Balada s istoka Europe 30. Dani hrvatskoga πumarstva 2. Otvorena Europska πumarska kuêa 4 Kad potkornjaci napadaju 12

Transcript

1 broj 126 Godina XI., Zagreb, lipanj 2007.»asopis za popularizaciju πumarstva ISSN Dani hrvatskoga πumarstva 2 Otvorena Europska πumarska kuêa 4 Kad potkornjaci napadaju 12 Balada s istoka Europe 30

2 MjeseËnik flhrvatske πume«izdavaë: flhrvatske πume«d.o.o. Zagreb Predsjednik Uprave: Darko Beuk Glavni urednik: Miroslav Mrkobrad Novinari: Irena DevËiÊ-Buzov, Antun Z. LonËariÊ, Miroslav Mrkobrad, Vesna Pleπe i Ivica TomiÊ UreappleivaËki odbor: predsjednik Branko MeπtriÊ, Ivan HodiÊ, Mladen Slunjski, Herbert Krauthaker,»edomir KriæmaniÊ, Æeljka Bakran Adresa redakcije: Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb tel.: 01/ faks: 01/ direkcija@hrsume.hr miroslav.mrkobrad@hrsume.hr Uredniπtvo se ne mora uvijek slagati s miπljenjima autora teksta. Priprema i tisak: AKD, Zagreb, Savska c. 31 Naklada: 6200 CJENIK OGLASNOG PROSTORA Jedna stranica (1/1) 3600 kn; pola stranice (1/2) 1800 kn; treêina stranice (1/3) 1200 kn; Ëetvrtina stranice (1/4) 900 kn; osmina stranice (1/8) 450 kn. Unutarnje stranice omota (1/1) 5400 kn; 1/2 stranice 2700 kn; 1/3 stranice 1800 kn; zadnja stranica 7200 kn (tu stranicu nije moguêe dijeliti). U ovu cijenu nije uraëunat PDV koji plaêa oglaπivaë. Naslovna stranica: Velebitska degenija Æeljko Gubijan Zadnja stranica: Mak Marko PeÊareviÊ

3 2. DANI HRVATSKOGA UMARSTVA Nove stranice u povijesti goranskoga πumarstva Delnice su bile domaêin prvog natjecanja sjekaëa iz Hrvatske joπ godine! EUROPSKO UMARSTVO Otvorena Europska πumarska kuêa u Bruxellesu 6. RAZGOVOR Europsko πumarstvo treba ostati ekonomski uspjeπno i socijalno odræivo ZA TITA PRIRODE Propadanje πuma - najveêi πumarski i ekoloπki problem suvremenog svijeta UMSKI TETNICI Kako prepoznati i kada doznaëiti smrekova stabla napadnuta potkornjakom 12. Jedanaesta godina kontrole 13. ZNANOST Dæepno raëunalo, GPS prijamnik i ArcPad GIS program zajedno MO»VARNA STANI TA Ribnjaci su vrijedna moëvarna staniπta presudna za opstanak rijetkih ptica moëvarica 17. SINDIKAT Poziv HS -u za uëlanjenje u Udruæenje europskih πumara PARK- UMA PREDSJEDNI»KI DVORI Ureappleuje se Park-πuma na PantovËaku FOTOGRAFIJA Grand prix izloæbe Æeljku Gubijanu za Anatomiju kvrge MALA ENCIKLOPEDIJA UMARSTVA Jaseni (Fraxinus) (2) 24. ZA TI ENO BILJE Proljetni drijemovac (Leucojum vernum) 25. LJEKOVITO BILJE Sapunika lijeëi koæu i diπne putove 26. INFORMATIKA to su ponudili WinDays FLORAART 2007 Floraart i Bundek u punom sjaju! FAUNA MEDVEDNICE Kako æive ptice i πiπmiπi na Medvednici PUTOPIS Balada s istoka Europe HRANA U PRIRODI Banane - hrana u tropima 35. SPORT Bujeæi najuspjeπniji, svi pobjednici! 36. DOGA AJI VinkovaËki πumari u Portugalu UËitelji u slavonskoj πumi 37. SJEMENSKE PLANTAÆE Nova sjemenska sastojina obiëne bukve 38. LOVA»KI PSI Svestrani njemaëki oπtrodlaki ptiëar 39. ZDRAVI ÆIVOT Moæe li se svladati alergija? 40. SJE ANJE Spomen-obiljeæje akademiku Duπanu Klepcu u ovom broju 1

4 dani hrvatskoga πumarstva DEL NI CE, LIPN JA Piπe: Vesna Pleπe Foto: V. Pleπe No ve stra ni ce u po vi je sti go ran sko ga πu mar stva Tri del nië ka πu mar ska da na, od 14. do 16. lip nja, ispi su ju no ve stra ni ce u bo ga toj po vi je sti go ransko ga πu mar stva Ta mo gdje su πu mar stvo i pre raapplei vaëka in du stri ja odu vi jek bi li i naëin æiv lje nja, odræat Êe se pod vi so kim pokro vi telj stvom Vlade Re pu bli ke Hr vatske tra di cio nal na, 7. po re du ma ni fe- Ra spo red do gaapplea nja Na 7. da ni ma hr vat skoga πu marstva u Del ni ca ma od 14. do 16. lip nja, do gaapplea nja su predviappleena ovim sli je dom: Ëetvr tak, 14. lip nja Skupπ ti na Hr vat skoga πumar skog druπ tva u Lo vaë kom domu Del ni ce; StruË no sa vje to va nje na te mu Da ljin ska istraæi va nja u πumar stvu SveËa ni pro gram, ta koappleer u Lo vaë kom do mu Del ni ce Sa sta nak ocje nji vaë kog suda, pri ja va na tje ca te lja, iz vlaëe nje bro je va pe tak, 15. lip nja Otvo re nje Da na hr vat skoga πu mar stva Na tje ca nje sje kaëa; istodob no na tje ca nje u ma lom no gome tu za æen ske i muπ ke eki pe Na tje ca nje u gaapplea nju na gline ne go lu bo ve u Vr bov skome Za jed nië ka veëe ra su bo ta, 16. lip nja Na sta vak na tje ca nja sjekaëa (kre sa nje gra na); fi na le no gomet nih tur ni ra, po te za nje ko no pa, fa kul ta tiv ne di sci pli ne Pro glaπe nje re zul ta ta, podje la na gra da Izle tiπ te Go lu bi njak sta ci ja Da ni hr vatsko ga πu mar stva. Za jed no je, opet tra di cio nal no, orga n izi ra ju Hr vat sko πu mar sko druπ tvo i Hr vat ske πu me. Uz Skupπ ti nu H D-a i te mat sku ras pra vu rad no ga na slo va Da ljin ska istraæivanja u πu mar stvu, ko ja Êe se odræa ti u Lo vaë kom do mu Del ni ce, i na tje canje sje kaëa, druæenje u poz na tome tu ri stië kom izletiπ tu Go lu bi njak ( u ma ri ja Lo kve) na do mak Del ni ca, bit Êe obo gaêe no i sport skim na tje canji ma u Ëe tir i discipli ne, ma lom no gome tu za muπ ke i æen ske sa sta ve, neizo stavn om po teza nu ko no pa te u jed noj πu mar skolo vaë koj di sci pli ni - gaappleanju na gli nene go lu bo ve. I ove go di ne na tje ca nje Êe imati meappleu na rod ni karak ter jer se oëeku je su dje lo va nje eki pa iz Slo ve ni je, Slo vaë ke, Ma ke doni je, Maapplear ske i Rumunj ske, dok Êe se u sport skome di jelu uz naπe na tje cate lje okuπa ti i eki pa πu ma ra iz Ru munjske. Za Ëetvr tak naveëer te za pe tak predviappleen je i kul turno-umjet nië ki i zabav ni pro gram. NAT JE CAN JE SJE KA»A KROZ PO VI JEST Del ni ce su sje kaëa iz ez de se tih go di na proπ loga sto ljeêa poëela su se, radi po d iza nja ugle da stru ke ali i upoz na va nja jav no sti te æe lje da se pri kaæe sva teæi na πum skog ra da, odræavati na tje ca nja πum skih rad ni ka (dr vo sjeëa). Uza sve to, na tjeca nja su ima la od goj noob razov nu i struë nu funk ci ju Uz njih su se pri reapplei va le i ne ke druge ma ni fe sta ci je, kul tur no-umjetnië ki pro gram, sa vje to va nja ili pri god ne izloæ be opre me u πu marstvu. To su uvi jek bi la i do gaapplea nja koja su pridonosila tu ri stië koj pro midæ bi kra ja u ko jem su se odræa va la. Pr vo sa vez no na tje ca nje u bivπoj dræa vi bilo je na Ble du u Slo ve ni ji. Odræa no je pre ma pr vim pra vi li ma, ali di scipli ne ni su bi le toë no de fi ni ra ne. A joπ izraappleen je pr vi pra vil nik za sva na tje ca nja na sa vez noj i lo kal noj razi ni. 2

5 Piπe: Vesna Pleπe Foto: B. Pleπe, N. Pleπe i arhiv Od sa mih poëe ta ka, pra vi la na na tjeca nji ma stal no su se po boljπa va la, a na to je utje ca lo usavrπa va nje teh no lo gi ja ra da u πu mar stvu. Na treêem sa vez nom na tje ca nju odræanome u VuËe do lu pokraj Vin ko va ca 12. lip nja ni su se odræa va le di sci pli ne u ko ji ma se ra di lo s ruë nim pi la ma, veê su se u na tje ca nju ko ri stile mo tor ne pi le. Poseb no se uvodi di sci pli na pre ciz nog ruπenja sta ba la i teh ni ka ra da mo tor nom pilom opêe ni to. Gor ski ko tar meappleu pr vi ma je u Hr vat skoj u ko ji ma poëi nju ta kva na tje canja. um sko go spo dar stvo Del ni ce svo je bi le do maêin pr vog na tje ca nja Hr vat ske joπ go di ne! Do sa daπ nja na tje ca nja u Hr vat skoj Od do u Hr vat skoj je odræa no 27 na tje ca nja: Del ni ce-pe te ho vac (11. do 13. ruj na 1964.) Sla von ska Poæe ga-ve li ka (11. do 12. ruj na 1965.) 3. Vin kov ci-vu ko var-vuëe dol (11. do 12. lip nja 1966.) 4. Go spiê-ja si ko vac (10. do 11. lip nja 1967.) 5. Del ni ce-lo kve-go lu bi njak (25. ko lo vo za 1968.) 6. Del ni ce-mr ko palj-ma tiê Po lja na (26. do 27. srp nja 1969.) 7. Del ni ce-lo kve-go lu bi njak (3. do 5. srp nja 1970.) 8. Naπi ce (19.do 20. lip nja 1971.) 9. Ogu lin-je ze ro Sab lja ci ((1.do 2. srp nja 1972.) 10. Sla von ski Brod-je ze ro Pet nja (6. do 8. srp nja 1973.) 11. Vin kov ci (6. do 8. ruj na 1974.) 12. No va Gra diπ ka-str mac (27. do 29. lip nja 1975.) 13. Za greb-ae ro drom LuË ko (21. do 23. svib nja 1976.) 14. Ko priv ni ca-je ze ro o de ri ca (1. do 3. srp nja 1977.) 15. Kar lo vac (30.lip nja do 2. srp nja 1978.) 16. Si sak-pe tri nja-ko tar πu ma (28. do 30. lip nja 1979.) 17. Va raæ din-park πu ma ( 19. do 21. lip nja 1980.) 18. Po drav ska Sla ti na-voêin (18. do 20. lip nja 1981.) 19. No va Gra diπ ka-ja se no vac (10. do 12. lip nja 1982.) 20. Dar da-ko za rac (10. do 12. lip nja 1983.) 21. Vi ro vi ti ca-kin ko vo (15. do 17. lip nja 1984.) 22. Vr bov sko (6. do 8. lip nja 1985.) 23. Kar lo vac (12. do 14. lip nja 1986.) 24. Sla von ska Poæe ga-zveëe vo (11. do 13. lip nja 1987.) 25. Del ni ce-lo kve- Go lu bi njak (23. do 26. lip nja 1988.) 26. Si sak-pe tri nja-ko tar πu ma (22. do 23. lip nja 1989.) 27. Vin kov ci-park Le ni je (14. do 16. lip nja 1990.) Na tje ca nja u sklopu Hr vat skih πu ma 1. Bje lo var (Kin ko vo), Senj (N.Vi no dol ski), Ogu lin (Bje lol a si ca), Za greb (Ja run), Vin kov ci (Le ni je), Kar lo vac, pr vo lo kal no na tje ca nje odræa lo je 1963., i to po πu ma ri ja ma. Umje sto na po li gonu na tje ca te lji su se okuπa li u πu mi, i to u skupinama po tri sje kaëa. Pr vo na tje ca nje u Re pu bli ci Hrvat skoj odræa no je u Del ni ca ma, na Pe te hov cu, od 11. do 13. ruj na. Na stupi lo je 40 na tje ca te lja iz osam πum skih go spo dar sta va. Ekip no naj bo lji bi li su sjekaëi iz G Moj ca Bir ta, Bje lo var. Po je dinaë no pr vo mje sto pri pa lo je Ni ko li Vinko viêu, na tje ca te lju iz iste eki pe. Na Pr vom re pu blië kom na tje ca nju bi le su za stup lje ne sl je deêe di sci pli ne: sjeëa sje ki rom, pre ciz no gaapplea nje sje kirom, jed no stav no pre re zi va nje mo tornom pi lom, kom bi ni ra no pre re zi va nje mo tor nom pi lom, za si je ca nje sta bla mo tor nom pi lom, po dre zi va nje sta bla mo tor nom pi lom, zim sko ma klja nje (ski da nje ko re), te ma klja nje bu ko va celu loz nog dr va, sla ga nje i iz dva ja nje oblica ce lu loz nog dr va. Ka ko se ti je kom iduêih go di na u πumar stvu umje sto sje ki re sve viπe koristi mo tor na pi la, na sl je deêim na tje ca nji ma mi je nja ju se na tje ca telj ske di sci pli ne. Na treêem na tje ca nju Re pu bli ke Hr vat ske u Vin kov ci ma uvo di se di sci pli na okre ta nje vo di li ce mo tor ne pi le i pro mjena lan ca. Na osmom sa vez nom na tje canju u Ro gaπ koj Sla ti ni od 2. do 4. li sto pada pr vi je pu t izvan kon ku ren ci je odræa na di sci pli na kre sa nje gra na mo tornom pi lom. Na 17. na tje ca nju rad ni ka πu mar stva Hr vat ske odræa nome u park-πu mi uz Dravu u Va raæ di nu, od 19. do 21. lip nja 1980., u na tje ca nju su bi le za stup lje ne 3

6 europsko πumarstvo sl je deêe di sci pli ne: okre ta nje maëa vodi li ce i na mjeπ ta nje lan ca, kom bi ni ra ni pre rez mo tor nom pi lom, pod si je ca nje sta ba la mo tor nom pi lom, de fi ni tiv ni prerez sta ba la mo tor nom pi lom, oba ra nje sta bla na ba lon, toëan pre rez trup ca na pod lo zi, kre sa nje gra na, poz na va nje teori je. Za sva ku di sci pli nu odreapplee ni su bodo vi za vri je me i rad - do mak si mal noga mo guêeg bro ja. Odræa ne su i fa kul ta tivne di sci pli ne: odre zi va nje ko lu ta, slo bodno obli ko va nje dr va, gaπe nje poæa ra ruënim ala tom. Od ka da su na tje ca nja proπire na na sve πu ma ri je ta daπ njega umskoga go spo dar stva Del ni ce, na tje ca nja se odræa va ju na no vou reapplee nom po li go nu u park-πu mi Go lu bi njak-lo kve. Te go di ne tu se odræa va i TreÊe sa vez no na tje ca nje od 24. do 26. ruj na, na ko jem je su dje lova lo pe de se tak rad ni ka sje kaëa. Go di nu da na poslije odræa no je u Go lu bi nja ku prvo meappleu na rod no na tje ca nje, na ko jem su se uz eki pu Ju go sla vi je okuπa le i eki pe iz Maapplear ske, Nje maë ke i Fran cu ske. um sko go spo dar stvo Del ni ce bi lo je pet pu ta or ga n iza tor i do maêin repu blië kih na tje ca nja: 1964.,1968.,1969., i Po li gon u park-πu mi Go lu bi njak bio je uvi jek atrak ti van za na tje ca nja, i to zbog bl izi ne ce ste Ri je ka-za greb, okruæen pre k rasnim πu ma ma cr no go ri ce i bje lo go ri ce, ali i za hva lju juêi pro vje re no do broj or ga n iza ci ji do maêi na um skoga go spo dar stva Del ni ce. U po vi je sti na tje ca nja del nië ka podruæ ni ca ima la je niz vr lo us pjeπ nih radni ka sje kaëa, i na do maêim i na meappleu narod nim na tje ca nji ma. Spo me nut Êe mo sa mo na jus pjeπ ni je. Jo sip Volf u Norveπ koj je na svjet skom pr ven stvu osvo jio pr vo mje sto u kom bi ni ra nom pre re zu, An tun Volf na na tje ca nju u Maapplear skoj bio je pr vi u ruπe nju sta ba la u πu mi i dru gi u sla ga nju dr va, a Dra go To mac bio je tro stru ki pr vak bivπe dræa ve 1975., i um sko go spo dar stvo Del ni ce pri milo je i niz priz na nja za svoj do sa daπ nji dopri nos raz vi ja nju i una preapplei va nju na tjeca nja rad ni ka πu mar stva. Pr vi pu t od pro glaπe nja neo vi snosti naπe zem lje, 6. na tje ca nje πu mar skih rad ni ka Re pu bli ke Hr vat ske odræat Êe se u park-πu mi Go lu bi njak-lo kve. Zbog do sa da po stig nu tih us pje ha u or ga n iza ci ji ta kvih na tje ca nja, sli je deêi tra di ci ju, del nië ka po druæ ni ca uloæit Êe na po re da se svi, na tje ca te lji, go sti ali i po sje ti te lji, ugod no osjeêa ju u go ranskome kra ju. Jer, ovaj put to neêe bi ti sa mo na tje ca nja rad ni ka sje kaëa, odræat Êe se i sport ska na tje ca nja, struë na sa vjeto va nja, te pri god ni kul tur no-umjet niëki pro gram. PR VA GO DI N JA SKUP TI NA EUS TA FOR-a U svib nju osno van je EUS TA FOR (Eu ro pean Sta te Fo rest Asso cia tion) kao udruga eu rop skih dræav nih πu mar skih or ga n iza ci ja. RijeË je o in te re snoj udruzi Ëi ji je osnov ni cilj za stu pa nje in te re sa dræav noga πu mar stva u eu rop skim in sti tu ci ja ma. Evo Ëi me se EUS TA FOR ba vio u pro te klih go di nu da na Otvo re na Eu r πu mar ska kuê Proπ la je pr va (obië no naj teæa) godi na ra da, pa je go diπ nja skupπ tina (21. oæuj ka 2007.) u Bruxel le su bi la do bra pri goda da se po dvuëe cr ta i sa gle da ju do stig nuêa. Ka ko je s mje sta pred sjedni ka od stu pio Jan Hei no iz Fin ske Go diπ nja skupπ ti na EUS TA FO RA-a (po stao je vo di telj FAO ure da za πumar stvo), nje go vu je ulo gu preu zeo Tho mas Uher (Au stri ja). Naæa lost, na skupπ ti ni smo saz na li da taj do bar pozna va telj hr vat skoga πu mar stva, poznat mno gim naπi m ko le ga ma, ta koappleer od la zi, i to ne sa mo iz EUS TA FOR-a ne- 4

7 Piπe: Ratko MatoπeviÊ Foto: R. MatoπeviÊ go i iz πu mar stva uopêe (pre la zi u Erste ban ku). Funk ci ju pred sjed ni ka stoga Êe ob naπa ti Pier re-oli vier Dre ge, di rek tor ONF-a, fran cu skih dræav nih πuma. Vr lo vaæ na je za EUS TA FOR bi la Ëinje ni ca da je u je sen na duæ nost izvrπ nog di rek to ra stu pio Erik Ko senkra nius (Esto ni ja), ko ji u or ga n iza ci ji dje lu je kao pro fe sio na lac. Ia ko u neza hval noj si tua ci ji po d iza nja EUS TA- FOR-a od nu le, opêi je stav na glav noj skupπ ti ni bio da je taj eston ski πu mar (vi di in ter vju) svo ju duæ nost oba vio na iznimno do bar naëin. Istak nuo se iznimnom agil noπêu u pri kup lja nju i di stri bu ci ji po da ta ka re le vant nih za od nos dræav nih πu mar sta va i EU to kova, a us pjeπ no je ri jeπio i niz pi ta nja veza nih uz osnov no funk cio ni ra nje or gan i za ci je (ured, vizual ni iden ti tet itd.). Glav na skupπ ti na bi la je i prigoda za izniman do gaappleaj - otva ra nje u mar ske Osim EUS TA FOR-a, u mar ska kuêa u Bruxel le su dom je i dru gim eu rop skim πu mar skim or ga n iza ci ja ma, ali ujed no i svim πu ma ri ma ko je put do ve de u sa mo sr ce Eu rop ske uni je. Eu rop ska πu mar ska kuêa op ska a u Bruxel le su kuêe u Bruxel le su. Osim EUS TA FOR-a, ta je kuêa dom i dru gim eu rop skim πumar skim or ga n iza ci ja ma, ali ujed no i svim πu ma ri ma ko je put do ve de u sa mo sr ce Eu rop ske uni je. Ovu je go di nu u πu mar skoj poli ti ci EU-a obi ljeæi lo do noπe nje u marskoga ak cij skog pla na ko ji po stav lja vremen ske okvi re za odreapplee ne ak tiv no sti s oso bi tim na gla skom na veêem ko riπ tenju dr va za bio ma su. Te ma ras pra ve na glav noj skupπ ti ni bi la je bio ma sa, oso bito zbog toga πto je poëet kom go di ne izraapplee na ener get ska po li ti ka EU-a ko ja je po sta vi la am bi cio zan cilj da 20 posto ukup ne ener gi je proiz ve de ne u Ëlani ca ma EU-a do go di ne bu de iz ob nov lji vih iz vo ra ener gi je. um ska bioma sa je dan je od vaæ nih iz vo ra ob nov ljive ener gi je Ëi ja Êe vaæ nost s go di na ma rasti. VeÊ sa da, ka ko je istak nu to u izlaga nji ma πved skih i au strij skih ko le ga, potraæ nja za tim sor ti men tom je iznimna, πto je re zul ti ra lo golemom po traæ njom na træiπ tu i vi so kom ci je nom. Dræav ne πumar ske or ga n iza ci je u ovo su po druë je uπ le krup nim ko ra ci ma, ta ko da je vr lo po hval no πto su se i Hr vat ske πu me odluëi le na isti po tez. Kru pan ko rak za eu rop sko πumar stvo bi la je Ëi nje ni ca da je Eu ropsko vi jeêe pred loæi lo Eu rop skoj ko mi si ji da re vi di ra svo ju po li ti ku re duk ci je stakle nië kih pli no va te u she me tr go vi ne emi si ja ma ukljuëi iz meappleu osta lo ga i πumar stvo. Ono naæa lost do sa da ni je bi lo ukljuëe no, te se ovim po te zom i po li tiëki napokon priz na je golema ulo ga ko ju πu me ima ju u ve zi va nju at mo sfer skog Ovu je go di nu u πu mar skoj po li ti ci EU-a obi ljeæi lo do noπe nje u mar skog ak cij skog pla na ko ji po stav lja vre men ske okvi re za odreapplee ne ak tiv no sti s oso bi tim na gla skom na veêem ko riπ te nju dr va za bio ma su. ug lji ko va diok si da i sma nje nju glo balnog za top lje nja. EUS TA FOR je na kra ju pr ve godi ne porastao za joπ pet Ëla no va (En gleska, Nizo zem ska, Ci par, Slo ve ni ja i Bugar ska), a pre go vo ri se tre nutaë no vo de i s Maapplear skom i pa njol skom. Hr vat sko dræav no πu mar stvo pred stav lja li su mr. sc. Bran ko Si taπ (Di rek ci ja) i Rat ko Matoπe viê (H Con sult). Za go di nu EUS TA FOR pla ni ra po jaëa ti ak tiv no sti na pre zen ta ci ji svo je na zoë no sti i ci lje va u ti je li ma EU-a, razvi ja ti part ner ske od no se sa srod nim orga n iza ci ja ma, a ta koappleer i vo di ti bri gu o di stri bu ci ji in for ma ci ja svo jim Ëla novi ma. Na da lje, or ga n izi rat Êe se i rad ne skupine ko je Êe se traj no ba vi ti kljuë nim stra teπ kim pi ta nji ma (Kyo to pro to kol, bio ma sa), a kan di di rat Êe se i za odreappleene pro jek te fi nan ci ra ne iz fon do va EU-a. OpÊi je za kljuëak skupπ ti ne bio da je ova or ga n iza ci ja ispu ni la svo ja oëe kiva nja i da Êe u bu duê nosti biti re le vantan Ëim be nik ko ji Êe omo guêi ti da se bo lje Ëu je glas eu rop skoga dræav nog πu mar stva. 5

