ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΑΜΥΝΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΈΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ Νίκος Δριτσάκης - Τάσος Στυλιανού Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ dris@uom.gr asossylianou@gmail.com Η εργασία αυτή αποτελεί μελέτη της φύσης και της σπουδαιότητας των πιθανών σχέσεων μεταξύ μιας δυναμικής χρονικής σειράς, όπως είναι οι στρατιωτικές δαπάνες και ορισμένων οικονομικών και κοινωνικών μεταβλητών, όπως η οικονομική ανάπτυξη, οι δαπάνες για εκπαίδευση καθώς και οι κεφαλαιουχικές δαπάνες. Οι στρατιωτικές δαπάνες είναι ένα σημαντικό στοιχείο, που μπορεί να έχει επίδραση μόνο αν υποστηρίζεται από ένα συνδυασμό ειδικών πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών περιστάσεων. Λαμβάνοντας υπόψη την κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα και την πολιτική κατάσταση στην Κύπρο, προσπαθούμε να αναλύσουμε τις αιτιατές σχέσεις ανάμεσα στο επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης, τις στρατιωτικές δαπάνες, τις κεφαλαιουχικές δαπάνες, και τις δαπάνες για εκπαίδευση. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι στρατιωτικές δαπάνες επηρεάζονται από την οικονομική ανάπτυξη, καθώς και από τις κεφαλαιουχικές δαπάνες, αλλά διαδραματίζουν και σπουδαίο ρόλο στις δαπάνες για την εκπαίδευση. Επίσης τόσο οι κεφαλαιουχικές δαπάνες, όσο και οι δαπάνες για εκπαίδευση, μπορούν να θεωρηθούν ως κατευθυντήριες δυνάμεις της οικονομικής ανάπτυξης και αντίστροφα. JEL: C32, H50 Λέξεις Κλειδιά: Αμυντικές δαπάνες, Οικονομική ανάπτυξη, Δαπάνες εκπαίδευσης, Αιτιότητα.. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η άμυνα και η οικονομία αποτελούν τους δύο βασικούς πυλώνες, το σκληρό υπόβαθρο επί του οποίου εδράζεται η υψηλή στρατηγική ενός κράτους. Ως εκ τούτου ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη σχέση που διέπει τις δύο αυτές συνιστώσες της υψηλής στρατηγικής καθώς η σχέση αυτή αλληλεπίδρασης είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη των πολιτικών επιδιώξεων και στόχων ενός κράτους στα πλαίσια ενός δυναμικού, ευμετάβλητου, ασταθούς και άκρως ανταγωνιστικού περιβάλλοντος εντός του οποίου πρέπει να επιβιώσει αλλά και να ευημερήσει μια χώρα κατοχυρώνοντας την εθνική της ασφάλεια και μεγιστοποιώντας την ανεξαρτησία της. - -
Οι οικονομικές επιπτώσεις των στρατιωτικών δαπανών, έχουν γίνει αντικείμενο εκτεταμένης θεωρητικής αλλά και εμπειρικής διερεύνησης (Fonanel 990, Dunne 990). Σε γενικές γραμμές, το ερώτημα που διερευνάται είναι κατά πόσο οι δαπάνες αυτές είναι αποτέλεσμα της οικονομικής μεγέθυνσης ή το αντίστροφο, κατά πόσο δηλαδή οι στρατιωτικές δαπάνες ενεργούν θετικά στους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης (Chowdhury 99, Kusi 994). Οι LaCivia και Frederiksen (99) χρησιμοποιώντας ένα δείγμα είκοσι χωρών και ελέγχους αιτιότητας κατά Granger αναφέρουν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζεται μία σημαντική σχέση ανάδρασης μεταξύ των ρυθμών μεγέθυνσης και των στρατιωτικών δαπανών. Παρόλο όμως που υπάρχουν πολλές μελέτες, τα αποτελέσματα σχετικά με τη σχέση των αμυντικών δαπανών και της ανάπτυξης δεν είναι ξεκάθαρα. Οι πρωτοπόρες μελέτες του Benoi (973, 978) επί των επιπτώσεων των στρατιωτικών δαπανών στους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης και μεγέθυνσης των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών έχουν προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις και πυροδότησαν εκτεταμένη θεωρητική και εμπειρική διερεύνηση του θέματος. Από τότε πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να δώσουν συνέχεια στη σχέση αυτή. Οι Dunne και Vougas (999) και Dunne e. al (200) υποστηρίζουν ότι οι αμυντικές δαπάνες εμποδίζουν την οικονομική ανάπτυξη με την συσσώρευση των επενδύσεων, των δαπανών υγείας και εκπαίδευσης. Από την άλλη πλευρά όμως οι Chlesos και Kollias (995) και Sezgin (200) υποστηρίζουν ότι οι αμυντικές δαπάνες μπορούν να ενισχύσουν την οικονομική ανάπτυξη μέσω της επίδρασης της συνολικής ζήτησης, όπως τα τεχνολογικά υποπροϊόντα, τις θετικές εξωτερικότητες, την υποδομή και το ανθρώπινο δυναμικό. Από τις επιλεκτικά προαναφερθείσες θεωρητικές και εμπειρικές μελέτες καθίσταται σαφές ότι οι στρατιωτικές δαπάνες δεν έχουν μια ιδιαίτερη επίδραση στην οικονομική ανάπτυξη αλλά ότι η επίδραση τείνει να ποικίλει στο χρόνο και στο χώρο. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, ο στόχος μας είναι να μελετηθεί η φύση και η σημασία των σχέσεων που μπορούν να υπάρξουν μεταξύ της δυναμικής των στρατιωτικών δαπανών και του κοινωνικοοικονομικού συστήματος (οικονομικά, δημογραφικά, κ.λ.π.). Με άλλα λόγια αναλύονται οι αιτιατές σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των συστημάτων. Στην εμπειρική ανάλυση της εργασίας αυτής χρησιμοποιούμε ετήσια στοιχεία για την Κύπρο την περίοδο 960 έως 2005. Η υπόλοιπη εργασία είναι οργανωμένη ως εξής: Στο δεύτερο τμήμα της εργασίας παρουσιάζονται τα δεδομένα και η μεθοδολογία της έρευνας. Το τρίτο μέρος ασχολείται με τα εμπειρικά αποτελέσματα και τέλος στο τέταρτο τμήμα παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής. 2. ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στην ανάλυση της έρευνας αυτής είναι ετήσια, και καλύπτουν την περίοδο 960 2005. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από - 2 -
τις βάσεις δεδομένων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και έχουν αναχθεί με έτος βάσης το 996. Οι μεταβλητές που χρησιμοποιούμε στην ανάλυση της έρευνας είναι οι παρακάτω: Συνολικές δαπάνες για την εκπαίδευση (EDUC). Αμυντικές δαπάνες (MILΕΧ). Κεφαλαιουχικές δαπάνες (CAP). Ακαθάριστο εθνικό προϊόν (GNP). Πληθυσμός (POP). Συνολική σχολική συμμετοχή (SCO). Η ανάλυση της αιτιότητας περιλαμβάνει ένα VAR (Vecor Auo-Regressive) υπόδειγμα που επιτρέπει την πρόβλεψη όλων των αιτιατών σχέσεων μεταξύ δύο μεταβλητών χωρίς εκ των προτέρων να γνωρίζουμε ποια από αυτές είναι εξωγενής. Το πλεονέκτημα του VAR υποδείγματος είναι ότι, αφενός επιτρέπει την καλύτερη δυναμική ανάλυση των συστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη την πραγματική δομή των χρονικών σειρών και των δυναμικών επιδράσεων μεταξύ των μεταβλητών, και αφετέρου το καθιστά ικανό να προβλέψει όλες τις αιτιατές σχέσεις μεταξύ δύο μεταβλητών, χωρίς να υπάρχουν εκ των προτέρων υποθέσεις για την εξωγένεια αυτών. Τα υπoδείγματα VAR ερευνήθηκαν από τον Granger (969) για τις αιτιατές σχέσεις μεταξύ δύο μεταβλητών. Χρησιμοποιώντας αυτήν την έρευνα ο Sims (980) προτείνει την επέκταση του υποδείγματος αυτού, σε ένα σύστημα πολλών μεταβλητών, χωρίς τον αποκλεισμό κάποιας εξωγενής μεταβλητής, αλλά και της επιλογής της ίδιας με υστέρηση σε όλες τις εξισώσεις του συστήματος. Η χρήση αυτού του τύπου των υποδειγμάτων προαπαιτεί τον έλεγχο ορισμένων υποθέσεων. Η πρώτη από τις υποθέσεις είναι ότι οι μεταβλητές πρέπει να είναι στάσιμες. Μια χρονική σειρά X λέγεται στάσιμη εάν καθόλη την διάρκειά της είναι αμετάβλητη για οποιαδήποτε αλλαγή στον αρχικό χρόνο. Υπάρχουν δύο τύποι στάσιμων διαδικασιών: οι TS (Trend Saionary Processes) που επιδεικνύουν αιτιοκρατική μη-στασιμότητα και οι διαδικασίες DS (Difference Saionary Processes) με τυχαία στασιμότητα. Αυτές οι διαδικασίες είναι στάσιμες αντίστοιχα από τις αποκλίσεις από την τάση και από ένα φίλτρο διαφορών. Στην τελευταία περίπτωση, οι διαφορές χρησιμοποιούνται για να καθορίσουν την τάξη ολοκλήρωσης της μεταβλητής. Μια μεταβλητή θα είναι ολοκληρωμένη τάξης "d" εάν είναι απαραίτητο να διαφοροποιηθεί d φορές για να γίνει στάσιμη. Η δομή της σειράς συσχετίζεται με τον προσδιορισμό της στην ταξινόμηση ARIMA (Box και Jenkins, 976). - 3 -
