ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ САМАРҚАНД ДАВЛАТ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТИ БИОФИЗИКА, ИНФОРМАТИКА ВА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ КАФЕДРАСИ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ САМАРҚАНД ДАВЛАТ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТИ БИОФИЗИКА, ИНФОРМАТИКА ВА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ КАФЕДРАСИ"

Transcript

1 ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ САМАРҚАНД ДАВЛАТ МЕДИЦИНА ИНСТИТУТИ БИОФИЗИКА, ИНФОРМАТИКА ВА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ КАФЕДРАСИ БАКАЛАВРИАТ ТАЪЛИМ ЙЎНАЛИШЛАРИ 1-КУРС ТАЛАБАЛАРИ УЧУН Б И О Ф И З И К А Ф А Н И Д А Н МАЪРУЗА МАТНЛАРИ САМАРҚАНД 2013

2 ТУЗУВЧИЛАР: Н.О. Содиқов СамДМИ биофизика, информатика ва ахборот технологиялари кафедраси доценти, физика-математика фанлари номзоди. А.А. Усаров СамДМИ биофизика, информатика ва ахборот технологиялари кафедраси ассистенти, физика-математика фанлари номзоди. ТАҚРИЗЧИЛАР: Қаршиев Д.А. Тошкент педиатрия тиббиёт институти «Биофизика ва информатика» кафедраси мудири, биология фанлари номзоди, доцент, Умаров С.Х. Бухоро тиббиёт институти «Биофизика ва информатика» кафедраси мудири, физика-математика фанлари доктори, профессор Маъруза матнлари ЎзР ОЎМТВ нинг 2011 йил 16 сентябрдаги 387 сонли буйруғи билан тасдиқланган намунавий дастур асосида тузилган. 2

3 МУНДАРИЖА Мавзу номи бет 1 Сўзбоши 2 Ўқув юкланмаси ҳажми 3 Биофизика фанидан маърузалар мавзуси 4 Маъруза 1 5 Маъруза 2 6 Маъруза 3 7 Маъруза 4 8 Маъруза 5 9 Маъруза 6 10 Маъруза 7 11 Маъруза 8 12 Маъруза 9 13 Маъруза 10 3

4 СЎЗ БОШИ ФАННИНГ ЎҚИТИШ МАҚСАДИ ВА ВАЗИФАЛАРИ Олий таълим ислоҳоти, фан таълими сифатини яхшилаш хусусан тиббий олийгоҳлардаги ўқув жараёнини сифатини ва омилкорлигини оширишга, тайёрланаётган мўтахассисларнинг назарий билимларини, касбий маҳоратини ва кўникмаларини мустаҳкамлашга йўналтирилган. Тиббий таълимининг касбий хусусияти мавжуд аниқ клиник кўрсаткичларни системалаштиришни, бунинг учун, физика, умумий ва махсус биофизика фанининг барча бўлимларида маълум миқдордаги назарий билимларни билишни талаб қилади. Биофизика курсининг асосий мақсади бўлажак мўтахассисларда организмдаги аъзо ва системаларнинг фаолиятидаги физиологик жараёнларни тўғри талқин килиш учун зарур бўлган назарий ва амалий билимларни сингдириш, хар қандай касалликнинг пайдо бўлиши жараёнлари асосида биофизикавий узгаришларни бирламчилигини курсатишдир. ФАН БУЙИЧА ТАЛАБАЛАРНИНГ БИЛИМИГА, УКУВИГА ВА КУНИКМАСИГА КУЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР : Биофизика курси нихоясида талабалар қуйидаги зарурий назарий ва амалий малакаларни эгаллашлари зарур: Талабалар билиши керак: Организм аъзо ва тўқималарининг фаолияти асосида ётувчи умумий физикавий ва биофизикавий қонуниятларни. Организм тўқималари ва суюқликларининг механик, биоэлектрик ва оптик хосса ва хусусиятларини Ташки мухитнинг физикавий даволовчи ва салбий таъсирларининг асосий биофизикавий механизмлари. Талабалар бажара олиши керак: Организм тўқималари ва системаларининг механик, биоэлектрик ва оптик хусусиятларини хамда ташки мухит таъсирларини аниқлашни. УКУВ РЕЖАСИДАГИ БОШКА ФАНЛАР БИЛАН АЛОҚАСИ. Математика, компьютер техникаси ва информатика, тиббий статистика биология, биологик физика, анорганиқ кимё ва биоқимё, нормал ва патологик физиология, анатомия, гистология. 4

5 ЎҚУВ ЮКЛАНМАСИ ҲАЖМИ Таълим йўналиши Фанга ажратилган умумий соат Ўқув юкланмани аудитория дарслари турлари бўйича тақсимланиши (соатлари) Жами Маъруза Амалий Лаборатория иш Даволаш иши Педиатрия иши Стоматология Касбий таълим Мустакил иш 5

6 БИОФИЗИКА ФАНИДАН МАЪРУЗАЛАР МАВЗУСИ Маърузалар мавзуси. Маърузалар мазмуни 1 Кириш. Тиббий ва биологик физика фани, унинг таркибий Биофизика Фани тирик қисмлари. Тиббий ва биологик физика фанини математика, организмда кечадиган физика, кимё, биология, биоқимё ва физиология билан жараёнларни ургатиши, боғлиқлиги. Тиббий ва биологик физика фанининг тиббиёт биофизикани бўлимлари, фани ва амалиёти ривожланишидаги аҳамияти. биофизикани бошка фанлар Бакалавр: Организм аъзо ва тўқималарининг фаолияти Билан алоқаси хакида. асосида ётувчи умумий физикавий ва биофизикавий қонуниятларни: - Организм тўқималари ва суюқликларининг механик, биоэлектрик ва оптик ҳосса ва хусусиятларини; - Ташқи муҳитнинг физикавий даволовчи ва салбий таъсирларининг асосий биофизикавий механизмлари; - Организм тўқималари ва системаларининг механик биоэлектрик ва оптик хусусиятларини ҳамда ташқи муҳит таъсирларини аниқлашни билиши лозим; Ўқув режасидаги бошка фанлар билан алоқаси: математика, компютер техникаси ва информатика, тиббий статистика, биология, биологик физика, анорганиқ кимё ва биоқимё, нормал ва патологик физиология, анатомия, гистология. Тиббий ва биологик физика фани, унинг таркибий қисмлари. Тиббий ва биологик физика фанини математика, физика, кимё, биоқимё ва физиология фанлари билан боғликлиги. Тиббий ва биологик физика фанининг тиббиёт фани ва амалиёти ривожланишидаги аҳамияти. 2 Биоэнергетика. Тирик организмлар ва энергия манбалари. Асосий термодинамик катталиклар. Термодинамиканинг биринчи қонуни ва унинг тирик организмга тадбиқи. Эркин энергия манбалари ва уларнинг иш бажариш усуллари. Иссиқлик баланси тенгламаси. Одам ҳарорат гомеостази ва уни бошқариш турлари. Термодинамиканинг иккинчи қонуни. Энтропия тушунчаси. Термодинамиканинг иккинчи қонуни ва уни тирик организмларга тадбиқи. Пригожин теоремаси. Организм ва аъзо ҳужайраларида энергия турлари уларнинг ўзаро алмашиниш усуллари ва қонуниятлари. 3 Биомеханика. Қаттиқ жисмларнинг механик хоссалари. Деформация. Деформация турлари. Биологик тўқималарнинг механик хоссалари. Аъзо ва тўқималар фаолиятида уларнинг механик хоссаларининг аҳамияти. Одам таянч-ҳаракат аппарати, бўғимлар ва ричаглар. Эркинлик даражалари. Одам танаси ва ҳаракат аъзолари фаолиятининг динамик қонуниятлари. Эргометрия. Мускул қисқаришининг биофизикаси элементлари. Термодинамика- энергияни бир туридан иккинчи турига алмашиниш қонунларини, иш турларини ургатади. Термодинамик нуктаий назаридан биологик системалар, очик система. Термодинамик жараёнлар кайтар ва кайтмас жараёнлар. Энтропия системани тартибсизлиги тўғрисида. Биологик тўқималарни механик хоссалари; суяк, тери, қон томирлари, мускуллар механик хоссаларини ургатади. Одам таянч харакати аппартидаги бугинлар, ричаклар, эркинлик даражалари, вазинсизлик холатлари, ўта юкланиш ва вистибўляр аппарат хакида. 6

7 4 Гемодинамика. Суюқликларнинг механик хоссалари. Суюқликларнинг қовушқоқлиги ва сирт таранглигининг молекуляр асослари. Суюқликлар оқими динамикаси. Суюқлик оқимининг узлуксизлиги қонуни. Оқим турлари. Суюқликларнинг ёпишкоклиги. Вискозиметрия. Пуазейл формуласи. Гидравлик каршилик. Нютон ва нонютон суюқликлари. Суюқликларнинг найларда оқиши. Ламинар ва турбулент оқим. Рейнолдс сони. Юрак қон-томир системаси. Юракнинг иши ва куввати. Қоннинг томирларда оқиши, босим ва тезлик градиентининг ўзгариши. Қоннинг капиллярларда оқиши. Қон айланишининг механик ва электрик моделлари. Сирт таранглик. Капиллярлик ходисалари. Газ эмболияси. 5 Биомембранология. Биологик мембраналар тирик организмлар фаолиятининг асоси. Биологик мембраналарнинг моделлари. Ясси ва везикуляр системалар, биологик мембраналарни тузилиши, таркиби, фаолияти ва физик кимёвий хоссалари. Органзмда моддалар транспорти. Пассив транспорт. Диффузия. Диффузия коэффициенти, енгиллашган диффузия. Мембраналар орқали кечадиган диффузия ва унинг тенгламаси. Фик тенгламаси. Биологик мембранада моддалар биофизиковий асослари. Актив транспорт. Ионларни актив транспорт системалари. Махсус транспорт усуллари. Биоэлектрогенез асослари. Мембраналарда диффузия ва фазавий потенсиалар. Тинчлик потенсиали. Инверсия потенсиали. Ҳаракат потенсиали. Ион каналлари. Кузгатиладиган ва кузгатилмайдиган мембраналар. Нерв импулсининг таркалиши. Ходжкин-Ҳақсли тенгламаси. 6 Биологик электродинамика. Организм тўқималарининг электр ва магнит хоссалари. Биологик тўқима ва суюқликларнинг ўзгармас токдаги электр ўтказувчанлиги. Рефлексотерапиянинг физик асослари. Ўзгармас токнинг организм тўқималарига таъсирининг механизмлари. Галвани-зация ва электрофорез. Дипол системалар. Тўқималарнинг электрографияси. Электроқардиография. Векторэлектроқардиография. Ўзгарувчан ток. Ўзгарувчан ток занжирида тўла каршилик (импеданс). Ўзгарувчан ток занжирида резонанс. Организм. Тўқималарининг импеданси. Организм тўқималарининг эквивалент электр схемаси. Реографиянинг физик асослари. Суюқликларнинг оқиши ва хоссалари тўғрисида. Нормал ва Анамал суюқликлар тўғрисида. Клиникада қон қовушқоқлигини ўлчаш усуллари хакида. Қон оқишининг механик ва электрик моделлари тўғрисида. Пульс тулкини ва уни таркалиши, юра киши куввати ва уни анализи. Мембраналранинг тузилиши ва моделлари. Мембраналарнинг физик хоссалари ва мембрана орқали моддалар транспорти. Актив ва пассив транспорт ва уларнинг турлари. Тинчлик ва харакат потенциаллари уларнинг тўқималарда таркалиш юллари. Организм тўқималарининг Тула каршилиги, импендансни частатага боғлиқлиги, реографиянинг физик асослари. Ёругликнинг табиати, Ёруглик дифракцияси ва интерференцияси ходисалари. Максимум, минимум шартлари хакида. 7

8 7 Молекуляр ва квант биофизикаси. Максвелл назариясининг асосий қоидалари. Электромагнит тўлқинлар. Электромагнит тўлкинлар шкаласи. Паст ва юқори частотали электромагнит майдоннинг организмга таъсирининг биофизикавий асослари. Ёруғлик. Когерент манбалар. Отик квант генераторлари. Дифраксион спектрлар ва уларни монохроматик нурланиш олиш учун кўллаш. Спектрофотометрия. Ситофотометрия. Ёруғликнинг кутбланиши. Кутбловчи курилмалар Саҳаметрия. Ёруғлик дифраксияси ва интерференсияси. Интерфевенсион микроскопия. Ёруғликнинг ютилиши Бугер-Ламберт қонуни. Бер қонуни. Фотоэлектроколометрия. Ёруғлик сочилиши. Релей қонуни. Нефелометрия. Толали оптика ва унинг тиббиётда кўлланилиши. Квант сонлари. Бор постулатлари. Квант механикасининг асосий тушунчалари. Квант сонлари. Атом ва молекулаларнинг энергия ютиши ва чикариши. Люминессенсия, люминессенсия турлари. окс қоидаси. Биологик системаларда дюминессенсия. Биолюминессенсия, Люминессент микроскоп. Микрофлуорометрия. Поляриметрия. Саҳариметрия. 8 Сезги аъзолари биофизикаси. Биологик системаларга ташқи муҳит таъсири биофизикаси. Мураккаб системалар биофизикаси Товуш. Товушнинг физикавий ва психо-физикавий ҳарактеристикалари. Вебер-Фехнер қонуни. Доплер эффекти. Клиникада товушни ўлчашга асосланган усуллар. Ултратовуш ва инфратовуш. Вибрация ва унинг организмга таъсири. Кўриш. Кўзнинг оптик системаси. Кўриш биофизикаси элементлари. Радиоактивлик. Радиоактив парчаланишнинг асосий қонунлари. Рентген нурланиши. Активлик, унинг бирликлари. Радиоспектроскопия ва унинг тиббиётда кўлланилиши. Ионловчи нурларнинг дозиметрияси. Доза, доза куввати ва уларнинг бирликлари. Ядро магнит резонанс. Қуёш нурланиши. Термография. Ултрабинафша ва инфракизил нурлар ва уларни организм ва ҳужайраларга таъсири.. Организм фаолияти мураккаб система сифатида. Маълумотлар назарияси ва биологик жараёнларни моделлаштириш. Биологик тизимларнинг турли моделлари. Организмнинг аъзо ва системаларининг моделлари, улар фаолиятини бошкарув усуллари, стратегияси. Жами: 16 Люминесценцияни турлари, Люминесцен анализи хакида. УБ микроскоплар хакида.иссиқлик алмашиниш ва уларнинг турлари хакида. Куёш нурланишидан: даволашда фойдаланиш, термография хакида. Клиникада диагностика максадида товушга асосланган усуллар хакида. Фоноқардиография. Куз оптик системаси, яқиндан ва узокдан куришлик. Куз сезгирлигининг асослари хакида. биофизик Заррачаларнинг тулкин хоссалари, электрон микроскоп, уларни ажрата олиш кобилияти ва каттлаштириш усуллари. Ионланувчи нурланишнинг организмга таъсири хакида. Ионланувчи нурланишдан тиббиётда фойдаланиш юллари. Ионланувчи нурланиш дозалари, ўлчаш усуллари, ундан химояланиш юллари. 8

