ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΝΙΤΡΙΚΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΝΙΤΡΙΚΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Λ. ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ Γεωπόνος ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΣΙΩΜΟΣ Ανπληρωτής κθηητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 28

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΟΠΩΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΝΙΤΡΙΚΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Λ. ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ Γεωπόνος Εξετστική επιτροπή: Ανστάσιος Σιώμος, νπληρωτής κθηητής Μιλτιάης Βσιλκάκης, κθηητής Ιωάννης Θεριός, κθηητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 28 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ... 2 Ασκορικό οξύ... 4 Αντιοξειωτικά... 5 Νιτρικά... 7 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ... 1 Ασκορικό οξύ... 1 Συνολική ντιοξειωτική ικνότητ... 1 Διλυτές φινόλες... 11 Νιτρικά... 11 Διλυτά στερεά συσττικά... 12 Σττιστική νάλυση... 12 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ... 13 Ασκορικό οξύ... 13 Νιτρικά... 19 Αντιοξειωτικά... 24 Διλυτές φινόλες... 29 Διλυτά στερεά συσττικά... 34 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ... 39 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ABSTRACT... 41 Βιλιορφί... 42

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ H συμολή των φρούτων κι λχνικών στην νθρώπινη ιτροφή είνι ιιίτερ σημντική κι συνίσττι στην προχή κυρίως ιτμινών (σκορικού οξέος, ιτμίνης Α, ιτμίνης Β 6, θειμίνης κι νισίνης), νόρνων στοιχείων (μνησίου κι σιήρου) κι ντιοξειωτικών. Ωστόσο, σε πολλές χώρες, τ λχνικά ποτελούν κι την κύρι πηή λήψης νιτρικών ι τον άνθρωπο. Η υψηλή περιεκτικότητ των τροφίμων σε νιτρικά θεωρείτι επιλής ι την υεί των κτνλωτών κι ιιίτερ των ρεφών. Τ τελευτί χρόνι, υπάρχει υξνόμενο ενιφέρον ι την κτνάλωση λχνικών πό ιολοική κλλιέρει, τ οποί θεωρούντι πό πολλούς ότι είνι υψηλότερης ιτροφικής ξίς πό εκείν της συμτικής κλλιέρεις. Τ περισσότερ πό τ εομέν της ιλιορφίς είχνουν ότι τ λχνικά πό ιολοική κλλιέρει εν ιφέρουν ως προς την περιεκτικότητ σε ντιοξειωτικά, λλά έχουν σφώς λιότερ νιτρικά σε σύκριση με τ λχνικά πό συμτική κλλιέρει. Ωστόσο, εν υπάρχουν νάλο εομέν ι τ λχνικά που πράοντι κάτω πό τις συνθήκες της Χώρς μς. Σκοπός της ιτριής είνι η σύκριση της περιεκτικότητς σε ντιοξειωτικά κι νιτρικά λχνικών πό συμτική κι ιολοική κλλιέρει στη Χώρ μς. 1

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Οι ενττικές κλλιέρειες των προηούμενων εκετιών ποείχθηκν εξοντωτικές ι τους φυσικούς πόρους. Η κτυνάστευσή τους οήησε τις ευρωπϊκές κι ιεθνείς ρμόιες ρχές στη λήψη μέτρων κι προχή κινήτρων στον πρωό προκειμένου υτός ν στρφεί σε ενλλκτικές μορφές εωρίς πιο φιλικές προς το περιάλλον. Μί πό υτές είνι η ιολοική πρωή ροτικών προϊόντων, ηλή η πρωή προϊόντων φυτικής ή ζωικής προέλευσης σύμφων με τον κνονισμό 292/91 της Ευρωπϊκής Ένωσης «περί του ιολοικού τρόπου πρωής εωρικών προϊόντων κι των σχετικών ενείξεων στ εωρικά προϊόντ κι στ είη ιτροφής». Στόχος της είνι ο σημντικός περιορισμός στη χρήση λιπσμάτων ή φυτοπροσττευτικών προϊόντων που μπορεί ν έχουν ρνητικές επιπτώσεις στο περιάλλον ή ν έχουν ως ποτέλεσμ την ύπρξη υπολειμμάτων στ εωρικά προϊόντ (Κν. ΕΟΚ 292/91). Είνι, ηλή, έν οικολοικό σύστημ ιχείρισης πρωής το οποίο υξάνει την ιοποικιλότητ, προωθεί τους ιολοικούς κύκλους, προσττεύει την ιολοική ρστηριότητ του εάφους κι σίζετι στην ελχιστοποίηση των εξωτερικών εισροών κι σε πρκτικές ιχείρισης που ποκθιστούν, ιτηρούν κι υξάνουν την οικολοική ρμονί (Winter and Davis, 26). Κυρίως, εφρμόζοντι πλιές κι κινούριες τεχνικές φιλικές προς το περιάλλον, οι οποίες ξιοποιούν κοπριές, λύμτ κτηνοτροφικών μονάων, φυτικά υπολείμμτ ι τη λίπνση (Σφκιωτάκης, 2) κι νθεκτικές ποικιλίες ι την πρόληψη εχθρών κι σθενειών (Brandt and Mølgaard, 21). Τ τελευτί χρόνι τ ιολοικά προϊόντ έχουν μπει υνμικά στην ελληνική κι ιεθνή ορά. Ιιίτερο ενιφέρον εκηλώνετι πό τους Έλληνες κτνλωτές ι τ ιολοικά λχνικά, τ οποί θεωρούντι πό πολλούς ότι είνι υψηλότερης ιτροφικής ξίς πό τ ντίστοιχ λχνικά της συμτικής κλλιέρεις (Chryssohoidis and Krystallis, 25). Η ιτροφική ξί των λχνικών κι των φρούτων κθορίζετι με άση την περιεκτικότητά τους σε συσττικά που είνι σημντικά ι τη ιτροφή κι την υεί του νθρώπου (Schuphan, 197). Σ υτά περιλμάνοντι οι ιτμίνες, τ νόρν στοιχεί κι τ ντιοξειωτικά. Οι ιτμίνες ικρίνοντι, νάλο με τη ιλυτότητά τους στο νερό, σε υτοιλυτές κι λιποιλυτές (Coultate et al., 1995). Οι κυριότερες πό τις υτοιλυτές 2

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ιτμίνες είνι η ιτμίνη C (σκορικό οξύ) κι μερικές ιτμίνες του συμπλέμτος Β, ηλή η Β 6 (πυριοξίνη), η Β 1 (θειμίνη) κι η Β 3 (νισίνη). Από τις λιποιλυτές πιο σπουί είνι η ιτμίνη Α (ρετινόλη). Από τ νόρν στοιχεί, πιο σημντικά ι τον άνθρωπο θεωρούντι το μνήσιο κι ο σίηρος. Η Εικόν 1 φνερώνει πόσο σημντική είνι η συμολή των φρούτων κι των λχνικών σε θρεπτικά συσττικά στην ιτροφή του νθρώπου. Περίπου το 9% του σκορικού οξέος (Lee and Kader, 2), το 5% της ιτμίνης Α, το 35% της ιτμίνης Β 6, το 25% του μνησίου, το 2% του σιήρου, το 2% της θειμίνης κι το 2% της νισίνης που λμάνει ο ενήλικς κτνλωτής πό την ιτροφή του προέρχοντι πό τ φρούτ κι τ λχνικά (Salunkhe et al., 1991). Πολύ σπουί είνι κι η ιιτητική τους ξί (Favell, 1998), κθώς μόνο το 1% των θερμίων που λμάνει ένς ενήλικς προέρχοντι πό τ φρούτ κι τ λχνικά (Εικόν 1). Πρόσφτες έρευνες κτεικνύουν κι άλλους εξίσου σημντικούς πράοντες που συμμετέχουν στην ιτροφική ξί των οπωροκηπευτικών. Τ ντιοξειωτικά είνι μί κτηορί ενώσεων που έχουν ευερετική επίρση στην νθρώπινη υεί. Πολλές σύχρονες ερσίες έειξν ότι ίιτες που περιέχουν υψηλές ποσότητες ντιοξειωτικών πρέχουν προστσί πό πολλές σθένειες (Tsao and Deng, 24), μετξύ υτών κι πολλές μορφές κρκίνου (Tanaka, 1997; Reddy et al., 23). Εμποίζουν τη ράση των ενερών μορφών οξυόνου κι προσττεύουν τ κύττρ πό την οξειωτική κτπόνηση (Kurilich et al., 22). Ενώσεις με ντιοξειωτική ράση είνι οι ιτμίνες A, C κι E, οι φινόλες, τ κροτενοειή, τ φλονοειή κ.ά. Από τ νόρν στοιχεί, ο ψευάρυρος (Oteiza et al., 2) κι το σελήνιο (Tapiero et al., 23) έχουν επίσης ντιοξειωτική ράση. Αυτές οι ενώσεις κι τ νόρν στοιχεί περιέχοντι σε φθονί στ οπωροκηπευτικά νεάζοντς έτσι τη ιτροφική τους ξί. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν κι μη θρεπτικές ενώσεις στ φρούτ κι τ λχνικά, όπως τ οξλικά κι τ νιτρικά ιόντ, τ οποί σε μεάλες ποσότητες προκλούν προλήμτ στον άνθρωπο. Τ οξλικά πντώντι συχνά στ λχνικά κι θεωρούντι ότι σε υψηλές συκεντρώσεις έχουν υσμενείς επιπτώσεις ι την υεί του νθρώπου (Libert and Francheschi, 1987). Η υψηλή περιεκτικότητ των τροφίμων σε νιτρικά θεωρείτι επιλής ι την υεί των κτνλωτών (Tanaka, 1997) κι ιιίτερ των ρεφών (Knobeloch, 2). Σε πολλές χώρες τ λχνικά ποτελούν την κύρι πηή λήψης νιτρικών ι τους ενήλικες κτνλωτές (Maynard et al., 1976). Στην Ευρώπη το 9% των νιτρικών που λμάνουν με την ιτροφή τους οι ενήλικες κτνλωτές προέρχετι πό τ λχνικά, 3

