Sretan BoæiÊ i uspjeπna godina. U obnovu πuma 167 milijuna kuna 2

Transcript

1 »asopis za popularizaciju πumarstva broj 120 Godina X., Zagreb, prosinac ISSN Sretan BoæiÊ i uspjeπna godina U obnovu πuma 167 milijuna kuna 2 umarska znanost u danaπnjim prilikama 3 Kako spasiti kestenove πume 8 Osam zlatnih medvjeda! 34

2 MjeseËnik flhrvatske πume«izdavaë: flhrvatske πume«d.o.o. Zagreb Predsjednik Uprave: Darko Beuk Glavni urednik: Miroslav Mrkobrad Novinari: Irena DevËiÊ-Buzov, Antun Z. LonËariÊ, Miroslav Mrkobrad, Vesna Pleπe i Ivica TomiÊ UreappleivaËki odbor: predsjednik Branko MeπtriÊ, Ivan HodiÊ, Mladen Slunjski, Herbert Krauthaker,»edomir KriæmaniÊ, Æeljka Bakran Adresa redakcije: Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb tel.: 01/ faks: 01/ direkcija@hrsume.hr miroslav.mrkobrad@hrsume.hr Uredniπtvo se ne mora uvijek slagati s miπljenjima autora teksta. Priprema i tisak: AKD, Zagreb, Savska c. 31 Naklada: 6200 CJENIK OGLASNOG PROSTORA Jedna stranica (1/1) 3600 kn; pola stranice (1/2) 1800 kn; treêina stranice (1/3) 1200 kn; Ëetvrtina stranice (1/4) 900 kn; osmina stranice (1/8) 450 kn. Unutarnje stranice omota (1/1) 5400 kn; 1/2 stranice 2700 kn; 1/3 stranice 1800 kn; zadnja stranica 7200 kn (tu stranicu nije moguêe dijeliti). U ovu cijenu nije uraëunat PDV koji plaêa oglaπivaë. Naslovna stranica: U oëekivanju bijelog pokrivaëa Zadnja stranica: Crveni snijeg Marinko BoπnjakoviÊ

3 u ovom broju OBNOVA UMA U obnovu πuma ove godine 167 milijuna kuna! ZNANOST umarska znanost Hrvatske u danaπnjim ekoloπkim i gospodarskim prilikama ZA TITA UMA Mogu li pëele i pëelari pomoêi u spaπavanju kestenovih πuma PRIRODNA BOGATSTVA Hrvatska je s aspekta bioloπke raznolikosti jedna od najbogatijih zemalja Europe UMARSKE DJELATNOSTI Od nevjerice i problema do dobrog posla 14. BOÆI NO DRVO BoæiÊno drvo simbol je nade i radosti UMSKE RAZGLEDNICE Kako kontrolirati brojne tragaëe za tartufima u Motovunskoj πumi 17. PODRIJETLO HRVATSKIH NAZIVA MJESECI Prosinac 18. URE IVANJE UMA Prvi vlasnici gospodarske jedinice bili su Frankopani 19. ZAKONODAVSTVO Potpisan Kolektivni ugovor KRETA Kreta - tradicija pod naletom modernizacije MALA ENCIKLOPEDIJA UMARSTVA Imele (Loranthus; Viscum; Arceuthobium) 25. ZA TI ENE BILJNE VRSTE Mirisna ciklama (Cyclamen purpurascens) LEGENDE, MITOVI, VJEROVANJA Jela, sveto drvo POVIJEST UMARSTVA Jakovljev - πumar, statist, glazbenik, kolporter..! LICITACIJE Za treπnjev trupac 1761 euro po kubiku! POVIJEST LOVSTVA Lov - bogatima prestiæ, siromaπnima borba za preæivljavanje 33. HRVATSKA Nova lovna regulativa LOVSTVO Osam zlatnih medvjeda 35. to s neobraslim povrπinama ostavljenim za potrebe lovstva? 36. LOVSTVO Pohvalno o loviπtima Hrvatskih πuma PODSJETNIK ZA LOVNIKA - Prosinac RIBOLOV Mrena ZDRAVI ÆIVOT to znate o prehladi? 38. KULTURA O bisernici, braëu, ËeloviÊu DOGA AJI U pëeli je mudrost Proπlo je samo 45 godina! 40. TURISTI»KA RAZGLEDNICA Nakon lova, odmor u mediteranskom okruæenju lugarnice Ubaπ 1

4 obnova πuma Vaapplee nje sad ni ca u rasad ni ku Haj de ro vac JE SENS KI RA DO VI U ob no vu πu ma ove g 167 mi li ju n Iz nim no po god no vri je me omo guêi lo je da se svi ra do vi poπum lja va nja i cje lo vi te ob no ve πu ma ove je se ni oba ve u pot pu no sti. Ti me je izvrπen, mo glo bi se reêi, traj ni za da tak πu mar ske stru ke u odræa va nju pri rod no sti hr vat skih πu ma i opo naπa nju pri ro de u ob no vi, u πto su Hr vat ske πu me ove go di ne uloæi le 167 mi lij una ku na Ove je se ni po saapplee no je oko πest mi li ju na sad ni ca razliëi tih vr sta dr veêa, od Ëe ga oko 5,1 mil. bje lo go rië nih, te 900 ti suêa ko ma da cr no go rië nih vr sta u pre bo ru i prio ba lju. Kao i sva ke go di ne, naj viπe se poπum lja va lo hrastom luæ nja kom, oko dva mi li ju na sad ni ca. Po sve mu ne ti pië na go dina (s vruêim pro ljeêem, kiπ nim ko lo vo zom i iznad pro sjeë no to plom je se ni) u πu mar stvu se po kaza la iz nim no po god nom i dobro doπ lom! Joπ viπe zbog iznim nog uro da æi ra - skup lje no je viπe od 3000 to na - ko ji πumar stvu znaëi æi vot (o to me poslije). Ova kva je sen, sta ri ji πu mari Êe reêi da ta kvu i ne pam te, omo guêi la je da se svi uz gojni ra do vi oba ve na vri je me i u pot pu no sti. Ta ko su Hr vat ske πu me u ob no vu πu ma uloæi le viπe od 61 mi li ju n ku na, od ukup no 167 mi li ju na ko li ko je bi lo pla ni ra no utroπi ti u razliëite uz goj ne za hva te ove go dine. Naj veêi dio tih sred sta va Sad nja u no vo gra diπ koj Upra vi po troπen je ti je kom je sen skih ra do va, na poπum lja va nje (pripre mu sta niπ ta, sje tvu æi ra na no vim povrπi na ma i pod sta re sa sto ji ne, na sad nju sad ni ca na Ëi stim povrπi na ma i po punja va nje), te po d iza nje ograda za zaπ ti tu no vo poπum lje nih povrπi na od div ljaëi, a oko 21 mi li jun ku na is plaêen je za æir. Ove go di ne dio sred sta va potroπen je i za raz mi ni ra nje dije la πum skih povrπi na. Æir je po seb na priëa. On znaëi æi vot jer je na taj naëin osi gu ra na ob no va naj vrjed nije vr ste dr ve ta hr vat skih πu ma, hrasta luæ nja ka, u slje deêih 3-5 go di na. Pi sa li smo o to me u proπlome bro ju, sa da sa mo ko naë ni po da tak da je do kra ja ot ku pa skup lje no viπe od 3000 to na. Naj veêi dio od mah je vraêen u πu mu, u za to pri prem lje ne sasto ji ne. Naj viπe æi ra po si ja no je u upra va ma Vin kov ci, oko 700 tona na 1000 ha, u Za gre bu oko 410 to na na za to pri prem lje nih 1040 ha, te u Bje lo va ru bl izu 520 to na na pribliæno 800 ha. I u Osi je ku je u sa sto ji ne i rasadni ke po si ja na veêa ko liëi na æira, oko 355 to na, a u Naπi ca ma bl izu 230 to na. Æir je ro dio i u Kar lov cu gdje je skup lje no oko 149 to na te s joπ na bav lje nih stoti njak to na po si ja no 260 tona na 415 ha. Kit nja ka je ove go di ne bi lo ma nje. Poπum lja va lo se i po pu - nja va lo i sa sad ni ca ma. Ove jese ni po saapplee no je oko πest mili ju na sad ni ca razliëi tih vr sta dr veêa, od Ëe ga oko 5,1 mil. bje lo go rië nih, te 900 ti suêa koma da cr no go rië nih vr sta u prebo ru i prio ba lju. Kao i sva ke go di ne, naj viπe se poπum lja valo hrastom luæ nja kom, oko dva mi li ju na sad ni ca, za tim kit njakom (1,3 mil.) te polj skim ja senom (1,4 mil.). U usporedbi s 2

5 znanost Piπe: Ire na DevËiÊ Bu zov Piπe: Mi ro slav Mr ko brad Fo to: I. To miê, Z. LonËa riê odine a ku na! proπ lom go di nom, viπe je posaapplee no ja se na. Kod cr no go rië nih vr sta najza stup lje ni ja je smre ka (la ni je to bio bor) s 320 ti suêa sad nica, dok je sad ni ca crno ga bo ra po saapplee no 140 ti suêa ko ma da. Iznim no li je po vri je me ti jekom ci je le go di ne ima lo je svojih predno sti i ne do sta ta ka, kaæe struë ni su rad nik za rasadniëar stvo Mi lan Æge la. Ve ge taci ja je ka sni la joπ u pro ljeêe, a zbog to plog vre me na to se pro dulji lo i u ka snu je sen pa se list na sad ni ca ma po seb no ne kih vr sta, npr. ja se na, du go zadræao. Zbog to ga je vaapplee nje nje go vih sad ni ca iz rasad ni ka poëe lo tek po lo vi com stu denoga. S dru ge stra ne, ve li ing. Æge la, ta kvo vri je me omo guêilo je da se s pr vim da ni ma prosin ca zavrπi pla ni ra na sad nja. VeÊ du go se ni je do go di lo da ja sen, ko ji inaëe vo li moë var no tlo, sa di mo po su hom. S Ëe ti njaëa ma se kao i obiëno kre nu lo ra ni je pa je u prebo ru i prio ba lju sad nja obav ljena u op ti mal nim uvje ti ma. S poπum lja va nja to po lom SAV JE TO VAN JE O PE TO GO DI N JEM IST RAÆI VA» KOM RA DU Na u mar skom fa kul te tu u Za gre bu 19. je li sto pa da, u or ga n iza ci ji Fa kul te ta, u mar skog in sti tu ta Ja stre bar sko, Aka de mi je πu mar skih zna no sti, Hr vat skih πu ma i Hr vat skoga πu mar skog druπ tva, odræa no znan stve no sa vje to va nje o obav lje nom pro gra mu istraæi vaë kih ra do va za raz dob lje , pod na zi vom u mar ska zna nost Hr vat ske u da naπ njim eko loπ kim i go spo dar skim pri li ka ma. Ova kva se sa vje to va nja or ga n izi ra ju po iste ku pe to go diπ njeg raz dob lja znan stve noi straæi vaë ke dje lat no sti u πu mar stvu ra di pred stav lja nja re zul ta ta istraæi va nja znan stve noj i struë noj jav no sti, a u ovo go diπ nje se uklo pi lo i obi ljeæa va nje 100. ob ljet ni ce roapplee nja aka de mi ka Mi la na AniÊa u mar ska zna nost Hr vat ske u da naπ njim eko loπ kim i go spo dar skim pri li ka ma Sa vje to va nje je odræa no u ju bi lar noj go di ni u ko joj hr vat sko πu mar stvo slavi znaëaj ne ob ljet ni ce go di na Hr vat skoga πu mar skog druπ tva i 130 go di na u marskog li sta. Pri go dom otvo re nja sku pa B. Pr piê odræao je re fe rat u povodu 100. ob ljet ni ce roapplee nja aka de mi ka Mi la na AniÊa, dugo go diπ njeg pro fe so ra, predstoj ni ka Za vo da za uz ga ja nje πu ma i de ka na u mar skoga fakul te ta u Za gre bu. - Aka de mik AniÊ priz nati je πu mar ski struë njak ko ji je sa se dam udæ be ni ka, 154 znanstve na i struë na ra da, 220 naslo va u πu mar skoj en ci klo pe di- 3

6 Po rast broj no sti po pu la ci je pot kor nja ka moæe se tu maëi ti porastom ko liëi ne do stup ne hra ne na ne kom po druë ju. Poz na ti su ne dav ni pri mje ri drastië nog porasta gu stoêe po pu la ci je ne kih vr sta pot kor nja ka u sre diπ njoj i za pad noj Eu ro pi po ve za ni s ka ta stro fal nim vje troiz va la ma uzro ko va nim or kan skim vje tro vi ma U Hr vat skoj se sjeëa i izrad ba od ra nih 60-ih go di na do da nas iz vo di mo tor nim pi la ma. Snaæan utje caj ljud skog Ëim be ni ka na proiz vod nost ta kva naëi na ra da Ëi ni do seg nu te pro sjeë ne uëin ke na razi ni Hr vat ske ni ski ma te nas, u usporedbi sa zem ljama raz vi je nih teh no lo gi ja, u raz vo ju vraêa ju po la sto ljeêa una trag Doc. dr. Igor AniÊ ji te pre da va nji ma πest ko le gi ja dao ve li ki pri nos sveuëi liπ noj πumar skoj nao braz bi, istak nuo je prof. dr. Bra nimir Pr piê go voreêi u po vo du 100. ob ljet ni ce roapplee nja aka de mi ka, du go godiπ njeg pro fe so ra, pred stoj nika Za vo da za uz ga ja nje πu ma i de ka na u mar skog fa kul te ta u Za gre bu. Aka de mik AniÊ od gojio je 28 ge ne ra ci ja πu mar skih struë nja ka, a za sluæan je i za raz voj za gre baë ke πko le uz ga janja πu ma ko ja se te me lji na njihovoj pri rod no sti. Za hva lju juêi nje go voj iz nim noj hra bro sti i ve li koj za ljub lje no sti u pri ro du, ti je kom Dru goga svjet skog rata uspio je spri jeëi ti nje maë ku voj sku u na mje ri da se da naπnji spo me nik par kov ne ar hi tektu re Mak si mir po sjeëe zbog potre be za og rjev nim dr vom. Za svoj rad pri mio je viπe od lië ja i priz na nja, a meappleu osta lim i Orden ra da 1966.go di ne. Na dvade se to go diπ nji cu nje go ve smrti go di ne, u Za vo du za uz ga ja nje πu ma te u Osnov noj πko li u K rasnu ko ja no si nje govo ime po dig nu ta mu je bi sta πto ju je izra dio aka dem ski kipar Lo vro Fin drik. Prof. dr. Mi lan Gla vaπ Prof. dr. Bra ni mir Pr piê bala. Pre ni ski in ten zi te ti sjeëe, ko ji da nas na tom po druë ju izno se 15,2 posto umje sto normal nih 25 posto, uzro kom su struk tur nih pro mje na ko je su lanëa no po vu kle sve ne ga tivne pro mje ne u pre bor nim sasto ji na ma. Usli je di li su re fe ra ti doc. dr. sc. Igo ra AniÊa, Struktur ni od no si i πum skouz goj ni po stup ci u raz no dob nim bu kovim sa sto ji na ma hr vat skih Di nari da, za tim dr. sc. To mi sla va Dubrav ca, Pri rod na ob no va πu ma hrasta luæ nja ka vlaæ nog ti pa naruπe nih stoj bin skih uvje ta u Pokup skom ba ze nu i Pri rod na obno va u sa sto ji na ma alep skog bo ra na kon poæa ra. Doc. dr. sc. Mi lan Orπa niê izla gao je na temu Pri log poz na va nju mor foloπ ko-bio loπ kih znaëaj ki plo do- Izla ga nja na zan stve nom sa vje to va nju, ko je je bi lo iznim no do bro po sjeêe no, odræana su u Ëe ti ri sek ci je. Sek ci ja A obu hva ti la je pot pro jekt Osi gu ra nje ob no ve kao mjere sta bil no sti i po traj ne proizvodnje fi to ma se u pri rod nim πumskim eko su sta vi ma. O ak tualnim pro ble mi ma go spo da re nja obië nom je lom (Abies al ba Mill.) u Re pu bli ci Hr vat skoj go vo rio je aka demik Slav ko Ma tiê. U ra du su iz ni je ti po da ci o da naπ njem sta nju pre bor nih je lo vo-bu kovih πu ma u Gor skome ko ta ru. U nji ma se uoëa va ju pro mje ne ko je su na j izraæe ni je u nji ho voj mor fo lo gi ji, a po seb no se istiëe loπe pri rod no po mlaapplei va nje, odstu pa nje od nor ma le, gub lje nje pre bor ne struk tu re, opa da nje prirasta, fizio loπ ko slab lje nje i suπe nje do mi nat nih je lo vih stava i sje me na gr ma ste Ëi vit njaëe (Amorp ha fru ti co sa L.), istaknuvπi da ovaj grm pred stav lja ve li ki pro blem πu mar stvu po savske Sla vo ni je gdje se na se lio u po sl jed njih ne ko li ko de set ljeêa. Po sl jed nji re fe rat sek ci je A u pr vom di je lu za sje da nja bio je onaj doc. dr. sc. Ivi ce Ti kviêa (Od nos raz vo ja fe no for mi hrasta luæ nja ka i mi kro kli me πumskog tla). U sek ci ji B pred stav ljena su dva pot pro jek ta: pr vi, PoveÊa nje proiz vod nje i sta bil nosti πum skih eko su sta va i dru gi, Osi gu ra nje odræi vog asor ti mana proiz vod nje i upo ra be prirod nih sa sto ji na po EGT πu ma. Za sje da nje ove skupine otvo rio je doc. dr. sc. Ju re»a vlo viê s temom Mo guê no sti uspo sta ve po traj nog go spo da re nja πu mama hrasta luæ nja ka u bu duêim go spo dar skim raz dob lji ma. Pri ne po sred nom pla ni ra nju gospo da re nja i go spo da re nju πuma ma hrasta luæ nja ka, s obzi rom na po sto jeêe sta nje i 4

