2.1 NAMA, SIMBOL DAN FUNGSI KOMPONEN ELEKTRONIK Satu litar elektronik dikenali juga sebagai sistem. Satu sistem elektronik terdiri daripada beberapa komponen. Setiap komponen elektronik mempunyai fungsinya yang tersendiri. Dengan mengetahui fungsi setiap komponen, kita memahami cara litar itu bekerja. Antara komponen elektrik yang perlu dipelajari ialah,,, dan buzer. Diod pemancar cahaya (Light Emitting Diode-LED) 1. Diod pemancar cahaya (LED) memerukan sedikit arus antara untuk menghasilkan cahaya. 2. Warna cahaya yang dihasilkan bergantung pada jenis diod seperti merah, hijau dan kuning. 3. Jika disambung terus ke bekalan bateri 9 volt, LED akan dengan cepat. 4. Oleh itu, perintang mesti dihubungkan secara dengan LED untuk mengurangkan bagi mengelakkan LED daripada. 5. LED hanya membenarkan mengalir melaluinya satu arah sahaja. 6. LED tidak berfilamen dam mempunyai dua kaki, iaitu (+) dan (-). Simbol Fungsi Menukarkan arus elektrik kepada. Pemberi isyarat sama ada sesuatu litar itu buka (on) atau tutup (off). Penghias sesuatu alat elektronik seperti radio dan kamera dengan lampu pelbagai warna. Kedudukan LED dalam litar + - Lukisan Skematik + - Lukisan Bergambar 18
Menentukan kekutuban LED Kaki katod Cas Kaki yang Hampir dengan bahagian Bersambung dengan cabang yang berbentuk Kaki anod Cas Kaki yang Hampir dengan bahagian yang Bersambung dengan cabang yang lebih kecil Nama, simbol dan fungsi komponen. 1. RAJAH 3 Rajah 3 menunjukkan satu komponen elektronik. Apakah nama kaki yang bertanda X? A Pemancar B Pemungut C Katod D Anod 2. Antara komponen-komponen berikut, yang manakah dapat mengeluarkan cahaya? A Diod Pemancar Cahaya B Transistor C Kapasitor D Buzer RAJAH 11 3. Berdasarkan Rajah 11, mengapakah diod pemancar cahaya tidak menyala? A Voltan terlalu rendah B Perintang dipasang terbalik C Nilai rintangan terlalu tinggi D Diod pemancar cahaya dipasang terbalik 4. Apakah yang mungkin akan berlaku jika diod pemancar cahaya diuji dengan voltan yang lebih daripada 9V? A Diod ini akan terbakar. B Diod ini akan tahan lebih lama. C Isyarat cahaya lebih terang dan jelas. D Arus yang digunakan akan lebih rendah. 19
RAJAH 18 5. Rajah 18 menunjukkan litar skematik sebuah projek elektronik. Diod pemancar cahaya yang manakah akan menyala apabila suis S1 ditekan? A I dan II B I dan III C II dan IV D III dan IV 7. Pernyataan manakah benar mengenai diod pemancar cahaya? I Dibuat daripada bahan semikonduktor II Cahaya yang dihasilkan oleh diod ini berbeza warnanya mengikut jenis diod III Kaki anod diod ini adalah punca negatif IV kaki katod diod ini adalah punca positif A I dan II B I dan III C II dan IV D III dan IV 8. Arus yang dibenarkan mengalir melalui LED ialah A 1.7V - 3V B 1.5V - 1.7V C 0.5V - 0.7V D 1.0V - 9.0V 9. Antara berikut, pernyataan yang manakah benar mengenai diod pemancar cahaya? I Kaki katod ialah punca positif II Kaki anod ialah punca negatif III Digunakan sebagai lampu penunjuk IV Membenarkan arus mengalir sehala sahaja A I dan II B I dan III C II dan IV D III dan IV Perintang 1. Perintang digunakan untuk dalam litar elektrik. 2. Perintang mempunyai yang tinggi akan membenarkan sedikit arus mengalir melaluinya, sebaliknya jika nilai rintangan rendah, banyak arus boleh melaluinya. Perintang dibahagi kepada dua jenis iaitu perintang dan perintang. Perintang tetap 1. Simbol perintang tetap (isi dalam kotak di atas) 20