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ενώ στην Λτινική Αμερική, την Μέση Αντολή, την Άπω Αντολή κι την Αφρική το ποσοστό υτό νέρχετι στο 65, 6, 45 κι 3% ντίστοιχ (Hambridge, 23). Τ μέιστ όρι νοχής στην περιεκτικότητ ορισμένων λχνικών σε νιτρικά στην Ευρώπη κθορίζοντι πό τον κνονισμό 1822/25 της Ευρωπϊκής Ένωσης (πίνκς 1). Ασκορικό οξύ Η ιεθνής ιλιορφί σε ρκετές περιπτώσεις ικιώνει τους υποστηρικτές της ιολοικής κλλιέρεις, τουλάχιστον όσον φορά την περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ. Σε μετρήσεις που πρμτοποιήθηκν σε τομάτες πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει, οι περιεκτικότητες που ρέθηκν ήτν κτά 31 κι 14% υψηλότερες με άση το νωπό κι το ξηρό άρος ντίστοιχ στην ιολοική κλλιέρει (Caris-Veyrat et al., 24). Στην ίι έρευν πρτηρήθηκε ότι πολτός πό ιολοικές τομάτες περιείχε 77% περισσότερο σκορικό οξύ πό τον πολτό που προήλθε πό συμτικές τομάτες. Επίσης, τ επίπε του σκορικού οξέος ήτν κτά 29% υψηλότερ σε τομάτες που κλλιερήθηκν με λίπσμ πό κοπριά πτηνών κι κομπόστ πό ρσίι κι τριφύλλι, σε σχέση με τ επίπε σκορικού οξέος που πρτηρήθηκν σε τομάτες που λιπάνθηκν με χλωριούχ ή θειικά νόρν ιλύμτ που περιείχν νιτρικά κι μμωνικά ιόντ σε νλοί 4:1 ή 1:4(Toor et al., 25). Ομοίως, σε μετρήσεις που έινν σε ιάφορ λχνικά πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει, πρτηρήθηκε ότι τ ιολοικά μρούλι κι λάχνο περιείχν περισσότερο σκορικό οξύ, περίπου κτά 9 κι 15%, ντίστοιχ σε σχέση με εκείν πό την συμτική κλλιέρει (Ismail and Fun, 23). Επιπλέον, ο Schuphan (1974a), σε 12ετή πειράμτ ορνικής κι νόρνης λίπνσης (196-1972) που ιεξήε στο κρότο, το μρούλι, το λάχνο Σοΐς, την πτάτ, το σέλινο κι το σπνάκι, πρτήρησε ενικά μι υπεροχή στην περιεκτικότητ του σκορικού οξέος των λχνικών που λιπάνθηκν με ορνικό λίπσμ. Περιείχν 28% περισσότερο σκορικό οξύ κτά μέσο όρο πό τ ντίστοιχ λχνικά που λιπάνθηκν με νόρν λιπάσμτ. Πιο συκεκριμέν, μελύτερες ποσότητες σκορικού οξέος ρέθηκν στο λάχνο Σοΐς, το μρούλι, την πτάτ, το σέλινο κι το σπνάκι πό ορνική λίπνση κτά 79, 29, 12, 19 κι 57% ντίστοιχ σε σχέση με εκείν που έχθηκν νόρνη λίπνση. Από την άλλη, όμως, υπάρχουν στοιχεί κι έρευνες που ποεικνύουν ότι εν υπάρχουν ιφορές μετξύ ιολοικών κι συμτικών λχνικών με άση την περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ, όπως στην πτάτ (Warman and Havard, 1998; Hajšlová, 4

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 25), το σέσκουλο (Moreira et al., 23), το σπνάκι (Ismail and Fun, 23), το κρότο κι το λάχνο (Warman and Havard, 1997). Εξάλλου, σε συκριτικά πειράμτ λίπνσης πάνω στο λάχνο (Meier-Ploeger et al., 1989), το πράσο κι το ρεπάνι (Termine et al., 1987) εν ρέθηκν ιφορές μετξύ ορνικής κι νόρνης λίπνσης. Επιπλέον, έχει ρεθεί ότι τ συμτικά λχνικά υπερέχουν σε σκορικό οξύ σε σχέση με τ ιολοικά. Έτσι, σε έρευν που ιεξάχθηκε σε Brassica alboglabra πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει ρέθηκε ότι το συκεκριμένο λχνικό πό ιολοική κλλιέρει είχε περίπου 11% λιότερο σκορικό οξύ σε σχέση με το ντίστοιχο της συμτικής κλλιέρεις (Ismail and Fun, 23). Ακόμ, κρότο στο οποίο εφρμόστηκε ορνική λίπνση προυσίσε 12% χμηλότερ επίπε σκορικού οξέος σε σχέση με εκείνο πό την νόρνη λίπνση (Schuphan, 1974a). Επίσης, οι Kansal et al. (1981) πρτήρησν ότι υξάνοντς την όση της ορνικής λίπνσης στο σπνάκι μειωνότν ελφρά η περιεκτικότητ του σκορικού οξέος στους ιστούς του, ενώ υξνομένης της όσης της νόρνης λίπνσης η συκέντρωση του σκορικού οξέος υξάνοντν. Ειικότερ, κτά μέσο όρο το σπνάκι που λιπάνθηκε ορνικά περιείχε 15% λιότερο σκορικό οξύ σε σχέση με εκείνο στο οποίο εφρμόστηκε νόρνο λίπσμ. Αντιοξειωτικά Κάποιοι ερευνητές πρτήρησν υπεροχή των ιολοικών λχνικών σε περιεκτικότητ ντιοξειωτικών ενώσεων σε σχέση με τ ντίστοιχ της συμτικής κλλιέρεις. Βρέθηκε 32% μελύτερη συκέντρωση ολικών φινολών στο κινέζικο λάχνο πό ιολοική κλλιέρει (Young et al., 25). Τομάτες πό ιολοική κλλιέρει περιείχν περισσότερο λυκοπένιο κτά 14% σε νωπό άρος πό εκείνες της συμτικής κι περισσότερο -κροτένιο κτά 42 κι 25% σε νωπό κι ξηρό άρος, ντίστοιχ (Caris-Veyrat et al., 24). Επίσης, έχει ρεθεί ότι Brassica juncea κι λάχνο πό ιολοική κλλιέρει προυσίσν μελύτερη περιεκτικότητ σε -κροτένιο περίπου κτά 25% πό υτά της συμτικής κλλιέρεις (Ismail and Fun, 23). Επίσης, ρέθηκε ότι το Brassica oleracea var. acephala πό ιολοική κλλιέρει είχε μελύτερη περιεκτικότητ σε κροτενοειή κι ισούνμ ιτμίνης Α πό υτό της συμτικής κλλιέρεις κτά 53 κι 5% ντίστοιχ (Mercadante et al., 1991). 5

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Ακόμ, ρέθηκε μεάλη υπεροχή σε φλονοειή του κινέζικου λάχνου, του Allium sp. κι της πράσινης πιπεριάς πό ιολοική κλλιέρει κτά 842, 338 κι 74% σε σύκριση με τ ντίστοιχ συμτικά λχνικά (Ren et al., 21). Σε μερικές μελέτες, όμως, εν ρέθηκν ιφορές μετξύ των ύο ειών κλλιέρεις στην περιεκτικότητ ορισμένων λχνικών σε ντιοξειωτικές ουσίες. Ειικότερ, μρούλι κι Brassica oleracea L. cv. Top Bunch πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει περιείχν ίι ποσότητ φινολικών ενώσεων (Young et al., 25). Επιπλέον, τομάτες πό ιολοική κλλιέρει εν ιέφερν σττιστικώς σημντικά ως προς την περιεκτικότητ σε λυκοπένιο σε ξηρό άρος πό εκείνες της συμτικής (Caris- Veyrat et al., 24). Ακόμ, τομάτες που λιπάνθηκν με ορνικά κι νόρν λιπάσμτ εν προυσίσν ιφορές ούτε στην περιεκτικότητ των ιλυτών φινολών κι του λυκοπένιου, λλά ούτε κι στη ιλυτή ντιοξειωτική ράση (Toor et al., 25). Επίσης, οι Warman κι Havard (1997) εν ρήκν ιφορές στ επίπε - κι - κροτένιου σε κρότ πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει. Ομοίως, εν πρτηρήθηκν ιφορές στην περιεκτικότητ των λχνικών Brassica alboglabra, μρούλι κι σπνάκι πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει σε -κροτένιο (Ismail and Fun, 23). Εξάλλου, εν ιπιστώθηκε ιφορά στην περιεκτικότητ σπνκιού σε φλονοειή μετξύ των ύο ειών κλλιέρεις (Ren et al., 21). Ακόμ, εν ρέθηκν ιφορές στ ποσοστά -κροτένιου μετξύ πολτών πό ιολοικές κι συμτικές τομάτες (Caris-Veyrat et al., 24). Επίσης, ιπιστώθηκε ότι η κτπολέμηση των ζιζνίων, είτε πρμτοποιείτι με ιολοικό τρόπο (οτάνισμ) είτε με συμτικό (εφρμοή ζιζνιοκτόνων), εν επηρεάζει την ποσότητ -κροτένιου σε μρούλι τύπου Ρωμάν (Giannopolitis et al., 1989). Υπάρχουν, ωστόσο, κι έρευνες που πρτήρησν ότι συμτικές κλλιερητικές τεχνικές, όπως η εφρμοή ζιζνιοκτόνων κι νόρνης λίπνσης, ύξησν την περιεκτικότητ ορισμένων ντιοξειωτικών ουσιών σε ορισμέν λχνικά. Οι Dumas et al. το 23 σε ιλιορφική τους έρευν νφέρουν ότι ιάφοροι ρυθμιστές ύξησης, η χρήση των οποίων ποτελεί συχνή κλλιερητική τεχνική στην συμτική κλλιέρει, επηρεάζουν θετικά την περιεκτικότητ του λυκοπένιου κι άλλων κροτενοειών στους κρπούς της τομάτς. Σύμφων λοιπόν με υτήν την θεωρί, η τομάτ πό συμτική κλλιέρει υπερέχει σε ντιοξειωτικά ένντι εκείνων πό ιολοική κλλιέρει. Εξάλλου, οι Kansal et al. (1981) ιπίστωσν ότι όσο ύξινν την όση της νόρνης λίπνσης, τόσο υξνότν η περιεκτικότητ του -κροτένιου στο σπνάκι. Ότν, όμως, έκνν το ίιο χρησιμοποιώντς υτή τη φορά ορνική λίπνση, ρήκν ότι η συκέντρωση του - κροτένιου μειωνότν ελφρά. Συκεκριμέν, το σπνάκι της ορνικής λίπνσης κτά μέσο 6