9 МАЪРУЗАЛАР МАЗМУНИ МАЪРУЗА 2 МАВЗУ: Термодинамика. тирик организмлар ва энергия манбалари. асосий термодинамик катталиклар. термодинамикани 1-қонуни ва уни тирик организмга тадбики. иссиқлик баланси тенгламаси. Термодинамикани 2-чи қонуни. Энтропия хакида тушунча. Термодинамикани 2-чи қонуни ва уни тирик организмларга тадбики. Пригожин теоремаси. Организм ва аъзо хужайраларида энергия турлари, уларнинг узаро алмашиниши усуллари ва қонуниятлари. ДАРС ВАҚТИ 90-минутлик маърузанинг хроноқартаси. ВАҚТ, минут Тирик организмлар ва энергия манбалари 5 Асосий термодинамик катталиклар 5 Термодинамиканинг биринчи қонуни ва унинг тирик организмга тадбиги 5 Эркин энергия манбалари ва уларнинг иш бажариш усуллари 5 Термодинамик системалар таърифи 5 Иссиқлик алмашинув жараёнлари, ички энергиянинг бир жисмдан бошка жисмга ёки жисмнинг бир қисмидан бошка қисмига иш бажармай узатилиши. 1.Иссиқлик утказувчанлик: 2.Конвекция: 3. Иссиқлик нурланиш: 4.Бугланиш Иссиқлик баланси тенгламаси 5 Термодинамиканинг иккинчи қонуни 8 Энтропия тушунчаси 7 Термодинамиканинг иккинчи қонунини тирик организмларга тадбиги 10 Пригожин теоремаси 10 Организм ва аъзо хужайраларида энергия турлари, уларнинг узаро алмашиниш усуллари 10 ва қонуниятлари Хулоса

10 МАЪРУЗАНИНГ МАҚСАДИ: Талабаларни биологик термодинамика қонунлари билан таништириш, жисмларни тузилишини хисобга олмасдан улар орасидаги энергия алмашинуви ва уларнинг турлари билан таништириш. Тирик организмда кузатиладиган иш турлари ва уларни механизмини тушунтириш. Термодинамикани 1-қонуни ва уни биологик системаларга тадбики хакида тушунчалар бериш. Одам организми учун энергетик баланс тенгламасини механизмини тушунтириш. Талабаларни биологик термодинамикани 2-чи қонуни билан таништириш. Термодинамика 2-чи қонунини тирик организмга тадбикини механизмини тушунтириб бериш. Эркин энергия ва богланиш энергиялар хакида тушунча бериш. Тирик хужайраларда энергия алмашиниш юлларини курсатиб бериш. Тиббиётда паст температуралардан даволашда фойдаланиш юллари тўғрисида маълумот бериш. МАЪРУЗАДАН КУТИЛАДИГАН НАТИЖАЛАР. Талабалар физикани катта бир бўлими термодинамика хакида, термодинамика жисмлар орасида энергия алмашиниши турлари хакида тасаввурга эга бўлишади. Термодинамика системалар хакида, термодинамик параметрлар хакида, энергия турлари, тирик организмда кечадиган иш турлари билан танишади. Одам организми истеъмол киладиган овкат нималарга сарф бўлишини хамда овкат хазм бўлишида организмда ажралиб чикадиган иссиқлик микдори нималарга сарф бўлиши хакида маълумотларга эга бўлади. Талабалар термодинамикани 2-чи қонуни хакида ва уни тирик организмга қандай тадбик этиш хакида маълумотга эга бўлишади. Эркин энергия ва богланиш энергиялар хакида маълумотлар олишади. Энтропия ва энтольпия хакида маълумотга эга бўлишади. Тиббиётда анестезия хоссасига эга бўлган совукдан даволашда кулланилиши хакида маълумотга эга бўлади. МАЪРУЗАНИНГ МАЗМУНИ. 1. Биологик системаларни урганишда термодинамик усулининг ахамияти ва хусусияти. 2. Термодинамикани 1-қонуни. 3. Термодинамикани 1-қонуни биологик системаларда бўладиган жараёнларни анализ килиш учун куллаш. 4. Организмнинг энергетик баланси. Иссиқлик алмашиниши, иссиқлик алмашиниш турлари. 5. Термодинамикани 2-чи қонуни тўғрисида. Тамсон ва Клазиус таърифлари. 6. Энтропияни узгариши. Энтропия система тартибсизлиги улчови хакида. 7. Гомеостаз холати хакида. 10

11 8. Эркин энергия ички энергиянинг иш бажариш учун ишлатиладиган қисми. Богланиш энергияси иссиқлик куринишда бефойда сочилиб кетади. 9. Термометрия ва калориметрия. Криоген усули. МАЪРУЗА МАТНИ. Термодинамиканинг биринчи қонуни Термодинамика системани ташкил этувчи жисмлар орасида энергиянинг бир туридан бошкасига алмашиниш қонунларини ургатадиган физикани бир бўлимидир. Системани параметрларига V, P, T, M, C, U, S киради. Агар шу параметрлардан бирортаси узгарганда система холати узгариб колишига термодинамик жараён деб аталади. Тирик организмларда энергиянинг асоий манбаси экзотермик оксидланиш жараёнидир. Бунинг учун зарур бўлган кислород атмосфера хавосидан нафас олиш давомида ютилади, у шартли равишда ўпка ва тўқималарга бўлинади. Организмда моддалар алмашинуви энергиянинг бир турдан иккинчи турга утиш жараёнлари билан бирга давом этади: Энергия билан моддалар алмашинуви хаёт-фаолиятнинг асосида ётган ягона жараёндир. Тирик организмнинг энг зарур хоссалари қуйидагилар бўлиб; энергияни ушлаб олиш, узгартириш ва турли шаклларда жамгаришдир. Тирик организм озик моддаларнинг химиявий энергиясини сарфлайди ва энергиянинг шу турини организм томонидан бажариладиган барча иш жараёнлари энергиясига айлантириб, ортикча микдордаги иссиқликни ташкарига чикаради. Термодинамиканинг биринчи қонунига биноан турли хил энергиялар бир-бирига айланиши мумкин, аммо юколмайди ва уз-узидан пайдо хам бўлмайди. Изоляцияланган моддий системанинг тулик энергияси унда содир бўладиган хар қандай жараёнда хам доимий(узгармас)дир. Энергия- материя харакатининг узгариш шаклидир ёки энергия системанинг иш бажара олиш кобилиятидир. Иссиқлик энергияси, моддани ташкил этувчи хамма атом ва молекулаларнинг тартибсиз хаотик харакатидаги кинетик энергиялар йигиндисидир. Энергия- материя харакатининг узгариш шаклидир. Тирик организмда иш бажарувчи энергия асосан химиявий энергия хисобланади. Химиявий энергия - атомларнинг молекуладаги богланиш энергиясидир. Химиявий энергия атомларнинг ташки орбиталари буйича харакат килувчи электронлар энергияси билан боғлиқ. Масалан: Усимлик баргига ютилган куёш нури фотосинтез жараёнини келтириб чикаради, бунда ёруглик энергияси 11

12 E к = nhν (2.1) n -хлорофилл тамонидан ютилган фотонлар сони ν- электромагнит тебранишлар частотаси органиқ бирикмалардаги «захирадаги химиявий энергияга айланади, яъни глюкозага. 6Н 2 О + 6СО 2 С 6 Н 12 О О кж (2.2) Бир молекула глюкозадан 36 мол. АТФ синтез килинади. (АДФ + Ф Н АТФ + Н 2 О) х 36 (2.3) Глюкозада бир молекула (мол) глюкозадан 236 кж энергия ажралиб чикади ва бунинг натижасида 236 кж АТФ синтез килинади. Глюкозанинг химиявий энергияси хужайралар оксидланиш жараёнида қисман иссиқлик энергиясига айланади, қисман-бошка шаклдаги химявий энергияга айланади. АТФ гидролизи натижасида осмотик иш (кичик қонцентрацияли сохадан катта қонцентрацияли сохага моддалар кучишига), ионларни юқори электир потенциалли сохасига кучириш (электрик иш), мускуллар қисқариши (тирик организмларда)- механик иш содир бўлади. Бунда бир қисм химиявий энергия АТФ осмотик, электрик ва механик энергияга айланиши кузатилади. Озик моддалар охирги махсулотларигача оксидланганида энергия хосил бўлиб бу энергия хаёт - фаолият ва синтетик жараёнларни кувватлаб туришга сарфланадиган ишга айланади. Мана шу ишнинг хаммаси пировард натижада иссиқликка айланадики, буни бевосита ва билвосита калориметрия усуллари билан хисоблаб чикиш ва микдори билан сифати жихатидан бир хил озик моддаларнинг калорометрик бомбада ёндирганда олинадиган иссиқлик микдорига солиштириш мумкин. Организм тамонидан чикариладиган юқоридаги иссиқлик шартли равишда бирламчи иссиқлик деб аталади. Оксидланиш жараёнида хосил бўладиган энергиянинг 50 % га яқини макроэргик боглар (АТФ)да бўлади. Мана шу боглар узилганида ажралиб чикадиган энергия харқандай ишни бажаришга сарфланади, бу иш хам натижада иссиқликка айланади. Организмда олдиндан захирада тўпланган макроэргик боглар узилганида ажралиб чикадиган ва фаол иш ВАҚТида сарфланадиган иссиқлик хам шартли равишда иккиламчи иссиқлик деб аталади. Бирламчи иссиқлик билан иккиламчи иссиқлик уртасидаги нисбат қуйидаги сабабларга кура узгара олади: 1) Организм хаёт-фаолияти жараёнлари нормал тарзда борганида энергиянинг 50% дан кўпроги макроэргик богларда захира бўлиб тўпланади. Паталогик жараёнларда организм томонидан чикариладиган иссиқликнинг каттагина қисми бирламчи 12

13 иссиқликка тўғри келади, чунки бу холда макроэргик боглар хосил бўлиш интенсивлиги пасаяди. 2) Организм томонидан иссиқлик хосил килиниши ва иссиқлик ажратилиши интевсилигининг нисбатига караб узгаради. Иссиқлик ажратиш ортганда иссиқлик хосил килиш хам кўпайиб боради, шунинг натижасида тана харорати доимий сакланади. Тана хароратининг доимий сакланишини тиббиётда гомеостазис хам деб атайдилар. Гомеостаз-грекча суздан олинган бўлиб - гомео- homoios - бир хил, stasis - харакатсиз холат маьносини билдиради. Организм ички мухитининг нисбатан таркиби ва хоссалари динамик доимийлиги асосий физиологик функциясидир. Гомеостаз - бир хил холат деганидир 1948 йилда Гомеостат асбобини биринчи бўлиб У. Эшби тавсия этган. Биосистемалардаги асосий энергия шакллари қуйидагича. Электрик энергия Z. e (ϕ 2 - ϕ 1 ) бир молекула учун Z F (ϕ 2 - ϕ 1 ) бир моль учун Осмотик энергия С kт l n 2 / с 1 бир молекула учун RT l n C 2 / с 1 бир молекула учун Химик энергия μ μ 1 01 бир молекула учун μ 02 - μ 01 = > бир моль учун Изох: L - Электроннинг заряди = 1, Кл F - Фарадей сони = N A х С = 9, Kл / кмоль N A - Авагадро сони (бир моль моддадаги молекулалар сони). Z - Ионнинг заряди. R - Газ универсал доимийлиги. R = 8,31 х 10 3 Ж / кмоль. К ; T - Абсолют харорат. C - Моляр қонцентрация. K - Больцман доимийлиги. K = 1,38 х Ж / к ; ϕ - Электрик потенциал μ 01 (μ 1 01) ва μ 02 (μ 1 02 ) - Химиявий потенциал. (1 ва 2 холатларда ). 13

14 Асосий термодинамик катталиклар харорат, ҳажм, босим ва зичлик (Т,V,Р ва ρ) аталувчи физик параметрлар хисобланади. Агар системанинг параметрлари уни атроф мухитдаги жисмлар билан узаро таьсирлашишида ВАҚТ утиши билан узгармаса, системанинг холати стационар дейилади. Мисол: Одам танасининг холати, иситилган хона ичидаги хавонинг холати ёки хужалик совуткичи ички қисмининг жуда қисқа ВАҚТ оралигидаги холати ва бошкалар. Системани ташкил этувчи жисмларни микроскопик тузилишини хисобга олмаган холда улар орасида энергия алмашинуви мумкин бўлган системаларни - термодинамика ёки термодинамик система дейилади. Термодинамик системаларни мувозанатли ва номувозанатлига ажратадилар. Биологик системалар номувозанатли системалардир. Оддийгина темодинамика деб аталувчи мувозанатли термодинамика, мувозанатли шароитда бўлган модданинг ёки термодинамик системани иссиқлик харорати билан боғлиқ бўлган умумий хоссаларини урганувчи таълимотдир. Термодинамика таълимоти асосида иссиқлик ва бошка тур энергияларнинг узаро алмашинуви ётади. Термодинамик, физик катталиклар макроскопик параметрлардир. Термодинамика тушунчалари (элементлари) механика ёки молекуляр физикадаги тушунчалардан бир мунча фарк килади. Механикада жисм бирор санок системасига нисбатан тинч турган бўлса, жисм мувозанат холатда дейилади. Термодинамик мувозанат деганда системанинг холатини белгиловчи макроскопик катталикларнинг узгармас бўлиши тушинилади, вахоланки айни бир пайтда системани ташкил этувчи заррачалар ( атом, молекула) мураккаб харакатда бўлади. Атроф мухит билан узаро богланишнинг характерига караб уч хил системани бир-биридан фарк этиш лозим: 1.Очик система. 2.Ёпик система. 3. Изоляцияланган система. 1. Агар система, бошка системалар билан хам модда, хам энергия алмашса, бундай система очик термодинамик система дейилади. 2. Агар система, бошка системалар билан факатгина энергия алмашса, ёпик (берк) термодинамик система дейилади. 3. Агар система, бошка системалар билан модда хам, энергия хам алмашмаса изоляцияланган термодинамик система дейилади. 14

15 Окимлар йук Т 1 Т 2 Т 1 = Т 2 Келадиган окимлар 1 2 чикадиган окимлар 1 2 а 2.1.-расм б Реал дунёда изоляцияланган система йўқ. Биологик системалар очик термодинамик системалардир. Термодинамик системанинг иссиқлик ва бошка тур энергияларнинг узаро алмашинуви натижасида бир мувозанат холатдан иккинчи бир мувозанат холатга утиши термодинамик жараён ёки процесс деб айтилади. Термодинамиканинг биринчи қонуни иссиқлик жараёнлари учун энергиянинг сакланиш қонунидир. Системага берилган иссиқлик микдори системанинг ички энергиясини узгартириш ва система тамонидан бажариладиган ишга сарф бўлади. Q = ΔU + А (2.4) Q- иссиқлик микдори. ΔU - системанинг ички энергияси. А - бажарилган иш ёки Q, А нинг жуда кичик кийматлари ва ΔU - нинг кичик ортирмалари учун dq = du + da (2.5) деб ёзиш мумкин. Айрим холларда термодинамиканинг биринчи қонуни қуйидагича хам тарифланади: Система ички энергиясининг узгариши система томонидан бажарилган иш ва сарфланган иссиқлик микдорининг йигиндисига тенг: ΔU = ΔQ + ΔА (2.6) Термодинамиканинг биринчи қонуни турли энергия шаклларининг эквивалент микдорда бир-бирига айланишларини изохлайди, лекин термодинамик жараённинг қандай юналишида содир бўлишини курсатиб 15

