ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (ΤΕΕ, 12-14.12.2012) ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2004/35/ΕΚ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ Δ. Χατζηδάκης*, I. Παναγόπουλος*, Α. Καραγιάννης*, Ε. Καρούκη*, Π. Κασσωμένος** * ΣΥΒΙΛΛΑ ΕΠΕ ** Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ (άρθρο 3 του ΠΔ 148/2009 (ΦΕΚ 190Α)) 1. περιβαλλοντική ζημία : α) η ζημία σε προστατευόμενα είδη και φυσικούς οικοτόπους, β) Ζημία των υδάτων,. γ) Ζημία του εδάφους, μόλυνση, ως αποτέλεσμα της άμεσης ή έμμεσης εισαγωγής εντός του εδάφους, επί του εδάφους ή στο υπέδαφος, 2. ζημία : η μετρήσιμη δυσμενής μεταβολή φυσικού πόρου ή η μετρήσιμη υποβάθμιση υπηρεσίας συνδεδεμένης με φυσικό πόρο, που μπορεί να επέλθει άμεσα ή έμμεσα. 9. άμεση απειλή ζημίας : η αντικειμενικά βάσιμη πιθανότητα να προκληθεί περιβαλλοντική ζημία στο άμεσο μέλλον. 14. αρχική κατάσταση (κατάσταση αναφοράς) : η κατάσταση που θα επικρατούσε κατά τη στιγμή της ζημίας των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών εάν δεν είχε επέλθει η περιβαλλοντική ζημία,.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΠΔ 148/2009 Αιτιώδης συνάφεια (άρθρο 4) Το ΠΔ εφαρμόζεται ως προς τον φορέα εκμετάλλευσης της δραστηριότητας που προκάλεσε την περιβαλλοντική ζημία ή την άμεση απειλή πρόκλησής της, μόνον εφόσον αυτός έχει εντοπισθεί, σύμφωνα με., η ζημία είναι συγκεκριμένη και εφόσον υπάρχει αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της δραστηριότητας και της επελθούσας περιβαλλοντικής ζημίας ή της άμεσης απειλής τέτοιας ζημίας. Χρονική Ταυτοποίηση (άρθρο 19) Το ΠΔ δεν εφαρμόζεται σε ζημία που προκλήθηκε από εκπομπή, γεγονός ή ατύχημα που έλαβε χώρα πριν από την 1 η.05.2007 (καταληκτική ημερομηνία μεταφοράς της Οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο των κρατών μελών) και σε ζημία που προκλήθηκε μετά από την 1 η.05.2007 και οφείλεται σε συγκεκριμένη δραστηριότητα που πραγματοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε πριν από αυτήν την ημερομηνία. [Eπισημαίνεται ότι η σχετική εκπομπή, γεγονός ή ατύχημα και η σχετική υπαιτιότητα πρέπει να ταυτοποιηθούν τόσο χρονικά, όσο και ποσοτικά.]
ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ταυτοποίηση εκπομπής, γεγονότος ή ατυχήματος Η διάσταση της ευθύνης Η εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου Η επαναφορά στην αρχική κατάσταση Η οικονομική διάσταση Η αδειοδότηση Η περιβαλλοντική παρακολούθηση Η εφαρμογή αντιρρυπαντικών τεχνολογιών και η πρόληψη της ρύπανσης Οι χρηματοοικονομικές εγγυήσεις Οι τραπεζικές επισφάλειες και τα τραπεζικά προϊόντα
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - 1 Η Ταυτοποίηση εκπομπής, γεγονότος ή ατυχήματος Η τεκμηρίωση σε σχέση με την καταληκτική ημερομηνία ενσωμάτωσης της Οδηγίας (1 η.05.2007). Ενδεικτικά, για εκπομπή, γεγονός ή ατύχημα και για τον μετά από την 1 η.05.2007 χρόνο αναφέρονται: - ΑΝ συνέβη. - ΠΟΤΕ συνέβη; - ΠΟΥ συνέβη; - ΠΟΣΟ ΔΙΗΡΚΗΣΕ; - ΠΟΙΟΣ ΡΥΠΟΣ και με ΠΟΙΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑ επιβάρυνε το περιβάλλον; - ΠΩΣ συνέβη; - Τεκμηριώνεται ότι η ζημία που προκλήθηκε οφείλεται σε συγκεκριμένη δραστηριότητα που πραγματοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε πριν από την 1 η.05.2007;
