Ηγεσία Ενότητα 5: Τα συστατικά στοιχεία του ηγέτη Δρ. Καταραχιά Ανδρονίκη Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τα βασικά συστατικά στοιχεία του ηγέτη. 4
Περιεχόμενα ενότητας Χαρακτηριστικά προσωπικότητας και ικανότητες του ηγέτη. Μείγμα σύνθεσης του ηγέτη. Τι πρέπει να διαθέτει ο ηγέτης. Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά. Αλαζονεία κύρια αίτια αποτυχίας. Ηγετικές ικανότητες. 5
Συστατικά και Στοιχεία (1) Τα συστατικά στοιχεία του ατόμου που είναι απαραίτητα για την αποτελεσματική άσκηση της ηγεσίας, αποτελούν τις «εισροές του συστήματος της ηγεσίας», είναι απαραίτητες για να υπάρξουν η «διεργασία» (process) και οι «εκροές» του συστήματος. Συνεπώς, η κατανόησή τους είναι σημαντική για δύο λόγους:. Με τα προαναφερθείσα ολοκληρώνεται η συνολική εικόνα της ηγεσίας. Η ανάπτυξη της ηγεσίας, είτε σε επίπεδο ατόμου είτε σε επίπεδο επιχείρησης, δηλαδή τα ηγετικά χαρακτηριστικά και τις ηγετικές ικανότητες που θα πρέπει να διαθέτει ένα άτομο ώστε να μπορεί να ασκεί αποτελεσματική ηγετική συμπεριφορά στην πράξη. 6
Συστατικά και Στοιχεία (2) Τα περισσότερα από αυτά είναι επίκτητα παρά έμφυτα, και συνεπώς αναπτύσσονται λίγο ή πολύ. Αρκετοί άνθρωποι τα διαθέτουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, και όχι μόνον οι «μεγάλοι άνδρες ή γυναίκες» της ιστορίας. Θα πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας ότι όταν αναφερόμαστε στην ηγεσία της επιχείρησης και τους οργανισμούς, αναφερόμαστε σε χιλιάδες στελέχη σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα τα οποία πρέπει αν λειτουργούν ως ηγέτης στο χώρο τους. Με βάση αυτή τη λογική, δεν χρειάζεται να χάνεται χρόνος για το ερώτημα που όλοι συνήθως μου θέτουν, αν δηλαδή ο ηγέτης γεννιέται ή γίνεται. Η απάντηση είναι απλή. Γεννιέται και γίνεται. 7
Θεμελιώδη ζητήματα Ο προσδιορισμός των χαρακτηριστικών και των ικανοτήτων που απαιτεί η άσκηση αποτελεσματικής ηγεσίας, έτσι ώστε να γίνει σαφές το τι πρέπει κανείς να αναπτύσσει και σε ποια κριτήρια πρέπει να στηρίζονται οι αποφάσεις που αφορούν την επιλογή, την πρόσληψη, την προαγωγή και την ανάπτυξη των ηγετικών στελεχών. Η κατανόηση των μεθόδων ανάπτυξης των ηγετικών στελεχών. Η διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την ανάπτυξη των ηγεσίας στην πράξη ως ένα οργανωτικό χαρακτηριστικό της διαρκώς επιτυχημένης επιχείρησης. 8
Χαρακτηριστικά προσωπικότητας και ικανότητες του ηγέτη Η ανάπτυξη ηγετικών στελεχών και της ηγεσίας στην πράξη, απαιτεί τον προσδιορισμό συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προσωπικότητας και ικανοτήτων, τα οποία χρειάζεται να εξασφαλιστούν. Δύο βασικές συνιστώσες του ηγέτη είναι: Η διάθεσή του για άσκηση ηγεσίας. Η ικανότητα του να ασκεί ηγεσία. Συνεπώς τα στοιχεία που συνθέτουν τον ηγέτη αφορούν αυτές τις δύο παραμέτρους. 9
Μείγμα σύνθεσης του ηγέτη (1) Τονίζουμε ότι η ηγετική συμπεριφορά και ο ηγέτης είναι αποτέλεσμα ενός αρμονικού συστήματος χαρακτηριστικών προσωπικότητας και ικανοτήτων, και όχι ενός αθροίσματος τέτοιων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η έλλειψη ενός και μόνο στοιχείου μπορεί να είναι αρκετή για να μην υπάρξει αποτελεσματική ηγετική συμπεριφορά. Το μείγμα των ηγετικών χαρακτηριστικών και ικανοτήτων δεν είναι το ίδιο σε όλες τις περιπτώσεις. Συνεπώς το απαιτούμενο μείγμα των ηγετικών στοιχείων του πρώτου θα είναι σε ανάλογο βαθμό διαφορετικό από αυτό των στοιχείων του δευτέρου. 10
