d 2! dt 2 #$%(! - "t) - g L &µ! = " 2 R L όπου! g η επιτάχυνση της βαρύτητας.

Transcript

1 Mια αβαρής ράβδος µήκους L έχει το ένα της άκ ρο Α αρθρωµένο κοντά στην περιφέρεια κυκλικής τροχαλίας ακτίνας R, όπως φαίνεται στο σχήµα 1. Στο άλλο άκρο της ράβδου είναι στε ρεωµένο σφαιρίδιο Σ που η µάζα του δεν µπορεί να θεωρηθεί αµελη τέα. Όταν η τροχαλία στρέφεται αριστερόστροφα µε σταθερή γωνιακή ταχύτητα η ράβδος µετατοπίζεται στο κατακόρυφο επίπεδο Οxy της τροχαλίας, µε αποτέλεσµα να µεταβάλλεται χρονικά η γωνία φ που σχηµατίζει µε τον κατακόρυφο άξονα Οy. Να δείξετε ότι η γωνία φ ικανοποιεί την διαφορική εξίσωση: d = " R L - "t - g L µ όπου g η επιτάχυνση της βαρύτητας. ΛΥΣΗ: Εξετάζουµε το σύστηµα κατά µια τυχαία στιγµή t που η επιβατική ακ τίνα ΟΑ του άκρου Α της ράβδου σχηµατίζει µε τον οριζόντιο άξονα Ox γωνία ωt η δε αντίστοιχη γωνία της ράβδου µε την κατακόρυφη διεύθυνση είναι φ. Το σφαιρίδιο Σ δέχεται το βάρος του m g και την δύναµη επαφής F από την ράβδο, της οποίας ο φορέας συµπίπτει µε την ράβδο διότι αυτή είναι αβαρής. Εφαρµόζοντας για το σφαιρίδιο τον δεύτερο νόµο κίνησης του Νεύτωνα κατά τις διευθύνσεις των άξόνων Οx καi Οy παίρνουµε τις σχέσεις: Σχήµα 1 md x / md y / = -F x " = F y - mg md x / = -Fµ" md y / = F" - mg

2 m d x F = - µ" F = mg *+" + m *+",.. - d y. /. m - µ" d x = mg *+" + m *+" d y " d x + µ d y + gµ = 1 Oι συντεταγµένες του σφαιριδίου την χρονική στιγµή t είναι: x = R"t + Lµ y = Rµt - L" Παραγωγίζοντας τις σχέσεις ως προς τον χρόνο t δύο φορές παίρνουµε: dx/ = -R "µt + Ld / dy / = R t + L"µd / d x/ = -R "t - Lµd / + L"d / d y / = -R µt + L"d / + Lµd / Συνδυάζοντας τις σχέσεις 1 και 3 παίρνουµε: - " -R "t - Lµ d * /, +. / +L" d µ" -R µt +L" d" * /, +. / +Lµ" d " -R " - t +L d +gµ = 1 +gµ" = d = " R L - "t - g L µ P.M. fysikos Mια τροχαλία µάζας Μ και ακτίνας R, µπορεί να στρέφεται χωρίς τριβή περί σταθερό οριζόντιο άξονα που διέρχεται από το κέντρο της K και είναι κάθετος στο επίπεδό της. O λαιµός της τροχαλίας περιβάλλεται µε λεπτό ανθεκτικό και µη εκτατό νήµα, του οποίου το ένα άκρο δένεται σε κατακόρυφο ιδανικό ελατήριο σταθε

3 ράς k, ενώ στο άλλο του άκρο στερεώνεται µικρή σφαίρα Σ µάζας m, όπως φαίνεται στο σχήµα. Κρατάµε την σφαίρα σε µια θέση Ο, ώστε το ελατήριο να έχει το φυσικό του µήκος και κάποια στιγµή την αφήνουµε ελεύθερη. i Να βρείτε την µέγιστη ταχύτητα που θ αποκτήσει η σφαίρα και την αντίστοιχη επιµήκυνση του ελατηρίου. ii Να βρείτε την εξίσωση κίνησης του σφαιριδίου. Δίνεται η επιτά χυνση g της βαρύτητας και η ροπή αδράνειας Ι Κ =ΜR / της τροχα λίας ως προς άξονα που διέρχεται από το κέντρο της Κ και είναι κά θετος στο επίπεδό της. ΛYΣH: i Εξετάζουµε το σύστηµα κατά µια τυχαία στιγµή t που η αποµάκ ρυνση του σφαιριδίου Σ ως προς την αρχική του θέση Ο είναι x, η αντί στοιχη ταχύτητά του είναι v, η δε γωνιακή ταχύτητα της τροχαλίας είναι. Εφαρ µόζοντας για το σύστηµα το θεώρηµα διατήρησης της µηχανικής ενέργειας από την στιγµή t = µέχρι την στιγµή t παίρνουµε την σχέση: E µ" t = E µ" t = -mgx + mv / + I K / + kx / = -mgx + mv / + MR /4 + kx / 1 Σχήµα Επειδή το νήµα είναι µη εκτατό ισχύει v=ωr, οπότε η 1 γράφεται: = -mgx + mv / + Mv /4 + kx / = -4mgx + mv + Mv + kx kx - 4mgx + m + Mv =