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - 2 Η καθυστερημένη ενσωμάτωση της Οδηγίας Τα προβλήματα νομικού χαρακτήρα λόγω της ενσωμάτωσης της Οδηγίας στο ελληνικό Δίκαιο με καθυστέρηση 2 ετών (αναδρομική εφαρμογή για το διάστημα 1.05.2007-29.09.2009, και ουσιαστικά, ιδίως σε σχέση με την "αρχική κατάσταση (κατάσταση αναφοράς)" των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών για αυτό το διάστημα). Η διάσταση της ευθύνης Η απόδειξη της αιτιώδους συνάφειας ζημίας και φορέα εκμετάλλευσης (ίσως το πιο σοβαρό εμπόδιο για την εφαρμογή των διατάξεων για την Π.Ε.). Η δυσκολία στον προσδιορισμό: α) αυτού που προκάλεσε τη ζημία ή β) του ποσοστού συμβολής του καθενός φορέα στην περίπτωση ζημίας από περισσότερους από ένα φορέα εκμετάλλευσης.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - 3 Η εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου Η έλλειψη στη χώρα επαρκούς ολοκληρωμένης εμπειρίας και γενικά δόκιμης και αποδεκτής μεθοδολογίας για την αξιολόγηση και εκτίμηση των περιβαλλοντικών κινδύνων και την οικονομική αποτίμηση διαφόρων σεναρίων περιβαλλοντικής αποκατάστασης. Η έλλειψη σημαντικών στοιχείων και δεδομένων αναφοράς ως προς την καταγραφή/ εκτίμηση των επιπέδων επικινδυνότητας. Η επαναφορά στην αρχική κατάσταση Η έλλειψη επαρκών στοιχείων (δόκιμες μεθοδολογίες και περιβαλλοντικές μετρήσεις) για το διάστημα 1.05.2007-29.09.2009 (δυσχέρειες στον προσδιορισμό της "αρχικής κατάστασης" της περιόδου αυτής λόγω και της αναδρομικής εφαρμογής της Οδηγίας στη χώρα).
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - 4 Η οικονομική διάσταση Τα τυχόν μεθοδολογικά προβλήματα και δυσχέρειες για την οικονομική αποτίμηση της περιβαλλοντικής ζημίας και του επιμερισμού του κόστους σε περισσότερους του ενός φορέων εκμετάλλευσης. Η αδειοδότηση Η δυσκολία στη χάραξη και στην άμεση εφαρμογή μιας επιτυχούς αδειοδοτικής πολιτικής από τους υφιστάμενους φορείς αδειοδότησης με τη σημερινή οργανωτική δομή τους (κενά σε θεσμικό και υποστηρικτικό επίπεδο, χρονική πίεση). Τα προβλήματα από την αγνόηση και την πλημμελή αξιοποίηση της κείμενης περιβαλλοντικής νομοθεσίας κατά την έκδοση ανεπαρκών, εν τέλει, Αποφάσεων έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ).
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - 5 Η περιβαλλοντική παρακολούθηση Η έλλειψη στη χώρα ολοκληρωμένου συστήματος περιβαλλοντικών παραμέτρων και προτυποποιημένης μεθοδολογίας για την επιτόπια περιβαλλοντική παρακολούθηση παραμέτρων της (αφορά τόσο την Πολιτεία, όσο και τον ιδιωτικό τομέα). Οι αντιρρυπαντικές τεχνολογίες και η πρόληψη της ρύπανσης Η πλημμελής αξιοποίηση της υφιστάμενης, σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο, εμπειρίας για την εφαρμογή των "βέλτιστων διαθέσιμων τεχνολογιών" κατά την έκδοση ΑΕΠΟ δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στο καθεστώς της Π.Ε. Η δυσχέρεια ή δυσφορία των επιχειρήσεων να ανταποκριθούν στην υιοθέτηση και εφαρμογή προληπτικών μέτρων έναντι του κινδύνου περιβαλλοντικής ζημίας λόγω της οικονομικής κρίσης.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - 6 Οι χρηματοοικονομικές εγγυήσεις Το τεχνικά πολύπλοκο και πολυδιάστατο ζήτημα για την ελληνική ασφαλιστική αγορά της ασφάλισης της Π.Ε. [Φαίνεται να ενδιαφέρει κυρίως τις ασφαλιστικές εταιρείες (έχουν την τεχνική δυνατότητα να παρακολουθήσουν το ζήτημα και το μέγεθος για να καλύψουν τον κίνδυνο)]. Η πιθανότητα περιορισμένου επιχειρηματικού ενδιαφέροντος της ασφαλιστικής αγοράς για την προσφορά οικονομικά αποδεκτών ασφαλιστικών προϊόντων στο πλαίσιο της διασποράς του λειτουργικού κινδύνου τους (περιορισμένο το πλήθος των επαγγελματικών δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στο καθεστώς της Π.Ε.). Η μη εξ ολοκλήρου κάλυψη από τις χρηματοοικονομικές εγγυήσεις των περιστατικών μεγάλης έκτασης περιβαλλοντικής ζημίας. Η καθυστέρηση στην έκδοση των νομοθετημάτων για την (ενδεχόμενη) υπαγωγή των δραστηριοτήτων σε σύστημα υποχρεωτικής χρηματοοικονομικής ασφάλειας έναντι της περιβαλλοντικής ζημίας (υλοποίηση μέτρων πρόληψης και αποκατάστασης της ζημίας από τις ίδιες τις επιχειρήσεις μέσω συστήματος εγγυήσεων ή ασφαλίστρων).
