LAN PROPOSAMENA. ASKATASUNA BHI. Unitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 1 Burlata 1. JARDUERA. IRAKASLEA: Arantza Martinez Iturri

Transcript

1 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 1 1. JARDUERA LAN PROPOSAMENA LAN PROPOSAMENA Diseiatu eta eraiki ERAKUSLEIHO ZINETIKOA jedeare arreta erakartzeko edo produktu bat iragartzeko. Erakusleihoare atale bat mugitu egie da eta margotua aurkeztuko da. Mugimedua edozei trasmisio sistema erabiliz lor daiteke eta eskuz mugituko da. Edozei materiala erabil daiteke, ahal bada birziklatua. BALDINTZAK Diseiatzeko eta eraikitzeko debora izae da 10 ordu. Erakusleihoare dimetsioak taldeari dagokio kaxa sartzeko modukoak izae dira. Proiektua bukatzerakoa laa aurkeztuko da eta bere futzioamedua egiaztatuko da klaseare aurrea. Baloratuko da objektuare aurkezpea, origialtasua eta txosteea aurkeztuko dire marrazkiak. Pertsoa bakoitzak egi beharko du txostea edo memoria.

2 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 2 MEKANISMOAK Mekaismoak idarrak eta mugimeduak trasmititzeko eta trasformatzeko elemetuak dira. Laa errazte diote gizakiari, laak egiteko beharrezkoa de esfortzua murrizte baita. Palakak Palaka makia siplea da, euste putu bate igurua bira emate due barra zurru batez osatua. Mutur batea jartze da mugitu ahi de gorputza (karga, zama edo erresistetzia) eta beste muturrea aplikatze da gorputz hori altxatzeko idarra. Idarra aplikatze de putuare eta euste putuare artea dagoe distatzia haditze deea, egi behar de idarra txikiagoa da. Palakak mota desberdiekoak iza daitezke: 1.mailako palaka. Euste putua, zama eta idarrare artea dago (balazia, kurrikak) 2. mailako palaka: zama, euste putua eta idarrare artea dago (karretilla, itxaur kraskagailua ) 3. mailako palaka: Idarra, euste putua eta zamare artea dago (erratza, pitzak ) 1. Seialatu hurrego koadro hoeta esadako mekaismo edo makia bakoitzari dagokio palaka mota (1., 2. edo 3. maila). Batzueta haibat palaka mote kobiazioak dira Arratzatzeko kaabera Mozteko aliketak. Arropa zabaltzeko pitzak Itxaur kraskagailua Azkazal-moztekoa Kortxo-ketzekoa Guraizeak Giza-besoa

3 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 3 Poleak (txirrikak): bakuak, bikoitzak eta polipastoak Txirrika edo polea makia siple edo bakua da. Soka pasatzeko arteka bat due gurpil batez osatua dago eta ardatz bat ere badu gurpilak dira deza. Txirrika mota desberdi dago (ikusi marrazkia): Siplea: idarrare orabidea aldatze du eta beraz errazagoa da zamak igotzea. Bikoitza: zama bat jasotzeko idarra erdira murrizte du. Polipastoak: txirrika multzoak dira eta txirrika kopuruare arabera murrizte dute egi behar de idarra. Biradera eta torua Biradera bat da barra edo makila zurru bat birarazte due ardatzari lotuta dagoea. Biraderak bueltak ema ditza beharrezkoa de idarra, ardatzari ema beharko zaioa baio txikiagoa da. Mekaismoa hoeta oiarritze de dispositiboa da torua. Zilidro bat da bere ardatzare igurua biratze duea objektu bat arrastatzeko. Toruareki jasotze ahal dugu zama hadiak esfortzu txikiareki. Esfortzu hau gero eta txikiagoa da ardatza eta idarra aplikatze de putuare artea dagoe distatzia haditzea.

4 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: m-ko barra bateki altxatu ahi dugu 240 N-eko pisua due butao botila bat 250 mm-ko altuera batera. Horretarako mutatuko dugu irudia ikuste de palaka. a) Zei palaka mota mutatu dugu? b) Zei esfortzua egi behar dugu? c) Zei izae da potetzia aplikatze dugu muturrare desplazamedua? d) Nola egi dezakegu esfortzu txikiagoa? 3. Irudia duzu eskorgareki (karretilla) erama ahi dugu bi zaku zemetu (1000 N-eko pisua). Eskorga altxatzea, idarra aplikatze de putuak 240mm gora egite du. a) Zei palaka mota ari gara erabiltze? b) Zebat igoko da zama? c) Zer idarra egi behar dugu? 4. 2,1 m luze due kaabera bateki arratza egi dugu 2 kg.-ko lupia bat. a) Zei palaka mota da kaabera? b) Arratza egiteko mometua kaabera heltze ari F eta A putueta. Zer idarra egi behar iza geue arraia altxatzeko? c) Eskuetako kokapea berdia izae balitz, baia kaabera 5 m luze izae balitz, zei idarra egi beharko geuke?

