ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΤ ΦΟΛΗ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΗ ΔΙΟΙΚΗΗ Σμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Οικονομική της Σεχνολογίας Διάλεξη 4 η & 5 η : Διάχυση, μεταφορά και αξιοποίηση καινοτομίας 1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΤ ΦΟΛΗ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΗ ΔΙΟΙΚΗΗ Σμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Οικονομική της Σεχνολογίας Ενότητα 1 : Διάχυση καινοτομίας 2 Ορισμοί Διάχυση είναι η διαδικασία μέσω της οποίας μια καινοτομία κοινοποιείται διαχρονικά μέσω ορισμένων διαύλων στα μέλη ενός κοινωνικού συστήματος αποτελεί στην ουσία μια διαδικασία ανίχνευσης με σκοπό την πληροφόρηση έτσι ώστε ένα άτομο να κινητοποιηθεί για να μειώσει την αβεβαιότητα ως προς τα προτερήματα και μειονεκτήματα μιας καινοτομίας 3 1
τάδια υιοθέτησης μιας καινοτομίας τάδιο 1 Συνειδητοποίηση ύπαρξης καινοτομίας τάδιο 2 Σχηματισμός γνώμης τάδιο 3 Λήψη απόφασης για υιοθέτηση τάδιο 4 Υλοποίηση απόφασης τάδιο 5 Αποτίμηση επιπτώσεων 4 Εισαγωγικά η διάχυση νέων τεχνολογιών παραγωγής και προϊόντων απαιτεί χρόνο οι ρυθμοί διάχυσης διαφέρουν μεταξύ των βιομηχανικών κλάδων, των τάξεων μεγέθους και των περιφερειών Παρόμοιες μορφές διάχυσης τύπου S συναντώνται για όλους τους τύπους καινοτομίας Η διάχυση ξεκινά αργά και μετά επιταχύνεται έως ένα μέγιστο σημείο Στη συνέχεια ακολουθεί επιβράδυνση μέχρι το σημείο κορεσμού της αγοράς Όσο ωριμάζουν οι τεχνολογίες, τείνουν να παρουσιάζουν πτωτικές τιμές και αύξουσα ποιότητα/ απόδοση 5 Ερωτήματα της θεωρίας διάχυσης Γιατί οι καινοτομίες δεν χρησιμοποιούνται άμεσα από την αγορά εφόσον είναι χρήσιμες και ωφέλιμες; Από πού προέρχεται η μορφή σχήματος S; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ταχύτητα διάχυσης μιας καινοτομίας και τη δυναμικότητά της στην αγορά; Όλοι κερδίζουν το ίδιο από τη διαδικασία διάχυσης; Εδώ εστιάζουμε στις νέες τεχνολογίες παραγωγής Οι επ/σεις είναι οι πελάτες 6 2
Ρυθμός υιοθέτησης καινοτομίας και επεξηγηματικοί παράγοντες Ι. Διαβλεπόμενα χαρ/κά 1. Σχετικό πλεονέκτημα 2. Συμβατότητα 3. Πολυπλοκότητα 4. Δυνατότητα δοκιμής 5. Δυνατότητα παρατήρησης ΙΙ. Σύπος λήψης απόφασης για υιοθέτηση 1. Ένα άτομο 2. Συλλογικός 3. Διευθυντικός ΙΙΙ. Δίαυλοι επικοινωνίας (π.χ. ΜΜΕ ή διατομικά) IV. Υύση κοινωνικού συστήματος (π.χ. νόρμες, ήθη, βαθμός διασύνδεσης, δικτύων κλπ) V. Προσπάθειες φορέων επιφορτισμένων για διάδοση καινοτομιών 7 Διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις Epidemic models (επιδημικά υποδείγματα) Διάχυση πληροφόρησης μεταξύ εν δυνάμει πελατών στη διάρκεια του χρόνου Rank effects models Διαφορετικά αναμενόμενα οφέλη και κόστος υιοθέτησης μεταξύ πιθανών πελατών Stock effects models Απόψεις Στρατηγικής για παρόμοιες επ/σεις: δεδομένης μιας συγκεκριμένης τιμής για τις νέες τεχνολογίες, θα έχουμε μεγιστοποίηση κέρδους αν δεν υιοθετήσουν όλες οι επ/σεις τη νέα τεχνολογία Order effects models Όσοι υιοθετούν από νωρίς τις νέες τεχνολογίες έχουν αποδόσεις σε περίσσεια που δεν μπορούν να αντιγραφούν ή εκμηδενιστούν από όσους υιοθετούν αργά την τεχνολογία 8 Επιδημικά υποδείγματα 1 Ομοιότητα με τον τρόπο εξάπλωσης επιδημιών Στην ισορροπία, Ν επ/σεις θα υιοθετήσουν νέα τεχνολογία Λίγες μόνο επ/σεις θα γνωρίζουν αρχικά για τη νέα τεχνολογία Καθώς οι άλλες επ/σεις κάνουν επαφές με αυτούς που υιοθέτησαν νωρίς τη νέα τεχνολογία, λαμβάνουν πληροφόρηση και την υιοθετούν και αυτοί Η διαδικασία διάχυσης θεωρείται ως προσαρμογή στην ισορροπία Μεταβλητές Ν πιθανοί υποψήφιοι υιοθέτησης Μ(t) συνολικός αριθμός χρηστών την περίοδο t δ Μ(t)/N αριθμός χρηστών με τους οποίους έρχεται σε επαφή ο υποψήφιος επ/τιας που θα υιοθετήσει την τεχνολογία σε μια περίοδο t q η πιθανότητα να οδηγήσει η επαφή σε υιοθέτηση 9 3
Επιδημικά υποδείγματα 2 αριθμός νέων επ/τιων που υιοθέτησαν την τεχνολογία σε περίοδο t: d Μ(t)/dt= δ qμ(t)/n {N- Μ(t)} Λύνουμε ως προς Μ(t) Μ(t)= N/ 1+ exp (-p- δqt) όπου p είναι η ημερομηνία εκκίνησης της διαδικασίας διάχυσης Αυτή είναι η τυπική λογιστική συνάρτηση 10 Επιδημικά υποδείγματα 3 11 Rank effects 1 o Υποθέσεις o Τέλεια γνώση για την καινοτομία o Ετερογενής πληθυσμός- διαφορετικά αναμενόμενα οφέλη από την υιοθέτηση o Πτωτικές τιμές ανά μονάδα ποιότητας διαχρονικά o Η αγορά για τη νέα τεχνολογία βρίσκεται σε ισορροπία σε όλη τη διαδικασία διάχυσης o Οι επ/σεις λαμβάνουν ατομικά τις βέλτιστες επενδυτικές αποφάσεις o Μεταβλητές o V(t,t) αναμενόμενο μεικτό όφελος υιοθέτησης την περίοδο t, υιοθέτηση την t o C(t) κόστος υιοθέτησης την περίοδο t o Μ(t)= m(t)*n αριθμός χρηστών την t ως μερίδιο του πληθυσμού Ν 12 4
Rank effects 2 Η σχετική διάσταση της ετερογένειας της επ/σης περιλαμβάνει: Τοποθεσία (χώρα, πόλη ) Τομέα Τάξη μεγέθους Προηγούμενες επενδύσεις (π.χ. σχετικές ή μη σχετικές τεχνολογίες) Συμπληρωματικές εισροές (π.χ. Ε&Α, ανθρώπινο κεφάλαιο) Οργανωτική δομή, κουλτούρα, ευφυΐα Τάση ανάληψης ρίσκου από τους μάνατζερ και ανοιχτό πνεύμα απέναντι στην τεχνολογική αλλαγή Ως αποτέλεσμα, οι επ/σεις έχουν διαφορετικά αναμενόμενα καθαρά οφέλη από την υιοθέτηση της ίδιας τεχνολογίας 13 Απόφαση για επενδύσεις- Rank effects 3 V(t,t) = Η παρούσα αξία της νέας τεχνολογίας είναι η προεξοφλημένη μελλοντική ταμειακή ροή επιπλέον κερδών λόγω της νέας τεχνολογίας t (, t) *exp( r ) d - t είναι ο χρόνος υιοθέτησης - τ είναι το χρονικό σημείο - r είναι το ποσοστό προεξόφλησης Καθαρή παρούσα αξία NV(t t)= v(t t)-p(t) Αν οι τιμές και τα οφέλη είναι σταθερά σε βάθος χρόνου επένδυση γίνεται αν: NV(t t)>=0 14 Απόφαση για επενδύσεις- Rank effects 4 Αν οι τιμές και τα οφέλη