναι διαφορετικές μεταξύ τους, τότε: i με mˆ () s = T m i= m i= και ai s+ R R i m ( ) = a e, T m R Q ( R) ai =, i =,,..., m R R R i i= m i m Qm () i ( j i ) j=, ji i i Παρατήρηση.8. Από το Θεώρημα.. άμεσα υπολογίζεται η πιθανότητα χρεοκοπίας, εφόσον ισχύει ότι: ( ) = lim m ( ) T 59

61 6

62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το κλασικό μοντέλο της Θεωρίας Κινδύνου με την ύπαρξη σταθερών στρατηγικών μερισμάτων.. Εισαγωγή Μια επέκταση του κλασσικού μοντέλου της θεωρίας κινδύνου, αποτελεί η ύπαρξη στρατηγικής σταθερού μερίσματος, η οποία αφορά στη χορήγηση μερισμάτων από την ασφαλιστική εταιρία καθώς μεταβάλλεται το ασφαλιστικό της χαρτοφυλάκιο. Αξιοσημείωτο είναι το ενδιαφέρον αρκετών ερευνητών για τη στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος με στρατηγική μερίσματος. Αναλυτικότερα, οι ερευνητές Lin Willmot (3) μελέτησαν τη στρατηγική ενός σταθερού ορίου μερίσματος, οι Lin Pavlova (5) τη στρατηγική μερίσματος κατωφλιού και οι Zhang-Yang (8) τη στρατηγική απόδοσης πολλαπλών μερισμάτων. Η στρατηγική σταθερού μερίσματος αρχικά προτάθηκε από τον De Finetti (957) και αφορούσε το διωνυμικό μοντέλο. Σύμφωνα με αυτή, σε περίπτωση που η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος υπερβεί ένα κατώφλι, επιστρέφεται μέρισμα στους δικαιούχους, συνήθως με τη μορφή έκπτωσης στα ασφάλιστρα του επόμενου έτους. Η στρατηγική σταθερού ορίου μερίσματος προϋποθέτει την ύπαρξη ενός σταθερού οριζόντιου ορίου, το οποίο συμβολίζεται με b και είναι μεγαλύτερο από το αρχικό αποθεματικό, δηλαδή ισχύει ότι b. Σε περίπτωση που το πλεόνασμα υπερβεί το σταθερό όριο b, αποδίδονται μερίσματα με σταθερό και συνεχή ρυθμό, ίσο με το ρυθμό είσπραξης ασφαλίστρων. 6

63 .. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος με την ύπαρξη σταθερών στρατηγικών μερισμάτων Ορισμός. Έστω Ub() t η στοχαστική ανέλιξη πλεονάσματος με αρχικό αποθεματικό Ub() = κάτω από την ύπαρξη στρατηγικής μερίσματος. Επομένως, το πλεόνασμα Ub() t δεν ξεπερνάει το όριο b και μπορεί να εκφραστεί ως εξής: + t S( t), Ub( t) b Ub() t = S( t), Ub( t) = b ή ισοδύναμα dt ds( t), Ub( t) b dub() t = ds( t), Ub( t) = b Σχήμα. Η στοχαστική διαδικασία πλεονάσματος Ub() t με την ύπαρξη στρατηγικής σταθερού μερίσματος. 4 4 Διπλωματική Εργασία της Κασσανή Σ. Αικατερίνης (Πειραιάς 6) με θέμα «Στοχαστικές διαδικασίες πλεονάσματος με εξάρτηση και στρατηγικές μερισμάτων» 6

64 Έστω T b, ο χρόνος χρεοκοπίας με την ύπαρξη σταθερού μερίσματος, δηλαδή ο χρόνος όπου το πλεόνασμα γίνεται για πρώτη φορά αρνητικό με: T = inf t : U ( t), b b b Έστω επίσης U ( T ) το πλεόνασμα πριν τη χρεοκοπία και U ( T ) το έλλειμμα τη b b στιγμή της χρεοκοπίας. Η ειδική περίπτωση όπουb =αναφέρεται στην κλασσική θεωρία χρεοκοπίας. b b Η πιθανότητα χρεοκοπίας ορίζεται ως εξής: ( ) ( ) = Pr( T ) = Pr U ( t), b b b b 63