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ όρο περιείχε 4% λιότερο -κροτένιο πό εκείνο της νόρνης λίπνσης. Επιπλέον, σε πειράμτ λίπνσης που έινν στο κρότο κι το σπνάκι, προέκυψε ότι η ορνική λίπνση μείωσε την περιεκτικότητ κροτένιου κτά 1 κι 13% ντίστοιχ σε σχέση με την νόρνη λίπνση (Schuphan, 1974a). Εξάλλου, σε έρευν τους οι Ren et al. (21) ιπίστωσν ότι Brassica chinensis L. πό ιολοική κλλιέρει περιείχε 43% λιότερ φλονοειή πό το ντίστοιχο συμτικό. Νιτρικά Σττιστικά στοιχεί πό τη ελική ορά φνερώνουν ότι τ ιολοικά προϊόντ ρέθηκε ότι περιείχν 35% λιότερ νιτρικά πό τ συμτικά (Pussemier et al.,26). Αρκετές είνι κι εκείνες οι έρευνες που κτεικνύουν ότι τ ιολοικά προϊόντ περιέχουν μικρότερες συκεντρώσεις νιτρικών. Ο Hansen (1981) ιπίστωσε υψηλότερ επίπε νιτρικών σε ξηρή ουσί στο συμτικό πντζάρι πό ότι στο ιολοικό. Το ιολοικό πντζάρι περιείχε κτά μέσο όρο 29% λιότερ νιτρικά πό το ντίστοιχο συμτικό. Εξάλλου, σε συκριτικό πείρμ ορνικής κι νόρνης λίπνσης ρέθηκε ότι η περιεκτικότητ νιτρικών σε λάχνο που λιπάνθηκε με ιάφορ ορνικά λιπάσμτ (κομπόστ πό ιολοικά πόλητ, κομπόστ πό κοπριά κι ορνικό λίπσμ εμπορίου) ήτν σε όλες τις περιπτώσεις σημντικά μειωμένη σε σχέση με υτό που έχθηκε νόρνη λίπνση (12 ή 24Kg N+1Kg P 2 O 5 +3Kg K 2 O) (Meier-Ploeger et al., 1989). Σ υτήν την έρευν η περιεκτικότητ νιτρικών στο λάχνο πό ορνική λίπνση ποείχθηκε μικρότερη σε σχέση με εκείνων πό νόρνη λίπνση κτά 51% (κομπόστ πό ιολοικά πόλητ), 56% (κομπόστ πό κοπριά) κι 59% (ορνικό λίπσμ εμπορίου). Το ίιο πρτηρήθηκε κι σε νάλοη έρευν στο κεφλωτό μρούλι (Lairon et al., 1984). Βρέθηκε ότι τ φυτά που έχθηκν ορνική λίπνση (chilean nitrate of soda ή castor-oil seed cake) περιείχν κτά μέσο όρο 61% λιότερ νιτρικά πό υτά που έχθηκν νόρνη λίπνση (νιτρικό μμώνιο). Αλλά κι οι Termine et al. (1987) ιπίστωσν ότι το πράσο κι το ρεπάνι πό ορνική λίπνση (κοπριά προάτων, κονιορτοποιημέν φυτικά υπολείμμτ ή ιμτάλευρο) περιείχν κτά μέσο όρο 3 κι 4% ντιστοίχως λιότερ νιτρικά σε σχέση με εκείν πό νόρνη λίπνση (νιτρικό μμώνιο, υπερφωσφορικό κι θειικό κάλιο). Ομοίως, η ορνική λίπνση που έχθηκε σπνάκι σε τρί ιφορετικά έτη μείωσε τ 7

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ επίπε νιτρικών κτά 93% στους φυτικούς ιστούς σε σχέση με την νόρνη λίπνση που νάλο εφρμόστηκε στον ίιο χρόνο κι στο ίιο είος λχνικού (Schuphan, 1974a). Επιπλέον, σε έρευν που έινε στην Γλλί κι η οποί περιλάμνε συλλοή ειμάτων πό ιάφορ ροκτήμτ ιολοικής ή συμτικής κλλιέρεις της ίις κάθε φορά περιοχής, ρέθηκε ότι κτά μέσο όρο το φσολάκι, το σπνάκι κι η τομάτ πό τη ιολοική κλλιέρει περιείχν κτά 21, 29 κι 95% ντιστοίχως λιότερ νιτρικά πό τ ντίστοιχ συμτικά λχνικά (Malmauret et al., 22). Στην ίι, όμως, έρευν πρτηρήθηκν ντίθετ ποτελέσμτ στο κρότο κι το μρούλι. Συκεκριμέν, μετξύ των ιολοικών κι συμτικών υτών λχνικών, τ πρώτ επέειξν μελύτερες συκεντρώσεις νιτρικών (249% στο κρότο κι 52% στο μρούλι) σε σχέση με τ εύτερ. Πράλληλ, η μονική περίπτωση λχνικού που ξεπέρσε τ νώττ επιτρεπτά όρι ήτν σπνάκι πό ιολοική κλλιέρει. Από την άλλη μεριά όμως, σε κάποιες ερσίες προέκυψε ότι το είος κλλιέρεις, ιολοική ή συμτική, εν επηρεάζει τ επίπε νιτρικών στους φυτικούς ιστούς των λχνικών. Ειικότερ, η πτάτ, το κρότο κι το Brassica oleracea var. acephala πό τη ιολοική κι τη συμτική κλλιέρει εν έειξν ιφορές στην περιεκτικότητ νιτρικών (Hansen, 1981). 1 9 9% Η Διτροφική Αξί των Φρούτων κι των Λχνικών %ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ 8 7 6 5 4 3 2 1 5% 35% 25% 2% 2% 2% 1% Ασκορικό οξύ Βιτμίνη Α Βιτμίνη Β6 Μνήσιο Σίηρος Θειμίνη Νισίνη Θερμίες ΚΥΡΙΑ ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Εικόν 1: Η θρεπτική συνεισφορά των φρούτων κι των λχνικών σε σχέση με την επί τοις εκτό (%) συνολική ιτροφή του νθρώπου (Salunkhe et al., 1991). 8

ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Πίνκς 1: Μέιστ όρι νοχής νιτρικών νιόντων σε ορισμέν λχνικά όπως κθορίζοντι πό τον Κν. 1822/25 της Ευρωπϊκής Ένωσης. Προϊόν Νωπά σπνάκι (Spinacia oleracea) Σπνάκι συντηρημέν, κτεψυμέν ή θειάς ψύξης Μέιστο επίπεο (mg NO 3 /Kg) Συκομιής πό 1ης Οκτωρίου έως 31 Μρτίου Συκομιή πό 1ης Απριλίου έως 3 Σεπτεμρίου 3 25 2 Νωπά μρούλι (Lactuca sativa L.) (μρούλι προσττευόμενης κι ελεύθερης κλλιέρεις εξιρουμένου του μρουλιού τύπου Iceberg. Συκομιής πό 1ης Οκτωρίου έως 31 Μρτίου: Μρούλι που κλλιερήθηκν κάτω πό κάλυψη Μρούλι που κλλιερήθηκν στην ελεύθερη τμόσφιρ Συκομιή πό 1ης Απριλίου έως 3 Σεπτεμρίου: Μρούλι που κλλιερήθηκν κάτω πό κάλυψη Μρούλι που κλλιερήθηκν στην ελεύθερη τμόσφιρ 45 4 35 25 Μρούλι τύπου Iceberg Μρούλι που κλλιερήθηκν κάτω πό κάλυψη Μρούλι που κλλιερήθηκν στην ελεύθερη τμόσφιρ 25 2 9

ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Δείμτ επτά χειμερινών (κρότο, λάχνο, μρούλι τύπου Ρωμάν, μρούλι τύπου Σλάτ, πτάτ, πράσο κι σπνάκ ι) κι πέντε θερινών λχνικών (ούρι, κολοκυθάκι, μελιτζάν, πιπεριά κι τομάτ) προμηθεύοντν πό τη λϊκή ορά ιολοικών προϊόντων της Κλμριάς κι πό super market της ίις περιοχής. Έινν επτά ειμτοληψίες (νά 15 ημέρες) ι τ χειμερινά λχ νικά κτά την περίοο Ινουρίου-Απριλίου 25 κι επτά ειμτοληψίες (νά 15 ημέρες) ι τ θερινά λχνικά την περίοο Ιουλίου-Οκτωρίου 25. Σε κάθε ειμτοληψί, τ λχνικά πλένοντν κι φού στένωνν, τοποθετούντν σε πλστικές σκούλες κι ιτηρούντν στους -2 o C μέχρι την πρμτοποίηση των νλύσεων. Σε κάθε ειμτοληψί, χρησιμοποιήθηκν τρεις επνλήψεις ι κάθε λχνικό. Μετά πό μερική πόψυξη, τ είμτ πολτοποιούντν σε ομοενοποιητή κι κολουθούσε ο προσιορισμός του σκορικού οξέος, των ιλυτών φινολών, των ολικών ντιοξειωτικών, των νιτρικών κι τω ν ιλυτών στερεών συσττικών, όπως νφέρετι στη συνέχει. Ασκορικό οξύ Γι την εκχύλιση του σκορικού οξέος, 3g πολτοποιημένου είμτος ομοενοποιήθηκν με 5ml ιλύμτος 1% οξλικού οξέος σε ομοενοποιητή Polytron (Kinematika GmbH). Μετά πό φυοκέντρηση στ 5 g ι 2min, έινε ο προσιορισμός του σκορικού οξέος στο εκχύλισμ με το νκλσίμετρο RQflex (Merck, Darmstadt, Germany). Συνολική ντιοξειωτική ικνότητ Η συνολική ντιοξειωτική ικνότητ προσιορίστηκε με τη χρήση τροποποιημένης μεθόου των Brand-Williams et al. (1995). 5g πολτοποιημένου είμτος ομοενοποιήθηκν με 25ml μεθνόλης 95% σε πάο σε ομοενοποιητή Polytron (Kinematika GmbH). Μετά πό φυοκέντρηση σε 5 g ι 1min, κολούθησε ιήθηση του υπερκείμενου μέσω φίλτρου Whatman No 1 κι συμπλήρωση με μεθνόλη 95% μέχρι τ 25ml. Ποσότητ 5μl πό το εκχύλισμ προστέθηκε σε 295μl ιλύμτος 1μM DPPH σε μεθνόλη 95%. Τ είμτ πρέμεινν σε θερμοκρσί ωμτίου στο σκοτάι κι μετά πό 3min πό την προσθήκη 1

ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ του εκχυλίσμτος, μετρήθηκε η μείωση της πορρόφησης του ιλύμτος DPPH σε σπεκτροφωτόμετρο Helios- σε μήκος κύμτος 517nm. Η πρότυπη κμπύλη νφοράς έινε με μέτρηση της μείωσης της πορρόφησης ιλύμτος DPPH μετά πό προσθήκη νωστής συκέντρωσης σκορικού οξέος (-,2mg/ml). Η ντιοξειωτική ικνότητ του εκχυλίσμτος εκφράστηκε σε mg σκορικού οξέος (AEAC) νά 1g ν.. Διλυτές φινόλες Γι την εκχύλιση των ιλυτών φινολών, 1g πολτοποιημένου είμτος ομοενοποιήθηκν με 2ml ιθνόλη 95% σε ομοενοποιητή Polytron (Kinematika GmbH). Μετά πό φυοκέντρηση στ 5 g ι 2min, το ίζημ εκχυλίστηκε ι εύτερη φορά με ιθνόλη 95% κι στη συνέχει ι τρίτη φορά με ιθνόλη 5% (Cheng and Breen, 1991). Στο σύνολο των τριών υπερκείμενων φάσεων, φού συμπληρώθηκε στ 1ml, έινε ο προσιορισμός των ιλυτών φινολών σύμφων με τη μέθοο των Scalbert et al. (1989). Ποσότητ 2,5ml πό το ντιρστήριο Folin-Ciocalteu (ριωμένο κτά 1 φορές με πεστμένο νερό) κι 2ml ιλύμτος Νa 2 CO 3 (75g/l) προστέθηκν σε,5ml εκχυλίσμτος του είμτος. Η προσθήκη του Νa 2 CO 3 έινε μέσ στο χρονικό ιάστημ των 3sec ως 8min πό την προσθήκη του ντιρστηρίου Folin-Ciocalteu. Τ είμτ τοποθετήθηκν σε υτόλουτρο στους 5 o C ι 5min κι μετά πό ψύξη σε θερμοκρσί ωμτίου, μετρήθηκε η πορρόφηση του ιλύμτος σε σπεκτροφωτόμετρο Helios- σε μήκος κύμτος 76nm. Τ εομέν των μετρήσεων εκφράστηκν ως mg λλικού οξέος (GAE)/g ν.. Η πρότυπη κμπύλη ν φοράς έινε με μέτρηση της πορρόφησης ιλυμάτων νωστής συκέντρωσης λλικού οξέος (8-8 μg/ml), που προέκυψν πό ριώσ εις πυκνού ιλύμτος (8 mg/1ml). Νιτρικά Γι την εκχύλιση των νιτρικών, 1g πολτοποιημένου είμτος ομοενοποιήθηκν με 5ml πεστμένο νερό σε ομοενοποιητή Polytron (Kinematika GmbH). Μετά πό φυοκέντρηση στ 5 g ι 2min, έινε ο προσιορισμός των νιτρικών στο εκχύλισμ με τη μέθοο του σλικυλικού κι θειικού οξέος (Cataldo et al., 1975). Ποσότητ,2ml πό το εκχύλισμ μετφέρθηκε σε σωλήνες 25x25mm κι προστέθηκν,8ml ντιρστηρίου 5% (/ο) σλικυλικού οξέος σε πυκνό θειικό οξύ με τυτόχρονη νάευση σε Vortex. Μετά πό 2min, προστέθηκν 19ml ιλύμτος 2Ν ΝaΟΗ κι μετά πό ψύξη σε θερμοκρσί ωμτίου μετρήθηκε η πορρόφηση του ιλύμτος σε σπεκτροφωτόμετρο Spectronic 2D, σε μήκος κύμτος 41nm. Με τη χρήση 11

ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ κμπύλης νφοράς, που έινε με τη μέτρηση της πορρόφησης ιλυμάτων νωστών συκεντρώσεων ΚΝΟ 3 (5-1mg/l), υπολοίσθηκε η περιεκτικότητ των ειμάτων σε νιτρικά που εκφράσθηκε σε mg/kg ν.. Διλυτά στερεά συσττικά Μετρήθηκν με ηλεκτρονικό ιθλσίμετρο Atago PR-1 (Atago Co Ltd., Tokyo, Japan) σε χυμό που προέκυψε μετά πό ιήθηση μικρής ποσότητς πολτοποιημένου είμτος μέσω φίλτρου Whatman No 1. Σττιστική νάλυση Η νάλυση των εομένων έινε ξεχωριστά ι κάθε κτηορί λχνικών (χειμερινά, θερινά) με σκοπό τη ιερεύνηση της επίρσης τριών πρόντων: του ενότυπου, του είους της κλλιέρεις κι της ημερομηνίς ειμτοληψίς. Η νάλυση πρλλκτικότητς (ANOVA) των εομένων έινε σε ηλεκτρονικό υπολοιστή με το πρόρμμ ΜSΤΑΤ (Michigan State University, Version 4./EM) κι το πειρμτικό σχέιο που εφρμόσθηκε ήτν το πλήρως τυχιοποιημένο, με τρεις επνλήψεις. 12

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ασκορικό οξύ Η νάλυση της πρλλκτικότητς των εομένων της περιεκτικότητς σε σκορικό οξύ των επτά χειμερινών κι των πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει στις επτά ειμτοληψίες έειξε ότι η περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ επηρεάστηκε πό όλους τους πρπάνω πράοντες που μελετήθηκν, κθώς κι πό τις μ ετξύ τους λληλεπιράσεις (Πίνκ ς 2). Ωστόσο, το μελύτερο ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς κι στ χειμερινά κι στ θερινά λχνικά οφείλοντν στο ενότυπο (81,% κι 77,1% ι τ χειμερινά κι τ θερινά λχνικά, ντίστοιχ). Επίσης, σημντικό ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς οφείλοντν στ μεν χειμερινά λχνικά στην ημερομηνί ειμτοληψίς (11,3%) στ ε θερινά λχνικά στην λληλεπίρση του είους της κλλιέρεις κι της ημερομηνίς ειμτοληψίς (7,3%). Κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις κι ι τις επτά ειμτοληψίες, στ χειμερινά λχνικά την υψηλότερη περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ είχε το σπνάκι (32,1mg/1g ν..) κι κολούθησν το πράσο (11,3mg/1g ν..), το μρούλι «Ρωμάν» (6,2mg/1g ν..), το λάχνο (5,mg/1g ν..), η πτάτ (4,8mg/1g ν..), το κρότο κι το μρούλι «Σλάτ» (3,3mg/1g ν..), ενώ στ θερινά λχνικά την υψηλότερη περιεκτικότητ είχε η πιπεριά (17,8mg/1g) κι κολούθησν η τομάτ (9,5mg/1g ν..), η μελιτζάν (5,9mg/1g ν..), το ούρι (3,mg/1g ν..) κι το κολοκυθάκι (2,7mg/1g ν..) (Πίνκς 3). Σημντικές ιφορές πρτηρήθηκν μετξύ των ημερομηνιών ειμτοληψίς στην περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ σε όλ τ λχνικά (Σχήμτ 1 & 2). Στ χειμερινά λχνικά, με εξίρεση το σπνάκι, η υψηλότερη περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ ρέθηκε στην ρχή της περιόου ειμτοληψίς. Αντίθετ, στη μελιτζάν, στην πιπεριά κι στην τομάτ πό τ θερινά λχνικά η υψηλότερη περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ πρτηρήθηκε στη μέση της περιόου ειμτοληψίς, ενώ στο κολοκυθάκι στο τέλος υτής. Από την άλλη στο ούρι μέιστη περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ ρέθηκε στην μέση κι στο τέλος της περιόου ειμτοληψίς. Κτά μέσο όρο ι όλες τις ειμτοληψίες, το είος της κλλιέρεις είχε σημντική επίρση στην περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ στ τρί πό τ επτά χειμερινά λχνικά 13