2. Perintang tetap mempunyai nilai yang tidak boleh diubah. Nilai perintang boleh diketahui berdasarkan jalur-jalur warna yang terdapat pada badannya. Perintang tetap ada dua jenis iaitu dan. 3. Jenis karbon: mengandungi camapuran serbuk karbon dan tanah. Nilai rintangannya antara. 4. Jenis berlilit dawai diperbuat daripada nikrom dan mangan. Nilai rintangannya antara. Jalur 1 - mewakili digit pertama Jalur 2 - mewakili digit kedua Jalur 3 - mewakili nilai pendarab Jalur 4 - mewakili had terima Warna Hitam Perang Merah Jingga Kuning Hijau Biru Ungu Kelabu Putih Emas Perak Tiada warna Jalur Pertama Jalur Kedua Jalur Ketiga Jalur Keempat (angka nilai pertama) (angka nilai kedua) (Bilangan sifar) (Had terima) Hanya Pada Mu Jiwa Ku Hancur Berderai Untuk Kekasih Pertama Haji Pak Mat Jiran Kita Hidup Berkebun Ubi Kayu Putih Contoh: Terjemahkan kod warna perintang berikut: 21
hijau hitam kuning emas 5 0 10 4 ± 5% Penyelesaian: Berdasarkan Rajah 2: Warna hijau mewakili nombor 5 Warna hitam mewakili nombor 0 Warna kuning mewakili pendarab 10 4 atau 10000 Warna emas mewakili had terima ± 5% Oleh itu, nilai rintangan = (50 X 10000) Ω ± 5% = 500000 ± 5% nilai had terima = 500000 X 5% = ± 25000 Ω Maka, Had terima maksimum = 500000 + 25000 = 525000 Ω = 525 kω Had terima minimum = 500000 25000 = 475000 Ω = 475 kω Latihan: Kirakan nilai rintangan perintang berikut. Tunjukkan langkah kerja. a) J1-Jingga J2-Jingga J3-Kuning J4-Emas b) J1-Hijau J2-Biru J3-Merah J4-Emas 22
Perintang boleh laras 1. Perintang boleh laras mempunyai nilai rintangan yang boleh diubah-ubah. 2. Perintang ini boleh didapati di dalam,, dan peralatan elektronik yang memerlukan nilai arus elektrik yang berubah-ubah untuk mengawal,, dan kecerahan cahaya pada skrin. 3. Contohnya meter upaya (potentiometer) yang mempunyai tiga tamatan dan digunakan untuk mengawal dalam litar. 4. Versi yang lebih kecil dikenali sebagai. Meter upaya (potentiometer) Simbol : Pre-set Simbol: Nama, simbol dan fungsi komponen. Pilih satu sahaja jawapan yang betul. Rajah 2 x 1. Apakah fungsi warna jalur x pada perintang yang ditunjukkan dalam rajah 2? A. Menentukan nilai angka ketiga B. Menentukan nilai angka kedua C. Menentukan kadar had terima D. Menentukan bilangan sifar 2. Antara yang berikut, manakah yang perlu diberi perhatian semasa memilih perintang? I Jenis II Had terima III Nilai impedans IV Kadaran kuasa A I, II dan III C I, III dan IV B I, II dan IV D II, III dan IV 23
3. Berdasarkan jalur warna perintang dalam jadual di bawah, pilih gabungan kod warna yang menghasilkan bacaan nilai rintangan 10 ohm. Jalur 1 Jalur 2 Jalur 3 A Perang Hitam Perang B Perang Hitam Hitam C Perang Perang Perang D Perang Perang Hitam 4. Perintang tetap jenis karbon biasanya dibuat daripada campuran serbuk karbon dan. A kertas B plastik C tembaga D tanah liat 5. merah merah hitam Rajah di atas menunjukkan perintang tetap. Berapakah nilai perintang tersebut? A. 20 ohm B. 200 ohm C. 2 kilo ohm D. 20 kilo ohm 6. Antara perintang tetap berikut, yang manakah mempunyai nilai yang paling rendah 7. Apakah nama versi meter upaya yang kecil? A Spindel B Ohm C Preset D Reostat 8. Unit sukatan bagi perintang ialah A ohm B farad C watt D ampere 9. Pilih pernyataan yang benar tentang perintang. I berfungsimengehadkan aliran arus dalam litar 24