4 Η αποτελεί µια εξίσωση δεύτερου βαθµού ως προς x που πρέπει οι ρίζες της να είναι πραγµατικές, δηλαδή η διακρίνουσά της πρέπει να είναι µη αρνητική, οπότε θα ισχύει: 16m g - 8km + Mv m g km + Mv v mg km + M v max = mg km + M 3 Tην στιγµή που η ταχύτητα του σφαιριδίου αποκτά την µέγιστη τιµή της v max η επιµήκυνση του ελατηρίου είναι ίση µε την αντίστοιχη αποµάκρυνση x * του σφαιριδίου, δηλαδή ίση µε την διπλή ρίζα της, οπότε θα έχουµε: x * = 4mg 4k = mg k 4 ii Διαφορίζοντας την σχέση παίρνουµε: 4kxdx - 4mgdx + m + Mvdv = m + Mv dv = mg dx - kx dx m + Mv dv = mgv - kxv m + M dv = mg - kx m + M d x + kx = mg d x + kx m + M = mg m + M d x + x = mg m + M µε = k m + M 5 Η 5 αποτελεί µια µη οµογενή γραµµική διαφορική εξίσωση δεύτερης τάξε ως µε σταθερούς συντελεστές και δέχεται ως µερική λύση την σταθερή συ νάρτηση x 1 t, που προκύπτει από την σχέση: x 1 t = mg m + M k m + M x 1 t = mg m + M x mg 1 t = k 6 Η αντίστοιχη οµογενής της 5 δέχεται λύση x t της µορφής: x t = Aµ "t + 7 όπου Α, φ σταθερές ποσότητες που οι τιµές τους εξαρτώνται από τις αρχικές συνθήκες κίνησης του σφαιριδίου. Η γενική λύση xt της 5 είναι: 6,7 xt = x 1 t + x t xt = mg/k + Aµ "t + 8 Παραγωγίζοντας την 8 ως προς τον χρόνο t παίρνουµε την στιγµιαία ταχύ

5 τητα v του σφαιριδίου αλγεβρική τιµή, δηλαδή θα έχουµε: v = dxt/ = A"t + 9 Οι σχέσεις 8 και 9 για t= δίνουν: = mg/k + Aµ" = A" A = -mg/kµ" " = A = -mg/k = "/ 1 Με βάση τις σχέσεις 1 η 8 γράφεται: xt = mg/k - mg/kµ "t + / xt = mg1 - "t/k 11 Η 11 αποτελεί την ζητούµενη εξίσωση κίνησης του σφαιριδίου. P.M. fysikos Στην διάταξη του σχήµατος 3 ο δακτύλιος Δ έχει µάζα m και µπορεί να ολισθαίνει κατά µήκος λείου οδηγού σχήµατος ηµιπεριφέρειας, o οποίος είναι στερεωµένος στις άκρες του Α και Β. To επίπεδο του οδηγού είναι κατακόρυφο το δε ελατήριο θεωρείται ιδανικό µε φυσικό µήκος ίσο προς την ακτίνα R του οδηγού και στα θερά k=3mg/r, όπου g η επιτάχυνση της βαρύτητας. i Να καθορισθεί η θέση και το είδος ισορροπίας του δακτυλίου. ii Eάν ο δυκτύλιος αφήνεται ελεύθερος στην θέση, όπου το ελατήριο έχει το φυσικό του µήκος, να βρεθεί η διαφορική εξίσωση που καθο ρίζει την κίνησή του κατά µήκος του οδηγού. ΛΥΣΗ: i Εξετάζουµε το σύστηµα δακτύλιος-ελατήριο σε µια τυχαία θέση, όπου ο άξονας του ελατηρίου σχηµατίζει µε την κατακόρυφη διάµετρο ΑΒ του οδηγού γωνία φ. Επειδή στην αρχική θέση του συστήµατος το ελατήριο βρίσκε ται στην φυσική του κατάσταση και το µήκος του είναι R, η γωνία φ είναι µικρότερη από π/3. H δυναµική ενέργεια Uφ του συστήµατος στην θέση αυτή είναι ίση µε την βαρυτική δυναµική ενέργεια του δακτυλίου συν την δυναµική ενέργεια ελαστικής παραµόφφωσης του ελατηρίου, δηλαδή ισχύει η σχέση: U = -mgr + R" + kl / 1 όπου ΔL η επιµήκυνση του ελατηρίου από την φυσική του κατάσταση. Όµως για την επιµήκυνση ΔL ισχύει: L = A - R = AM - R = R" - R L = R" - 1 όπου Μ το µέσον της ΑΔ. Συνδυάζοντας τις σχέσεις 1 και παίρνουµε: U = -mgr1 + " + kr " - 1 / 3