Στην εργασία αυτή, οι μεταβλητές γίνονται στάσιμες με την χρησιμοποίηση των ελέγχων Dickey Fuller (979, 98), σύμφωνα με την παρακάτω εξίσωση: k 0 + δt + δ 2 X + j ( L) X j + j ( L) X = δ α u () όπου το L είναι ο συντελεστής χρονικών υστερήσεων, Τ είναι η τάση και το u είναι ο διαταρακτικός όρος. Πρακτικά απορρίπτουμε την μηδενική υπόθεση της μηστασιμότητας (δηλ. δ 2 = 0) εάν το δ 2 είναι αρνητικό. Η κρίσιμη τιμή λαμβάνεται από τους πίνακες Dickey και Fuller (979) και MacKinnon ( 99). Στη συνέχεια πρέπει να εξετάσουμε εάν οι σειρές είναι συνολοκληρωμένες 2. Η συνολοκλήρωση καλύπτει την ιδέα ότι δύο ή περισσότερες σειρές εξελίσσονται μαζί εγκαίρως και παράγουν στατιστική ισορροπία μακροπρόθεσμα, ενώ οι μεταβλητές μπορεί να κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις βραχυπρόθεσμα. Εντούτοις, εάν συνεχίζουν να κινούνται μακριά η μία από την άλλη μακροπρόθεσμα, οικονομικές δυνάμεις όπως μια κρατική επέμβαση, παρεμβαίνουν για να έρθει η μια κοντά στην άλλη. Για να ελέγξουμε αν δύο σειρές X, και Y, είναι συνολοκληρωμένες χρησιμοποιούμε τη μεθοδολογία των Johansen (988, 992, και Engle and Granger 99) διαμορφώνοντας το διάνυσμα Ζ,. Αυτή η μέθοδος βασίζεται σε ένα μηχανισμό διόρθωσης λαθών του VAR () υποδείγματος με ένα Gaussian συντελεστή λαθών, ως εξής: ΔΖ a + i k ΔΖ k + δ * ΔΖ + μ (2) όπου Ζ, είναι ένα m διάνυσμα I (0) μεταβλητών άγνωστων παραμέτρων, και μ είναι ένας Gaussian όρος σφάλματος. Αυτή η εξίσωση υπολογίζεται από μια διαδικασία μέγιστης πιθανότητας κάτω από την υπόθεση μειωμένης τάξης r < m του δ, H (r) : δ = ΓΩ (3) όπου Γ και Ω είναι μήτρες m r. Ο Johansen έχει δείξει ότι υπό ορισμένες συνθήκες οι μειωμένης τάξης όροι της μήτρας υπονοούν ότι το Ω Ζ, είναι στάσιμο. Το πρόβλημα που προκαλείται από την συνολοκλήρωση είναι αυτό των κίβδηλων παλινδρομήσεων λόγω του γραμμικού συνδυασμού, και για τον λόγο αυτό πρέπει πρώτα να απομακρυνθούν όλες οι συνολοκληρωμένες σχέσεις. Επιπλέον, η ύπαρξη συνολοκλήρωσης μεταξύ των μεταβλητών υπονοεί ότι το πλαίσιο μέσα στο 2 Μια απαραίτητη συνθήκη για τη συνολοκλήρωση είναι ότι οι μεταβλητές πρέπει να είναι ολοκληρωμένες της ίδιας τάξης. Ο έλεγχος του Johansen χρησιμοποιείται για να εξετάσει τη συνολοκλήρωση μαζί με (εάν είναι απαραίτητο) το μηχανισμό διόρθωσης λαθών (VECM). Η ανάλυση της αιτιότητας δεν τροποποιείται. - 4 -
οποίο εξετάζεται η αιτιότητα τροποποιείται με ένα μηχανισμό διόρθωσης λαθών (VECM). Ο έλεγχος Johansen χρησιμοποιείται γενικά για να εξετάσει τη συνολοκλήρωση. Αποκλείει τις εναλλακτικές υποθέσεις σχετικά με τον αριθμό r σχέσεων συνολοκλήρωσης. Στην αρχή έχουμε τον έλεγχο Ho: r = 0 έναντι στην Η : r > 0. Εάν η Ho γίνει αποδεκτή ο έλεγχος σταματά, εάν όχι το επόμενο στάδιο είναι Ho r = έναντι H r >. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται μέχρι να απορριφθεί η Ho. Εάν ελέγχουμε Ho: r = k έναντι στην Η r > k, και απορρίψουμε την Ho, τότε αυτό σημαίνει ότι οι σειρές δεν είναι συνολοκληρωμένες. Τέλος, στον έλεγχο για την αιτιότητα μεταξύ της χρονικής σειράς Χ, και Y, συστατικά του διανύσματος Ζ., ακολουθούμε τις κλασσικές διαδικασίες των Engle και Granger (99). Η μεθοδολογία που εφαρμόζεται διαφέρει εάν οι χρονικές σειρές είναι συνολοκληρωμένες ή όχι. Εάν δεν είναι, χρησιμοποιούμε την μεθοδολογία που αναπτύσσεται από Granger (969). Αυτός ο έλεγχος είναι βασισμένος στην εκτίμηση δυναμικών σχέσεων πριν από τις πρώτες διαφορές των μεταβλητών (εάν τα επίπεδά τους δεν είναι στάσιμα). Αυτές οι σχέσεις είναι: m 0 + λi ( L) X i + σ k ( L) Y k + i= k = ( L) X = γ ν (4) n q 0 + φi ( L) Y i + τ k ( L) X k + i= k = ( L) Y = η μ (5) όπου (v, μ ) είναι ένα τυχαίο διάνυσμα με μέσο 0 και πεπερασμένη μήτρα συνδιακύμανσης. Για να εξακριβώσουμε την παρουσία μιας (ή περισσότερων) αιτιατών σχέσεων, πρέπει να εξετάσουμε για την κοινή σημαντικότητα των αιτιατών μεταβλητών, δηλαδή για το υστερημένο Υ στην εξίσωση (4) και το υστερημένο Χ στην εξίσωση (5) με τη βοήθεια του F ελέγχου. Για παράδειγμα, εάν σ κ 0 και τ κ = 0, συμπεραίνουμε ότι το Υ αιτιάται το Χ. Αν οι χρονικές σειρές είναι συνολοκληρωμένες, η αιτιότητα πρέπει να ερευνηθεί στα πλαίσια του υποδείγματος διόρθωσης λαθών. Το τελευταίο συνδέει τις βραχυπρόθεσμες παραλλαγές της σειράς με το λάθος ανισορροπίας (δηλαδή το χάσμα ανάμεσα στην πραγματική συμπεριφορά και στην μακροπρόθεσμη σχέση που δίνεται από το συνολοκληρωμένο διάνυσμα). Το υπόδειγμα διορθώσεως λαθών δίνεται από τη σχέση: + 0 i ( L) i ( L) Z = a β Z ΓΩ Ζ + ν (6) Η ύπαρξη μιας συνολοκληρωμένης σχέσης μεταξύ των δύο μεταβλητών εξασφαλίζει ότι υπάρχει τουλάχιστον μια σχέση αιτιότητας μεταξύ τους. Ο έλεγχος i - 5 -