II rintangan yang tinggi membenarkan banyak arus mengalir melaluinya III perintang boleh laras mempunyai nilai tetap IV nilai rintangan disukat dalam unit ohm A I dan II B I dan IV C II dan III D III dan IV 10. Yang manakah antara alatan elektrik yang berikut menggunakan perintang boleh laras? A radio B cerek elektrik C lampu filamen D lampu pendarflour 11. Reostat digunakan untuk... A mengawal arus B mengawal LED C mengawal voltan D mengawal rintangan 12. Meter upaya digunakan untuk A mengawal arus B mengawal LED C mengawal voltan D mengawal rintangan 13. Yang manakah komponen yang tidak perlu disambung mengikut kekutuban yang betul? A LED B transistor C perintang tetap D pemuat elektrolit Suis 1. Suis digunakan untuk atau memutuskan litar elekrtik. 2. Terdapat beberapa jenis suis yang selalu digunakan iaitu suis, suis dan suis. Suis togel 1. Suis togel ringkas, bahagian yang bergerak akan menyentuh satu bahagian tetap apabila suis ditutup. Suis ini dinamai (SKSA). 25
2. Terdapat juga suis togel yang mempunyai stu bahagian yang bergerak menyentuh dua bahagian tetap, Suis ini dinamai (SKDA). Suis tekan tutup (Push to ON) 1. Apabila suis tekan tutup ditekan, arus akan mengalir dalam litar (litar ON). 2. Jika suis ini dilepaskan, arus akan berhenti mengalir (litar OFF). Contoh suis ini ialah. Suis tekan buka (Push to OFF) 1. Apabila suis tekan buka ditekan, arus tidak mengalir dalam litar (litar OFF). 2. Jika suis ini dilepaskan, arus akan mengalir (litar ON). Contoh suis ini ialah. Kapasitor (Pemuat) 1. Kapasitor ialah komponen elektronik yang boleh dan cas elektrik. 2. Kapasitor digunakan dalam peralatan elektronik seperti, dan perakam video. 3. Unit ukuran kapasitor ialah ( ƒ). 4. Terdapat dua jenis kapasitor iaitu kapasitor dan kapasitor. Kapasitor berkutub 1. Kapasitor berkutub seperti kapasitor dan kapasitor. 2. Kaki kapasitor perlu disambung mengikut kekutuban dalam litar. 26
Kapasitor tidak berkutub 1. Kapasitor tidak berkutub adalah seperti kapasitor dan kapasitor. 2. Kapasitor tidak berkutub boleh disambung secara bebas. Transistor 1. Transistor mempunyai tiga kaki iaitu (e), (c) dan (b). 2. Transistor dibina daripada bahan separa pengalir seperti atau. 3. Bahan separa pengalir ini terdiri daripada positif (P) dan bahan negatif (N). 4. Jenis transistor yang terdapat dalam lukisan skematik boleh dikenalpasti dengan melihat anak panah pada kaki pemancar (E). 5. Jika anak panah mengarah ke dalam, trnasistor adalah jenis PNP. Transistor PNP ditandai badannya dengan kod seperti CS9012 dan SC945. 27
6. Jika anak panah mengarah ke luar, transistor adalah jenis NPN. Transistor NPN pula mempunyai kod pengenalan seperti CS9013, CS9018, BC107, dan BC109 pada badannya. 7. Kaki transistor boleh dibengkokkan dengan menggunakan mata, pemutar skru kecil atau. Buzer 1. Buzer digunakan sebagai penggera kerana menghasilkan apabila disambungkan kepada punca bekalan kuasa. 2. Wayar penghubungnya berwarna (negatif) dan (positif). 3. Buzer tidak akan berfungsi jika sambungannya salah. 4. Buzer menukarkan gelombang kepada gelombang yang berfrekuensi tinggi. BUZER PIEZO BUZER ELEKTROMAGNET Nada bunyi yang. Berkutub negatif dan positif. Memerlukan voltan di antara Simbol: Nada bunyi yang. Tidak berkutub. Memerlukan voltan antara. Simbol: Komponen aktif dan komponen pasif. Komponen aktif 1. Komponen aktif berfungsi,, dan isyarat elektrik. 2. Komponen ini diperbuat daripada bahan separa pengalir seperti dan germanium. 28