16 бера олмайди. Шунинг учун табиатдаги ходисаларни тушунтиришда термодинамиканинг биринчи қонуни етарли эмас. Масалан: 1. Таёкнинг харорати баланд бўлган қисмидан, харорати паст бўлган қисмига иссиқлик узатилади. 2. Юқорига кўтарилган жисм, унга имқоният тугдирилса, пастга тушиб кетади. Унинг потенциал энергияси кинетик энергияга ва нихоят иссиқлик энергиясига айланади. Термодинамиканинг биринчи қонунига мувофик таёкнинг совук учидан иссиқ учига иссиқлик узатилиши, юқоридан пастга тушган жисм эса, сарф килган энергиялари хисобига олдинги баландлигига кўтарилиши мумкин. Аммо ташкаридан ҚЎШИМЧА энергия олмай туриб таёкнинг совук учидан иссиқ учига иссиқлик узатилмайди, жисм эса олдинги баландлигига кўтарилмайди. Термодинамиканинг биринчи қонунидан Гесс қонуни келиб чикади. Бу қонунга кура: Химиявий жараённинг иссиқлик эффекти оралик боскичларга боғлиқ бўлмай балки химиявий системанинг дастлабки ва охирги холатлари билан белгиланади, холос. Озик-овкат махсулотлари калорияларини аниқлаш учун Гесс қонуни тиббиётга кенг тадбик этилади. Термодинамиканинг биринчи қонунини биологик системаларга тулатукис тадбик килиш мумкин. Тирик материянинг энг умумий хоссаси иссиқлик ажратиш хоссасидир. Модда алмашинуви содир бўладиган хамма хужайраларда иссиқлик ажралади. Хар қандай физиологик функциялар хам иссиқлик ажралиши билан ўтади. Лавуазье (1780 йил) ва Лаплас, ташки иш бажарилмайдиган ВАҚТда организм томонидан чикариладиган умумий иссиқлик микдори овкат таркибига кирадиган органиқ моддаларни СО 2 ва Н 2 О гача ёндиришга сарфланадиган иссиқлик микдорига жуда яқин бўлишини хайвон ва одамлар устида утказилган кўпдан-кўп тажрибалар орқали исбот этдилар. Системалар химиявий хоссалари тавсифи учун ахамиятга эга бўлган асосий термодинамик тушунчалардан бири ички энергиядир. Системанинг ички энергияси деб, куздан кечирилаётган системадаги энергиянинг хамма турларига айтилади. Системанинг ички энергияси моддаларнинг массаси, табиати ва ташки шарт-шароитларига боғлиқ. Ички энергиянинг абсалют кийматини ўлчаш эхтимоли юк. Одамнинг бир суткалик иссиқлик баланси: Кирим Чиким Озик моддалар: Чикарилган иссиқлик ккал 56,8 оксил ккал Нафасдан чикадиган газлар - 43 ккал 140г ёг ккал Ахлат ва сийдик - 23 ккал 79,9 углеводлар ккал Нафасдан чикадиган буглар ккал Теридан чикадиган буглар ккал Хар хил тузатишлар - 11 ккал 16

17 Жами: 1879 ккал Ёки 7891,8 жоуль Жами: 1859 ккал Ёки 7807,8 жоуль Куёш Фото синтез Озика Оксид кайтар реак. АТФ синтези АТФ гидролизи Иш бажариш Механик иш Электрик иш Осмотик иш Биосинтез 2.2-расм Ички энергиянинг бир жисмдан бошка жисмга ёки жисмнинг бир қисмидан бошка қисмига иш бажармай узатилишини иссиқлик алмашиниши дейилади. Иссиқлик алмашиниш бир қанча усуллар билан амалга ошириши мумкин: 1. Иссиқлик утказувчанлик, 2. Конвекция, 3. Иссиқлик нурланиш, 4. Бугланиш. Иссиқлик утказувчанлик йўли билан иссиқлик узатилиши модда зарралари бир-бири билан тукнашиши натижасида бўлади. Масалан, стержен олайлик: Δι Т 1 Т 2 S 2.3.-расм 17

18 Бундай стерженнинг икки бир-бирига паралел, хароратлари Т 1, Т 2 бўлган S 1, S 2 кесимлари орасидаги узатиладиган иссиқлик микдори, шу кесимларнинг юзи (S)га ва улар орасидаги абсалют хароратлар айирмасига (dт) хамда иссиқлик утиб турган (Δt) ВАҚТга тўғри пропорционал бўлиб, улар орасидаги масофа (Δl) га тескари пропорционалдир, яьни: Т 1 Т 2 ΔQ = k Δt S (2.7) Δl бунда k - Иссиқлик утказувчанлик коэффициенти модданинг табиатига боғлиқ, ёки dt Δ Q = k ΔS Δt; ( k = ж / м с К ) (2.8) dl Иссиқлик таркалиши юналишига тик бўлган S - юзадан бирлик ВАҚТ ичида ўтаётган иссиқлик микдори ΔQ - ни шу сиртдан утувчи иссиқлик оқими Ф s дейилади: ΔQ Ф s = ; (2.9) Δt ёки = k S Т 1 Т 2 Δl Ф s (2.10) Одам танасининг уртача солиштирма иссиқлик сигими ккал С о = 0,88 га тенг. кг град. Тўқималар солиштирма иссиқлик сигими 1. Ясси суяклар 0,30 2. Найли суяклар 0,71 3. Ёг тўқималари 0,71 4. Қон 0,93 5. Одамнинг барча қисмлари 0,82 : 0,95 6. Одам бутун танаси 0,80 Суяк ва газларнинг иссиқлик утказувчанлиги кичикдир. Иссиқликнинг конвекцион усул билан алмашинуви табиатда кенг таркалган. Сув конвекцияси уйларни иситишда кенг кулланилади. ёки Ф к = К к. S. (Т 1 - Т 2 ) (2.11) Q к = К к. S. (Т 1 - Т 2 ). Δt (2.12) К к = конвекцион иссиқлик берилиш коэффициенти, конвекция юзага келадиган мухитнинг(сув, хаво) хоссаларига, иссиқлик берадиган сиртнинг хоссаларига, иссиқ сиртни ураб олган мухитнинг қандай жойда 18

19 урнатилишига боғлиқ. Улчов бирлиги ж / м 2. с. Кельвин ёки масалан силлик вертикал девор хаво билан уралган бўлса, К = 1, ж / м 2. с. Кельвин Нурланиш билан иссиқлик алмашинувида мухит бўлиши шарт эмас, вахоланки иссиқлик утказувчанлик ва конвекция усули билан иссиқлик алмашинувида бирор мухит (яьни воситачи) бўлиши керак. Нурланиш хавосиз фазода хам таркалади. Харорати абсалют нолдан фарк килувчи хар қандай жисмдан иссиқлик нурланади. Масалан одам танаси хам доимо иссиқлик нурлаб туради, унинг тулкин узунлиги инфракизил сохада ётган бўлиб максимуми тахминан λ = 9000 Нм га тўғри келади. Жисмларда содир бўладиган исиклик нурланишини хисоблаш учун Стефан - Больцман (Абсалют кора жисм энергетик ёритувчанлиги) қонунидан фойдаланилади, яьни: R = σ. T 4 (2.13) σ - Стефан Больцман доимийси. σ = 5, Вт / м 2. К 4 Кулранг жисмлар учун эса, R к = α. σ. T 4 (2.14) α - ютиш коэффициенти. Одам териси: α = 0,9 Жун, ипак: α = 0,76 Пахта тўқималари (ип газламалари): α = 0,73 Одамнинг атроф мухитга узаро таьсирланиши туфайли нурланиш орқали юкотадиган кувватини қуйидагича аниқлаш мумкин: Р = Р 1 - Р о = S. σ. (Т Т о 4 ) (2.15) Яланғоч одам бир секундда = 122 ж / с энергия юкотади. Р = 1,5. 5, ( ) ж / с = 122 ж / с бунда: S = 1,5 м 2 одам танасининг юзаси. σ = 5, ж 2 4 / м. к одам териси учун Стефан - Бальцман доимийси Т о = 291 о К ; t о = 18 о С - мухитнинг харорати. Т 1 = 306 о К ; t 1 = 33 о С - тана териси сиртининг харорати 19

20 Бугланиш йўли билан иссиқлик алмашинув, тери сиртидаги сув, буглари ўпкадан бўладиган бугланишга боғлиқ. Одам танасидан (организмидан) чикадиган умумий иссиқлик микдорининг 30% ни бугланиш орқали иссиқлик алмашинув ташкил этади. Сувнинг солиштирма бугланиш иссиқлиги (С = 580 ккал / кг ) жуда катта бўлганлиги учун тери сиртидан ва ўпкадан бўладиган бугланиш хисобига катта энергия чикади. Хар суткада ўпка орқали бўладиган бугланишда тахминан m = 350 грамм сув буги хосил бўлади. Нормал терлашда атрофдаги мухитнинг харорати (16 : 18) о С бўлганда бир суткада m = 500 грамм сув тери орқали бугланади. Ўпка ва тери орқали m = 850 грамм бугланиши учун иссиқлик берилиши энергияга айланганда 493 ккал ни ёки Жоулни ташкил этади. Бир сутка ичида одам 1700 ккал иссиқликни атрофдаги мухитга беради, шундан 20% (340 ккал) иссиқлик утказувчанлик ва аконвекция, 50% (850 ккал) нурланиш билан бўлса, 30% (510 ккал) бугланишни ташкил этади. ( ) ккал иссиқликка эквивалент механик ишга сарфланса, бир суткалик умумий энергия берилиши тахминан ( ) ккал ташкил этади. Иссиқ мухит билан даволашда кўп иссиқлик захираси (запаси) га эга бўлган ва иссиқликни организмга аста-секин берадиган мухитлардан фойдаланилади. Бундай мухитлар, биринчидан, катта солиштирма иссиқлик сигимига эга бўлиши ва иккинчидан, иссиқлик утказувчанлиги кичик бўлиши керак. Айникса сув, торф, шифобахш балчиклар, парафин, кумлар ана шундай мухитлар туркумига киради. Даволашда ишлатиладиган сувнинг иссиқлик утказувчанлиги ва конвекцияси катта бўлгани учун харорати 45 о С дан ошмаслиги керак. Иссиқлик утказувчанлиги сувга нисбатан кичик бўлган торф ва балчикларнинг харорати 50 о С гача бўлиши мумкин. Балчик мухитлар организмга бир томондан иссиқлик билан таьсир этса, иккинчи томондан, таркибидаги хилма-хил моддалари тери орқали организмга утиб, биохимиявий таьсир курсатади. Иссиқлик билан даволашда кулланиладиган мухитлардан яна бири парафиндир. Харорати (60 70) о С иситилган парафин тери устига калин қатлам килиб ёйилади, унинг иссиқлик утказувчанлиги катта эмас, конвекцияси эса юк, иссиқлик сигими катта. Парафиннинг терига тегиб турган қатлами совиб котади ва юқори қатламларини таьсири каттадир. Даволашда кум ва лойдан хам фойдаланилади. Хулоса килиб айтганда тирик организм хаёт фаолиятида узлуксиз равишда энергия ишлатиш билан боғлиқ. Бир томондан озука моддаларининг организмда кайта ишланиши хисобига иссиқлик пайдо бўлса, иккинчи томондан организм ташкарига иссиқлик чикариб туради. 20

21 Одам организми иссиқ қонлик ёки гомойотермли, яьни тана харорати доимийдир. Ташки мухитга караб тана харорати узгариб турадиган хайвонларни совук қонли ёки пойкилотермли деб аталади. Масалан: бақанинг харакатини хароратга караб кузатсак, танаси харорати t о = 0 о С бўлганда l = (10 : 15) см га сакрайди, гавда харакати t о = (20 : 25) о С бўлганда эса l = 100 см гача сакрайди. Организмда иссиқлик хосил бўлиши Химиявий терморегуляция, организмдаги иссиқликнинг ажралиши физик терморегуляция деб аталади. Термодинамиканинг биринчи қонунини тирик организмга тадбик килиб уни қуйидагича таьрифлаш мумкин: Озука моддалар хисобидан пайдо бўладиган иссиқлик энергияси (Q) атроф мухитга бериладиган иссиқлик микдори (Q й) урнини компенсация (коплаш) хамда организм бажарадиган (А) ишга сарф бўлади: Q = Q й + А (2.16) Бу коида одам организми учун иссиқлик баланси тенгламасидир. Бу тенгламада организмнинг усиши, тўқималарнинг янгиланиши, запас (жамгарма) хосил бўлиши ва бошка далиллар хисобга олинмаган. Бу тенгламадаги хар бир микдорни тажрибада аниқлаш мумкин йилда Лавуазье ва Лаплас мисдан ясалган калориметр ичига денгиз чучкасини куйиб тажриба утказганлар. Бу усул иссиқ қонли хайвонлар О 2 ни нормал истемол килиб СО 2 ажратганда хосил бўладиган иссиқликни хисоблашга асослангандир. Овкат таркибига кирган органиқ моддалар (оксил, ёг, углевод) СО 2 ва Н 2 О гача ёнганда ажралган иссиқлик микдори хисобланади. Масалан, шакар (углердларининг) ёниши қуйидагича аниқланади: С 6 Н 12 О 6 + 6О 2 = 6СО 2 + 6Н 2 О ккал (2847,6 ж) 1 моль глюкозанинг (180 грамм) оксидланишида 6 моль О 2 газининг сарфланиши, (1 моль газ 22,4 л ҳажмни эгаллайди) 6 моль Н 2 О ва 6 моль СО 2 газининг хосил бўлиши 678 ккал иссиқлик ажралиши билан юз беради. Демак 1 л. О 2 сарфланиши ёки 1 л. СО 2 нинг ажралиши эса 5,047 ккал иссиқлик ажралишига олиб келади. Шундай килиб, сарфланадиган О 2 микдорини ёки ажралган СО 2 газ микдорини литрларда хисоблаб, 5,047 ккаллорияга кўпайтириш билан ажралган иссиқлик микдорини хисоблаш мумкин. Организмдан ажралиб чиккан иссиқлик микдорини икки усул билан аниқлаш мумкин: 1) Озука моддаларининг оксидланиши учун сарфланган О 2 микдорини ва ажралган СО 2 микдорини аниқлаб, ажралган иссиқлик микдорини хисоблаш. 2) Калориметр ёрдамида организм чиказган иссиқлик микдорини тажрибада ўлчаш. 21