6 Επειδή µεταξύ του δακτυλίου και του οδηγού δεν υπάρχει τριβή, στην θέση ισορροπίας του συστήµατος πρέπει η πρώτη παράγωγος της Uφ να µηδενίζε ται, δηλαδή πρέπει να ισχύει: du d 3 = d -mgr1 + " + kr " - 1 * = Σχήµα 3 mgrµ" - kr " - 1µ" = mgrµ"" - 3mg/RR " - 1µ" = " - 3" - 1 = " = 3/4 4 H σχέση 4 είναι αποδεκτή, διότι εξασφαλίζει φ<π/3. Παρατήρηση: H θέση ισορροπίας του συστήµατος µπορεί να βρεθεί µε στοι χειώδη τρόπο αν εξετάσουµε την ισορροπία µόνο του δακτυλίου. Ο δακτύλιος δέχεται το βάρος του m g, την δύναµη δεσµού N από τον λείο ηµικυκλικό οδη γό η οποία έχει ακτινική διεύθυνση και την δύναµη F από το τεντωµένο ελα τήριο. Στην θέση ισορροπίας του δακτυλίου τα µέτρα των δυνάµεων αυτών πρέπει να ικανοποιούν την σχέση: mg µ " - = F µ mg µ" = kl µ"" mg µ" = 3mg/RR" - 1 µ"" 1 = 3" - 1 " " = 3" - 1 " = 3/4 Για να καθορίσουµε το είδος ισορροπίας του συστήµατος εξετάζουµε την δεύ τερη παράγωγο της Uφ, οπότε θα έχουµε:

7 d U = d [ d mgr"µ - kr - 1"µ ] d U = [ 4mgR" + 4kR µµ - kr " - 1" ] d d U = [ 4mgR" kr µ - " + "] d d U = [ 4mgR" kr - 4" + "] d " d U d " d U d * =3/4 * =3/4 " + = 4mgR- 18, mg + / R R , 4/ = mgr + 1mgR = 14mgR > δηλαδή η ισορροπία του συστήµατος είναι ευσταθής. ii Eφαρµόζοντας για το σύστηµα το θεώρηµα διατήρησης της µηχανικής ενέρ γειας µεταξύ της αρχικής του θέσεως και της τυχαίας θέσεώς του, όπου η ταχύτητα του δακτυλίου είναι v, παίρνουµε την σχέση: -mgr" / 3 = -mgr + R" + mv / + kl / -mgr/ = -mgr1 + " + mv / + kr " - 1 / mgr/ = -mgr" + mv / + 3mgR" - 1 / gr = -gr" + v + 3gR" - 1 gr = -gr" v + 3gR4" + 1-4" gr = -4gR" + 5gR + v - 1gR" v = -4gR + 1gR" + 4gR" 5 Διαφορίζοντας την 5 παίρνουµε: vdv = -1gRµ"d" - 8gR"µ"d" v dv = -gr3 + "µ d 6 Όµως για το µέτρο της ταχύτητας έχουµε την σχέση:

8 v = R d = R d οπότε η 6 γράφεται: R d " R d = -gr3 + *+µ d d d = - g 3 + "µ R + g 3 + "µ = 7 R H 7 αποτελεί µια µη γραµµική διαφορική εξίσωση δευτέρας τάξεως η οποία δεν λύνεται µε αναλυτικό τρόπο παρά µόνο γραφικά µέσω ηλεκτρονικού υπο λογιστή που χρησιµοποιεί κατάλληλο µαθηµατικό πρόγραµµα, λογουχάρη το Mathematika. P.M fysikos Στην µια άκρη ελατηρίου µηδενικού φυσικού µή κους και σταθεράς k, στερεώνεται µικρό σφαιρίδιο µάζας m, ενώ η άλλη άκρη του είναι δεµένη σε οροφή. Εκτρέπουµε το σφαιρίδιο από την θέση ισορροπίας του Ο προς τα κάτω κατά y <mg/k όπου g η επιτάχυνση της βαρύτητας και κάποια στιγµή που θεωρείται ως αρχή των χρόνων το αφήνουµε ελευθερο, δίνοντάς του την στιγµή αυτή κατάλληλη ώθηση, ώστε να αποκτήσει οριζόντια ταχύτητα v. Να δείξετε ότι το σφαιρίδιο θα διαγράψει στο κατακόρυφο επίπεδο Οxy που περιλαµβάνει το διάνυσµα της ταχύτητας v, ελλειπτική τροχιά, της οποίας να καθορίσετε αναλυτικά όλα τα στοιχεία της. Nα δεχθείτε ότι το ελατήριο στην διάρκεια της κίνησης του σφαιριδίου δεν καµπτεται, δηλαδή είναι συνεχώς ευθύγραµµο. ΛΥΣΗ: Στην θέση ισορροπίας Ο του σφαιριδίου το βάρος m g του εξουδετερώ νει την δύναµη F από το τεντωµένο ελατήριο, δηλαδή ισχύει: mg = F mg = kl L = mg / k 1 όπου L το αντίστοιχο µήκος του ελατηρίου. Εξετάζοντας το σφαιρίδιο όταν κινείται, παρατηρούµε ότι στην τυχαία θέση του Σx, y δέχεται το βάρος του m g και την δύναµη F από το τεντωµένο ελατήριο, του οποίου ο άξονας παρουσιάζει κλίση φ ως προς την κατακόρυφη διευθυνση Οy. Εφαρµόζοντας για το σφαιρίδιο τον δευτερο νόµο κίνησης του Νευτωνα κατά τον οριζόντιο άξονα Οx παίρνουµε την σχέση: m d x = -F x m d x = -Fµ" = -kl x L

9 m d x = -kx d x + k m x = Σχήµα 5 όπου L το µήκος του ελατηρίου στην θεωρούµενη θέση του σφαιριδίου. Εφαρ µόζοντας τον ίδιο νόµο για το σφαιρίδιο κατά τον κατακόρυφο άξονα Οy παίρ νουµε την σχέση: m d y = F y - mg m d y = F" - mg = kl L - y * - mg L m d y = kl - ky - mg 1 m d y = -ky d y + k m y = 3 Οι σχέσεις και 3 αποτελούν δυο οµογενείς γραµµικές διαφορικές εξισώσεις δεύτερης τάξεως µε σταθερούς συντελεστές και δέχονται λύσεις της µορφής: x = A x µ "t + x y = A y µ "t + y µε = k m 4 όπου Α x, A y, θ x, θ y σταθερές ποσότητες, που οι τιµές τους εξαρτώνται από τις αρχικές συνθήκες κίνησης του σφαιριδίου. Παραγωγίζοντας τις σχέσεις 4 ως προς τον χρόνο t παίρνουµε τις συνιστώσες v x, v y αλγεβρικές τιµές της ταχύ τητας v του σφαιριδίου, δηλαδή θα έχουµε: v x = dx / = A x "t + x v y = dy / = A y "t + y Οι σχέσεις 4 και 5 για t= δίνουν: µε = k m 5 και = A x µ" x v = A x " x -y = A y µ" y = A y " y µ" = x A x = v / " x A y = -y /µ" y " y = x = A x = v /" A y = y y = -"/