5 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 5 MEKANISMOAK Makia gehieek badituzte haibat osagai edo kopoete (ardatzak, gurpilak, egraajeak, palakak, txirrikak.) mugimeduak egite dituzteak. Mugimedu hauek koplexuak iza daitezke, baia 4 mugimeduta oiarritze dira.: Mugimedu lieala: lerro zuzeea egite dea eta orazko bakar batea. Mugimedu alteratiboa: aurrera atzerakako mugimedua lerro zuzeea. Mugimedu errotatiboa: mugimedua borobilea eta orazko bakar batea. Mugimedu oszilatorioa: aurrera atzerakako mugimedua borobilea. MEKANISMOEN BETEBEHARRAK Mekaismo bat da operadore multzo bat, idarrak eta mugimeduak eraldatze edo trasformatze dituea. Hauetako betebeharre bat izate dute: 1. Mugimedua trasmititu makiare leku batetik bestetik. Adib: idazteko makia. 2. Abiadura edo mugimedu mota aldatu. Adib: txirriduare gurpila eta katea. 3. Mugimedua kotrolatu abiadura hadituz edo gutxituz. Adib: txirriduare galga eragite duguea. GEHIEN ERABILTZEN DIREN MEKANISMOAK 1. Mugimedu lerrozuzea lerrozuze bihurtzeko: Palaka Txirrika edo polea 2. Mugimedu biratzailea biratzaile bihurtzeko: Biradera Txirrikak eta uhalak Marruskadura gurpilak Egraajeak Kate bidezko trasmisioa Torloju amaigabea eta koroa 3. Mugimedu biratzailea lerrozuze bihurtzeko: Biela Biela-biradera Pioa eta kr era Espeka Eszetrikoa 4. Mugimedu lerrozuzea biratzaile bihurtzeko: Biradera Biela biradera Pioa eta kr era 5. Abiadura erreduzitzailea Txirrike trea Egraajee trea

6 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: TXIRRIKAK ETA UHALAK Sistema hoeta txirrikak emate ditue bira-kopurua, bira-miutukota eurtze da (b/mi edo r.p.m.) eta txirrika eragileak edo gidariak eta irteerakoak edo gidatuak emate dituzte bira-kopuruak erlazioaturik daude; erlazio hoi trasmisio-erlazioa ( i ) deritzo. d 1 x 1 = d 2 x 2 d b/mi gidatua d 1 i = = 1 b/mi gidaria d 2 d 2 GIDARIA GIDATUA UHALEN BIDEZKO MUGIMENDUAREN GUTXIPENA ETA BIDERKAKETA Seguru asko, badaukazu txirriga. Eta litekeea da hoek kabioak ere izatea edo dituee batea ibili izaa. Era berea, esperimetatua duzu, aldapa behera zoazela, pedalei eragiez oraidik gehiago bultzatzea ahi duzueea, aldaketa batzuk egi behar dituzula, pedalei ahalik eta bira gutxie emaaraziz aitziapea edo aurrerapea ahal bestekoa iza dadi. Aldapa igo egi ahi duzuea, ostera, garapea gutxitzea iteresatze zaizu, esfortzua txikiagoa gerta dakizu. Odo bada; koturatu gabe abiadura-kaxa sipleeetariko bat azaldu dugu. Ariketa 1: Bi txirrika ditugu 15cm eta 25cm diametro duteak; txikiak 500 rpm abiadura due motore batea koektaturik dago. Zei izae da txirrika gidatuare abiadura? Ariketa 2: Bi txirrika odoko abiadurata ibiltze dira: 400rpm eta 600rpm hurreez hurre. Txirrika gidatuare diametroa 20cm. bada, zei da gidariare diametroa?

7 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 7 Aurreko formulatik atera ahal dugu: i = Trasmisio erlazioa izada 1 2 = d d 2 1 = i Ariketa 3: 20cm diametro due txirrikak 300 rpm abiadura dauka eta arrastaka eramate du 30 cm-ko beste txirrika bat. Zei abiadura izae du bigarre txirrika hoek? Kalkulatu trasmisio erlazioa. Ariketa 4: Txirrika batek arrastaka eramate du beste bat, 500 rpm ibiltze dea. Zei izae da leheegoare abiadura bie arteko trasmisio erlazioa i=0 4 bada? Uhalare luzera. Uhalare luzera gutxi gorabehera kalkulatzeko, odoko formula hau erabiliko dugu: L = π d1 + d2 + 2 C + ( d1 d2 ) C Izada: d1 d2 C Ariketa 5: Saiatu aurreko formulare jatorria asmatze logika erabiliz. Ariketa 6 : Kalkulatu 25cm eta 50cm dituzte bi txirrike arteko dagoe uhalare luzera kalkulatze bi txirrike zetroe arteko distatzia 1m bada.

