KANDUNGAN Senarai Rajah Prakata Pengenalan xi xiii xv UNIT 1 LINGUISTIK DAN CABANG-CABANGNYA Pengenalan 1 Apakah Linguistik? 1 Tahukah Anda Asal Perkataan Linguistik? 1 Apakah Linguistik Deskriptif? 3 Apakah Linguistik Historis? 4 Apakah Linguistik Komparatif? 4 Apakah Sosiolinguistik? 5 Apakah Neurolinguistik? 7 Apakah Linguistik Am? 9 Apakah Linguistik Terapan? 10 Apakah Psikolinguistik? 10 Apakah Cabang Linguistik Lain? 11 Apakah Linguistik Aliran Tatabahasa Transformasi Generatif? 13 Rujukan 15 UNIT 2 FONETIK DAN FONOLOGI Pengenalan 19 Apakah Definisi Bunyi? 19 Tahukah Anda Definisi Fonetik? 20 Tahukah Anda Definisi Fonologi? 20 Tahukah Anda Definisi Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu? 21 Tahukah Anda Definisi Bunyi Bahasa? 23
Tahukah Anda Definisi Bukan Bunyi Bahasa? 25 Tahukah Anda Jenis Alat Artikulasi? 25 Tahukah Anda Fungsi Alat Artikulasi? 28 Tahukah Anda Fungsi Paru-paru (Lungs)? 28 Tahukah Anda Fungsi Pangkal Tenggorok (Larynx)? 31 Tahukah Anda Fungsi Rongga Kerongkongan (Pharynx)? 31 Tahukah Anda Fungsi Lelangit Lembut (Soft Palate, Velum)? 32 Tahukah Anda Fungsi Lelangit Keras (Hard Palate, Palatum)? 32 Tahukah Anda Fungsi Gusi Dalam (Alveola, Alveolum)? 32 Tahukah Anda Fungsi Gigi (Teeth, Denta)? 33 Tahukah Anda Fungsi Bibir (Lip, Labia)? 33 Tahukah Anda Fungsi Lidah (Tongue)? 34 Tahukah Anda Fungsi Bunyi Bersuara dan Bunyi Tidak Bersuara? 34 Rujukan 37 UNIT 3 KLASIFIKASI BUNYI BAHASA Pengenalan 41 Tahukah Anda Tentang Vokal? 41 Tahukah Anda Tentang Konsonan? 42 Tahukah Anda Tentang Semi-Vokal? 42 Tahukah Anda Tentang Nasal dan Oral? 43 Tahukah Anda Tentang Keras (Fortes) dan Lunak (Lenes)? 44 Tahukah Anda Tentang Bunyi Panjang dan Pendek? 45 Tahukah Anda Tentang Bunyi Rangkap dan Tunggal? 45 Tahukah Anda Tentang Bunyi aring dan Tidak Nyaring? 47 Tahukah Anda Tentang Bunyi Dengan Arus Udara Egresif dan Bunyi Dengan Arus Udara Ingresif? 49 Tahukah Anda Tentang Egresif Pulmonik? 50 Tahukah Anda Tentang Egresif Glotalik? 50 Tahukah Anda Tentang Ingresif Glotalik? 51 Tahukah Anda Tentang Ingresif Velarik? 52 Rujukan 53 vi
UNIT 4 BUNYI-BUNYI BAHASA Pengenalan 56 Tahukah Anda Tentang Vokal? 56 Tahukah Anda Tentang Vokal dalam Bahasa Melayu? 57 Tahukah Anda Tentang Vokal Depan dalam Bahasa Melayu? 59 Tahukah Anda Tentang Vokal Tengah dalam Bahasa Melayu? 60 Tahukah Anda Tentang Vokal Belakang dalam Bahasa Melayu? 60 Tahukah Anda Cara Penghasilan Bunyi Vokal? 63 Vokal Depan Sempit (Tinggi) [i] 64 Vokal Depan Separuh Sempit (Separuh Tinggi) [e] 65 Vokal Depan Separuh Luas (Separuh Rendah) [ε] 66 Vokal Depan Luas (Rendah) [a] 67 Tahukah Anda Cara Penghasilan Vokal Belakang? 68 Vokal Belakang Sempit (Tinggi) [u] 68 Vokal Belakang Separuh Sempit (Separuh Tinggi) [o] 69 Vokal Belakang Separuh Luas (Separuh Rendah) [ɔ] 71 Vokal Tengah [ə] 72 Tahukah Anda Tentang Konsonan? 75 Tahukah Anda Tentang Konsonan Asli Bahasa Melayu? 