10 Έτσι οι σχέσεις 4 παίρνουν την µορφή: x = v /"µt y = y "µ t - / x / v = "µt y / y = -t x / v = "µ t y / y = t + x v + y y = 1 x v / + y y = 1 6 Aπό την 6 προκύπτει ότι η τροχιά του σφαιριδίου είναι έλλειψη, της οποίας το κέντρο συµπίπτει µε την θέση ισορροπίας Ο του σφαιριδίου, τα δε µήκη των ηµιαξόνων της είναι v /ω και y. P.M. fysikos Στις άκρες ενός ελατηρίου σταθεράς k και αµελη τέου φυσικού µήκους είναι στερεωµένα τα σφαιρίδια Α και Β της ίδιας µάζας m. To ποθετούµε το ελατήριο πάνω στον άξονα x ενός αδρανειακού συστήµατος αναφοράς Oxyz, το τεντώνουµε ώστε το σφαιρίδιο Α να βρεθεί στην θέση -α,, και το σφαιρίδιο Β στην θέση α,, και κάποια στιγµή που θεωρούµε ως αρχή των χρόνων αφήνουµε το σύστηµα ελεύθερο, δίνοντας µε κατάλληλη ώθηση στο σφαιρίδιο Α ταχύτητα v η οποία κατευθύνεται οµόρροπα προς τον άξονα y. Nα δείξετε ότι στο σύστηµα αναφοράς του κέντρου µάζας των σφαιριδίων αυτά κινούνται πάνω στην ίδια ελλειπτική γραµµή, της οποίας να καθορίσετε αναλυτικά όλα τα στοιχεία. Κάτω από ποια συνθήκη η τροχιά αυτή εκφύλίζεται σε περιφέρεια; Να αγνοηθεί το βαρυτικό πεδίο της Γης και να θεωρήσετε ότι το ελατήριο συνεχώς είναι ευθύγραµµο, δηλαδή δεν κάµπτεται. ΛΥΣΗ: Το σύστηµα των δύο σφαιριδίων είναι µηχανικά µονωµένο, που σηµαί νει ότι η ορµή του παραµένει σταθερή στην διάρκεια της κίνησης των σφαιρι δίων. Στο αδρανειακό σύστηµα αναφοράς Οxyz η σταθερή αυτή ορµή είναι ίση Σχήµα 5 Σχήµα 6 µε την αρχική ορµή m v του σφαιριδίου Α, οπότε η ορµή m v C του κέντρου µάζας C των δύο σφαιριδίων θα είναι m v, δηλαδή θα ισχύει v C = v / και εποµένως το σύστηµα αναφοράς CXYZ του κέντρου µάζας είναι αδρανειακό

11 σύστηµα, αφού κινείται µε σταθερή ταχύτητα v / ως προς το Οxyz. Εξετά ζοντας τα δύο σφαιρίδια στο σύστηµα CXYZ έχουµε να παρατηρήσουµε τα εξής: i Oι ροπές περί το C των δυνάµεων F και - F που δέχονται τα σφαιρίδια Α και Β αντιστοίχως από το τεντωµένο ελατήριο είναι µηδενικές, που σηµαίνει ότι η στροφορµή περί το C κάθε σφαιριδίου παραµένει σταθερή και µάλιστα είναι ίδια. Πράγµατι για τις στροφορµές αυτές θα έχουµε: L A = [CA m v /] " L B = [CB m- v /] όπου v /, - v / οι ταχύτητες των σφαιριδίων Α και Β αντιστοιχως στο σύστη µα αναφοράς του κέντρου µάζας την χρονική στιγµή t=. Όµως για τα διανύσ µατα CA και CB έχουµε: CB = - CA = r i όπου i το µοναδιαίο διάνυσµα του άξονα X, οπότε οι σχέσεις 1 παίρνουν την µορφή: L A = [- i " m v /] L B = [ i " m- v /] L A = L B = L = -m / [ i " v ] L = -m/ [ i " v j ] L = -m/ [ i " v j ] L = mv k / όπου L η κοινή στροφορµή των σφαιριδίων Α και Β περί το C και j, k τα αντί στοιχα µοναδιαία διανύσµατα των αξόνων Υ και Z. ii Επειδή οι δυνάµεις F και - F είναι κεντρικές µε κέντρο το C, η κίνηση τό σο του σφαιριδίου Α όσο και του Β είναι επίπεδη και µάλιστα τα επίπεδα κίνησής τους ως κάθετα στο διάνυσµα L συµπίπτουν µε το επίπεδο CXΥ. iii O δεύτερος νόµος κίνησης του Νεύτωνα για το σφαιρίδιο Α δίνει: md r / = F m d - i X - j Y = i F X + j F Y m d - i X - j Y = i krx/r + j kry/r m d - i X - j Y = i kx + j ky d - i X - j Y = i k m X + j k m Y 1