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - 7 Οι τραπεζικές επισφάλειες και τα τραπεζικά προϊόντα Η προσωρινή (λόγω της πρόσφατης οικονομικής κρίσης) μείωση της ικανότητας του κλάδου να προσφέρει ασφαλιστική κάλυψη στον τομέα της Π.Ε. (θετική αντίδραση του κλάδου ασφάλισης για την υιοθέτηση της Οδηγίας). Η παραμένουσα (κάποια) αβεβαιότητα στο παρόν αρχικό στάδιο σχετικά με την ετοιμότητα των υπαρχόντων τραπεζικών προϊόντων να ανταποκριθούν σε υποθέσεις που διέπονται από την Οδηγία.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ - 8 Η τρέχουσα οικονομική συγκυρία Οι σοβαρές αμφιβολίες ως προς την αποτελεσματικότητα των ρυθμίσεων του ΠΔ 148/2009 στην πράξη. Η ανατροπή, στον τομέα του περιβάλλοντος, των παραδοσιακών εννοιών της ζημίας και της αποζημίωσης από τις καινοφανείς ρυθμίσεις του ΠΔ. Στην τρέχουσα, ιδιαίτερα δυσμενή, οικονομική συγκυρία,η πιθανή επίκληση λόγων δημοσίου συμφέροντος (οικονομία, απασχόληση κ.ά.) για τη χαλάρωση/ αδρανοποίηση των αρμόδιων Αρχών. Η τυχόν επίδειξη χαλαρότητας και μη εκδήλωση σαφούς και σταθερής πολιτικής βούλησης για την ουσιαστική εφαρμογή των ρυθμίσεων (σκοπός της Οδηγίας ανεκπλήρωτος και υπόσκαψη της αποτελεσματικότητά της).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Περιορισμένες δυνατότητες (έλλειψη δεδομένων αναφοράς και μεθοδολογιών, έλλειψη επαρκούς και καταρτισμένου προσωπικού) και εμπειρίες (αποκατάσταση εξαντλημένων λατομείων) της Διοίκησης να ανταποκριθεί σε πρωτόγνωρες υποχρεώσεις. Ανάγκη για τομές στο σχεδιασμό και στα οικονομικά εργαλεία που απαιτούνται για την περιβαλλοντικά αποδεκτή διαχείριση του περιβαλλοντικού κινδύνου. Απαίτηση για τεχνική ενημέρωση για θέματα της Οδηγίας, αξιόπιστο μηχανισμό ελέγχου/ επιτήρησης, (βραχυπρόθεσμο) πολιτικό κόστος, σημαντικό οικονομικό κόστος (εν μέσω μεγάλης οικονομικής κρίσης), ικανό δυναμικό στελέχωσης των αρμοδίων φορέων και παροχή τεχνικής βοήθειας (εγχειρίδια, βάσεις δεδομένων, σεμινάρια κλπ) σε όλους τους ενδιαφερομένους, ιδίως για θέματα εκτίμησης περιβαλλοντικής επικινδυνότητας, ταυτοποίησης και αποκατάστασης περιβαλλοντικής ζημίας και οικονομικής αποτίμησης σεναρίων περιβαλλοντικής αποκατάστασης. Πιθανές δυσχέρειες σχετικά με την οικονομικά αποδεκτή προσφορά και χρήση χρηματοοικονομικών προϊόντων για ασφάλιση των φορέων εκμετάλλευσης έναντι του περιβαλλοντικού κινδύνου.