3. Contoh komponen aktif ialah dam diod. Komponen pasif 1. Komponen pasif berfungsi menjadi peranti sokongan yang membantu operasi komponen aktif. 2. Perintang dan adalah contoh komponen pasif. Nama, simbol dan fungsi komponen. Pilih satu sahaja jawapan yang betul. 1. Antara penyataan yang berikut, yang manakah benar mengenai komponen di atas? I Membenarkan arus mengalir satu arah. II Memancarkan cahaya apabila voltan dibekalkan. III Bentuk bendera di dalamnya adalah anod. IV Voltan melebihi 5V akan merosakkanya. A I dan II B II dan III C I, II dan IV D II, III dan IV 3. Rajah 3 di bawah menunjukkan komponen elektronik: A. Kapasitor B. Transistor PNP C. Transistor NPN D. Pembesar suara Rajah 3 4. Antara berikut yang manakah menunjukkan simbol suis? A. B. C. D. D. + - 29
RAJAH 6 5. Rajah 6 menunjukkan simbol bagi komponen elektronik. Antara berikut pernyataan manakah benar tentang komponen tersebut? I II III IV Menyimpan cas elektrik Unit asasnya adalah Farad Menghadkan pengaliran arus Pemasangannya mengikut kutub A I, II dan III B I, II dan IV C I, III dan IV D II, III dan IV 6. Rajah 1 menunjukkan satu komponen elektronik. Pilih penyataan yang betul berkaitan dengan komponen tersebut. I Boleh menyimpan cas II Mempunyai dua kutub III Mengeluarkan cahaya IV Diperbuat dari bahan separa pengalir RAJAH 1 A I dan II C I,II dan IV B I,II dan III D II,III dan IV 7. Unit ukuran bagi kapasitor ialah A ampere B ohm C volt D farad 8. Apakah bahan yang digunakan untuk membuat transistor? A Silikon dan germanium C Karbon dan kuprum B Karbon dan tanah liat D Pengalir RAJAH 7 9. Rajah 7 menunjukkan simbol bagi sejenis transistor. Berdasarkan kepada binaan tersebut, apakah jenis transistor tersebut? A Jenis PNP B Jenis NPN C Jenis berkutub D Jenis tidak berkutub 10. Berdasarkan simbol-simbol di bawah, yang manakah menunjukkan simbol suis tekan? 30
I III IV II A I dan II B I dan IV C II dan III D III dan IV 11. Rajah yang berikut menunjukkan komponen elektronik. Manakah antaranya adalah komponen aktif? A. C. B D. 2.2 MEMBACA DAN MENTERJEMAH LUKISAN SKEMATIK 1. Litar elektronik ialah gabungan beberapa komponen elektronik seperti yang terdapat pada radio dan televisyen. Litar ini dibina berdasarkan kepada lukisan dan lukisan. 2. Lukisan skematik ialah litar elektronik yang akan menggambarkan kedudukan komponen elektronik dalam bentuk. Simbol dalam lukisan skematik memandu pengguna memilih komponen elektronik yang betul untuk kerja pemasangan. 3. Lukisan bergambar merupakan terjemahan daripada lukisan skematik dalam bentuk. Dengan ini kerja pemasangan dapat dijalankan dengan lebih mudah dan tepat. 31
LANGKAH-LANGKAH MEMBACA DAN MENTERJEMAHKAN LUKISAN SKEMATIK KEPADA LUKISAN BERGAMBAR. LANGKAH-LANGKAH TINDAKAN /PERKARA DILAKUKAN 1. Kenal pasti jenis dan nama komonen yang terlibat berpandukan simbol yang terdapat dalam lukisan skematik. Kenal pasti nilai komponen yang digunakan. 2. Mengenal pasti kaedah sambungan antara sesuatu komponen. 3. Sediakan rajah bod litar. Lukiskan susunan komponen yang digunakan dalam bentuk sebenar pada bod litar. Pastikan kaki komponen disambung mengikut kekutuban dengan betul. 4. Menyemak dan membandingkan lukisan bergambar dengan lukisan skematik. Membaca dan menterjemah lukisan skematik Pilih satu sahaja jawapan yang betul. 1. Lukisan skematik dapat menunjukkan A fungsi sesuatu projek B kekemasan sesuatu projek C fungsi komponen yang digunakan D komponen yang digunakan dalam sesuatu projek 32