8 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: ENGRANAJEEN BIDEZKO TRANSMISIO SINPLE EDO SOILA Elkar loturik daude bi gurpil horzduak edo gehiago osatze dute trasmisio sistemari esate diogu egraaje.trasmititze dute esfortzuak txirrikek trasmititze dutea baio hadiagoa da eta erabiltze dira mugimedua trasmititzeko distatzia txikia deea. Elemetu mekaiko hau agertze de lehego dokumetuek Alexadria kokatze dute. Petsatzekoa da hare jatorria gurpile eta txirrikareare ostekoa dela. Gurpilak, ormalea, alboko azalera tailatutako hortz batzuk dituzte altzairuzko gurpilak dira. Hortzek eurri berdiak izate dituzte elkar egraatu ahal izateko. Egraajeak biraketa mugimedua ardatz ezberdie artea trasmititzea ahalbidetze dute elemetuak dira. Egraajeak tamaia ezberdietakoak direea, txikiea, pioi deitua, motorea (gidaria) izate da eta hadiea, gurpil hartzailea edo gidatua. Horrela abiadura murrizteko trasmisioa gertatze da. Alderatzizko kasua gertatuz gero, hau da, motorea hartzailea (gidaria gidatua) baio hadiagoa bada, abiadura biderkatu egite da. Egraatze dute bi gurpilek, beti betetze dute odoko formula hau: 2 i = = 1 z z 1 2 Izaik : z 1 : gurpil gidariare hortze kopurua. z 2 : gurpil gidatuare hortze kopurua 1 : gurpil gidariare abiadura (b/mi) 2 : gurpil gidatuare abiadura (b/mi) i: trasmisio erlazioa Ariketa 7: Motore elektriko bate ardatza, 3000 b/mi biratze duea, lotuta dago 22 hortz ditue pioi bateki. Kalkulatu pioareki egraatua dagoe gurpilare hortze kopurua, hoek 750 b/mi bira dadi. Kalkulatu trasmisio-erlazioa.

9 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: ENGRANAJEEN SAILKAPENA Hortze kokapea dela eta: o Kapokoak o Barrukoak Hortze forma dela eta: o Hortz zuzeak o Hotz helikoidalak Egraajeare forma dela eta: o Zilidrikoak: Hortz zuzeak Hortz helikoidalak o Koikoak Daukate formagatik talde haueta sailka daitezke: 1. Egraaje zuzeak. Egraaje zilidrikoak dira, hortz zuzeekoak, ardatz paraleloetako trasmisioeta erabiltze direak. 2. Egraaje helikoidalak. Aurrekoe berdiak dira baia hortza helize era kiribildurik dauka. Espazioa gurutzatze dire ardatzeta erabiltze dira eta batzueta ardatz paraleloeta ere. 3. Egraaje koikoak. Elkar ebakitze dute ardatze arteko trasmisioa ahalbidetze dute. Hortz zuzeak, espiral erakoak, e.a. eduki ditzakete. 4. Egraaje edo torloju amaigabea. Oso trasmisio erlazio hadia deea erabiltze dira eta ardatz perpedikularreta ere.

10 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 10

11 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 11

12 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 12 Ariketa 8: Kalkulatu eta marraztu 24 hortz ditue gurpil bate parte agusiak bere modulua 1, 5 iza delarik. Ariketa 9: Kalkulatu eta marraztu gurpil bate atal agusiak bere modulua 2 eta bere hortz kopurua 26 direlarik.