για την αιτιότητα είναι επομένως ισοδύναμος με τον έλεγχο για κοινή σημαντικότητα των παραμέτρων στις υποτιθέμενες αιτιατές μεταβλητές. Στην εργασία αυτή χρησιμοποιείται η έννοια της αιτιότητας όπως αναπτύχθηκε από τον Granger. Η μεταβλητή Y αιτιάται την μεταβλητή Y 2 εάν η πρόβλεψη της τελευταίας βελτιώνεται με την ενσωμάτωση πληροφοριών της Y και του παρελθόντος της. y y, 2, Με δύο μεταβλητές, το υπόδειγμα VAR () είναι το ακόλουθο 3 : A = A 0 2 0 A + C B y D y, 2, A + C 2 2 B y 2 D y 2, 2 2, 2 A +... + C B y D y, 2, ε, + ε 2, Έλεγχος H o : η Y 2 δεν αιτιάται την Y, δηλαδή οι συντελεστές της μήτρας Β είναι μηδέν. Έλεγχος Η o : η Y δεν αιτιάται την Y 2, δηλαδή οι συντελεστές της μήτρας C είναι μηδέν. Εάν οι δύο εναλλακτικές υποθέσεις Η και Η γίνονται αποδεκτές, χρησιμοποιείται ο όρος αναδρομικός βρόγχος 3. ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ο έλεγχος του επαυξημένου Dickey Fuller οδηγεί σε στασιμότητα όλες τις μεταβλητές από τις πρώτες διαφορές. Ολόκληρο το σύστημα λαμβάνεται υπόψη για τη μελέτη των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών για να καθοριστούν οι ευνοϊκότεροι τομείς της οικονομίας για ανάπτυξη. Ο έλεγχος συνολοκλήρωσης τόσο των Engle and Granger, αλλά και του Johansen δίνει το συμπέρασμα ότι υπάρχει σχέση συνολοκλήρωσης μεταξύ των μεταβλητών. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει τουλάχιστον μία μακροπρόθεσμη σχέση μεταξύ τους και η ανάλυση θα γίνει με ένα υπόδειγμα VAR. Ο μηχανισμός διόρθωσης σφάλματος μας υποδεικνύει ότι υπάρχει και βραχυχρόνια σχέση ανάμεσα στις μεταβλητές που εξετάζουμε. Τέλος η αιτιότητα κατά Granger, μας έδωσε το παρακάτω διάγραμμα 3 Γενικός τρόπος: Y, = Φ. Y, +... + Φ. Y, +... + Φ n. Yn, +... + Φ n. Y...... Yn, = Φ n. Y, +... + Φ n. Y, +... + Φ nn. Yn, +... + Φ nn. Y όπου n = αριθμός μεταβλητών = αριθμός υστερήσεων φ ij = συντελεστής της μεταβλητής j με υστέρηση στην εξίσωση της μεταβλητής i. - 6 - n, n, + ε + ε n
Διάγραμμα. Οι αιτιατές σχέσεις στο επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης, τις στρατιωτικές δαπάνες, τις κεφαλαιουχικές δαπάνες, και τις δαπάνες για εκπαίδευση EDUC GNP CAP SCO MILI POP Από το παραπάνω διάγραμμα παρατηρούμε ότι: Οι δαπάνες για την εκπαίδευση επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη, όπως υποβάλλεται και στη θεωρεία από το ανθρώπινο δυναμικό και την ενδογενή ανάπτυξη, αλλά και η οικονομική ανάπτυξη επηρεάζει τις δαπάνες της εκπαίδευσης. Οι κεφαλαιουχικές δαπάνες ενθαρρύνουν τους στενούς δεσμούς μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης και των αμυντικών δαπανών, που είναι ταυτόχρονα και η αιτία και το αποτέλεσμα αυτών των δύο δεικτών. Οι αμυντικές δαπάνες επηρεάζονται τόσο από την οικονομική ανάπτυξη, όσο και από τις κεφαλαιουχικές δαπάνες, αλλά επηρεάζουν και τις δαπάνες για εκπαίδευση. Τέλος, οι κοινωνικές μεταβλητές (πληθυσμός, σχολική συμμετοχή, δαπάνες για εκπαίδευση) συνδέονται μεταξύ τους και δίνουν έμφαση στο στενό ρόλο αυτών των μεταβλητών για την Κυπριακή οικονομία. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην εργασία αυτή ερευνάται η σχέση μεταξύ των στρατιωτικών δαπανών και ορισμένων μεταβλητών του κοινωνικοοικονομικού συστήματος για την Κύπρο. Με άλλα λόγια προσπαθούμε να βρούμε με την ανάλυση της αιτιότητας τις αλληλεπιδράσεις αυτών των μεταβλητών για την περίοδο 960 2005. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι υπάρχουν τόσο μακροχρόνιες, όσο και βραχυχρόνιες σχέσεις μεταξύ των μεταβλητών που εξετάζουμε. Ωστόσο οι αμυντικές δαπάνες διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο τόσο από οικονομική, όσο και από κοινωνική άποψη, από τη στιγμή που συνδέονται τόσο με την οικονομική - 7 -