RAJAH 9 2. Rajah 9 menunjukkan sebuah litar elektronik. Antara berikut bilangan komponen yang betul dalam rajah tersebut ialah Perintang Transistor Kapasitor LED A 2 1 1 2 B 2 2 1 1 C 2 2 2 2 D 2 1 2 2 RAJAH 17 3. Rajah 17 menunjukkan litar skematik sebuah projek elektronik. Komponen yang terdapat dalam projek itu ialah A suis tekan tutup, perintang tetap, kapasitor dan transistor B transistor, diod pemancar cahaya, perintang tetap dan suis tekan tutup C transistor, diod pemancar cahaya, perintang tetap dan suis tekan buka D suis tekan buka, perintang tetap, diod pemancar cahaya dan transistor 2.3 PENGHASILAN PROJEK 2.3.1 Nama dan Fungsi Alatan Tangan Elektronik Playar muncung tirus 33
Alatan ini digunakan untuk dan kaki komponen, wayar elektrik serta membantu komponen kerja pematerian. Pemotong sisi Pemotong sisi digunakan untuk wayar elektrik dan elektronik. Alat ini dapat memotong lebihan kaki komponen yang telah dipateri di bawah bod litar untuk menjadikan litar lebih kemas. Nama lain bagi alat ini ialah playar. Penjalur wayar Penjalur wayar digunakan untuk dan wayar elektrik dan elektronik. Menjalur wayar adalah menanggalkan penebat pada wayar. Alat pemateri elektrik Alat pemateri elektrik digunakan dalam kerja elektrik dan elektronik untuk mencantumkan komponen pada litar secara kekal. Alat ini membekalkan haba untuk mencairkan dalam kerja-kerja pematerian komponen. atau mata alat pemateri dipanaskan sehingga mencapai suhu. Oleh itu, alat pemateri sentiasa diletakkan di setelah kerja pematerian selesai. Kadaran kuasa yang biasa digunakan adalah antara sehingga. 34
Penyedut bahan pemateri (desoldering tool) Penyedut bahan pateri digunakan untuk pateri yang telah dicairkan bagi komponen daripada papan litar. Peletak alat pemateri (desoldering holder) Peletak alat pemateri digunakan untuk alat pemateri apabila tidak digunakan sewaktu kerja pematerian dilakukan. Pemegang bod litar (soldering aid) Pemegang papan litar digunakan untuk bod litar dengan kemas sewaktu kerja pematrian dilakukan. Bod lita perlu supaya tidak bergerak untuk menghasilkan pematerian yang sempurna. 2.3.2 Menyenggara Alatan Tangan Alatan tangan hendaklah digunakan mengikut sahaja. Setelah selesai kerja atau menggunakan alatan tangan, dan simpan alatan di tempat atau panel alatan yang telah dikhaskan. Pemotong sisi dan palyar muncung tirus perlu dititiskan dengan untuk mencehag karat. 35
Bersihkan bahan pemateri daripada alat penyedut pateri. Sentiasa letak alat pemateri pada stelah selesai memateri. 2.3.3 Kelengkapan dan Bahan Pematerian Bahan pateri Bahan pateri ialah bahan yang digunakan untuk kerja pematerian komponen elektrik dan elektronik. Bahan pateri yang biasa digunakan mengandungi campuran dan. Kompisisi campuran ialah yang bermaksud timah dan plumbum. Saiz bahan pateri yang biasa digunakan mempunyai diameter. Suhu lebur bahan pateri ialah. Bahan pateri jenis dawai mengandungi. Fluks Fluks ialah bahan yang mencegah terbentuk pada tempat yang hendak dipateri. Fluks juga membersihkan bahagian yang dipateri dan membantu pengaliran pateri yang lebur. Kertas las Kertas las digunakan untuk bit sebelum kerja pematerian. Span Span yang perlu diletakkan pada peletak alat pemateri. Uji bit dengan mencecahkan bit pada span lembab. Setelah selesai memateri, bersihkan bit dengan bit pada span lembab. 36