8 razgovor Piπe: Ratko MatoπeviÊ Foto: R. MatoπeviÊ IN TERV JU / DR.SC.ERIK KO SENK RA NIUS, IZVR NI DI REK TOR EUS TA FO RA-a Eu rop sko πu mar stvo tre ba osta ti eko nom ski us pjeπ no i so ci jal no odræi vo Dr. sc. Erik Ko sen kra nius do la zi iz Esto ni je, gdje je ra dio kao ru ko vo di telj u mar skog odje la u Mi ni star stvu oko liπa. Ima bo ga to isku stvo ra da u πu mar stvu, dræav nim in sti tu ci ja ma i meappleu na rod nim ti je li ma Preu ze li ste duæ nost izvrπ nog di rek to ra u ruj nu Ka ko bi ste ukrat ko oci je ni li pr vu go di nu EUS TA FOR-a? - Vje ru jem da je da va nje miπ lje nja o us pje hu ili neus pje hu EUS TA FOR-a pri je sve ga pra vo naπih Ëla no va i part ne ra. Ja sa mo mo gu ko menti ra ti ono πto smo na pra vi li. Vr lo vaæan ko rak uëi njen je pri je ne go πto sam preu zeo duæ nost u Bruxel le su. Na pr voj OpÊoj skupπ ti ni, Ëla no vi su izra di li i odo bri li stra te gi ju EUS TA FOR-a. Taj do ku ment da je naπem bro du, ko ji ima veê 25 Ëla no va po sa de, smjer ko jim tre ba plo vi ti. Sada je na svi ma na ma da u Bruxel le su i u naπim glav nim gra do vi ma dje lu je mo na pra vi naëin ka ko bi smo po sti gli re zul ta te. to se tiëe EUS- TA FOR-ova glav nog ure da u Bruxel le su, moæe se reêi da smo ko naë no sle tje li, uspo sta vi li komu ni ka cij ske ka na le, iz gra di li po treb ne mreæe i uvje ri li in sti tu ci je Europske unije da naπi Ëlano vi zai sta Ëi ne sve da po pra ve okruæe nje za πumar stvo. Sma tram da je vre men ski zah tje van i vaæan ko rak bio osni va nje Eu rop ske πu mar ske kuêe u bl izi ni Eu rop skog par la men ta. To je sa da uëi nje no i to je bi lo pri mi jeêe no od ne ko li ko viso kih do no si te lja od lu ka. Vje ru jem da smo uëini li sve πto je u naπoj moêi i da smo po sti gli odreapplee ne re zul ta te. Or ga n iza ci ja Eu rop skih pri vat nih πu mo vla sni ka (CEPF) veê je do bro uho dana or ga n iza ci ja. Ka ko vi dite su rad nju EUS TA FOR-a s nji ma? - Ja ko sam sre tan πto se naπi ure di (EUS TA FOR i CEPF) na la ze u istoj kuêi. FiziË ka bl izi na nam pomaæe da vr lo la ko koor dini ra mo naπe ak tiv no sti i daje nam mo guê nost pu no dub lje ras pra ve o πu marskim pi ta nji ma ne go πto to ima mo na sluæ benim sa stan ci ma i ra dio ni ca ma. Za hva lju juêi vrlo do brim kon tak ti ma ko je ima mo s nji ho vim uprav nim od bo rom i upra vom, po sto ji do bro razu mi je va nje kod stra teπ kih i ope ra tiv nih pi tanja. Mo gu reêi da ima mo jed nak stav i in te re se EUS TA FOR se tre ba kon cen tri ra ti na slje deêih pet pi ta nja: proiz vod nja dr va, Na tu ra 2000, bio ma sa, istraæi va nje i Kyo to pro to kol. Naπa je glav na za daêa oci je ni ti utje caj razliëi tih prav nih ini ci ja ti va na dræav no go spo da re nje πu ma ma. u oko 95 posto pi ta nja, a preo sta lih 5 posto su pi ta nja oko ko jih moæe mo naêi kom pro mis ili iêi sva ki svo jim pu tem. EUS TA FOR i CEPF ima ju kao ko naë ni cilj do bro bit po traj nog πu mar stva Eu ro pe. Svje sni smo da sve vla snië ke ka te go ri je (pri vat ne, dræav ne, opêin ske πu me) ima ju svo ju vla sti tu ulo gu. Sto ga, su rad nju s CEPF-om vi dimo kao vaæ no stra teπ ko pi ta nje. Ko je Êe bi ti glav ne lo bi stië ke za daêe EUS TA- FOR-a u EU in sti tu ci ja ma. - Pre ma naπem stra teπ kom do ku men tu, EUS- TA FOR se tre ba kon cen tri ra ti na slje deêih pet pi ta nja: proiz vod nja dr va, Na tu ra 2000, bio masa, istraæi va nje i Kyo to pro to kol. Naπa je glav na za daêa oci je ni ti utje caj razliëi tih prav nih ini cija ti va na dræav no go spo da re nje πu ma ma. Naπi Ëla no vi æe le da πu mar stvo osta ne eko nom ski uspjeπ no, so ci jal no odræi vo te da druπ tvu pruæa ci je li niz do ba ra i uslu ga. Tre nutaë no ima mo dvi je vruêe te me na dnev nom re du - Kyo to pro to kol i upo ra ba bio ma se za ener gi ju. Tru dimo se uvje ri ti in sti tu ci je EU da πu mar stvo moæe imati vaæ nu ulo gu u sp rjeëa va nju kli mat skih pro mje na, ali nam je za to po treb na odreappleena mo ti va ci ja kao πto je proπi re nje she me tr go vine emi si ja ma i na πu marstvo te mo ra mo razra di ti me to de za veêu mo bi l- iza ci ju dr va. Ko naë no, jeste li ikad bi li u Hr vat skoj? to znate o hr vat skim πu ma ma i πu mar stvu? - Naæa lost, ni kad nisam bio u Hr vat skoj. Znam sa mo da je viπe od treêi ne vaπe zem lje pod πu ma ma. Kao jed na od naj vaæ ni jih za daêa bi t Êe mi pri ku pi ti sta ti sti ku o Ëla no vi ma EUS TA FOR-a. Stal no doz na jem nove Ëi nje ni ce o razliëi tim or ga n iza ci ja ma. Ka ko je Hr vat ska ak tiv ni Ëlan (hva la πto ste su dje lo vali u ras pra vi na glav noj skupπ ti ni), si gu ran sam da Êu saz na ti do sta o vaπoj zem lji u bli skoj buduê no sti! 6

9 zaπtita prirode Piπe: I. TomiÊ Foto: Arhiv UZ DAN ZA TI TE»OV JE KO VA OKO LI A, 5. LIPN JA u me su ze le na pluêa naπe ga pla ne ta Pro pa da nje πu ma - naj veêi πu mar ski i eko loπ ki pro blem su vre me nog svi je ta Funk cio ni ra nje πum skih eko su sta va po re meêe no je na glo bal noj i lo kal noj razi ni, a oni sve viπe po pri ma ju znaëaj ke agroe ko su sta va. u me se suπe na po druë ju cje lo kup ne sje ver ne po lut ke, a u nas je je la na ju groæe ni ja vr sta, za tim hrasto vi luæ njak i kit njak Po sljed njih je go di na svjetska jav nost zao kup lje na sve pri sut ni jim pro ble mom zaπ ti te oko liπa o ko jem ovi si kva li te ta i vri jed nost Ëo vjeko va æi vo ta. Ri jeë je o svim mje rama ko je druπ tvo po du zi ma ra di ostva ri va nja po volj nih am bi jental nih uvje ta za æi vot i rad su vreme no ga Ëo vje ka. Zna tan dio tih mje ra po du da ra se s dje lat noπêu zaπ ti te pri ro de i pri rod nih æi votnih uvje ta o ko ji ma u su vre menoj ci vi l iza ci ji ovi si ljud sko zdravlje i ljud ska ak tiv nost. Preo sta le mje re od no se se na ostva ri va nje po volj nih okol no sti za do bro psiho f izië ko sta nje u in du strij skim sre diπ ti ma i u ljud skim aglo mera ci ja ma. Svje do ci smo iz da na u dan da bor ba za kva li te tan ljud ski oko liπ ni je ni la ka ni jedno stav na te da je po ve za na s nema lim fi nan cij skim pro ble mi ma.»i nje ni ca je da je us pjeπ ni ja u go spo dar ski raz vi je nim dræa vama, no nig dje ni je do volj no obu hvatna, a razliëi te vr ste za gaapplee nja ni je moguêe ri jeπi ti na lo kal noj, veê is kljuëi vo na meappleu na rod noj razi ni. Ri jeë je po glavi to o za gaapplee nju zra ka, te kuêih vo da, ra di ja ci ji. U na sto ja nji ma da se oko liπ πto us pjeπ ni je zaπ ti ti, ni su do volj na samo po je di naë na za la ga nja i ostva re nja, inaëe vri jed na oso bi te po zor no sti i pohva le, veê bri ga i kon kret ne ak tiv no sti cje lo kup ne ljud ske za jed ni ce. 7

10 Vo da u πum skom okruæ ju- po slje di ca kli mat skih pro mje na Ve li ka vaænost zaπ ti te oko liπa - Temelj na pret po stav ka zdra vog i odræi vog raz vo ja je stal na bri ga o tri ma kljuë nim aspek ti ma: go spo dar skom, oko liπ nom i druπ tve nom. Pri tom znaëaj no mje sto zau zi ma zaπ ti ta oko liπa ko joj je za daêa oëu va ti pri rod ne za jed ni ce, sma nji ti rizik za æi vot i zdrav lje lju di te ra cio nalno ko ri sti ti pri rod ne iz vo re i ener gi ju. OneËiπÊe nje oko liπa pripa da da nas, uz ubr za no po veêa nje sta nov niπ tva, manjak hra ne i glad u svi je tu, meappleu najveêe pro ble me naπe ga pla ne ta na poëetku treêe ga ti suê ljeêa. Svi jet je da nas suoëen s pro ble mom po stup no ga propa da nja po je di nih eko su sta va i moæe se reêi da je sta nje kri tië no. Uniπ ta va njem jed nog utjeëe se ne po volj no na sta nje dru gih eko su sta va. Zna ko ve pro pa da nja po ka zu je pet glav nih ti po va eko su sta va: πu me, slat ka vo da, obal no-mor ska sta niπta, paπ nja ci i po ljo pri vred ne povrπi ne. Bio lo zi ne pre sta no upo zo ra va ju na poda tak da je ugroæe no Ëak 53 po sto ribljih vr sta, 45 po sto gma zo va, 42 po sto sisa va ca i 30 po sto vo do ze ma ca. Na oba li ili na moë var nom po druë ju æivi viπe od 50 po sto ugroæe nih pti ca, a od eu rop sko ga vi so kog rasli nja 21 po sto je ugroæe no. Po se bi ce su ugroæe ne biljke ko je æi ve na vap ne na stom tlu, a potreb no je na po me nu ti ka ko je u opasno sti i viπe od 30 po sto ri jet kih i do sad neu groæe nih vo de nih bi lja ka. Ocea ni su znaëa jan Ëi ni telj kli mat skih uvje ta te ko li jev ka æi vo ta, po kri va ju Ëak 71 po sto povrπi ne Zem lje, a sa daπ nje sta nje mora i ocea na je ta kvo da πto hit ni je tre ba po kre nu ti pro ces nji ho va oz drav lje nja. Uz Ëi nje ni cu da su pod zem ne vo de iscrplje ne, iz ne naappleu juêi je i za pa nju juêi poda tak da je po lo vi ca svjet sko ga moë varno ga tla isuπe no u proπ lom sto ljeêu, 58 posto ko ralj nih gre be na uniπ te no izravnim ljud skim dje lo va njem, 80 posto paπnja ka izloæe no je pro pa da nju kva li te te tla, a pe ti ni su he zem lje pri je ti opasnost da se pre tvo ri u pu sti nju. ume su ze le na pluêa naπe ga plane ta - Osim πto su sta niπ te za dvi je treêine svih æi vih biêa na Zem lji, πu me su re gu la to ri kli me i aku mu la to ri vo de, pohra nju ju 40 po sto ug lji ka naπe ga pla neta, i za to mo gu znat no uspo ri ti po rast at mo sfer skog ug ljië no ga diok si da, no OneËiπÊe nje oko liπa pripa da da nas, uz ubr za no po veêa nje sta nov niπ tva, ma njak hra ne i glad u svi je tu, meappleu naj veêe svjet ske pro ble me na poëet ku treêe ga ti suê ljeêa. isto ta ko nji ho va je drv na ma sa te melj eko nom skog raz voja. u me su za pra vo ve li ka ze le na pluêa naπe ga pla ne ta koja proëiπêa va ju sve oneëiπêe ni ji zrak u at mo sfe ri, opskrb lju ju Ëo vje ka te bilj ke i æi vo ti nje pri je ko po treb nim ki si kom. Njiho ve su opêe ko ri sne funk ci je od ne procje nji vo ga æi vot nog znaëe nja za oëu vanje i odræa va nje tla, pit ke vo de i zra ka i sto ga su ne za mje nji ve u zaπ ti ti i unapreapplee nju Ëo vje ko va oko liπa. Meappleu tim, izu zi ma juêi Ru si ju i Ka na du, in du strijske su na ci je po sje kle sve svo je pri rodne πu me, a na glo se sma nju ju povrπi ne kiπ nih πu ma. vi car ska da nas ima sa mo Ëetvr ti nu πu ma na svom te ri to ri ju, a bar 50 po sto πu ma ne sta lo je u pa njol skoj i Fran cu skoj. Na po druë ju Sredozemlja ne sta le su lo vo ro ve πu me, ko je su tek nez nat no pri sut ne na Ka nar skom otoëju. Vaæ no je na po me nu ti da su se ne kad πu me ras pro sti ra le na po sto tla, a da nas u Eu ro pi zau zi ma ju sa mo 33 posto povrπi ne. Zbog ve li kih poæa ra do lazi do ogo lji va nja tla i pro mje ne kli me, a sma nji va njem i raz dva ja njem πum skih povrπi na ne sta ju mno ge vr ste æi vo ti nja.»i nje ni ca je da bi pla net Zem lja, da nije bi lo Ëo vje ka, bio naj veêim di je lom pokri ven πu ma ma, ko je su da nas ugroæene zbog kli mat skih pro mje na kao πto su glo bal no za top lje nje i s tim u ve zi spuπ ta nje razi ne pod zem nih vo da. Propa da nje πu ma je naj veêi πu mar ski, ali i eko loπ ki pro blem su vre me nog svi je ta. Sma tra lo se u poëet ku da je glav ni uzrok to me oneëiπêe nost zra ka, no u posljed nje su vri je me znan stve na istraæi vanja us mje re na na ne po volj ne kli mat ske pro mje ne, bilj ne bo le sti, πtet nu en tomo fau nu, greπ ke u go spo da re nju te na sma nje nje pri rod ne bioraznolikosti πuma. Funk cio ni ra nje πum skih eko su sta va po re meêe no je na glo bal noj i lo kal noj razi ni, a oni sve viπe po pri ma ju znaëajke agroe ko su sta va. u me se suπe na podruë ju cje lo kup ne sje ver ne po lut ke, a u nas je je la naju groæe ni ja vr sta, za tim hrasto vi luæ njak i kit njak. Na vi tal nost nizin skih πum skih su sta va u Hr vat skoj oso bi to ne po volj no dje lu ju pro mje ne reæi ma po plav nih i pod zem nih vo da i nji ho va za gaapplee nost. Istraæi va njem treba potvr di ti pret po stav ku da su naπi πum ski eko su sta vi znat no op te reêe ni, uz slab lje nje nji ho ve vi tal no sti, zbog oneëiπêe nja sum por nim i duπië nim spoje vi ma te teπ kim ko vi na ma. Ne ga ti van utje caj su vre me ne civi l iza ci je - Viπe od po lo vi ce do stup ne slat ke vo de na Zem lji te dvi je treêi ne svih po ljo pri vred nih povrπi na uniπ te no je ili ugroæe no. Su vre me na ci vi l iza ci ja unoπe njem ug ljië no ga diok si da u at mosfe ru, mno go bræe ne go πto ga zem lja i mo re mo gu ap sor bi ra ti, utjeëe na to da aku mu li ra ni plin zau stav lja to pli nu i re me ti kli mu. Po slje di ce to ga su πi re nje ocea na, div lja nje olu ja, pre mjeπ ta nje eko su sta va, mi je nja nje gra ni ca πu ma, paπ nja ka i dr. Zbog ovih iz ne nad nih po ja va, mno go broj ne æi vo ti nje i bilj ke jednostavno se neêe moêi pri la go di ti na no vi æi vot u ta ko iz mi je nje nim sta niπ tima.»o vjek je ta koappleer po re me tio kruæe- 8

11 Ne pro cje nji va je ulo ga πu me u zaπ ti ti oko liπa Je la je naπa na ju groæe ni ja vr sta dr veêa nje duπi ka u at mo sfe ri. Nai me, zbog po je di nih ak tiv no sti (upora ba duπië nih gno ji va, spa lji va nje sta rih go ri va i ËiπÊenje zem lje pa lje njem), udvo struëe na je ko liëi na duπië nih spo je va, πto je viπe nego πto ih bilj ke i æi vo ti nje mo gu ap sorbi ra ti i re ci kli ra ti u at mo sfe ru. Viπak tih spo je va do spi je va u slat ku i sla nu vo du i ubr za va rast al gi. Pri su tan je i pro blem fo sfo ra iz ot pad nih vo da s po ljo pri vrednih povrπi na, a bit Êe po treb na go le ma fi nan cij ska sred stva za ukla nja nje ovoga ke mij skog ele men ta i ob no vu staniπ ta, no no vac ni je jam stvo da Êe to biti i ostva re no. Zbri nja va nje ot pa da - naj veêi pro blem - Hr vat ski struë nja ci iz zaπ ti te oko liπa na glaπa va ju ka ko je uzrok kli matskim pro mje na ma joπ uvi jek ne poz nat i to je pro blem ko ji svi jet ne moæe ri jeπi ti. No dje lo mië no rjeπe nje ipak se na la zi u pri la god ba ma ta kvoj kli mi. Nai me, smanji va nje emi si ja sta kle nië kih pli no va, na vr lo ra cio na lan naëin, po tiëe raz vi tak novih ener get skih teh no lo gi ja. Naπa se dræava na li sti rasip no sti re sur sa na la zi na 45. mje stu, a s naj bo ga ti jim re sur som, pitkom vo dom, po naπa mo se neo go vor no,»i nje ni ca je da bi pla net Zem lja, da ni je bi lo Ëo vje ka, bio naj veêim di je lom po kri ven πu ma ma, ko je su da nas ugroæe ne zbog kli mat skih pro mje na kao πto su glo bal no za top lje nje i s tim u ve zi spuπ ta nje razi ne pod zem nih vo da. go spo da re njem i za gaapplei va njem za li ha, istiëe Ve li mir Prav diê, je dan od pio ni ra zaπ ti te oko liπa u Hr vat skoj. On sma tra kako je u nas naj veêi pro blem zbri nja va nje ot pa da, za tim ne kon tro li ra no go spo da re- nje pro sto rom i, na po sljet ku, pri la goappleava nje kli mat skim pro mje na ma. Bri ga o oko liπu kao naëin æi vo ta - Pri je 35 go di na u Stock hol mu je odræana kon fe ren ci ja Uje di nje nih na ro da posveêe na oko liπu. VeÊ ta da se uvi dje lo da je Ëo vjeëan stvo doπ lo do ru ba po nora i da je prijeko potrebno uëi ni ti znatno viπe za spas naπe ga pla ne ta. Sto ga je kao osnov ni do ku ment donesen Program zaπ ti te oko liπa Uje di nje nih na ro da (UNEP). U stal noj tr ci za ostva ri va njem ma te ri jal nih do ba ra i vi so kih za ra da, Ëovjek iscrp lju je pri rod na bo gat stva, do vodeêi u pi ta nje svoj op sta nak i op sta nak æi vo ta uopêe. Ako ne po duz me hit ne i od luë ne mje re, bu duê nost op stan ka Homo sa pien sa do la zi u pi ta nje. HoÊe li Ëo vjek ko naë no shva ti ti da bri ga o oko liπu mo ra pre sta ti bi ti sa mo mr tvo slo vo na pa pi ru i da tre ba po stati naëin æi vo ta ko ji je sve viπe ugroæen. Ne smi je mo za ne ma ri ti Ëi nje ni cu da je pro pa da nje Zem lji nih eko su sta va ne zaustav ljiv pro ces, re zul tat ko je ga je po stupno ne sta ja nje ili Ëak pot pu no izu mi ra nje ne ma log bro ja sku pi na bilj nih i æi vo tinjskih vr sta. 9