12 d X / + X = " d Y / + Y = µε = k m όπου r το διάνυσµα θέσεως του σφαιριδίου Α ως προς το C την χρονική στιγµή t που εξετάζουµε το σύστηµα και Χ, Y οι αντίστοιχες συντεταγµένες του σφαι ριδίου στο σύστηµα αναφοράς του κέντρου µάζας C. Οι σχέσεις 3 αποτελούν τις διαφορικές εξισώσεις που περιγράφουν την κίνηση του σφαιριδίου Α στο σύστηµα CXYZ και δέχονται λύσεις της µορφής: 3 X = A 1 µ "t + 1 Y = A µ "t + 4 όπου Α 1, Α, φ 1, φ σταθερές ποσότητες που οι τιµές τους εξαρτώνται από τις αρχικές συνθήκες κίνησης του σφαιριδίου Α. Παραγωγίζοντας τις σχέσεις 4 ως προς τον χρόνο t παίρνουµε τις αλγεβρικές τιµές των συνιστωσών της ταχύ τητας V του Α την χρονική στιγµή t, οπότε θα έχουµε: V X = A 1 "t + 1 V Y = A "t + 5 Οι σχέσεις 4 και 5 για t= δίνουν: και - = A 1 "µ 1 = A 1 1 * = A µ" v = A " A 1 = - / "µ 1 1 = µ" = A = v / " A = - 1 " 1 = / = A = v /" Έτσι οι σχέσεις 4 παίρνουν την µορφή: X = -"µ t + / Y = v /"µt -X / = "t Y / v = µt X / = " t Y / v = µ t + X + Y " v = 1 X + Y v /" = 1 6 Aπό την 6 προκύπτει ότι η τροχιά του σφαιριδίου Α στο σύστηµα αναφοράς του κέντρου µάζας των δύο σφαιριδίων είναι έλλειψη, µε κέντρο το C και µε µήκη ηµιαξόνων α, v /ω. Αν οι αρχικές συνθήκες κίνησης του σφαιριδίου ικα νοποιούν την σχέση α=v /ω, τότε η έλλειψη εκφυλίζεται σε περιφέρεια κεν τρου C και ακτίνας α. Εξετάζοντας µε τον ίδιο τρόπο το σφαιρίδιο Β θα καταλή ξουµε ότι η τροχία του συµπίπτει µε την τροχιά του Α. P.M. fysikos

13 Ένα υλικό σηµείο δέχεται κεντρική δύναµη F r, υπό την επίδραση της οποίας διαγράφει επίπεδη τροχιά. Να δείξετε ότι η διαφορική εξίσωση της τροχιάς σε πολικές συντεταγµένες r, θ µε πόλο το κέντρο από το οποίο εκπορεύεται η δύναµη, έχει την µορ φή: d r d - r ή την µορφή: " dr - r = mr4 Fr d L d u d + u = - m L u Fr όπου u=1/r, L το µέτρο της σταθερής στροφορµής του υλικού σηµείου και m η µάζα του. ΛΥΣΗ: Επειδή το υλικό σηµείο δέχεται κεντρική δύναµη θα έχει µόνο ακτι νική επιτάχυνση και σύµφωνα µε τον δεύτερο νόµο κίνησης του Νεύτωνα, ισ χύει κατά την ακτινική διεύθυνση η σχέση: m d r - r " d * * + -, - = Fr d r - r " d = Fr m 1 Όµως για το σταθερό µέτρο L της στροφορµής ισχύει: " d L = mr d = L mr οπότε η 1 γράφεται: d r - rl m r 4 = Fr m d r - L m r 3 = Fr m Εάν η εξίσωση της τροχιάς σε πολικές συντεταγµένες έχει την µορφή r=rθ, τότε θα έχουµε: dr = dr d d = dr d L mr 3 Παραγωγίζοντας την 3 ως πρός τον χρόνο t παίρνουµε: d r = d " dr d L mr = d " d dr d L mr d

14 d r = d r L * d mr + dr d L m " - r dr+ - d, L mr d r = d r d L m r 4 - L m r 5 " dr d 4 Συνδυάζοντας τις σχέσεις και 4 παίρνουµε: d r d L m r 4 - L m r 5 " dr d - L m r 3 = Fr m L m r 4 d r d - " dr * r d * + - r-, - = Fr m d r d - r " dr d - r = m r 4 L Fr Εξάλλου θέτοντας u=1/r η σχέση 3 γράφεται: dr = - L d1/r = - L du m d m d 5 Παραγωγίζοντας την 5 ως πρός τον χρόνο t έχουµε: d r = - L m d " du = - L d m d d " du d d d r = - L " d u m d L mr = - L u m " d u d 6 Συνδυάζοντας τις σχέσεις και 6 παίρνουµε: - L u m " d u d - L u 3 m = Fr m - L u m " d u d + u = Fr m d u d + u = - m L u Fr P.M. fysikos Δύο µικρά σφαιρίδια Σ 1, Σ της ίδιας µάζας m συν δέονται µεταξύ τους µε αβαρές και µη εκτατό νήµα, το οποίο διέρχε ται από µια µικρή οπή O λείου οριζόντιου επιπέδου. Το σφαιρίδιο Σ 1