κι στ τέσσερ πό τ πέντε θερινά λχνικά (Πίνκς 4). Ειικότερ, πό τ χειμερινά λχνικά, το λάχνο κι το πράσο πό τη ιολοική κλλιέρει προυσίσν υψηλότερη περιεκτικότητ κτά 64, κι 46,% ντίστοιχ, σε σχέση με εκείν πό τη συμτική, ενώ ντίθετ το μρούλι «Ρωμάν» πό τη ιολοική κλλιέρει είχε χμηλότερη περιεκτικότητ κτά 19,7% σε σχέση με εκείνο πό τη συμτική κλλιέρει. Από τ θερινά λχνικά, το ούρι, το κολοκυθάκι κι η πιπεριά πό τη ιολοική κλλιέρει προυσίσν χμηλότερη περιεκτικότητ κτ ά 32,6, 17, κι 26,2% ντίστοιχ, ενώ η τομάτ πό τη ιολοική κλλιέρει περιείχε 28,9% περισσότερο σκορικό οξύ πό εκείνη πό τη συμτική κλλιέρει. Η περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ του κρότου, του μρουλιού τύπου «Σλάτ», της πτάτς, του σπνκιού κι της μελιτζάνς εν επηρεάστηκε πό το είος της κλλιέρεις. Το είος της κλλιέρεις (ιολοική, συμτική) ελάχιστ επηρεάζει την περιεκτικότητ των λχνικών σε σκορικό οξύ. Τ ιθέσιμ στοιχεί της ιεθνούς ιλιορφίς είχνουν ότι υπάρχει μι ελφρά υπεροχή των ιολοικών λχνικών ένντι των συμτικών (Magkos et al., 23; Williams, 22). Οι ιφορές υτές μπορεί ν οφείλοντι στην επίρση της μορφής της λίπνσης (ορνική ή νόρνη) (Schuphan, 1974a; Toor et al., 25) ή στην ποσότητ της ζωτούχου λίπνσης που εφρμόζετι. Είνι νωστό ότι η υπερλίπνση με άζωτο έχει ως ποτέλεσμ τη μείωση της περιεκτικότητς σε σκορικό οξύ στ λχνικά. Αυτό πιθνόν ν οφείλετι στην μελύτερη ύξηση του φυτού, η οποί έχει ως ποτέλεσμ, είτε την ρίωση των συσττικών μέσ στους φυτικούς ιστούς, είτε την μείωση της ποσότητς του φωτός που έχοντι κάποι φυτικά μέρη λόω της σκίσης πό το φύλλωμ που νπτύσσετι υπέρμετρ (Dumas et al.,23; Kaniszewski et al.,1987; Lee and Kader, 2). Στις συμτικές κλλιέρειες, συχνά ίνοντι υπερλιπάνσεις. Οι ιφορές επίσης είνι πιθνόν ν οφείλοντι κι στη χρήση φυτοπροσττευτικών ουσιών που εφρμόζοντι κυρίως στη συμτική κλλιέρει. Η εφρμοή εντομοκτόνων στ συμτικά λχνικά μπορεί ν προκλέσει μείωση της συκέντρωσης του σκορικού οξέος στους φυτικούς ιστούς (Schuphan, 1974b). Τέλος, είνι πιθνό ν οι ιφορές στην περιεκτικότητ του σκορικού οξέος των ύο ειών κλλιέρεις (ιολοικής κι συμτικής) ν οφείλοντι κι σε ενετικούς πράοντες, ηλή στην κλλιέρει ιφορετικών ενοτύπων. Ο ενότυπος είνι ο σημντικότερος πό τους πράοντες που επηρεάζουν την συκέντρωση του σκορικού οξέος στους φυτικούς ιστούς (Lee and Kader, 2). Οι ιφορές στην περιεκτικότητ του σκορικού οξέος μετξύ των ειών των λχνικών είνι σημντικές, όπως επίσης κι μέσ 14

στο ίιο το είος κι εξρτώντι, μετξύ άλλων κι πό την ποικιλί (Lee et al., 1976). Αυτό επληθεύετι κι πό την έρευν των Finlay-Dale et al. (23), οι οποίοι ρήκν σημντικές ιφορές στην περιεκτικότητ σκορικού οξέος μετξύ 33 ενότυπων πτάτς. Σημντικές ιφορές πρτηρήθηκν κι στην περιεκτικότητ σκορικού οξέος μετξύ 17 ιφορετικών ποικιλιών τομάτς (Abdulnabi et al., 1997). 15

Πίνκς 2: Ανάλυση της πρλλκτικότητς της περιεκτικότητς σε σκορικό οξύ επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει σε επτά ειμτοληψίες. ΠΗΓΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΠΑΡΑΛΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΒΕ 1 ΜΤ 2 %ΣΠ 3 ΒΕ ΜΤ %ΣΠ Γενότυπος ( Α) 6 451,8 *** 81, 4 1646,3 *** 77,1 Είος κλλιέρεις (Β) 1 56, * 1, 1 58, ** 2,7 Α Χ Β 6 41,5 **,7 4 81,5 *** 3,8 Ημερομηνί ειμτοληψίς (Γ) 6 625,5 *** 11,3 6 6,3 *** 2,8 Α x Γ 36 152,1 *** 2,7 24 47,8 *** 2,2 Β x Γ 6 7,4 *** 1,3 6 155, *** 7,3 Α x Β x Γ 36 95,6 *** 1,7 24 8,3 *** 3,8 Σφάλμ ΒΕ 1 : Βθμοί Ελευθερίς ΜΤ 2 : Μέσο Τετράωνο 196 11,7,2 14 6,9,3 %ΣΠ 3 : Επί τοις εκτό Συνολική Πρλλκτικότητ Πίνκς 3: Περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ (mg/1g ν..) επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις (ιολοική κι συμτική) κι τις επτά ειμτοληψίες. Κάθε τιμή είνι μέσος όρος 42 επνλήψεων. Σε κάθε στήλη, οι μέσοι όροι που κολουθούντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΕΙΔΟΣ ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΕΙΔΟΣ ΟΞΥ ΟΞΥ Σπνάκι 32,1 Πιπεριά 17,8 Πράσο 11,3 Τομάτ 9,5 Μρούλι «Ρωμάν» 6,2 Μελιτζάν 5,9 Λάχνο 5, Αούρι 3, Πτάτ 4,8 Κολοκυθάκι 2,7 Κρότο 3,3 Μρούλι «Σλάτ» 3,3 Πίνκς 4: Περιεκτικότητ σε σκορικό οξύ επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κλλιέρει ως ποσοστό (%) εκείνης πό συμτική κλλιέρει (κτά μέσο όρο ι τις επτά ειμτοληψίες). ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΕΙΔΟΣ % ΕΙΔΟΣ % Κρότο ΜΣΣΔ 1 Αούρι -32,6 Λάχνο + 64, Κολοκυθάκι -17, Μρούλι «Ρωμάν» - 19,7 Μελιτζάν ΜΣΣΔ Μρούλι «Σλάτ» ΜΣΣΔ Πιπεριά -26,2 Πτάτ ΜΣΣΔ Τομάτ +28,9 Πράσο + 46, Σπνάκι ΜΣΣΔ ΜΣΣΔ: Μη Σττιστικώς Σημντική Διφορά 16

2 ΚΑΡΟΤΟ 2 ΛΑΧΑΝΟ ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ ( mg/1g ν..) 15 1 5 ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ (mg/1g ν..) 15 1 5 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 2 ΜΑΡΟΥΛΙ "ΡΩΜΑΝΑ" 2 ΜΑΡΟΥΛΙ "ΣΑΛΑΤΑ" ΑΣΚ ΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ (mg/1 g ν..) 15 1 5 2 15/ 1 29/1 12/2 26/ 2 12/ 3 26/3 9/4 ΠΑΤΑΤΑ ΑΣΚ ΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ (mg/1 g ν..) 15 1 5 2 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙ ΑΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ΠΡΑΣΟ ΑΣΚΟΡΒΙΚ Ο ΟΞ Υ (m g/1g ν..) 15 1 5 Ο ΟΞΥ (mg/1g ν..) ΑΣΚΟΡΒΙΚ 15 1 5 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 6 ΣΠΑΝΑΚΙ 1g ν..) 45 ΑΣΚΟ ΡΒΙΚ Ο ΟΞΥ (mg/ 3 15 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 Σχήμ 1. Περιεκτικότητ των επτά χειμερινών λχνικών σε σκορικό οξύ σε σχέση με την ημερομηνί ειμτοληψίς (κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις). Η τιμή κάθε στήλης είνι ο μέσος όρος 6 επνλήψεων. Οι στήλες που επισημίνοντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. 17

12 ΑΓΓΟΥΡΙ 12 ΚΟΛΟΚΥΘΑΚΙ ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ (mg/1g ν..) 9 6 3 ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ (mg/1g ν..) 9 6 3 12 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 ΜΕΛΙΤΖΑΝΑ 3 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 ΠΙΠΕΡΙΑ ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ (mg/1g ν..) 9 6 3 ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ (mg/1g ν..) 24 18 12 6 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 ΑΣΚΟΡΒΙΚΟ ΟΞΥ (mg/1g ν..) 12 9 6 3 ΤΟΜΑΤΑ 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 Σχήμ 2: Περιεκτικότητ των πέντε θερινών λχνικών σε σκορικό οξύ σε σχέση με την ημερομηνί ειμτοληψίς (κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις). Η τιμή κάθε στήλης είνι ο μέσος όρος 6 επνλήψεων. Οι στήλες που επισημίνοντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. 18