65 .3. Η συνάρτηση των Gerber-Shi υπό την ύπαρξη στρατηγικής σταθερού μερίσματος Ορισμός.. Για και b, η αναμενόμενη προεξοφλημένη συνάρτηση ποινής των Gerber-Shi ορίζεται ως εξής: ( ) ( ) ( ) m = E e T b w U ( T ), U ( T ) I T U () =, b (.) b b b b b b b όπου: η ένταση ανατοκισμού w( x, y) μια διδιάστατη συνάρτηση στο IT ( ): η δείκτρια συνάρτηση του ενδεχομένου εμφάνισης ή μη χρεοκοπίας, με:, Tb IT ( b ) =, ά Μέσω της συνάρτησης m( ; b) είναι εύκολο να διεξαχθούν αποτελέσματα για τις από κοινού και τις περιθώριες συναρτήσεις των τ.μ. T b, Ub( Tb ), και Ub( T b). Για διάφορες τιμές της συνάρτησης ποινής και με βάση τον ορισμό της ισχύουν τα παρακάτω: Για = w( x y) Για w( x y),, = προκύπτει η πιθανότητα χρεοκοπίας: ( ) ( ) = E I ( T ) U () = = Pr T U () b b b b b,, = προκύπτει ο μετασχηματισμός Laplae του χρόνου χρεοκοπίας: Tb m ( ; b) = E e I( T ) U () = Tb b b 64

66 Για, w( x, y) I ( x x ) I ( y x ) = = = προκύπτει η προεξοφλημένη από κοινού σ.π.π. των τ.μ. U ( T ) και U ( T ) : b b ( ) T b ( ) f x, x = E e U ( T ) = x, U ( T ) = x I( T ) U () = b b b b b b b b Για, w( x, y) I ( x x ) I ( y x ) = προκύπτει η προεξοφλημένη από κοινού συνάρτηση κατανομής των τ.μ. U ( T ) και U ( T ) : ( ) T b ( ) F x, x = E e U ( T ) x, U ( T ) x I( T ) U () = b b b b b b από την οποία θέτοντας = προκύπτει η από κοινού συνάρτηση κατανομής αυτών. b b Για, w( x, y) I ( x x ) = = προκύπτει η προεξοφλημένη συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας της τ.μ. UT ( b ): T ( ) b ( ) h x = E e U ( T ) = x I ( T ) U () = b b b b Για, w( x, y) I ( y x ) = = προκύπτει η προεξοφλημένη συνάρτηση π πυκνότητας πιθανότητας της τ.μ. U ( T ) : T ( ) b ( ) b g x = E e U ( T ) = x I( T ) U () = b b b b b k, w x, y = x προκύπτει η προεξοφλημένη ροπή k-τάξης της τ.μ. Για ( ) U ( T ) : b b k Tb E e U ( T ) I( T ) U () = b b b b 65

67 k, w x, y = x προκύπτει η προεξοφλημένη ροπή k-τάξης της τ.μ Για ( ) U ( T ): b b T b k E e U ( T ) I( T ) U () = b b b b Παρατήρηση.. Από τον ορισμό της διαδικασίας πλεονάσματος Ub() t εύκολα διακρίνεται ότι η Ub() t αφορά μία ειδική περίπτωση της διαδικασίας πλεονάσματος χωρίς την ύπαρξη στρατηγικής μερίσματος. Για b ισχύει ότι: lim U ( t) = U ( t) lim m ( t) = m( ) b b b b Έστω η συνάρτηση των Gerber-Shi mb ( ), η οποία ικανοποιεί την ακόλουθη ολοκληρο-διαφορική εξίσωση: + m ( ) = m ( y) f ( x) dx m ( ) z( ), b + (.) b b b με οριακή συνθήκη: m ( b) = (.3) b Αξιοσημείωτο είναι ότι στη σχέση (.) η εξίσωση αυτή καθαυτή δε συμπεριλαμβάνει το κατώφλι b. Επομένως, η συνάρτηση των Gerber και Shi για όλες τις θετικές τιμές του b, συμπεριλαμβανομένης της περίπτωσης όπου b =, ικανοποιεί τη σχέση (.). Η μόνη διαφορά μεταξύ αυτών των δυο διαφορετικών συναρτήσεων είναι η οριακή συνθήκη που ορίστηκε ανωτέρω. 66