ανάπτυξη και τις κεφαλαιουχικές δαπάνες, όσο και με τις δαπάνες της εκπαίδευσης. Οι αμφίδρομες σχέσεις των κεφαλαιουχικών δαπανών με τις δαπάνες της εκπαίδευσης, των δαπανών της εκπαίδευσης με την οικονομική ανάπτυξη, και της οικονομικής ανάπτυξης με τις κεφαλαιουχικές δαπάνες, δίνουν έμφαση στο στενό ρόλο αυτών των μεταβλητών για την οικονομία της Κύπρου. Επομένως, τόσο από τις μακροχρόνιες, όσο και από τις βραχυχρόνιες σχέσεις των μεταβλητών που προκύπτουν στην έρευνα, αλλά και από τις αιτιατές σχέσεις, μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί για τους αντίστοιχους ρόλους κάθε τύπου δαπανών που αφορούν την Κυπριακή ανάπτυξη. ABSTRACT This work consiues a sudy of he naure and he imorance of he likely links beween a dynamic ime series, as are he miliary exendiures, and cerain economic and social variables, as he economic growh, he exendiures on educaion and he caial exendiures. The miliary exendiures are an imoran elemen ha can have effecs only if hey are suored by a combinaion of secial oliical, economic and social circumsances. Taking ino consideraion he socio-economic aciviy and he oliical endency in Cyrus, we are rying o analyze he causial relaions beween he level of economic growh, he miliary exendiures, he caial exendiures and he exendiures on educaion. The resuls showed ha he miliary exendiures are influenced by he economic growh and he caial exendiures, and hey are laying an imoran role for he exendiures on educaion. Also boh he caial exendiures and he exendiures on educaion, can be considered as driving forces behind he economic growh and reversely. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Benoi, E. (973). Defence and economic growh in develoing counies. Boson: Lexingon Books. Benoi, E. (978). Growh and defence in develoing counies. Economic Develomen and Culural Change, Vol. 26. Box, G.E.P. and Jenkins, G.M. (976) Time Series Analysis, Forecasing and Conrol. 3 rd ed. San Francisco: Holden- Day. Chlesos, M. & Kollias, C. (995), Defence Sending and Growh in Greece 974-90: Some Preliminary Economeric Resuls, Alied Economics, Vol. 27,.883-890. Chowdhury, A.R. (99). A Causal Analysis of Defence Sending and Economic Growh, Journal of Conflic Resoluion, Vol. 35,. 80-97. Dickey, D. & Fuller W. (979), Disribuion of he esimaors for auoregressive ime series wih a uni roo. Journal of he American Saisical Associaion, Vol. 74,. 427 43. Dickey, D. & Fuller W. (98), Likelihood raio ess for auoregressive ime series wih a uni roo. Economerica, Vol. 49,. 057 072. - 8 -
Dunne, P. (990) The oliical economy of miliary exendiure, Cambridge Journal of Economics, Vol. 4. Dunne, P. & Vougas, D. (999), Defence Sending and Economic Growh in Souh Africa: A Causal Analysis, Journal of Conflic Resoluion, Vol. 43 No 4,.52-537. Dunne, P., Nikolaidou, E. and Vougas, D. (200) Defence sending and economic growh: a causal analysis for Greece and Turkey. Defence and Peace Economics, Vol.2,. 26. Engel, R. & Granger, C. Eds. (99) Long Run Economic Relaionshis. Readings in Coinegraion, Oxford Universiy Press, Oxford. Fonanel, J. (990), The economics effecs of miliary exendiure in Third World counries, Journal of Peace Research, Vol. 27, No 4. Granger, C. (969) Invesigaion Causal Relaions by Economeric Models and Cross Secral Mehods, Economerica, Vol. 37, 424-438. Johansen, S. (988) Saisical Analysis of Coinegraion Vecors, Journal of Economic Dynamics and Conrol, Vol.2,. 23-254. Johansen, S. (992) Deerminaion of Coinegraion Rank in he Presence of a Linear Trend, Oxford Bullein of Economics and Saisics, Vol. 54,. 383-397. Kusi, K. (994), Economic growh and defence sending in develoing counries, Journal of Conflic Resoluion, Vol. 38, No. Lacivia, C. J. and Frederiksen, P. C. (99) Defense sending and economic growh, an alernaive aroach o he causaliy issues. Journal of Develomen Economics, Vol. 35,. 7 26. Mackinnon, J. (99). Criical values for coinegraion ess in long run economic relaionshi. In Engle & Granger (Eds), Readings in coinegraion, 267 276. New York: Oxford Universiy Press. Sezgin, S., (200) An Emirical Analysis of Turkey s Defence-Growh Relaionshis Wih a Muli-Equaion Model (956-994), Defence and Peace Economics, Vol. 2 No,. 69-86. Sims, C. (980) Macroeconomics and Realiy, Economerica, Vol. 48, -48. - 9 -
