PHILOSOPHIE THEORETICE

Transcript

1 t, DISSER.TAT 10 DE NECESSITATE UNIUS PRINCIPII PHILOSOPHIE THEORETICE ET PRACTICE. Q U AM, VENIA AMPL. ORD, PHIL. UPS. P R Ε S I D Ε v doct. DAN. BOETHIO ΕΤΗ. ET P0L1T. PROF. REG. ET ORD. PRO GRADU PHILOSOPHICO J». P. NICOLAUSMAGNUS TANNSTRÖM, JEMTLANDUS, I sr ÄUDIT. GUST. MAJ. DIE X JUNII MDCCCIII. Η. Ρ. M. S. * UPSALIJE, TYPIS EDMANNIAHIS.

2

3 DE NECESSITATE UNIUS PRINCIPII PHILOSOPHIE THEORETIC/E ET PRACTICA. jphilofophi«quidem eft, experientlam explicare, il ut necésfaria & immutabilis ejusdem ratio inteiligatur, ex ipfa ejusdem posiibilitate, bene perfpe&a. Ex ipfa tapcn experientia progigni, necesfe eft, pri ma Problematum, quae Philofophiae enodanda injunguntur f ftamina. Quo confilio ad experientiam attenti, varias perfvafioncs invenimus, quas, exinde ortas, menti noftrae adeo infedisfe fentimus, ut nuilo pa&o evelli queant. Inter eas, negle&a omni individuarum rerum rationc, duse eminent, quas nuilis quidem ar gumenta esplicatas habemus, indubitabiles tarnen esfe haut diffitemur, quodam veluti fenfu veritatis fuffaltas immediato, qui impedit, ne ab iiiis ullo modo distorqueri fe patiatur, quae nativa eft, hurnani animi fiducia. Esfe videlicet Naturam extra nos, quae iuis legibus necesfariis agatur, a nobis neque datis & iliam com- neque infringendis, id tarnen inter nos mercii intercedere, ut inveftigato, qux & qualis fuerit, conceptus adaequatos de illa vel habeamus vei faltem habere posfimus. Quam ipfam ferream utique Naturam imaginem fui nobis imprcsfisfe, Legi ilr congruam, qua omnes fuas mutadones ferie jungic,

4 causf«& effeftus, quomodo heic dubitaremus, quum experientia, &, qui per illam loquitur, Senfus Commu nis nondum reus, fui plenus judiciis praefit. Haec vero pcrfvafio, intimo pe&ori infixa, ubi accesferit fciendi cupido, magnum iiljud Problema, quo Jdentitatcm Subjeétivi & Objettivi in Sciundo explicare jubemur, Philofophiae Theoreticae folvendum prsebet. Ab altera parte cx quotidiano rerum ufu aeque perfuafum nobis habemus, Naturam mutabilem esfe, & nos quidem ipfos natura fuperiores esfe, adeo ut fponte & propria vi posiimus eandem ex noftris coniiliis mutare quodammodo, ideasque, quas mente finxerimus, realitate dorare» Haec altera generalis perfvafio, alteri par su&oritate, dat Phiiofophix alteram quaeftionem : Qiiomodo posfit Veljle, quod ta rnen mere fubjedfcivum eft, efficere, ut quid in Natu ra refipondeat nofirce idece? in qua folvenda dum occupatur, quatenus sb illa pendet posiibilitas aqionum liberarum, fub nomine Pra&ics venit Philofophia. Hase duo Problema ta funt, quas principi loco Philofophix proponuntur, & ad quae ultimo» quotquot unquam injungi posfunt, omnia recurrant, necesfe eft. J*am vero illa nos heic expofuimus, non de alterutrius fofiitione quidquam commonituri, fed disquiiituri, quaenam via, ex ipfa Problematum natu ra necesfario ingredienda fit illi, qui utrique enodando intentus, contradi&ionem fimul, quae facile obvertitur attention cuivis in principalibus, quas fupra memoravimus, pcrfvafionibus, tollere cupiat. Quum