22 Организмнинг атроф мухитга берадиган иссиқлик микдорини аниқ хисоблаш учун махсус ясалган биоқамерадан - биоқалориметрдан фойдаланилади. Этуотер - Бенедикт калориметри қуйидагича: 2.4.-расм Камера иссиқлик утказмайдиган девор билан чегараланган; Д - камерани ёритиш учун дераза, В - шамоллатиб туриш учун вентилятор. Вентилятор камерани ортикча карбонат ангидриддан, намликдан тозалаб туради. П 1 - П 2 - П 3 - Нам ютгичлар системаси. Р баллондан, С - Счёётчик (хисоблагич) орқали камерага кислород киритилади, натижада камерани кислород билан бойитилади. Калориметрик найлар системасидан сув оқиб туради. Камерага оқиб кираётган ва чикаётган сув хароратлари термометрлар билан (t 1 ва t 2 ) ўлчанади. Б - идиш тагига оқиб тушган сув микдорини ўлчаб, унинг бошлангич ва кейинги хароратларини (t 1, t 2 ) билган холда сувни иситишга сарфланган иссиқлик микдорини аниқлаш мумкин. Бугланиш йўли билан организмда чиказилган намнинг микдорини эса ютгичлар (П 1, П 2 ) воситаси билан аниқлаб олинади. Нам ютгич (П 3 ) воситаси билан ажралган СО 2 микдори аниқланади. Тажриба натижасида калориметрик усул билан одам томонидан чиказилган иссиқлик микдори, ютилган кислроднинг микдори, ажралган СО 2 микдори бевосита ўлчаниши мумкин. Олинган натижаларга кура оксил, ёг, углеродлар алмашинуви балансини аниқлаш мумкин. Иссиқлик балансининг хисоблашда тажриба шундай олиб борилиши керакки, бунда иккиламчи иссиқлик пайдо бўлиши минимал бўлмоги зарур, акс холда юқорида келтирилган мулохаза ва хисоблашлар бекор бўлиш эхтимоли бор. 22

23 Абу Али Ибн Сино кўплаб тажрибалар ва клиник кузатишлар натижасида қуйидаги хулосага келди, хамма хаёт ходисалари асосида икки карама-каршилик ётади: «Иссиқлик совуклик» ва «курук - нам» бу туртта асоснинг мувозанатлашуви организмнинг соглом холатини ташкил этади. Бизнинг эрамиздан олдин Кадимги Грек хакими ва философи Эмпедокл (490:400 йиллар эрамизгача), моддаларнинг (нарсаларнинг) рангбаранг куриниши туртта илдизга боғлиқ: Ер, сув, хаво ва олов. Дунёнинг моддий асоси ана шу илдизлар бўлиб аниқ физикавий куринишга эгадир. Ерга - совуклик ва куруклик хос бўлса, сувга - совуклик ва намлик, хаво - эса кизиган ва нам, олов киздириши билан характерлидир. Эмпедоклнинг фикрича, юқоридаги асосларни кушилиши ёки бўлиниши (ажралиши) икки карамакарши кучнинг «дустлигига» ва «душманлигига» олиб келади.. Ундан кейин Гиппократ бизнинг эрамизгача ( йилларда) Эмпедокл таьлимотидан фойдаланиб, шу жумладан Гален ( йиллар эрамиздан олдин) организмнинг турт бош суюқлиги (соки), (қон, сулак, сарик ва кора ут) таьлимоти асосида турт мижоз (темперамент) классификациясини (синфини) тузишга харакат килдилар. Гиппократнинг юқоридаги классификациясига мувофик, хамма одамлар қуйидаги тип (темперамент) га бўлинадилар: 1. Холериклар 2. Сангвиниклар 3. Меланхоликлар 4. Флегматиклар. Термодинамикани 2-чи қонуни. Иссиқлик жараёнлари учун энергиянинг сакланиш қонуни хисобланган термодинамиканинг биринчи қонуни жараёнларда иштирок этадиган энергиянинг хар хил шакллари уртасидаги микдорий аниқлашга ёрдам беради, лекин уша жараённинг утиши мумкин-мумкин эмаслиги тўғрисида хамда унинг кайси томонга караб авж олиб бориши тўғрисида хеч нарса айтилмайди. Масалан: Термодинамиканинг биринчи қонунига биноан иссиқлик алмашинишида иссиқликнинг иссиқрок жисмдан совук жисмга уз-узидан утиши мумкин бўлганидек, бунинг тескариси, иссиқликнинг совукрок жисмдан иссиқрок жисмга утиши хам мумкин. Лекин кундалик тажрибалардан маълумки, табиатда иккинчи жараён амалга ошмайди. Термодинамиканинг иккинчи қонуни энергия айланишининг хамма жараёнлари энергиянинг маълум бир қисми иссиқлик куринишида сочилиши билан ўтади деб ургатади. Энергиянинг хамма тури хам хамиша тулик иссиқликка айланиши мумкин, лекин иссиқликнинг иш жараёнлари энергиясига ўта оладиган энергияга тулигинча кайта айланиши мумкин эмас. 23

24 Классик термодинамика қонунларини мувозанат холатида ёки мувозанатга яқин холатда турган системаларни куздан кечиришда тадбик килиш мумкин. Мувозанат холати системанинг максимал (стабиллиги) тургунлиги билан таърифланади; Системада бўлиб ўтадиган хар қандай узгаришлар уни мувозанатга яқинлаштиради. Хам тўғри юналишда, хам тескари юналишда ўтадиган жараёнлар кайтар жараёнлар деб аталади. Факатгина бир юналишда ўтадиган жараёнлар кайтмас жараёнлар дейилади. Кайтар термодинамик жараён деб атрофдаги мухитда қандай бўлмасин бирор хил узгаришларсиз системанинг дастлабки холатга кайтиб келишига юл куювчи жараёнга айтилади. Бунинг тескариси кайтмас жараён хисобланади. Хамма реал жараёнлар кайтмасдир. Тирик организмларни хам уз ичига оладиган очик системаларда утувчи жараёнлар табиатан кайтмас жараёнлардир. Термодинамика иккинчи қонунининг бир неча таърифлари мавжуд. 1.Клаузиус таърифи: Иссиқлик уз-узидан харорати паст бўлган жисмдан харорати юқори бўлган жисмга ўта олмайди. 2. Томсон таърифи: Бир жисмнинг совиши хисобига иссиқликнинг ишга айланиши мумкин бўлган ягона даврий жараён бўлиши мумкин эмас (Абадий двигател). Иссиқлик машинасида берилган иссиқлик микдори хисобига иш бажарилади, аммо бундай иссиқликни бир қисми албатта совитгичга узатилади. Термодинамиканинг иккинчи асосига мувофик бўлиши мумкин бўлган ва бўлиши мумкин бўлмаган даврий жараёнлар қуйидагича схемада курсатилиши мумкин. а) иситгич Q 1 Q 2 Иссиклик машинаси совутгич А=Q 1 -Q 2 б) иситгич Q 1 II-тур абадий A=Q 2.5.-расм 24

25 Системанинг узини бошлангич холатига кайтариш жараёни цикл ёки айланма жараён дейилади. Тўғри ва тескари цикл мавжуд. Тескари цикл совитгич машинасини ишига мос келса, тўғри цикл иссиқлик машинасининг ишига мосдир. Масалан: График равишда ифодаласак. P P а 1 1 а б 2 б 2 0 тугри цикл V 0 1-а-2-б расм тескари цикл 2-а-1-б-2 V Бажарилган ишнинг ишчи модда томонидан исситкичдан олинган иссиқлик микдорига нисбати иссиқлик машинасининг ёки тўғри циклнинг фойдали иш коэффициенти дейилади. η = А/Q (2.17) Бажарилган иш иссиқлик микдорларининг алгебраик йигиндисига тенг бўлганлиги учун: А = Q 1 + Q 2 (2.18) демак η = (Q 1 + Q 2 ) / Q 1 (2.19) Бунда Q 1 мусбат, Q 2 манфийдир. (Q 1 - ишчи модда хосил килган иссиқлик микдори, Q 2 ишчи модданинг совитгичга берган иссиқлик микдори). Кайтувчан жараёнлар учун Карно циклнинг фойдали иш коэффциенти (ФИК) факат иситгичнинг ва совитгичнинг хароратлари Т 1 ва Т 2 га боғлиқлигини исботсиз курсатганимизда қуйидагича ифодаланади: η = (Т 1 - Т 2 ) / Т 1 (2.20) График равишда ифодаласак, 25

26 Карно термодинамиканинг иккинчи қонунига асосланиб, айни бир исситгич ва совитгичли иккита изотерма ва иккита адиабатадан иборат цикл буйича ишловчи хамма кайтувчан машиналарнинг Ф.И.К. бир-бирига тенг бўлиб, ишчи моддага ва циклни бажарувчи машинанинг канструкциясига боғлиқ эмас: Кайтмас машинанинг Ф.И.К. кайтувчан машинанинг Ф.И.К - дан кичикдир. Бу коидаларни математик ифодасини қуйидагича ёзиш мумкин: (Q 1 + Q 2 ) / Q 1 (Т 1 - Т 2 ) / Т 1 (2.21) Бу ерда тенглик «=» ишораси кайтувчан циклга, «<» ишораси эса кайтмас циклга тегишлидир. P , 3-4-Изотермалар 2-3, 4-2-Адиабаталар 0 V расм Бу циклда ишчи модда идеал газ хисобланади Икки жисм орасидаги иссиқлик алмашиниш иш бажарилмасдан юз беради деб фараз килинса, яъни Q 1 + Q 2 = 0 у холда Т 1 - Т 2 > 0 ва Т 1 >Т 2, бу эса уз-узича ўтаётган жараёнда иссиқлик харорати юқорирок бўлган жисмлардан харорати пастрок бўлган жисмга ўтади, деган Клаузиус таърифига мос келади. Агар иссиқлик машинаси иссиқлик алмашиниши жараёнида олган энергиясини тула иш бажариш учун сарф килиб, совитгичга энергия узатмаса, у холда Q 2 = 0, бўлгани учун (1 Т 2 / Т 1 ) 1, Лекин бундай бўлиши мумкин эмас. Чунки Т 1 ва Т 2 мусбат. Бундан Томсоннинг иккинчи тур абадий двигатель бўлиши мумкин эмас, деган таърифи келиб чикади ва қуйидаги ифодани ёзиш имқонияти тугилади: 1 + Q 2 / Q 1 1 Т 2 / Т 1 (2.22) ёки Q 1 / Т 1 + Q 2 / Т 2 0 (2.23) 26

27 Ишчи модда томонидан олинган ёки берилган иссиқлик микдорининг, иссиқлик алмашиниш жараёнидаги хароратга нисбати келтирилган иссиқлик микдори дейилади. Етарлича кичик бўлган келтирилган иссиқлик микдорларининг йигиндисини қуйидагича интеграл орқали ифодалаш мумкин. dq / T 0 (2.24) «<» - белги кайтмас цикл учун, «=» - белги эса кайтувчан циклларга уринли. Юқорида термодинамик жараёнларда энергиянинг бир қисми иссиқликка айланиши ва сочилиши хакида фикр юритдик. Иссиқлик машиналарида иситгич ва совитгич бўлиши шарт, иситгичдан олинган иссиқликнинг бир қисми совитгичга берилади, совитгичга берилган иссиқликни ишга айлантириб бўлмайди. Турли хил иссиқлик машиналарининг иш жараёнида ёкилги энергиясининг бир қисми (25 40)% фойдали иш бажаришга сарфланади, қолган қисми (60 75)% эса фойдасиз исроф бўлади. Турли хилдаги энергетик жараёнларда иссиқликнинг сочилиб таркалиши даражасини белгилаш максадида энтропия деб аталадиган тушунчадан фойдаланадилар. Энтропия сузи 1854 йилда Рудольф Клаузиус томонидан фанга киритилган бўлиб, «Тропе» - айланиш, узгариш маъносини англатади. Клаузиус «Тропе» сузига «эн» ҚЎШИМЧАсини кушиш билан янги термин энтропия пайдо бўлган. Клаузиус бу янги сузни Х1Х асрда кенг ишлатилаётган энергия тушунчасига алоқадорлигини кузда тутган. Клаузиус энергиянинг бир турдан иккинчи турга айланиши, масалан иссиқлик энергиясининг фойдали механик иш бажаришга айланишини энтропия функцияси ёрдамида тахлил килди. Шунинг учун хам у «Тропе» сузини «энтропия» терминига асос килиб олган. Иссиқлик машиналарида энергиянинг бир қисми хеч қандай иш бажармайди. Ана шу «бекорга» сарф бўладиган иссиқлик микдори фойдали иш бажариш учун «энтропия сарфлайдиган» энергия хисобланади. Энтропия системанинг холат функциясидир. Система иссиқлик холатини энтропия акс эттиради. Больцман физик ва химиявий жараёнларда энтропиянинг ортиб боришини системанинг эхтимол холати билан боглаб, термодинамиканинг иккинчи қонунини статистик юл билан асослаб берди. Яъни Максвелл назариясини давом эттириб, барча физик системалар уз-узидан мувозанат холатига келади, идишдаги газ молекулалари харакати мисолида харорат ва босим ҳажм буйича бир хил бўлади ва бу мувозанатга интилишда энтропия ошиб боради, деган фикрни баён килди. Бундан энтропия билан термодинамик эхтимоллик логарифмик пропорционал богланишга эга эканлигини қуйидагича ёзиш мумкин 27

28 S = K * lnw тер (2.25) К Больцман доимийси, К = 1,37 * Ж/град. Термодинамик эхтимоллик деб, заррачалар жойлашиши турларининг сони ёки ушбу макро холатни амалга оширувчи микро холатлар сонига айтилади. Америкалик олим Клод Шеннон ахборот микдорини ўлчаш учун энтропиянинг эхтимолият билан боғлиқ бўлган Больцман формуласидан фойдаланди. Яъни: Н = - Σ Р i * log P i (2.26) Энтропия максимал кийматга эга бўлиши учун Σ Р i * log P i энг катта кийматга эришиши керак. Бунинг учун Р 1 = Р 2 = ---- = Р n бўлиши керак. Ахборот назарияси пайдо бўлгандан сунг Больцман энтропияси факат тартибсиз (хаотик) харакатдаги системалар учунгина эмас, балки маълум тартибдаги системалар учун хам куллана бошланди. Энтропия система тартибсизлигини белгилайдиган катталикдир. Шунинг учун «Энтропия тартибсизлик меъёри» дейиш мумкин. Шундай килиб энтропия системанинг батартиблигига боғлиқдир. Система камрок эхтимол холатдан кўпрок эхтимол холатга ўтадиган бўлса, энтропия ортиб боради. Термодинамиканинг иккинчи қонунига мувофик, ёпик системада юзага чикадиган хар қандай спонтан (уз-узидан бўладиган) жараён, агар у кайтмас бўлса, энтропия ортиши билан боради, холбуки кайтар жараёнларда энтропия узгариши (Δ S) жараён иссиқлик эффекти (Q) нинг абсалют харорат (Т) га нисбатига тенг. Δ S = Q / Т (2.27) Агар система бир холатдан бошка холатга утган бўлса ва бу утиш жараённинг табиатидан катъий назар (яъни у кайтувчанми ёки кайтмасми) бу утиш холатлари орасида юз берувчи хар қандай жараёнлар учун энтропиянинг узгариши, икки холат энтропиясининг айирмаси кайтувчан изотермик жараёнда қуйидагича хисобланади: S 2 S 1 = dq / T = 1/ T dq = Q / T (2.28) Бунда Q узгармас харакатда системанинг биринчи холатдан иккинчи холатга утиши жараёнида система томонидан олинган тулик иссиқлик микдори. Демак энтропиянинг узгариш қонуни қуйидагича ёзилади: S 2 S 1 = ds = dq / T (2.29) 28