13 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: BITARTEKO ENGRANJEAK EDO ENGRANAJE EROAK Trasmisio elemetu hauek pioa eta gurpila lotu edo artekatzeko baio ez dute balio, trasmisio erlazioa aldarazi gabe. Biraketa orazko baio ez dute aldatze. 3. KATE BIDEZKO TRANSMISIOA Erabiltze da urru daude bi ardatze arteko mugimedua trasmititzeko. Aurreko bi mekaismoe artea dago (txirrikak eta uhalak, eta egraajeak). Mekaismo hoek dauzka bi gurpil horzduak eslaboiak edo kat ak ditue kate bate bitartez lotuak daudeak. Kate mailek bultzatze dituzte gurpile hortzak mugitzeko. Adibidez, bizikleta. 4. TORLOJO AMAIGABEA ETA KOROA Egraaje helikoidal mota bat da mekaismoa hau. Pioa bat edo bi sarrera ditue torlojo bat da. Torlojo hau dago lotuta eta egraatua kapoaldetik gurpil horzdu bateki, koroa deitze dea. Mekaismo hau erabiltze da erredukzio hadiak lortzeko. Adibidez, torlojoak badu sarrera bat eta gurpilak 20 hortz, egi beharko ditu 20 bira torlojoak, gurpilak bat egi deza. 5. BIELA Biela bat biratze due gorputz bati lotuta dagoe barra edo makila zurrua da eta gorputz hoek arrastaka eramate du biela. Gorputzak biratze due heiea bielak aurrera eta atzera egite du. Erabiltze da mugimedu zirkularra lerrozuze bihurtzeko (aurrera eta atzera). Efektu itzulgarria da. 6. BIELA ETA BIRADERA Mekaismo hoe egibeharra da mugimedu zirkularra lerrozuze alteratibo bihurtzea da eta alderatziz. Mekaismo hoe elemetuak dira biratze due elemetu bat, biradera izeekoa, eta makila zurru bat, aurrekoareki lotuta dagoea, biela izeekoa. Biraderak arrastaka eramate du biela.

14 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: 14 Adibide tipikoa da bizikleta. Pedalei ematea, gure haka biela da eta pedala, aldiz, biradera. Batzuta haibat biela-biradera mekaismoak ardatz batea euste dira, birabarki bat osatuz. 7. PINONA ETA KR ERA Mekaismo hoek bihurtze du pioa izea due gurpil horzdu bate mugimedu zirkularra lerrozuze bere hortzak egraatze baitira kr era izeeko barra prismatiko bate hotzeki. Azke hoek aurrera atzerako mugimeduak egite ditu. Mekaismoa itzulgarria da. Kr erare desplazamedu logitudiala da: L= P c x Z x Hau da: P c = hortze pasoa Z = pioare hortz kopurua N = pioare rpm Adibidez: Kalkulatu paso =2 mm, 24 hortz eta 12 bira emate ditue kr era bate aurrerapea L= P c x Z x L = 2 x 24 x 12 L = 576 mm 8. ESPEKA Espeka bat da ardatzareki batera biratze due pieza bat. Bere perimetroak forma berezia du, udare forma, mugimedu alteratiboa trasmititzeko odoko elemetu bati, hagatxoa izeekoa. Azke hau espekareki kotaktua dago hoek biratze due bitartea. Espekak mugimedu zirkularra lerrozuze bihur dezake baia ez alderatziz, espekak hagatxoa mugi dezakeelako baia ez alderatziz. Mugitze de distatzia ibiltarte deitze da.

15 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: TXIRRIKEN TRENA. TRANSMISIO KONPOSATUA. Orokorrea, txirrika pareak ez dira bakarrik jartze, multzoeta elkartze dira, txirrika treak osatzeko. Trasmisio koposatua da bi trasmisio ardatza baia gehiagore artea egite dea. Eta erabiltze da asko murrizteko edo haditzeko abiadura. Trasmisioa bi ardatz baio gehiagore artea egite deea. tarteko ardatz bakoitzea bi elemetu (txirrika) jartze dira. Bata dago koektatua mugimedua due ardatzea eta bestea arrastatua deea. Abiadurare kalkulua Leheego txirrika parea beteko da: 1 x d 1 = 2 x d 2 Bigarre parea ere: 3 x d 3 = 4 x d 4 Bigarre eta hirugarre txirrika pareak ardatz berea daudeez, izae dugu: 2 = 3. Jaki ahi badugu zei formula erabili irteerako abiadura zei de, sarrerakoa ezagututa, egi beharko dugu: 4 = 3 d d = 2 d d = 1 d1 d d d = 4 2 = 1 d d 2 1 irteera = motorea d d txirrikagi dariak txirrikagi datuak Ariketa 10: Kalkulatu abiadura irteera ardatzea odoko datuak ezagututa: d 1 = 500 mm, d 2 = 100 mm, d 3 = 75 mm, d 4 = 100 mm. Motoreare abiadura da 1000 rpm. a) egi ariketa formula erabiliz b) egi pausoz pauso