Νιτρικά Η νάλυση της πρλλκτικότητς των εομένων της περιεκτικότητς σε νιτρικά των επτά χειμερινών κι των πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει στις επτά ειμτοληψίες έειξε ότι η περιεκτικότητ σε νιτρικά επηρεάστηκε πό όλους τους πρπάνω πράοντες που μελετήθηκν, κθώς κι πό τις μετξύ τους λληλεπιράσεις (Πίνκς 5). Ωστόσο, το μελύτερο ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς κι στ χειμερινά κι στ θερινά λχνικά οφείλοντν στο ενότυπο (71,% κι 51,9% ι τ χειμερινά κι τ θερινά λχνικά, ντίστοιχ). Επίσης, σημντικό ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς οφείλοντν στ χειμερινά λχνικά στην ημερομηνί ειμτοληψίς (1,6%) κι στην λληλεπίρση του είους της κλλιέρεις κι της ημερομηνίς ειμτοληψίς (8,3%). Μεάλο ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς στ θερινά λχνικά είχε το είος της κλλιέρεις (34,3%). Κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις κι ι τις επτά ειμτοληψίες, στ χειμερινά λχνικά την υψηλότερη περιεκτικότητ σε νιτρικά είχε το μρούλι «Ρωμάν» (33,2mg/Kg ν..) κι κολούθησν το μρούλι «Σλάτ» (279,3mg/Kg ν..), το κρότο (196,4mg/Kg ν..), το πράσο (191,5mg/Kg ν..), το λάχνο (18,1mg/Kg ν..), το σπνάκι (149,1mg/K g ν..) κι η πτάτ (36,9mg/Kg ν..), ενώ στ θερινά λχνικά την υψηλότερη περιεκτικότητ είχε το κολοκυθάκι (193,2mg/Kg) κι κολούθησν το ούρι (8,5mg/Kg ν..), η τομάτ (73,8mg/Kg ν..), η μελιτζάν (68,3mg/1g ν..) κι η πιπεριά (56,3mg/Kg ν..) (Πίνκς 6). Σημντικές ιφορές πρτηρήθηκν μετξύ των ημερομηνιών ειμτοληψίς στην περιεκτικότητ σε νιτρικά σε όλ τ λχνικά (Σχήμτ 3 & 4). Στην πτάτ στο τέλος της περιόου των ειμτοληψιών πρτηρήθηκε μι ξιοσημείωτη ύξηση στην περιεκτικότητ των νιτρικών. Αντίθετ, στο κρότο κι στο μρούλι «Ρωμάν» την ίι περίοο πρτηρήθηκε μι μείωση στην περιεκτικότητά τους σε νιτρικά. Κτά μέσο όρο ι όλες τις ειμτοληψίες, το είος της κλλιέρεις είχε σημντική επίρση στην περιεκτικότητ σε νιτρικά στ τέσσερ πό τ επτά χειμερινά λχνικά κι στ τέσσερ πό τ πέντε θερινά λχνικά (Πίνκς 7). Ειικότερ, πό τ χειμερινά λχνικά, το μρούλι «Ρωμάν», το πράσο κι το σπνάκι πό τη ιολοική κλλιέρει προυσίσν χμηλότερη περιεκτικότητ σε νιτρικά κτά 24,5, 15,3 κι 3,3% ντίστοιχ, σε σχέση με εκείν πό τη συμτική, ενώ ντίθετ το κρότο πό τη ιολοική κλλιέρει είχε υψηλότερη περιεκτικότητ κτά 74,3% σε σχέση με εκείνο πό τη συμτική κλλιέρει. Από τ θερινά λχνικά, το ούρι, το κολοκυθάκι, η μελιτζάν κι η πιπεριά πό τη ιολοική κλλιέρει προυσίσν χμηλότερη περιεκτικότητ νιτρικών 19

κτά 49,4, 4,, 45,7 κι 13,8% ντίστοιχ. Η περιεκτικότητ σε νιτρικά του λάχνου, του μρουλιού τύπου «Σλάτ», της πτάτς κι της τομάτς εν επηρεάστηκε πό το είος της κλλιέρεις. Σε όλες τις ειμτοληψίες, η περιεκτικότητ σε νιτρικά των λχνικών ήτν χμηλότερη πό τις ντίστοιχες που νφέροντι στη ιεθνή ιλιορφί (Hambrigde, 23). Επιπλέον, τ επίπε νιτρικών ι το μρούλι κι το σπνάκι ήτν κτά πολύ χμηλότερ πό τ μέιστ επιτρεπτά όρι που έχουν θεσπιστεί πό την Ευρωπϊκή ένωση (Κν. ΕΚ 1822/25). Το είος της κλλιέρεις επηρεάζει την περιεκτικότητ των λχνικών σε νιτρικά. Σύμφων με τις περισσότερες έρευνες της ιεθνούς ιλιορφίς τ λχνικά πό ιολοική κλλιέρει περιέχουν λιότερ νιτρικά πό τ ντίστοιχ της συμτικής (Bourn and Prescott, 22; Woese et al., 1997; Worthington, 21). Οι ιφορές υτές μπορεί ν οφείλοντι κτά έν μεάλο ποσοστό στο είος της λίπνσης, ορνική ή νόρνη. Η περιεκτικότητ σε νιτρικά λχνικών που λιπίνοντι με ορνικά λιπάσμτ είνι χμηλότερη σε σύκριση με υτά στ οποί εφρμόζοντι νόρν λιπάσμτ (Lairon et al., 1984; Meier-Ploeger et al., 1989; Schuphan, 1974a; Termine et al., 1987). Επίσης, η ιθεσιμότητ νερού επηρεάζει την περιεκτικότητ των λχνικών σε νιτρικά. Ειικότερ, ότν η ξηρσί λμάνει χώρ στ ρχικά στάι νάπτυξης υξάνετι η συκέντρωση νιτρικών στ κρότ, ενώ ότν υτή προυσιάζετι λίο πριν τη συκομιή η συκέντρωση νιτρικών μειώνετι (Sørensen et al, 1997). Είνι πιθνόν οι ιφορές στην περιεκτικότητ σε νιτρικά ν οφείλοντι κι σε ενετικούς πράοντες. Σημντικές ιφορές ρέθηκν σε τρεις ποικιλίες κρότου που κλλιερήθηκν κάτω πό τις ίιες εφοκλιμτικές συνθήκες (Miedzobrodzka et al, 1993). 2

Πίνκς 5: Ανάλυση της πρλλκτικότητς της περιεκτικότητς σε νιτρικά επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει σε επτά ειμτοληψίες. ΠΗΓΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΠΑΡΑΛΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΒΕ 1 ΜΤ 2 %ΣΠ 3 ΒΕ ΜΤ %ΣΠ Γενότυπος (Α) 6 36925, 9 *** 71. 4 131426,2 *** 51.9 Είος κλλιέρεις (Β) 1 15862, ** 3. 1 86746,1 *** 34.3 Α Χ Β 6 43195,6 *** 8.3 4 1464,3 *** 5.8 Ημερομηνί ειμτοληψίς (Γ) 6 55159,3 *** 1.6 6 977,8 *** 3.6 Α x Γ 36 1837,7 *** 3.5 24 4256,1 *** 1.7 Β x Γ 6 5548,3 ** 1.1 6 351,7 *** 1.2 Α x Β x Γ 36 11139,5 *** 2.1 24 3377,8 *** 1.3 Σφάλμ 196 1828,4.4 14 415,5.2 ΒΕ 1 : Βθμοί Ελευθερίς ΜΤ 2 : Μέσο Τετράωνο %ΣΠ 3 : Επί τοι εκτό Συνολική Πρλλκτικότητ Πίνκς 6: Περιεκτικότητ σε νιτρικά (mg/κg ν..) επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις (ιολοική κι συμτική) κι τις επτά ειμτοληψίες. Κάθε τιμή είνι μέσος όρος 42 επνλήψεων. Σε κάθε στήλη, οι μέσοι όροι που κολουθούντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΕΙΔΟΣ ΝΙΤΡΙΚΑ ΕΙΔΟΣ ΝΙΤΡΙΚΑ Μρούλι «Ρωμάν» 33,2 Κολοκυθά κι 193,2 Μρούλι «Σλάτ» 279,3 Αούρι 8,5 Κρότο 196,4 Τομάτ 73,8 Πράσο 191,5 Μελιτζάν 68,3 Λάχνο 18,1 Πιπεριά 56,3 Σπνάκι 149,1 Πτάτ 36,9 ε Πίνκς 7: Περιεκτικότητ σε νιτρικά επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κλλιέρει ως ποσοστό (%) εκείνης πό συμτική κλλιέρει (κτά μέσο όρο ι τις επτά ειμτοληψίες). ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΕΙΔΟΣ % ΕΙΔΟΣ % Κρότο +74,3 Αούρι -49,4 Λάχνο ΜΣΣΔ 1 Κολοκυθάκι -4, Μρούλι «Ρωμάν» -24,5 Μελιτζάν -45,7 Μρούλι «Σλάτ» ΜΣΣΔ Πιπεριά -13,8 Πτάτ ΜΣΣΔ Τομάτ ΜΣΣΔ Πράσο -15,3 Σπνάκι -3,3 ΜΣΣΔ 1 : Μη Σττιστικώς Σημντική Διφορά 21

5 ΚΑΡΟΤΟ 5 ΛΑΧΑΝΟ 4 4 ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κ g ν..) 3 2 1 ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κg ν..) 3 2 1 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κg ν..) 5 4 3 2 1 ΜΑΡΟΥΛΙ "ΡΩΜΑΝΑ" ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κg ν..) 5 4 3 2 1 ΜΑΡΟΥΛΙ "ΣΑΛΑΤΑ" 75 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙ ΑΣ ΠΑΤΑΤΑ 5 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/ 3 9/4 ΠΡΑΣΟ 6 4.) /Κg ν. 5 ΣΠΑΝΑΚΙ 4.) ΝΙΤΡΙΚΑ (mg 45 3 15 1 g/κg ν..) ΝΙΤΡΙΚΑ (m 3 2 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/ 3 9/4 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨ ΙΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤ ΟΛΗΨΙΑΣ ΝΙΤ ΡΙΚΑ (mg/κg ν. 3 2 1 ε ε ζ 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 Σχήμ 3: Περιεκτικότητ των επτά χειμερινών λχνικών σε νιτρικά σε σχέση με την ημερομηνί ειμτοληψίς (κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις). Η τιμή κάθε στήλης είνι ο μέσος όρος 6 επνλήψεων. Οι στήλες που επισημίνοντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. 22

ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κg ν..) 3 25 2 15 1 5 ΑΓΓΟΥΡΙ ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κg ν..) 3 25 2 15 1 5 ΚΟΛΟΚΥΘΑΚΙ 3 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 ΜΕΛΙΤΖΑΝΑ 3 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 ΠΙΠΕΡΙΑ 25 25 ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κg ν..) 2 15 1 5 ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κg ν..) 2 15 1 5 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 3 ΤΟΜΑΤΑ 25 ΝΙΤΡΙΚΑ (mg/κg ν..) 2 15 1 5 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 Σχ ήμ 4: Περιεκτικότητ των πέντε θερινών λχνικών σε νιτρικά σε σχέση με την ημερομηνί ειμτοληψίς (κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις). Η τιμή κάθε στήλης είνι ο μέσος όρος 6 επνλήψεων. Οι στήλες που επισημίνοντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. 23