7 struk tu ru πu ma i sa sto ji na, te odred be Pra vil ni ka za ureapplei vanje πu ma, kljuë no je pi ta nje odreapplei va nje povrπin skog etata glav nog pri ho da oda bi rom sa sto ji na za ob no vu. U na ve denom ra du raz mo tre ni su osnovni ele men ti pla ni ra nja go spoda re nja te na te me lju pri ka za i ana l ize po sto jeêeg sta nja πuma hrasta luæ nja ka i ogra niëava juêih Ëim be ni ka go spo da renja, utvrapplee na je mo guê nost uspo sta ve po traj nog go spo dare nja u bu duêim raz dob lji ma. Usli je dio je re fe rat dr. sc. Mari jan Ben ka, Pri mje na fo to grame trij skih me to da ureapplei va nja πu ma, dr. sc. Ma rija BoæiÊa (Mode li ra nje prirasta je lo vih staba la na te me lju sa sto jin skih Ëim be ni ka), doc. dr. sc. Re na te Per nar (Pri log po veêa nju in terpre ta bil no sti ae ro-i sa te lit skih sni ma ka za po re be ureapplei va nja πu ma), mr. sc. An te Se let ko viêa (Viπe faz ni uzo rak u in ven ta r izaci ji πum skog pro sto ra) i mr. sc. Æelj ka Ga liêa (Utje caj naëi na izmje re pr snih pro mje ra sta bala na pro cje nu te melj ni ce sasto ji ne). Sek ci ja C obu hva ti la je pot pro jekt Izloæe nost πu ma πtet nim utje ca ji ma i po veêanje nji ho ve zaπ ti te. Sek ci jom je pred sje dao prof. dr. sc. Milan Gla vaπ, ko ji je otvo rio zasje da nje re fe ra tom Ro sel li nia my cop hi la (Fr.:Fr)Sacc. uzroënik opa sne bo le sti smre ko vih sad ni ca. Rod Ro sel li nia De Not. obu hvaêa oko 100 vr sta glji va na li staëa ma i Ëe ti njaëa ma. U nas je pr vi pu t utvrapplee na na jelo vim (4+0) i smre ko vim (3+3) sad ni ca ma u rasad ni ku Kuæelj go di ne. U sl je deêim godi na ma bo lest je po pri mi la ozbilj ne raz mje re, πto je bio razlog da se de talj ni je pri kaæe. Aka de mik Slav ko Ma tiê Re zul ta te jed no go diπ njeg motre nja po pu la ci je pot kor nja ka na πi rem po druë ju Ri snjaë kog ma si va su sta vom fe ro mon skih klop ki te vaænost za prak su i mo guê no sti pri mje ne iz nio je doc. dr. sc. Bo ris Hraπo vec. U ra du se ko men ti ra se zon ska dina mi ka mo tre nih po pu la ci ja pot kor nja ka. Za nim lji va je Ëinje ni ca da su naj ma nji ulo vi u go spo dar skim sa sto ji na ma Ëak Ëe tve ro stru ko niæi od naj veêih ulo va u go to vo praπum skim sasto ji na ma u sre diπ njem ma sivu Ve li kog Ri snja ka. Po rast u broj no sti po pu la ci je pot kor njaka moæe se tu maëi ti porastom ko liëi ne do stup ne hra ne na nekom po druë ju. Poz na ti su nedav ni pri mje ri drastië nog porasta gu stoêe po pu la ci je ne kih vr sta pot kor nja ka u sre diπ njoj i za pad noj Eu ro pi po ve za ni s ka ta stro fal nim vje troiz va la ma uzro ko va nim or kan skim vje trovi ma. Doc. dr. sc. Dan ko Di miniê iz nio je po dat ke o za raæe nosti sta ba la obië ne je le bi je lom ime lom u Gor skom ko ta ru, koja je sve veêi pro blem cr no gorië nih πu ma, a pro te klih go di na pro cje nom zdrav stve nog sta nja πto ju je na pra vio Odjel za ekolo gi ju U P-a Del ni ce, za bi ljeæena je znatna za raæe nost bi jelom ime lom. Istraæi va njem je utvrapplee no da s po veêa njem osuto sti je lo vih kroπa nja raste broj ime la i nji ho va bio ma sa. U razdob lju od do go dine na po druë ju πu ma ri ja OkuËani i No va Gra diπ ka istraæi va ni su sit ni glo dav ci kao re zer voari i pri je no sni ci han ta vi ru sa i lep to spi ra, ko je je pre zen ti rao doc. dr. sc. Jo sip Mar ga le tiê. Istraæi va nja lep to spi ra i han tavi ru sa u po sli jed njih de set go dina po ka za la su da je veêi dio Hrvat ske, osim oto ka i prio ba lja, en dem sko po druë je za te uzroëni ke. Oni pred stav lja ju glo balni zdrav stve ni pro blem, a ne ki od uzroë ni ka mo gu se ko ri sti ti u bio te ro ri stië ke svr he. Kraj prvog ci klu sa pre da va nja unu tar ove sek ci je za kljuëi li su prof. dr. sc. Ma ri jan Gru beπiê i mr. sc. Kreπi mir Kra pi nec s re fe ra ti ma Utvrapplei va nje op ti mal nog bro ja krup ne div ljaëi u otvo re nom i ograapplee nom lo viπ tu i Uspo redba tro fej nih vri jed no sti mu flona s tri lo ka li te ta sre do zem nog di je la Hr vat ske. Po sl jed nja sek ci ja, sek cija D obu hva ti la je ne ko li ko pot pro je ka ta. Pr vi od njih bio je Isko riπ ta va nje bio ma se, zatim Raz voj i ko riπ te nje eko loπki pri hvat lji vih teh ni ka i teh nolo gi ja, pa te ma Vred no va nje ka pi tal nih do ba ra i gu bi ta ka uzro ko va nih utje ca jem πtet nih Ëi ni te lja te Uspo stav lja nje susta va eko no mi ke po slo va nja. U pri je pod nev nom za sje da nju pred sje da o je prof. dr. sc. Ante P. B. Kr pan, ko ji je i otvo rio ovu sek ci ju re fe ra tom Proiz vodnost sjeëe i izrad be dr va u Hrvat skoj - ili da li nam je nuæan teh no loπ ki skok? U ovom ra du ana l izi ra la se dje lo tvor nost ruëno-stroj ne sjeëe i izrad be dr va u tr go vaë kom druπ tvu Hr vatske πu me. U Hr vat skoj se sjeëa i izrad ba od ra nih 60-ih godi na do da nas iz vo di mo tornim pi la ma. Snaæan utje caj ljud skog Ëim be ni ka na proizvod nost ta kva naëi na ra da Ëi ni do seg nu te pro sjeë ne uëin ke na razi ni Hr vat ske niski ma te nas, u usporedbi sa zem ljma raz vi je nih teh no logi ja, u raz vo ju vraêa ju po la sto ljeêa una trag. Za kljuëak je istraæi va nja da ne po stoji objek tiv ni razlog zbog kojeg bi se i na da lje iz bje ga vao stroj ni rad pri do bi va nju drva u hr va tskom πu mar stvu. Usli je dio je re fe rat dr. sc. Æeljka ZeËiÊa, Uspo red ba dje lotvor no sti trak to ra Eco trac 120 V pri pri vlaëe nju dr va u brd skim i gor skim uvje tima, za tim dr. sc. To mi sla va Porπin skog (Oko liπ na po godnost for var de ra Tim be rjack 1710B pri iz voæe nju oblo vi ne iz nizin skih πu ma Hr vat ske), dr. sc. Du brav ka Hor va ta (Posto ji li po du dar nost ocje na teh nië ke i oko liπ ne po god nosti πum skih stro je va?), doc. dr. sc. Dar ka PiË ma na (Ka tastar πum skih pro met ni ca - posto jeêe sta nje, me to do lo gi ja izrad be i po luëe ne ko ri sti) te doc. dr. sc. Ti bo ra Pen teka (De fi ni ra nje fa za po stupka op ti m izi ra nja mreæe C-a s dizaj ni ra nim di ja gra mi ma to ka po da ta ka). Svi na bro je ni ra do vi prezen ti ra ni su unu tar Ëe ti ri sekci je u pr vom di je lu pri je podnev nog izla ga nja. U na stav ku pro gra ma prezen ti ra ni su broj ni dru gi rado vi znan stve ni ka sa u marskog fa kul te ta i In sti tu ta Ja stre bar sko, no zbog zai sta ve li kog bro ja na slo va i izlagaëa ni su naæa lost svi spome nu ti u ovom Ëlan ku. Prigo dom ovog znan stve nog sa vje to va nja iz da ne su dvije knji ge ra do va - Gla snik za πum ske po ku se, u marskog fa kul te ta u Za gre bu, po seb no iz da nje br. 5 i Rado vi, u mar skog in sti tu ta u Ja stre bar skom, iz van red no iz da nje 9, u ko je mu se na laze ra do vi svih znan stve ni ka i nji ho va istraæi va nja ko ja su bi la pre zen ti ra na na pro teklom sa vje to va nju. 5

8 S ob zi rom na razliëi te iz vo re, pro cje nju je se da u Hr vat skoj da nas ima pëe la ra. Njih 67 posto u kon ti ne n tal nom je di je lu Hr vat ske, 72 posto su sta cio ni ra ni pëe la ri. Proiz vod nja me da u svije tu raste, ci je na (na ve li ko) pa da, dok je ma lo pro daj na ci je na re la tiv no kon stant na. Eu ro pa je naj veêi uvoz nik me da i to je pri li ka i za hr vat ske pëe la re. Kao voê ka ri ca ke sten se uz ga ja po neg dje u Istri, na pri vat nim po sje di ma, i to kao ci jep lje ni ke sten - ma run. Piπe: Mi ro slav Mr ko brad Foto: M. Mr ko brad Æupanija je i te kako zainteresirana za opstanak kestenovih πuma na dobrobit i πumarstva i pëelarstva koje ovdje, posebno oko Petrinje, ima dobre izglede. (Zoran VasiÊ, predstojnik Ureda Æupanije sisaëko-moslavaëke) zaπtita πuma KAKO SA»U VA TI U ME PI TO MO GA KES TE NA Pi to mi ke sten (Ca sta nea sa ti va Mill.) viπe stru ko je ko ri sna, ali iznim no ugroæe na vr sta. U πum skogo spo dar skome su sta vu Hr vat ske oko ha ke ste no vih πu ma (u za jed ni ci s dru gim vr sta ma) Ëi ne nez na tan dio, jed na ko kao i nji ho va drv na za li ha s tek 1,44 mi li ju na ku bi ka, od Ëe ga je oko 50 posto na si saë kome po druë ju. Sto ga ni je Ëud no πto su si saë ki πu ma ri, upra vo zbog viπe stru ke ko ri sti ke ste no va dr va, viπe pu ta ini ci ra li ras pra ve o spaπava nju ke ste no vih πu ma (2003., 2004.), a s ovog po druë ja do la zi i naj no vi ja ta kva ini ci ja ti va. Si saë ko-mo sla vaë ka æu pa ni ja na po ti caj je PËe lar ske udru ge Pe tri nja or ga n izi ra la ras pra vu o zaπ ti ti pi to moga ke ste na i od no su πu mar stva i pëe lar stva na Ba no vi ni U Eu ro pi se pi to mi kesten pro sti re na pribliæno 1,7 mi li ju na hekta ra mjeπo vi tih πu ma, a nje gov je areal Sre do zem lje, Azi ja, Sj. Afri ka, SAD. Traæi umjere no to plu kli mu (ne pod no si mraz!) i po jav lju je se na vi si nama od 50 do 1000 m nad mor ske vi si ne. Od eu rop skih dræa va najviπe ga je u Ita li ji (oko ha mjeπo vi tih sa sto ji na), za tim u Fran cu skoj ( ha), panjol skoj ( ha), GrË koj ( ha) itd. S ras pra ve u Pe tri nji Mo gu li pëe le u spaπa va nju - Iz nim no je vaæan za pëe larstvo jer cva te obil no, u poëet ku cvat nje da je pe lud, posli je nek tar. Po koπ ni ci moæe da ti 20 i viπe ki lo gra ma me da - istiëe prof. dr. Mi lan Gla vaπ sa u marskoga fa kul te ta u Za gre bu. Ke sten je jed na od ri jetkih vr sta dr veêa od ko je se mo gu ko ri sti ti cvi jet, plod, list i dr vo! Cvi jet za proiz vod nju meda spe ci fië na (gor ka sta) oku sa; plod ima hra nji vu i di je tet sku vri jed nost s obi ljem mi ne ra la, vi ta mi na, bje lanëe vi na, πeêe ra. Iz nimn o je po go dan za pre hranu na razliëi te naëi ne, te pripremanje sla sti ca. List ke ste na ZABILJEÆENO Dipl. ing. Zvon ko RoæiÊ zbog vi so kog se sadræa ja ta nina, pek ti na i K-vi ta mi na te drugih sa sto ja ka u far ma ci ji ko ri sti za proiz vod nju li je ko va i li jeëenje diπ nih i æe luëa nih pro ble- u ma ri podræa va ju sva ku ini ci ja ti vu i su rad nju, pa i ovu petrinj skih pëe la ra, ko jom bi se pri je sve ga re dovitim go spo da renjem, πto po d razu mi je va i sve po treb ne mje re zaπ ti te u sklopu Zako na o πu ma ma, saëu va le sa sto ji ne pi to moga ke ste na i po veêa la ukup na bio raz no li kost πu ma, vr lo bit na i za pëe lar stvo (mr. Pe tar Ju rje viê, pred sjed nik Hr vat skoga πu mar skog druπ tva). u me su u ru ka ma πu ma ra si gur no eko loπ ko upo riπ te i stoga su oni po ma lo ne za dovolj ni tret ma nom u sfe ri pro glaπava nja zaπ tiêe nih pri rod nih obje ka ta. Bi lo bi do bro ka da bi se zaπ tiêe ne πum ske povrπi ne u Hrvatskoj pre da le na uprav lja nje i go spo da renje πu ma ri ma ko ji su ti je kom dva i pol sto ljeêa us pjeπ no uz ga ja li i oëu va li πu me (prof. dr. Bra ni mir Pr piê). Bi lo bi do bro izra di ti kar te pëe li njih ispaπa, πto je pre du vjet odreapplei va nja geo graf skog po dri je tla me da jer 70 posto pri rod nog me da u Hr vat skoj do la zi od πum skog bi lja (mr. Ja dran ka Roπa, Nad zor na sta ni ca Hr vat skih πu ma). 6

9 i pëe la ri po moêi ke ste no vih πu ma ma. Ko naë no, dr vo se zbog tehnië kih i teh no loπ kih svoj sta va (la ko je obra di vo i ot por no) prije uvelike ko ristilo za proizvod nju ga lan te ri je, u baë varstvu, za proiz vod nju ta ni na i celu lo ze. Ke sten je ta koappleer zbog svoga li je pog ha bi tu sa, cvi je ta i plo da iz nim no traæe no de ko rativ no dr vo u naπim par ko vi ma. A ci je ni li su ga joπ sta ri Gr ci, osobito nje gov plod ko ji su oznaëa va li kao Dios ba la nos (æir bo go va), na glaπa va juêi ti me njego vo znaëe nje za pre hra nu, a i ca ri ca Ma ri ja Te re zi ja mno go je sto ljeêa posli je u um skome redu, iz da nom go di ne, prepoz na la vri jed nost ke ste no vih πu ma i pro pi sa la dræav ni mo nopol u ko riπ te nju ke ste ni ka. Pa ipak, ni ta ko ve li ka uporab na vri jed nost pi to moga keste na ni je tu vr stu spa si la od pro pa da nja. Rak ke ste no ve kore (Cryp ho nec tria parasti ca) bio je jaëi od mo guê no sti zaπ tite i ke ste no ve πu me, po seb no de gra di ra ne pa njaëe na Ba no vini svje doëe o pro pa da nju. Ri jeë je o vr lo agre siv noj glji vi ko ja kroz ko ru ula zi u sta blo i razara ga, a po ja vi la se u Azi ji, bi la po tom pre ni je ta u Ame ri ku, a go di ne i u Ita li ju. Oda tle je, pre po stav lja se, go dine dos pje la i u Hr vat sku, naj prije u Opa ti ju. - Ne ma je din stve nog li je ka ni za hva ta ko jim bi se spa si le preo sta le πu me pi to moga ke stena u Hr vat skoj od dalj njeg propa da nja i ne moæe se oëe ki va ti da Êe (sa mo) πu ma ri i πu mar ska stru ka od ma hom de gra di ra nih pa njaëa na sta lih kroz tri ge nera ci je, odje d nom na pra vi ti konver zi ju u eko nom ski vri jed ne sasto ji ne - kaæe upra vi telj sisaë ke Upra ve Zvon ko RoæiÊ. S ob zi rom na to da je Ëak 47 posto ovih πuma u pri vat nom vla sniπ tvu, u njiho vu zaπ ti tu tre ba le bi se ukljuëiti i opêi ne i æu pa ni je, te osta le in sti tu ci je. u mar ska stru ka smatra da se ra di po boljπa nja sta bilno sti i ka kvoêe, sa sto ji ne pi tomoga ke ste na tre ba ob nav lja ti kao mjeπo vi te πu me sa znatnim udje lom dru gih vr sta, po naj prije kit nja ka, bu kve, gra ba, ja vora, div lje treπ nje. Ta kvu ob novu tre ba vo di ti kao sa na ci ju, a uz goj i go spo da re nje ke ste novim πu ma ma tre ba po ve za ti s eko loπ kim i so cioeko nomskim Mla da sa sto ji na ke ste na ko ju joπ ni je za hva ti la bo lest kre ta nji ma i pri li ka ma na nekom po druë ju. U tom kon tek stu po javlju ju se i pëe la ri kao ini ci jato ri zaπ ti te ke ste na, a predsjed nik pe trinj ske pëe lar ske udru ge u ro JuiÊ kaæe ka ko sta nov ni ci to ga po druë ja æive s ke ste nom sto ljeêi ma i da ga kao ta moπ nju spe ci fië nost i pri rod ni re surs tre ba saëu vati. No ni je ova pe trinj ska ini cija ti va ni ka kva no vost, po tre- 7