12 πumski πtetnici Piπe: Miroslav Mrkobrad Foto: M. Mrkobrad UMS KI TET NI CI / SM RE KOV POT KORN JAK (IPS TY POG RAP HUS L) Ka ko na vri je me ot kri ti na pad smre ko va pot kor nja ka, ka ko doz naëi ti i de ter mi ni ra ti lov na sta bla, πto je tu struë ni inæe njer ski po sao i zbog Ëe ga se ka sni Ka ko da lje ra di ti - do govor na te re nu pa se umje sto sa ni ta ra si je ku suπ ci, πu ma ri zna ju reêi mr tva ci, te ma je o ko joj se ne dav no ras prav lja lo na li cu mje sta, u πu ma ma za hvaêe nim na pa dom pot kor nja ka. Evo πto je viapplee no u πum skim po druë ji ma Be go vaëa i ti ro vaëa, pod no Ve le bi ta, u u ma ri ji K rasno Ka ko pre poz na ti i ka da d smre ko va sta bla na pad nu Osta li su sa mo suπ ci - Be go vaëa 10

13 Smre kov pot kor njak (Ips ty po graphus L), u na rod nom izriëa ju poz nat i kao smre kov pi sar (Der Buch drucker!) ili pak osme ro zu bi smre kov pot kor njak, bo lest je da naπ nji ce smre kovih πu ma, a kon cen tri ra ne ve li ke ili veêe povrπi ne smre ko vih sa sto ji na plod no su tlo za raz voj pot kor nja ka. Povrπi ne s veli kim bro jem smre ko vih suπa ca na sta lih dje lo va njem pot kor nja ka po veêa na su opa snost i za iz bi ja nje i za πi re nje πumskih poæa ra. Po seb no ugroæe ne upra ve sto ga su one krπ ke i prio bal ne s veêim ko liëi na ma smre ke, Del ni ce, Senj, GospiÊ i Ogu lin. Ka ko to iz gle da u stvar no sti, mo gli su se u Go spo dar skoj je di ni ci Be go vaëa u u ma ri ji K rasno uvje ri ti su dio ni ci semi na ra o doz na ci sta ba la za hvaêe nih suπe njem zbog na pa da smre ko va pot kor nja ka - ci je le plo he za hvaêe ne pot kornja kom dje lo va le su ne stvar no, upo zora va juêe si vo u ze le nom okruæe nju onih Smre kov pi sar se pot pi sao! oz naëi ti ta pot kor nja kom Prof. dr. Boris Kraπovec Ispod ko re sta ba la ko ja ni su bi la za hvaêe na ovim πtet ni kom. - Koli ko god je to plo i su ho vrije me pro te kle zi me u πu mar stvu isko riπte no za obav lja nje te ren skih ra do va u sjeëi, to li ko je, s dru ge stra ne, iz nim no po go do va lo raz vo ju πum skih πtet ni ka, meappleu nji ma i smre ko va pot kor nja ka - kaæe prof. dr. Bo ris Kraπo vec sa u marskoga fa kul te ta u Za gre bu i je dan od vo deêih struënja ka za de ter mi ni ra nje pot kor nja ka. Da na sa ni tar nu sjeëu ot pa da sve viπe eta ta, po ka zu ju po da ci za u ma ri ju K rasno, go spiê ke Upra ve πu me. A tu je sta ti sti ka neu mo lji va i kaæe ka ko se u razdob lju od do pro sjeë no kao sa ni tar sje klo posto eta ta. No sljedeêih go di na taj se po sto tak drastië no mi je nja pa je go di ne od kubi ka eta ta bio sa ni tar, od no sno u po sljed nje tri go di ne na sa ni tar nu sjeëu ot pa da posto go diπ njeg eta ta! Posljed njih go di na, ustvr dio je net ko, viπe smo se ba vili sjeëom mr tva ca (suπa ca) ne go uz goj nim ra do vi ma! Te ren ski obi la zak ne kih po druëja za hvaêe nih suπe njem zbog na pa da smre ko va pot ko r nja ka, ko ji je osim veê Iz pola Ëetvorna metra smre ko ve ko re ko ju je na pao pot kor njak izla zi van 575 njegovih je din ki! Ci lja na doz na ka us mje re na je na ona sta b la u ko ja se pot kor njak ubuπu je. A pre poz na va nje i doz naëi va nje ta kvih sta ba la mo guêe je je di no de talj nim pre gle dom joπ stojeêih de b la - na te me lju smeapplee pi lje vi ne. spo me nu te Be go vaëe obu hva tio i ti ro vaëu ta koappleer u krasnarskoj u ma ri ji, tre bao je πu marskim struë nja ci ma po moêi i pri pre mi ti ih za obav lja nje dozna ke u no vim pro mi je nje nim uvje ti ma. Osnov ni je za da tak, kaæe dr. Kraπo vec, pre poz na ti da nas stablo ko je je na pao pot kor njak i doz naëi ti ga. Jer su tra je veê ka sno. Ri jeë je o ci lja noj doz na ci u smre ko vim sa sto ji na ma i pre venira nju πi re nja na pa da pot kornja ka. Ov dje je ri jeë o smre ci, ia ko je je la zbog veêe go spo darske vaæ no sti znaëaj ni ji pro blem. Ovo je vri je me pr vog pro ljet nog ro je nja i ubuπi va nja pot kor nja ka od ko jih su dva naj vaæ ni ja - Ips ty po grap hus L i Pityo ge nes chalco grap hus L (πe ste ro zu bi smrekov pot kor njak). Osim pro ljet nog, tu je ka sno ljet ni na pad, a naj veêi dio po sla tre ba lo bi oba vi ti u pr vom pro ljet nom na le tu. Bio loπ ka priëa - Dr. Kraπo vec: Ci ljana doz na ka us mje re na je na ona sta b la u ko ja se pot kor njak ubuπu je. A pre poz nava nje i doz naëi va nje ta kvih sta ba la moguêe je je di no de talj nim pre gle dom joπ stojeêih debla - na te me lju smeapplee pi ljevi ne ko ja je si gu ran znak da ubuπi va nje upra vo tra je! To jest struëan po sao, ali πu mar to mo ra pre poz na ti. Ova je dozna ka spe ci fië na i tre ba ju je obav lja ti poseb no ospo sob lje ni struë nja ci, jer u tom tre nut ku, da kle u tre nut ku na pa da smreko va pi sa ra, to po sta je lov no sta blo. To znaëi da ta kva sta bla ne tre ba od mah sjeêi ne go ih osta vi ti do mje sec da na kako bi pri vu kla πto veêi broj slo bod no leteêih pot kor nja ka! Kao se kun dar ni πtetni ci, pot kor nja ci ima ju vr lo so fi sti ci ran su stav de tek ci je ko jim ot kri va ju fizio loπki oslab lje no sta blo i na pa da ju ga. Ta su sta bla, mo glo bi se reêi, kao spuæ va koja sve upi ja! Kad se ko naë no po si je ku, s njih bi treba lo ski nu ti ko ru. No ot ko ra va nje se u po sljed nje vri je me ne ra di, pa bi stabla 11

14 Iza na pa da pot kor nja ka DEL NI CE Je da nae sta go di na valjalo odvuêi πto da lje od πume. Jer ta su sta bla na ne ki naëin ær tvo va na ka ko bi spasi la dru ga. Te ren ski obi la zak dvaju loka li te ta u krasnar skoj πu ma riji, go spo dar skih je di ni ca Be govaëe i ti ro vaëe, upuêu je da je ri jeë o dva vr lo razliëi ta stup nja oπ teêe no sti - ci je li sklo po vi suhih smre ka u Be go vaëi svje doëe o to me da je pi sar ovu πu mu ot pi sao, odno sno da su osta li suπ ci. U ti ro vaëi sta nje je znatno bo lje, ov dje se pre ven tiv nim upor nim ra dom moæe sprijeëiti dalj nji na pad ovog πtet ni ka. Pro ble me, i to znat no veêe ne go πto ih ima hr vat sko πu mar stvo, ima ju i ne ke dru ge zem lje u ko ji ma je smre ka vaæni ja go spo dar ska vr sta, Slo veni ja, Bo sna i Her ce go vi na, ali i Slo vaë ka, Au stri ja, vi car ska. U Slo ve ni ji je, istiëe dr. Kraπovec, u po sljed nje dvi je go di ne iz razi to vi sok po sto tak sa ni tarnih sjeëa u eta tu, una toë tomu πto pri mje nju ju razliëi te naëine zaπ ti te. Piπe: V. Pleπe Foto: V. Pleπe kon tro le smre Na po druë ju del nië ke po druæ ni ce je godine obav lje na kon trola pot kor nja ka, smre ko va pi sa ra (Ips ty po grap hus) i πe stero zu bog Pot kor nja ci ko va pot kor nja ka (Pity ge nes chal cograp hus), ko ji je na kon 11 go di na, ti je kom ko jih se obav lja la kontrola, za bi ljeæi o pra vu kul mi na ci ju - od poëet ka trav nja do kra ja kolo vo za evi den ti ra no je u 41 odje lu ukup no pot kor nja ka! Kon tro la je izvrπe na uz po moê They sho no vih klop ki i uz pri mje nu fero mo na Phe ro prax. Naj veêi broj tih opa snih namet ni ka na jed nome mje stu u Ëe ti ri mje se ca praêe nja evi denti ran je na te re ni ma πu ma ri ja Vr bov sko, TrπÊe, Skrad, Ge rovo i Pre zid. U usporedbi s prijaπnjim godinama, bi ljeæi se po rast tih opa snih na met ni ka. Naj ma nje ih je bi lo (14.842), a rekord no ve lik bro j evi den ti ran je 2005., Ëak ! Ti opa sni πtet ni ci naj viπe napa da ju smre ku i je lu, i to fizioloπ ki oslab lje na sta bla. Ips typo grap hus, smre kov pi sar ili smre kov osme ro zu bi pot kornjak, cr no smeapple je ili cr ni potkor njak, dug oko 5,5 mm. Na jo pa sni ji je πtetnik za smre ku, a na pa da i bo ro ve i ariπe. Pod ko rom buπi jed no, dvo ili tro kra ke uz duæ ne hod ni ke. Du æi na hod ni ka ovi si o gu stoêi popu la ci je od no sno in ten zi te tu na pa da. Dru ga je ge ne ra ci ja re do vi ta i sla bi ja po in ten zi te tu, a pot kor nja ci dru ge ge ne ra ci je pre zi me pa se po no vno ro je tek u pro ljeêe. Razm noæa va ju se od pro ljeêa do zi me, a sta bla na pa da ju od pro ljeêa do je se ni. Suz bi ja ju se na naëin da se po stav lja ju lov na sta bla. Spa lji va nje se pro vo di ob vez no na di je lo vi ma sta ba la ko ja se ne mo gu ot ko ra va ti. Pity ge nes chal co grap hus L. πe ste ro zu bi je smre kov pot kor njak. Uz smre ko va pi sa ra je dan je od najëeπêih i najπ tet ni jih pot kor njaka na smre ci. Spri je da je crn, u straæ njem dije lu ke ste njast, du æi ne od 2 do 2,3 mm. Ro ji se u ra no pro ljeêe, a ro je nje mu zna po tra jati i dulje. Ro je nje dru ge ge ne ra ci je zbi va se najëeπêe u srp nju. U nas da je re do vi to dvi je ge ne ra ci je. Na sta ri jim sta bli ma obië no se nala zi u gor njim di je lo vi ma, a na mlaappleima s tanjom ko rom na pa da Ëi ta vo sta blo. Po jav lju je se i ma sov no i ta da na pa da zdra va sta bla. Suzbi ja se za jed no sa smre ko vim pi sa rom. 12

15 Piπe: Boæidar KrznariÊ, dipl. ing. geodezije Foto: B. KrznariÊ ZNANOST I TEHNOLOGIJA Dæepno raëunalo danas postaje nezaobilazni dio opreme informatiëki obrazovanog Ëovjeka jer mu pruæa moguênost rada i izvan zatvorenih prostora, u prirodi na terenu. Razvilo se u viπe smjerova i kombinacija, npr. kombinacija s mobitelom, sa GPS prijamnikom ili svih troje u jednome Dæepno raëunalo, GPS prijamnik i ArcPad GIS program zajedno znanost terena. U opisni dio snimljenog vektora na terenu odnosno u bazu upisujemo tekstualne podatke koji ga karakteriziraju i dobivamo GIS. Uza sve prije opisano, na podlozi je stalno crvenim kruæiêem prikazana naπa trenutaëna pozicija na terenu i na karti kao podlozi. Tako sada moæemo snimati na terenu povrπinske, linijske ili toëkaste objekte, a oni se odmah prikazuju na georeferenciranoj karti.takoappleer moæemo navigacijom ili navoappleenjem doêi do unaprijed projektiranih mjesta ili objekata i pritom ih obiljeæiti na terenu. S dæepnim raëunalom, GPS prijamnikom i ArcPad programom dobili smo GIS izvan zatvorenih prostora, na terenu, tj. na licu mjesta prikupljanja kartografskih i opisnih podataka. S dæepnim raëunalom, GPS prijamnikom i ArcPad programom dobili smo GIS izvan zatvorenih prostora, na terenu, tj. na licu mjesta prikupljanja kartografskih i opisnih podataka. Prije viπe godina startalo je malo dæepno raëunalo u okruæenju Windowsa NT s programima Pocket Excelom i Wordom, preglednikom fotografija, kalkulatorom, kalendarom, igricama. Sluæilo je kao adresar i telefonski imenik i ini imenik poslovnih partnera i prijatelja. Danas je to raëunalo s vrlo dobrim performansama s izlazom na internet te moguênoπêu primanja i slanja elektroniëke poπte. Prijenos podataka omoguêen je prikljuëivanjem preko USB-a na stolno raëunalo, bluetoothom i infracrvenim portom. ProizvoappleaËi geodetskih GPS prijamnika dæepno su raëunalo poëeli prije nekoliko godina koristiti umjesto zapisnika i manuala za upisivanje i spremanje podataka u statiëkim i u kinematiëkim metodama geodetskih mjerenja terena pa je na taj naëin dæepno raëunalo izaπlo iz zatvorenih prostora na teren. Moram napomenuti da je njegova izradba ipak vrlo njeæna za uporabu u terenskim radovima, a osobito u loπim vremenskim uvjetima pa o tome valja osobito voditi brigu. Nadalje, napajanje raëunala ne pokriva dnevnu uporabu rada, πto znaëi da sa sobom treba nositi rezervnu bateriju, ne smije ostati bez struje da se ne izbriπu programi itd. Tek u posljednje vrijeme proizvoappleaëi su poëeli razmiπljati i o tim nedostatcima pa ih tako i pomalo uklanjati. Paralelno s razvojem dæepnog raëunala razvijaju se i programi za njih kako bi upo raba bila πto raznovrsnija, pa je tako tvrtka Esri ubrzo izradila GIS program ArcPad namijenjen za prikupljanje grafiëkih i analitiëkih podataka izravno na terenu. Zbog toga mu je pridodan GPS prijamnik kao eksterni dodatak, a koji radi preko ovoga programa. Daljnjim razvojem GPS prijamnik se poëeo ugraappleivati u dæepno raëunalo, πto se pokazalo i dobrim i loπim. Dobrim zato πto je sve u jednom kuêiπtu, πto omoguêava lakπe rukovanje, a loπim jer se dæepno raëunalo mora stalno za vrijeme snimanja nositi u ruci kako GPS prijamnik ne bi izgubio prijam signala sa satelita, πto rezultira i prekidom snimanja objekata. Radi toga se GPS prijamnik poëeo ugraappleivati u samostalno kuêiπte veliëine kutije πibica koja se moæe nositi oko vrata na uzici, a spojena je s dæepnim raëunalom preko bluetootha. To je povoljna varijanta utoliko πto za snimanja velikih linijskih ili povrπinskih objekata nakon poëetka snimanja moæemo dæepno raëunalo staviti u dæep i imati slobodne ruke, a da se veza sa satelitima ne prekine. Dakle, s dæepnim raëunalom, GPS prijamnikom i ArcPad programom dobili smo GIS izvan zatvorenih prostora, na terenu, tj. na licu mjesta prikupljanja kartografskih i opisnih podataka. Program ArcPad, namijenjen dæepnim raëunalima, omoguêava uvlaëenje georeferenciranih topografskih karata (rasterskih ili vektorskih) u podlogu, isto tako i povrπinskih, linijskih i toëkastih vektora koji su snimljeni ili vektorizirani s topografskih karata, a to su gospodarska podjela gospodarskih jedinica, πumske i javne prometnice, katastarske Ëestice,opoæarene i druge povrπine, lugarnice i πumske kuêe, bioindikacijske plohe itd. Na taj smo naëin dobili reambuliranu kartu koja odgovara trenutaënom stanju KoristeÊi dæepno raëunalo sa GPS-om znatno se olakπava posao. Navest Êu samo neke od primjera, kao πto je pronalaæenje poligona i trigonometara na terenu, snalaæenje po πumskim prometnicama te pri snimanju raznih objekata.i joπ samo kako ne bi bilo nesporazuma, s toënoπêu koja je dovoljna za karte 1:10000 i sitnijeg mjerila. 13

16 moëvarna staniπta SUM RAK RIBN JA KA U HR VATS KOJ Piπe: mr. Darko Getz Foto: D. Getz Rib njak Be lje, ta bla A1, bez vo de, bez ko lo ni je vla ste li ca, Ëi gri i ga le bo va Rib nja ci su vri jed na moë var na sta niπ ta pre sud na za op stanak ri jetkih pti ca moë va ri ca Joπ pe de se tih go di na proπ lo ga sto ljeêa on daπ nji zaπ ti ta ri pri ro de (eko lo gi sti, or ni to lo zi) æe sto ko su se opi ra li sva koj grad nji rib nja ka sma tra juêi to za di ra njem u pri rod ne eko su sta ve. Pi sa le su se predstav ke on daπ njem Re pu blië kom za vo du za zaπ ti tu pri ro de u ko jima bi se na vo di le mo guêe πte te, pri to me se ni je za bo ra vio pri loæi ti po pis ugroæe nih vr sta poëevπi od raz novr snih bi lja ka, bes kra ljeπ nja ka do narav no si sa va ca i pti ca. Ti me su kob zaπ ti ta ra s ri bo go ji liπ ti ma ni je pre stao. Na sta vio se i u slje deêem de set ljeêu, po go to vo ka da su se na nji ma po ja vi li ta li jan ski lov ci. Se dam de se tih go di na rib nja ci su veê opi si va ni kao umjet na pri hva ti liπ ta raznovr snih se li ca i pu no vri jed na obi ta va liπta pti ca moë va ri ca. Æe sto ki zaπ tit ni ci pri rode viπe ni su do vo di li u pi ta nje po sto ja nje rib nja ka, veê su svo je ak tiv no sti us mje ri li na zaπ ti tu pti ca ko je su se na nji ma gni jez- Od 14 rib nja ka ukup ne povrπi ne ha ko ji su ti je kom posljednjih 30-ak go di na proπ lo ga sto ljeêa nik nu li u Hr vat skoj, osta lo ih je ne ko li ko. Ne sa mo eko nom ski znaëaj ni, jer je proiz vod nja slat ko vod ne ri be do ra ta bi la uno san po sao, rib nja ci su, osobito na kon Ram sar ske kon ven ci je, bi li pre poz na ti kao iz nim no vri jed na moë var na sta niπ ta od velike vaæ no sti za zaπ ti tu ugroæe nih i ri jet kih moë va ri ca u Hr vat skoj i Eu ro pi. to se, ka ko i zaπ to s nji ma do go di lo po sli je 1990., i πto se joπ uvi jek (ne)do gaapplea, pokuπat Êemo odgovoriti u ovome Ëlan ku 14