Αντιοξειωτικά Η νάλυση της πρλλκτικότητς των εομένων της περιεκτικότητς σε ντιοξειωτικά των επτά χειμερινών κι των πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει στις επτά ειμτοληψίες έειξε ότι η περιεκτικότητ σε ντιοξειωτικά επηρεάστηκε πό όλους τους πρπάνω πράοντες που μελετήθηκν, κθώς κι πό τις μετξύ τους λληλεπιράσεις (Πίνκς 8). Ωστόσο, το μελύτερο ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς κι στ χειμερινά κι στ θερινά λχνικά οφείλοντν στο ενότυπο (74,6 κι 8,4% ι τ χειμερινά κι τ θερινά λχνικά, ντίστοιχ). Επίσης, σημντικό ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς οφείλοντν στ χειμερινά λχνικά στην ημερομηνί ειμτοληψίς (8,5%). Κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις κι ι τις επτά ειμτοληψίες, στ χειμερινά λχνικά την υψηλότερη περιεκτικότητ σε ντιοξειωτικά είχε το σπνάκι (27,7 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..) κι κολούθησν το πράσο (9,7 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..), το λχνο (8,8 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..), η πτάτ (8,3 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..), το μρούλι «Ρωμάν» κι το μρούλι «Σλάτ» (8,1 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..) κι το κρότο (5,5 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..), ενώ στ θερινά λχνικά την υψηλότερη περιεκτικότητ είχε η τομάτ (2,7 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..) κι κολούθησν η πιπεριά (18,2 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..), η μελιτζάν (11,9 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..), το κολοκυθάκι (5,1 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν.. ) κι το ούρι (3,8 ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..) (Πίνκς 9). Σημντικές ιφορές πρτηρήθηκν μετξύ των ημερομηνιών ειμτοληψίς στην περιεκτικότητ σε ντιοξειωτικά σε όλ τ λχνικά. (Σχήμτ 5 & 6). Ειικότερ, στο κρότο κι στο μρούλι «Ρωμάν» η περιεκτικότητ σε ντιοξειωτικά υξήθηκε κτά την ιάρκει της περιόου των ειμτοληψιών. Επίσης, το κολοκυθάκι, η μελιτζάν κι η τομάτ πό τ θερινά είη προυσίσν την υψηλότερη περιεκτικότητά τους σε ντιοξειωτικά στην εύτερη ειμτοληψί που ιεξάχθηκε στ μέσ Αυούστου. Κτά μέσο όρο ι όλες τις ειμτοληψίες, το είος της κλλιέρεις είχε σημντική επίρση στην ντιοξειωτική ικνότητ τεσσάρων πό τ επτά χειμερινά λχνικά κι τριών πό τ πέντε θερινά λχνικά (Πίνκς 1). Συκεκριμέν, πό τ χειμερινά λχνικά το κρότο κι το λάχνο πό τη ιολοική κλλιέρει προυσίσν μελύτερη ντιοξειωτική ικνότητ κτά 23 κι 17% ντίστοιχ πό εκείν της συμτικής κλλιέρεις, ενώ το πράσο κι το σπνάκι πό τη ιολοική κλλιέρει 24

χμηλότερη κτά 33 κι 45% ντίστοιχ, σε σχέση εκείνων πό τη συμτική. Από τ θερινά λχνικά η πιπερι ά κι η τομάτ πό τη ιολοική κλλιέρει είχν υψηλότερη περιεκτικότητ κτά 56 κι 13% ντίστοιχ σε σχέση με εκείν πό τη συμτική κλλιέρει, ενώ η μελιτζάν π ό τη ιολοική κλλιέρει επέειξε μικρότερη ντιοξειωτική ικνότητ κτά 2% πό εκείνη της συμτικής κλλιέρεις. Η ντιοξειωτική ικνότητ του μρουλιού τύπου «Ρωμάν», του μρουλιού τύπου «Σλάτ», της πτάτς, του ουριού κι του κολοκυθιού εν επηρεάστηκε πό το είος της κλλιέρεις. Το είος της κλλιέρεις, ιολοική ή συμτική, ρέθηκε ν επηρεάζει ελάχιστ τη συνολική ντιοξειωτική ικνότητ στ λχνικά. Από τη ιθέσιμη ιλιορφί σε 6 έρευνες έινν συνολικά 19 συκρίσεις στην περιεκτικότητ ολικών ή επιμέρους ντιοξειωτικών μετξύ ιολοικής κι συμτικής κλλιέρεις. Στις 9 πό υτές εν υπήρχν ιφορές, σε άλλες 9 ρέθηκν τ ιολοικής κλλιέρεις λχνικά ν έχουν περισσότερ ντιοξειωτικά πό τ συμτικά κι μόνο σε μί ν έχουν λιότερ. Τ είη Brassica chinensis L., κινέζικο λάχνο, σπνάκι, Allium sp. (Ren et al., 21) κι τομάτ (Caris-Veyrat et al., 24) πό ιολοική κλλιέρει περιείχν περισσότερ ολικά ή επιμέρους ντιοξειωτικά πό τ ντίστοιχ της συμτικής. Πάντως, είνι μφίολη η επίρση της μορφής της λίπνσης στην ντιοξειωτική ικνότητ των λχνικών. Τ λχνικά στ οποί εφρμόστηκε ορνική λίπνση, είτε εν είχν ιφορές (Toor et al., 25), ή είχν χμηλότερη περιεκτικότητ (Kansal et al. 1981; Schuphan, 1974a) ολικών ή επιμέρους ντιοξειωτικών σε σχέση με την νόρνη. Άλλωστε, η ποσότητ κι το είος των ντιοξειωτικών ουσιών σε έν φυτικό ιστό κθορίζετι πό πολλούς κόμ πράοντες, όπως ο ενότυπος, οι προσολές πό έντομ ή πθοόν κι η εφρμοή εντομοκτόνων (Zhao et al., 26). Σύμφων με τον Schuphan (1974b), η εφρμοή εντομοκτόνων στ φυτά μπορεί ν προκλέσει σημντική μείωση του κροτένιου στο κρότο. Αντίθετ, έλλειψη ζώτου, τρυμτισμός κι προσολές πό πθοόν προκλούν ύξηση της συκέντρωσης ντιοξειωτικών ουσιών στους φυτικούς ιστούς (Dixon and Paiva, 1995). 25

Πίνκς 8: Ανάλυση της πρλλκτικότητς της συνολικής ντιοξειωτικής ικνότητς (σε ισούνμ mg σκορικού οξέος /1g ν..) επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών πό ιολ οική κι συμτική κλλιέρει σε επτά ειμτοληψίες. ΠΗΓΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΠΑΡΑΛΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑ Σ ΒΕ 1 ΜΤ 2 %ΣΠ 3 ΒΕ ΜΤ %ΣΠ Γενότυπος (Α) 6 2373,8 *** 74,6 4 242,2 *** 8,4 Είος κλλιέρεις (Β) 1 191,9 *** 6, 1 83,2 *** 2, 8 Α Χ Β 6 174,3 *** 5, 5 4 185,9 *** 6, 2 Ημερομηνί ειμτοληψίς (Γ) 6 269,4 *** 8,5 6 132,3 *** 4,4 Α x Γ 36 47,5 *** 1,5 24 59,2 *** 2, Β x Γ 6 36, *** 1,1 6 62,3 *** 2,1 Α x Β x Γ 36 83,6 *** 2,6 24 56, *** 1,9 Σφάλμ 196 6,1,2 14 7,,2 ΒΕ 1 : Βθμοί Ελευθερίς 2 : Μέσο Τετράωνο : Επί τοις εκτό Συνολική Πρλλκτικότητ ΜΤ %ΣΠ 3 Πίνκς 9: Συνολική ντιοξειωτική ικνότητ (σ ε ισούνμ mg σκορικού οξέος /1 g ν..) επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις (ιολοική κι συμτική) κι τις επτά ειμτοληψίες. Κάθε τιμή είνι μέσος όρος 42 επνλήψεων. Σε κάθε στήλη, οι μέσοι όροι που κολουθούντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΕΙΔΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΕΙΔΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ Σπνάκι 27,7 Τομάτ 2,7 Πράσο 9,7 Πιπεριά 18,2 Λάχνο 8,8 Μελιτζάν 11,9 Πτάτ 8,3 Κολοκυθάκι 5,1 Μρούλι «Ρωμάν» 8,1 Αούρι 3,8 ε Μρούλι «Σλάτ» 8,1 Κρότο 5,5 Πίνκς 1: Συνολική ντιοξειωτική ικνότητ επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κλλιέρει ως ποσοστό (%) εκείνης πό συμτική κλλιέρει (κτά μέσο όρο ι τις επτά ειμτοληψίες). ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΕΙΔΟΣ % ΕΙΔΟΣ % Κρότο -22,8 Αούρι Λάχνο -16,8 Κολοκυθάκι ΜΣΣΔ ΜΣΣΔ -2,4 Μρούλι «Σλάτ» ΜΣΣΔ Πιπεριά +55,5 Πτάτ ΜΣΣΔ Τομάτ +13,4 Μρούλι «Ρωμάν» ΜΣΣΔ 1 Μελιτζάν Πράσο +32,5 Σπνάκι +45,4 ΜΣΣΔ 1 : Μη Σττιστικώς Σημντική Διφορά 26

2 ΚΑΡΟΤΟ 2 ΛΑΧΑΝΟ ΑΝΤΙΟΞ ΕΙΔ ΩΤΙΚΑ 15 1 5 ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚ Α 15 1 5 15/1 29/1 12/2 26/ 2 12/3 26/3 9/ 4 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 2 ΜΑΡΟΥΛΙ "ΡΩΜΑΝΑ" 2 ΜΑΡΟΥΛΙ "ΣΑΛΑΤΑ" 15 15 ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤ ΙΚ Α 1 5 ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤ ΙΚ Α 1 5 ε ε ε 2 15/1 29/1 12/2 26/2 12/ 3 26/3 9/4 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟ ΛΗΨΙΑΣ ΠΑΤΑΤΑ 2 15/1 29/1 12/ 2 26/2 12/3 26/3 9/4 ΠΡΑΣΟ ΑΝ ΤΙΟΞΕΙΔ ΩΤΙ ΚΑ 15 1 5 ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚ Α 15 1 5 ε ε ε 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 15/1 29/1 12/2 26/2 12/3 26/3 9/4 5 ΣΠΑΝΑΚΙ 4 ΑΝΤΙΟ ΞΕΙΔ ΩΤΙΚ Α 3 2 1 15/1 29/1 12/2 26/2 12/ 3 26/3 9/4 Σχήμ 5: Περιεκτικότητ των επτά χειμερινών λχνικών σε ντιοξειωτικά (σε ισούνμ mg σκορικού οξέος νά 1g ν..) σε σχέση με την ημερομηνί ειμτοληψίς (κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις). Η τιμή κάθε στήλης είνι ο μέσος όρος 6 επνλήψεων. Οι στήλες που επισημίνοντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. 27