10 prirodna bogatstva U Rio de Ja nei ru odræa na je Kon fe ren ci ja Uje di nje nih na ro da o oko liπu i raz vit ku, na ko joj su pot pi sa na dva ob ve zu juêa sporazu ma - Kon ven ci ja o kli mat skim pro mje na ma i Kon ven ci ja o bio loπ koj raz no li ko sti. Kao pr vi glo bal ni sporazum o oëu va nju i odræi vom ko riπ te nju bio loπ ke raz no li ko sti, Kon ven ci ju je pot pi sa lo 150 ze ma lja svi je ta. Ra ti fi ci ra na je u 175 ze ma lja. Ka kva je bio loπ ka raz no li kost Hr vat ske i ka ko se ona bri ne da je zaπ ti ti? bu za su rad njom s pëe la ri ma πu ma ri su iska za li joπ pri je dvije go di ne ka da su, uzimajuêi u obzir Ëi nje ni cu da oko 70 posto pri rod nog me da (oko to na) do la zi od πumskog bi lja, Hr vat ske πu me i Hr vat ski pëe lar ski sa vez pot pisa li Pi smo razu mi je va nja u kojem su oz naëe ni osnov ni smjerovi su rad nje. Pa i no vi Za kon o πu ma ma, ka ko is tiëe prof. Niko la Ke ziê s Agro nom skog fakul te ta, raz ve se lio je pëe la re jer je med pre poz nao kao spored ni πum ski proiz vod. I pri prijaπnjim struë nim πu mar skim ras pra vama, kao i na ovoj po sljed njoj ko ju su kao okru gli sto l u Pe trinji po tak nu li ta moπ nji pëe lari, a u sve se, πto ni je ne vaæno, ukljuëi la i Æu pa ni ja, svi se slaæu da je ke ste no ve πume po treb no spa si ti! Ka ko, za to bi stru ka mo gla pro naêi rjeπe nje, ali s Ëim, za sad nema od go vo ra - kaæe Zvonko RoæiÊ, voditelj sisaëke Uprave πuma. Od ukup nih povrπi na pod ke ste nom u πum sko gospo dar skome su sta vu Hr vatske, po la je u Si saë ko-mo slavaë koj æu pa ni ji (49 posto), a znaëaj ni je povrπi ne joπ su u Sta blo ke ste na naëe to ra kom ke ste no ve ko re upra va ma πu ma Kar lo vac, Kopriv ni ca, Za greb, neπ to u Poæegi. Tu su da kle kon cen tri ra ni i pro ble mi, πto se po seb no odno si na Go spo dar sku je di ni cu VuËjak-Tjeπ njak u u ma ri ji Petri nja, ko ja je sa 6700 ha najveêi areal Ëi ste ke ste no ve πu me u Hr vat skoj. Sto ga je i razumlji vo πto se u rjeπa va nje ovo ga pro ble ma ukljuëi la i Æu pa ni ja. No moæ da bi se ono mo glo potraæi ti kroz pro jek te, ka ko ih je naz vao poz na ti poæeπ ki πu mar i pëe lar Da vo rin Kra kar, kroz ko je tre ba ure di ti in te re se ko risni ka ke ste no vih πu ma. Jed nostav no reëe no, uoëi ula ska u EU Hr vat ska ima mo guê nost kroz razliëi te re gio nal ne ope ra tiv ne pro gra me i kon kret ne pro jek te na lo kal noj razi ni ko ri sti ti sredstva iz razliëi tih pret pri stup nih fon do va. Da kle i za una preappleenje ke ste no vih (kao me do nosnih) πu ma, to viπe πto je pre ma uvri jeæe nom miπ lje nju ulo ga pëe le ko ju ona odra di u pri ro di 20-ak pu ta vrjed ni ja i od sa mog me da, kao nus pro izvoda. Cje lo vi to rjeπe nje tre balo bi pred loæi ti po vje ren stvo od devet struë nja ka razliëi tih pro fi la, a u tom smje ru ide i pred loæeno osni va nje Cen tra za πlji vu i ke sten u Pe tri nji. Hr vat ska je s a jed na od naj bo Kon ven ci ja o bio loπ koj raz no li ko sti iz Rio de Ja nei ra (1992.) je dan je od naj vaæ ni jih meappleu narod nih pro pi sa iz po druë ja zaπti te pri ro de, Ëi ji je cilj oëu va ti i una pri je di ti sve ko li ku bio loπku raz no li kost, uz razum no koriπ te nje pri rod nih do ba ra, na naëelima odræi vo sti, ka ko bi i bu duêe ge ne ra ci je mo gle ko risti ti pri rod ne po ten ci ja le pla neta Zem lje. Do sa da su na istim naëeli ma u Eu ro pi odræa ne Ëe tiri kon fe ren ci je na te mu Bio loπke raz no li ko sti u Eu ro pi, u Ri gi, Bu dim peπ ti, Ma dri du i Ëetvr ta u ve ljaëi ove go di ne na Pli tviëkim je ze ri ma. Na Pli tvië koj konven ci ji su dje lo va le su 54 zem lje pot pi sni ce sveeu rop ske stra tegi je o bio loπ koj i kra jo braz noj raz no li ko sti. Za ko nom o zaπ ti ti pri ro de, ko ji je do nio Sa bor RH 20. svibnja 2005., zaπ tiêe na po druë ja u Re pu bli ci Hr vat skoj razvr sta na su u de vet pro stor nih ka te go rija: stro gi re zer vat (2), na cio nal ni park (9), po seb ni re zer vat (78), park pri ro de (10), re gio nal ni park (ne ma), spo me nik pri ro de (103), znaëaj ni kra jo braz (70), park πu ma (38), spo me nik parkov ne ar hi tek tu re (135). Ukupna povrπi na zaπ tiêe nih povrπi na u naπoj je zem lji 5124,80 km, πto je 9,05 po sto kop ne nog po druëja Re pu bli ke Hr vat ske. Hr vat ska je s aspek ta bioloπ ke raz no li ko sti jed na od najbo ga ti jih ze ma lja Eu ro pe zahva lju juêi svome spe ci fië nom geo graf skom po loæa ju na razmeapplei ne ko li ko bio geo graf skih re gi ja, te ka rak te ri stië nim klimat skim i geo mor fo loπ kim uvje ti ma. Ka rak te ri stië na je po to me πto se od li ku je vi so kim stup njem oëu va no sti pri ro de. Bio loπ ka raz no li kost sveu kup nost je svih æi vih or ga n i- za ma ko ji su sa stav ni di je lo vi eko loπ kih su sta va. UkljuËu ju razno li kost unu tar vr sta, iz meappleu vr sta, æi vot nih za jed ni ca te razno li kost iz meappleu eko loπ kih susta va. Iz broπu re Bio loπ ka raz noli kost, ko ju je iz dao Za vod za zaπ ti tu pri ro de Hr vat ske, saz naje mo da je u nas poz na to ukupno svoj ti bi lja ka i æi vo tinja. Poz na te su 8582 bi ljke, od ko jih su 485 en de mië ne. Gljiva je poz na to 3800 svoj ti, liπa- 8

11 Piπe: Vesna Pleπe Fo to: B. Pleπe, D. Maj na riê i Ar hi v Na cio nal ni park Kr ka je va 930 (en de mië nih 82), si sava ca 101 svoj ta (en de mië nih 5), pti ca gnjez da ri ca 375 svojti, gma zo va 38 (en de mië nih 9), vo do ze ma ca 20 (en de mië nih 8), slat ko vod nih ri ba 150 svoj ti (en de mië nih 18) i mor skih ri ba 433 svoj te (6 en de ma). Cr ve ni po pis ili Cr ve na knji ga je dna je od te melj nih struë nih pod lo ga u zaπ ti ti priro de. Po ka zu je ko je su vr ste ili podvr ste bi lja ka, glji va i æivo ti nja u opa sno sti od izu mi ranja, ili u ko joj im mje ri ta opasnost pri je ti. Za bri nja va πto broj ugroæe nih vr sta raste iz da na u dan. Pre ma po da ci ma Svjet ske udru ge za zaπ ti tu pri ro de, ko ja spek ta bio loπ ke raz no li ko sti ga ti jih ze ma lja Eu ro pe na znan stve noj osno vi i pre ma utvrapplee nim kri te ri ji ma pro cjenju je ugroæe nost vr sta na svjetskoj razi ni, od ukup no 1,8 mi liju na poz na tih vrsta, u Svjet ski cr ve ni po pis upi sa no je godine vrsta, 6774 biljke i 5483 æi vo ti nje. Sto pa izu mira nja vr sta da nas je de set ti suêa pu ta veêa ne goli πto bi bi lo prirod no. Ljud ski utje caj stal no se po veêa va u ne ga tiv nom smi slu, Ëo vjek uniπ ta va sta niπ ta ugroæenih vr sta. Eko loπ ki su sta vi gu be sta bil nost i zbog kli mat skih promje na, oneëiπêe nja, unoπe nja in va nziv nih stra nih vr sta i drugih Ëim be ni ka. Svjet ski cr ve ni po pis pri reappleu je Po vje ren stvo za op sta nak vr sta Svjet ske udru ge za zaπ ti tu pri ro de, sa stav lje no od 7000 struë nja ka spe ci ja l izira nih za po je di ne vr ste. Rad na sa stav lja nju Cr ve nog po pi sa zapoëeo je 1963., te se us pjeπ no raz vi ja do da naπ njih da na te meljeêi svo je spoznaje na znan stvenim osno va ma. Cr ve ni po pis Re pu bli ke Hr vat ske meappleu ana l izi ra nim ugroæe nim vr sta ma bi lja ka i æivo ti nja (kra ljeæ nja ci, da nji lepti ri, pod zem na fau na, va sku larna flo ra i glji ve) na vo di 1131 ugroæe nu svoj tu. Sve te svojte stro go su zaπ tiêe ne Pra vil nikom ko ji je stu pio na sna gu u si jeë nju NajËeπÊi razlo zi i pri jet nje div ljim svoj ta ma u Hrvat skoj jesu: gu bi tak sta niπ ta, pre tva ra nje sta niπ ta u graappleevin ska i po ljo pri vred na zem ljiπta, isko riπ ta va nja kroz lov stvo, ri bo lov, πu mar stvo, in ten zivnu po ljo pri vre du, oneëiπêe nja zra ka i unos aloh to nih vr sta. Ugroæe no je 314 poz na tih svojti glji va, 19 svoj ti si sa va ca, 86 svoj ti pti ca gnjez da ri ca,de set svoj ti gma zo va, πest svoj ti vo doze ma ca, 76 svoj ti slat ko vod nih ri ba, 73 svoj te mor skih ri ba. Od poz na ta kop ne na beskra ljeæ nja ka ugroæe na je 351 svoj ta, slat ko vod nih bes kra ljeænja ka od 1780 ugroæe ne su 172 svoj te i od mor skih bes kra ljeænja ka od 5647 jed na svoj ta. Od 5374 svoj te va sku lar nih bi lja ka ugroæe no je 574, da njih lep tira od 180 svoj ti ugroæe no je 28 i vre ten ca od 71 svoj te ugroæena je 31. Ima mo i udo maêe ne svojte ko je su na cio nal na i kul turna baπ ti na, zbog golemog truda i zna nja ko je su ge ne ra ci je um ska sta niπ ta 9

12 Zaπ tiêe na po druë ja u Re pu bli ci Hr vat skoj razvr sta na su u de vet pro stor nih ka te go ri ja: stro gi re zer vat (2), na cio nal ni park (9), po seb ni re zer vat (78), park pri ro de (10), re gio nal ni park (ne ma), spo me nik pri ro de (103), znaëaj ni kra jo braz (70), park πu ma (38), spo me nik par kov ne ar hi tek tu re (135). Ukup na povrπi na zaπ tiêe nih povrπi na u naπoj zem lji je 5124,80 km, πto je 9,05 po sto kop ne nog po druë ja Re pu bli ke Hr vat ske. uloæi le u nji hov uz goj. Za vod za zaπ ti tu pri ro de uveo je ne dav no i ka te go ri ju zaπ tiêe ne udo maêene svoj te bi lja ka i æi vo ti nja. Pre ma po da ci ma Hr vat skoga stoëar skog cen tra iz 2004., na popisu su kri tië no ugroæe nih svoj ti do maêih æi vo ti nja meappleimur ski konj, tu ro polj ska svi nja, sla von ski po do lac, a od svoj ti ma gar ci, istar sko go ve do boπka rin, cr na sla von ska svi nja. U sku pi ni su ugroæe nih do maêih svoj ti i do maêe pa smi ne pa sa kao πto su istar ski krat kod la ki go nië, po sav ski go nië i hr vat ski ovëar. U ti je ku je priz na nje toga sta tu sa i za psa tor nja ka. Su stav ko ji vo di evi den ci ju o sta rim vr sta ma bi lja ka ustro jit Êe se kroz ak tiv no sti ko je pro vodi Agro nom ski fa kul tet u Za grebu u sklopu pro jekta Hr vat ske ban ke bilj nih ge na. Pre ma Cr ve nom po pi su, zbog gu bit ka pri rod nog sta niπta u Hr vat skoj je ugroæe no 62 po sto bilj nih svoj ti, a Za ko nom o zaπ ti ti pri ro de zaπ tiêe no je 809 bilj nih svoj ti. U si jeë nju do nijet je i Pra vil nik o zaπ ti ti ugroæe nih i rijet kih vr sta sta niπ ta u Hr vat skoj. Hr vat ska je u skladu s eu ropskom po dje lom sta niπ ta raz vila vla sti tu na cio nal nu kla si fi kaci ju sta niπ ta, ka ko bi na gla si la raz no li kost sta niπ ta na svome te ri to ri ju te ne ke spe ci fië no sti ve za ne uz mo re, pod zem lje i po druë ja krπa. Pre ma toj kla si fi ka ci ji sta niπta se di je le na: 1. Sta niπ ta povrπin skih kop ne nih vo da i moë var na sta niπ ta. Meappleu na ju groæe ni ja pripa da ju ri jeë ni πljun ci, pi je sci i mu lje vi u do li na ma nizin skih ri je ka Dra ve, Mu re i di je lo va Save. Ugroæe ni su i se dro tvor ni vodo to ci krπ kih ri je ka. Kom plek si vlaæ nih moë var nih sta niπ ta vaæni su i za oëu va nje bio loπ ke razno li ko sti u Hr vat skoj i naj viπe su ugroæe ni. U Hr vat skoj su Ëe ti ri lo ka li te ta ukljuëe na na Ram sarski po pis vlaæ nih sta niπ ta: dva par ka pri ro de - Lonj sko po lje i Ko paë ki rit, do nji tok ri je ke Nere tve i Or ni to loπ ki re zer vat Crna Mla ka kod Ja stre bar skoga. Vlaæ na sta niπ ta iznim no su vaæ na za oëu va nje bio raz no liko sti, jer je oko 40 bilj nih i æivo tinj skih vr sta ve za no uz njih. Na ju groæe ni ja su zbog me lio raci ja, oneëiπêe nih vo do to ka i preko mjer nog isko riπ ta va nja vo da. I u svi je tu su uniπ te na golema moë var na sta niπ ta. Od u Eu ro pi i Sje ver noj Ame ri ci uniπte no je 65 po sto vlaæ nih sta niπta. Ta sta niπ ta zau zi ma ju oko πest po sto povrπi ne pla ne ta. 2. Sta niπ ta na neo b raslim i sla bo ob raslim kop nenim povrπi na ma - to su ki fo vi, toëi la i go le vap ne naë ke sti jene ob rasle en de mië nim i re liktnim bilj nim za jed ni ca ma. ToËila na sta ju na mje sti ma gdje se od lom lje ni di je lo vi sti je na i πljun ka skup lja ju na dnu. Tu primjerice rastu i bilj ke po put ve le bit ske de ge ni je. Ki fo vi i gole vap ne naë ke sti je ne bo ga ti su ve ge ta ci jom ko ja raste u puko ti na ma sti je na i Ëe sto su ende mië nog po dri je tla. 3. Cre to vi, trav nja ci i viso ke ze le ni. Cre to vi su moë varna sta niπ ta sa za jed ni ca ma malih πaπe va i cret nih ma ho vi na, na sta li pod utje ca jem po dvirnih vo da si ro maπ nih nu tri jen tima, Ëi ja je razi na ispod ili ma lo iz nad povrπi ne tla. Tim sta niπ tima i me di te ran skim trav nja cima pri je ti izu mi ra nje. 4. i ka re - ugroæe ne su neke vr ste πi ka ra po put vr ba uz rije ke, ili ga le ri je olean da ra u juænoj Dal ma ci ji. 5. um ska sta niπ ta. U Hrvat skoj gu ste πu me po kri va ju 44 po sto povrπi ne. Poz na to je viπe od 60 πum skih za jed ni ca, a Ëak 95 po sto πum skih sa sto jina pri rod nog je sa sta va. 6. Obal na sta niπ ta di jele se na mu lje vi te, pje sko vi te, πljun ko vi te i stje no vi te obale. Meappleu na ju groæe ni ji ma su pliëi ne u sje ver noj Dal ma ci ji, mjeπo vi ta sta niπ ta uz del tu Nere tve, te pje sko vi te i πljun ko vite plaæe ko je zau zi ma ju 5,4 posto ja dran ske oba le. 7. Mor ska sta niπ ta - do sta su ri jet ka na naπoj oba li. Tu su ukljuëe na krπ ka mor ska je ze ra po put Zma je va oka (Ro goz nica) i je ze ra Mir (Te laπêi ca na Dugom oto ku), po top lje ne πpi lje i ja me, te po top lje ni ka njo ni krπkih ri je ka Zr ma nje i Kr ke vid lji vi i da nas na mor skome dnu. Ve le bit 8. Pod zem na sta niπ ta odno sno geo lo gi ja krπa zau zi ma 46 po sto kop ne nog di je la Hr vatske. Istraæe no je oko 7000 πpi lja i krπ kih ja ma. U nji ma obi ta va oko 500 svoj ti kop ne nih i vo denih πpilj skih bes kra ljeæ nja ka, od Ëe ga je 70 po sto en de ma. Sa bor Re pu bli ke Hr vat ske do nio je u lip nju Stra te giju i ak cij ski plan zaπ ti te bio loπke i kra jo braz ne raz no li ko sti. Stra te gi ja zaπ ti tu pri ro de de fini ra kao oëu va nje i odræi vo koriπ te nje ukup ne bio loπ ke i krajo braz ne raz no li ko sti. Odræi vo ko riπ te nje po d razu mi je va gospo dar sko ko riπ te nje pri rod nih do ba ra na naëin ko ji m se ona neêe du go roë no osi ro maπi ti, napro tiv, pri rod ni po ten ci ja li ostat Êe na ko riπ te nje bu duêim gene ra ci ja ma. Stra te gi jom zaπ ti te obu hva- Êe ni su: - po sto jeêe sta nje bio loπ ke raz no li ko sti s pre gle dom zaπ ti te, - razlo zi ugroæe no sti i pro blemi zaπ ti te bio loπ ke raz no li ko sti, 10