Penghasilan projek Pilih satu sahaja jawapan yang betul. 1. Apakah bahan yang digunakan untuk membersihkan lapisan oksida pada tempat yang hendak di pateri? A Fluks B Minyak C Pelarut D Plumbum 2. Kos bahan mentah X Kos upah RM 13.00 Kos sampingan RM 3.70 Kos projek RM 59.50 JADUAL 1 Jadual 1 menunjukkan pengiraan kos projek elektronik. Berapakah nilai X? A RM 40.80 B RM 42.80 C RM 44.80 D RM 48.80 3. Antara yang berikut, alatan tangan manakah paling sesuai untuk memotong kaki komponen selepas kerja pematerian? A Pisau C Penjalur wayar B Pemotong sisi D Playar muncung tirus 4 Pateri 60/40 bermaksud nisbah campurannya terdiri daripada A 60% besi dan 40% timah B 60% timah dan 40% besi C 40% timah dan 60% plumbum D 60% timah dan 40% plumbum 5 Pilih langkah keselamatan kerja memateri yang betul. I II III IV Simpan alat pemateri ketika masih panas Cairkan pateri apabila bitnya telah cukup panas. Pastikan wayar bekalan berada di sebelah luar tangan Celupkan bit yang panas di dalam air untuk membersihkannya A I dan II B I dan III C II dan III D II dan IV RAJAH 5 6. Berdasarkan Rajah 5, alat ini digunakan untuk kerja A B C D memasang dawai halus memasang wayar pelompat memasang komponen elektronik pada bongkah penyambung menyambung komponen elektronik secara kekal pada bod litar 37
7. Mengapakah kaki komponen elektronik tidak boleh dibengkokkan terlalu rapat dengan badan komponen? A B C D Kaki komponen mungkin patah Kemungkinan berlaku litar pintas Arus yang mengalir terlalu tinggi Ditakuti kesilapan berlaku pada kaki komponen berkutub. 8. Susunkan langkah-langkah memateri mengikut urutan yang betul. I II III IV Bersihkan bit dengan span yang basah dan kain lembut Panaskan alat pemateri Uji kepanasan alat pemateri dengan menyentuh bit pada timah pateri Sentuhkan bit pada balapan A I, II, IV, III B II, I, III, IV C III, IV, II, I D IV, I, II, III RAJAH 10 9. Berdasarkan Rajah 10, kirakan kos pengeluaran seunit bagi projek tersebut. Komponen Kos seunit Perintang RM 0.30 Kapasitor RM 0.60 LED RM 0.20 Transistor RM 0.50 Suis RM 0.40 A RM 3.00 B RM 3.60 C RM 4.00 D RM 4.20 10. Susun langkah-langkah membuat projek elektronik mengikut urutan yang betul. I II III IV Bentukkan kaki komponen Pasang komponen ke bod litar Semak semula kedudukan komponen Paterikan kaki komponen A I, II, III dan IV B II, I, IV dan III C III, II, I dan IV D I,II, IV dan III 38
11. Apakah tujuan membaca dan menterjemahkan lukisan skematik sebelum pemasangan komponen dilakukan? I mengetahui jenis komponen II mengetahui kekutuban kaki komponen III mengetahui kedudukan komponen dalam litar IV mengetahui spesifikasi setiap komponen A I, II dan III B I, II dan IV C I, III dan IV D II,III dan IV RAJAH 19 X 12. Rajah 19 menunjukkan alat pemateri. Apakah fungsi bahagian berlabel X? A Memanaskan bod litar. B Memotong timah pemateri. C Mencairkan timah pemateri. D Membersihkan bod litar. 13. Antara berikut komponen manakah yang menggunakan unit ukuran farad(f )? A I dan II B I dan IV C II dan III D II dan IV 14. Apakah kegunaan alat dalam rajah di atas? A melekatkan bahan pateri pada bod litar B membantu menebuk lubang pada bod litar C menyedutbahan pateri yang berlebihan pada bod litar D melonggarkan dan mengetatkan skru ketika kerja pematerian 39