17 Rib njak Be lje je za tvo ren. Na puπ te ne su zgra de, po gon me ha n iza ci je, mri je sti liπ te itd. Tu ri stië ki na ja trak tiv ni ja ta bla A2 kod Sa ka daπa je bez vo de. Go di ne do gaapplea se Ram sar, rib nja ci ma se priz na je sta tus vr lo vri jed nih sta niπ ta u po gle du zaπ ti te pti ca moë va ri ca. di le, od no sno po vre me no bo ra vi le ti je kom pro ljet ne i je se nje seo be. Ono πto je zaπ ti tari ma za sme ta lo bi li su ta li jan ski lov ci ko ji se ni su pridræa va li za kon skih pro pi sa, veê bi uz bla go na klo no sti ko ri sni ka rib nja ka ili or ga n iza to ra lo va od stre lji va li i za ko nom zaπ tiêe ne vr ste pti ca, sluæeêi se prito m poluau to mat skim pe to met ka ma ve za ne saëme ko jom su po gaapplea li i da ka ko ra nja va li pti ce na veêim vi si na ma. Go di ne do gaapplea se Ram sar, kon ven ci ja sa svo jim pre po ru ka ma o zaπ titi staniπta pti ca, za tim se javljaju prepo ru ke Meappleu na rod no ga sa ve za za zaπ ti tu pri ro de i broj ne di rek ti ve Eu rop ske uni je u ko ji ma se rib nja ci ma priz na je sta tus vrlo vri jed nih sta niπ ta u po gle du zaπ ti te ptica moë va ri ca. U trav nju pro mak nut je Pro jekt po pi si va nja or ni to loπ ki znaëajnih po druë ja (Im por tant Bird Areas skraêno IBA) ko jim su obu hvaêe ne 32 eu rop ske dræa ve. Ne du go za tim Meappleu na rod ni ured za istraæi va nje moë var nih i vlaæ nih sta niπ ta (In ter na tio nal Wa ter fowl and We tland Research Bu reau - IWRB) iz da je po pis or ni toloπ ki znaëaj nih po druë ja (oko 2.450) u ko je su uvrπ te ni i mno gi naπi rib nja ci kao πto su Do nji Mi ho ljac kod istoi me nog na se lja, ribnjak 1905 kod Naπi ca, rib njak Grud njak i, da ka ko, rib njak Be lje, ko ji je od pod okri ljem Par ka pri ro de Ko paë ki rit. Spo meni mo i Drav ske ri to ve, net ko ih je ta da prepoz na vao pod na zi vom Drav ske πu me. Hr vat sko or ni to loπ ko druπ tvo je za jed no s Dræav nom upra vom za zaπti tu kul tur ne i pri rod ne baπ ti ne organiziralo sa sta nak s te mom Vaæ nost πa ran skih rib njaka za or ni to fau nu Hr vat ske, ko ji je re zulti rao iz da va njem oma nje pu bli ka ci je pod na slo vom a ran ski rib nja ci i zaπ ti ta pti ca moë va ri ca u Hr vat skoj. U za kljuë ci ma sastan ka kon sta ti ra se da su πa ran ski rib nja ci u Hr vat skoj (bi lo ih je 14, ukup ne povrπi ne ha) vr lo vri jed na moë var na sta niπ ta od iznimne vaæ no sti za zaπ ti tu ugroæe nih i rijet kih moë va ri ca u Hr vat skoj i Eu ro pi, za tim da se proiz vod nja ri be od (zbog Do movin sko ga ra ta) sma nji la 60 posto od pri je ratne, πto pri je ti za tva ra njem, a on da i ne stankom povrπi na pod vo dom. Pre ma Za ko nu o zaπ ti ti pri ro de te pot pi sa nim kon ven ci ja ma o zaπ ti ti staniπ ta i vr sta pti ca moë va ri ca (spo me nu ta Ram sar ska, Kon ven ci ja o bio loπ koj raz no liko sti, Bern ska i dru ge), Re pu bli ka Hr vat ska se ob ve za la πti ti ti ugroæe ne i ri jet ke moëva ri ce i nji ho va sta niπ ta. U sve zi πkod lji vih pti ca za uz goj ri be, Eu rop skoj se uni ji predlaæe ri jeπi ti pi ta nje πte ta od ve li ko ga vranca (kor mo ra na), uz pret hod na istraæi va nja bez ko jih se real no ne moæe utvr di ti ve liëina πte ta. Da lje, Dræav noj upra vi za pri ro du, Mi ni star stvu po ljo pri vre de i πu mar stva, Hr vat skoj go spo dar skoj ko mo ri i Gru pa ciji aqua kul tu re sugerira se razra da stra te gije zaπ ti te ri be na rib nja ci ma, te naëin proved be ko ji bi se te me ljio: a) na pre mi ji po ki lo gra mu proiz ve de ne ri be, b) na pre miji po 1 ha povrπi ne oni ma ko ji se oba veæu us kla di ti proiz vod nju ri be s naëe li ma zaπti te pri ro de, c) na sma nje nju vod nog do prino sa, d) da se raz mo tri mo guê nost ot ku pa po je di nih rib nja ka za tu ri stië ke svr he, e) da se odre di me to do lo gi ja pro cje na πte ta od ri bo jed nih pti ca, f) da se utvr di me to do logi ja or ni to loπ ke va lo r iza ci je rib nja ka na teme lju ko je bi se odre di la vi si na nak na de, obeπ teêe nja itd. Rib njak Je laπ kod Sla von sko ga Bro da - De set go di na poslije (2006.) povrπine pod rib nja ci ma u Hr vat skoj su pre po lovlje ne. Ta ko, na pri mjer, no vi rib njak Je laπ go to vo je iz van funk ci je, pod steëa jem. Veli ke ta ble rib nja ka sa mo su dje lo mi ce pod vo dom, ne ke su za mu lje ne, zarasle vo denim bi ljem, grm ljem vr be, amor fe, svi bovi ne, po div lja le, ne pri stu paë ne. Na si pi rib nja ka na viπe su mje sta raz va lje ni. Od ne ka daπ nje me ha n iza ci je ko ja je olakπa- Mla dië njak ML-2 (li je vo) i ta bla A1 (de sno), obje bez vo de 15

18 Tu ri stië ki pla to-vi di ko vac s dalekozorom ri tu. Tu ri stië ki na ja trak tiv ni ja ta bla A2 kod Sa ka daπa je bez vo de. Na vod no se zbog oπ teêe nja na si pa ne moæe na pu ni ti vo dom. Da sad ne na bra ja mo sve one ekoloπ ke kva li te te ovo g rib nja ka, vr ste pti ca ko je su se ov dje gni jez di le i zadræa va le tije kom go di ne, a na ko je odne dav no upozo ra va ploëa πto ju je podigao JUP Ko paëki rit. Rib njak A2 bio je za eko-tu r izam moæ da naj vaæ ni ja vo de na povrπi na u KopaË kom ri tu. Ni je sluëaj no πto su na po viπenom mje stu, na pla tou-vi di kov cu bi li postav lje ni da le ko zo ri za pro ma tra nje. Bi la je to povrπi na pro kla mi ra no ga suæi vo ta Ëo vje ka i div ljih æi vo ti nja, mi ra i azi la ptica moë va ri ca. Od 1997.go di ne ne ma viπe ta li jan skih ni do maêih lo va ca, nit ko ih ne plaπi osim neπ to ma lo tu ri sta, na ko je su se veê na vi kle. Zbog mi ra od lo va ca, moglo se vi dje ti viπe ti suêa si vih div ljih gu sava la po sao, ni je osta lo niπ ta. Ne ka da simpa tië ne dizelske lo ko mo ti ve na usko traënoj pru zi, ko je su da va le spe ci fië ni ugoappleaj rib nja ku, poo dav no su sprem ne za sta ro æe lje zo. Net ko bi mo gao po mi sli ti da je spre man za ne ke no ve avan tu ri ste, ri bokra di ce, pa sio ni ra ne ptiëa re; moæ da se u toj stvar no sti kri je po ten ci jal na pri li ka da se ci je li rib njak pro gla si or ni to loπ kim re zerva tom i kao ta kav po sta ne tu ri stië ka de stina ci ja Sla von sko ga Bro da. Da sve ni je tako tra gië no, na riblj na ku smo, u da lji ni, za pa zi li de se tak Êu ba stih gnjur ca, neπ to si vih Ëap lji, ne ko li ko guπa ze le no no gih, liske, a u zra ku po ko ji ne zao bi laz ni πka njac miπar. Ov daπ nji Ëu va ri tvr de da na rib njak sli jeêe i orao πte ka vac, ne ka da dva pa i viπe. Mreæe za ri bo lov raza pe te na ifla ma (stupo vi ma) pokraj bivπe upra ve, naj vje ro jat nije ni su viπe u upo ra bi. Rib njak Be lje je za tvo ren. Kao i osta li, ovaj gla so vi ti rib njak odne dav no for mal no viπe na po sto ji. Naj pri je je bio pod steëa jem, a da nas ni to. Crp ke i drugi vri je dan in ven tar ski nut je s po sto lja i odve zen u skla diπ te no vog vla sni ka Agroko ra. Na puπ te ne su zgra de, po gon me han iza ci je, mri je sti liπ te itd. Ne ko Êe vri je me na por ti bi ti Ëu var, a poslije ni to. VraÊeni su, re klo bi se, pri ro di - Var da raë kom Je dan od broj nih in for ma tiv nih pa noa 16

19 sindikat Udruæe nje eu rop skih πu ma ra ute melje no je go di ne u Ber li nu i od ta da kon ti nui ra no ra di na pro mi canju in te re sa πu mar ske stru ke i πu mar stva opêe ni to.»i ne ga 22 aso ci ja ci je iz 20 zema lja s ukup nim Ëlan stvom od oko πu ma ra razliëi te razine ob razo va nja (od πumar skih teh niëa ra do dok to ra πu mar skih zna no sti), kao i iz razliëi tih obli ka ad mi nistri ra nja πu mom (dræav ne, pri vat ne ili druπtve ne πu me). Ci lje vi aso ci ja ci je ugraapplee ni su u Europ sku πu mar sku stra te gi ju, te su saæe ti u Ëe ti ri ele men tar na po stu la ta ko ji ma se ruko vo de u ra du: 1. Pro mi ca ti ele men te po traj nog πumar skog go spo da re nja i jaëa ti veze iz meappleu πu mar skog sek to ra i druπtva u cje li ni. 2. Raz vi ja ti i pro mo vi ra ti na eu rop skoj razi ni pro fe sio nal ne, etië ke, ma te rijal ne i sin di kal ne in te re se po je di naënih Ëla no va i nji ho vih or ga n iza ci ja. 3. Raz vi ja ti do mak si mal nih vri jed nosti po ten ci jal ni do pri nos πu mar skog sek to ra ru ral nom raz vo ju, za poπ ljava nju, zaπ ti ti oko liπa i cje lo kup nom traj nom raz vo ju druπ tva. 4. Pridonositi svim pro jek ti ma za potpu ni je razu mi je va nje mul ti funk cioka, isto to li ko raz novr snih pa ta ka, li ski, tri sto pa i viπe ve li kih bi je lih Ëap lji i neπto ma nje æliëar ki, ga ko va, prut ki, or lo va πte ka va ca, kor mo ra na, a u no vi je vri je me i la bu do va. Belj ski rib njak na plav lju je se iz me liora cij skih ka na la Ebli ne i Var da raë ko ga rita, od no sno ka na lom»ar ne ka da je visok vo do staj Du na va, a moæe se pu ni ti i crpkama crpne postaje Sta ro ga Ti veπa. U tom sluëa ju reæim vo de rib nja ka ovi si o na klo no sti (Ëi taj sred st vima) Mi ni star stva kul tu re. Sa da je nuæ no na plav lji va nje, jer usko ro za poëi nje razdoblje re pro duk ci je, gni jeæapplee nja, od la ga nja ja ja, od go ja mladu na ca. U tom po gle du Ko paë ki rit ne moæe za mi je ni ti rib njak, zbog ne si gur noga vo do sta ja i vr lo ve li ke opa sno sti car nivor nih gra beæ lji va ca ko ji na stu pa ju Ëim on za poë ne opa da ti. Piπe: Katica NuspahiÊ, dipl. ing. πum. HR VATS KI SIN DI KAT U MARST VA U EU RO PI Po ziv HS -u za uë la nje nje u Udruæe nje eu rop skih πu ma ra Na po ziv Pred sjed niπ tva UEF-a (Udruæe nje eu rop skih πu ma ra), pred stav ni ci Hr vat skog sin di ka ta πu mar stva su dje lo va li su od 11. do 13. trav nja u ra du Pred sjed niπ tva UEF-a u Bruxel le su (Bel gi ja), te na okru glom sto lu s pred stav ni ci ma Mi ni star skog vi jeêa Eu rop ske uni je. nal ne ulo ge πu me i nje zine vaæ nosti za zaπ ti tu i go spo da re nje pri rodnim re sur si ma u ci je lo sti. Hr vat ski sin di kat πu mar stva u Bruxel le su pred stav lja le su Gor da na Colnar i Ka ti ca Nu spa hiê, ko je su ti je kom trodnev nog ra da eu rop skim ko le ga ma go vo rile o naëi nu ra da HS -a, kao i o cje lo kup noj hr vat skoj πu mar skoj tra di ci ji. Po seb no su se osvr nu le na pro ble ma ti ku ko ja zao kuplja πu mar ske inæe nje re i teh niëa re u svjetlu pro mje na πto ih do no si re struk turi ranje Hr vat skih πu ma, uvoapplee nje Bo lonj skog pro ce sa u ob razo va nje πu mar skih ka dro va i na glaπe no pri bliæa va nje eu rop skim standar di ma u ra du i go spo da re nju. S ob zi rom na to da je in te gri tet πumar ske stru ke ugroæen u svim eu rop skim dræa va ma, pred stav ni ce hr vat ske de le gaci je naiπ le su na pot pu no razu mi je va nje pro ble ma ti ke ko ja tiπ ti hr vat ske πu ma re jer se s istim po teπ koêa ma bo re i πu ma ri u dræa va ma Ëla ni ca ma Eu rop ske uni je. Potvr du da je kva li te tan rad i trud oko pro mi ca nja πu mar skih in te re sa pre poz nat, hr vat ska sin di ka la na de le ga cija do bi la je ti me πto je HS sluæ be no pozvan na uë la nje nje u ovu aso ci ja ci ju, je dina or ga n iza ci ja iz dræa ve ko ja ni je Ëla ni ca Eu rop ske uni je. Ti je kom bo rav ka u Bruxel le su, HS je su dje lo vao u ra du okru glog sto la s predstav ni ci ma Eu rop skog vi jeêa mi ni sta ra na ko jem su u ne for mal nom raz go vo ru iz ne seni tre nutaë ni pro ble mi europskih πu ma ra. Uime Europske unije su dje lo va li su: Je remy Wall, pred stav nik mi ni star stva po ljo pri vrede, Ro bert Fliess, pred stav nik mi ni star stva zaπ ti te oko liπa, K.Espe ra go, pred sjed nik Europ ske fe de ra ci je lo va ca, Kat he ri ne Rheimac her, pred sjed ni ca Udruæe nja eu rop skih πu mo vla sni ka, te pred stav ni ci lo bi ja drv ne in du stri je i in du stri je ce lu lo ze i pa pi ra. Oko sni ca raz go vo ra bio je etat Eu rop ske uni je ko ji bi se tre bao znat no po veêa ti, oso bi to zbog izraæe ne ve li ke po tre be za bio ma som, kao i pro ble mati ka ukljuëe na u Eu rop ski πu mar ski ak cijski plan (Fo restry Ac tion Plan) - te melj ni do ku ment ko ji da je smjer ni ce i stra te giju raz vo ja πu mar stva u EU. 17

20 park-πuma predsjedniëki dvori Piπe: Miroslav Mrkobrad Foto: M. Mrkobrad ZA TIT NE U ME ZAG RE BA Ureappleu je se Park-πu ma na Pan tovëa ku De talj iz gu ste πu me na Pan tovëa ku Uo biëa je ni mir i tiπi nu πum skoga kom plek sa na Pan tovëa ku ovih da na, a ta ko Êe bi ti do kra ja lipnja, na ruπa va zvuk mo tor nih pila te bru ja nje mo to ra trak to ra i ka mio na πto iz vlaëe i odvo ze drv nu ma su. To πu mari iz za gre baë ke i ve li ko go rië ke πu ma ri je si je ku i izraappleu ju me tri cu u Park-πu mi Predsjed nië ki dvo ri. Po sao je za gre baë ka Upra va do bi la na jav nom na tjeëa ju, kaæe za mje ni ca vo di telja Upra ve Bi ser ka a vor, a rijeë je ma hom o sa ni tar noj sjeëi na kon πto je pre ma Progra mu go spo da re nja na prav lje na nuæ na doz na ka suπa ca. Ne ma oblo vi ne, si je ku se sta ra sta bla, a pro cje nju je mo da Êe se izradi ti oko 900 ku bi ka ogr jev nog dr va. Park-πu ma Pred sjed nië ki dvo ri kom pleks je od pribliæno 95 ha au tohto nih i aloh to nih πu ma kit nja ka, bu kve, gra ba, ja se na, cr ne jo he, smre ke i cr noga bo ra, u ko jem je 13 ha hor ti kul tur no ureapplee no s pe ri vo ji ma ko je pre sije ca ju promet ni ce πto vo de do re zi den ci je Pre dsjedni ka Re pu bli ke. U Odje lu za teh nië ke i po moê ne poslo ve u Ure du Pre dsjed ni ka kaæu da je Pro gram go spo da re nja Park-πu mom bio izraappleen za raz dob lje go di ne. Tek proπ le poëe li su ma nji ra do vi, doz na kom, te neπ to ma lo sjeëe. A ka ko se s ovim πu ma ma ni je go spo da ri lo ni prije, nuæ na doz na ka i sjeëa sta rih sta ba la i suπa ca pr vi je ko rak k oz drav lje nju. Tako po sjeëe ni og rjev do ni ra se, pre ma odlu ci Pred sjed ni ka Re pu bli ke, si ro maπ nim obi te lji ma koji ma je naj po treb ni ji. Pod slje men ske πu me, meappleu ko ji ma i Park-πu ma Pred sjed nië ki dvo ri, u sje veroza pad nome di je lu gra da, i po vi je sno su bile vaæne za raz vi tak da naπ nje hr vat ske me tro po le. Kao πto je ci je la Me dved ni ca sa svo jim fan ta stië no oëu va nim πu ma ma dar pri ro de (ali i ljud skih ru ku), ze le na oa- Ureappleu je se πu ma na Pan tovëa ku, a sa ni tar nu sjeëu suπa ca i izra dbu ogr je va, πto je tek pr vi za hvat u sklopu Pro gra ma go spo da re nja, obav ljaju rad ni ci πu ma ri ja Za greb i Velika Go ri ca. Po sje ti li smo ih i pri bi ljeæi li po neπ to o ovoj ze le noj oa zi na ru bu ve le gra da Og rjev se do ni ra si ro maπ nim obi te lji ma Za sje kaëe 18

21 za Za gre ba s ka kvom se moæe po hva li ti ri jet ko ko ja pri je stol ni ca, ta ko je i πu movi to, ne ka da i vi no gra di ma bo ga to podbreæ je dije li lo sud bi nu po vi je snog raz vitka, uspo na i pa do va ne ka daπ njih Gra de ca i Kap to la, ple miêa, vla ste li na i vla da ra πto su sto lo va li do lje, u sa mom gra du, i go re, pod Me dved ni com. Park-πu ma pro sti re se na po druë ju ne ka daπ njih na se lja Gor njeg i Do njeg Prekriæ ja, Vr ho vca, Je le no vca i Pan tovëaka, a ci je lo je po druë je u sred njem vi je ku bi lo ob raslo gu stom πu mom. Ne ko li ko re gula tor nih osno va (iz 1865., 1878., 1937.), da nas bi re kli raz voj nih ili Ëak pro stornih pla no va, ja sno je pro pi si va lo tko, πto i gdje moæe gra di ti, gdje Êe bi ti zaπtit ne zo ne a gdje pro stor za od mor. Regu la tor nom osno vom iz 1937., za bu duênost Ëi ni se do sta vaæ nom i vi do vi tom, po slje men skim breæulj ci ma uz stro go je kon tro li ra nu grad nju na mi je nje na zaπ titna ulo ga, zaπ tit ni po jas u ko jem se imaju odræa va ti i po d iza ti no ve πu me i zele ni lo... I tek: A ko ne bi bi lo na πte tu odræa va nja πu ma, lje po te kra ja ili uopêe bi lo ko jeg jav nog in tere sa, moæe grad sko vi jeêe u ovom po ja su dopustiti po d iza nje grad skih kuêa pre ma pro pi si ma. Sa mo le ti miëan po gled u po vi jesna zbi va nja ot krit Êe da se po sje di ma na Me dved ni ci poëe lo tr go va ti joπ 1094., da bi kralj Be la IV. Zlat nom bu lom po sje de na juæ noj stra ni pla ni ne darovao slo bod nom kra ljev skom gra du Gra decu. Po sli je se kao vla sni ci spo mi nju ban Ivan Draπ ko viê, knez Ni ko la Zrin ski, obitelj Mi ku liê i dru gi. Ime Pan tovëak pr vi se pu t spo mi nje go di ne, a potkraj 19. sto ljeêa tu je æi vje lo 600 sta nov ni ka. Tih go di na (1890.) ve letr go vac Alek sandar Weiss tu je se bi podigao ljet ni ko vac ko ji je po nje mu do bio ime, a ko ji je tije kom 2. svjet skog ra ta bio sruπen. Rezi den ci jal ni objek ti na Pan tovëa ku izgraapplee ni su na kon 2. svjet skog ra ta (Vi la Za go rje), prei me nov ani su u Pred- Re zi den ci jalni je dio hor ti kul tur no ureappleen Graappleev ni red Graappleev ni red iz godi ne za bra nju je po d iza ti ma ka kve zgra de u Tuπ kancu od Stre lja ne do So fi jina pu ta i uz So fi jin put do Cmro ka na toë ka ma do kojih joπ ni su iz graapplee ne uli ce i ce ste... Ujed no se za branju je bi lo ka kvu in du stri ju na Tuπ kan cu, Jo si pov cu, Zelen ga ju, Cmro ku, Pre kriæ ju do πe stin ske meapplee, na PantovËa ku i vanj skom di je lu Ju rjev ske. sjed nië ke dvo re, da bi od to jednostavno postao Ured Predsjednika. Osim πu me na Pan tovëa ku ko jom kao i sva kom dru gom πu mom tre ba go spoda ri ti, jer Êe se pre tvo ri ti u praπu mu, ostarje ti i ne sta ti, hor ti kul tur no ureapplee nje re ziden ci jal nog di je la obav lje no je joπ go di ne (Sil va na Sei ssel, An ge la Rot kviê, pejz. arh.), te do dat no joπ go di ne (Dra gu tin Kiπ, dipl. ing. πum., pejz. arh). Sto ga su i ra do vi sjeëe i izra dbe ogrje va u Park-πu mi πto ih obav lja ju πu mari za gre baë ke Upra ve tek pr vi za hva ti koji se mo ra ju oba vi ti ka ko bi se saëu va la nje zi na vi tal nost, bio raz no li kost te bo gata fau na (mu f o ni, lo pa ta ri, sr neêa divljaë, pau no vi i dru ga div ljaë). Jer pod sljemen ske πu me, ko je se kao ze le ni kli no vi spuπ ta ju u sa da veê ve li ki grad, pri rod na su ravnoteæa ko ja (u no vi je vri je me) veê pre na puëe nu, ur ba n izi ra nu i be to n izi ranu (!) pod slje men sku zo nu moæe odræa ti zdra vom za æiv lje nje. do sta po sla Tu je i πum ska me ha n iza ci ja 19