29 Агар харорати паст бўлган жисмдан харорати юқори бўлган жисмга узузидан иссиқлик утса, бунда система энтропияси камайган бўлар эди: ds = ds 1 ds 2 = dq / T 1 - dq / T 2 < 0 (2.30) Шундай килиб изоляцияланган системада энтропиянинг камайишига олиб келадиган жараёнлар утиши мумкин эмас. Бу термодинамиканинг иккинчи асосидир. Классик термодинамика қонунлари ёпик системадаги жараёнларни изохлаб бера олади. Организм эса берк система эмас, классик термодинамика қонунларини тирик организмда содир бўладиган жараёнлар учун тадбик килиб бўлмайди. Шунинг учун тирик организмлар очик термодинамик система деб каралади. Тирик организмлар атроф мухит билан энергия билангина эмас, балки модда билан хам алмашиниб турадиган очик системадир. «Организм - мухит» системасидан организмни ажратиб бўлмайди. Очик системалар термодинамик назарияси Колосовский, Де Донде, Пригожин ва бошкалар томонидан ишлаб чикилди ва биологик жараёнлар энергетикасини термодинамик мувозанат позицияларидан туриб тушунтирдилар. Тирик организмларни хам уз ичига оладиган очик системалар мувозанатмас холатда туради, чунки уларга ташки мухитдан энергия таркибида энергия бўладиган моддалар куринишида тинмасдан кириб туради ва иссиқлик ажралиб боради. Системанинг мувозанатмас холатда бўлишига сабаб шуки, организмда вужудга келадиган хар хил (химиявий, электрик, диффузион, иссиқлик ва хоқазо) градиентлар хилма-хил оқимларни модда диффузияси оқими, ионлар, электронлар оқими ва бошкаларни юзага келтирадиган куч бўлиб хисобланади. Анашу кучлар ва улар юзага келтирадиган оқимлар системани термодинамик мувозанатдан чикаради. Биологик система энтропиясининг умумий узгариши (ds) ни шартли равишда икки қисмга ажратиш мумкин: ds = ds i + ds e (2.31) Бунда ds i биолгик системада содир бўладиган кайтмас жараёнлар билан боғлиқ бўлган энтропия узгаришидир. ds e организм билан ташки мухит уртасидаги алмашинув натижасида содир бўладиган энтропия узгаришидир. Организмнинг хаёт фаолияти давомида унда доимо мусбат энтропия пайдо бўлиб ташки мухитдан келадиган эркин энергияни «манфий» энтропия оқими деб караш мумкин. Идеал изотермик жараёнда сарфланадиган иссиқликнинг энг кўп микдори шу системанинг бажарган ишига сарф бўлади деб хисобласак, 29

30 А = R * T * ln V 2 / V 1 ; Q ва U = const (2.32) Бўлиб ички энергия узгармайди. Изотермик жаранда система холатини узгартириш учун иш эркин энергия хисобига бажарилиши мумкин. Энтропиянинг узгаришидан dq ни термодинамиканинг биринчи қонунига куйсак, dq = T * ds = du + da (2.33) хосил бўлади. Юқоридаги тенгламадан da = - d (U - TS) = - df (2.34) Иш системанинг эркин энергияси камайиши хисобига бажарилади. Система доимий ҳажмда (V = const) бўлганида, F = U TS (2.35) F эркин энергия, TS богланган энергия Термодинамиканинг иккинчи қонуни энергиянинг узаро айланишларига муайян чеклар куяди ва жараёнларнинг утиш доираларини белгилаб олишга имқон беради. Ички энергия иккита катталикдан, яъни: F эркин энергия ва T * ΔS богланган энергиядан ташкил топади: ΔU = ΔF + T *ΔS: ёки du = df + T * ds (2.36) Агар абсалют кийматларини олсак, U = F + T * S келиб чикади. Демак, системанинг ички энергияси (U), эркин энергия (F) ва богланиш энергиялари (T * S) йигиндисидан иборатдир. Богланиш энергияси (T * S) энтропия билан алоқадор. Энтропия қанча катта бўлса, богланиш энергияси хам шунча катта бўлади. Системада богланиш энергияси қанча катта бўлса, шунча кўп энергия сочилади, иссиқликка айланади, жараён шунча кайтмас бўлади. Демак энтропия энергиянинг сочилиш, иссиқликка айланиш, «кийматсизланиш» ва жараёнларнинг кайтмас улчовидир. Стационар холатда эркин энергия тухтовсиз равишда, аммо доимий тезлик билан узгариб боради, системанинг умумий энергияси эса хамиша бир даражада тураверади. Сабаб шуки, система атроф мухитдан узидаги узгаришлар натижасида қанча энергия юкотадиган бўлса, шунинг урнини тулдирадиган микдордаги эркин энергияни узлуксиз олиб туради. Ле Шателье Браун тамойилига мувофик, системани мувозанат холатидан чикарадиган ташки таъсирлар уша системада бояги таъсирининг натижасини сусайтиришга интиладиган жараёнларни вужудга келтиради. Ташки таъсирлар арзимас даражада бўлса, системанинг баркарорлиги сакланиб қолади, таъсир кучли бўлганда эса система бир баркарор холатдан 30

«Биофизика» фанидан оралиқ назорат учун ўргатувчи-назорат қилувчи тест саволлари

«Биофизика» фанидан оралиқ назорат учун ўргатувчи-назорат қилувчи тест саволлари ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ ТИББИЁТ АКАДЕМИЯСИ ТАСДИҚЛАЙМАН Тиббий профилактика факультети декани проф. Ф.И.Саломова 2015 й. «Биофизика» фанидан оралиқ назорат учун ўргатувчи-назорат

Διαβάστε περισσότερα

Комплекс ўзгарувчили функциялар назарияси

Комплекс ўзгарувчили функциялар назарияси ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ Математика факультети Математик анализ кафедраси Комплекс ўзгарувчили функциялар назарияси фанидан Маърузалар

Διαβάστε περισσότερα

«Олий математика» фанидан бахорги мавсум учун маърузалар туплами

«Олий математика» фанидан бахорги мавсум учун маърузалар туплами Узбекистон Республикаси олий ва урта масус таълим вазирлиги Буоро озик-овкат ва енгил саноат тенология институти «Математика» кафедраси «Олий математика» фанидан баорги мавсум учун маърузалар туплами Буоро

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ КИМЁ-ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ КИМЁ-ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ КИМЁ-ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ ОЗИҚ ОВҚАТ САНОАТИ МАШИНА ВА ЖИҲОЗЛАРИ МЕХАНИКА АСОСЛАРИ КАФЕДРАСИ АМАЛИЙ МЕХАНИКА ФАНИДАН РЕФЕРАТ МАВЗУ:

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АВИАЦИЯ ИНСТИТУТИ ФУКАРО АВИАЦИЯСИ ФАКУЛЬТЕТИ ФИЗИКА ВА КИМЁ КАФЕДРАСИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АВИАЦИЯ ИНСТИТУТИ ФУКАРО АВИАЦИЯСИ ФАКУЛЬТЕТИ ФИЗИКА ВА КИМЁ КАФЕДРАСИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АВИАЦИЯ ИНСТИТУТИ ФУКАРО АВИАЦИЯСИ ФАКУЛЬТЕТИ ФИЗИКА ВА КИМЁ КАФЕДРАСИ К.А.САМИГОВ ОПТИКА, АТОМ ВА ЯДРО ФИЗИКАСИ БЎЙИЧА МАЪРУЗАЛАР

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАъЛИМ ВАЗИРЛИГИ. ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ Р. Муминова С. Турдахунова ОЛИЙ МАТЕМАТИКА

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАъЛИМ ВАЗИРЛИГИ. ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ Р. Муминова С. Турдахунова ОЛИЙ МАТЕМАТИКА ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАъЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ МОЛИЯ ИНСТИТУТИ Р. Муминова С. Турдаунова ОЛИЙ МАТЕМАТИКА МАСАЛАЛАР ТЎПЛАМИ II ҚИСМ Институтнинг барча бакалавриат таълим ё`ҳалишлари

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ. Математика, амалий математика ва физика йўналишлари учун

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ. Математика, амалий математика ва физика йўналишлари учун ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ Математика амалий математика ва физика йўналишлари учун ДИФФЕРЕНЦИАЛ ТЕНГЛАМАЛАР фанидан МАЪРУЗАЛАР МАТНИ Тузувчилар:

Διαβάστε περισσότερα

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ БЕРДОҚ НОМИДАГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ БЕРДОҚ НОМИДАГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА УРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ БЕРДОҚ НОМИДАГИ ҚОРАҚАЛПОҚ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ АМАЛИЙ МАТЕМАТИКА ВА ИНФОРМАТИКА КАФЕДРАСИ. «Энергетиканинг математик масалалари» курси буйича

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ВАЗИРЛИГИ АБДУЛЛА ҚОДИРИЙ НОМЛИ ЖИЗЗАХ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ВАЗИРЛИГИ АБДУЛЛА ҚОДИРИЙ НОМЛИ ЖИЗЗАХ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ВАЗИРЛИГИ АБДУЛЛА ҚОДИРИЙ НОМЛИ ЖИЗЗАХ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИ «ТАСДИҚЛАНДИ» А.Қодирий номли ЖДПИ ўқув ишлари проректори Б. Мамажонов 007 йил Физика-математика

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ТЕРМИЗ ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ КАСБИЙ ТАЪЛИМ КАФЕДРАСИ МАЪРУЗА МАТНИ ТЕРМИЗ 1 Мазкур маърузалар матни 5111000 - Касб таълими (Кимёвий технология)

Διαβάστε περισσότερα

БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИСҲИ

БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИСҲИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТА`ЛИМ ВАЗИРЛИГИ А. ҚОДИРИЙ НОМИДАГИ ЖИЗЗАХ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИ ФИЗИКА-МАТЕМАТИКА ФАКУЛТЕТИ УМУМИЙ МАТЕМАТИКА КАФЕДРАСИ Ҳимоя қилишга руҳсат бераман Физика математика

Διαβάστε περισσότερα

ELEKTRONIKA va MPT fanidan KURS ISHI. Bipolyar tranzistorlarda kuchaytirgichlar

ELEKTRONIKA va MPT fanidan KURS ISHI. Bipolyar tranzistorlarda kuchaytirgichlar O ZBEKISTON ESPUBLIKASI QISHLOQ VA SUV XO JALIGI VAZILIGI TOSHKENT IIGATSIYA VA MELIOATSIYA INSTITUTINING BUXOO FILIALI «UMUMKASBIY FANLA> afedrasi Texnologi jarayonlarda ishlab chiqarishni boshqarish

Διαβάστε περισσότερα

Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Наманган муҳандислик педагогика институти. Зироат мухандислиги кафедраси

Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Наманган муҳандислик педагогика институти. Зироат мухандислиги кафедраси Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Наманган муҳандислик педагогика институти Зироат мухандислиги кафедраси Қабулов М.Э., Темиров С.У. (МАЪРУЗАЛАР МАТНИ) Наманган 2006 Қабулов

Διαβάστε περισσότερα

Алгоритмларни блок-схема ва дастур кўринишида тавсифлаш учун масалалар тўплами

Алгоритмларни блок-схема ва дастур кўринишида тавсифлаш учун масалалар тўплами 2 ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ Ал-Хоразмий номидаги Урганч Давлат университети Раззақов Б., Рахимов Р.Р Маткаримов С.А Алгоритмларни блок-схема ва дастур кўринишида тавсифлаш

Διαβάστε περισσότερα

Тикувчилик буюмларини лойиҳалаш ва технология асослари

Тикувчилик буюмларини лойиҳалаш ва технология асослари ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети Тикувчилик буюмларини лойиҳалаш ва технология асослари фанидан лаборатория ишларини

Διαβάστε περισσότερα

«Автомобилларда юк ва пассажирлар ташиш асослари» фанидан КАСБГА ЎҚИТИШ (ТВИТ) йўналиши учун амалий машғулотлар

«Автомобилларда юк ва пассажирлар ташиш асослари» фанидан КАСБГА ЎҚИТИШ (ТВИТ) йўналиши учун амалий машғулотлар ЎЗБЕКИСОН РЕСПУБЛИКСИ ОЛИЙ В ЎР МХСУС ЪЛИМ ВЗИРЛИГИ ОШКЕН ВОМОБИЛ - ЙЎЛЛР ИНСИУИ «втообилларда ташиши ташил этиш ва логииа» афедраси «втообилларда ва пассажирлар ташиш асослари» фаида 5140900-КСБГ ЎҚИИШ

Διαβάστε περισσότερα

БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ

БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАъЛИМ ВАЗИРЛИГИ БУХОРО МУХАНДИСЛИК-ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ Электротехника» кафедраси. Ro yxatga olindi 013 yil TJA fakulteti dekani dots. S.S. Musaev дотс.мус

Διαβάστε περισσότερα

KURS ISHI. Qizdirish qurilmalari fanidan

KURS ISHI. Qizdirish qurilmalari fanidan O ZBEKISTON RESPUBLIKASI VA O RTA MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI AVTOMATIKA VA ELEKTROTEXNOLOGIYA FAKUL TETI Maeialshunosli va yangi maeialla exnologiyasi afedasi Qizdiish quilmalai

Διαβάστε περισσότερα

ХИСОБЛАШ ТАШКИЛИЙ ВА ТЕХНОЛОГИК

ХИСОБЛАШ ТАШКИЛИЙ ВА ТЕХНОЛОГИК 2 МУНДАРИЖА Бет КИРИШ. 4 1. МАВЗУНИ АСОСЛАШ 7 2. УМУМИЙ ҚИСМ 9 2.1. Сеялкаларга қўйиладиган агротехника талаблари.. 13 2.2. Уруғлик чигитларнинг физик-механик хусусиятлари. 15 2.3. Экиш машиналарининг

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ДАВЛАТ СТАНДАРТИ. Телекоммуникациялар тармоқлари МАЪЛУМОТЛАР УЗАТИШ ХИЗМАТЛАРИНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА НОРМАЛАРИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ДАВЛАТ СТАНДАРТИ. Телекоммуникациялар тармоқлари МАЪЛУМОТЛАР УЗАТИШ ХИЗМАТЛАРИНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА НОРМАЛАРИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ ДАВЛАТ СТАНДАРТИ Телекоммуникациялар тармоқлари МАЪЛУМОТЛАР УЗАТИШ ХИЗМАТЛАРИНИНГ СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ ВА НОРМАЛАРИ Расмий нашр Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ВАЗИРЛИГИ РЕСПУБЛИКА ТАЪЛИМ МАРКАЗИ КИМЁ ФАНИДАН УЗВИЙЛАШТИРИЛГАН ЎҚУВ ДАСТУРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ВАЗИРЛИГИ РЕСПУБЛИКА ТАЪЛИМ МАРКАЗИ КИМЁ ФАНИДАН УЗВИЙЛАШТИРИЛГАН ЎҚУВ ДАСТУРИНИ ЖОРИЙ ЭТИШ БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ВАЗИРЛИГИ РЕСПУБЛИКА ТАЪЛИМ МАРКАЗИ Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими ҳамда Олий ва ўрта махсус касб-ҳунар таълими вазирликларининг 200 йил июндаги қўшма ҳайъат

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ЎРТА МАХСУС КАСБ-ҲУНАР ТАЪЛИМИ МАРКАЗИ. М. Мелибаев

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ЎРТА МАХСУС КАСБ-ҲУНАР ТАЪЛИМИ МАРКАЗИ. М. Мелибаев ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ЎРТА МАХСУС КАСБ-ҲУНАР ТАЪЛИМИ МАРКАЗИ М. Мелибаев ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАШИНАЛАРИ ВА ЧОРВАЧИЛИК УЧУН ЖИҲОЗЛАР 2-нашр (Касб-ҳунар коллежи ўқувчилари

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН ДАВЛАТ СТАНДАРТИ. Ахборот технологияси АХБОРОТНИНГ КРИПТОГРАФИК МУҲОФАЗАСИ Криптографик модулларга хавфсизлик талаблари.