13 - stra teπ ka opre dje lje nja i smjer ni ce zaπ ti te, - pro gram zaπ ti te pre ma prio ri te ti ma, uz utvrapplee ne ak cije ko je tre ba po du ze ti. Utvrapplee ni su osnov ni razlozi ugroæe no sti bio loπ ke raz noli ko sti: pro mje ne sta niπ ta (uniπta va nje), oneëiπêe nje oko liπa (tla, vo de i zra ka), pre ko mjerno isko riπ ta va nje pri rod nih izvo ra (izlov, sjeëa, kri vo lov i sl.), te unoπe nje stra nih vr sta u ekoloπ ke su sta ve. Tre nutaë ni su pro ble mi veza ni uz zaπ ti tu: - ne do stat ni in sti tu cio nal ni okvir zaπ ti te pri ro de na upravnoj i struë no-znan stve noj razini, - ne do sta tak po da ta ka o bio loπ koj raz no li ko sti, - ma njak fi nan cij skih sredsta va za fi nan ci ra nje iz van dræav nog pro raëu na, - manj ka vost i neus klaappleenost za ko na, - ne do stat na koor di na ci ja i su rad nja meappleu re sor nim ti je lima dræav ne upra ve, - ne do volj na in for mi ra nost jav no sti o pro ble mi ma, - ne do volj no pro voapplee nje zaπ ti te bio raz no li ko sti na tere nu i ne do vo ljan in spek cij ski nad zor. Utvrapplee ni su i prio ri te ti zaπti te bio loπ ke i kra jo braz ne razno li ko sti. Tu su pri je sve ga krπ ki eko loπ ki su sta vi ko ji su iznimna pri rod na vri jed nost u eu ropskim i svjet skim raz mje ri ma. Krπ ki eko su sta vi u Hr vat skoj obu hvaêa ju 3500 svoj ti flo re (283 en dem ske), 12 svoj ti vo doze ma ca, 36 svoj ti rep ti la, 200 svoj ti pti ca sta na ri ca, 79 svoj ti si sa va ca, 64 svoj te slat ko vod nih ri ba (11 en dem skih). Pro jekt KEC OËu va nje eko loπ kih su stava znatno Êe pridonijeti ostva renju ovoga stra teπ kog ci lja. Je dan je od prio ri te ta i zaπti ta vo de nih i moë var nih ekosu sta va, u skladu s ob ve za ma Ram sar ske kon ven ci je o zaπ ti ti vlaæ nih sta niπ ta. Prio ri tet noj zaπ ti ti pod li jeæu i uπêa krπ kih ri je ka, ri jet ka sla na je ze ra i str me sti je ne vanj skih oto ka, zbog oëu va nja broj nih æi vo tinj skih vr sta. U prio ri te te zaπ ti te pripa da ju i ma la po druëja ko ja su pro stor no na ju groæeni ja zbog dje lo va nja an tro poge nih Ëim be ni ka (pje sko vi te i πljunëa ne plaæe, lo kve na oto cima, ma le moë va re i sl.), te vr ste i podvr ste ko je su glo bal no ili nacio nal no ugroæe ne, en de mië ne svoj te, te one ko je ima ju go spodar sko ili pouë no znaëe nje. Stra teπ ki su ci lje vi na po druëju bio loπ ke raz no li ko sti u RH: - pro ve sti cje lo vi tu in ven tar iza ci ju di je lo va bio loπ ke razno li ko sti, - kar ti ra ti ras pro stra nje nost di je lo va bio loπ ke raz no li ko sti, - pro ci je ni ti sta nje ugroæeno sti tih di je lo va, - izra di ti i pro ve sti ak cij ske pla no ve zaπ ti te ugroæe nih dije lo va, - mo ni to rin gom pra ti ti promje ne ti je kom vre me na i mje riti uëin ke pro ved be pla no va, - raz vi ti me ha niz me pro vedbe (ukljuëi ti u to za ko no dav ne i znan stve ne in sti tu ci je, iz vjeπ tava nje i edu ka ci ju jav no sti, te rijeπi ti pro ble me fi nan ci ra nja). Kao prio ri te ti u iduêem razdob lju, uz KEC pro jekt, do nije- Do li na ri je ke Ku pe Kranj ski lji ljan Del ta Ne re tve Ve le bit ska de ge ni ja 11

14 Bio loπ ka raz no li kost sveu kup nost je svih æi vih or ga n iza ma ko ji su sa stav ni di je lo vi eko loπ kih su sta va. UkljuËu ju raz no li kost unu tar vr sta, iz meappleu vr sta, æi vot nih za jed ni ca te raz no li kost iz meappleu eko loπ kih su sta va. te su i stu di je o zaπ ti ti ri je ka Kupe, Dra ve, Sa ve, Une, Ne re tve, te Mu re kao pre ko gra nië ni projekt, ali i o iz grad nji su sta va za proëiπêa va nje ot pad nih vo da i uprav lja nje ot pa dom u na cional nim par ko vi ma (prio ri tet NP Kr ka i Pli tvië ka je ze ra te del ta rije ke Ne re tve). Za vod za zaπ ti tu pri ro de zavrπio je pro jekt pod na zivom Uspo sta va na cio nal ne ekoloπ ke mreæe, ko ji se fi nan ci ra iz fon da Li fe III Eu rop ske ko mi si je. Osno va je za izra dbu Ured be o na cio nal noj eko loπ koj mreæi koju je duæ na do nije ti Vla da RH na te me lju Za ko na o zaπ ti ti pri ronim kon ven ci ja ma, Di rek ti va ma EU i Crve nom knj igom vr sta. U sklo pu tog pro gra ma, u Hr vat skoj su do sa d naz naëe na po druë ja ras pro stra nje no sti vrsta kao πto su vuk, smeapplei medvjed, sre do zem na med vje di ca, Ëo vjeë ja ri bi ca i sl. Meappleu ugroæenim sta niπ nim ti po vi ma de fi nira ni su prio ri te ti zaπ ti te: li va de mor ske cvjet ni ce vo ge, pa nonske di ne, po vre me ne sre do zemne lo kve, se dro tvor ni iz vo ri, po plav ne πu me jo he i sl. U surad nji sa Za vo dom za or ni to lo giju HA ZU de fi ni ra na su po druë ja ugroæe nih i zaπ tiêe nih vr sta ptica s pre gled nim kar ta ma. PROIZVODN JA CIJE PA NOG OGR JE VA U U MA RI JI VE LI KA GO RI CA Cije pa ni og rjev πto ga proiz vo di u ma ri ja V. Go ri ca u za gre baëkoj Upra vi tek se u treêoj go di ni ra da po ka zao do brom in ve sti ci jom i pro fi ta bil nim. Pro fit je u sva kom po slu vaæan, on po kreêe svi jet, no u dje lat no sti πu mar stva i svim iz ve de ni ca ma iz osnov ne dje lat no sti bar jed na ko vaæ no je dræa ti se naëe la odræi voga go spo da re nja πu ma ma i nji ho va oëu va nja. Jer πu me su neπ to viπe od pu ke eko nom ske vri jed no sti dr va Kor na ti de. Pr vi je ko rak u pri pre mi prijed lo ga Na tu ra 2000 ukljuëi vanja u eu rop sku eko loπ ku mreæu, ko ja je i dio ob ve za naπe zem lje u pri stu pu EU. NaËin i me to dolo gi ja izradbe eko loπ ke mreæe te me lji se na izra dbi od go va rajuêih ka ra ta ras pro stra nje no sti vr sta i ti po va sta niπ ta, od no sno vrsta i sta niπ nih ti po va ugroæenih na na cio nal noj i meappleu na cional noj razi ni. Eko loπ ka mreæa mo ra bi ti or ga n izi ra na tako da du go roë no omo guêuje oëu vanje vr sta i sta niπ nih ti po va na na cio nal noj i meappleu na cio nal noj razi ni, u skladu s meappleu na rod- Zaπ ti ta pri ro de u Hr vat skoj ima du go roë ne ci lje ve i smjer nice u oëu va nju bio loπ ke i kra jobraz ne raz no li ko sti zaπ tiêe nih pri rod nih vri jed no sti. NaËi ni njezina pro voapplee nja i da lje Êe biti u skladu s ukup nim go spo dar skim i kul tur nim raz vo jem zem lje. Prito m Êe bi ti osobito vaæ na i su rad nja ze ma lja na meappleudræavnoj razi ni, poπ tu juêi sve pot pi sane meappleu na rod ne kon ven ci je o zaπ ti ti oko liπa, jer sa mo sa saëuva nim pri rod nim kra jo b razom i bio raz no li koπêu moæe mo osi gura ti na pre dak i raz voj bu duêim ge ne ra ci ja ma. Cje paë ka li ni ja u Oku ja ma 12

15 πumarske djelatnosti Od ne vje ri ce i pro ble ma do do brog po sla Piπe: Mi roslav Mr ko brad Foto: M. Mr ko brad Pri je ne pu ne tri go di ne zagre baë ka je Upra va po krenu la proiz vod nju og rjevnoga cije pa nog dr va ko je je kup ci ma ispo ruëi va la u rin fu zi ili am ba laæi ra no, u pa le ta ma. Bile su to go di ne po roappleaj nih muka ove ta da no ve dje lat no sti, go di ne uho da va nja, traæe nja, suoëa va nja s pro ble mi ma. - Mi smo ne ka ko i pre dvi djeli da Êe ta ko bi ti, da dje lat nost u poëet ku neêe bi ti po zi tiv na - kaæe Kru no slav Ja kupëiê, ru ko vodi telj ko mer ci ja le u za gre baë koj Upra vi i je dan od ini ci ja to ra cjelo ga pro jek ta. Tek ova go di na, treêa ot ka ko cje paë ra di, po ka zala je da je to bi la do bra in ve sti cija. Rad ni ci ko ji ra de na cje paëu u tom su vrem nu ste kli po trebno isku stvo, usavrπi li se i uho dali po sao. Cje paë je lo ci ran u mje stu Oku je u u ma ri ji V.Go ri ca, ne dale ko od sa mo ga gra da na glavnoj pro met ni ci pre ma Po kupskom. To se po ka za lo do brim iz bo rom s ob zi rom na mo guênost pri stu pa ve li kim ka mio ni ma i πle pe ri ma. Cije li po sao i ovla sti spuπ te ne su na razi nu u ma ri je V.Go ri ca, i za pra vo je de cen tral izi ran i kom plet no tim ski jer u nje mu su dje lu ju i ko mer ci ja la, u ma ri ja V. Go ri ca, tran sport ali i osta le πu ma ri je ko je osi gu ra va ju do volj ne ko liëi ne si ro vi ne. - Ove go di ne cje paë je proizveo ku bi ka og rjev nog cijepa nog dr va, od Ëe ga veêi dio, oko 3000 ku bi ka u rin fu zi. Na lini ji su za po sle na Ëe ti ri rad ni ka ve li ko go rië ke πu ma ri je, ko ji rade u dvi je smje ne. Ka da se ra di am ba laæi ra no dr vo u pa le ta ma, nji ma se do da ju joπ dva rad ni ka - po jaπ nja va naëin ra da cje paëa upra vi telj u ma ri je V. Go ri ca Damir Miπ ku lin. - Uho da va njem po sla kroz pro te klo vri je me ko naë no smo ove go di ne ostva ri li veêu proizvod nost i eko no mië nost. Drugim ri jeëi ma, isti broj rad ni ka proiz veo je viπe ku bi ka po radni ku ne go pro te klih go di na, te je ostva ren veêi pri hod, di je lom i zbog kon tro le troπ ko va - go vori Ja kupëiê. Go to vo cje lo kup na proiz vodnja pla si ra se na inoz me no træiπte, naj viπe u Ita li ju. Pro da ja se odvi ja pre ko ne ko li ko ve letr gova ca ko ji drvo di stri buira ju na zah tjev no træiπ te, do kraj njeg po troπaëa. Hr vat sko træiπ te cijepa nog og rjev nog dr va joπ je neraz vi je no i ni je bi lo osobitog zanimanja za njega. No ne tre ba sum nja ti, kaæu u u ma ri ji, da Êe ubr zo ono naêi kup ce i u naπim ve li kim gra do vi ma. Proiz vod nja cije pa nog ogrje va kao ri jet ko ko ja πu mar ska dje lat nost izloæe na je svim zahtje vi ma ali i hi ro vi ma træiπ ta. To znaëi da stal no mo ramo istraæiva ti træiπ te, bi ti flek si bi lni i, πto je moæ da naj vaæ ni je, ima ti moguê nost br ze reak ci je. Zbog stalne po traæ nje, ko ja je veêa od po nu de, Upra va πuma Za greb od luëi la je na ba vi ti joπ jed nu cje paë ku li ni ju veêeg ka pa ci te ta i po veêa ti pro izvodnju cije pa nog og rjev nog dr va na bl izu ku bi ka go diπnje. I ona Êe bi ti po stav lje nja u Oku ja ma, no bit Êe po treb na do dat na ula ga nja u in f rastruktu ru (proπi re nje dvo riπ ta, stru ja i dru go). Ti me Êe i u ma ri ja V. Go ri ca ima ti mo guê nost za poπlja va nja no vih rad ni ka s ovo ga po druë ja. Pla ni ra se i uvoapplee nje no vo ga proiz vo da, pa ki ra nja Kru no slav Ja kupëiê i Da mir Miπ ku lin is pred pa le ta s og rje vom og rjev nog dr va u vreêe od po 15 kg, po god ne za plasman u ma lo pro da ji. - Proiz vod njom cije pa nog og rje va proπi ru je mo dje latnost i otva ra mo mo guê nost stje ca ja do hot ka, πto ni je zane ma ri vo. u ma ri ja je ta ko ove go di ne od pro izo vod nje cije pa nog og rje va upri ho dova la oko 1,8 mi li ju na ku na, od Ëe ga je 10 posto do bi ti, πto dræi mo do brim re zul tatom - kaæe upra vi telj. U Za gre bu sma tra ju da je ovo mo del ka ko se mo gu raz vi ja ti razliëi te dru ge djelat no sti (rasad ni ci, ho tri kultu ra, tran sport i dru go), uz uvjet da se ra di strp lji vo i na du ge sta ze, i πto je iz nimno vaæ no, s do brim ka drovskim rjeπe nji ma. Pro fi ta u svemu mo ra bi ti, kaæe Ja kupëiê, no u πu mar stvu on je nus produkt od lië no sti u go spo da renju πu ma ma. Na sto va riπ tu mo ra bi ti si ro vi ne 13