μεταβάλλονται με το χρόνο, οι επ/σεις πρέπει να δημιουργήσουν προσδοκίες και να βελτιστοποιήσουν το χρόνο υιοθέτησης: Η αναμονή μπορεί να είναι πιο χρήσιμη από την άμεση υιοθέτηση Η υιοθέτηση στο χρόνο απαιτεί όχι μόνο NVe (t,t)>=0 αλλά επίσης NVe (t,t)>= NVe (t+i,t+i) για κάθε i Με άλλα λόγια, πρέπει να μην είναι κερδοφόρα η αναβολή της υιοθέτησης εξαιτίας των αναμενόμενων πτωτικών τιμών ή των αυξανόμενων καθαρών οφελών στο μέλλον 15 5
Stock effects 1 Υποθέσεις Τέλεια γνώση της καινοτομίας Καθόλου ρίσκο Ομογενής πληθυσμός επ/σεων που ανταγωνίζονται η μια την άλλη στην ίδια αγορά εκροών Καμία είσοδος ή έξοδος, καμία μάθηση μέσω της πράξης, κανένας άλλος σπάνιος συντελεστής παραγωγής Πτωτικές τιμές ανά μονάδα ποιότητας τεχνολογίας διαχρονικά Η αγορά για νέα τεχνολογία βρίσκεται σε ισορροπία καθόλη τη διαδικασία διάχυσης Οι επ/σεις λαμβάνουν ατομικά τις βέλτιστες επενδυτικές αποφάσεις, δεδομένης της επενδυτικής απόφασης των ανταγωνιστών τους 16 Stock effects 2 κρίσιμα για την κατανόηση Για κάθε επ/ση που υιοθετεί τη νέα τεχνολογία μείωσης κόστους, θα είναι βέλτιστη επιλογή να επεκτείνει την παραγωγή της Η ζήτηση παραμένει σταθερή. Γι αυτό, κάθε επέκταση της παραγωγής θα χαμηλώσει την τιμή αγοράς ισορροπίας Τόσο οι επ/σεις με τη νέα όσο και με την παλιά τεχνολογία μπορούν να χρεώσουν μόνο αυτή την τιμή ισορροπίας Γι αυτό, η υιοθέτηση τεχνολογίας από τους ανταγωνιστές τέμνει την καμπύλη κέρδους των επ/σεων που δεν έχουν ακόμα υιοθετήσει Εντούτοις, αν η νέα τεχνολογία γίνει σαφώς καλύτερη ή φθηνότερη με το χρόνο, θα είναι βέλτιστη για όλες τις επ/σεις να την υιοθετήσουν άμεσα Η ανταλλαγή μεταξύ των δύο αυτών συντελεστών οδηγεί σε μονοπάτι διάχυσης 17 Stock effects 3 Μεταβλητές -p(t) equilibrium market price at t -M(t) number of users of new technology at t -c 0 marginal cost of old technology -c 1 marginal cost of new technology -q 0 (t) output of firm with old technology at t -q 1 (t) output of firm with new technology at t -Π 0 (t) annual profit with old technology at t -Π 1 (t) annual profit with new technology at t -V 0 (t,t) present value of profit streams with old technology -V 1 (t,t) present value of profit streams with new technology -r discount rate -C(t) purchasing cost of technology at t 18 6
Stock effects 4 Κέρδη με παλιά και νέα τεχνολογία Π 0 (t)=(p(t) - c 0 ) q 0 (t) Π 1 (t)=(p(t) c 1 ) q 1 (t) Αν η νέα τεχνολογία είναι ανώτερη της παλιάς c 1< c 0 και q 1> q 0 Π 1> Π 0 Για απλοποίηση, υποθέτουμε ότι η τεχνολογία έχει απεριόριστη ζωή και οι επ/σεις «μυωπικές» προσδοκίες. Οι παρούσες αξίες V 1 (t,t) = 1(, t) *exp( r ) d V 0 (t,t) = t t, t) *exp( r ) d 0 ( 19 Stock effects 5 Difference between payoff streams (under myopic expectations): V1(t,t)- V0(t,t) ={Π 1 (M(t))-Π 0 (M(t))}/r Investment rule V1(t,t)- V0(t,t) ={Π 