ΠΙΝΑΚΑΣ : Έλεγχος των DICKEY-FULLER για την ύπαρξη μοναδιαίας ρίζας στα επίπεδα και στις πρώτες διαφορές των μεταβλητών ΕΠΙΠΕΔΑ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ GΝP ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 2.627 2.597 2.664 2.605 2.57 2.55 2.534 2.348 2.252 SBIC 2.667 2.678 2.787 2.685 2.639 2.75 2.655 2.50 2.457 ADF 0.250 7.22 4.76 6.436 6.465 5.07 0.56.2.84 Cri. % -2.64 % -2.66 % -2.67 % -3.58 % -3.585 % -3.589 % -4.73 % -4.78 % -4.84 Val. 5% -.948 5% -.948 5% -.949 5% -2.927 5% -2.929 5% -2.930 5% -3.5 5% -3.54 5% -3.56 0% -.620 0% -.620 0% -.620 0% -2.60 0% -2.602 0% -2.603 0% -3.85 0% -3.87 0% -3.88 ΠΡΩΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ GNP ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 3.358 3.059 2.587 3.75 3.0 2.594 2.339 2.29 2.292 SBIC 3.399 3.4 2.7 3.256 3.34 2.759 2.460 2.455 2.499 ADF -2.87-0.996 0.742-4.564-2.73-0.473-0.347-7.40-3.907 Cri. % -2.66 % -2.62 % -2.62 % -3.59 % -3.59 % -3.59 % -4.8 % -4.8 % -4.9 Val. 5% -.95 5% -.95 5% -.95 5% -2.93 5% -2.93 5% -2.93 5% -3.5 5% -3.52 5% -3.52 0% -.62 0% -.62 0% -.62 0% -2.60 0% -2.60 0% -2.60 0% -3.9 0% -3.9 0% -3.9 Σημειώσεις: Σημειώνει τον καλύτερο αριθμό των χρονικών υστερήσεων Σημειώνει την καλύτερη μορφή εξίσωσης Οι αγκύλες σημειώνουν τα επίπεδα σημαντικότητας. 0
ΕΠΙΠΕΔΑ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ MILEX ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 9.64 9.3 9.20 9.87 9.55 9.225 9.4 9.07 9.69 SBIC 9.204 9.22 9.324 9.267 9.277 9.389 9.234 9.269 9.374 ADF.505 2.289.867 0.542.225 0.987 -.733 -.43 -.289 Cri. % -2.64 % -2.66 % -2.67 % -3.58 % -3.585 % -3.589 % -4.73 % -4.78 % -4.84 Val. 5% -.948 5% -.948 5% -.949 5% -2.927 5% -2.929 5% -2.930 5% -3.5 5% -3.54 5% -3.56 0% -.620 0% -.620 0% -.620 0% -2.60 0% -2.602 0% -2.603 0% -3.85 0% -3.87 0% -3.88 ΠΡΩΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ MILEX ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 9.203 9.238 9.292 9.45 9.203 9.225 9.094 9.65 9.32 SBIC 9.243 9.320 9.46 9.227 9.326 9.39 9.26 9.329 9.338 ADF -7.865-3.988-3.758-8.456-4.49-4.472-9.004-4.983-5.295 Cri. % -2.66 % -2.62 % -2.62 % -3.59 % -3.59 % -3.59 % -4.8 % -4.8 % -4.9 Val. 5% -.95 5% -.95 5% -.95 5% -2.93 5% -2.93 5% -2.93 5% -3.5 5% -3.52 5% -3.52 0% -.62 0% -.62 0% -.62 0% -2.60 0% -2.60 0% -2.60 0% -3.9 0% -3.9 0% -3.9 Σημειώσεις: Σημειώνει τον καλύτερο αριθμό των χρονικών υστερήσεων Σημειώνει την καλύτερη μορφή εξίσωσης Οι αγκύλες σημειώνουν τα επίπεδα σημαντικότητας.
ΕΠΙΠΕΔΑ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ CAP ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 7.597 7.559 7.435 7.639 7.603 7.482 7.673 7.646 7.57 SBIC 7.637 7.640 7.559 7.79 7.724 7.646 7.794 7.808 7.722 ADF 6.679 6.203 6.59 4.656 4.998 5.747.404 2.60 3.608 Cri. % -2.64 % -2.66 % -2.67 % -3.58 % -3.585 % -3.589 % -4.73 % -4.78 % -4.84 Val. 5% -.948 5% -.948 5% -.949 5% -2.927 5% -2.929 5% -2.930 5% -3.5 5% -3.54 5% -3.56 0% -.620 0% -.620 0% -.620 0% -2.60 0% -2.602 0% -2.603 0% -3.85 0% -3.87 0% -3.88 ΠΡΩΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ CAP ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 8.63 8.3 7.860 8.033 8.049 7.888 7.7 7.765 7.796 SBIC 8.204 8.95 7.984 8.4 8.72 8.054 7.832 7.929 8.003 ADF -4.29-2.28 0.868-5.277-3.44 0.062-7.576-5.348 -.88 Cri. % -2.66 % -2.62 % -2.62 % -3.59 % -3.59 % -3.59 % -4.8 % -4.8 % -4.9 Val. 5% -.95 5% -.95 5% -.95 5% -2.93 5% -2.93 5% -2.93 5% -3.5 5% -3.52 5% -3.52 0% -.62 0% -.62 0% -.62 0% -2.60 0% -2.60 0% -2.60 0% -3.9 0% -3.9 0% -3.9 Σημειώσεις: Σημειώνει τον καλύτερο αριθμό των χρονικών υστερήσεων Σημειώνει την καλύτερη μορφή εξίσωσης Οι αγκύλες σημειώνουν τα επίπεδα σημαντικότητας. 2