16 boæiêno drvo PO VI JEST, TRA DI CI JA, OBI»A JI BoæiÊ no dr vo sim bol je na de i ra do sti BoæiÊ na smre ka ko ju su Hr vat ske πu me da ro va le Va ti ka nu (Pa pi na smre ka) Uza sve dvojbe oko ku pnje darova, jav lja se i ona da li ku pi ti æi vo drv ce, po sjeëe no, ili moæ da ono du go vjeë no, pla stië no. I od ku da uopêe taj obiëaj kiêe nja jel ke za BoæiÊ i No vu go di nu? Ovo je ma len po gled u po vi jest Piπe: Ire na DevËiÊ Bu zov Pu no pri je ne go πto je drvo po sta lo dio BoæiÊa, ono je bi lo simbol na de i ra do sti. U drev nim po gan skim re li gi jama dr vo je ima lo vaæ nu ulogu. EgipÊa ni su Ëu va li i oboæava li zim ze le no dr veêe. U vri je me do la ska zim skog solsti ci ja (naj du lja noê u go di ni), oni bi u svo je do mo ve uno si li ze le ne pal mi ne gra ne ko je su sim bo l izi ra le po bje du æi vo ta nad smrêu. Sta ri su Rim lja ni sla vili zim ski sol sti cij pro sla vom zva nom Sa tur na lia u Ëast Sa tur na, bo ga po ljo djel stva. Na rod je ukraπa vao dr veêe naki tom i svi jeêa ma, a kuêe ze lenim granëi ca ma, svje tli ma, a iz mje nji va li su se i darovi. Dava li su novëiêe za na pre dak, ko laëiêe za sreêu i svje tilj ke ka ko bi ne ko me osvi je tli li æivot ni put. U mno gim po gan skim reli gi ja ma vje ro va lo se da je drveêe dom bo go va i du ho va. Za Vi kin ge sje ver ne Euro pe zim ze len je bio pod sjetnik da zavrπa va zim ska ta ma i hlad noêa te da se pri bliæa va pro ljeêe. Pri je mno go sto ljeêa drui di, sveêe ni ci u Ve li koj Britani ji i Fran cu skoj, ko ri sti li su zimze len za vri je me mi ste rioz nih ritua la zim skog sol sti ci ja. Ko ri sti li su ze le ni ku i ime lu kao sim bo le vjeë nog æi vo ta i stav lja li granëice zim ze le na iz nad vra ta da otjera ju zle du ho ve. Ukraπa va li su i hrasto va sta bla voêem i svi jeêama u znak πto va nja bo go va æetve i svje tla. U sred njem su vi je ku Ni jem ci i Skan di nav ci uno si li zim ze le no dr veêe u kuêe ili pred kuê na vrata ka ko bi iska za li svo ju na du u sko ro pro ljeêe. Ne zna se toë no ka ko i kada je za poëeo obiëaj kiêe nja boziê nog drv ca, no pra ti ga ne koli ko le gen di. Jed na go vo ri o sv. Bo ni fa ci ju, en gle skom re dov niku ko ji je or ga n izi rao krπêan sku Cr kvu u Fran cu skoj i Nje maë koj. Jed no ga je da na na svom pu tova nju naiπao na sku pi nu po gana. Oni su bi li okup lje ni oko veli kog hrasta ka ko bi ær tvo va li di je te bo gu Tho ru. Sve tac je zausta vio ær tvo va nje i spa sio dje tetu æi vot, a dr vo je jed nim udarcem πa ke srav nio sa zem ljom. Na mje stu sruπe nog sta bla nikla je ma la je la. Sve tac je re kao po ga ni ma da je vit ka je la dr vo æi vo ta i pred stav lja vjeë ni Kristov æi vot. U 16. sto ljeêu tra di ci ja boæiê nog drv ca naj pri je je po sta la po pu lar na u Nje maë koj. KrπÊa ni bi okiêe no dr vo do ni je li u svo je do mo ve. U po druë ji ma gdje je dr vo bi lo ri jet ko, obi te lji bi gradi le ma lene dr ve ne pi ra mi de ukraπe ne zim ze le nim granëi cama i svi jeêa ma. Usko ro je bo ziêno drv ce po sta lo po pu lar no i u dru gim eu rop skim dræa va ma. Sre di nom 19. sto ljeêa nje maëki princ Al bert, su prug en gle ske kra lji ce Vik to ri je, po pu la r izi rao je bo ziê no drv ce u En gle skoj. Go di ne kra ljev ski je par uk rasio pr vo en gle sko bo ziê no drv ce u dvor cu Wind sor svi jeêama, raz nim slat kiπi ma, voêem i ko laëi ma. Ka ko je drv ce po sta ja lo moder no, u En gle skoj su bo ga te obi te lji ko ri sti le sve vr ste ek s- tra va gant nih pred me ta kao uk rase. Char les Dic kens je opisao en gle sko drv ce ko je je bi lo okiêe no lut ka ma, mi ni ja tur nim na mjeπ ta jem, siêu πnim glaz benim in stru men ti ma, na ki tom za odjeêu, igraë ka ma i maëe vi ma, voêem i slat kiπi ma. Bo ziê na su se drv ca iz En gle ske πi ri la u dru ge di je lo ve bri tan skoga car stva, ponaj pri je u Ka na du. Ko mer ci jal no træiπ te boæiê nih dr va ca ro di lo se ka da je far mer Mark Carr iz Catskil la na sanj ka ma ko je su vukli vo lo vi do vu kao u New York zim ze le no dr veêe i uspio sve pro da ti. Usko ro su se po ja vi li i rasad ni ci boæiê nih dr va ca. Uz gaja na drv ca bi la su na veêoj ci je ni zbog svog pra vil nog obli ka. Sre di nom 20. sto ljeêa poëe la su se po jav lji va ti umjet na boæiêna drv ca. Umjet na su drv ca dugo vjeë na, moæe ih se ku pi ti u razliëi tim bo ja ma, ve liëi na ma i sa ma po se bi su de ko ra tiv na. Mno gi lju bi te lji pri ro de za go vara ju ku pnju umjet nih ka ko bi se na taj naëin spri jeëi la sjeëa æi vih sta ba la. No, tre ba ima ti na umu ka ko se ta sta bla uz ga ja ju upravo u te svr he, dok su umjet ni boro vi izraapplee ni od pla sti ke ko ja Êe se joπ du go, du go vre me na razgraapplei va ti u pri ro di. Mislim kako je naj bo lja va ri jan ta, ia ko ma lo skup lja, ku pnja æi vog sta bla u te gli ko je se na kon blag da na moæe po sa di ti u vr tu. Do bro je zna ti da za gre baë ki Zri nje vac po zavrπet ku blag da na ukla nja sve de ko ra ci je di ljem Za gre ba. Uklo nje ni bo ro vi odvo ze se na kom po siπ ta gdje se pre raappleu ju u kom post. (Iz vor: Ralph F. Wil son) 14

17 πumske razglednice Piπe: V.Pleπe Fo to: V. Pleπe i C. Gal lo Ka ko kon tro li ra ti broj ne tra gaëe za tar tu fi ma u Mo to vun skoj πu mi U MA RI JA BU ZET Upra vi telj Chri stian Gal lo (dru gi sli je va) s rad ni ci ma Go spo da reêi s neπ to viπe od 2800 ha πu ma i πum sko ga zem ljiπ ta, osnov ni za da tak pet nae te ro za po sle nih u ma ri je Bu zet izvrπa va nje je uz goj nih ra do va ob no ve, ËiπÊe nja i nje ge sa sto ji na. Eko nom skih πu ma ov dje ne ma, no ima niz po seb no sti zbog ko jih ovo po druë je pri vlaëi mno go broj ne tu ri ste - od Mo to vun ske πu me, tar tu fa i eu rop skog se la tar tu fa Li va da, do Bu ze ta, Istar skih to pli ca... Bu ko va πu ma u GJ Kras u ma ri ja Bu zet ko ja po sluje u sa sta vu bu zet ske podruæ ni ce povrπi nom je ma la, ali zanimljiva zbog raz no li ko sti dvi ju go spo dar skih je di ni ca ko ji ma go spo da ri, GJ Mir na i GJ Kras. Go spo dar ska je di ni ca Mirna cje lo vit je kom pleks ukup ne povrπi ne od 1186 ha, od Ëe ga je ob raslo 1065 ha, a osta tak je neo b raslo proiz vodno, ne proiz vod no i ne plod no zem ljiπ te. Ukup na drv na za li ha go spo dar ske je di ni ce iz no si oko m 3. Prema udjelu drv ne za li he naj za stup lje ni ji je hrast luæ njak s 48,5 po sto, polj ski jasen s 36, te to po la s 12 po sto. Unu tar go spo dar ske je di ni ce, na povrπi ni od 266 ha pro sti re se po seb ni re zer vat πum ske ve ge taci je Mo to vun ska πu ma. Go spo dar ska je di ni ca Kras ka rak te ri stië na je po tome πto njezi na povrπi na ni je cjelo vi ti kom pleks. Nje zi nih 1741 ha raz ba ca no je na povrπi ni od ha(!), od Ëe ga na obrasli dio ot pa da 1557 ha. Ukupna drv na za li ha iz no si m 3. Po vr sta ma naj za stup lje niji su bu kva, cr ni bor i cer. Godiπ nji teëaj ni pri rast iz no si 3559 m 3. Unu tar go spo dar ske je di nice, na 50 ha pro sti re se Park priro de UË ka. Go spo da re nje πu ma ma na po druë ju u ma ri je naj veêim je di je lom ve za no uz izvrπa vanje uz goj nih ra do va, kaæe upra- Mo to vun ska πu ma poz na ta je po glji va ma tar tu fi ma, ko ji su zbog vi so ke ci je ne πto je po stiæu na træiπ tu po sta li pra va me ka za s kup ljaëe. Uz oma sov lje nje s kup lja nja ove vri jed ne glji ve, po ja vi li su se pro ble mi ka ko kon tro li ra ti skup lja nje U Oprt lju se sva ke go di ne u srp nju odræa va skup Al pe Adria Folk Fest na kojem na stu pa ju folk or ke stri iz Ita li je, Slo ve ni je, Au stri je i Hr vat ske. Je din stven je to do gaappleaj πto okup lja iz voappleaëe iz raz nih kra je va ko ji nje gu ju isti glaz be ni izriëaj (tru ba, kla ri net, bom bar di na, har mo ni ka...) 15

18 Po gled na Li va de Sta ro ko ri to ri je ke Mir ne Vi no gra di u bl izi ni Oprt lja Mo to vun ska πu ma vi telj u ma ri je Chri stian Gal lo. Od uz goj nih ra do va naj viπe se oba vi ËiπÊe nja i nje ga sa sto ji na. Zbog na bu ja log ko ro va, u nekim sa sto ji na ma oba ve se i po dvi je nje ge go diπ nje. U GJ Mir na op seæ ni ji su i rado vi na ËiπÊe nju odvod nih ka nala, ko ji se pro teæu u duæi ni od 70 km. Ka na le Ëi ste naj veêim di je lom rad ni ci u ma ri je, a pokatkad i uz po moê vanj ske radne sna ge. Sve ra do ve na sjeëi i uz go ju obav lja ju vla sti tim snaga ma, a dva trak to ra je di na su me ha n iza ci ja s ko jom raspo laæu πu ma ri. Od 15 za po sle nih dva su revir ni ka, tri Ëu va ra πu ma, je dan ad mi ni stra tor i osam rad ni ka u proiz vod nji. - To je pre ma lo da bi se mogli oba vi ti svi pla ni ra ni po slovi i bi lo bi do bro da moæe mo za po sli ti joπ ne ko li ko rad ni ka, po gla vi to u proiz vod nji - istiëe upra vi telj. Ove je se ni u jed nom od odjela Mo to vun ske πu me u ma ri ja je kre nu la s po ku snom sad njom hrasta luæ nja ka uz po moê po lipro pi len skih πtit ni ka. Sad nja Êe bi ti obav lje na na povrπi ni od jednog hek ta ra i u ti je ku je njihova pri pre ma za sad nju.»i stom sjeëom po sjeêi Êe se sta bla to pole ko ja su tu pri je rasla. Sad nja upo tre bom po li pro pi len skih πtitni ka ima svo je pred no sti - sad nice ne tre ba posli je tre ti ra ti od pe pel ni ce, a do bro su zaπ tiêe ne od mraze va, ko ro va i div ljaëi. tedi se i na ke mij skim sred stvi ma ko ja su se pri je mo ra la ko ri sti ti za zaπtitu sad ni ca. Ta kvim naëini ma sad nje sma nju je se i broj po treb nih nje ga na odreapplee noj povrπi ni. Sad nje na ovaj naëin po ka za le su se uëin ko vi te, odno sno eko no mië ni je na veêim povrπi na ma, na te re ni ma si saë ke po druæ ni ce. Za sad nju Êe se ko risti ti vla sti to sje me hrasta luæ njaka iz Mo to vun ske πu me. Mo to vun ska πu ma ostatak je ne ka daπ njih sre do zemnih nizin skih πu ma, ko jih je bi lo u do li na ma ja dran skih ri je ka. Naj niæa joj je ko ta na 6 me ta ra nad mor ske vi si ne, a naj viπa na 34 me tra. U niæim di je lo vi ma naj za stup lje ni je vr ste dr veêa su ja sen i to po la. Na povrπi ni manjoj od jed nog ha u dva na vrata saapplee na je i vr sta moë var ni takso dij, pod ri jetlom iz Sje ver ne Ame ri ke. To je vr sta dr veêa koja raz vi ja zraë no ko ri je nje - koljeniëa ste iz rasli ne tje ra ne iz æilja do jed nog me tra vi so ke, ko je sluæe za pro zraëi va nje. U viπim pre dje li ma rastu hrast luæ njak, obië ni grab i bri jest. Uz povrπinsku, za rast hrasta luæ nja ka vaæna je i pod zem na vo da. Ako je ne ma ili je na pre ve li koj du bi ni, hrast luæ njak ne moæe uspi je vati. Bri je sta ima u ma njim ko liëina ma. Po ha ra la ga je ho land ska bo lest bri je sta - ko ja se πi ri potpo mog nu ta kuk cem bri je sto vim pot kor nja kom. Cilj je go spo dare nja ovim po druë jem da u buduê no sti naj za stup lje ni je dr vena ste vr ste bu du hrast luæ njak i obië ni grab. Potkraj pe de se tih i poëetkom πez de se tih go di na proπloga sto ljeêa, na oko 220 ha posaapplee ne su kul tu re to po la kao br zorastuêih vr sta za po tre be papir ne in du stri je. Ka ko su to po le u vr lo loπem sta nju, pre zre le su i loπe kva li te te, priπ lo se nji ho voj sjeëi i po nov nom po d iza nju autoh to nih sa sto ji na hrasta luæ njaka i polj skog ja se na. - Mo to vun ska πu ma poz nata je po glji va ma tar tu fi ma, 16