22 fotografija Ana to mi ja kvr ge, Grand prix (Æelj ko Gu bi jan) 4. BJE LO VARS KI SA LON FO TOG RA FI JE U MA OKOM U MA RA Grand prix izloæ za Br ko, 1. na gra da (Bo jan Gr gu riê) Slam ke, 3. na gra da (Go ran Do riê)»ak 439 fo to gra fi ja od 49 au to ra iz Hr vat ske, BiH i Slo ve ni je kon ku ri ra lo je za ovogo diπ nji 4. bje lovar ski sa lon fo to gra fi je u ma okom πu ma ra, πto ga u po vodu Da na hr vat sko ga πu mar stva, 20. lip nja, pri pre ma bje lo var ski ogra nak Hr vat sko ga πu mar skoga druπ tva. U nizu izvr snih re portaæ nih, do ku men tar nih i umjetnië kih fo to gra fi ja, a sve su one na ne ki naëin izraæaj osob nog doæiv lja ja tre nut ka, pe te roë la ni je ocje nji vaë ki sud na Ëe lu s Beri sla vom RubËiÊem (osta li Ëla novi Du brav ko Ada mo viê, Dan ko Hor vat, An te KreπiÊ, Mi ro slav Mr ko brad), sa stavπi se 6. svib nja, oda brao one ko je Êe bi ti izloæe- ne u bje lo var skome Grad skom mu ze ju, a nakon to ga, kao i proπ lih godina, u joπ ne kim gra do vi ma pri go dom πu mar skih ali dru gih ma ni fe sta ci ja. Pro glaπe ni su, na rav no, i na jus pjeπ ni ji ra dovi i lau rea ti ovo go diπ nje smo tre, a ocje nji vaë ki je sud, mo ra se reêi, bio go to vo isto gla san. Od 32 pri sti gle se ri je fo to gra fi ja, za izlaga nje je oda bra no njih 24, dok je u po je dinaë noj kon ku ren ci ji od 316, za izloæ bu odabra na 181 fo to gra fi ja, od no sno u kup no Êe bi ti izloæe no 249 ra do va. Grand prix 4. sa lo na po ni je la je se ri ja Ana to mi ja kvr ge au to ra Æelj ka Gu bi ja na iz Vr bov ca, poz na tog πu ma ra ko ji u πu mi i oko nje vi di neπ to dru go i drukëi je osim svo ga sva kod nev no ga po sla. I osta li na graapplee ni ni su ne poz na ti umjetnië kom izraæa ju sklo noj jav no sti. Evo nji hovih ime na i ra do va. Di stor zi ja (Sead Vo ji no viê) (uæi iz bor) 20

23 Piπe: Miroslav Mrkobrad Uz Grand prix Æelj ka Gu bi ja na, lau rea ti su ovogo diπ nje smo tre fo to graf skih do stig nuêa Mi ran Oroæim iz Slo ve ni je i Bo jan Gr gu riê iz Lo kvi, a lju bi te lji fo to gra fi je imat Êe na izloæ bi πto vi dje ti!»a mac (Mi ran Oroæim) (uæi iz bor) be Æelj ku Gu bi ja nu Bi ser na ogr li ca (Dvor Ce sa rec) (uæi iz bor) Pr vu, dru gu i treêu na gra du u ka te go ri ji se ri ja do bi li su Mi ran Oroæim ( em pe ter, Slove ni ja) za Od mor, Goran Do riê (S. Gra diπ ka) za se ri ju Kad se pri roda razi gra, te Din ko Æagi (Vi ro vi ti ca) za se ri ju Po put ulja na plat nu. U ovoj ka te go ri ji pohva lje ni su Go ran DoriÊ (Sud bi na Ëam ca), Æelj ko Gu bi jan (Puh u bo ci) i Go ran va co iz urappleev ca (Pro ljeêe). Pr vu na gra du za po je di naë nu fo to grafi ju do bio je Bo jan Grgu riê (Lo kve) za rad Brko, dru gu Jer ko Gu dac (Opa ti ja) za fo to gra fi ju Ti hi va lo vi, treêu Go ran Do riê za Slam ke. Po hva le su za sluæi li opet Jer ko Gu dac (za Vitraæ); Ma rin ko Boπ njako viê iz GraËa ca (Baπ mi paπe kiπa) i Mio drag Tomaz iz Nov ske za fo togra fi ju Na sti je ni. Za pla kat izloæ be iza bra na je fo to gra fija Atle ta au to ra Jo si pa va ce. Svat ko ima svoj cvi jet (Oli ver Vlai niê) (uæi iz bor) Ti hi va lo vi, 2. na gra da (Jer ko Gu dac) Atle ta, pla kat izloæ be (Jo sip va co) 21

24 mala enciklopedija πumarstva Piπe: Ivica TomiÊ Foto: Arhiv Od niza stra nih vr sta bi je lih jase na ogra niëit Êe mo se sa mo na sje ver noa me rië ke iz sek cije Me loi des, ko je se u eu ropskim πum skim kul tu ra ma i na sa di ma veê odav no uz ga ja ju. Ame rië ki ja sen (Fraxi nus ame rica na) do 40 m vi so ko je dr vo vlaæ nih πuma istoë nih i sre diπ njih di je lo va SAD-a, s pr snim pro mje rom do 170 cm. Kroπ nja je ja jo li ka, ne ri jet ko s viπe vr ho va,no u mla do sti je ha bi tus sta bla viπe ili ma nje pi ra mi da lan. Ko ra de bla je si vo smeapplea, u sta ro sti plit ko i ne pra vil no ispu ca la, sa si vim plu tom, po Ëe mu je uoë lji va razlika od do maêih ja se no va. Mla di su iz bojci go li, sjaj ni i si vo smeapplei, a pu po vi sit ni, tam no smeapplei i nez nat no barπu na sti. Listo vi su du gi 6-15 cm, glat ke li sne plojke, najëeπêe sa stav lje ni od 5 do 9 ja jo likih do ja jo li ko uπi lje nih li stiêa, od ko jih je gor nji re do vi to naj veêi (dug do 15 cm), a naj ma nja dva u do njem pa ru. ListiÊi su uglav nom ci je la ru ba, na krat kim i iz braz da nim, æuê ka sto bi je lim pe teljëica ma, kli na ste do zao kruæe ne osno ve, odoz go tam no ze le ni, odoz do si vi do sivka sto ze le ni, go li. U je sen li stiêi po pri maju cr ve nu ili æu tu bo ju. Cvje to vi su jedno spol ni ili dvo dom ni, go li, s Ëaπ kom ali bez vjenëiêa, smjeπ te ni u ra hlim grozdo vi ma, na proπ lo go diπ njim iz boj ci ma. Cvat nja je pri je li sta nja. Plod je uskokop lja sta, bjel ka sto si va pe rut ka, du ga Ja se ni (Fraxi nus) (2) Ame rië ki ja sen (Fraxi nus ame ri ca na) Od stra nih vr sta bi je lih ja se na iz sek ci je Me loi des, u eu rop skim se πum skim kul tu ra ma i na sa di ma veê odav no uz ga ja ju ame rië ki i pen sil van ski ja sen 3-5 cm, u do njem di je lu okru gla stoga ili elip tië no ga pre sje ka, s jed nom je di nom sit nom sje men kom. Plo do vi vi se, kao u osta lih ja se no va, u gu stim ki ta ma. Krilce oba vi ja sje men ku sa mo do po lo vi ce, a na dnu plo da na la ze se ostat ci Ëaπ ke. Sje me kli je slje deêe ga pro ljeêa, s dvi je na su prot ne li near no-lan ce ta ste sup ke. U pe ri vo ji ma i vr to vi ma - S ob zirom na bio loπ ka svoj stva, ame rië ki ja sen sliëan je polj skom ja se nu, jer mu od gova ra ju sta niπ ta u bl izi ni vo da (Quer co- Fraxi ne tum), no nad maπu je ga u ne kim πum skouz goj nim znaëaj ka ma. Pri mje rice, pod no si vlaæ ni ja, pa Ëak i do ne kle cret na tla te ljet ne po pla ve. Uz to, otpor ni ji je pro tiv ka snih mraze va, jer lista pri bliæ no de se tak da na ka sni je. Meappleutim, do sa daπ nja su isku stva po ka za la da prav noπêu, je dri nom i Ëi stoêom de bla od gra na zao sta je za naπim do maêim ja senom. Kao kul ti vi ra na vr sta br zo ga rasta, udo maêio se i u eu rop skim πu ma ma. Neri jet ko ga na la zi mo na razliëi tim sta niπ tima, no do bro uspi je va sa mo u nizin skim po plav nim πu ma ma, ne iz bje ga va juêi, meappleu tim, ni raz mjer no su ha tla. Vr lo rijet ko obli ku je Ëi ste sa sto ji ne, a jav lja se u smje si s dru gim vr sta ma li staëa, uglavnom po je di naë no pri mi jeπa nim, kao πto su cr ni orah, ame rië ki ko pri viê, tu li pa novac i dr. Zbog svo jih ve li kih li sto va ko ji u je sen po sta ju ba kre nocr ve ni, ruæiëa sti ili æu ti, sa di se kao uk rasno sta blo u pe ri vo jima i vr to vi ma. Poz na to je viπe va ri je te ta ame rië ko ga ja se na: var. io do car pa (cr venka sti plo do vi), var. cor ria cea (srebr na stobi je lo liπêe), var. ju glan di fo lia (li stiêi na na lië ju dla ka vi) i dr. Pen sil van ski ili cr ve ni ja sen (Fraxi nus pennsyl va ni ca) do 20 je m vi so ko dr vo, s pr snim pro mje rom do 22

25 Pen sil van ski ja sen (Fraxi nus pennsyl va ni ca) Lan ce ta sti ja sen (Fraxi nus pubescens var. lan ceo la ta) Jed no li stiêa vi ja sen (Fraxi nus ano ma la) li vlaæ na sta niπ ta. Ne ri jet ko ga za mje njuju s po to njom vr stom. Lan ce ta sti ili ze le ni ja sen (Fraxi nus pubescens var. lan ceo lata; F. vi ri dis) sje ver noa me rië ko je drvo ko je do seg ne vi si nu od 25 do 50 m. Kroπ nja mu je πi ro ko ja jo li ka, s go lim iz boj ci ma i pe telj ka ma. Na iz boj ci ma se na la ze hrapplea sto smeapplei pu po vi. Li sto vi su sa stav lje ni od 5 do 9 li stiêa, du gih 5 do12 cm, ne pra vil no nazubljenih, obostra no otvo re ne ze le ne bo je, od πi ro koelip tië nih do du gu lja stih, na vr hu znatno uπi lje nih. Plod je dug 2-5 cm, πi rok do 0,5 cm, s kril cem ko je si la zi do po lovi ce ili do kra ja sje me na. Ovaj va ri je tet ka rak te ri stiëan je po br zom rastu, vo li svi je tle po loæa je, otpo ran je na ni ske i vi so ke tem pe ra tu re i s ma lim je zah tje vi ma za plod noπêu i vlaæ noπêu tla. Pri la god ljiv je na kli mat- Lan ceta sti ili ze le ni ja sen pri la god ljiv je na kli mat ske kon t raste, ta koappleer i na grad sku kli mu, a po vo ljan je i za pod iza nje pro tue ro zij skih na sa da. Na po druë ju bivπe ga SSSR-a pre po ruëi va lo ga se za po d iza nje po ljo zaπ tit nih πum skih po ja se va. Pen sil van ski ja sen osjet lji vi ji je pre ma ni skim i vi so kim tem pe ra tu ra ma od ame rië koga, a ta koappleer vo li vlaæ na sta niπ ta. Ne ri jet ko ga s njim za mje nju ju. 60 cm, ras pro stra nje no u nizi na ma istoënih i sre diπ njih pre dje la Sje ver ne Ameri ke. Ima πi ro ku kroπ nju, iz boj ci i zajed nië ke pe telj ke su si vod la ka vi, kao i hrapplea sto smeapplei pu po vi, ko ji su πi ri ne go duæi. Li sto vi su ne par no perasti, du gi do 30 cm, sa stav lje ni od 5 do 9 ja jo li kih do du gu lja sto-su liëa stih li stiêa, du gih 8 do 14 cm, na vr hu uπi lje nih, na osno vi πi roko kli no li kih, na zubljena ili cje lo vi ta ruba. Li stiêi su vr lo va ri ja bil ni. Odoz do su siv ka stod la ka vi, s pe telj ka ma du gim 3-6 mm. Cvje to vi ima ju Ëaπ ku, bez vjenëiêa, a skup lje ni su u gu ste dla ka ve me tli ce. Praπ ni ci su li neal no-du gu lja sti, na kratkim drπ ci ma. Cvat nja je pri je li sta nja. Plod je do 5 cm dug i uzak, u do njem dije lu okru gla stog ili elip tië noga pre sje ka. Na nje go vu dnu smjeπ te ni su do 1,5 mm du gi li stiêi Ëaπ ke. Kril ce obu hvaêa sje me sa mo u gor njem di je lu ili si la zi do osnove, a sje me je znat no kraêe od kril ca. Pen sil van ski ja sen do la zi za jed no sa slje deêim vr sta ma: Cel tis oc ci den talis, Ul mus ame ri ca na, Quer cus bui co lor, Carya ova ta, Ul mus ful va, Be tu la ni gra i dr. Na te me lju do sa daπ njih isku sta va, osjet lji vi ji je pre ma ni skim i vi so kim tempe ra tu ra ma od ame rië ko ga ja se na, a vo- ske kon t raste, ta koappleer i na grad sku klimu, a po vo ljan je i za pro tue ro zij ske na sa de. Na po druë ju bivπe ga SSSR-a prepo ruëi va lo ga se za po d iza nje po ljo zaπtit nih πum skih po ja se va. Unu tar sek ci je Me loi des, meappleu zanim lji vim par kov nim vr sta ma tre ba spome nu ti jed no li stiêa vi ja sen (Fraxi nus ano ma la), ma nje sje ver noa me rië ko drvo ko je se uz ga ja u na sa di ma. Mla di su iz boj ci Ëe tve ro brid ni, a pu po vi ja jo li ki, si vo smeapplei i dla ka vi. List je uglav nom jedno sta van, ri jet ko sa stav ljan od 3 do 5 listiêa, du gih oko 6 cm, ci je lo ga ru ba ili pri vr hu ne pra vil no nazubljenih. Cvat je dug 2 do 4 cm, fi no dla kav, a cvje to vi su bez vjenëiêa, s uoë lji vo raz vi je nom kratko zu ba stom Ëaπ kom. Cvat nja je pri je lista nja. Plod pe rut ka dug je do 2 cm, u do njem di je lu je sp ljoπ te nog pre sje ka, a na dnu s ostat ci ma Ëaπ ke. Kril ce obuhvaêa sje men ku do dna. 23

26 zaπtiêeno bilje ZA TI E NE, RI JET KE I UG ROÆE NE BILJ NE VRS TE Piπe: Ivica TomiÊ Foto: Arhiv ljaëe i u naπim su πu ma ma vje sni ci ovo ga go diπ njeg do ba. Od nizi na do brd sko ga po ja sa - U sje ve roi stoë nome di je lu eu rop sko ga area la na vo di se tak son subsp. car pa ti cum, ko ji je veêi od tip skog obli ka i pre teæi to dvoc vjetan. Zna ko vit je po iz razi to æu tim vr ho vima li stiêa ocvi jeêa. Ta ze lja sta bilj ka raste na vlaæ nim li va da ma, u æi vi ca ma, klan ci ma, voê nja ci ma, u li sto pad nim πu ma ma i πi ka rama, u sje no vi tim vlaæ nim i po plav nim πu mama i na slië nim sta niπ ti ma. Jav lja se od nizina pa do brd sko ga ve ge ta cij skog po ja sa, a do la zi na svjeæim, hra nji vim, neu tral no do umje re no ki se lim, hu moz nim, rastre si tim, ilo va stim i gli no vi tim tli ma. U area lu bu ko vo-je lo vih πu ma - U Hr vat skoj pro ljet ni dri je mo vac do la zi u Hr vat skome za go rju, Vu ko me rië kim go rica ma, Æum ber ku, Po sa vi ni i juæ nim di je lovi ma Poæeπ ke ko tli ne. Ka rak te ri stië na je vr sta re da Fa ge ta lia. U πu mi gor sko ga javo ra i obië no ga ja se na (Ace ri-fraxi ne tum ex cel sio ris) jav lja se u buj nom slo ju pr izemno ga raπêa kao ni tro fil na vr sta, za jed no s ko pri vom, go le mom kri je sni com, æu tim jediêem, πu palj kom, bi je lim lo pu hom, obiënim lo pu hom, ne te kom, kre gu li com, glava tom krasu lji com, smeappleom igli com i dr. Ove su πum ske za jed ni ce u area lu bu ko voje lo vih πu ma vi so ko gor sko ga po ja sa, a zauzi ma ju ma le povrπi ne, i to u uva la ma veêih Proljetni drijemovac (Leucojum vernum) Ova ze lja sta bilj ka i vje snik pro ljeêa raste u li sto pad nim πu ma ma i πi ka ra ma, u sje no vi tim vlaæ nim i po plav nim πu ma ma, na vlaæ nim li va da ma i slië nim sta niπ ti ma Pro ljet ni dri je mo vac (Leu co jum ver num) raste u sred njoj Eu ro pi, na Pi re nej skom po luo to ku, na Kav kazu, u Ma loj Azi ji i Ira nu. Ima ve li ku lu ko vi cu pro mje ra veêeg od 2 cm te us pravnu, de be lu, soë nu, go lu i bezli snu stab lji ku, vi so ku od 10 do 35 cm, na ko joj je obië no je dan, a rjeapplee dva cvi je ta. U si ro vom sta nju lu ko vi ce su otrov ne. Kao i kod vi si ba be mogu se naêi i pri mjer ci s dvi je stab lji ke, ko je se raz vi ja ju iz jed ne lu ko vi ce (for ma bi scapum). Iz lu ko vi ce se obli ku ju 3-4 pr izem na, uska, tam no ze le na li sta, duæa ili kraêa od cv jet ne stab lji ke, pri vr hu tu pa, πi ro ka 4-13 mm. Na vr hu stab lji ke raz vi jen je je dan ve liki cvi jet, a li stiêi su ocvi jeêa du gi mm, bi je li, sa zna ko vi tom æuê ka sto ze le nom pjegom na vr hu. Cvje to vi su dvo spol ni i viπesi me trij ski (ak ti no morf ni), pra vil ne graapplee. Bilj ke cva tu u ra no pro ljeêe, ili veê od ve- U πu mi gor sko ga ja vo ra i obië no ga ja se na pro ljet ni dri jemo vac jav lja se kao ni tro fil na vr sta u buj nom slo ju pr izemno ga raπêa. U nas do la zi u Hr vat sko me za go rju, Vu ko merië kim go ri ca ma, Æum ber ku, Po sa vi ni i juæ nim di je lo vi ma Poæeπ ke ko tli ne. Cvi jet Di je lo vi bilj ke nad mor skih vi si na, iz nad 800 m nad mor ske vi si ne. Kat ka da se pro sti ru i do sa mo ga vrha go rja, pa ta ko na Me dved ni ci do la ze na vi si ni 1035 m. U na ro du je pro ljet ni dri je mo vac joπ poz nat i kao zvonëiê, a ime je do bio po karak te ri stië no pog nu toj cvjet noj gla vi ci. Vr lo je osjet lji va i ugroæe na vr sta, a nje zina se broj nost sma nju je zbog bra nja neo bië no lije pih i je din stve nih cvje to va, ko ji se u nas pro da ju na træ ni ca ma, vaapplee nja lu ko vi ca te uniπ ta va nja sta niπ ta. U πum skoj sa sto ji ni 24

27 Piπe: V. Pleπe Foto: Arhiva ljekovito bilje Sa pu ni ka (Sa po na ria of fi ci na lis L.) pri pa da po ro di ci ka ran fi lov ki. Poz na ta je pod na zi vi ma ble vi ca, pi pe rat, tr peæ na mil ni ca, æaj fe no ze lje, æajf je, sa pun ËiËak, sa pun tra va, sa pu njaëa i sli na ri ca na gornjem dijelu stabljike. Plod je tobolac s crnim okruglim sjemenkama. Ima pomalo sladunjavi miris, te sluzavi i ljut okus. Cvate u mjesecu srpnju i kolovozu. Raste na vlaænim mjestima poput lugova, æivica, uz potoke, obale rijeka, na livadama. Uzgaja se po vrtovima kao ukrasna biljka. Sadræi saponine i saporubin, saponarin, viteksin, kiseline, vitamin C, smolu i gumu. Listovi se beru prije cvatnje i suπe se na toplome mjestu, u sjeni. Korijen se vadi u proljeêe i jesen. OËisti se od zemlje, izreæe na sitne komadiêe li jeëi koæu i diπ ne pu to ve U povijesti se sapunika koristila za pranje. Upotrebljavali su je Grci i Rimljani - sapunikom su prali vunu, a Plinije joj je dao ime Herba lanaria. Joπ Hieronymus Bock preporuëivao ju je pomijeπanu s medom: za odstranjivanje πtetnih tvari iz organizma, za lijeëenje jetra i slezene, protiv kaπlja, osobito nadraæujuêeg, za izluëivanje mokraêe i kao sredstvo za ËiπÊenje. Trajna je biljka u obliku busena, visine od 25 do 80 cm. U tlu ima razgranjeni debeli korijen, izvana je crveno-smeapplee, a iznutra æute boje. Iz njega se razvija viπe stabljika, koje su po obliku oπtre i Ëlankovite, a u gornjem dijelu razgranjene. Listovi su nasuprotni, duguljasti i tamnozeleni, s tri æile i grubo nazubljeni. Cvijet je bijele i ruæiëaste boje, a cvjeta Listovi se beru prije cvatnje i suπe se na toplome mjestu, u sjeni. Korijen se vadi u proljeêe i jesen. OËisti se od zemlje, izreæe na sitne komadiêe te se suπi na toplom i prozraënome mjestu na suncu, i to dosta brzo. Tako osuπen pohranjuje se u odgovarajuêu ambalaæu. te se suπi na toplom i prozraënom mjestu na suncu, i to dosta brzo. Tako osuπen pohranjuje se u odgovarajuêu ambalaæu. Korijen biljke rabi se za lijeëenje: - diπnih putova (pospjeπuje izbacivanje sluzi, Ëisti diπne putove, lijeëi bronhitis,laringitis, prehlade grla, sluæi za ispiranje grla), - Ëisti krv, detoksikacijom krvi (za to se koristi list biljke), - bolesti ælijezda (regulira rad svih ælijezda, lijeëi se i njihova oteëenost), - uspjeπno potiëe metaboliëke procese u organizmu, posebno probavnog sustava, - bolesti jetra i æuëi (protiv insuficijencije, slabe jetre, æutice, slabog otjecanja æuëi), - reume i gihta (za izluëivanje mokraêne kiseline, protiv reumatskih bolesti), - tegoba sa æelucem i crijevima (slabi apetit, katar æeluca i crijeva, protiv nametnika, potiëe stolicu), - gljiviënih bolesti (razne gljivice na prstima i ispod noktiju), - tegoba s bubrezima i mjehurom (odstranjuje i otapa kamence i pijesak u mjehuru i bubrezima, sprjeëava stvaranje kamenca, pojaëava mokrenje i izluëivanje mokraêne kiseline i mokraêe), - bolesti koæe (dobra je za pranje lica i raznih neëistoêa na licu i tijelu, protiv okorjelih koænih bolesti, posebice ekcema, lepre, gube, starih gnojnih rana i krasta). Svjeæi Kod lijeëenja diπnih putova pospjeπuje izbacivanje sluzi, Ëisti diπne putove, lijeëi bronhitis,laringitis, prehlade grla, sluæi za ispiranje grla. sok listova namazan na koæu lijeëi posljedice trovanja uzrokovanih otrovnim biljem. Mljeveni korijen stavlja se na priπteve, inficirane rane i dugotrajne kraste.»aj: Puna Ëajna æliëica korijena sapunike prelije se s ¼ hladne vode i ostavi odstajati nekoliko sati. Poslije toga se Ëajna mjeπavina zakipi, a tekuêina se istisne. Protiv kaπlja piju se dvije πalice Ëaja dnevno. Za obloge i kupelji Ëaj se razrijedi istom koliëinom Ëaja od kamilice. PRA AK: Jedna Ëajna æliëica mljevenog korijena stavlja se moëiti preko noêi u 2 dl vode. Ujutro se mjeπavina procijedi i pije se tijekom dana u malim gutljajima. UPOZORENJE: Kod osoba osjetljivih na saponine, u kontaktu s koæom moæe doêi do iritacije. Kod trovanja sapunikom (ako se Ëaj pogreπno pripremi), moæe doêi do drhtanja udova, πirenja zjenica, suhoêe usta, otvrdnuêa i oduzimanja jezika). 25