ΕΠΙΠΕΔΑ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ EDUC ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 8.058 8.3 8.38 8.07 8.29 8.56 8.035 8.095 8.34 SBIC 8.098 8.94 8.26 8.5 8.250 8.320 8.55 8.257 8.339 ADF 7.905 3.563 2.708 5.638 2.999 2.464.489 0.906.364 Cri. % -2.64 % -2.66 % -2.67 % -3.58 % -3.585 % -3.589 % -4.73 % -4.78 % -4.84 Val. 5% -.948 5% -.948 5% -.949 5% -2.927 5% -2.929 5% -2.930 5% -3.5 5% -3.54 5% -3.56 0% -.620 0% -.620 0% -.620 0% -2.60 0% -2.602 0% -2.603 0% -3.85 0% -3.87 0% -3.88 ΠΡΩΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ EDUC ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 8.332 8.259 8.297 8.282 8.254 8.274 8.070 8.35 8.048 SBIC 8.372 8.34 8.42 8.363 8.377 8.440 8.9 8.299 8.255 ADF -2.778 -.697-2.06-3.532-2.254-2.679-5.27-3.563-4.540 Cri. % -2.66 % -2.62 % -2.62 % -3.59 % -3.59 % -3.59 % -4.8 % -4.8 % -4.9 Val. 5% -.95 5% -.95 5% -.95 5% -2.93 5% -2.93 5% -2.93 5% -3.5 5% -3.52 5% -3.52 0% -.62 0% -.62 0% -.62 0% -2.60 0% -2.60 0% -2.60 0% -3.9 0% -3.9 0% -3.9 Σημειώσεις: Σημειώνει τον καλύτερο αριθμό των χρονικών υστερήσεων Σημειώνει την καλύτερη μορφή εξίσωσης Οι αγκύλες σημειώνουν τα επίπεδα σημαντικότητας. 3
ΕΠΙΠΕΔΑ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ SCO ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 4.77 4.472 4.54 4.85 4.50 4.582 4.825 4.48 4.548 SBIC 4.8 4.553 4.664 4.896 4.632 4.746 4.946 4.643 4.753 ADF 4.588.775.678 0.766-0.58-0.085-0.802 -.666 -.658 Cri. % -2.64 % -2.66 % -2.67 % -3.58 % -3.585 % -3.589 % -4.73 % -4.78 % -4.84 Val. 5% -.948 5% -.948 5% -.949 5% -2.927 5% -2.929 5% -2.930 5% -3.5 5% -3.54 5% -3.56 0% -.620 0% -.620 0% -.620 0% -2.60 0% -2.602 0% -2.603 0% -3.85 0% -3.87 0% -3.88 ΠΡΩΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ SCO ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 4.499 4.563 4.64 4.465 4.536 4.599 4.503 4.57 4.627 SBIC 4.540 4.644 4.738 4.546 4.659 4.765 4.624 4.735 4.834 ADF -2.764-2.382-2.9-3.396-2.998-2.655-3.46-3.047-2.78 Cri. % -2.66 % -2.62 % -2.62 % -3.59 % -3.59 % -3.59 % -4.8 % -4.8 % -4.9 Val. 5% -.95 5% -.95 5% -.95 5% -2.93 5% -2.93 5% -2.93 5% -3.5 5% -3.52 5% -3.52 0% -.62 0% -.62 0% -.62 0% -2.60 0% -2.60 0% -2.60 0% -3.9 0% -3.9 0% -3.9 Σημειώσεις: Σημειώνει τον καλύτερο αριθμό των χρονικών υστερήσεων Σημειώνει την καλύτερη μορφή εξίσωσης Οι αγκύλες σημειώνουν τα επίπεδα σημαντικότητας. 4
ΕΠΙΠΕΔΑ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ POP ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 6.779 6.554 6.580 6.670 6.545 6.578 6.694 6.549 6.599 SBIC 6.89 6.635 6.703 6.750 6.668 6.742 6.84 6.70 6.804 ADF 6.034 2.523 2.596 3.368.832.720 0.336-0.474-0.203 Cri. % -2.64 % -2.66 % -2.67 % -3.58 % -3.585 % -3.589 % -4.73 % -4.78 % -4.84 Val. 5% -.948 5% -.948 5% -.949 5% -2.927 5% -2.929 5% -2.930 5% -3.5 5% -3.54 5% -3.56 0% -.620 0% -.620 0% -.620 0% -2.60 0% -2.602 0% -2.603 0% -3.85 0% -3.87 0% -3.88 ΠΡΩΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ POP ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 ρ=0 ρ= ρ=2 AIC 6.650 6.689 6.703 6.578 6.605 6.659 6.508 6.554 6.582 SBIC 6.690 6.77 6.827 6.659 6.728 6.825 6.630 6.78 6.789 ADF -2.2 -.570 -.32-3.57-2.89-2.84-3.945-3.52-3.04 Cri. % -2.66 % -2.62 % -2.62 % -3.59 % -3.59 % -3.59 % -4.8 % -4.8 % -4.9 Val. 5% -.95 5% -.95 5% -.95 5% -2.93 5% -2.93 5% -2.93 5% -3.5 5% -3.52 5% -3.52 0% -.62 0% -.62 0% -.62 0% -2.60 0% -2.60 0% -2.60 0% -3.9 0% -3.9 0% -3.9 Σημειώσεις: Σημειώνει τον καλύτερο αριθμό των χρονικών υστερήσεων Σημειώνει την καλύτερη μορφή εξίσωσης Οι αγκύλες σημειώνουν τα επίπεδα σημαντικότητας. 5