19 POD RI JET LO HR VATS KIH NA ZI VA MJE SE CI Cr ni ka ko ji su zbog vi so ke ci je ne πto je po stiæu na træiπ tu po sta li pra va me ka za s kup ljaëe. Uz oma sov lje nje skup lja nja ove vri jed ne glji ve, po ja vi li su se pro ble mi ka ko kon tro li ra ti s kup lja nje? Nai me kroz Mo tovun sku πu mu pro la ze gra ni ce opêi na i gra do va, a i nad leæno sti tri ju po li cij skih po sta ja - iz Bu ze ta, Bu ja i Pa zi na, pa to joπ do dat no kom pli ci ra io nako sloæe nu si tua ci ju oko kontro le s kup ljaëa, kaæe dipl. ing. Gal lo. Pri je je bi lo sve pu no jed no stav ni je, jer je po treb ne doz vo le za s kup lja nje iz da va la u ma ri ja Bu zet. ZnaËajka je GJ Kras, kao πto smo veê spo me nu li, raz dije lje nost na niz ma njih Ëe stica, ko je se kao en kla ve pro stiru unu tar pri vat nih po sje da. To, ali i ve li ka uda lje nost od sa mog mje sta do dat no oteæava go spo da re nje ovim πu mama. Naj veêim di je lom iz vo de se uz goj ni ra do vi, po put nje ge, ËiπÊe nja i sa na ci je poæa riπ ta. Jedi ni pra vi vred ni ji πum ski kompleks u Go spo dar skoj je di ni ci ko jim se moæe do bro go spo dari ti bu ko va je πu ma na pribliæno 50 ha. Po druë je je poz na to i po to me πto kat kad zbog grmlja vi ne, od no sno uda ra gro ma iz bi jaju poæa ri. U ovoj go di ni bilo je oko pet ta kvih poæa ra, ali su br zo stav lje ni pod kon tro lu, kaæe upra vi telj. Uz kra jo lik ko ji oëa ra va, u ovom di je lu Istre na la ze se brojni ma nji gra diêi, ali i veêa mjesta s bo ga tom kul tur no-po vi jesnom baπ ti nom, ko ja su pra va me ka za tu ri ste ko ji po sjeêu ju ovaj dio Istre. Jed no od ta kvih mje sta su Li va de. Raz vi le su se pri je sto ti njak go di na za hva lju juêi Pa ren za ni, vin skoj pru zi koja se kre ta la od Po reëa pre ma Tr stu. To su bi la vre me na kada je mje sto bi lo poz na to kao pro met no i tr go vaë ko srediπte za vi no, ma sli no vo ulje i ostale po ljo pri vred ne proiz vo de. Ot ka ko su tri de se tih go di na proπ log sto ljeêa u do li ni Mir ne ot kri ve ni bi je li tar tu fi, mje sto po sta je srediπte za pri kup ljanje i di stri bu ci ju ove sku po cjene glji ve. Osim bi je lih, moæe se naêi i cr ni tar tuf. Sva ke go dine u mje se cu li sto pa du u Li vada ma se odræa va Tu ber fest, ma ni fe sta ci ja na ko joj se uz de gu sta ci ju je la od istar skog bi je log tar tu fa nu de i do maêa vi na, ma sli no vo ulje, si re vi, raki ja, ali i dru gi po ljo pri vred ni proiz vo di. U sa mome na se lju smjeπ tena je i cr kva sv. Iva na iz 17. stoljeêa. Na ce sti od Li va da pre ma Istar skim to pli ca ma, u se lu Gradi nje smjeπ te na je cr kva sv. Antu na Pu sti nja ka iz 17. sto ljeêa. Ako su Li va de se lo, Bu zet je grad tar tu fa - i du ge po vi je sti. Za vri je me Rim lja na tu je na brdu bi lo utvrapplee no na se lje, a s ve li kom seo bom na ro da ov dje pri sti goπe Sla ve ni. U 6. sto ljeêu grad je pod Bizan tom, kao Buzet pr vi se put spo mi nje 804. godi ne, a od pod vlaπêu je MleËa na. Obiljeæava ju ga dvoja grad ska vra ta, Ve la i Ma la, Ëe ti ri tr ga, broj ni sa kral ni spome ni ci (æup na cr kva Uz ne se nja Blaæe ne Dje vi ce Ma ri je, sv. Jurja), a od sred njo vjek ov ne ar hitek tu re istiëu se pa laëa kape tana, grad ska ci ster na s bar ok nim uk rasi ma i dru gi. Da nas je Buzet sa svo jih viπe od 6000 æi telja vaæno go spo dar sko sre diπ te Bu zeπ ti ne. U bl izi ni Mo to vun ske πu me - πu me sv. Mar ka, ispod oko mite sti je ne (85 me ta ra) na la zi se iz vor lje ko vi te vo de Sv. Stjepan, u Istar skim to pli ca ma. Izvor je poz nat po vi so ko sumpor no op ti mal no ra dioak tiv noj i to ploj vo di pu noj mi ne ra la (13 vr sta) za ko ju je znan stveno do ka za no da li jeëi kro niëne reu mat ske bo le sti, der mato loπ ke bo le sti, bo le sti gor njih diπ nih pu to va, gi ne ko loπ ke bole sti i sl. Pri rod na lje ko vi tost ove vo de iz dva ja Istar ske topli ce od osta lih ter mal nih iz vora u Hr vat skoj i svr sta va ih na treêe mje sto u Eu ro pi po kva lite ti vo de i lje ko vi to sti. Na vr hu sti je ne na la zi se i sta ra cr kva sv. Stje pa na. Na vi so kom breæulj ku iznad do li ne Mir ne, na 378 meta ra nad mor ske vi si ne na la zi se Opr talj, mje sto bo ga te kul turno-povijesne baπ ti ne. Na se lje je saëu va lo sred njo vje kov ni izgled za hva lju juêi ma lim tr go vima i nat kri ve nim pro la zi ma. Na glav nom grad skom tr gu na la zi se cr kva sv. Ju rja iz 15. sto ljeêa, a na su prot njoj zvo nik ko ji je dovrπen U cr kvi sv. Ro ka iz 16. sto ljeêa na la ze se dje lomië no saëu va ne fre ske ko je je osli kao do maêi maj stor An tun iz Pa do ve. Po nad mje sta uz cestu na la zi se cr kva sv. Ce ci li je iz 19. sto ljeêa i cr kva Blaæe ne Djevi ce Ma ri je iz 15. sto ljeêa, ko ju je osli kao maj stor Kle ri gin iz Kopra. U bliæoj oko li ci mje sta joπ su dvi je cr kvi ce, sv. Leo nar da i sv. Sil ve st ra, te cr kva sv. Lu ci je iz 17. sto ljeêa. Sva ke go di ne u srp nju, u mje stu se odræa va skup Al pe Adria Folk Fest na kome na stupa ju folk or ke stri iz Ita li je, Slove ni je, Au stri je i Hr vat ske. Je dinstven je to do gaappleaj πto okup lja iz voappleaëe iz raz nih kra je va ko ji nje gu ju isti glaz be ni izriëaj (truba, kla ri net, bom bar di na, harmo ni ka...). Isto dob no se or ga n izi ra i sajam cr nog ljet nog tar tu fa gdje se pred stav lja ju broj ni proiz voappleaëi s proiz vo di ma ovog pod neb lja (vi no, ma sli no vo ulje, med), a u veëer njim sa ti ma odræa va se pro mo ci ja de gu sta ci je cr nog ljetnog tar tu fa pri prem lje nog u veli koj ta vi. Pro si nac»e sto Êe mo Ëu ti da je mjesec pro si nac do bio ime po pro sja ci ma ko ji naj viπe oko BoæiÊa pro se, no na zi vi mje se ci na sta li su joπ u po gan skim vreme ni ma dok na rod ni je ni znao za BoæiÊ. Gla gol pro si ti (mo li ti, traæi ti) iz ve den je iz ime ni ce proso ko ja oz naëa va vr stu æi ta ri ce vr lo sit no ga zr na. Ta ko bi pro si ti znaëi lo traæi ti zr no pro sa, da kle naj ma nju mo guêu ko liëi nu hrane. Po sto je i tvrd nje da ta da mladiêi pro se dje voj ke, ali svad be su na se lu bi le obië no u je sen ka da je u kuêi naj viπe hra ne. Od pro sinca do je se ni bi lo bi mla den ci ma du go Ëe ka ti svad bu, pa su se vjero jat no pro sid be obav lja le viπe u pro ljeêe. Iz gle da da je pje snik Jo sip Stipan Rel ko viê toë ni je odre dio podri je tlo na zi va mje se ca pro sin ca u ovim sti ho vi ma: Naπi ve le πto sun ce pro si va da pro sin cu otud ime bi va. Ime pro sin cu iz ve de no je iz gla go la pro si nu ti, si nu ti, u znaëenju za sja ti. U je sen skim mje seci ma sun ce se pri vid no sva kodnev no spuπ ta sve niæe pre ma ho r izon tu, ali na pr vi dan zi me 21. pro sin ca to spuπ ta nje pre staje. Sun ce se zau stav lja i ta po java se zo ve zim ski sun co staj ili solsti cij. Za tim se poë ne pri vid no uz d iza ti nebeskim svo dom. Prosi nac je, da kle, mje sec ka da se sun ce po nov no raapplea, ka da opet poëi nje sja ti, pro si ja va ti. Sun ce je mno gim na ro di ma bilo glavno boæan stvo, pri mje ri ce EgipÊani ma bog Ra, pa su sla vi li nje govo raapplea nje u pro sin cu, radovali su se πto sun ce ni je pa lo ispod ho rizon ta. Sla vi li su i sta ri Rim ljani, a na nji ho vo slav lje na slo ni li su se krπêa ni ko ji upra vo ta da slave raapplea nje ma lo ga Isu sa, ma lo ga Bo ga, BoæiÊa. Po sto ji i bilj ka pro si nac kao i se lo isto ga na zi va kod Va raæ dina. Na oto ku Ra bu za BoæiÊ peëe ko laë pro si nac, pret po stav lja se da se ne ka da pe kao od pro sa. U Hr vat skom za go rju prosi nec je bio na ziv za mje sec sijeëanj. Osta li na zi vi: pro si nec, decem ber, de cem bre, deëem bar, de kem bar. Meappleu na rod ni na ziv de cembar po tjeëe iz la tin sko ga je zi ka od bro ja de set jer je bio de se ti mje sec rim sko ga ka len da ra. Mi lan Paun 17

20 ureappleivanje πuma GOS PO DARS KA JE DI NI CA SU HO Pr vi vla sni ci go spo dar ske je di ni ce bi li su Fran ko pa ni Viπe od 5000 ha πu ma Go spo dar ske je di ni ce Su ho, ko ji ma go spo da ri u ma ri ja Kla na, ima du gu i bo ga tu po vi jest ko ja seæe u 17. sto ljeêe. Re dov ita re v izi ja Osno ve go spo da re nja pri goda je da se po bliæe upoz na ova je di ni ca, i te ka ko vaæna za ukup no po slo va nje u ma ri je Kla na Ko mi si ja na te re nu Piπe: Ve sna Pleπe Fo to: B. Pleπe u me Go spo dar ske je di nice Su ho, ko ji ma go spo dari u ma ri ja Kla na u sa stavu del nië ke po druæ ni ce, u proπ lo sti su pri pa da le kneæevskoj obi te lji Fran ko pa na, do Po sli je nji ho ve smr ti πu me je kon fi sci rao au strij ski dvor te je osno va no ko mor sko do bro ko je posli je do la zi u vla sniπ tvo maapplear skoga gro fa Batthyanyja, te nje maë koga kne za Thurn- Taxi sa ko ji ku pu je veêi dio πu ma u istoë nome di je lu go spo dar ske je di ni ce. Ma nji dio πu ma u za padnome di je lu pri pa dao je pri vatnom vla sni ku Ne go ve tiêu. Pro ce som se gre ga ci je go di ne, od πu ma se odvo ji la zem ljiπ na za jed ni ca Grob nik, a Ne go ve tiêev dio ku pu ju sta novni ci Kla ne. Od ta da je go spoda re nje πu mom po di je lje no na zem ljiπ nu za jed ni cu Grob nik, opêi nu Kla na i kneæev sko do bro Thurn-Taxis. Po sli je II. svjet skog ra ta nova ju go sla ven sko-ta li jan ska grani ca pre si je ca la je po sjed Thurn- Taxi sa na dva di je la. Je dan je bio pod upra vom Ita li je (ku pio ga je erar dræa ve Ita li je), a dio koji je bio u vla sniπ tvu Ju go sla vi je eks pro pri ran je. S vre me nom su πu me GJ doπ le pod upra vu novoo sno va ne πu ma ri je u Suπa ku (Upra va Opa ti ja), a opêin ske πume Kla na i Zem ljiπ na za jed ni ca Grob nik pod upra vu Ko tar skoga πu mar skog re fe ren ta u Suπa ku. Pr va osno va go spo da re nja po sli je II. svjet skog ra ta za ovu GJ vrijedila je od do 1962., ka da πu ma ma uprav lja no voosnova na u ma ri ja Kla na. Go spo dar ska je di ni ca Su ho smjeπ te na je u za pad nome di jelu del nië ke po druæ ni ce. Na sjeve ru i sje ve ro za pa du gra niëi s Re pu bli kom Slo ve ni jom, a na sjeve roi sto ku s GJ Smre ko va dra ga i Bre sti ca u ma ri je TrπÊe. Na jugoi sto ku i isto ku πu me su u mari je Ri je ka, a na ju go za pa du i za pa du pri vat ni po sje di mjeπ tana Grob nië koga po lja i Kla ne. Meapplee su pre ma su sjed nim gospo dar skim je di ni ca ma gre be ni, pro sje ke, jar ci, sta ze i pu to vi. Ob rasla povrπi na je di ni ce izno si 5130 ha, na pre bor ne πu me ot pa da 5063 ha, a re gu lar ne 67 ha. Pre ma na mje ni, πu me su podi je lje ne na go spo dar ske (4678 ha) i zaπ tit ne (452 ha), s ukupno 127 odje la. Ukup na drv na zali ha iz no si 1, ku bi ka ili 263,30 m 3 /ha, a go diπ nji pri rast je m 3. De set ogo diπ nji etat za raz dob lje od do pre dviappleen je na m 3. No vom su osno vom pro pisa ni i πum skouz goj ni ra do vi u jed no stav noj bio loπ koj re produk ci ji, a od vaæ ni jih bi se po punja va nje sad njom sad ni ca treba lo oba vi ti na 1,5 ha, nje ga mla di ka na 24 ha, nje ga mla dika kul tu re na 5,24 ha, ËiπÊe nje sasto ji na na 35 ha. Ukup na duæi na πum skih promet ni ca u GJ iz no si 89 km, od nosno 17,38 km/1000 ha, πto go vori o do broj otvo re no sti πu ma. Osno va go spo da re nja us klaappleena je i s pro stor nim pla nom Primor sko-go ran ske æu pa ni je, a pla ni ra se i iz grad nja πum skih pro met ni ca u duæi ni od 22 km. StruË no po vje ren stvo Ministar stva po ljo pri vre de, πumar stva i vod noga go spo darstva, u sa sta vu Ivi ca VuËe tiê, dipl. ing., pred sjed nik, te Ëla novi Emil Mu drovëiê, dipl. ing., i Arin ka PaviÊ, dipl. ing., sa sta lo se i ti je kom dvod nev noga rada u ure du i na te re nu (9. i 10. stu de no ga) pre gle da lo Osno vu go spo da renja te utvr di lo da je izraapplee na u skladu sa Za ko nom o πu ma ma. Uz odreapplee ne pri mjedbe i pri jedloge ko ji su ugraapplee ni u ela borat, pred loæi lo ju je Mi nistar stvu na prihvaêanje, s ro kom va lja no sti od 1. si jeë nja do 31. prosin ca Ra du Po vje ren stva bi li su nazoë ni i mr. sc. Bo ris Pleπe, ru kovo di telj Odje la za ureapplei va nje πuma, Ti ja na Gr gu riê, dipl. ing., sa mo stal ni tak sa tor, Æelj ko Perko viê, dipl. ing., upra vi telj u mari je Kla na, te re vir ni ci Jo sip tember ger, Ma ti ja La gi nja, An ton Suπ nik i Alen Suπ nik, dipl. ing. 18