1 (M(t))-Π 0 (M(t))}/r > C(t) 20 Stock effects 6- χαρ/κα ισορροπίας οι επ/σεις είναι ex ante ταυτόσημες. Αν το C μειωθεί σημαντικά, όλες οι επ/σεις θα υιοθετήσουν και θα είναι ταυτόσημες και ex post Κατά τη διαδικασία διάχυσης, οι επ/σεις είναι ετερογενείς όσον αφορά την υιοθέτηση τεχνολογίας και τα κέρδη Όσοι υιοθετούν νωρίς έχουν τα υψηλότερα κέρδη διαχρονικά Παρόλα αυτά δεν είναι ξεκάθαρο ποιες θα είναι αυτές οι επ/σεις Ν ισορροπίες στρατηγικής Πρόβλημα συντονισμού 21 7
ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΤ ΦΟΛΗ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΣΗ ΔΙΟΙΚΗΗ Σμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Οικονομική της Σεχνολογίας Ενότητα 2 : Μεταφορά τεχνολογίας 22 Εισαγωγή Η μεταφορά τεχνολογίας αποτελεί σύνθετη διαδικασία, ακριβή και επίπονη Η επιτυχία της εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το επίπεδο και η κατεύθυνση των εγχώριων τεχνολογικών προσπαθειών καθώς και χαρ/κα της χώρας λήπτριας Η μεταφορά τεχνολογίας συνδέεται έντονα με τις πολυεθνικές επ/σεις (μεταφορά δραστηριοτήτων στο εξωτερικό, π.χ. After sales σε χώρες όπως η Ινδία από την Hewlet Packard ή παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογικής έντασης στην Κίνα- π.χ. Microsoft, Oracle 23 Επεξηγηματικοί συντελεστές μηχανισμού μεταφοράς τεχνολογίας - Ανταγωνισμός δοτών όχι ισχυρός η μεταφορά τεχνολογίας γίνεται συνήθως μέσω θυγατρικών μονάδων πλήρους ελέγχου/ Ανταγωνισμός δοτών ισχυρός η μεταφορά τεχνολογίας γίνεται μέσω επ/κων κοινοπραξιών και τεχνολογικών συμφωνιών - Νέα τεχνολογία η μεταφορά γίνεται μέσω θυγατρικών/ώριμη τεχνολογία αυξάνουν οι επ/κες κοινοπραξίες και οι τεχνολογικές συμφωνίες - Οι υψηλές τεχνολογίες έχουν την τάση να μεταφέρονται μεταξύ επ/σεων που έχουν στενή σχέση μεταξύ τους - Όσο κοντύτερα είναι η τεχνολογία στον κορμό δραστηριότητας του δότη τόσο η μεταφορά της τείνει να γίνεται μεταξύ μητρικής και θυγατρικής 24 8
Επεξηγηματικοί συντελεστές μηχανισμού μεταφοράς τεχνολογίας Η μεταφορά αποτελεί χρονοβόρο και σύνθετη διαδικασία σε 3 φάσεις: απόκτηση, προσαρμογή, βελτίωση. Η απόκτηση δεν εξασφαλίζει την αποτελεσματική χρήση της. Ούτε η ανάπτυξη των τεχνολογικών ικανοτήτων του λήπτη αποτελεί αναγκαία και ικανή συνθήκη. Ο λήπτης πρέπει να αναπτύξει σειρά ικανοτήτων επιχειρησιακής φύσης, όπως την ικανότητα να κάνει προεπενδυτική ανάλυση, εκτέλεση προγράμματος, βιομηχανική μηχανική και προγραμματισμό, μηχανική προϊόντος και διαδικασίας, λειτουργία παραγωγής κλπ Πρωτίστως ο λήπτης πρέπει να αναπτύξει οργανωτικές ικανότητες (π.