Πίνακας 2: Έλεγχος στασιμότητας σφαλμάτων ισορροπίας. Null Hyohesis: U has a uni roo Exogenous: None Lag Lengh: 0 (Auomaic based on SIC, MAXLAG=3) -Saisic Prob.* Augmened Dickey-Fuller es saisic -4.366585 0.0000 Tes criical values: % level -2.67364 *MacKinnon (996) one-sided -values. Augmened Dickey-Fuller Tes Equaion Deenden Variable: D(U) Mehod: Leas Squares Samle(adjused): 96 2005 5% level -.94833 0% level -.62229 Included observaions: 45 afer adjusing endoins Variable Coefficien Sd. Error -Saisic Prob. U(-) -0.643 0.40639-4.366585 0.000 R-squared 0.3028 Mean deenden var 0.33065 Adjused R-squared 0.3028 S.D. deenden var 22.84783 S.E. of regression 9.08607 Akaike info crierion 8.757766 Sum squared resid 6028.23 Schwarz crierion 8.79794 Log likelihood -96.0497 Durbin-Wason sa.973874 6
Πίνακας 3: Μηχανισμός Διόρθωσης Λαθών Deenden Variable: DMILI Mehod: Leas Squares Samle(adjused): 963 2005 Included observaions: 43 afer adjusing endoins Variable Coefficien Sd. Error -Saisic Prob. DMILI(-) 0.24527 0.20635.08475 0.366 DMILI(-2) 0.383096 0.69326 2.262475 0.03 DGNP(-) -0.028537 0.03070-0.98466 0.3657 DGNP(-2) 0.008042 0.03000 0.2678 0.792 DEDUC(-) -0.32306 0.35782-0.369754 0.742 DEDUC(-2) -0.06367 0.4244-0.5028 0.887 DCAP(-) 0.9825 0.376054 0.50099 0.637 DCAP(-2) 0.538682 0.479473.23488 0.270 DSCO(-).3465.572332 0.7263 0.476 DSCO(-2) 0.543320.670524 0.325239 0.7473 DPOP(-) 0.02853 0.638 0.046655 0.963 DPOP(-2) 0.04233 0.558639 0.025478 0.9798 U(-) -0.782579 0.226660-3.452652 0.007 R-squared 0.46033 Mean deenden var 6.233549 Adjused R-squared 0.244464 S.D. deenden var 23.7839 S.E. of regression 20.6640 Akaike info crierion 9.34700 Sum squared resid 275.08 Schwarz crierion 9.66755 Log likelihood -83.3960 Durbin-Wason sa.938452 Πίνακας 4: Έλεγχος για την τάξη του VAR υποδείγματος VAR Lag Order Selecion Crieria Endogenous variables: CAP EDUC GNP MILI POP SCO Exogenous variables: C Samle: 960 2005 Lag LogL LR FPE AIC SC HQ 0-85.532 NA 7.05E+7 58.2349 58.37426 58.248-940.6769 406.005 2.70E+3 47.93546 49.69082 48.57466 2-900.5708 54.77902 2.48E+3 47.7356 50.9953 48.92226 3-826.229 79.79873 5.28E+2 45.86404 50.6286 47.59904 4-745.639 62.89247.24E+2 43.68936 49.95853 45.97225 5-59.2595 0.4255* 5.62E+08* 34.40290* 42.7667* 37.23368* * indicaes lag order seleced by he crierion LR: sequenial modified LR es saisic (each es a 5% level) FPE: Final redicion error AIC: Akaike informaion crierion SC: Schwarz informaion crierion HQ: Hannan-Quinn informaion crierion 7
Πίνακας 5: Έλεγχος αιτιότητας κατά Granger Pairwise Granger Causaliy Tess Null Hyohesis: Obs F-Saisic Probabiliy EDUC does no Granger Cause CAP 4 0.8482 5.0E-06 CAP does no Granger Cause EDUC 4.649 0.00307 GNP does no Granger Cause CAP 4 0.77 5.6E-06 CAP does no Granger Cause GNP 2.88462 0.03047 MILI does no Granger Cause CAP 4.35803 0.26780 CAP does no Granger Cause MILI 2.05027 0.09985 POP does no Granger Cause CAP 4.58706 0.9393 CAP does no Granger Cause POP.50906 0.2662 SCO does no Granger Cause CAP 4 0.58330 0.7250 CAP does no Granger Cause SCO.58406 0.9476 GNP does no Granger Cause EDUC 4 8.9762 2.8E-05 EDUC does no Granger Cause GNP 3.4635 0.028 MILI does no Granger Cause EDUC 4 5.896 0.005 EDUC does no Granger Cause MILI.9592 0.22 POP does no Granger Cause EDUC 4.0688 0.39748 EDUC does no Granger Cause POP 0.54552 0.74033 SCO does no Granger Cause EDUC 4 2.27628 0.0729 EDUC does no Granger Cause SCO 0.3594 0.98269 MILI does no Granger Cause GNP 4.0300 0.4742 GNP does no Granger Cause MILI 2.00700 0.0626 POP does no Granger Cause GNP 4 0.3303 0.9022 GNP does no Granger Cause POP 3.436 0.0226 SCO does no Granger Cause GNP 4 0.56746 0.7247 GNP does no Granger Cause SCO.80648 0.473 POP does no Granger Cause MILI 4 0.97622 0.44823 MILI does no Granger Cause POP.32990 0.27849 SCO does no Granger Cause MILI 4 0.3004 0.90302 MILI does no Granger Cause SCO 0.60023 0.70005 SCO does no Granger Cause POP 4.06292 0.40025 POP does no Granger Cause SCO 5.27503 0.0036 8