21 zakonodavstvo NA KON VI EM JE SE» NIH PRE GO VO RA Pot pi san Ko lek tiv ni ugo vor Pot pi su juêi no vi Ko lek tiv ni ugo vor i po slo da vac i sin di kat iz razi li su za do volj stvo obav lje nim po slom, ali i na gla si li da on ob ve zu je sve seg men te u tvr ki na πted lji vo i kraj nje ra cio nal no po naπa nje u izvrπa va nju sva kod nev nih za da ta ka Na kon dvoi po mje seë nih pre go vo ra, 7. pro sin ca je u pro sto ri ja ma Hr vatskog πu mar skog druπtva pot pi san no vi Ko lek tiv ni ugovor za πu mar stvo, treêi ot ka ko po sto je Hr vat ske πu me kao jedin stve no po du zeêe (pr vi da ti ra iz 1996.go di ne, dru gi iz 2003.). Pot pi sujuêi Ugo vor, pred sjed nik Upra ve Hr vat skih πu ma Dar ko Beuk istak nuo je da je na kon povre me no teπ kih i na por nih prego vo ra po stig nu ta su gla snost oko naj vaæ ni jih pi ta nja te da Êe se svi mo ra ti za loæi ti i na svo jim rad nim mje sti ma ra cio nal no i πted lji vo po naπa ti kako bi se on mo gao i pro ve sti. U ime sin di kata Ugo vor je pot pi sa la Gor da na Col nar, pred sjed ni ca Hr vat skog sin di ka ta πu mar stva, na jveêeg meappleu πu mar skim sin di ka ti ma, ko ja je ta koappleer iz razi la za do voljstvo okonëa nim pre go vo ri ma i Ugo vo rom u ko jem su, re kla je, zadræa na do sa daπ nja pra va radni ka, a uve de ne i ne ke no ve insti tu ci je i po boljπa nja. Pri sut ni ma se obra tio i dræavni taj nik za πu mar stvo Her man Suπ nik re kavπi da je ugo vor dobro po la ziπe za sve po slo ve koji oëe ku ju πu mar stvo, po naj pri je re struk tu ri ra nje tvrt ke. Pred stojnik vla di na Ure da za so ci jal no part ner stvo Vi to mir Be go viê istak nuo je da je ugo vor po ti cajan i da bi tre bao dje lo va ti sti mu- la tiv no na sve da se do bro ra di i rea l izi ra ju pla no vi. to do no si no vi Ko lek tiv ni ugo vor i ko je su nje go ve naj vaæni je no vosti? Za sve za po sle ne sva ka ko je naj za nim lji vi ja no va, po veêa na vri jed nost bo da, od nosno po rast plaêa od oko 8,7 posto. Od fi nan cij skih no vosti spomi nje mo da je po veêan i do da tak na plaêu s 500 na 550 kn (bivπi topli obrok), da re gres ne moæe biti ma nji od 50%-tnog izno sa prosjeë ne plaêe te da je dnev ni ca vraêe na na prijaπnji iz nos, kao i u svim osta lim tvrt ka ma. - S ob zi rom na to da je πu marstvo iz nim no opa sna dje lat nost, da lju di stra da va ju na svom radnom mje stu, u πu mi, no vim smo do go vo rom æe lje li mak si mal no zaπ ti titi rad ni ka, istiëe pred sjed nica Col nar. Po seb no do bro obraappleena je si gur nost i zaπ ti ta na ra du, zaπ ti ta rad ni ka ko ji ma je utvrappleena pro fe sio nal na ne spo sob nost Pri mje nju je se na sve za po sle ne Ko lek tiv ni ugo vor pri mje njuje se na sve za po sle ne u Hrvat skim πu ma ma, bez ob zi ra ko jem od pet sin di ka ta pri pada li, kao i na one ko ji uopêe ni su ni ti u jed nom sin di ka tu. Osta li sin di ka ti mo gu pri stu piti Ko lek tiv nom ugo vo ru za rad, opa snost od in va lid no sti, i rad ni ka pred mi ro vi nom. Za bo ljim ureapplee njem od no sa idu i odred be o drukëi jem rjeπa vanju ne kih Ëi sto teh nië kih pi ta nja, npr. kiπ nog da na ko ji Êe se po novom mo ra ti odra di ti ti je kom tekuêeg mje se ca, a sa mo dan iz zad njeg tjed na u mje se cu moæe pri jeêi u slje deêi mje sec. Prije se to raz vlaëi lo Ëe ti ri mje se ca. Ima pro mje na i u obraëu nu bo lo va nja ko je idu za tim da se sma nje nak na de za ona krat ka bo lo va nja, do se dam da na, a poveêa ju za oz bilj no bo le sne, iznad mje sec da na. No vost je da Êe rad nik ko ji za mje nju je drugog do bi ti nje go vu plaêu (ako je po volj ni ja) veê na kon se dam kalen dar skih da na na no vom radnom mje stu (pri je je taj rok iz nosio mje sec da na). Utvrapplee na su i pra va na sti pendi je za dje cu po gi nu lih ro di te lja i bra ni te lja. Ko riπ te nje od ma raliπ ra re gu li rat Êe se po seb nim sporazu mom po slo dav ca i sindi ka ta. Osta ju veê utvrapplee na pra va na boæiê ni cu, uskr sni cu, da ro ve djeci (sada do 15 go di na). Uve de na je i no va in sti tu cija mi re nja u sluëa ju spo ra rad nika i po slo dav ca u sklopu ko je bi se, pri je ne go se ide na sud, pokuπa lo pro naêi rjeπe nje za obje stra ne. Ko lek tiv ni ugo vor pot pi san je na tri go di ne, a poëi nje se primje nji va ti od 1. pro sin ca. Ko li ko god teπ ki bi li raz go vori oko no vog Ko lek tiv nog ugo vora, on je pot pi san. I po slo da vac i sin di kat slaæu se da Êe bar jed nako teπ ko bi ti pro ve sti ga ako se svi su bjek ti na svom rad nom mjestu ne bu du po naπa li πted lji vo i kraj nje ra cio nal no. Zbog to ga se pre dviapplea i je dan sa sta nak svih ruko vod nih struk tu ra, i sin di kal nih pred stav ni ka, s de telj nom pre zena ta ci jom no vo ga Ugo vo ra i πto je u nje mu Ëi ja za daêa. S pot pi si va nja Ko lek tiv nog ugo vo ra Pred sjed ni ca HS -a Gord ana Col nar i pred sjed nik Upra ve H -a Dar ko Beuk Piπe: Miroslav Mrkobrad Foto: M. Mrkobrad Pre dviappleen je po rast plaêa od 8,7 posto, a od fi nan cij skih no vosti spo mi nje mo da je po veêan i do da tak na plaêu s 500 na 550 kn (bivπi to pli obrok), da re gres ne moæe bi ti ma nji od 50%-tnog izno sa pro sjeë ne plaêe te da je dnev ni ca vraêe na na prijaπnji iz nos kao i u svim osta lim tvrt ka ma. 19

22 kreta Najve Êi grëki i peti po veli Ëini otok u Sredozemnome moru, Kreta, jedna je od 13 grëkih regija. Dug je 260 km, πirok 60-ak km, povr πine je 8336 km 2, a na njemu æivi stanovnika. Na otoku su nedavno boravili Ëlanovi Planinarskoga druπtva u mar, popeli se na najvi πi vrh i imali priliku upoznati dana π njicu nekada π njega izvori π ta europske civilizacije. Ovo je mali podsjetnik na to putovanje. Knosos obilaze tisu Êe turista ZAPIS S KRETE Otok Kreta (grë. Kriti) posljednja je toëka GrËke i cijele Europe, podjednako udaljena od Azije, Afrike i Europe, svojevrsni most na ras kriæju gdje se spajaju tri kontinenta. U toj kolijevci zapadne civi lizacije, u pala Ëi Knosos stolovao je legendarni kralj Minos, a zlatno razdoblje minojske kulture, negdje od do godine prije Krista, πirilo je svoje blagodati i daleko izvan otoënih granica. Golemi aerodrom u Heraklionu (Iraklio), najve Êemu otoënom gradu (150 tisu Êa stanovnika), na koji svakodnevno, posebice od travnja do listopada, slije Êu najve Êi avioni iz cijeloga svi- Kreta - tradicija pod jeta s mnogobrojnim turistima, svjedo Ëi o novom osvajanju Krete. No ovovjekovni moderni osvaja Ëi dolaze s druk Ëijim oruæjem, fotoaparatima, kamerama, i iz sasvim drugih pobuda - danas, nekoliko tisu Êa godina poslije, oni se na iskopinama u Knososu dive ostacima pala Ëe, hramovima, velikim Êupovima od pe Ëene gline u kojima se Ëuvalo vino i ulje, slikama po zidovima... Ili se razmile po otoku gdje u nedalekom Festosu mogu vidjeti iste takve povijesne ostatke (iskopine su manje) minojske kulture. Turiste Êe ovdje do Ëekati sva sila prodava Ëa suvenira s nezaobilaznim diskom iz Festosa, do dandanas nedeπifriranim hijeroglifskim zapisom iz onda π njeg æivota, koji budi radoznalost i ma π tu. Jedan od njih re Ëe da subotom i nedjeljom bude i 8000 posjetitelja! No to je daleka pro π lost, a Ëlanovi Planinarskoga druπtva u mar proljetos su, borave Êi na Kreti i osvojiv πi najvi πi vrh toga iz razito planinskog otoka, Psiloritis (2456 m), o Ëemu smo veê pisali, u tjedan dana imali prigodu do æivjeti trenutak sada π- njosti Krete (i GrËke) - kupanje u toplome moru najjuænijega otoënog sela, Kali Limenesa, potkraj svibnja, obi Êi Ëudesne Meteore, povijesno proro Ëi π- te u Delfima. Ovo je, s malim Masline na svakom koraku Heraklion vremenskim odmakom, osobni podsjetnik na neke trenutke. UnatoË silnoj komercijalizaciji, Kreta i Kre Êani us pjeli su sa Ëuvati autentiënost i izvornu prepoznatljivot. Tradicionalni na Ëin æivota i tradicionalne vrijednosti ne uzmi Ëu pred novim vremenom. Na trgovima u malim mjestima ili selima kroz koja smo prolazili, brkati, suncem opaljeni mje π tani nezainteresirano su ispijali svoju kavu ili uzo. Tu su u bilo koje doba dana. Pa Ëak i kad je naπ autobus, jedva se provla Ëe Êi uskom ulicom, okrznuo nemarno parkirani automobil gotovo na pola ulice, nitko se nije previ πe uzbudio! Nekoliko rije Ëi obja π- njenja i po π li smo dalje. U danaπ njoj uæurbanosti, opu π tenost i Ëekanje (neki bi to nazvali i druk- Ëije!) ovdje su na Ëin æivota. Ipak, moderni razvoj nezaustavljivo kro Ëi, πto se najbolje 20

23 se moæda najbolje na cijelom otoku mo æe vidjeti dosegnuta visina standarda. U dijelu grada ek s kluzivne su prodavaonice vrhunskih svjetskih dizajnera u kojima npr. nema cipela ispod 300 eura, ili lokali is klju Ëivo za one s dubljim dæepom. Postoji i onaj drugi va πarski dio, gdje se na ulici mo æe kupiti sve po prihvatljivim cijenama. Ko æa je jeftina, solidan remen za hla Ëe mo æe se dobiti za tri eura! Heraklion je i vaæna pomorska luka i sveu Ëiliπni centar. Petnaestak kilometara od grada u u zaljevu Malia, u zelenom su okru æenju, nekoliko stotina metara od obale, poredana turistiëka hotelska i apartmanska naselja. U jednom smo od njih, Your memories, prespavali; no Êenje je do po Ëetka s velikom pje πëanom pla æom kao za π titnim znakom. Is pred restorana, poredanih na samoj pla æi, jednostavno vas vuku za rukav da kuπate neko izvorno grëko jelo (suvlaki, giros, musaka, janjetina na porcije, op- Êenito se mo æete najesti za 6-7 eura). A ovdje ih doista ima. Konobar Luciano je iz Rumunjske. Stajao je is pred restorana Syrtaki i odu πevio se kad je Ëuo da smo ih Hrvatske. A, Kroate jako dobri nogometa πi, veli, a Kroatia jako lijepa zemlja! Zaraappleu je oko 700 eura mjeseëno, πtedi i jednoga Êe se dana vratiti u Rumunjsku. Jedan braëni par iz Srbije, konobari, zara appleuju po 750 eura, πto i nije lo πe uzme li se u obzir da gazda pla Êa stan i da je hrana i sve pi- Êe koje popiju bes platno. Piπe: Mi ro slav Mr ko brad Foto: M. Mrkobrad s vama i popiti pi Êe, no svaki poku πaj razgovora zavr πava na nerazumnom ponavlja nju one euro, one euro! I on se eto komercijalizirao i traæi jedan euro da bi se s vama slikao, sjeo u kafiê, ili da biste mu platili pi Êe! S 300 sun Ëanih dana godi π nje, poljoprivreda je uz turizam osnovna gospodarska djelatnost. Voze Êi se autobusom kroz sredi π nju GrËku (πto i nije Ëesta turistiëka tura) i po Kreti, neupu- Êenog Êe turista, pa i onog upu Êenijeg fascinirati nekoliko stvari. Pri Ëa broj jedan masline su i maslinovo ulje. naletom modernizacije vidi u velikim gradovima i turistiëkim sredi π tima. Heraklion je danas moderno, neure applee no, golemo gradili π te na kojem nove zgrade ni Ëu nevjerojatnom brzinom. U vrijeme na πeg boravka potpuno je bio raskopan srediπ nji Trg lavova (Sqare of Lions), a kranovi, kamioni i buldozeri krasili su sredi π te grada. Ov dje lipnja u apartmanu s dvije sobe, kuhinjom, terasom, u dvori π tu sa zajedniëkim bazenom, stajalo 50 eura. Recepcionarka Stela na grëkom engleskom ponavlja pri Ëu o poskupljenju nakon uvo applee nja eura. Ka æe da prosjeëna grëka pla Êa iznosi oko 600 eura. Za one koji ne rade socijalna pomoê iznosi eura mjeseëno. Pri Ëu o turistiëkom uzletu spojenom s doma Êom tradicijom potvr appleu ju i u Matali, malenome, moæda najeks - kluzivnijem mjestu na obali Za Matalu se zapravo πire Ëulo kasnih 60-ih godina proπ loga stolje Êa, kada su ovdje (zadnje) uto Ëi π te na π la djeca cvije Êa, hipici iz brojnih zemalja. Spavali su u velikim πpiljama u stijenama, u kojima su nekada Rimljani pokapali svoje mrtve, a vide se s prekrasne glavne pla æe. I danas ulicama Matale luta jedan hipik iz toga doba, 67-godi π nji gospodin duge sijede kose, odjeven u πarenu odje Êu, potomak, kaæu, kota i Njemice. TuristiËka je atrakcija grada, rado Êe sjesti Prave πume maslina, toga svetog i viπestruko korisnog drva, di æu se na svakom praznom proplanku i mjestu gdje se mo æe saditi. GrËka je me appleu vode Êim proizvoappleaëima maslinova u lja (tro πi 20 l po stanovniku, Hrvat ska 1,5 litru!), na Kreti se poπumljava s maslinama! S povijesnih is kopina u Festosu jedva se dose æe pogledom novozasa applee no polje maslina, a maslinarstvom se bave svi. U Matali vlasnik jednog restorana ka æe da u vrijeme kada se beru, zatvore Apartmanska naselja visoke su kategorije -Your memories Æivot se odvija na ulici 21

24 Glasoviti disk iz Festosa Plave djevojke - slika na zidu u Knososu (1600. g. pr. Kr.) Hipik iz Matale restoran i idu u berbu maslina! I ina Ëe, kad mine turistiëka sezona, Kre Êani se okre Êu poljoprivredi, rade ono πto ne stignu ljeti. Æene se (!), vesele, rado ple πu, glazba je sastavni dio æivljenja. Bez obzira na toliki broj sun- Ëanih dana, nema su πa. Nema ih jer su na svakih nekoliko kilometara nepreglednih polja postavljeni sustavi za navodnjavanje. Vrlo su jednostavni i uëinkoviti. Voda se iz bunara gumen im crijevima namota nima na veliku drvenu koloturu rasprskava po poljima. I tako u nedogled! Nitko ne Ëeka, kako je to obi Ëaj Povijesna razdoblja Di æu Êi se usred mora, izolirana od matice zemlje GrËke i ostalih otoka, Kreta je u geografskome, povijesnome i kulturnom smislu razvila i zadr æala vlastitu samoopstojnost i prepoznatljivost. Zbog toga je katkad opisuju kao zaseban kontinent. Otok na kojem je ro appleen Zeus kolijevka je civilizacije sa zapanju juêom pro π lo πêu, onom dalekom kao i onom nedavnom, πto se odra æava i na svakodnevicu Kre Êana. U osnovnoj podjeli po vijest otoka dijeli se na neolitiëko razdoblje ( prije Krista), minojsko razdoblje ( ), geometrijsko razdoblje do grëko-rim skoga doba ( novog doba), bizantsko doba ( ), mletaëko razdoblje ( ), tursko vrijeme ( ), te nedavnu povijest (1898. do dana π njih dana). u na πim krajevima, elementarnu nepogodu (su πu, poplavu) da bi brzo zatra æio pomoê od dr æave za nastalu πtetu! Tre Êa pri Ëa ti Ëe se ovaca. Njih Êete na otoku susretati kamo god po π li, po cestama, poljima, one su neizbjeæni dio otoënoga kolorita, i meso i mlijeko i ko æa vrlo su cijenjeni. U brdskim se predjelima mlijeko skuplja na tradicionalan na Ëin - kamion Ëi Êem πto nekoliko puta na dan odlazi planinskim putovima gore po mlijeko i prevozi ga na preradbu. Borave Êi nekoliko dana u Kali Limenesu, malenome selu na juænome dijelu otoka, uæivali smo u miru predsezone. Opuπ tenost onih nekoliko Kre Êana s kojima smo kontaktirali (a svi su ljubazni), posebno vlasnika restorana, kao da je pre π la na nas. Vlasnica taverne Kara vovrisi u Kali Limenesu, gdje su neki spavali, nije ni Ëula za Hrvatsku, no drugi je dan veê razgovarala s nama - rukama, uz nekoliko rije Ëi engleskoga i njemaëkoga! I ras plakala se kad smo odlazili. I to je Kreta. IME LA - PO LUGR MAS TA PA RA ZIT Ime le (L Ar ceut h te te od ime la u πu mar stvu oëi tu ju se u fizio loπ kom slab lje nju sta ba la, sma nji va nju prirasta i plo do noπe nja, dje lo mië nom ili pot pu nom suπe nju za raæe nih sta ba la, teh nië kom oπ teêi va nju dr ve ta i sma nji va nju nje go ve ot por no sti. Ime le pri pa da ju po ro di ci ime lov ki (Lo rant ha ceae), ko ja je ka rak te ri stië na po gr ma stim po lu parazit skim i viπe go diπ njim cvjet njaëa ma, nasta nje nim na razliëi tom grm lju i dr veêu, pa ta ko i πum skom, na no seêi znat ne eko nom ske πte te πum sko me go spo da renju. Ri jeë je o po seb noj sku pini æi vih ili biot skih uzroë ni ka bilj nih bo le sti ko ji ima ju kloro fil, ali su bez ko rjen skog susta va. Od bilj ke do maêi na kori ste vo du i mi ne ral ne tva ri, a sa mo stal no proiz vo de ug lji kohi dra te u ze le nom liπêu i stablu. Li sto vi su koæa sti i na prvi po gled bez æi la, kod ne kih vr sta lju ska vi, unakr sno-na su- 22