ЎЗБЕКИСТОН ДАВЛАТ СТАНДАРТИ. Ахборот технологияси АХБОРОТНИНГ КРИПТОГРАФИК МУҲОФАЗАСИ Криптографик модулларга хавфсизлик талаблари. ЎЗБЕКИСТОН ДАВЛАТ СТАНДАРТИ Ахборот технологияси АХБОРОТНИНГ КРИПТОГРАФИК МУҲОФАЗАСИ Криптографик модулларга хавфсизлик талаблари Расмий нашр Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТАМАХСУС ТАъЛИМ ВАЗИРЛИГИ БУХОРО МУҲАНДИСЛИК ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТАМАХСУС ТАъЛИМ ВАЗИРЛИГИ БУХОРО МУҲАНДИСЛИК ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТАМАХСУС ТАъЛИМ ВАЗИРЛИГИ БУХОРО МУҲАНДИСЛИК ТЕХНОЛОГИЯ ИНСТИТУТИ Мавзу :Замонавий ва перспектив мода ёъналишлари асосида аёллар блузкаси моделларини танлаш ва асослаш.

Διαβάστε περισσότερα

АНДИЖОН МАШИНАСОЗЛИК ИНСТИТУТИ. МАШИНАСОЗЛИК факультети. ЕР УСТИ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ кафедраси БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ БЎЙИЧА

АНДИЖОН МАШИНАСОЗЛИК ИНСТИТУТИ. МАШИНАСОЗЛИК факультети. ЕР УСТИ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ кафедраси БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ БЎЙИЧА АНДИЖОН МАШИНАСОЗЛИК ИНСТИТУТИ МАШИНАСОЗЛИК факультети ЕР УСТИ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ кафедраси БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИ БЎЙИЧА Т У Ш У Н Т И Р И Ш Х А Т И Битирув малакавий ишининг мавзуси: GM-Uzbekistan АЖ

Διαβάστε περισσότερα

Ф.А.Акилов, Р.Б.Нуруллаев, Ж.Х.Мирхамидов, Х.Б.Худайбердиев, Р.С.Азизова ХАМШИРАЛИК ИШИ

Ф.А.Акилов, Р.Б.Нуруллаев, Ж.Х.Мирхамидов, Х.Б.Худайбердиев, Р.С.Азизова ХАМШИРАЛИК ИШИ Ф.А.Акилов, Р.Б.Нуруллаев, Ж.Х.Мирхамидов, Х.Б.Худайбердиев, Р.С.Азизова ХАМШИРАЛИК ИШИ Ўрта махсус, касб-ҳунар коллежларининг тиббиёт йўналиши бўйича таълим олаётган ўқувчилар ва ўрта тиббиёт ходимлари

Διαβάστε περισσότερα

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини механизациялаш

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини механизациялаш ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ҚАРШИ МУҲАНДИСЛИК ИҚТИСОДИЁТ ИНСТИТУТИ ЕР УСТИ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИГА ХИЗМАТ КЎРСАТИШ ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини

Διαβάστε περισσότερα

FAO AquaCrop Model 4.0: сувдан самарали фойдаланиш ва қишлоқ хўжалик экинлар ҳосилини башоратлаш

FAO AquaCrop Model 4.0: сувдан самарали фойдаланиш ва қишлоқ хўжалик экинлар ҳосилини башоратлаш Қишлоқ хўжалик фанлари доктори, профессор Ибрагимов Назирбай Мадримович, Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадқиқот институти. FAO AquaCrop Model 4.0: сувдан самарали фойдаланиш

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛЛИГИ ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА - ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ БИНО ВА ИНШООТЛАР ҚУРИЛИШИ ФАКУЛЬТЕТИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛЛИГИ ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА - ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ БИНО ВА ИНШООТЛАР ҚУРИЛИШИ ФАКУЛЬТЕТИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛЛИГИ ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА - ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ БИНО ВА ИНШООТЛАР ҚУРИЛИШИ ФАКУЛЬТЕТИ ГИДРОТЕХНИКА ИНШООТЛАРИ, ЗАМИН ВА ПОЙДЕВОРЛАР КАФЕДРАСИ Химояга

Διαβάστε περισσότερα

АНДИЖОН МАШИНАСОЗЛИК ИНСТИТУТИ МАШИНАСОЗЛИК факультети ЕР УСТИ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ кафедраси БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИНИ БАЖАРИШ БЎЙИЧА ТУШИНТИРИШ ХАТИ

АНДИЖОН МАШИНАСОЗЛИК ИНСТИТУТИ МАШИНАСОЗЛИК факультети ЕР УСТИ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ кафедраси БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИНИ БАЖАРИШ БЎЙИЧА ТУШИНТИРИШ ХАТИ АНДИЖОН МАШИНАСОЗЛИК ИНСТИТУТИ МАШИНАСОЗЛИК факультети ЕР УСТИ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИ кафедраси БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИНИ БАЖАРИШ БЎЙИЧА ТУШИНТИРИШ ХАТИ БИТИРУВ МАЛАКАВИЙ ИШИНИНГ МАВЗУСИ: Йўнaлишлaрдa қaтнoвчи

Διαβάστε περισσότερα

«ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁНЛАРНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ ВА МОДЕЛЛАШТИРИШ»

«ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁНЛАРНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ ВА МОДЕЛЛАШТИРИШ» ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ ТОШКЕНТ ФАРМАЦЕВТИКА ИНСТИТУТИ Физика, математика ва ахборот технологиялари кафедраси УЛУҒМУРОДОВ Н.Х. «ТЕХНОЛОГИК ЖАРАЁНЛАРНИ АВТОМАТЛАШТИРИШ ВА МОДЕЛЛАШТИРИШ»

Διαβάστε περισσότερα

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АЛОҚА ВА АХБОРОТЛАШТИРИШ АГЕНТЛИГИ ТОШКЕНТ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ САМАРҚАНД ФИЛИАЛИ

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АЛОҚА ВА АХБОРОТЛАШТИРИШ АГЕНТЛИГИ ТОШКЕНТ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ САМАРҚАНД ФИЛИАЛИ ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ АЛОҚА ВА АХБОРОТЛАШТИРИШ АГЕНТЛИГИ ТОШКЕНТ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ САМАРҚАНД ФИЛИАЛИ «ИНФОРМАТИКА ВА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ» кафедраси ҚАРШИЕВ А.Б. САФАРОВА Г.Т. ДЕЛЬФИ

Διαβάστε περισσότερα

МАВЗУ: Миссионерлик ва прозелитизм

МАВЗУ: Миссионерлик ва прозелитизм ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ БУХОРО ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ ТАРИХ ФАКУЛЬТЕТИ МИЛЛИЙ ҒОЯ, МАЪНАВИЯТ АСОСЛАРИ ВА ҲУҚУҚ ТАЪЛИМИ ЙЎНАЛИШИ БИТИРУВЧИСИ ЁДГОРОВ АСЛИДДИННИНГ МАВЗУ:

Διαβάστε περισσότερα

ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ йўналиши

ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ йўналиши ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ ПЕДАГОГ ВА РАҲБАР КАДРЛАРИНИ ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ ВА УЛАРНИНГ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШНИ ТАШКИЛ ЭТИШ БОШ ИЛМИЙ - МЕТОДИК МАРКАЗИ ТОШКЕНТ

Διαβάστε περισσότερα

Менежмент кафедраси. «АТК фаолиятини ташкил этиш ва режалаштириш» фанидан

Менежмент кафедраси. «АТК фаолиятини ташкил этиш ва режалаштириш» фанидан ЎЗБЕИСОН РЕСПУБЛИАСИ ОЛИЙ А ЎРА АХСУС АЪЛИ АЗИРЛИГИ ОШЕН АООБИЛ ЙЎЛЛАР ИНСИУИ еежме кфедрси «А фолияии шкил иш в режлшириш» фид млий мшғулолр ўплми ошке-009 йил. ҚИСҚАЧА АННОАЦИЯ Ушбу млий мшғулолр ўплми

Διαβάστε περισσότερα

Ηράκλειο Κρήτης, 22 Ιουνίου 2018 (Παρασκευή)

Ηράκλειο Κρήτης, 22 Ιουνίου 2018 (Παρασκευή) Ηράκλειο Κρήτης, 22 Ιουνίου 2018 (Παρασκευή) Επίπεδα А1, А2, В1, В2 (όλες οι ενότητες) Τόπος διεξαγωγής: Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστημιούπολη Βουτών, ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ, ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ Β, 2ο όροφο

Διαβάστε περισσότερα

А. КУДРАТОВ., Т. ГАНИЕВ МЕХНАТ МУХОФАЗАСИ

А. КУДРАТОВ., Т. ГАНИЕВ МЕХНАТ МУХОФАЗАСИ А КУДРАТОВ Т ГАНИЕВ МЕХНАТ МУХОФАЗАСИ Тошкент2002 1 КИРИШ Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов узининг Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфсизликка тахдид баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари

Διαβάστε περισσότερα

Minion Pro Condensed A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U

Minion Pro Condensed A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U Minion Pro Condensed Latin capitals A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z & Æ Ł Ø Œ Þ Ð Á Â Ä À Å Ã Ç É Ê Ë È Í Î Ï Ì İ Ñ Ó Ô Ö Ò Õ Š Ú Û Ü Ù Ý Ÿ Ž Ă Ā Ą Ć Č Ď Đ Ě Ė Ē Ę Ğ Ģ Ī Į Ķ Ĺ Ľ Ļ Ń

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: ΡΩΣΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ. Computer.gr copyright Σοφία Στρίκα 1

Ενότητα 1: ΡΩΣΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ. Computer.gr copyright Σοφία Στρίκα 1 Ενότητα 1: ΡΩΣΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ Computer.gr copyright Σοφία Στρίκα 1 РУССКИЙ АЛФАВИТ ΡΩΣΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΤΥΠΟΠ. ΓΡΑΜΜΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΟ Σ ΠΡΟΦΟΡΑ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΛΕΞΗ ΠΡΟΦΟΡΑ ΛΕΞΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΛΕΞΗΣ Аа α α аэропо рт αεροπόρτ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤO ΚΙEBO

ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤO ΚΙEBO ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤO ΚΙEBO ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Κίεβο, 18 Δεκεμβρίου 2017 Α.Π.: Φ. 2700/341 Σας αποστέλλουμε συνημμένα, για ενημέρωση, Investor Survey και 2018 Economic Forecast

Διαβάστε περισσότερα

КА КО КОД НАС ЦР КВЕ И ДА ЉЕ ЛЕ ТЕ

КА КО КОД НАС ЦР КВЕ И ДА ЉЕ ЛЕ ТЕ Н И КО Л И Н А Т У Т У Ш КА КО КОД НАС ЦР КВЕ И ДА ЉЕ ЛЕ ТЕ Мо тив ле те ће цр кве чест је у на род ним пре да њи ма и ле генда ма о на с т а н к у по је д и н и х ц р к а в а и ма на с т и ра. 1 Ро ма

Διαβάστε περισσότερα

оп љ ње I полу од т 11. у т полуп е к оп е к у е око т оу л т е a = у л =. 12. т оу лу ABC д то је = =, полуп е к оп о к у R=. у т т е то т оу л.

оп љ ње I полу од т 11. у т полуп е к оп е к у е око т оу л т е a = у л =. 12. т оу лу ABC д то је = =, полуп е к оп о к у R=. у т т е то т оу л. оп љ ње I полу од т оу о 1. у т е по у јед кок ко т оу л ко је п о од к к о о е, о. 2. у т по у јед кок ко т оу л о о е cm, ко је кој од о о о јед к од е ку кој п ј ед е о о е к к. 3. Д е т е т оу л у

Διαβάστε περισσότερα

Μνήµη τής ευρέσεως τής τιµίας κεφαλής τού Αγίου Προφήτου, Προδρόµου καί Βαπτιστού Ιωάννου. 2. hlas Byz. / ZR Byzantská tradícia: Am, Vi

Μνήµη τής ευρέσεως τής τιµίας κεφαλής τού Αγίου Προφήτου, Προδρόµου καί Βαπτιστού Ιωάννου. 2. hlas Byz. / ZR Byzantská tradícia: Am, Vi 24.2. Μνήµη τής ευρέσεως τής τιµίας κεφαλής τού Αγίου Προφήτου, Προδρόµου καί Βαπτιστού Ιωάννου. Пeрво е и 3 вт о р0 е њ брё т ен і е чес т н hz гл авы2 п т eч евы. 2. hlas Byz. / ZR.. Η τών θείων εννοιών

Διαβάστε περισσότερα

ΡΩΣΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΓΡΑΦΗ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΚΗ

ΡΩΣΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΓΡΑΦΗ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΚΗ ΡΩΣΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ ΓΡΑΦΗ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΚΗ А а С с Б б Т т В в У у Г г Ф ф Д д Е е Х х Ц ц Ё ё Ч ч Ж ж З з Ш ш Щ щ И и Ъ ъ σύµβολο για διαχωρισµό δυο λέξεων Й й Ы ы К к Ь ь σύµβολο που δηλώνει

Διαβάστε περισσότερα

школска 2017/2018. година

школска 2017/2018. година РЕГИОНАЛНО ТАКМИЧЕЊЕ УЧЕНИКА СРЕДЊИХ РЕПУБЛИКЕ СР ПСКЕ ИЗ М А Т Е М А Т И К Е **РЕГИЈА ПРИЈЕДОР ** школска 2017/2018. година Приједор, 03.03.2018. О ДОМАЋИНУ ЈУ ЕЛЕКТРОТЕХНИЧКА ПРИЈЕДОР ОСНОВНИ ПОДАЦИ

Διαβάστε περισσότερα

СЛУЖБЕНИ БИЛТЕН број / јануар 2018.