4 ΑΓΓΟΥΡΙ 4 ΚΟΛΟΚΥΘΑΚΙ 3 3 Α ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚ Α 2 1 4 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 ΜΕΛΙΤΖΑΝΑ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚ 2 1 4 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 ΠΙΠΕΡΙΑ 3 3 Α ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚ 2 1 Α ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚ 2 1 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 4 ΤΟΜΑΤΑ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚ Α 3 2 1 ε ε ε 3/7 13/8 27/8 1/9 24/9 8/1 22/1 Σχήμ 6: Περιεκτικότητ των πέντε θερινών λχνικών σε ντιοξειωτικά (σε ισούνμ mg σκορικού οξέος νά 1g ν..) σε σχέση με την ημερομηνί ειμτοληψίς (κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις). Η τιμή κάθε στήλης είνι ο μέσος όρος 6 επνλήψεων. Οι στήλες που επισημίνοντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. 28

Διλυτές φινόλες Η νάλυση της πρλλκτικότητς των εομένων της περιεκτικότητς σε ιλυτές φινόλες των επτά χειμερινών κι των πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει στις επτά ειμτοληψίες έειξε ότι η περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες επηρεάστηκε πό όλους τους πρπάνω πράοντες που μελετήθηκν, κθώς κι πό τις μετξύ τους λληλεπιράσεις (Πίνκς 11). Ωστόσο, το μελύτερο ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς κι στ χειμερινά κι στ θερινά λχνικά οφείλοντν στο ενότυπο (9,1 κι 84,8% ι τ χειμερινά κι τ θερινά λχνικά, ντίστοιχ). Επίσης, σημντικό ποσοστό της συνολικής πρλλκτικότητς οφείλοντν στ θερινά λχνικά στο είος της κλλιέρεις (8,%). Κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις κι ι τις επτά ειμτοληψίες, στ χειμερινά λχνικά την υψηλότερη περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες είχε το σπνάκι (1,115 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..) κι κολούθησν η πτάτ (,434 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..), το πράσο (,41 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..), το λχνο (,345 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..), το μρούλι «Σλάτ» (,24 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..), το μρούλι «Ρωμάν» (,222 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..) κι το κρότο (,213 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..). Στ θερινά λχνικά την υψηλότερη περιεκτικότητ είχε η πιπεριά (,83 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..), η μελιτζάν (,475 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..), η τομάτ (,389 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..) κι κολούθησν το κολοκυθάκι (,315 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..) κι το ούρι (,186 ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..) (Πίνκς 12). Σημντικές ιφορές πρτηρήθηκν μετξύ των ημερομηνιών ειμτοληψίς στην περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες μόνο στην πτάτ πό τ χειμερινά λχνικά κι στο ούρι, το κολοκυθάκι, τη μελιτζάν κι την πιπεριά πό τ θερινά (Σχήμτ 7 & 8). Ειικότερ, η περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες στην πτάτ υξήθηκε πό την ρχή της περιόου ειμτοληψίς μέχρι κι την προτελευτί ημερομηνί ειμτοληψίς, ενώ μειώθηκε στην τελευτί. Στο ούρι κι την μελιτζάν η περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες υξήθηκε έως κι την τρίτη ημερομηνί ειμτοληψίς, όπου κι προυσίσε μέιστο (τέλη Αυούστου) κι έπειτ κολούθησε πτωτική πορεί μέχρι το τέλος της περιόου ειμτοληψιών. Πρόμοι πορεί κολούθησε κι η περιεκτικότητ των ιλυτών φινολών στην πιπεριά με την ιφορά ότι το μέιστο προυσιάστηκε τέλη Σεπτεμρίου. Κτά μέσο όρο ι όλες τις ειμτοληψίες, το είος της κλλιέρεις είχε σημντική επίρση στην περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες πέντε πό τ επτά χειμερινά λχνικά 29

κι τριών πό τ πέντε θερινά λχνικά (Πίνκς 13). Συκεκριμέν, πό τ χειμερινά λχνικά το κρότο, το λάχνο κι το μρούλι «Ρωμάν» πό τη ιολοική κλλιέρει προυσίσν χμηλότερη περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες κτά 15, 12 κι 16% ντίστοιχ πό εκείν της συμτικής κλλιέρεις, ενώ το πράσο κι το σπνάκι πό τη ιολοική κλλιέρει υψηλότερη κτά 34 κι 37% ντίστοιχ, σε σχέση εκείνων πό τη συμτική. Από τ θερινά λχνικά το ούρι, η πιπεριά κι η τομάτ πό τη ιολοική κλλιέρει είχν υψηλότερη περιεκτικότητ κτά 2, 29 κι 16% ντίστοιχ σε σχέση με εκείν πό τη συμτική κλλιέρει. Η περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες των υπόλοιπων λχνικών εν επηρεάστηκε πό το είος της κλλιέρεις. Η περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες ελάχιστ επηρεάστηκε πό το είος της κλλιέρεις. Υπάρχουν λί επιστημονικά στοιχεί ιεθνώς σχετικά με την επίρση του είους κλλιέρεις (ιολοική ή συμτική) στην περιεκτικότητ των λχνικών σε φινόλες. Οι Ren et al. (21) ιπίστωσν ότι τ κινέζικο λάχνο κι πράσινη πιπεριά πό ιολοική κλλιέρει περιείχν περισσότερες πολυφινόλες κτά 842 κι 74% πό εκείν της συμτικής κλλιέρεις, ενώ στο σπνάκι εν υπήρχν ιφορές. Οι Young et al (25) ρήκν ότι μρούλι πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει περιείχν ίι ποσότητ φινολικών ενώσεων. Ίσως λοιπόν ν μην είνι το είος της κλλιέρεις υτό που επιρά στην περιεκτικότητ των λχνικών σε φινολικές ουσίες, λλά ούτε κι η μορφή λίπνσης. Τομάτες που λιπάνθηκν με ορνικά κι νόρν λιπάσμτ εν προυσίσν ιφορές στην περιεκτικότητ των ιλυτών φινολών (Toor et al., 25). Αντίθετ, κτπονήσεις, όπως έλλειψη ζώτου ή σιήρου, τρυμτισμοί των ιστών ή προσολές πό πθοόν μπορούν ν προκλέσουν συκέντρωση φινολικών ουσιών (Dixon and Paiva, 1995). 3

Πίνκς 11: Ανάλυση της πρλλκτικότητς της περιεκτικότητς σε ιλυτές φινόλες (σε ισούνμ mg λλικού οξέος /g ν..) επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κι συμτική κλλιέρει σε επτά ειμτοληψίες. ΠΗΓΗ ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΠΑΡΑΛΛΑΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΒΕ 1 ΜΤ 2 %ΣΠ 3 ΒΕ ΜΤ %ΣΠ Γενότυπος (Α) 6 4,219 *** 9,1 4 2,265 *** 84,8 Είος κλλιέρεις (Β) 1,163 *** 3,5 1,214 *** 8, Α Χ Β 6,214 *** 4,6 4,7 *** 2,6 Ημερομηνί ειμτοληψίς (Γ) 6,25 ***,5 6,22 ***,8 Α x Γ 36,17 ***,4 24,27 *** 1, Β x Γ 6,17 ***,4 6,47 *** 1,8 Α x Β x Γ 36,24 ***,5 24,24 ***,9 Σφάλμ 196,2, 14,2,1 ΒΕ 1 : Βθμοί Ελευθερίς ΜΤ 2 : Μέσο Τετράωνο %ΣΠ 3 : Επί τοις εκτό Συνολική Πρλλκτικότητ Πίνκς 12: Περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες (σε ισούνμ mg λλικού οξέος/g ν..) επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών κτά μέσο όρο ι τ ύο είη κλλιέρεις (ιολοική κι συμτική) κι τις επτά ειμτοληψίες. Κάθε τιμή είνι μέσος όρος 42 επνλήψεων. Σε κάθε στήλη, οι μέσοι όροι που κολουθούντι πό ιφορετικά ράμμτ ιφέρουν σημντικά σύμφων με το νέο τεστ πολλπλών ευρών κτά Duncan. ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΕΙΔΟΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ ΕΙΔΟΣ ΦΑΙΝΟΛΕΣ ΦΑΙΝΟΛΕΣ Σπνάκι 1,115 Πιπεριά,83 Πτάτ,434 Μελιτζάν,475 Πράσο,41 Τομάτ,389 Λάχνο,345 Κολοκυθάκι,315 Μρούλι «Σλάτ», 24 ε Αούρι,186 ε Μρούλι «Ρωμάν»,222 εζ Κρότο,213 ζ Πίνκς 13: Περιεκτικότητ σε ιλυτές φινόλες επτά χειμερινών κι πέντε θερινών λχνικών πό ιολοική κλλιέρει ως ποσοστό (%) εκείνης πό συμτική κλλιέρει (κτά μέσο όρο ι τις επτά ειμτοληψίες). ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ ΘΕΡΙΝΑ ΕΙΔΟΣ % ΕΙΔΟΣ % Κρότο -15,2 Αούρι +19,5 Λάχνο -12, Κολοκυθάκι ΜΣΣΔ Μρούλι «Ρωμάν» -15,8 Μελιτζάν ΜΣΣΔ Μρούλι «Σλάτ» ΜΣΣΔ 1 Πιπεριά +29,4 Πτάτ ΜΣΣΔ Τομάτ +16,1 Πράσο +33,8 Σπνάκι +36,7 ΜΣΣΔ 1 : Μη Σττιστικώς Σημντική Διφορά 31