28 informatika Mi cro soft Win Days naj vaæ ni ja je i naj veêa po slov no-teh no loπ ka kon fe ren ci ja u re gi ji. Kao i sva ki put do sa da, i ova sed ma po re du kon fe ren ci ja odræa na je u Opa ti ji i po nu di la je iscrpan pre gled naj no vi jih Mi cro sof to vih teh no lo gi ja i proiz vo da. Glav na te ma kon fe ren ci je ove je go di ne bi la Ino va tiv nost i kon ku rent nost kao no si telj go spo dar skog rasta Piπe: Ivica TonkoviÊ Foto: I. TonkoviÊ Po ziv na po re da va nje (Win Days1) Kon fe ren ci ja je u Ëe ti ri da na, ukljuëujuêi i pret kon fe ren cij ski, oku pi la viπe od 190 pre da vaëa ko ji su odræa li viπe od 180 pre da va nja, a sve je to pra ti lo oko 1800 pri jav lje nih su dio ni ka iz ci je le re gi je. Pre da va nja na kon fe ren ci ji Win Days 2007 po kri la su πi rok spek tar te ma, od vr lo struënih i teh nië ki zah tjev nih, pre ko po slov nih pa sve do pre gle da mo guê no sti po je di nih proiz vo da i uslu ga. Sva pre da va nja bi la su or ga n izi ra na po sku pi na ma te ma. Neke od te ma (od 28 ukup no) bi le su: Po daci i ba ze, Ala ti za uprav lja nje pro jek ti ma, Uprav lja nje do ku men ti ma, Bu ssi nes in telli gen ce, Mo bil nost, Stu di je sluëa ja i joπ mno go njih. Ia ko je In for ma ti ka Hr vat skih πuma veê sta lan gost na kon fe ren ci ji, ove se go di ne otiπ lo i ko rak da lje pa se ta ko na po pi su pre da va nja naπ la i te ma Su stav za praêe nje proiz vod nje u Hr vat skim πuma ma HsP ro SE. Moæe se reêi da je naπ supo da ci do la ze do ba ze po da ta ka o proizvod nji u πu ma ri ji, te naëin na ko ji po da ci doappleu do Cen tral ne ba ze po da ta ka (re plika ci ja) u ko joj ima mo cje lo vi te po datke o proiz vod nji Hr vat skih πu ma. Na vremen skoj tra ci je pri ka za no ka ko dnev na proiz vod nja u istom da nu proapplee put od za hva ta po da ta ka na te re nu, pri je no sa u πu ma rij sko raëu na lo i da lje do Cen tralne ba ze, te je veê idu Êeg ju tra vid lji va u iz vjeπ taj nom di je lu su sta va. U dru gom dije lu pre da va nja πto ga je odræao Ro bert Bi landæi ja (King ICT) bi lo je ri jeëi o daljnjem una preapplee nju su sta va, od no sno o poboljπa nji ma ko ja Êe do ni je ti pre la zak na to su po nu di li Win Days 2007 Ivi ca Ton ko viê i Ro bert Bi landæi ja Su stav HsP ro (Win Days2) stav za praêe nje proiz vod nje svo je mje sto na jed noj ova kvoj vo deêoj teh no loπ koj konfe ren ci ji naπao primje nom vo deêih teh no lo gi ja kao πto su SQL ba za po da ta ka, re plika ci ja i upo ra ba mo bil nih ureappleaja. Kao πto je i sam su stav HsP ro SE raz vi jen u surad nji s tvrt kom King ICT, ta ko je i sa mo pre da va nje ima lo dva pre davaëa: Ro ber ta Bilandæi ju iz Kin ga ICT-a i Ivi cu Tonko viêa iz Hr vatskih πu ma. Pre da va nje je odræa no pod te mom Po da ci i ba ze, a ci lja na pu bli ka su bi li direk to ri i vo di te lji in for ma ti ke, pa je ta ko i sa mo pre da va nje kon ci pi ra no s ne previπe teh nië kih pojedinosti. U pr vom di jelu pre da va nja pred stav lje ne su Hr vat ske πu me sa spe ci fië no sti ma nje zi ne proiz vodnje, od proiz vod nih fa za, uvje ta ra da na te re nu i pro ble ma s ko ji ma se su sreêe mo pri praêe nju proiz vod nje u ta kvim uvjeti ma. Objaπ nje na je pri mje na te ren skih raëu na la, pred no sti i ne do sta ci ta kvog naëi na ra da, opi sa no je na ko je naëi ne Kon fe ren ci ja je u Ëe ti ri da na, ukljuëu juêi i pret kon fe ren cij ski, oku pi la viπe od 190 pre da vaëa a sve to je pra ti lo oko 1800 pri jav lje nih su dio ni ka iz ci je le re gi je. no vi ju ver zi ju ba ze po da ta ka - SQL Server Ta se po boljπa nja mo gu po di jeli ti u dvi je osnov ne ka te go ri je: raz voj nu (in for ma tië ku) i ko ri snië ku. No va ver zi ja ba ze po da ta ka osi gu ra va pouz da ni ju izmje nu po da ta ka (re pli ka ci ju), lakπi rad s te ren skim raëu na li ma (no vi je ge ne ra ci je), odva ja nje po da ta ka po go di na ma (parti cio ni ra nje po da ta ka), a s ko ri snië ke je stra ne olakπan i una pri jeappleen rad na podruë ju po slov ne ana l ize i in ter pre ta ci je po da ta ka iz proiz vod nog su sta va (uskoro Êe se iz svi ma poz na tog ala ta Ex ce la moêi pri stu pi ti skla diπ tu po da ta ka (Da ta Wa re hou se) i sla ga ti vla sti te, proiz voljne iz vjeπ ta je). Or ga n iza to ri kon fe ren ci je tra dicio nal no zad njeg da na, pri li kom za tvara nja kon fe ren ci je, do dje lju ju na gra de na osno vi po pu nje nih an ke ta s po sjeêenih pre da va nja. Kao i proπ le go di ne kada su H od ni je le dru gu i treêu na gra du, i ove je dru gu na gra du (Win dows Vi sta Ul ti ma te i Of fi ce Ul ti ma te) po nio Rat ko Pa ca di, a pr vu na gra du (Win dows Vi sta Ul ti ma te s pot pi som Bil la Ga te sa) po nio je Ivi ca Ni ko liê. 26

29 Piπe: Miroslav Mrkobrad Foto: M. Mrkobrad floraart ME U NA ROD NA IZ LOÆ BA CVI JE A FLO RAART Hr vat ske πu me za svoj izloæ be ni pro stor do bi le na gra du Hr vat ske go spo dar ske ko mo re Flo raart i Bun dek u pu nom sja ju! Park Bun dek, umi ven, svjeæ i zelen, s 200 ti suêa po saapplee nih sadni ca cvi jeêa, bio je od 30. svib nja do 3. lip nja do maêin 42. meappleuna rod ne izloæ be cvi jeêa Flo raart Otva ra juêi tu meappleu na rod nu smo tru proizvod nje i umjet no sti aranæi ra nja cvi jeêa, uk rasnoga grm lja i dr veêa, zagre baë ki je gra do naëel nik Mi lan Ban diê park uspo- re dio s gla so vi tim lon don skim Hy de parkom, ustvr divπi ka ko ma lo ko ja eu rop ska me tro po la ima ta kvu ze le nu oa zu. Pozvao je Za grepëa ne da za mje sec da na ponov no doappleu na Bun dek uæi va ti u ma ni festa ci ji Lje to na Bun de ku. Na Flo raart 2007 pri sti glo je 150 do maêih i 24 stra na izla gaëa, a osim uæi va nja u ek spo na ti ma, po sje ti te lji su sva kod nev no mogli pri su stvo va ti po sebnim pro gra mi ma (djeë je pred sta ve, natje ca nje uëe ni ka u aranæi ra nju cvi jeêa i dru go). Hr vat ske πu me tra di cio nal no su prezen ti ra le svo ju po nu du na ve li kom izloæbe nom pro sto ru ko ji je iz meappleu juæ noga sav skog na si pa i ve li kog je ze ra osmi slio dipl. ing. Mi lan Æge la sa su rad ni ci ma, a u Ëi jem su ureapplee nju su dje lo va le upra ve πuma Poæe ga, N.Gra diπ ka, Za greb, Bje lo var i Bu zet, uz po moê Go spiêa i Spli ta. Pod motom Dr vo - ve li ko i ma lo, izloæe na je drvna ga lan te ri ja unu tar slo bod nih par kov nih zo na, πum ske sad ni ce li staëa i Ëe ti njaëa te uk rasno dr veêe i grm lje u kon te jne ri ma, πto ih proiz vo de Hr vat ske πu me u svo jim rasad ni ci ma. Pozornost po sje ti te lja pri vlaëi la je drvna ga lan te ri ja ko ju proiz vo di Upra va πuma Poæe ga, od nad streπ ni ca do sto lo va, klu pa i sto li ca, raspo reapplee na iz meappleu ureappleenih sta za i pro sto ra na su tog sit nim drv nim ostat ci ma. Za svoj ureapplee ni pro stor Hr vat ske πu me i ove su go di ne do bi le na gra du Hr vat ske go spo dar ske ko mo re. 27

30 fauna medvednice Pripremio: Miroslav Mrkobrad Foto: PP Medvednica MAT RA KAP PROG RAM ME Park pri ro de Me dved ni ca proveo je, u su rad nji s Mi ni star stvom kul tu re, Upra vom za zaπ ti tu pri ro de, te uz fi nan cij sku potporu ve le po slan stva Kra lje vi ne Nizo zem ske u Hr vat skoj (u sklo pu Ma tra Kap Pro gram me), ti je kom i go di ne pro jekt Go spo da re nje πu ma ma bli sko pri ro di. Cilj pro gra ma bio je istraæi ti uvje te u ko ji ma æi ve pti ce i πiπ miπi na Me dved ni ci i zaπ ti ti ti ih Sve πto je u ve zi s istraæi va njem πum skih πiπ miπa, vo dio je Hr vat ski pri ro do slovni mu zej u sklo pu pro gra ma In ven ta riza ci ja fau ne πum skih πiπ miπa Par ka pri ro de Me dved ni ca, dok je Za vod za or ni to lo gi ju Hr vat ske aka de mi je zna no sti i umjet no sti istraæi vao pti ce (Za jed ni ce pti ca, da nje i noê ne grab lji vi ce πum skih eko su sta va Parka pri ro de Me dved ni ca). Zbog svog naëi na æi vo ta i po loæaja u hra nid be nim lan ci ma, te dvi je sku pine æi vo ti nja od liëan su in di ka tor sta nja bio loπ ke raz no li ko sti πum skih bio ce no za. Raz no li kost vr sta pti ca i πiπ miπa, te nji hova broj nost upuêu ju i na utje caj naëi na gospo da re nja πu ma ma na ukup ni æi vi svi jet u πu ma ma. Na taj naëin, reëe no je na sku pu na kojem su pred stav lje ni re zul ta ti ovih znanstve nih istr aæi va nja, na stav lje na je do bra su rad nja iz meappleu Jav ne usta no ve Park pri rode Me dved ni ca i Hr vat skih πu ma ko je (pod po seb nim uvje ti ma zaπ ti te priro de) go spoda re πu ma ma na Me dved ni ci. Du go roë ni cilj im je isti - osi gu ra ti odræi vo ko riπ te nje πum skih do ba ra i oëu va nje bio raz no li ko sti u πu ma ma Par ka pri ro de Me dved ni ca. Rezul ta ti istraæi va nja, od no sno mje re zaπ ti te ko je su pred loæi li znan stve ni ci, tre ba li bi po sluæi ti u izra dbi smjer ni ca go spo da re nja πu ma ma na pri ro di πto po volj ni ji naëin. Po druë je istraæi va nja - πu me i zem ljiπ te Par ka pri ro de Me dved ni ca pro sti ru se na ha, od Ëe ga na πumske povrπi ne ot pa da 64 posto povrπi ne (na dræav ne πu me s ko ji ma se go spo da ri 8188 ha). Iz ovo ga je vid lji vo da je znatan udjel pri vat nih πu ma, 5988 ha. Na Me dved ni ci zbog raz ve de no sti relje fa, razliëi tih geo loπ kih pod lo ga i ti pova ta la do la zi Ëak 12 πum skih za jed ni ca, a od vr sta dr veêa do mi ni ra ju bu kva i je la na viπim po druë ji ma, dok je na niæim do minan tan hrast kit njak. Za istraæi va nja pti ca i πiπ miπa bi ra ne su πu me razliëi te po naëi nu go spo da re nja. iπ miπi πu ma Me dved ni ce - Ukupno gle da juêi, fau na πum skih πiπ miπa bo gata je vr sta ma i na istraæi va nim po druë ji ma za bi ljeæe na je nji ho va re la tiv no ve li ka aktiv nost. Ovaj je pro jekt za pra vo pr vi uvid u nji ho vo sta nje jer do sad ni su istraæi va ni. Ov dje æi vi viπe od 25 vr sta πiπ miπa, πto je viπe od tri Ëetvr ti ne ukup nog bro ja vr sta πiπ miπa u Hr vat skoj. Istraæi va nja su po kaza la da πiπ miπi ma po go du ju pre bor no gospo da re ne πu me. Pre bor no go spo da re nje znaëi da se sva kih ne ko li ko go di na iz πuma iz dva ja ju po je di naë na sta bla te ta ko otva ra pro stor za rast po mlat ka, a pri tom se otva ra ju i ma le Ëi sti ne ko je po zi tiv no utjeëu na broj nost i raz no li kost ku ka ca koji ma se πiπ miπi hra ne. Ka ko æi ve pti ce i πiπ miπi na Me dved ni ci u me Me dved ni ce 28

31 Istraæi va njem je utvrapplee no 47 vr s- ta pti ca, ta ko da sa da ukup na poz na ta fauna pti ca Par ka ima 95 vr sta. Pr vi su pu t na Me dved ni ci za bi ljeæe ne Ëe ti ri no ve vr ste, jastre baëa, si vi po piê, va tro gla vi kra ljiê i dugo klju ni pu za vac. OpÊe ni to, broj ne su vr ste ko je do bro pod no se ras cjep ka na, in ten ziv no go spoda re na i uz ne mi ra va na πum ska sta niπ ta. Meappleu ma lo broj ne vr ste pripa da ju one koje zau zi ma ju ve li ke te ri to ri je (ja streb, jastre baëa, cr na æu na), te vr ste pti ca ko je ne pod no se in ten ziv no go spo da re na i uzne mi ra va na πum ska sta niπ ta (ljeπ tar ka, crve no gla vi dje tliê). Po ka za lo se da na veêu raz no li kost za jedni ca pti ca utjeëu veêa raz no li kost vr sta sta ba la u πu mi i veêa starost πu me. Sta ri je πu me najz naëaj ni je su za dup ljaπi ce, tj. vr ste ko je se gni jez de u dup lja ma sta bla. S pre zen ta ci je istraæi va nja na Me dved ni ci 29

32 putopis KAR PATS KO-CR NO MORS KA PRI»A Mla de lju de koji pu tu ju po svi je tu s ruk sa ci ma na leapplei ma zo vu i back pac ke ri. Ta sup kul tu ra no vo ga do ba ima sve viπe pri staπa u Hr vat skoj, πto sma tram iznimno po zi tiv nim, jer oni na svoj naëin pri do no se pro mi ca nju ta kvog naëi na upoz na va nja dru gih ze ma lja i na ro da, nj ho ve kul tu re, naëi na æi vo ta, tra di ci je, obiëa ja. I ta ko smo pri ja telj (Mar ko Frn tiê) i ja na pu ni li ruk sa ke, po ni je li ka me re i kre nu li na put. Odre diπ te - Ukra ji na, uz kra tak po sjet Bu ku reπ tu, glav nome gra du Ru munj ske, te Kiπi nje vu, glav nome gra du Mol da vi je Au to bu som smo sti gli do Beo gra da, pre sje li na noê ni vlak za Bu ku reπt, i u ra no ju tro bi li na nje go vom æe ljeznië kom ko lo dvo ru. Na kon πto smo naπ li pravi ho stel ski smjeπ taj pun back pac ke ra, krenu li smo u raz gle da va nje gra da. Bu ku reπt, ko ji su poëet kom 20. st. zva li ma li Pa riz, dugu je svo ju sla vu dvje ma in sti tu ci ja ma. Pr va je naj veêa eu rop ska bur za po ljo pri vred nih proiz vo da s poëet ka proπ log sto ljeêa, koja je gra du da la ka pi tal za iz grad nju grandioz nih zda nja πto joπ uvi jek krase grad, dok je dru ga, ma nje po pu lar na, po koj ni dik ta tor Ni ko lae Ceausescu, ko ji je imao svo ju me ga lo man sku vizi ju gra da, iza koje je osta la, moæ da naj poz na ti ja graapplee vina Bu ku reπ ta, Pa laëa na ro da. VeÊ sa mim ula skom u vlak za Kiπinjev po sta je vam ja sno da ide te u ne ka kav dru gi svi jet. Ku pei su kiëa sti, ne pre tje ra no Ëi sti, a sva ki va gon ima aten dan ta, ko ji zakljuëa va WC na sta ni ci. I joπ jed na za nimlji vost - da bi se zaπ ti tio od vanj skih ne prija te lja, bivπi So vjet ski Sa vez gra dio je πi re æe ljez nië ke pru ge od eu rop skih ka ko se po ten ci jal ni ne pri ja telj ne bi mo gao ko risti ti po sto jeêom in f rastruk tu rom. Da bi Piπe: Goran Vincenc Foto: Marko FrntiÊ πto udob ni je ri jeπi li taj pro blem, mol davski ca ri ni ci diæu ci je lu kon struk ci ju vla ka po moêu kra na i mije nja ju po dvoz je pri lagoapplee no nji ho vim traë ni ca ma, dok put ni ci mir no spa va ju u svo jim va go ni ma. Glav ni grad Mol da vi je, Kiπi njev, ili Chisi nau, ka rak te r izi ra ve lik broj par ko va te po ko ja cr kva. S ob zi rom na to da je u II. svjetskom ra tu pot pu no uniπ ten, gra du nedostaje tu ri stië ki sadræa j, πto su Mol davci na do mje sti li kva li tet nim noê nim æi votom, po Ëe mu je Kiπi njev po stao poz nat u ovom di je lu Eu ro pe. Naj za nim lji vi je moldav ske zna me ni to sti poz na ti su vin ski podrum u Cri co vi, naj veêi na svi je tu, a na la ze se 15 km od Kiπi nje va. Mol da vi ja je naj si romaπ ni ja europska zem lja, ali to se u Kiπi njevu uopêe ne pri mje ti. No na pu tu pre ma Ukra ji ni, pro la zeêi au to bu som kroz zemlju, vi di se da su ce ste u ka ta stro fal nom stanju, a se la za puπ te na. Po li tië ka si tua ci ja s Transd nje strom (re gi jom ko ja se æe li od cije pi ti i pri po ji ti Ru si ji) sa mo upot pu nja va opêi do jam. Odes a je pr vi grad u Ukraj ini u koji smo doπ li i od mah nam se svi dje la. Grad odiπe du hom i in tri gom 19. st., ka da je Ode- Ba la da s isto ka Eu ro pe Trg ne za vi sno sti u Kije vu 30