СЛУЖБЕНИ БИЛТЕН број / јануар 2018. СЛУЖБЕНИ БИЛТЕН број 15. 2017/2018. 08. јануар 2018. ПОЛУФИНАЛЕ КУПА СРБИЈЕ 26. децембар 817 ЦРВЕНА ЗВЕЗДА - ЈЕДИНСТВО (СП) 3:0 (25:18, 25:23, 25:21) 75:62 Поповић А., Баланџић П. Дел. Ћато Г. 818 ЖЕЛЕЗНИЧАР

Διαβάστε περισσότερα

НЕ ПРО ПИ СНИ МИ ГРАН ТИ. Не дав но ми је у ру ке до шла бро шу ра у ко јој сам, из ме ђу оста лог, про читао

НЕ ПРО ПИ СНИ МИ ГРАН ТИ. Не дав но ми је у ру ке до шла бро шу ра у ко јој сам, из ме ђу оста лог, про читао НОРМА Вл а д о Ђу ка н о в и ћ НЕ ПРО ПИ СНИ МИ ГРАН ТИ Не дав но ми је у ру ке до шла бро шу ра у ко јој сам, из ме ђу оста лог, про читао и ово: KO SU NEPROPISNI MIGRANTI? Ne p r o p i s n i m i g r

Διαβάστε περισσότερα

ФИЗИКА. Физика file-» (240487) Кенглиги 2,4 м бˇулган вагон 15 м/с тезлик билан харакатланмо

ФИЗИКА. Физика file-» (240487) Кенглиги 2,4 м бˇулган вагон 15 м/с тезлик билан харакатланмо Физика 1 ФИЗИКА 1. 1.1-1 file-» 52-21 - - (240478) Сано к системаси тушунчасига нималар киради? A)сано к жисми ва координаталар системаси B)координаталарсистемасивава ктни ˇулчайдиган асбоб C)сано кжисмивава

Διαβάστε περισσότερα

Sobota pred syropôstnou nedeľou apostichá

Sobota pred syropôstnou nedeľou apostichá Sobota pred syropôstnou nedeľou apostichá 2. hlas ZR Καθαρίσωµεν εαυτούς αδελφοί Byzantská tradícia:,, Ruská tradícia poreformná: S409, 411, 414 2013-15 irmologion.nfo.sk ΤΗ ΠΑΡΑΣΚEΥΗ ΕΣΠΕΡΑΣ Απόστιχα,

Διαβάστε περισσότερα

ОД НОС КТИ ТО РА И ИГУ МА НА П РЕ М А Х И Л А Н Д А Р СКОМ И СТ У Д Е Н И Ч КОМ

ОД НОС КТИ ТО РА И ИГУ МА НА П РЕ М А Х И Л А Н Д А Р СКОМ И СТ У Д Е Н И Ч КОМ ЧЛАНЦИ И РАСПРАВЕ / ARTICLES AND TREATISES UDC 726.7(=163.41)(495) UDC 726.7(497.11 Studenica) UDC 091=163.41 DOI: 10.2298/ZMSDN1551239P ОРИГИНАЛНИ НАУЧНИ РАД ОД НОС КТИ ТО РА И ИГУ МА НА П РЕ М А Х И

Διαβάστε περισσότερα

692.66:

692.66: 1 69.66:6-83 05.05.05 -,, 015 .. 7... 8 1.... 19 1.1.,.. 19 1.. 8 1.3.. 1.4... 1.4.1.... 33 36 40 1.4.. 44 1.4.3. -... 48.. 53.,.. 56.1., -....... 56..... 6.3.... 71.. 76 3.,.... 77 3 3.1.... 77 3.1.1....

Διαβάστε περισσότερα

ТЕ МАТ: 80 ГО ДИ НА ДА НИ ЛА КИ ША ( )

ТЕ МАТ: 80 ГО ДИ НА ДА НИ ЛА КИ ША ( ) ТЕ МАТ: 80 ГО ДИ НА ДА НИ ЛА КИ ША (1935 1989) А Л Е К СА Н Д А Р Ј Е Р КОВ УВЕК О КИ ШУ, А СА ДА ЈОШ И О ПИ ТА ЊУ ЉУ БА ВИ У ЈЕ СЕН ГО ДИ НЕ 7464. ( ПО ВИ ЗА Н Т И Ј СКОМ РА Ч У Н А ЊУ ВРЕ М Е Н А), НА

Διαβάστε περισσότερα

И Д Е А Л Н Е Д Р Ж А ВЕ

И Д Е А Л Н Е Д Р Ж А ВЕ Пре глед ни чла нак 340.12:342.2 doi:10.5937/zrpfns51-13682 Ми лош Р. Га лић, сту дент док тор ских сту ди ја Уни вер зи тет у Но вом Са ду Прав ни фа кул тет у Но вом Са ду mi lo s ga lic91@ yah o o.c

Διαβάστε περισσότερα

КОД Х И П ЕР БО РЕ ЈА Ц А: ЛОМ ПАР И ЦР ЊАН СКИ

КОД Х И П ЕР БО РЕ ЈА Ц А: ЛОМ ПАР И ЦР ЊАН СКИ ВЕ СНА ТРИ ЈИЋ КОД Х И П ЕР БО РЕ ЈА Ц А: ЛОМ ПАР И ЦР ЊАН СКИ 1. У књи зи есе ја Ми ла Лом па ра Ап о л о но в и п у т о ка з и, 1 посв еће ној опусу Милоша Црњанског, нарочито место заузимају тумачења

Διαβάστε περισσότερα

NATIONAL INTEREST ЧАСОПИС ЗА НАЦИОНАЛНА И ДРЖАВНА ПИТАЊА

NATIONAL INTEREST ЧАСОПИС ЗА НАЦИОНАЛНА И ДРЖАВНА ПИТАЊА NATIONAL INTEREST JOURNAL FOR NATIONAL AND STATE ISSUES ISSN 1820-4996 UDK 323.1(=163.40) година VIII vol. 13. 1/2012. ЧАСОПИС ЗА НАЦИОНАЛНА И ДРЖАВНА ПИТАЊА ПОЛИТИЧКА ТЕОРИЈА И ИДЕНТИТЕТ Митрофанова А.

Διαβάστε περισσότερα

Н. Ш. ТУРДИЕВ НАШРИ 2-ЮМИ АЗ НАВ КОРКАРДАШУДА ХОНАИ ЭҸОДИИ ТАБЪУ НАШРИ БА НОМИ ЧЎЛПОН ТОШКАНД 2013

Н. Ш. ТУРДИЕВ НАШРИ 2-ЮМИ АЗ НАВ КОРКАРДАШУДА ХОНАИ ЭҸОДИИ ТАБЪУ НАШРИ БА НОМИ ЧЎЛПОН ТОШКАНД 2013 Н. Ш. ТУРДИЕВ 6 НАШРИ 2-ЮМИ АЗ НАВ КОРКАРДАШУДА ХОНАИ ЭҸОДИИ ТАБЪУ НАШРИ БА НОМИ ЧЎЛПОН ТОШКАНД 2013 УЎK: 372.853=222.8(075) KBK 22.3 T-87 А. Юсупов дотсенти ИМТИКМХ ба номи А.Авлонҝ; Р. Эшмирзаева методисти

Διαβάστε περισσότερα

Предварително съобщение

Предварително съобщение В ъ з р о ж д е н с к а т а и к о н о г р а ф и я н а с в. К и р и л и с в. М е т о д и й к а т о и з т о ч н и к н а н о в и и к о н о г р а ф с к и м о д е л и 1 Vanja Sapundzhieva Η πολιτισµική κληρονοµία

Διαβάστε περισσότερα

ПИТАЊЕ РАШЧИТАВАЊА ЈЕДНОГ МЕСТА У ЖИТИЈУ СВЕТОГ СИМЕОНА ОД СВЕТОГ САВЕ (IX H 8 [Š 10])

ПИТАЊЕ РАШЧИТАВАЊА ЈЕДНОГ МЕСТА У ЖИТИЈУ СВЕТОГ СИМЕОНА ОД СВЕТОГ САВЕ (IX H 8 [Š 10]) UDC 091(=163.41) UDC 271.222(497.11)-36:929 Simeon Mirotočivi, Sveti UDC 27-36:929 Sava, Sveti DOI: 10.2298/ZMSDN1552451R ОРИГИНАЛНИ НАУЧНИ РАД ПИТАЊЕ РАШЧИТАВАЊА ЈЕДНОГ МЕСТА У ЖИТИЈУ СВЕТОГ СИМЕОНА ОД

Διαβάστε περισσότερα

АФЕКТИВНО ВЕЗИВАЊЕ ДЕЛИНКВЕНТНИХ АДОЛЕСЦЕНАТА

АФЕКТИВНО ВЕЗИВАЊЕ ДЕЛИНКВЕНТНИХ АДОЛЕСЦЕНАТА UDC 364-781.2 UDC 343.85:343.91-053.6 DOI: 10.2298/ZMSDN1345623C Оригинални научни рад АФЕКТИВНО ВЕЗИВАЊЕ ДЕЛИНКВЕНТНИХ АДОЛЕСЦЕНАТА САНДРА ЧАЧИЋ Центар за социјални рад Сомбор Карађорђева 4, Сомбор, Србија

Διαβάστε περισσότερα

TO ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΑ

TO ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΑ TO ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΑ EL ΑΓΑΠΗΤΕ ΠΡΑΚΤΟΡΑ, ΦΕΡΕ ΕΙΣ ΠΕΡΑΣ ΕΩΣ ΚΑΙ 50+1 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΕΝΑΣ ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ Ως διεθνής πράκτορας πρόκειται να επισκεφθείς

Διαβάστε περισσότερα

ΦΕΡΕ ΕΙΣ ΠΕΡΑΣ ΕΩΣ ΚΑΙ 50+1 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΕΝΑΣ ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ

ΦΕΡΕ ΕΙΣ ΠΕΡΑΣ ΕΩΣ ΚΑΙ 50+1 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΕΝΑΣ ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ Ο Ι Δ Ι Ρ Ι Ε Χ Γ Ε TO Ν Ω Κ Ι Σ Σ Ω Λ Γ Ν Ω Ε Σ Η Λ Κ ΠΡΟ ΚΟΥ ΠΡΑΚΤΟΡΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΙ EL EL 10 ΦΕΡΕ ΕΙΣ ΠΕΡΑΣ ΕΩΣ ΚΑΙ 50+1 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΕΝΑΣ ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΑΓΑΠΗΤΕ ΠΡΑΚΤΟΡΑ, Ως διεθνής

Διαβάστε περισσότερα

КУЛ ТУ РА ПАМ ЋЕ ЊА И БРИ ГА ЗА ЖР ТВУ

КУЛ ТУ РА ПАМ ЋЕ ЊА И БРИ ГА ЗА ЖР ТВУ С В Е Д О Ч А Н С Т В А Б О ГО ЉУ Б Ш И ЈА КО ВИ Ћ КУЛ ТУ РА ПАМ ЋЕ ЊА И БРИ ГА ЗА ЖР ТВУ По ш т о в а н и п р ед сјед н и че М а т и це с рп ске! Да ме и го спо до! Из у зет на ми је част да у Ма ти ци

Διαβάστε περισσότερα

НОВИ САД Година XIII Број 10 ГЛАСИЛО МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА КУЛТУРУ УСМЕНЕ И ПИСАНЕ РЕЧИ

НОВИ САД Година XIII Број 10 ГЛАСИЛО МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА КУЛТУРУ УСМЕНЕ И ПИСАНЕ РЕЧИ НОВИ САД 2017. Година XIII Број 10 НОВА СЕРИЈА ГЛАСИЛО МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА КУЛТУРУ УСМЕНЕ И ПИСАНЕ РЕЧИ САДРЖАЈ Норма Жарко Б. Вељковић, Јелена Мирковић О правописној транскрипцији сливеним дз неких грчких

Διαβάστε περισσότερα

ОГРА НИ ЧЕ ЊА ПО КРЕ ТА ПРА ВО И КЊИ ЖЕВ НОСТ ПРИ МЕР СО ФО КЛА *

ОГРА НИ ЧЕ ЊА ПО КРЕ ТА ПРА ВО И КЊИ ЖЕВ НОСТ ПРИ МЕР СО ФО КЛА * Ори ги нал ни на уч ни рад 34:82 doi:10.5937/zrpfns51-15399 Др Дра гу тин С. Авра мо вић, ван ред ни про фе сор Уни вер зи тет у Но вом Са ду Прав ни фа кул тет у Но вом Са ду d.avra mo vic@pf.uns.ac.rs

Διαβάστε περισσότερα

МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ

МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ ЗБОРНИК МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ИСТОРИЈУ 92 MATICA SRPSKA DEPARTMENT OF SOCIAL SCIENCES PROCEEDINGS OF MATICA SRPSKA FOR HISTORY Покренут 1970. године До 28. свеске (1983)

Διαβάστε περισσότερα

ШЕФ ДР ЖА ВЕ У СР БИ ЈИ КРАЉ НА СПРАМ П РЕД СЕД Н И К А РЕ П У БЛ И К Е *

ШЕФ ДР ЖА ВЕ У СР БИ ЈИ КРАЉ НА СПРАМ П РЕД СЕД Н И К А РЕ П У БЛ И К Е * Ори ги нал ни на уч ни рад 342.511(497.11) doi:10.5937/zrpfns50-13038 Др Сло бо дан П. Ор ло вић, ван ред ни про фе сор Уни вер зи тет у Но вом Са ду Прав ни фа кул тет у Но вом Са ду sor lo vic@pf.uns.ac.rs

Διαβάστε περισσότερα

СПОРТ СКИ УЗО РИ УЧЕ НИ КА И УЧЕ НИ ЦА ОСНОВ Н Е Ш КО Л Е

СПОРТ СКИ УЗО РИ УЧЕ НИ КА И УЧЕ НИ ЦА ОСНОВ Н Е Ш КО Л Е UDC 796.011.1-053.6 DOI: 10.2298/ZMSDN1550101D ОРИГИНАЛНИ НАУЧНИ РАД СПОРТ СКИ УЗО РИ УЧЕ НИ КА И УЧЕ НИ ЦА ОСНОВ Н Е Ш КО Л Е ВИ Ш ЊА ЂОР ЂИ Ћ v i s nja @ u n s. a c. r s ТА ТЈА Н А Т У БИ Ћ t u bic @

Διαβάστε περισσότερα

Εγχειρίδιο χρήσης. Πάντα δίπλα σας M110. Απορίες; Ρωτήστε τη Philips

Εγχειρίδιο χρήσης. Πάντα δίπλα σας M110. Απορίες; Ρωτήστε τη Philips Πάντα δίπλα σας Καταχωρήστε το προϊόν σας και λάβετε υποστήριξη από τη διεύθυνση www.philips.com/support Απορίες; Ρωτήστε τη Philips M110 Εγχειρίδιο χρήσης Πίνακας περιεχομένων 1 Σημαντικές οδηγίες ασφαλείας

Διαβάστε περισσότερα

Εγχειρίδιο χρήσης. Πάντα δίπλα σας MT3120. Απορίες; Ρωτήστε τη Philips

Εγχειρίδιο χρήσης. Πάντα δίπλα σας MT3120. Απορίες; Ρωτήστε τη Philips Πάντα δίπλα σας Καταχωρήστε το προϊόν σας και λάβετε υποστήριξη από τη διεύθυνση www.philips.com/welcome Απορίες; Ρωτήστε τη Philips MT3120 Εγχειρίδιο χρήσης Πίνακας περιεχομένων 1 Σημαντικές οδηγίες

Διαβάστε περισσότερα

θβ1.0γθμθ81.β0 (07η.8) - - -, , 2015

θβ1.0γθμθ81.β0 (07η.8) - - -, , 2015 - Ч Ч Ы - 05 θβ.0γθμθ8.β0 (07η.8) μ.. (. 3, 4),.. (. 3, 4),.. (. 4),.. (. 3), Е.. (. 3),.. я (. 3, 4),.. я (. 4), Е.. я (. 4),.. (. 3),.. (. ),.. Ф (. )..:. /......μ -. -, 05. 78., «-»,, «-». μ -,, -,.,