Μείγμα σύνθεσης του ηγέτη (2) Η έννοια της «κατανεμημένης ηγεσίας» ή της «συν-ηγεσίας» (shared leadership, co-leadership), που προανέφερα, δηλαδή η πεποίθηση ότι είναι δυνατό μέρη της ηγετικής συμπεριφοράς να ασκούνται συμπληρωματικά και αρμονικά από διαφορετικά στελέχη, τα οποία συνιστούν μια αποτελεσματική ηγετική ομάδα, είναι λογικό να ισχύει και για το μείγμα των ηγετικών χαρακτηριστικών και ικανοτήτων. 11
Μείγμα σύνθεσης του ηγέτη (3) Σχήμα 1. Μείγμα σύνθεσης του ηγέτη, πηγή: η διδάσκουσα, 2014. 12
Τι πρέπει να διαθέτει ο ηγέτης; (1) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ: Κίνητρα, όραμα. Αξίες, πιστεύω. Εστίαση-επιμονή-πειθαρχία σε επίτευξη αποτελεσμάτωνστόχων. Αυτοπεποίθηση, θάρρος, κουράγιο (τσαγανό). 13
Τι πρέπει να διαθέτει ο ηγέτης; (2) ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΗΓΕΤΙΚΩΝ ΡΟΛΩΝ: Παρακίνηση συνεργατών. Υποστήριξη συνεργατών. Ανάπτυξη ομάδας. Υλοποίησης εκτέλεσης. Συντονισμού. Εξυπηρέτησης πελατών. 14
Τι πρέπει να διαθέτει ο ηγέτης; (3) Ανάπτυξης κουλτούρας. Ανάπτυξης ανθρώπων. Προσωπικής ανάπτυξης. Ανάπτυξης στρατηγικής. Καινοτομιών/συνεχών βελτιώσεων. Ανάπτυξης δικτύου συνεργατών. 15
Τι πρέπει να διαθέτει ο ηγέτης; (4) ΜΕΤΑ-ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ: Συστημική σκέψη. Δημιουργική λήψη αποφάσεων. Επικοινωνία. Συναισθηματική νοημοσύνη. Ικανότητα διοίκησης αλλαγών. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ: Σχετικές με το επάγγελμα ειδικότητα. 16
Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά Ανάγκη για επιτεύγματα/ όραμα: (1) Η διάθεση για άσκηση ηγεσίας πηγάζει, σε ένα βαθμό, από την ανάγκη του ατόμου να φθάσει σε αποτελέσματα τα οποία, από το ίδιο, ή και από άλλους, θεωρούνται σημαντικά ή ως επιτεύγματα. 17
Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά (2) Ανάγκη για αυτό-εκτίμηση / αναγνώριση: Επιδίωξη: Επαγγελματική εξέλιξη. Διάκριση. Επιτυχία. Σκληρή δουλεία. Επιμονή να «πάει μπροστά». 18
Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά Πίστη και δέσμευση σε αξίες: (3) Οι σαφείς αξίες μας επιτρέπουν να αντιμετωπίζουμε διλήμματα, να ξεχωρίζουμε το σημαντικό - ασήμαντο, σωστό λάθος, επείγον μη επείγον. Οι αξίες αποτελούν ηθικό και ιδεολογικό υπόβαθρο το οποίο: Προσδίδει στην ηγετική συμπεριφορά: Γνησιότητα. Συνοχή. Συνέπεια. 19
Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά (4) Προσδίδει στην ηγετική συμπεριφορά (συνέχεια): Αξιοπιστία. Αυθεντικότητα. Ο ενστερνισμός των αξιών του ηγέτη από τους συνεργάτες του αποτελεί προϋπόθεση για να τον εμπιστεύονται και να τον ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα. 20
Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά (5) Ανάγκη για δύναμη και επιρροή: Τα άτομα που επιθυμούν να ασκούν ηγεσία έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό την ανάγκη για προσωπική δύναμη και για άσκηση επιρροής σε άλλους. Η ανάγκη αυτή συνδέεται με την ευχαρίστηση που πηγάζει από την αυτονομία, την ανεξαρτησία και την άσκηση επιρροής σε άλλους, συνήθως με τελικό σκοπό την επίτευξη ευρύτερων σκοπών προς όφελος όλων και της προόδου. 21
Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά (6) Αυτοπεποίθηση Θάρρος Κουράγιο («τσαγανό»). Η ηγεσία εκτός των άλλων σημαίνει: Αμφισβήτηση πρόκληση του κατεστημένου. Ανάληψη πρωτοβουλιών. Οράματα δύσκολοι και προκλητικοί στόχοι. Αντιμετώπιση δυσκολιών - αβέβαιων επικίνδυνων αντιφατικών καταστάσεων - κρίσεων. 22
Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά Διλήμματα. Απογοήτευση. Αποτυχιών. (7) Όλα αυτά είναι δύσκολα πράγματα και απαιτούν ανάλογα χαρακτηριστικών που πρέπει να διαθέτει ο ηγέτης, όπως αυτόπεποίθηση, κουράγιο, θάρρος, ψυχική δύναμη, αντοχή, ψυχραιμία. 23
Θεμελιώδη ηγετικά χαρακτηριστικά Εστίαση Επιμονή Πειθαρχία. (8) Απαιτείται επιμονή, πειθαρχημένη, εστιασμένη και συνεχής προσπάθεια του ηγέτη. Το χαρακτηριστικό πηγάζει από την ισχυρή θέληση του ηγέτη να. Επιτύχει υψηλούς στόχους, την ύπαρξη εμπνευσμένων προτύπων. Μη αποδοχή της μετριότητας. Πολύ ενδιαφέρουσα έννοια εδώ είναι αυτό που ο Collins αποκαλεί «τροχό» (flywheel). 24
Το μίγμα της ηγετικής ικανότητας Ηγετικά χαρακτηριστικά. Μετα ικανότητες. Ηγετικές ικανότητες ικανότητες άσκησης ηγετικών ρόλων. 25
Ηγετικές μετα ικανότητες Δημιουργική και συστημική σκέψη. Επικοινωνία. Διοίκηση Αλλαγών συνεχούς μάθησης. 26
Ηγετικές ικανότητες (1) Για την αποτελεσματική άσκηση των ηγετικών ρόλων και την ηγετική συμπεριφορά είναι αναγκαία. Η ικανότητα δημιουργικής λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων. Είναι απαραίτητη για όλους τους ρόλους και τις λειτουργίες του ηγέτη, αφού ότι κάνει ουσιαστικά έπεται μικρότερων ή μεγαλύτερων αποφάσεων που ορθολογικά ή διαισθητικά λαμβάνει. Συστημική σκέψη. Αναλυτική και συνθετική σκέψη που συνδέεται κυρίως με την ικανότητα λήψης αποφάσεων και επίλυση προβλημάτων. Ικανότητα διαμόρφωσης στρατηγικής. 27
Ηγετικές ικανότητες (2) Συστημική σκέψη (συνέχεια). Ικανότητα συνεχούς μάθησης. Ικανότητα επικοινωνίας: Αποτελεσματική μετάδοση μηνυμάτων και αποτελεσματική ακοή. Αποτελεσματική χρήση του λόγου (προφορικού και γραπτού), της φωνής και του σώματος. Διάθεση για θετική, ανοιχτή, ειλικρινή επαφή με άλλους ανθρώπους. 28
Ηγετικές ικανότητες (3) Συναισθηματική νοημοσύνη. Αυτογνωσία ή αυτοεπίγνωση. Αυτορρύθμιση ή αυτοέλεγχος. Ενσυναίσθηση (empathy). Η αυτοεπίγνωση (γνώθι σ εαυτόν). Κατανόηση συναισθημάτων. 29
Ηγετικές ικανότητες (4) Η αυτοεπίγνωση (γνώθι σ εαυτόν, συνέχεια). Αντικειμενική αυτό-αντίληψη για τα ισχυρά και ασθενή μας σημεία. Πλεονεκτήματα. Μειονεκτήματα. Δυνατότητες. 30
Ηγετικές ικανότητες (5) Αυτορρύθμιση. Ικανότητα χειρισμού. Εσωτερικής κατάστασης. Συγκινήσεις. Συναισθήματα. Παρορμήσεις. 31
Ηγετικές ικανότητες (6) Αυτορρύθμιση (συνέχεια). Διαθέσεις. Ικανότητα αυτοελέγχου. Σωστή διαχείριση του συγκινησιακού εαυτού. 32
Ηγετικές ικανότητες (7) Ενσυναίσθηση (empathy): Ικανότητα «να μπαίνει κανείς» στη θέση του άλλου. Ικανότητα να αντιληφτεί: Συναισθήματα. Ανάγκες. Αξίες. 33
Ηγετικές ικανότητες (8) Ενσυναίσθηση (empathy, συνέχεια): Προβλήματα. Ανησυχίες. Των άλλων ανθρώπων και να συμπεριφέρεται ή να τα χειρίζεται με το σωστό τρόπο. Θεμελιώδης ικανότητα για την άσκηση αποτελεσματικής ηγετικής συμπεριφοράς, αφού «ηγείται» σημαίνει «οδηγώ σε ένα καλύτερο μέλλον», πείθοντας τους ανθρώπους εθελοντικά και πρόθυμα να τον ακολουθούν. 34
Αιτίες εκτροχιασμού του Ηγέτη Προαγωγή στο επίπεδο της ανικανότητας. Το σύνδρομο της συνταγής μη προσαρμογής. Η σκοτεινή πλευρά των ικανοτήτων και των θετικών χαρακτηριστικών. 35
Αλαζονεία κύρια αίτια αποτυχίας (1) Προβληματικά οράματα. Χειραγώγηση των ανθρώπων. Προβληματική λήψη αποφάσεων. Μη αποδοχή έλλειψη μάθησης. Απολυταρχικό στυλ, ευνοιοκρατία και ανταγωνισμός. 36
Αλαζονεία κύρια αίτια αποτυχίας (2) Ανυπαρξία συναισθηματικής νοημοσύνης απομόνωση. Αδυναμία αποτελεσματικής διοίκησης. Αδυναμία ανάπτυξης διαδόχων. 37
Βιβλιογραφία Μπουραντάς, Δ. (2005). Ηγεσία ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. 38
Τέλος Ενότητας