75 Tahukah Anda Cara Penghasilan Bunyi Konsonan Letupan Dua Bibir Tidak Bersuara [p]? 84 Letupan Dua Bibir Bersuara [b]? 85 Letupan Gusi Tidak Bersuara [t]? 87 Letupan Gusi Bersuara [d]? 88 Letupan Lelangit Lembut Tidak Bersuara [k]? 90 Letupan Lelangit Lembut Bersuara [g]? 91 Hentian Glotis [ʔ]? 93 Letusan Lelangit Keras-Gusi Tidak Bersuara [č]? 94 Letusan Lelangit Keras-Gusi Bersuara [ǰ]? 96 Geseran Gusi Tidak Bersuara [s]? 97 Geseran Glotis Bersuara [h]? 99 Getaran Gusi Bersuara [r]? 100 vii
Sisian Gusi Bersuara [l] 101 Sengau Dua Bibir Bersuara [m] 102 Sengau Gusi Bersuara [n] 103 Sengau Lelangit Keras-Gusi Bersuara [ɲ] 105 Sengau Lelangit Lembut Bersuara [ŋ] 106 Separuh Vokal Dua Bibir Bersuara [w] 108 Separuh Vokal Lelangit Keras Bersuara [j] 109 Konsonan Pinjaman Dalam Bahasa Melayu 110 Geseran Bibir-Gigi Tidak Bersuara [f] 111 Geseran Bibir-Gigi Bersuara [v] 112 Geseran Gigi Tidak Bersuara [ ] 113 Rujukan 118 UNIT 5 ARTIKULASI TAMBAHAN Pengenalan 121 Tahukah Anda Definisi Pembibiran? 122 Apakah Penyengauan? 123 Tahukah Anda Definisi Penglelangitkerasan? 124 Apakah Perengkungan? 124 Tahukah Anda Definisi Pengglotisan (Glotalisasi)? 124 Rujukan 126 UNIT 6 FONEM SUPRASEGMENTAL Pengenalan 129 Tahukah Anda Definisi Suprasegmental? 129 Tahukah Anda Definisi Tekanan? 130 Tahukah Anda Definisi Kepanjangan? 131 Tahukah Anda Definisi Jeda? 131 Tahukah Anda Definisi Tona? 133 Tahukah Anda Definisi Intonasi? 135 Rujukan 143 viii
UNIT 7 BIDANG FONEMIK Pengenalan 146 Apakah Fonemik 146 Tahukah Anda Definisi Fonem 147 Tahukah Anda Definisi Alofon 148 Tahukah Anda Definisi Pasangan Minimal 149 Apakah Bervariasi Bebas 151 Tahukah Anda Definisi Beralternasi Bebas 151 Tahukah Anda Definisi Saling Melengkapi 152 Tahukah Anda Definisi Kesamaan Fonetis 153 Tahukah Anda Definisi Fonem Vokal Rangkap 154 Tahukah Anda Definisi Fonem Konsonan Rangkap 155 Rujukan 155 UNIT 8 TRANSKRIPSI Pengenalan 158 Tahukah Anda Definisi Transkripsi 158 Tahukah Anda Definisi Transkripsi Fonetik 158 Tahukah Anda Definisi Transkripsi Fonemik 159 Contoh Transkripsi Fonetik 160 Contoh Transkripsi Fonemik 161 Latihan 163 Rujukan 173 ix
UNIT 9 SISTEM EJAAN BAHASA MELAYU Pengenalan 176 Tahukah Anda Sistem Ejaan Bahasa Melayu? 176 Tahukah Anda Sejarah Ejaan Rumi Di Indonesia? 177 Tahukah Anda Sejarah Ejaan Rumi Di Malaysia? 177 Bilakah Perancangan Ejaan Rumi Di Tanah Melayu? 178 Tahukah Anda Perkembangan Sistem Ejaan Rumi? 178 UNIT 10 TANDA BACAAN BAHASA MELAYU Pengenalan 192 Tahukah Anda Penggunaan Tanda Sempang? 192 Tahukah Anda Penulisan Imbuhan Pinjaman? 196 Penulisan Secara Serangkai 196 Penulisan Kata Maha Secara Terpisah 198 Ejaan Bagi Kata Depan 196 Ejaan Bagi Kata Partikel 199 Ejaan Bagi Kata Ganti Singkatan 200 Rangkai Kata 201 Kata Majmuk 202 Ejaan Cara Terpisah 202 Ejaan Cara Tercantum 203 Ejaan Tercantum Yang Sudah Mantap 203 Ejaan Penggandaan Kata Majmuk 203 Indeks 205 Glosari 209 x