5 I - 3 enim, nifi haec ipfa removeatur, videmur nobis videre, omnem conatum, qui ad Philoiophiam κατ' ε&χφ conftituendam tendit, male fuccesfurum fore; certo etiam nobis pollicemur fore, ut, ii veram indolern & racionem hujus contradi&ionis perfpiciamus, intelligamus quoque,quaphilofophixindole & qua methodo iis, quae ab illa jure poftulantur, fieri aliquando fatis posilt. Quod ίϊ explicatum fuerit, neccsfitatem unius Principii Philofophix Theoreticae & Pra- &icae, quam evincere praefenti opella conabimur, Corollarii loco inde ernanaturam esfe fperamus. Sic viam, quam fequi coniilium eft, iupremis lineis me tad iurnus, ipfam ingresfuri alacrius, nifi, quae noftra eft infantia. juvenilis vix animi compotes tanta tcrrerent apud maturiores fententiarum divorda. Incipiamus igitur, quum maximi haec res erit ad praefentem materiem momenti, ab expoiidone contradi&ionis, quae locurn habet inter duas illas perfvafiones, quas jam diximus, communi hominum ienfui äntiquisfimas. In iliis duplex & contraria Naturae ra tio invenitur, nam ab altera parte iux poteftatis esfe videtur, ab altera vero fubje&a liberse voluntad Intelligentium. Intelligentia ipfa eandem duplicem faciem praebet; quippe quae in cognofcenda Natura mere apparet Reccptivitas, quae per influxum quendam Phyficum accipiat Objeéfcorum fibi impresfas imagines. At in Volendo injuriam, quam in Sciundo pasfa fuerat, in eandem Naturam retorquere videtur. Sic enim Naturam determinat, non ab ipfa determi natus Et quomodo explicanda eft haec inter agen

6 dam & patiendum mirabilis reciprocatio, qua, quaηtum valeat in volendo, tantum perpeciatur vicisfim in fei«undo? IJterque tamen a&us, ut diximus, inter fe diveriisfimi, eatenus confentiunt, quatenus reprasientationem in mente noftra uterque contineat. Unde igirur independens illa vis volendi? & quomodo a dependentia ad independentiam accesfus posfibilis? Quas repeters licet inverfo ordine quaeibones, ii a Volendo ad Sciendum regrediamur. Verbo: dum repugnantiam illam inter has originarias perfvafiones nobiscum perpendimus, pugna oritur in omnibus, quae Senfui alias Communi amicisiima vifa funt. Natura ipfa iibi, Intelligentia ipfa fibi repugnat: pugnat In telligentia cum Natura, Natura cum Intelligentia. Mutatur autem, ut in bello inter homines fit, facies utriusque, ut diverfus fuerit fortunae eventus. Ex his pofitis elucefcit, quanta oriatur contradi&ionum intermixtio, ut primum Rerlexionis patentior campus Philofophiam procreat, qualernque hxc pacem & in ter quas partes pacifcendam in fe fumferit. Sic vero, fi Philofophia, quod fuum ed, prceftitisfe unquam cenfenda fit, non modo conciliabit Naturam fibi vel In telligentian! fibi, fed fimul etiam alteram invicem åkeri. - Jam igicur videbimus. quo modo id fieri posiic. Non difficile erit, intelligere, Legem illam > quas causfas & effe&us. per omriern Naturarn aheneis vinculis conne&it, imperii ful fines ibi habere, ubi cogitandi vis prodeat. Sic vero influxus Phyficus, facilem, ut quibusdam vifum fuit, tranfitum ab Obje-

7 &ivo in SubjeEtivum paracurus, fi etiam ncgiexeris, quod Vitium ferat explicationis ejusdem per idem, enodationem quxilionis, qux Philofophix Theoreticas propofita eil, dare non poteil. Toilit denique Liber tärem, (ine qua ne nomen quidem Phiiiophix hominibus unquam innotuiffet. Non melius tarnen rei explicandae profpicitur, ii harmonia quxdam,ucjprimum mt' εζοχψ tantummodo indicatur, qua fieret, ut doorum aucomatum imaginem references, Cogitatio & Natura jfe invicem fequantur. Idem valec Judicium de illorum aftertione, qui generales conceptus Intelli gentia a priori, ut vulgo Toquuntur, inhaerere, naturam vero ipfam dare multiplex quoddam per fenfus, vacuis ifliusmodi formis induendum, ftatuunt* Fundamento, quod majorem prx fe ferat neceflitatis fpeciem, n'tatur necefie eil, firmiffima perfvaiio, qux intimum Siib)e6tivi & Obje&ivi in Sciendo nexum pro«nunciat; cujus qui vividius confcii fuerunt, Philofophi alii, vago, qui utrumque iic conciliaret, nexu reje- fco, nec tentata tarnen explicatione, fidem di&itarunt, quum illa ar&iffime coalefcunt, qux Rcflexioni alias diverfa occurrunt. Una igitur via reliqua eil, qua hxc explicatio petatur: Originariam fcilicet effe identitatem Subje&ivi & Obje&ivi; adventitiam vero diveriitacem, neeeifariam tarnen Confcientixexcitandx & propagandx* Totum hunc mundum fenhbilem nihil aliud effe, quam limites, quos, independens quidem ab omni externa determinatione, neeeifario tarnen vi abfolutse & immutabilis fux Naturx Intelligentia pofuit, ut in illis femetipfam intueatur. Vult tandem s