16 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: ENGRANAJE TRENA. TRANSMISIO KONPOSATUA. Mekaismo hoek haibat egraaje pare dituea da. Trasmisioa bi ardatz baio gehiagore artea egite da, beraz tarteko ardatz bakoitzea bi gurpil horzdu jarri beharko dira. Abiadurare kalkulua Leheego parea betetze da: 1 x z 1 = 2 x z 2 Eta bigarre parea beteko da: 3 x z 3 = 4 x z 4 Beraz: 4 = 3 = 4 3 z z z = z 4 1 z = z = 1 z1 z z z irteera = motorea z z txirrikagidariak txirrikagidatuak

17 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: JARDUERA ARIKETAK ARIKETAK 1. Kalkulatu zei diametroa iza behar due gurpil eroaleak edo gidariak 60 rpm-ko abiadura badu eta gidatuak480 rpm. bitartez. Kalkulatu, irudiare arabera, zei abiadurak ditue makiak. 2. Kalkulatu zei abiadurak har ditzake medi txirriga batek, 42, 32 eta 22 hortzetako platoak eta 28, 24, 21, 18, 15,13 eta 11 hortzetako pioak baditu eta suposatuz platoak 60 rpm ibiltze direla. 3. Kalkulatu trasmisio erlazioa eta irteerako abiadura odoko egraaje sistema hoeta. 6. Zei da F txirrikare abiadura odoko marrazkia, A txirrikak 100 rpm-ko abiadura badu. 4. Kalkulatu odoko sistema hoe irteerako abiadura gurpil motoreak 100 rpm abiadura badu. 7. Kalkulatu B poleare di ametroa lortzeko 50 rpm-ko abiadura irteera. Motoreare abiadura 3750 rpm da. 5. Motore batek 1400 rpm ibiltze da eta eragite du makia bat txirrika sistema bate

18 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: JARDUERA ARIKETAK 1. Txirrika batek 105 mm diametro du eta 1200 rpm abiadura eta trasmititze dio mugimedua 35 mm diametroa due beste bati. Marraztu mekaismoa eta kalkulatu zebat bira emae ditu bigarre txirrikak. 2. Motoreari lotuta dagoe 120 mm diametro due txirrika eta gidatuare arteko trasmisio erlazioa da i = 0,2. Kalkulatu azke gurpil hoe diametroa. 3. Bi gurpil odoko trasmisio erlazioa dute: i = 1/5.Leheegoare abiadura 200 rpm bada, kalkulatu bigarreare abiadura.. 4. Bizikleta bate platoak 60 hortz ditu eta pioak 20. Txirridularia ibiltze da 35 rpm abiadura. Kalkulatu trasmisio erlazioa eta gurpilare abiadura. 5. Egraaje trea bat daukagu odoko ezaugarrieki: z 1 = 10, z 2 = 40, z 3 = 20, z 4 = 40, z 5 = 15, z 6 = 50. Motorea 1500 rpm abiadura ibiltze da eta z 1 eki dago lotuta. Eskatze da: a) mekaismoa marraztu b) azkeeko abiadura c) tarteko ardatze abiadura 6. Egraaje tre bat daukagu 6 gurpileki: leheego gurpilak 50 hortz dituea ardatz batea jarrita eta motoreari lotuta. Egraatze du bigarre gurpilareki, 100 hortz dituea. Ardatz berea daukagu 3. gurpila eta ez dakigu zebat hortz ditue. Gurpil hoek egraatze du 4. gurpilareki, 80 hortz dituea. 5. gurpila ardatz berea dago eta 30 hortz ditu eta egraatze du 6. gurpilareki, 90 hortz dituea. Trasmisio erlazioa i = 1/6. Eskatze da: a) mekaismoare marrazkia b) z 3 gurpilare hortz kopurua 7. Odoko ezaugarriak ditue gurpil horzdu bate dimetsio guztiak aurkitu. m= 2 z= Odoko ezaugarriak ditue gurpil horzdu bate dimetsio guztiak aurkitu. m= 2,5 z= Zei da F txirrikare abiadura odoko marrazkia, A txirrikak 200 rpm-ko abiadura badu.

19 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: JARDUERA ARIKETAK 10. Kalkulatu B poleare diametroa lortzeko 100 rpm-ko abiadura irteera. Motoreare abiadura 3750 rpm da. 11. Kalkulatu odoko sistema hoe irteerako abiadura gurpil motoreak 200 rpm abiadura badu. 12. Kalkulatu zei abiadurak har ditzake medi txirriga batek, 40, 30 eta 20 hortzetako platoak eta 28, 24, 21, 18, 15,13 eta 11 hortzetako pioak baditu eta suposatuz platoak 60 rpm ibiltze direla.

20 ASKATASUNA BHI. Uitatea: MEKANISNOAK Orri zk: JARDUERA PLANIFIKATU