15 κρατείται επί του οριζοντίου επιπέδου σε απόσταση α από την οπή, ενώ το Σ κρέµεται µε το νήµα κατακόρυφο. Την χρονική στιγµή t= δίνουµε στο σφαιρίδιο Σ 1 οριζόντια ταχύτητα v, της οποίας ο φορέας είναι κάθετος στην ευθεία ΟΣ 1, το δε µέτρο της είναι v = g η επιτάχυνση της βαρύτητας. g, όπου i Nα εκφράσετε την ταχύτητα του σφαιριδίου Σ σε συνάρτηση µε την απόστασή του z από την οπή Ο. ii Να δείξετε ότι το νήµα είναι συνεχώς τεντωµένο και να βρείτε τα όρια κίνησης του σφαιριδίου Σ. Δίνεται το µήκος L=α του νήµατος. ΛΥΣΗ: i To σφαιρίδιο δέχεται το βάρος του w, την κατακόρυφη αντίδραση N του λείου ορίζόντιου επιπέδου που εξουδετερώνει το βάρος του και την τάση T του νήµατος, η οποία κατευθύνεται συνεχώς προς την οπή Ο, δηλαδή αποτελεί κεντρική ελκτική δύναµη. Όλα τα παραπάνω εγγυώνται ότι η κίνηση του σφαιριδίου είναι επίπεδη και µάλιστα η τροχιά του βρίσκεται επί του οριζόντιου επιπέδου, αφού το διάνυσµα της αρχικής του ταχύτητας v ανήκει στο επίπεδο αυτό. Επί πλέον η στροφορµη L του σφαιριδίου περί το Ο διατη ρείται σταθερή, το δε µέτρο της είναι: L = mv mrv = m"v v = r d = "v r d = "v r 1 Σχήµα 7 όπου v η εγκάσσια συνιστώσα της ταχύτητας v και r η απόστασή του από την οπή Ο την στιγµή που το εξετάζουµε. Εφαρµόζοντας για το σφαιρίδιο τον δεύτερο νόµο κίνησης του Νεύτωνα κατά την διεύθυνση της ακτίνας παίρνου µε την σχέση: m d r - r " d * * + -, - 1 = -T d r - r " v r = - T m d r - v r 3 = - T m

16 όπου dr/ η αλγεβρική τιµή της ακτινικής συνιστώσας v r της ταχύτητας του σφαιριδίου. Εξάλλου το σφαιρίδιο Σ δέχεται το βάρος του w = m g και την τάση T του νήµατος της οποίας το µέτρο είναι ίσο µε Τ και σύµφωνα µε τον δεύτε ρο νόµο κίνησης του Νεύτωνα θα έχουµε για το σφαιρίδιο αυτό την σχέση: m d z = -T+mg d z = - T m + g 3 όπου z η απόσταση του Σ από την οπή Ο. Όµως κάθε στιγµή ισχύει η σχέση: z + r = dz + dr = dz = - dr οπότε η 3 γράφεται: d z = - d r - d r = - T m + g - T m = - d r - g 4 Συνδυάζοντας τις σχέσεις και 4 έχουµε: d r - v r 3 = - d r - g d r - v + g = 5 r 3 Εξάλλου έχουµε την σχέση: d r = d dr " = d dr dr " dr = v dv r r dr d r = d v r dr " οπότε η 5 γράφεται: = v d v r " r 3 - g dr 6 Ολοκληρώνοντας την 6 παίρνουµε: v r = - v r - gr + C v r = - g - gr + C r v r = - 3 g r - gr + C 7 όπου C σταθερά ολοκλήρωσης, η οποία θα βρεθεί από την αρχική συνθήκη ότι για t= είναι v r = και r=α, οπότε η 7 δίνει: = - 3 g - g + C C = g Άρα η τελική µορφή της 7 είναι:

17 v r = - 3 g " - gr + g v r = g - r - 3 r 8 Eπειδή r=α-z η 8 γράφεται: " 3 " 3 v r = g - + z - - z = g z - - z " 3 v z = g z - - z 9 διότι ισχύει v r =v z. ii Ας δεχθούµε ότι υπάρχει χρονική στιγµή, όπου το νήµα χαλαρώνει. Τότε θα ισχύει Τ= και οι σχέσεις και 4 δίνουν: d r = v και m d z r 3 = g Eπειδή d r/ =-d z/ θα πρέπει την στιγµή αυτή να ισχύει: v = -g g 3 = -g r = - r 3 3 r που αποτελεί άτοπο. Άρα το νήµα ποτέ δεν χαλαρώνει. Εξάλλου όταν το σφαιρί διο Σ βρίσκεται στην εγγύτερη ή στην πιο απόµακρη θέση του ως προς τη οπή Ο θα ισχύει v z =, οπότε η 9 γράφεται: = z z 3 - z = z z - z = 3 1 H 1 δέχεται ως ρίζα την z=α, οπότε αν z 1, z είναι οι δύο άλλες ρίζες της θα έχουµε: z - z - 3 " z - z - z 1 z - z Mε την µέθοδο των προσδιοριστέων συντελεστών βρίσκουµε τελικώς ότι µόνο η µία από τις ρίζες z 1, z είναι αποδεκτή και µάλιστα η ρίζα αυτή είναι: z 1 = 3-5 Από την παραπάνω διαδικασία προκύπτει ως συµπέρασµα ότι, κατά την κίνηση του σφαιριδίου Σ τα όρια κίνησής του είναι: z max = και z min = 3-5 P.M. fysikos

18 Ένα υλικό σηµείο µάζας m εκτοξεύεται σε σηµείο Α κεντρικού δυναµικού πεδίου, µε ταχύτητα v της οποίας ο φορέας είναι κάθετος στην ευθεία που συνδέει το Α µε το κέντρο Ο του δυνα µικού πεδίου. Εάν η δύναµη F r που δέχεται το υλικό σηµείο από το πεδίο ακολουθεί τον νόµο: F r = µm r /r 4 1 όπου r το διάνυσµα θέσεώς του ως προς το Ο, να βρεθεί η εξίσωση της τροχιάς του σε πολικές συντεταγµένες στις εξής περιπτώσεις: i όταν ο συντελεστής αναλογίας µ και η απόσταση α του σηµείου εκτόξευσης από το Ο συνδέονται µε την σχέση µ=-α v και ii όταν µ=-α v. ΛΥΣΗ: Επειδή η δύναµη F r είναι κεντρική, η τροχία του υλικού σηµείου είναι επίπεδη και µάλιστα ανήκει στο επίπεδο που καθορίζει το κέντρο Ο του δυναµικού πεδίου και η αρχική ταχύτητα v. Επί πλέον η στροφορµή L του υλικού σηµείου ως προς το Ο διατηρείται σταθερή και το µέτρο της είναι L=mαv. Εάν θέσουµε u=1/r, τότε η διαφορική εξίσωση της κίνησης του υλικού σηµείου έχει την µορφή: d u d + u = - mfr 1 Lu d u d + u = - µu 3 u " v d u d + u = - µu " v d u d µ " v u = i Όταν µ=-α v η σχέση γράφεται: d u d - u = 3 Η 3 είναι µια διαφορική εξίσωση δεύτερης τάξεως µε σταθερούς συντελεστές και δέχεται λύση της µορφής: u = C 1 e - + C e 4 όπου C 1, C σταθερές ολοκλήρωσης, οι οποίες θα βρεθούν από τις αρχικές συνθήκες, δηλαδή ότι κατά την στιγµή της εκτόξευσης t= είναι θ=, r=α και dr/=. H 4 για θ= δίνει: 1/ = C 1 + C 5 Εξάλλου παραγωγίζοντας την 4 ως προς θ παίρνουµε:

19 du d = - C 1 e- + C e m L du dr = - C 1 e- + C e η οποία εφαρµοζόµενη την χρονική στιγµή t= δίνει: 5 = -C 1 + C C 1 = C = 1/ Έτσι η τελική µορφή της είναι: 1 r = 1 e-" + e " = cosh " r = cosh " 6 ii Όταν µ=-α v η διαφορική εξίσωση της κίνησης είναι: d u d = du d = C u = C + C Σχήµα 8 Σχήµα 9 όπου C, C σταθερές ολοκλήρωσης για τις οποίες οι αρχικές συνθήκες εξασφα λίζουν τις σχέσεις: οπότε 1/ = C και = C 1/r = 1/ r = δηλαδή στην περίπτωση αυτή η τροχία του υλικού σηµείου είναι περιφέρεια κέντρου Ο και ακτίνας α. Στα σχήµατα 8 και 9 φαίνονται οι τροχιές του υλικού σηµείου σε πολικές συντεταγµένες στις περιπώσεις i και ii αντιστοί χως. P.M. fysikos