8 6 8c propria vi velie poteft, nam velie nihil eft aliud, quam repetere originarium a&um, quo Temet ipfam in aeternitate conftituit Intelligentians Hoc Philofophandi modo conftantem formam Natura nancifcitur, aeque firmam & perennem ac Organismum Intelle. &us humani. Intelligentia propria vi peragit omnes fuas funöiones. Natura & Intelligentia inimicitias pofuere. Hac igitur via faciles fore videntur, quac folvantur, contradi&iones, quas ex perfvafionibus origiginariis, Tupra memoratis, explicuimus; & fummum illud problema, quod ex ucroque Problemate, Philofophiae Theoreticas & Pra h'cae injun&is, conflatur, a cujus explicatione omnino unice exfpe&anda eritphilofophia κατ' έξοχηv, plenam explicationem fperabit. Non vero heic omne tulit pun&um, qui,opinator tantummodo, viam indicavit, qua progrediendum efle TuTpicatur, ut poilulatis Tatisfiat. Explebuntur, quas defiderantur; alias vana erit indicata opinio, & conje&uras non Scientiae rationem admittet. In his vero explendis, praecipuum erit negotium commonftrare, eandem vim, quas originarie, per quemvis Tciendi a&um, nefcia ipfa Obje&orum feriem procreaverit, in volendo etiam efficacem eife: tendentem porro ad confcientiam Tui in fua abfoluta vi, intelli gentian! omnes partes Naturas conftituere, ne qua in illa admixtio fit alieni. Quo denique haec Philofophandi ratio ineptior Sc Poefeos fi&ionibus fimilsar multis videri poteft; eo ftri&iori ferie & debet Sc poteft totus cjusdem curfus peragi; quippe quas, fi

9 ullo modo interrumpatur, totum ruit Syfterna, cujus, quae exiliterinc, difcerpti, ruinae fi&iones omnino erunc. Heic vero Intelligencia ipfa, uc ex allatis patet, eft Objeöum. Philofophi & Syfterna condendum nihil eft, nifi Organismus ejusdem explicandus. Singulae igitur confcientis fui conditiones percenfendae funt, & ita inter fe conneftendse, ut qus feqaatur, nunquam fecuta fuiifet, nifi certa & determinata alia praeceifisfetj & hoc modo varias conftituuntur Epochae, nam nihil non discurfive proponi poteft, donec omnes adfuerint conditiones, & fic Intelligente deprehendac femet ipfam, qualis fic originarie. Omnis vero con ditio, prior quidem fe pofteriori alia, forte tarnen & ipfa pofterior poifibibiiitatem iuam repetit a praecedente, quse aliam forfan fuperiorem habeat; Quare, nifi primam quandam conftitueris, qua; principium fui in femet ipfa contineat, totum aedificium fundamento prorfus deftituatur. Hsec igitur fumma Con ditio, abfölute prima, eft iliud principium, quod loquimur, commune Philofophis & Theoreticae & Pra- Öicse, cujus neceflitatem, qualis nobis demum vifa fueric, hac via explicare fufcepimus. Ipfa tarnen hxc conditio fumma non ea mente principium conftituit, quod ifcpremum quoddarn Theorema eifet, nam Idealismi fequimur videndi rationem: fed quatenus primus fciendi a&us eft, ex quo poifibilitas rcliquorum ultimo derivatur. Quo-

10 niam vero in tradendo Syftemate hic non nifi verbis exprimi poteft, inde pofitionis Naturam induere vi detur, & fic principii nomen, alias vulgo Theoremati facrum, fibi vindicare poteft. Idealismus igitur in fuo primo Principio järn annunciat vitam, ut eo clarius pateat, quam inimicus fit & contrarius Philofoi)hise, ati, non cujus dubitant mens ipia affirmare in morte ejusdem jaceret. Au&ores, Qua re fe in e- Philofophia invenifte punktum illud fixum extramundanum, quod illud Archimedis vetus: $ος μοι τχ ςω> petebat, ut inde Univerfum totum moveret, intelle&a Libcrtate Tronsfccndentalu <