Διαβάστε περισσότερα

ПО ВРЕ ДЕ ПРО ПИ СА ЕВРОП СКЕ УНИ ЈЕ О ЗА Ш Т И Т И Ж И ВОТ Н Е СРЕ Д И Н Е I 1

ПО ВРЕ ДЕ ПРО ПИ СА ЕВРОП СКЕ УНИ ЈЕ О ЗА Ш Т И Т И Ж И ВОТ Н Е СРЕ Д И Н Е I 1 Пре глед ни чла нак 502/504:061.1ЕU doi:10.5937/zrpfns51-15147 Др Та тја на Д. Бу гар ски, ре дов ни про фе сор Уни вер зи тет у Но вом Са ду Прав ни фа кул тет у Но вом Са ду T. B u ga r s k i @ p f.u

Διαβάστε περισσότερα

ХЕ ГЕЛ И БЕ КЕТ: ТЕ О РИ ЈА И УМЕТ НИЧ КА

ХЕ ГЕЛ И БЕ КЕТ: ТЕ О РИ ЈА И УМЕТ НИЧ КА Е С Е Ј И С ЛО Б О Д А Н Г И Ш А Б О Г У НО ВИ Ћ ХЕ ГЕЛ И БЕ КЕТ: ТЕ О РИ ЈА И УМЕТ НИЧ КА П РА К СА СК ЕП Т И Ч К Е СВЕ СТ И Јер ни шта не зна ти, то ни је ни шта, ни шта не хте ти да се зна та ко ђе,

Διαβάστε περισσότερα

М И ЛО РА Д ЂУ РИ Ћ Бра ће Рибникарa 56/401, Но ви Сад, Ср би ја m i lo r a d dju r

М И ЛО РА Д ЂУ РИ Ћ Бра ће Рибникарa 56/401, Но ви Сад, Ср би ја m i lo r a d dju r UDC 316.32 UDC 321.7 DOI: 10.2298/ZMSDN1552531D П РЕ ГЛ Е Д Н И Н А У Ч Н И РА Д ГЛО БА Л И ЗА Ц И Ј СК И И ЗА ЗОВ Д Е МО К РА Т И Ј И М И ЛО РА Д ЂУ РИ Ћ Бра ће Рибникарa 56/401, Но ви Сад, Ср би ја m

Διαβάστε περισσότερα

Проф. д-р Ѓорѓи Тромбев ГРАДЕЖНА ФИЗИКА. Влажен воздух 3/22/2014

Проф. д-р Ѓорѓи Тромбев ГРАДЕЖНА ФИЗИКА. Влажен воздух 3/22/2014 Проф. д-р Ѓорѓи Тромбев ГРАДЕЖНА ФИЗИКА Влажен воздух 1 1 Влажен воздух Влажен воздух смеша од сув воздух и водена пареа Водената пареа во влажниот воздух е претежно во прегреана состојба идеален гас.

Διαβάστε περισσότερα

СН Е Ж А Н А БО Ж А Н И Ћ s b o z a n m a i l.c o m. ЂУ РА Х А Р Д И h a r d i dju r m a i l.c o m

СН Е Ж А Н А БО Ж А Н И Ћ s b o z a n m a i l.c o m. ЂУ РА Х А Р Д И h a r d i dju r m a i l.c o m UDC 316.334.56 04/14 UDC 39(=163.41) 04/14 DOI: 10.2298/ZMSDN1550079B ОРИГИНАЛНИ НАУЧНИ РАД РЕ Л И Г И О ЗНО -МО РА Л Н И КОН Т ЕКСТ Д РУ Ш Т ВЕ Н Е ЗА Ш Т И Т Е СРЕД ЊО ВЕ КОВ НОГ П РО СТО РА СН Е Ж А

Διαβάστε περισσότερα

164 (4/2017) Уредништво

164 (4/2017) Уредништво МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ MATICA SRPSKA DEPARTMENT OF SOCIAL SCIENCES MATICA SRPSKA SOCIAL SCIENCES QUARTERLY Покренут 1950. године До 10.

Διαβάστε περισσότερα

ттсöттсöттўтссчсчøѓūţşѓф

ттсöттсöттўтссчсчøѓūţşѓф 1 Δοξολογία Εἰρμολογική ẅѓỳѓѓ ЃЃΝη Ἀπαγγελία Θρ. Στανίτσα - Νικ. Δανιηλίδη ч ñ ЃЃЃЃЃЃЃЃЃ ПзÙЃтéЃЃтЃЃтòёЃЃчéЃчöЃЃтЃЃтЃЃсЃсØ ЃūţŞЃЃцЃт Νε ο ξα α σοι τω δει ξαν τι το φως δο ξα с с ц Ù Ѓ т Ѓ т é Ѓ т ò ūţşѓщ

Διαβάστε περισσότερα

СВЕ КО Л И К И ПО Л А РИ Т Е Т И

СВЕ КО Л И К И ПО Л А РИ Т Е Т И Л И Н Д А Х А Ч И ОН СВЕ КО Л И К И ПО Л А РИ Т Е Т И Д И В Н И Х Г У БИ Т Н И К А Див ним гу бит ни ци ма при писива ни су ра зни епи те ти: од опсце ног и бун тов ног до из ван ред ног и хра брог ро

Διαβάστε περισσότερα

ВЛА ДАР И ДВОР У СРЕД ЊО ВЕ КОВ НОЈ СР БИ ЈИ 1

ВЛА ДАР И ДВОР У СРЕД ЊО ВЕ КОВ НОЈ СР БИ ЈИ 1 Ори ги нал ни на уч ни рад 342.511(497.11) 04/14 doi:10.5937/zrpfns50-11744 Др Ср ђан Н. Шар кић, ре дов ни про фе сор Уни вер зи тет у Но вом Са ду Прав ни фа кул тет у Но вом Са ду S.Sar kic@pf.uns.ac.rs

Διαβάστε περισσότερα

... 4 1. 10 1.1... 10 1.β... 14 1.3... 16 1.4... 21 1.5... 33 1.6... 39 1.7... 43 1.8... 50 1... 52 β... 54 β.1 6... 54 β.β... 64 β.β.1... 64 β.β.β... 70 β.β.γ.... 76 β.γ... 82 2 β... 87 γ... 90 γ.1...

Διαβάστε περισσότερα

НОВИ САД Година XIV Број 11 ГЛАСИЛО МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА КУЛТУРУ УСМЕНЕ И ПИСАНЕ РЕЧИ

НОВИ САД Година XIV Број 11 ГЛАСИЛО МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА КУЛТУРУ УСМЕНЕ И ПИСАНЕ РЕЧИ НОВИ САД 2018. Година XIV Број 11 НОВА СЕРИЈА ГЛАСИЛО МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА КУЛТУРУ УСМЕНЕ И ПИСАНЕ РЕЧИ САДРЖАЈ Норма Рада Стијовић Чи ја је Го спо ђи ца? (о по се сив ном ге ни ти ву)....................

Διαβάστε περισσότερα

МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ

МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ MATICA SRPSKA DEPARTMENT OF SOCIAL SCIENCES MATICA SRPSKA SOCIAL SCIENCES QUARTERLY Покренут 1950. године До 10.

Διαβάστε περισσότερα

MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC

MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC ISSN 0352-9738 MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC 51 Editorial board Zoran T. JOVANOVIĆ, PhD, Editor-in-Chief (Museum of Theatrical Arts of Serbia, Belgrade) Mirjana VESELINOVIĆ HOFMAN, PhD

Διαβάστε περισσότερα

CA R M I NA F I GU R A TA У БА РО К У: Ж Е ФА РО ВИ Ћ И ОР ФЕ Л И Н

CA R M I NA F I GU R A TA У БА РО К У: Ж Е ФА РО ВИ Ћ И ОР ФЕ Л И Н Н Е ВЕ Н А СА ВИ Ћ CA R M I NA F I GU R A TA У БА РО К У: Ж Е ФА РО ВИ Ћ И ОР ФЕ Л И Н 282 СА Ж Е ТА К : Пр ед с т а в љ е н и р а д ис т р а ж у је ис т о ри ј ск и р а з в ој и оства ре ња уоб ли че

Διαβάστε περισσότερα

Σ Λ Σ Φ ΨΑΛΤΟΤΡΑΓΟΥ Α

Σ Λ Σ Φ ΨΑΛΤΟΤΡΑΓΟΥ Α Σ Λ Σ Φ Π Ω Ψ Λ ΨΑΛΤΟΤΡΑΓΟΥ Α ΑΘΗΝΑ 2007 Πνευματικά δικαιώματα : Βασίλειος Κατσιφής. Μεγ. Αλεξάνδρου 27- Ηλιούπολη τ.κ. 16346 Τηλ. 210-9707808 εντρική διάθεση Copyright by 2010 Μουσικός εκδοτικός οίκος

Διαβάστε περισσότερα

ИНГЛИЗ ТИЛИ. 1-қисм М. А. РУСТАМОВ. Тошкент 2015 А К А Д E М И Я ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИ ИЧКИ ИШЛАР ВАЗИРЛИГИ

ИНГЛИЗ ТИЛИ. 1-қисм М. А. РУСТАМОВ. Тошкент 2015 А К А Д E М И Я ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИ ИЧКИ ИШЛАР ВАЗИРЛИГИ ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИ ИЧКИ ИШЛАР ВАЗИРЛИГИ А К А Д E М И Я Ўзбeкистон Рeспубликаси ИИВ Акадeмиясининг Таҳририят-ноширлик ҳайъатида маъқуллаган М а с ъ у л м у ҳ а р р и р : филология фанлари доктори,

Διαβάστε περισσότερα

Пример за употреба. Стоjан Траjановски 5 февруари 2016 год.

Пример за употреба. Стоjан Траjановски 5 февруари 2016 год. Пример за употреба Стоjан Траjановски stojan.trajanovski@gmail.com 5 февруари 016 год. А, Б, В, Г, Д Абстракт Содржина 1 Вовед 1.1 Азбука................................ 1. Метод.................................

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ. 8 ος 11 ος αι.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ. 8 ος 11 ος αι. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 8 ος 11 ος αι. 1 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025) Κατά τον 7 ο αι. σημειώθηκαν αλλαγές που απομάκρυναν το Βυζάντιο από τις ρωμαϊκές του καταβολές 2. Η μεταβατική εποχή:

Διαβάστε περισσότερα

Εκτεταμένη τεκμηρίωση χρήστη

Εκτεταμένη τεκμηρίωση χρήστη Πάντα δίπλα σας Καταχωρήστε το προϊόν σας και λάβετε υποστήριξη από τη διεύθυνση www.philips.com/support Απορίες; Ρωτήστε τη Philips D4550 Εκτεταμένη τεκμηρίωση χρήστη Πίνακας περιεχομένων 1 Σημαντικές

Διαβάστε περισσότερα

МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ

МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ MATICA SRPSKA DEPARTMENT OF SOCIAL SCIENCES SOCIAL SCIENCES QUARTERLY Покренут 1950. године До 10. свеске (1955)

Διαβάστε περισσότερα

МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ

МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ МАТИЦА СРПСКА ОДЕЉЕЊЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ З Б О Р Н И К МАТИЦЕ СРПСКЕ ЗА ДРУШТВЕНЕ НАУКЕ MATICA SRPSKA DEPARTMENT OF SOCIAL SCIENCES SOCIAL SCIENCES QUARTERLY Покренут 1950. године До 10. свеске (1955)

Διαβάστε περισσότερα

,, 2015

,, 2015 621.039.516.4-1000 05.14.14,, 2015 2.... 6..... 7 1. -1000...... 14 1.1. -1000 -... 14 1.2. - 15 1.2.1. 16 1.2.2. 17 1.2.3. -... 18 1.2.4. -. 20 1.3. -1000 -......... 23 1.4. - -1000... 26 1.5. - -1000.....

Διαβάστε περισσότερα

MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC

MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC ISSN 0352-9738 MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC 56 Editorial board Katarina TOMAŠEVIĆ, PhD, Editor-in-Chief (Institute of Musicology of the Serbian Academy of Sciences and Arts, Belgrade)

Διαβάστε περισσότερα

MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC

MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC ISSN 0352-9738 MATICA SRPSKA JOURNAL OF STAGE ARTS AND MUSIC 56 Editorial board Katarina TOMAŠEVIĆ, PhD, Editor-in-Chief (Institute of Musicology of the Serbian Academy of Sciences and Arts, Belgrade)

Διαβάστε περισσότερα

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Қожамберді ауылы, 162 орта мектеп

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Қожамберді ауылы, 162 орта мектеп Пән Мұғалім Мектеп, сынып География Опашова Жанагүл Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Қожамберді ауылы, 162 орта мектеп 1. Нүктенің жылдамдығының сан мәні уақыт функциясы болатын түзусызықты қозғалысы.

Διαβάστε περισσότερα

şrlşseşsisşsşigisisisssşş^îîs o o 1^я I ļ o QĹ U- Q LXJ CĹ LU Cü co UJ i^lifesï^ïï

şrlşseşsisşsşigisisisssşş^îîs o o 1^я I ļ o QĹ U- Q LXJ CĹ LU Cü co UJ i^lifesï^ïï şrlşseşsisşsşigisisisssşşîîs я I ļ QĹ U- Q LXJ CĹ LU Cü UJ UJ Û ш Q UJ iliesïïï ЖЯвшшаАВаШЙШ Eah quesi. nslss a series diagras ha llw a lgial sequene r ha S J u ľ? 9 rules F r h e ive P lns available,

Διαβάστε περισσότερα

Фактори ризика за инфекцију сифилисом код давалаца крви Јужнобачког округа

Фактори ризика за инфекцију сифилисом код давалаца крви Јужнобачког округа 192 Srp Arh Celok Lek. 2011 Mar-Apr;139(3-4):192-196 DOI: 10.2298/SARH1104192B ОРИГИНАЛНИ РАД / ORIGINAL ARTICLE UDC: 615.38:616.972(497.11) Фактори ризика за инфекцију сифилисом код давалаца крви Јужнобачког

Διαβάστε περισσότερα

СЛУЖБЕНИ БИЛТЕН број / април 2018.

СЛУЖБЕНИ БИЛТЕН број / април 2018. СЛУЖБЕНИ БИЛТЕН број 30. 2017/2018. 23. април 2018. КАЛЕНДАР ТАКМИЧЕЊА ТЕРМИН ЛИГА СУПЕРЛИГА СЕНИОРКЕ ПРВА ЛИГА ПРВА "Б" ЛИГА СУПЕРЛИГА СЕНИОРИ ПРВА ЛИГА ПРВА "Б" ЛИГА 2 0 1 8 10., 24., 30. IV (03., 06.

Διαβάστε περισσότερα

л ление е и и е е е с ы е и 17 В е е ие А I П М Ы

л ление е и и е е е с ы е и 17 В е е ие А I П М Ы л ление е и и е е е с ы е и 17 В е е ие... 20 А I П М Ы 1 и к с ые сис е ы (ие ия, с к, к ия) 24 1.1. о о е о во е во о. 24 1.2. е а е ка о а ова о во о. 25 1.3. око е е в е а е к о а ова к а ве е в..

Διαβάστε περισσότερα