33 La bi rint uluëi ca u La vo vu sa doæiv lja va la svo je zlat ne da ne, a iz tog doba i po tjeëu naj gla so vi ti je graapplee vi ne poput Oper no-ba let nog ka za liπ ta te Vo ron cove pa laëe. No najz na me ni ti ja graapplee vi na ni je zgra da, veê svjet ski poz na te Po tem ki no ve stu be, ko je svo ju sla vu za sluæu ju ka dro vi ma fil ma Kr sta ri ca Po tem kin, gla so vi tog re da telja Ser ge ja Ei sen stei na. Stu be se na la ze odmah iz nad ula za u naj veêu lu ku Ukra ji ne, a veæu lu ku i Pri mor ski bu le var, jed nu od naj ljepπih pro me na da u gra du. Grad obi luje mno go broj nim spo me ni ci ma, od ko jih veêi na po tjeëe iz Pr voga svjet skog ra ta, kada je ovaj dio Eu ro pe bio po priπ te su ko ba iz meappleu ru ske i tur ske voj ske, ko ji ma su se pri druæi le raz ne eu rop ske voj ne si le po put En gle ske, Fran cu ske te Au stro-ugar ske. DoËe kavπi No vu go di nu (2007!) na ulica ma Ode se uz tro sat ni va tro met, od luëi li smo se iduêeg da na upu ti ti u Kijev. Glav ni grad Ukra ji ne iznimno je mo deran i za nim ljiv, a pr vo πto se moæe za pa zi ti golem je broj bo ga to ukraπe nih cr kvi. Isti ni za vo lju, ne sjeêam se da sam po sje tio grad s to li ko sa kral nih obje ka ta po djed na ke vaæno sti. Ne mo gu se sve ni na bro ji ti, ali spome nu ti sva ka ko tre ba La vru, kom pleks samo sta na uko pa nih pod zem ljom iz 11. st. ko ji tvo re Ëi tav umjet ni πpilj ski kom pleks isko pan u br du iz nad ri je ke Dnje pra, te kate dra lu sv. So fi je, ta koappleer iz 11. st., uvrπ tenu na li stu Une scoa. Od osta lih zna me ni tosti pozornost Êe sva ka ko pri vuêi 62 me tra vi so ki spo me nik Maj ci do mo vi ni, ostavπ ti ni bivπeg SSSR-a, za tim An diyivsky uz viz, ulica u sta rom di je lu Kije va s mno go broj nim πtan do vi ma pu nim su ve ni ra, te»er no bilski mu zej u ko jem su zor no pre doëe ne sve stra ho te ko je su se dogodi le kao po slje di ca poz na te nu klear ne ka ta stro fe 100 km sjever no od Kije va. Na kon po sje ta tom mu zeju bi li smo, is kre no reëe no, de pre siv ni, πto je dje li mië no ubr za lo naπ od la zak iz Ki je va oda kle smo otiπ li do La vo va, naj veêega grada u za pad noj Ukra ji ni, ko ji je ujed no i simbol ukra jin skog na cio na liz ma. Slav ne Po tem ki no ve stu be u Ode si Jed na od cr ka va u Kije vu La vov odiπe eu rop skim du hom i ar hi tek tu rom viπe od bi lo ko jeg dru gog mje sta u Ukra ji ni, πto dje li mië no moæe zahva li ti i to mu da je bio poπ teappleen bom bar dira nja u II. svj. ra tu. Ima li smo sreêu da nam grad po kaæu Ire na (tu ri stië ki vo dië) i Ma rija na (pro fe so ri ca hr vat skoga na la vov skom sveuëi liπ tu), ko je su se stvar no po tru di le da nam pred sta ve grad u naj bo ljem svje tlu. Lavov svo jom lje po tom i mi sti kom ni ma lo ne zao sta je za Kra kovom ili Pra gom. Nje go va sta ra jez gra ta koappleer je uvrπ te na na Une scovu li stu svjet ske baπ ti ne, dok grob lje, na kojem se na la ze iznimno za nim lji vi nad grobni spo me ni ci, pripa da meappleu pra ve bi se re eu rop ske ar hi tek tu re. I La vov obi lu je brojnim cr kva ma, a s ob zi rom na to da se smatra i mul ti kul tu ral nim gra dom, nima lo ne Ëu di mjeπa vi na razliëi tih krπêan skih re li gi ja kao πto su pra vo slav na, ri mo ka to lië ka, grko ka to lië ka te ar men ska. U la bi rin tu uliëi ca sta ro ga gra da na la ze se iz van red ni re sto ra ni, ko ji ma me svo jom neo bië nom ga stro nom skom po nu dom, πto sva ka ko pri do no si sli ci ugod no ga gra da, a na ma je sa mo oteæa lo si tua ci ju ka da smo tre ba li kre nu ti da lje, do po sli jed nje po staje - Uæg ho ro da. 31

34 Piπe: Olga JovanoviÊ Foto: O. JovanoviÊ Ode sa (æe ne) HRA NA, DE SERT Gdje rastu, ima li joπ ne kih vr sta osim ovih ko je ku pu je mo na naπim træ ni ca ma, ne ka su od pi ta nja na ko ja se od go vor do bi va tek u tro pi ma, na mje stu gdje ba na ne nor mal no rastu u dvo riπ tu po put ja bu ka ili kruπa ka kod nas. Ba na ne su po dri je tlom iz ju goi stoë ne Azi je, a lju di su ih pre ni je li u sve kra je ve do volj no to ple za njih. Traæe no, po pu lar no i zdra vo voêe, u ne kim di je lo vi ma svi je ta i mnogo je viπe od de ser ta Pro la zim træ ni com u Port Loui su i na ve li ko iz ne naapplee nje, umje sto jed ne je di ne vr ste ba na na ko ju poz na jem, uoëa vam Ëi ta vu pa le tu - od ma lih æu tih, do ve li kih ze le nih tro ku ta stog obli ka. Is pro bava juêi raz ne obli ke, naj viπe su me se doj mile ma le ba na ne. Ia ko je sva ka ba na na tek za zub, nji hov je okus jaëi od obië nih ba na na, a i do sta su slaapplee.»ak i obië ne, na ko je smo na vi kli, u tro pi ma ne ma ju jedna ki okus, vje ro jat no za to jer se be ru joπ zele ne kako bismo ih mi do bi li zre le.»e sto se ko ri sti i gi be re lin (bilj ni hor mon) da uspo ri do zri je va nje plo do va, od gaapplea juêi ga i do dvadesetak da na. A jed na od naj vaæ ni jih vr sta su pla ta ne ili πkrob ne ba na ne koje se ko ri ste za ku ha nje ili peëe nje. Neo biënog iz gle da, pu no veêe od obië nih, pla tane su jed na od glav nih na mir ni ca u ne kim trop skim zem lja ma Afri ke gdje se kul ti vira ju veê oko 2000 go di na. Je du se u svim kom bi na ci ja ma, a ja sam ju pr vi put pro bala peëe nu, kao pri log uz riæu, cr ni grah i sa la tu. Ia ko mi je na pr vi po gled bi la neobië na kom bi na ci ja sla no- slat ko, vr lo br zo sam se na vi kla na to. Ba na ne ni su sa mo fi no voêe, veê su i ja ko zdra ve. Sa za vid nom ko liëi nom ka li ja, jed na ve li ka ba na na sadræi Ëak oko 600 mg i ima oko 140 Kcal. Ima i oko 2 grama pro tei na i 4 gra ma vla ka na pa ni je ni - Cvi jet ba na ne je vr lo ve lik i pri vlaëi pëe le Bu ku reπt, Ceausescuova Pa laëa na ro da Taj ma li po gra nië ni grad sva ka ko je oprav dao sva naπa oëe ki va nja. Za nimljiv dvo rac iz 15. st. po sje du je umjet nië ku ga le ri ju i mu zej lo kal ne baπ ti ne, a od mah pokraj dvor ca na la zi se mu zej na rod ne arhi tek tu re i ru ral nog naëi na æi vo ta, ko ji nas je oduπe vio. Na po lja ni po kraj dvor ca iz graapplee na je ci je la ma ke ta se la u pri rodnoj ve liëi ni s cr kvom, vo de ni com, ma lim i ve li kim go spo dar stvi ma, gdje se moæe dobi ti pra vi uvid ka ko se ne kad æi vje lo, πto sma tram iznimno za nim lji vom tu ri stië kom atrak ci jom. S ob zi rom na to da se bliæio kraj naπeg go diπ njeg od mo ra, na kon Uæ go ro da uhvati li smo vlak za Bu dim peπ tu, pa kuêi. Mo gli smo sa mo za kljuëi ti ka ko smo pro ve li izvr s- ne boæiê ne praz ni ke! 32

35 hrana u prirodi Ëu do da neu hra njenu dje cu Ëe sto hrane baπ ovim voêem. Pre po ruë lji ve su i u pre hra ni lju di ko ji tre ba ju iz bje ga va ti na trij jer je sadræaj na tri ja samo oko 2 mg. Ba na ne su boga te i raz nim vi tami ni ma, po put vi tami na B-kom plek sa i C-vi ta mi na, a sadræe i velike ko liëine kal ci ja i mag ne zija te tra go ve æe lje za i cin ka. Upra vo sve nabro je no prido no si iz razi to πi ro kom lje ko vi tom dje lo vanju ovog voêa pa se ta ko ba na ne prepo ruëu ju lju di ma s po viπe nim krv nim tla kom, kod sla be Ba na ne na træ ni ci na Ka ri bi ma pla ta ne hra na u tro pi ma kon cen tra ci je, kod za tvo ra, Ëi ra, de presi je, ner vo ze, stre sa, PMS-a, pa Ëak i kod ma mur lu ka. to sam viπe pu to va la po tro pi ma, to sam viπe upoz na va la Ëa ri ovog voêa. Bi lo je pra vo ot kriêe vi dje ti da plo do vi zapravo rastu u sre di ni bilj ke pa se od teæi ne savi ju i iz gle da ju kao da rastu nao pa ko. Sada, kao bio log, znam i pu no viπe od to ga - da pripa da ju po ro di ci Mu sa ceae, da su Stab lji ka ba na ne - u to plim kra je vi ma ba na ne rastu po svu da, pa ta ko i uz ru bo ve πu ma to (ne)zna te - ime do la zi od arap ske rijeëi ba nan πto znaëi prst - ia ko se zbog ve liëi ne Ëesto kaæe dr vo ba na ne, ova bilj ka je za pra vo jedno sup ni ca - rad ni ci na plan taæa ma u ne kim su zem lja ma potplaêe ni i isko riπ ta va ni (npr. In di jan ci u Ekva doru; od 1 plaêe ne za ba nane, 5 pe ni ja do bi va ju uzga ji vaëi), dok su u ne kim zem lja ma rad ni ci ci je njeni, sa svim pra vi ma (npr. Co sta Ri ca) - plod ba na ne je bo ba - u Ga ni je da nas pla ta na glav na æi veæ na na mir nica, dok se u 60-ima mo gla naêi tek u po ne kom dvoriπ tu ili kao zaπ ti ta od sunca za ka kao vac - ba na ne ko je se dræe u bl izi ni ja bu ka ili npr. naranëi, do zri jet Êe bræe od onih ko je se dræe sa me 33

36 Kao hra na (mail: ba na na na ta nju ru) Ber ba ba na na - kao alat Ëe sto sluæi maëe ta Ba na na kar ting - u si ro maπ nim kra je vi ma Afri ke ba nana se pre vo zi na sve mo guêe naëi ne U svi je tu po sto ji oko 40-ak vr sta div ljih ba na na Ëi ji su plo do vi ma li, ne je sti vi i sadræe sje men ke, te viπe od 300 va ri je te ta je sti vih ba na na. Pro cje nju je se da je go diπ nja proiz vod nja ba na na oko 28 mi li ju na to na. One su Ëetvr to voêe po ko liëi ni go diπ njeg uz go ja, iza groæapplea, agru ma i ja bu ka. najëeπêe ba na ne na sta le hi bri d iza ci jom vrsta Mu sa chi nen sis x M. Pa ri da sia ca (ia ko ne ke je sti ve ba na ne pri pa da ju i vr sta ma M. ze bri na, M. ca ven di shii ) te da se ne mogu spol no razm noæa va ti, veê sa mo ve ge tativ no. Ta ko se sva ka bilj ka, na kon πto proizve de plo do ve, po suπi, a iz rizo ma iz raste no va bilj ka. Po sto ji i ba na na sa sje men kama M. bal bi sia na, ko ja je zbog svo je ot porno sti na bo le sti vr lo vri jed na kao ro di teljska bilj ka za uz goj je sti vih ba na na. Ra stu iz razi to br zo i za 10 mje se ci ne sa mo da do stig nu pu nu ve liëi nu veê ima ju i plo do ve. Pro sjeë no iz rastu od 3 do 12 m u vi si nu, a je dan je di ni list moæe doseêi duæi nu i od 3 m. Kao πto im ve liëi na znat no va ri ra, ta ko je i s plo do vi ma. Oni mo gu bi ti du gaë ki od 10 do 30 cm i πi roki od 2 do 5 cm, a ci je li grozd u pro sjeku teæi oko 11 kg, ia ko ni je ri jet kost ni da do seg ne Ëak 18 kg. to se cva ta ba na ne tiëe, on se sa sto ji od 5 do 15 re do va æenskih cvje to va, za tim mo gu doêi dvo spol ni ili neu tral ni, te na kra ju muπ ki cvje to vi. Iz æen skih se cvje to va poslije raz vi ja ju pr stasti plo do vi ko ji su za pra vo bo be po struënoj kla si fi ka ci ji plo do va. BuduÊi da uz goje ni kul ti va ri ne ma ju sje men ke, ono cr no πto svi mi sle da je sje men ka, za pra vo je osta tak plod ni ce. InaËe u svi je tu po sto ji oko 40-ak vr sta div ljih ba na na Ëi ji su plodo vi ma li i ne je sti vi i sadræe sje men ke, te viπe od 300 va ri je te ta je sti vih ba na na. Kao πto sve u pri ro di ima svo ju svr hu, ta ko i ba na ne ni su sa mo hra na lju di ma, veê i ne ke æi vo ti nje iz vlaëe ko rist od ove bilj ke. Osim πto se ne ke hra ne sa mim plodo vi ma, ne ke pak, po put voê nih πiπ miπa, uæi va ju u bo ga tom nek ta ru skri venom u bi je lim cvje to vi ma. Osim je sti vih vr sta ba na na, Ëe sto se uzga ja ju i ne ke dru ge. Vr ste po put M. basjoo i M. or na ta Ëe sto se uz ga ja ju kao ukrasne bilj ke ili za proiz vod nju vla ka na, a M. tex ti lis ci je nje na je za proiz vod nju uæadi i vreêi ca za Ëaj. Ba na ne su u tro pi ma, kao i veêi na dru gih stva ri u tim zem lja ma, ja ko jef ti ne na ma za pad nja ci ma, ia ko za pra vo nismo mi ti ko ji plaêa ju pra vu ci je nu uz go ja. Da bi se na pra vi le plan taæe, vr lo Ëe sto se pa li praπu ma kako bi se do bi le no ve obradi ve povrπi ne. A buduêi da je tlo u praπumi plod no sa mo dok je πu ma ta mo da sama stva ra po treb ne mi ne ra le, njezinim krëe njem ne sta je i sve ono po treb no za rast i raz voj bi lja ka, pa ta kvo tlo vr lo brzo po sta je iz razi to si ro maπ no. Zbog to ga se ko ri ste ve li ke ko liëi ne gno ji va (po go tovo jer ba na ne zah ti je va ju ve li ke ko liëi ne duπi ka i fo sfo ra), i ta ko sve dok se tlo to liko ispe re da viπe niπ ta ne moæe rasti. No to ni je sve. Ba na ne se na plan taæa ma umata ju u pla stië ne vreêi ce ko je se za tim Ëe sto ostav lja ju na tlu. Kako je vri je me raz gradnje jed ne vreêi ce oko 500 go di na, razumlji vo je da je ta kav naëin uz go ja pri lië no neodræiv i πte tan. Ne ke meappleu na rod ne orga n iza ci je po kuπa va ju bar do ne kle umanji ti πte tu ko ju na no se ova kve plan taæe te lo kal nim uz ga ji vaëi ma do ni ra ju bio loπki raz gra di ve vreêi ce. Naj veêi proiz voappleaëi ba na na su juænoa me rië ke zemlje (B razil, Ekva dor, Co sta Ri ca, Ko lum bi ja, Pa nama, Hon du ras) i azijske (In di ja, In do ne zi ja, Fi lipi ni, Taj van..). No veêi na se azij skog uz go ja tu i kon zumi ra, pa je nji hov iz voz ma len uspo re di li se sa zem lja ma Sred nje i Juæ ne Ame ri ke, glav nim iz voz ni cima tog voêa. Pro cje nju je se da je go diπ nja proiz vod nja ovog voêa oko 28 mi li ju na to na, a Ëak 1/5 iz vo zi se u Eu ro pu, Ka na du, Sje di nje ne Ame rië ke Dræa ve i Ja pan. Ba na ne su Ëetvr to voêe po ko liëi ni godiπ njeg uz go ja, iza groæapplea, agru ma i jabu ka. Ia ko su ba na ne vaæan iz vor πkro ba i ne kih vi ta mi na i mi ne ra la, te iste ba na ne znat no utjeëu na oko liπ (gno ji va, pe sti ci di, naft ni de ri va ti za pri je voz ba na na...). Upravo zbog sve ga to ga, moæ da bismo tre ba li da ti pred nost naπem do maêem voêu, ko je je jed na ko fi no i zdra vo, te na taj naëin pomoêi u oëu va nju naπeg pla ne ta. 34

37 BU ZET sport Piπe: Miroslav Mrkobrad Foto: M. Mrkobrad U sport skim na tje ca nji ma ko je su or ga n izi ra li Rad nië ko vi jeêe, HS i Upra va, na jus pjeπ ni ja je bi la u ma ri ja Bu je, a na ja trak tiv ni je, kao i uvi jek, po te za nje ko no pa, u Ëemu su Po reëa ni joπ jed nom po ka za li pre moê. Bi lo je i eu ro go lo va na no go met nom tur ni ru gdje tro stru ki po bjed ni ci La bi nja ni ni su ni na stu pi li (!). No za to je Kru no BoæiËe viê opet bio naj bo lji u πa hu. Evo tri pr vo pla si ra ne πu ma ri je u po je di nim di sci pli na ma: u ma lom no go me tu Bu je is pred Po reëa i za jed nië ke eki pe; pi ka do: Bu je, Cres- Loπinj, Po reë; stol ni te nis: Str.sluæ be, Bu je, Pu la; boêa nje: Str.Sluæ be, Opati ja, Pa zin; stre ljaπ tvo: Bu je, Cres-Loπinj, Opa ti ja; trap: Bu je, Pu la, La bin; pljoë ka nje: Pu la, Pa zin, Po reë; po te za nje ko no pa: Po reë, Cres-Loπinj, Labin: πah: Kru no BoæiËe viê, Ah med Se li mo viê, Val ter BurπiÊ; briπ ku la treπeta: Pu la, Pa zin, Cres-Loπinj. Bu jeæi na jus pjeπ ni ji, svi po bjed ni ci! U ze le nom am bi jen tu lu gar ni ce Kor na ri ja odræan je poëet kom lip nja Skup rad ni ka bu zet ske Upra ve i u njegovu sklopu sportske igre Kor na ri ja Skup je otvo rio pred sjed nik Rad niëkog vi jeêa Upra ve Mile n ko PaiÊ, poæe ljevπi pri sut ni ma us pjeh u ra du i u iduêem raz dob lju. ObraÊa juêi se radn ci ma, vo di telj Ivan Pen tek (Ëi je je iz vjeπêe zbog iz ne nad ne spri jeëe no sti proëi tao Zden ko i mek) istak nuo je ka ko je no vi ZO traæio pro mje ne u pro miπ lja nju, po naπanju i dje lo va nju, ko je su u bu zet skoj Upra vi us pjeπ no pre broapplee ne. Izvrπa va ju se sve za kon ske ob ve ze, re dovito is plaêu ju plaêe i osta la da vanja, ne ma ot puπ ta nja rad ni ka. On je pod sje tio na najz naëaj ni je pro mjene ko je se do gaapplea ju u πu mar skom sek to ru, na osni va nje Sa vje to dav ne sluæ be, u mar ske ko mo re, no vi Ko lek tiv ni ugo vor. U ti je ku su i pri preme za re struk tu ri ra nje, a ra di se i na no voj si ste ma t iza ci ji po slo va. Ne teæi mo ni ka kvim spek ta ku lar nim ka drov skim pro mje na ma, veê one mora ju bi ti u svrhu po boljπa nja po slo va nja, istak nuo je mr. Pen tek. 35

38 dogaappleaji Piπe: Darko PosariÊ Foto: D. PosariÊ VinkovaËki πumari u Portugalu Sudionici ekskurzije u Batalhi Jeronimos Drugoga dana organiziran je izlet u Sintru, Cabo da Rocu, Cascais i Estoril. Sintra je nekoê bila omiljeno izletiπte plemstva. To je selo sagraappleeno na obroncima planine Serra de Sintra. Posjetili smo zanimljivu palaëu kra lja Joaoa I. Nakon toga smo se uputili prema najzapadnijoj kontinentalnoj toëki Europe - Cabo da Roci, vjetrovitom rtu koji omoguêuje pogled na otvoreni Atlantik. Valovi, s obzirom na vjetar, i nisu bili veliki, a miris oceana nije intenzivan kao na Jadranu. U Lisabon smo krenuli putem kroz poznato ljetovaliπte Estoril (u kojem su se do prije pet godina odræavale utrke bolida Formule 1), ruëali u Skupina od trideset dvoje Ëlanova vinkovaëkog ogranka Hrvatskog πumarskog druπtva boravila je od 2. do 6. svibnja u Portugalu. Zrakoplovom iz Zagreba, uz slijetanje u Bolonji, u Lisabon smo stigli oko sati po lokalnom vremenu, te se autobusom provezli njegovim ulicama i ukratko se upoznali s povijeπêu grada i zemlje, o Ëemu svjedoëi velik broj spomenika i graappleevina. mjestu Cascaisu (meni s dva piêa 20 eura). Stigavπi u Lisabon, posjetili smo impresivan samostan Jeronimos, izgraappleen godine za vladavine kralja Manuela I., zatim toranj u Belemu (jedan od poznatih lisabonskih simbola) te spomenik portugalskim pomorcima predvoappleenim Henrikom Pomorcem, provezli se pokraj stadiona Benfike Sportinga te kompleksa Expoa. SljedeÊega smo dana posjetili poznato svetiπte Fatimu, zatim Batalhu, najveêi srednjovjekovni portugalski samostan posveêen Svetoj Mariji od Pobjede. Dao ga je izgraditi kralj Joao I. nakon pobjede nad panjolcima u bitki kod Aljubarote godine, jer se Gospi od Pobjede zavjetovao da Êe tako uëiniti ako pobijedi. U samostanu se nalaze i grobovi kraljevske obitelji. Bili smo i u najpoznatijem portugalskom sveuëiliπnom srediπtu - Coimbri (oko 140 tisuêa stanovnika), Ëije je sveuëiliπte osnovano u 13. stoljeêu, kuπali preporuëene tradicionalne kolaëe (najpoznatiji tentugal). U botaniëkom se vrtu razrijeπio misterij stabla koje smo viappleali na svakom koraku, a nismo bili sigurni koja je vrsta. Pokazalo se da je to Araucaria heterophylla. Poslije programa u Coimbri vratili smo se u Lisabon. VeÊina sudionika ekskurzije otiπla je na veëeru u restoran s melankoliënom fado glazbom, koja je portugalska prepoznatljivost. Posljednjega dana boravka nije bio predviappleen nikakav odreappleeni program, veê je svaki sudionik mogao odabrati kamo æeli iêi, posjetiti koji od brojnih lisabonskih muzeja, proπetati poznatim Ëetvrtima poput Alfame ili Baixe, vidjeti mjesto gdje je bila rodna kuêa svetoga Antuna Padovanskog, a gotovo nitko nije propustio vidjeti oceanarij, drugi po veliëini u svijetu. Oceanarij ST RU» NO USAVR A VAN JE Piπe: Jasna Novoselac i Jasna KlariÊ Foto: J. Novoselac Meappleu mno go broj na za duæe nja uëite lja ubraja se struë no usavrπa vanje ko je se pro vo di na se mi na rima i sa vje to va nji ma na re do vi tim okup lja nji ma. Jed no od njih, organizirano 12. svib nja, bi lo je drukëi je od osta lih. Tri dese tak uëi te lja razred ne na sta ve oku pi lo se is- UËi te lji u sla von skoj πu mi pred O Jo si pa Lo vre tiêa u Oto ku i u prat nji πu mar skih inæe nje ra iz vin ko vaë ke Upra ve, An te Go re te, Mla de na i mu no viêa i Ivi ce Sluga no viêa, kre nu lo iz bl iza upoz na ti sla vonsku πu mu. Obiπ li su sje men sku klon sku plantaæu hrasta luæ nja ka Pet ko vac, jed nu od tri ta kve u Hr vat skoj, po seb ni re zer vat πum ske ve ge ta ci je Loæe te znaëaj ni kra jo lik Vi ro vi. u mar ski struë ja ci pros vje ta ri ma su na pri mje ren i za nim ljiv naëin go vo ri li o vaæ no- sti, eko loπ koj vri jed no sti i oëu va nju hrasta luæ nja ka, oplod noj sjeëi i nje zi po mlat ka te lov stvu, jer SpaË van ski ba zen je, uz osta lo, ve li ki re zer vat mno gih vr sta æi vo ti nja i pti ca i pra vi lo vaë ki raj. Obi la zak ovog pri rod nog ra ja okonëan je mali m i straæi vaë kim ra dom gdje su uëite lji, po di je lje ni u ne ko li ko sku pi na, rjeπava li pi ta nja ve za na uz bilj ni i æi vo tinj ski svi jet. Uz lo vaë ki ruëak, te za hva lu πu mar skim struë nja ci ma i or ga n iza to ri ma, su dio ni ci su ova kav naëin struë nog usavrπa va nja oci je nili iz nim no ko risnim i za nim lji vim. 36 S te ren skog usavrπav nja u spaë van skim πu ma ma