χ. να μοιράζει τις τεχνολογικές λειτουργίες μεταξύ των τμημάτων, να δίνει τον πρέποντα βαθμό αυτονομίας στις τεχνολογικές λειτουργίες, να διευκολύνει τη μεταφορά τεχνολογικής πληροφόρησης μεταξύ των τμημάτων της επ/σης κλπ Το όφελος της λήπτριας επ/σης θα εξαρτηθεί από τη διαδικασία μάθησης εντός της επ/σης 25 Μεταφορά τεχνολογίας και φύση των κλάδων Οι παραγωγικές δραστηριότητες διαφέρουν ως προς τις πηγές της τεχνολογίας τους, το είδος της, το μέγεθος της καινοτομικής μονάδας, το εύρος και τύπο διαφοροποίησης μεταξύ κατηγοριών προϊόντων. Οι διαφοροποιήσεις εξηγούνται από τις πηγές τεχνολογίας, το είδος χρήσης και τα μέσα που διαθέτει η επ/ση στη δημιουργία τεχνολογικού πλεονεκτήματος. Η τεχνολογική ικανότητα είναι σχετικά περιορισμένη στις επ/σεις που είναι συνήθως μικρές και περιορίζεται στην ικανότητα λειτουργίας και στη βελτίωση μηχανικού εξοπλισμού που προέρχονται από τους προμηθευτές. Η οικειοποίηση της τεχνολογίας γίνεται μέσω της διαφήμισης, του μάρκετινγκ, των σημάτων και του αισθητικού σχεδιασμού Στις επ/σεις οικονομιών κλίμακας στόχος είναι η εκμετάλλευση αυτών των οικονομιών για την επίτευξη της ικανοποίησης χρηστών ευαίσθητων ως προς τις τιμές. Τα παραγωγικά συστήματα είναι ογκώδη, σύνθετα, αλληλοεξαρτώμενα, με πρώτο μέλημα την αξιοπιστία. Σημαντικό ο ρόλος των βελτιώσεων στις μεθόδους παραγωγής. Η μεταφορά τεχνολόγίας απεικονίζεται μέσω του εγχώριου Κυριακή Τζεγενίδη, και διεθνούς Διδάζκουζα εμπορίου. 26 Μεταφορά τεχνολογίας και φύση των κλάδων Στις επ/σεις των εξειδικευμένων παραγωγών οι κύριοι παράγοντες επιτυχίας είναι ο σχεδιασμός προϊόντων και η αξιοπιστία και δεν μπορούν να προστατευθούν με πατέντες. Σημαντικό ρόλο στη μεταφορά τεχνολογίας παίζει το reverse engineering και οι διασυνδέσεις με τμήματα μηχανολογίας παραγωγής Στις επ/σεις που βασίζονται στην επιστήμη, η τεχνολογία βασίζεται στη βιομηχανική έρευνα και ανάπτυξη και στη δημόσια επστ και τεχνολογική γνώση που παράγεται στα παν/μια. Η μεταφορά τεχνολογίας εξαρτάται από την ικανότητα του χρήστη να κατανοήσει τις υποκείμενες επιστημονικές και τεχνολογικές αρχές. 27 9
Σεχνολογική κατασκοπεία Από το 1781 η Αγγλία είχε ψηφίσει σχετικό νόμο Π.χ. απαγόρευση να εγκαταλείψουν το νησί οι τεχνίτες κρυστάλλου Murano Η άρρητη γνώση το κλειδί στην κατασκοπεία, αφού η κατοχή των μηχανημάτων από μόνη της αποδεικνύεται ανεπαρκής (π.χ. παραγωγή μεταξιού) 28 Κρατικές πολιτικές στη μεταφορά τεχνολογίας Κατακρίνεται π.χ. η προστατευτική πολιτική των Ινδιών Αμφισβητείται και η επιλεκτική ενθάρρυνση ΌΜΩΣ συγκεκριμένα παραδείγματα ιδιαίτερα επιτυχημένα!! Ιαπωνία Νότια Κορέα Προτάσεις προς τις αναπτυσσόμενες χώρες για πολιτικές ανοιχτής αγοράς(κατάργηση προστατευτικών δασμών και επιδοτήσεων και τερματισμός της εμπλοκής του κράτους σε παραγωγικές δραστηριότητες) Σε αντίθεση ακολουθώντας τη θεωρία της εξάρτησης πολλές χώρες επέβαλλαν ανώτατα όρια στις καταβολές για το δικαίωμα χρήσης τεχνολογίας ή θέσπισαν φραγμούς στη δημιουργία θυγατρικών ή στο υψηλό ποσοστό συμμετοχής ξένων επ/σεων σε εγχώριες 29 10