39 Bu kvi ca iz uro da sjemenske plantaæe Piπe: mr. sc. Sandra CrnkoviÊ Foto: S. CrnkoviÊ BJE LO VAR No va sje men ska U bje lo var skoj Upra vi oda bra na no va sje men ska sa sto ji na obië ne bu kve u Vi ro vi tië koj i Grapplee vaë koj Bi lo go ri sa sto ji na obië ne bu kve ObiË na bu kva, kao najz naëaj ni ja vr sta πum ske ve ge ta cije u Hr vat skoj, ima πi ro ku eko loπ ku va len ci ju i po javlju je se u broj nim πum skim za jed ni ca ma u ho r izon talnome i ver ti kal nom smje ru. Prijaπnjih go di na u Upra vi πu ma Bje lo var, na Ëi jem po druëju 36,82 posto ukup ne drv ne za li he Ëi ni bu kva, s kup lja na je bukvi ca za sje tvu u rasad ni ku i za pod sad nju u sa sto ji ni (ta ko je go di ne sa kup lje no 108 kg, 2003., rod ne go di ne Ëak 1615 kg, ma nje, 492 kg, i ko naë no kg). S ob zi rom na to da priz na ta sje men ska sa sto ji na obië ne bukve u Go spo dar skoj je di ni ci Sje ver ni Psunj - Ja vo ro vi ca na kon vje tro lo ma fe no tip ski viπe ni je od go va ra la sje men skoj na mje ni, jer su se na sta le pljeπi ne za ko ro vi le i sta nje u sa sto ji ni znat no se na ruπi lo, tre ba lo je pr o naêi no vu. U tu je svr hu u Go spo darskoj je di ni ci Vi ro vi tië ka Bi lo go ra go di ne iz dvo jen od sjek 57c (povrπi ne 16,05 ha, sta rost 71 go di na), te na kon te ren ske izmje re i utvrapplei va nja kva li te te bu ko vih sta ba la, upi san u Upi snik iza bra nih sje men skih sa sto ji na. Bu duêi da se pre ma Pra vil ni ku o ureapplei va nju πu ma vaænost Pro ga ma nje ge i ge net ske me lio ra ci je priz na tim sje menskim sa sto ji na ma us klaappleu je s vaæ noπêu Osno ve go spo da re nja, ove se go di ne kre nu lo u po tra gu za sa sto ji nom obië ne bu kve na po druë ju go spo dar skih je di ni ca Gru biπ no polj ska Bi lo go ra i Grapplee vaë ka Bi lo go ra. De talj nim pre gle dom iz dvo je no je ne ko liko od sje ka ureappleaj nog razre da bu kve III. i IV. dob nog razre da, s viπe od 250 bu ko vih sta ba la/ha, ko ja se na la ze na nad mor skoj vi si ni iz nad 170 m. Iza bra ni su od sje ci 47b i 48b, u Grapplee vaë koj Bi lo go ri te utvrapplee ne bu duêe gra ni ce sa sto ji na. U obje su sa sto ji ne za tim po loæe ne pru ge di ja go nal no kroz od sje ke, fe no tip ski je oci je nje no 50 sta ba la, nji hov vi ta li tet, vi sina, pr sni pro mjer, du æi na i pro mjer kroπ nje, pro mjer gra na, du æi na de bla, pu nodrv nost, prav nost, za kriv lje nost. Ta ko je do bi ve na kvan ti ta tiv na i kva li ta tivna sli ka sta ba la, od no sno ci je le sa sto ji ne, te je utvrapplee no da ona za do vo lja va po stav ke za priz na tu sje men sku sa sto ji nu. Obraapplee ni po dat ci po sla ni su u Odjel za ople me nji va nje i sje me nar stvo u marskoga in sti tu ta Ja stre bar sko, te je upuêen zah tjev za ko lau daci ju ra do va. Slije de ra do vi ko ji Êe obu hva ti ti oda bir i obi ljeæa va nje sjemen skih sta ba la te tak sa cij sku iz mje ru, izra dbu Pro gra ma nje ge i ge net ske me lio ra ci je i na rav no, u go di ni do brog uro da, s kuplja nje kva li tet nog sje me na. Po nik u bu duêoj sje men skoj sa sto ji ni Bilj ke u rasad ni ku 37

40 lovaëki psi PSI S KO JI MA (NE)LO VI MO Obu kom u ra du na kr va vom tra gu do bit Êe se izvr sni kr vo sljed nik, ko ji je spo so ban naêi i usmr ti ti krup nu div ljaë i ta ko joj skra ti ti mu ke Lov ci vo le sves tra no upo treb lji vog lo vaë kog psa, πto je i bio mo tiv za stva ra nje pa smi ne nje maë kog oπ trod la kog ptiëa ra. No veê prije, u XIX. sto ljeêu nje maë ki lov ci uz ga ja li su i u lo vu upo treb lja va li po ek ste ri je ru vr lo razliëite oπ trod la ke ptiëa re. Pa ri li su ih, katkad i sluëaj no, s istim ta kvim psi ma. NajËeπÊe su do bi va li izvr sne pse, ko je su mo gli sve strano upo treb lja va ti u lo vu. VeÊ potkraj XIX. sto ljeêa bi le su poz na te pa smi ne gri fon, pudl poen ter i njemaë ki stru na sti ptiëar. Oπ trod la ke ptiëa re uz ga ja li su i u Ita li ji i Fran cu skoj i ne kim dru gim eu rop skim zem lja ma. Pret ke su ima li u psi ma ko ji potjeëu iz XVI. sto ljeêa. O oπ trod la kim ptiëa ri ma poëet kom se XIX. sto ljeêa pi salo da ima ju izvr sne osno ve za rad u vo di i πa ra nje u na dvod noj ve ge ta ci ji. Gu sta, Ëvrsta i do volj no ma sna dla ka izvr sno ih πti ti od vla ge i hlad noêe. Mar lji vi su, neu mor ni, pouz da ni i hra bri. Sve to vri je di i za da naπnjega nje maë kog oπ trod la kog ptiëa ra. Za ide ju o stva ra nju pa smi ne njemaë kog oπ trod la kog ptiëa ra za sluæan je Sigi smund He gewald, ba run od Zed lit za i Neu kirc ha. Do da vanjem kr vi poen te ra i pud la veê se do bio sve stra no upo trebljiv lo vaë ki pas, inte li gen tan, izvr stan apor ter, ko ji ra no sa zri je va i la ko se obuëa va. Ne zna Nje maë ki oπ trod la ki ptiëar Piπe: Zoran Timarac Foto: Z. Timarac Za ide ju o stva ra nju pa smi ne nje maë kog oπ trod la kog ptiëa ra za sluæan je Si gi smund He gewald, ba run od Zed lit za i Neu kirc ha. Kao Ëu var nea gre si van je pre ma lju di ma i dru gim psi ma. Ra do se igra s dje com i moæe po sta ti lju bi mac ci je le obi te lji, no ne smi je se za bo ra vi ti da je to pas stvo ren, uz go jen i obuëen za lov. se toë no πto je Hegewald ra dio sve do vo deêi se motom kroz upo ra bu do ti pa. Ta da je pod nje go vim vod stvom osno van Sa vez njemaë kih oπ trod la kih ptiëa ra. U sl je deêe tri go di ne us pje lo je uje di niti uz ga ji vaëe razliëi tih podvr sta i uz go jiti i usta li ti pa smi nu. Poslije, zbog po boljπanja ra da u po lju, do da na je krv nje maë kog krat kod la kog ptiëa ra i po sli je tzv. pru skog krat kod la kog ptiëa ra. Za hva ljujuêi svo jim oso bi na ma, za ne ko li ko de set ljeêa njemaë ki krat kod laki ptiëar po stao je na jo mi lje ni ji i najpouz da ni ji rad ni pas u Nje maë koj. Raπi ren je u mnogim zem lja ma svije ta, a bro jan je i u Hr vat skoj. Pre ma standar du, ptiëar je to ple me ni tog izgle da s oπ trom dla kom, ko ja pot pu no πtiti koæu, s po zor nim i ener gië nim iz razom. Kre ta nje tre ba da mu je snaæ no, ve lik iskorak, teë no i har mo nië no. Duæi na ti je la i vi sina u hrp tu po mo guê no sti tre ba ju bi ti jedna ki. Vi si na pa sa je od 61 do 68 cm, ku ja od 57 do 64 cm. Dla ka je Ëe ki nja sta, oπ tra, pri leæeêa i gusta, du gaë ka 2 do 4 cm, pod la ka gu sta i ne pro puπ ta vo du. Ta kva dla ka i pod la ka πtiti i od ozljeda. Bo ja je smeapplee me li ra na, crno me li ra na, s ploëama ili bez njih (mr lja), smeapplea s mrljom ili bez nje na gru di ma. Da naπ nji te melj ni znaëaj psa te pa smi ne, osim sve stra ne upo treb lji vo sti, jest da πi ro ko i su stav no traæi, Ëvr sto marki ra, ra nje nu div ljaë traæi, na la zi i do nosi. Uz vo du i u pliêoj vo di i u πu mi ustrajnim πa ra njem po ti sku je div ljaë pred lov ca ili je po dig ne. Vr lo je upo ran u praêe nju ra nje ne div ljaëi ko joj, ka da je naapplee, skrati mu ke. Kod te pa smi ne to je na sljed no, ali ipak u obu ci u tom ra du tre ba po sve titi pu nu pozornost. Obu kom u ra du na kr va vom tra gu dobit Êe se izvr sni kr vo sljed nik. Spo so ban je naêi na stri je lje nu krup nu div ljaë i usmr ti ti je (ne sva ku) svo jom oπ tri nom i tje le snom sna gom. Moæe se br zo pri la go di ti raz nim si tua ci ja ma i na red ba ma u lo vu. Uz snaæno izraæe nu lo vaë ku strast, to je smi ren pas, Ëvr stog ka rak te ra. U po seb no teπ kim za daêa ma to mu omo guêa va pot pu nu koncen tra ci ju u ra du. Kao Ëu var nea gre si van je pre ma lju dima i dru gim psi ma. Ra do se igra s dje com i moæe po sta ti lju bi mac ci je le obi te lji, no ne smi je se za bo ra vi ti da je to pas stvo ren, uz go jen i obuëen za lov. 38

41 Piπe: dr. Ivo Belan Foto: Arhiv zdravi æivot VRIJEME ALERGIJA Zbog πmrcanja, kihanja, suznih i svrbljivih oëiju, alergije doista mogu uëiniti Ëovjeka jadnim Moæe li se svladati alergija? Od ranog proljeêa, kad hrast, cedar, javor, breza, trava i mnogobrojne druge biljke cvatu, pa sve do prvih jesenskih hladnoêa, zrak je pun peluda. VeÊi dio tog peluda ljudi udahnu, pa onda mnogi reagiraju kihanjem, πmrcanjem, suzenjem, svrbeæom i umorom. Osim peluda koji napadaju za toplih mjeseci, i mnogi drugi mikroskopski neprijatelji napadaju tijekom cijele godine. Ti nesezonski alergeni ukljuëuju plijesan, æivotinjsku dlaku, grinje u praπini, kukce itd. Nema potrebe da Ëovjek pati. Mnogi lijekovi, neki stari, neki novi, svladavaju alergiju. Osim toga, postoje naëini kako izbjeêi tvari koje izazivaju alergijsku reakciju. Ovdje su neke preporuke kako simptome zadræati na minimumu: Pripazite kako obavljate tjelovjeæbu. BuduÊi da u pluêa ulazi puno viπe zraka kad se vjeæba, rekreativno trëkaranje, primjerice kroz park, poveêava izlaganje peludu. Prema tome, ako Ëovjek ima peludnu hunjavicu, najbolje je da vjeæba u zatvorenom prostoru. Vodite brigu o radu u vrtu ili dvoriπtu. Ako Ëovjek mora obavljati radove u vrtu ili dvoriπtu, u vrijeme kad ima najviπe neugodnog peluda, dobro je pokriti nos i usta maskom koja filtrira alergene iz zraka. Izbjegavajte nadraæljive tvari. Alkohol potiëe odebljanje nosne sluznice i time oteæava prohodnost u nosu. Kad Ëovjek veê pati od alergije, onda mu i druge nadraæljive tvari, na primjer dim cigarete, parfemi, sprejevi za kosu i za razne druge namjene, klor, razni mirisi u deterdæentima, mogu pogorπati stanje. Razmislite o svojim putovanjima, izletima. Pripazite kad se vraêate na mjesto gdje ste nekad boravili i gdje ste kihali, πmrcali, gdje ste hripali za vrijeme disanja. Antitijela, koja ste moæda uskladiπtili u svome organizmu i koja se tu mogu nalaziti dugo vremena, mogu ponovno izazvati neugodno curenje iz nosa Ëim poënete udisati isti stari zrak. Odræavajte auto Ëistim. Redovito usisavanje praπine sa sjediπta i tepiha i Ëak iz klime, bit Êe od pomoêi. Zabranite puπenje u automobilu i dræite prozore zatvorene. Razumno s kuênim ljubimcima. Ako ste alergiëni na maëku, ali ne æelite je se rijeπiti, barem je ne puπtajte u svoju spavaêu sobu. MaËku redovito kupajte. SliËno je i sa psima. Zaπtitite stol od praπine. Tepisi, debele zavjese, madraci, debele navlake za stolce pravi su raj za grinje u praπini i druge alergene. Razmislite o tome da imate samo parkete bez tepiha, pokrivala za stolce koja se peru, plastiëna pokrivala za madrace itd. Odræavajte zrak u stanu pogodnim. I spore plijesni i grinje u praπini dobro uspijevaju u vlaænim uvjetima. Vlaænost u stanu ne bi trebala biti iznad 50 posto. KuÊne biljke odstranite iz spavaêe sobe. Ljudi alergiëni na pelud trebaju dræati prozore spavaêe sobe zatvorenim Ëitavo vrijeme, u mjesecima kad najviπe pate. Usmjerite se na svoje tegobe. Kako bi se doznalo na πto ste toëno alergiëni, potrebno je otiêi lijeëniku (alergologu) i obaviti testiranje. Uzvratite udarac alergiji. Kemijski spojevi antihistaminici najraπirenija su sredstva u borbi protiv alergija. Ako tegobe znaju biti priliëno teπke, dobro je poëeti uzimati antihistaminike otprilike tjedan dana prije nego πto se pelud, koji osobu najviπe smeta, poëinje javljati. Antihistaminici djeluju preventivno. Protiv zaëepljenog i πmrcavog nosa na træiπtu postoje djelotvorni preparati. Jedan je od naëina da se malo olakπa zaëepljenost i ispirati nosnu πupljinu s lagano zasoljenom vodom. Postoji moguênost i desenzibilizacije organizma s pomoêu injekcija. Svrha te terapije jest svjesno izloæiti organizam malim dozama alergena, kako bi se postiglo, uz pomoê imunoloπkog, obrambenog sustava, da se organizam privikne na odreappleeni alergen, da postane otporan na njega. Na naπem planetu ne postoji mjesto bez alergena, ali moæda Êe vam biti lakπe kad Ëujete da alergije imaju sklonost smanjiti se s godinama æivota. Ako niπta drugo ne pomogne, sama priroda moæe donijeti olakπanje. Na naπem planetu ne postoji mjesto bez alergena, ali moæda Êe vam biti lakπe kad Ëujete da alergije imaju sklonost smanjiti se s godinama æivota. Ako niπta drugo ne pomogne, sama priroda moæe donijeti olakπanje. 39

42 sjeêanje Piπe: V. Pleπe Foto: B. Pleπe U LI VID RA GI POKRAJ GE RO VA Spo men- obi ljeæ je aka de mi ku Duπa nu Klep cu U spo men i sjeêa nje na ve li kog znan stve ni ka, ali joπ veêeg hu ma ni sta, aka de mi ka Duπa na Klep ca, u nje go vu rod nom kra ju Gor skome ko ta ru, u Li vi dra gi pokraj Ge ro va, 18. svib nja otkriveno je spo men-obi ljeæ je Na sveëa no sti ko joj su uz Ëla no ve obi te lji bi li na zoë ni broj ni πu marski ugled ni ci i struë nja ci, ko le ge i pri ja te lji, bi la je pri go da da se svi za jed no po no vno pri sje te ovog ve likog Ëo vje ka i znan stve ni ka, ko ji je ci je li svoj æi vot po sve tio πu mar stvu i πu mar skoj zna no sti. Do pri nos aka de mi ka Klep ca na tom po druë ju ve lik je ne sa mo za Hr vatsku veê i meappleu na rod no priz nat. O to me svje doëe broj ni struë ni i znan stve ni ra dovi iz po druë ja πu mar stva, po seb no ureappleiva nja πu ma. Obja vio je 211 ra do va, Ëe ti ri knji ge, veêi broj priopêe nja, pri ka za i recen zi ja. Od tog bro ja, 101 je iz vor ni znanstve ni rad. Spo men-ploëa aka de mi ku Duπa nu Klep cu po druæ ni ce Ro bert Abra mo viê i pro de kan u mar skog fa kul te ta Mi lan Orπa niê. Svi govor ni ci re dom isti ca li su ne sa mo nje go vu ulo gu i do pri nos raz vo ju πu mar ske zna no sti ne go i na glaπa va li nje go vu ve liëi nu kao Ëovje ka ko jeg je krasi la skrom nost, jed no stavnost i to pli na, te neiz mjer na lju bav pre ma rod nome kra ju. Ra no ga je na pu stio, ali se uvi jek u nje ga ra do vraêao, po sluæ be noj duæno sti i pri vat no. Ide ja o po d iza nju spo men-obi ljeæ ja ovom ve li ka nu hr vat skoga i svjet skoga πumar stva zaæi vje la je meappleu πu ma ri ma joπ prije ne ko li ko go di na, da bi u ko naë ni ci bi la rea l izi ra na go di nu da na po sli je nje go ve smr ti, i sa mo dan po sli je nje go va roappleen dana (roappleen je 17. svib nja u»a bru). Meappleu ini ci ja to ri ma po d iza nja spo menobi ljeæ ja tre ba spo me nu ti pri je sve ga Hr vatsko πu mar sko druπ tvo, sre diπ nji cu u Za gre bu (ko je je i po di glo ovo spo men-obi ljeæ je), H D ogra nak Del ni ce, ali uz ve li ku pot po ru u real iza ci ji ovog pro jek ta del nië ku po druæ ni cu i u ma ri ju Ge ro vo. Na sveëa no sti u Li vi dra gi spo men-ploëu ot krio je sin aka de mi ka Klep ca Ve dran Klepac. Ci je lu sveëa nost uve liëao je u kul tur noumjet nië kom di je lu mjeπo vi ti pje vaë ki zbor iz Kla ne. Sa sveëa no sti u Li vi dra gi Nje go va li ka i djela pri sje ti li su se u svo jim go vo rima Jo sip Mal nar, pred sjed nik delnië kog ogran ka H D-a, aka de mik Slav ko Ma tiê, do mi ni star Ro bert Lagi nja, vo di telj del nië ke Ot kri va nje spo men-ploëe 40

43 turistiëka razglednica PutniËka agencija Hrvatske πume ID COD: HR-AB Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb Tel. 01/ , faks Ako vo li te Istru, Vi la u Ro vi nju doapplei te u Ro vinj... U P Bu zet ima vi lu u Ro vi nju u ko joj se u pr izem lju smje sti la u ma ri ja Ro vinj, a na prvome je ka tu pet apart ma na za tu ri stië ku dje lat nost (2/2,1/3,2/4). Vi la se na la zi u πi roj grad skoj jez gri, u na se lju Cen te ner, dva kilometra od ri ve ili oko desetak mi nu ta πet nje. Go sti se mo gu ku pa ti na viπe grad skih plaæa. Bar ba ri gu... U P BUZET kontakt umarija Rovinj Stjepana RadiÊa Rovinj ili u Du gu Apart ma ni u Bar ba ri gi uva lu Du ga uva la UMARIJA PULA ijanska Pula U tu ri stië kom apart man skom na se lju Bar ba ri ga bu zet ske Upra ve, uda ljenom 10-ak km od Vod nja na, moæe se lje to va ti u 6 tro kre vet nih apart ma na. Na se lje je smjeπ te no u bl izi ni oba le, uz ko ju se u se zo ni na la ze raz ni tu ristië ki sadræa ji. U srediπtu na se lja na la zi se re cep ci ja, opskrb ni cen tri te re sto ra ni i ka fiêi. U P SISAK kontakt , TURISTI»KO APARTMANSKO NASELJE DUGA UVALA Ladonja 4, Duga Uvala Tu ri stië ko apart man sko na se lje Du ga uva la, u vla sniπ tvu si saë ke Upra ve πu ma, na la zi se 10-ak km od MarËa ne, od mah uz oba lu mo ra. U sre diπ tu na se lja luk suz ni je ho tel Croa tia s broj nim tu ri stië kim sadræa ji ma, a po viπe ho te la apart man sko na se lje. Na ula zu u tu ri stië ko apart man sko na se lje na la zi se re cep ci ja za pri jam go sti ju. Go stima je na raspo la ga nju 12 apart ma na (6/3,6/4), te joπ je dan (1/3) ko priv nië ke Upra ve. (Kon takt ) (Pripremila: Vesna Poljak)

44