25 mala enciklopedija πumarstva S KA VI E GO DI N JA CV JETN JA»A o rant hus; Vi scum; o bium) Piπe: Ivica TomiÊ Foto: Arhiv Ame rië ka ime la (Pho ra den dron fla ve scens) prot ni, cje lo vi ta ru ba, jed nostav ni, du gu lja sti ili obr nu to jajo li ki. Cvje to vi su jed no dom ni ili dvo dom ni, skup lje ni u sit ne cva to ve na vr hu iz bo ja ka. Ovoj po ro di ci pri pa da 36 rodo va s pri bliæ no 1300 vr sta, preteæi to trop skih i sup trop skih po druë ja, gdje su πte te na biljka ma do maêi ni ma i na j izraæeni je. te te se u πu mar stvu oëitu ju u fizio loπ ko me slab lje nju sta ba la, sma nje nju prirasta i plo do noπe nja, dje lo mië nom ili pot pu nom suπe nju za raæe nih sta ba la, teh nië kim oπ teêe njima dr ve ta i sma nji va nju njego ve ot por no sti, op te reêe nju kroπ nje te po ja vi parazi ta i sekun dar nih πtet ni ka. U Eu ro pi su za stup lje na tri ro da (Lo ranthus, Vi scum i Ar ceut ho bium), sa sa mo Ëe ti ri vr ste: æu ta ime la (Lo rant hus eu ro paeus), bi je la ime la (Vi scum al bum), ime li ca (Ar ceut ho bium oxy ce dri) i Vi s- cum cru tia tum. Za ni ma ju nas sa mo æu ta i bi je la ime la te imeli ca, a od ime la iz van eu rop skoga kon ti nen ta usput spo mi njemo Pho ra den dron fla ve scens, jed nu od sje ver noa me rië kih i juæ noa me rië kih vr sta zim ze lenih gr mo va. Æu ta ime la ili li je pak (Lorant hus eu ro paeus) ni ski je Ako je broj gr mo va na sta blu pre ko mje ran, ime la po sta je opa sna, ne ga tiv no dje lu juêi na vi tal nost i ukupno zdrav stve no sta nje bilj ke do maêi na. Una toë otrov no sti svo jih plo do va, bi je la ime la je ljeko vi ta bilj ka jer po maæe kod mno gih bo le sti, a naj ko ri snije su mla de gra ne s liπêem, ko je se be ru ti je kom zi me. li sto pad ni gr miê, ko ji obië no naraste u vi si nu oko 50 cm (katka da i do 100 cm). Ras pro stranjen je u sred njoj i juæ noj Eu ropi, istoë nom Sre do zem lju, na Kri mu i u ju go za pad noj Azi ji. Kao po lu parazit na sta nju je vrste iz po ro di ce bu kov ki (Fa gaceae): hrasto ve (me du nac, cer, luæ njak, kit njak i sla dun), pi tomi ke sten i bu kvu, a doæi vi starost do 100 go di na. Gra na se pri vid no vi liëa sto (di ho tom ski), a ko ra je tan ka, tam no smeapplea i go to vo cr na. Iz boj ci su smeapplei, ne jed no li ko obo je ni, sa svije tlijim i tam ni jim po lji ma, ne ri jetko ispu ca li. Plod je svije tloæu ta, jed no sje me na, soë na i me ka na bo ba, sa slu za vim me som i ljeplji vim me sna tim ovo jem. Ve liëine je zr na graπ ka, a ra do ga je du pti ce u je sen i zi mi, pri dono seêi na taj naëin razm noæava nju. Za nim lji vo je da se od bo bi ca izraappleu je li je pak (otu da na rod ni na ziv ime le!) za hva tanje pti ca. Æu ta ime la u Hr vatskoj do la zi na hrasto vi ma i pi tomo me ke ste nu, a znan stve ni ci za gre baë ko ga u mar skog fakul te ta istraæi va li su njezi nu po ja vu i in ten zi tet zaraze na za raæe nim sta bli ma, na bje lovar skom i poæeπ kom po druëju. Na po druë ju bje lo var ske po druæ ni ce Hr vat skih πu ma, 3 po sto pre gle da nih kit nja ko vih i 7 po sto luæ nja ko vih sta ba la bilo je za raæe no ovom ime lom. Do maêi ni æu te ime le na po druëju Poæeπ ti ne au toh to ne su vr ste hrasto va: kit njak, sla dun, luænjak, cer i me du nac. Do maêin s naj veêim po stot kom za raæe nih sta ba la je sla dun (22,7 posto), a sli je de luæ njak (13,7 posto) i kit njak (13,3 posto), me du nac (12,5 posto) i cer (3,1 posto). Na pi to mo me ke ste nu i cr ve no me hrastu ime la ni je za bi ljeæe na. Æu ta ime la (Lo rant hus eu ro paeus) Bje lo go rië na bi je la ime la (Vi scum al bum ssp. al bum) 23

26 Ime li ca (Ar ceut ho bium oxy ce dri) Bo ro va ime la (Vi scum al bum ssp. au stria cum) Je li na ime la (Vi scum al bum ssp. abie tis) Bi je la ime la (Vi scum album) zim ze le ni je, vr lo raz granat okru gla sti grm, krh kih grana, ko ji naraste u vi si nu do 1m. Ras pro stra njen je na pro sto ru go to vo ci je le Eu ro pe, na Kavka zu, u Ma loj Azi ji, sje ver noj Afri ci, in do hi ma laj skom i ja pansko-ki ne skom po druë ju te u Male zi ji. Kao po lu na met nik raste u kroπ nja ma dr veêa te moæe parazi ti ra ti na viπe od 50 razliëitih vr sta li sto pad nog i cr no gorië no ga dr veêa, po se bi ce na vr sta ma iz po ro di ca ruæa (Ro saceae) i vr bov ki (Sa li ca ceae). Kora joj je tan ka, glat ka, æuê kasto ze le ne ili ma sli na sto ze le ne bo je. Cvje to vi su ze len ka sti, sitni i je dva pri mjet ni, a raz vi ja ju se na mje sti ma raë va nja gra na dvo go diπ nje bilj ke. Jed no spolni su i dvo dom ni, a sto je 3-5 u pa zuπ ci ma li sto va. Cvat nja je od oæuj ka do trav nja. Plod je ku gla sta i soë na, bi je la ili æuêka sto bi je la bo bi ca, pro mje ra 6-9 mm, u ko joj su smjeπ te ne 1-3 sr co li ke, ze le no bjel ka ste sjemen ke. One su oba vi je ne slu zavom, ljep lji vom ma som. Plo donoπe nje tra je od stu de no ga do si jeë nja. Bo bi ce su otrov ne jer sadræe al ka loid vi sko tok sin, koji dje lu je na draæu juêe na sluz nice, ali se ne upi ja (re sor bi ra) u pro bav nom trak tu. Tre ba istaknu ti ka ko stu panj otrov no sti bo bi ca ovi si o vr sti dr ve ta na ko je mu ova ime la parazi ti ra. Ta ko su, pri mje ri ce, ime le s jabu ke i je le otrov ni je od ime la s to po le. Razm noæa va nje po moêu pti ca - Zbog li je pog iz gle da, bo bi ce pri vlaëe pti ce, ko je jedu sje men ke, no za jed no ih sa slu zi iz ba cu ju na ne za raæe na sta bla. Po sli je odreapplee no ga vreme na sje men ka is kli je i u raste pu tem ko re sve do dr va. Ti jekom kli ja nja sje men ke naj pri je se raz vi je or gan za priëvrπêi vanje bilj ke na gra nu do maêi na, a poslije na sta je stoæa sta si saljka (crp ka), ko ja izluëu je en zime te rastva ra sta ni ce ko re. Sisalj ka pro di re kroz pe riderm u pa ren him ko re te ci je lim susta vom crp ki (hau sto ri ja) upi ja vo du s otop lje nim mi ne ral nim tva ri ma iz dr ve ta na pad nu te bilj ke. Meappleu tim, po moêu kloro fi la sa mo stal no stva ra hranu (asi mi la te) fo to sin te zom, æi veêi kao po lu na met nik. Na mje stu na pa da obli ku je se zadeb lja nje na lik na kvr gu, iz ko je ga po stup no naraste grm ime le. Ako je broj gr mo va na do maêi nu pre ko mje ran, imela po sta je opa sna, ne ga tiv no dje lu juêi na vi tal nost i ukupno zdrav stve no sta nje bilj ke do maêi na. Tri podvr ste bi je le imele - Ova ime la ima tri opi sa ne podvr ste: bje lo go rië na bi je la ime la (Vi scum al bum ssp. album; V. al bum ssp. platy spermum), je li na ime la (V. al bum ssp. abie tis) i bo ro va ime la (V. al bum ssp. au stria cum; V. album ssp. laxum). Bje lo go rië na podvr sta jav lja se na viπe od 50 razliëi tih vr sta li staëa, meappleu ko ji ma istiëe mo kruπ ke, ja bu ke, bre ze, vr be, topo le, ba grem, li pe. Ri jet ko je su sreêe mo na jo ha ma, ja se nima, gra bo vi ma, ja vo ri ma, o rasima, tre pet lji ci i ke ste nu, a vr lo ri jet ko na hrasto vi ma. Ne pojav lju je se na bu kvi i brije sto vima. Istraæi va nji ma na bje lo varskom po druë ju Hr vat skih πu ma za bi ljeæe na je ova podvr sta na 36 posto pre gle da nih sta ba la bi je le to po le, na 12 posto staba la obië no ga ba gre ma te na 2,4 posto pre gle da nih sta ba la kit nja ka. Je li na ime la do la zi iskljuëi vo na obië noj je li, rjeapplee i na ne kim dru gim je la ma, primje ri ce kav ka skoj, grë koj i drugim. UzroË nik je oso bi to ve likih πte ta. Plo do vi su joj neπ to iz duæe ni, sje men ke du gu lja ste i ze le ne bo je, s bi je lim mreæastim cr ta ma. U Hr vat skoj je prove de no istraæi va nje ras pro stranje no sti i in ten zi te ta zaraze obië ne je le ovom podvr stom na go spiê kom, bje lo var skom, karlo vaë kom, ko priv nië kom, naπiëkom, ogu lin skom, senj skom i za gre baë kom po druë ju Hr vatskih πu ma. Usta nov lje no je da je za raæe no go to vo 28 po sto sta ba la. Na veêi ni sta ba la pronaapplee no je do 10 gr mo va ovoga po lu na met ni ka. U gu stim je lo vim sa sto ji na ma po treb no je ime lom ja ko na pad nu ta i ob rasla sta bla po sjeêi i iz ve sti. Bo ro va ime la zna ko vi ta je po uæem liπêu te duæim ne go πirim bi je lim ili æuê ka stim plo dovi ma. Parazi ti ra na razliëi tim cr no go rië nim vr sta ma dr veêa, pri mje ri ce na obië nom i cr nom bo ru, mu nji ki, je li, ariπu, a ri jetko se po jav lju je na pla nin skom bo ru i smre ki. U ci lju bio loπ ko ga suz bi janja bi je le ime le, u su sjed noj Bosni i Her ce go vi ni pro ve de na su znan stve na istraæi va nja, ko ji ma je usta nov lje no da se na ovo me po lu na met ni ku na la zi 27 vr sta parazit skih i sa pro fit skih glji va. Sa mo ne ko li ko njih ima veêe znaëenje, a najëeπêa je Sp ha - erop sis vi sci. Re zul ta ti istraæi vanja po ka za li su da parazit ske glji ve sa me ne mo gu uniπ ti ti i suz bi ti je li nu ime lu. Nai me, mora ju se kom bi ni ra ti do sa daπ nje me ha nië ke mje re s uz goj nim (op ti mal ni uz goj ni tip sa sto ji ne i oëu va nje sklo pa) i ke mij skim. Naj ma nje πte te od je li ne imele za bi ljeæe ne su u pre bor nim πu ma ma. Bi je la ime la je, una toë otrovno sti svo jih plo do va, lje ko vi ta bilj ka jer po maæe kod mno gih bo le sti (krv ni tlak, gla vo bo lja, pro tiv unu traπ nje utr nu lo sti, 24

27 zaπtiêene biljne vrste kod loπe cir ku la ci je, za æivëa ne bo le sti). Za pri pra vu li je ko va upo treb lja va se ci je la bilj ka, a naj ko ri sni je su mla de granëi ce s liπêem ko je se be re ti je kom zime. U obli ku Ëa ja i ek strak ta kori sti se za jaëa nje sr ca i krv nih æi la, a u kom bi na ci ji s va le ri janom dje lu je kao to nik za smi renje. U na ro du je poz nat obiëaj da se reæe uoëi boæiê nih blag dana te se na taj naëin obi ljeæa va poëe tak zi me. Ime li ca (Ar ceut ho bium oxy ce dri) zim ze le ni je, vr lo razgra nje ni gr miê, ko ji naraste u visi nu do 20 cm. Ima je u juæ noj Eu ro pi, Ma loj Azi ji, sred njoj Aziji i na Hi ma la ja ma, a ras pro stranje na je od Sre do zem lja sve do Ira na. GranËi ce su zbi je ne, kratke i Ëlan ko vi te, gra na ju se privid no vi liëa sto, a ko ra je æu toze le ne bo je. Li sto vi su iz razi to sit ni i lju ska vi, do 5 mm du gi, na su prot ni, æuê ka sto ze le ni, s nez nat nom ko liëi nom klo ro fi la. Sto ga ime li ca svo jim si salj ka ma (hau sto ri ja ma) cr pi iz bilj ke domaêi na dio or gan ske hra nji ve tva ri (mi ne ra li i vo da), a or gansku tvar za svoj op sta nak dje lomi ce stva ra vla sti tim asi mi la cijskim dje lo va njem. Cvje to vi su dvo dom ni, jed no spol ni i uglavnom po je di naë ni, s jed no stavnim ocvi jeêem, sa stav lje nim od 2-6 li stiêa. Sta niπ te ime li ce je u ter mo fil nim za jed ni ca ma, u ko jima parazi ti ra na ne kim vr sta ma ro da bo ro vi ca (Ju ni pe rus), preteæi to na πmri ki (J. oxy ce drus), pa joj otu da ime, i pu ki nji (J. macro car pa), a rjeapplee do la zi na obiënoj bo ro vi ci (J. com mu nis), planin skoj so mi ni (J. sa bi na) i dr. Bu duêi da uzro ku je suπe nje grana i ci je lih bi lja ka, vr lo je πte tan na met nik, a suz bi ja nje se pro vodi me ha nië ki, od si je ca njem grana i bi lja ka. Pho ra den dron fla ve scens najëeπêa je vr sta iz ro da amerië kih ime la (Pho ra den dron), ko ji ka rak te r izi ra ju sje ver no - a me rië ki i juæ noa me rië ki po luna met nië ki zim ze le ni gr mo vi. Naraste u vi si nu do 1 m, æi vi na razliëi tom li sto pad nom dr veêu, granëi ce su okru gle, liπêe du gulja sto, na krat koj pe telj ci. Plodo vi su bi je li, osta ju na sta blu ti je kom ci je le zi me. ZA TI E NE, RI JET KE I UG ROÆE NE BILJ NE VRS TE Mi ri sna ci kla ma (Cyc la men pur purascens) Ova ze lja sta traj ni ca raste u svi je tlim ili po lu sje no vi tim ter mo fil nim πu ma ma i πi ka ra ma, od brd skog do su balp skog ve ge ta cij skog po ja sa. Na la zi mo je u ve li kom bro ju bo ro vih za jed ni ca te u za jed ni ca ma cr no ga gra ba i bje lo gra biêa Mi ri sna ci kla ma (Cyc lamen pur purascens) traj na je ze lja sta biljka iz po ro di ce ja gla ca (Pri mu laceae), ko ja je ras pro stra nje na na po druë ju eu rop skog kon tinen ta, u ju goi stoë nim Al pa ma, na Bal kan skom po luo to ku i Karpa ti ma, te na go rju Kav kaz, u Pred njoj Azi ji. Ima odeb ljalu i me sna tu ku gla stu pod zemnu stab lji ku (go molj), pro mje ra 1,5-5 cm, ob raslu tan kim ko rije njem. Iz go mo lja se raz vi ja ju zim ze le ni li sto vi ko ji su bu breæastog ili sr ca stog obli ka, ri jet ko la po vi ti, a na la ze se na du gim pe telj ka ma. Ploj ka je odoz go tam no ze le na, s po ja som srebrna stih mr lja i æi la, a na na lië ju pre teæi to crven ka ste bo je. Cvjeto vi su po je di naë ni, ja kog i ugodno ga mi ri sa, du gi oko 1,5 cm, ruæiëa sti ili cr ven ka sti, na du gim stap ka ma, nez nat no duæim od listo va. Ti je kom do zri je va nja plodo va stap ke su spi ral no uvi je ne i po li jeæu po tlu. Li stiêi vjenëiêa iz duæe ni su ili ja ja sti, 2,2 do 4 Mi ri sna ci kla ma u Hr vatskoj uspi je va na broj nim loka li te ti ma u unu traπ njo sti i Hr vat sko me pri mo rju, a nala zi mo je i na oto ci ma Kr ku i Cre su U πum skoj sa sto ji ni Piπe: Ivica TomiÊ Foto: Arhiv Di je lo vi bilj ke pu ta duæi od ci je vi vjenëiêa. Cvatnja je od svib nja do ruj na. Plod je okru glasti to bo lac (Ëa hu ra), su hi plod pu ca vac s veêim brojem sje men ki, ko ji se otva ra porama i pu ko ti nama. Pro mje ra je pri bliæ no 9 mm, a sje men ke su du ge oko 2,5 mm. Kli ja nac ima jed nu sup ku (ko ti le don). Naj broj ni ja na do lo miti ma - Mi ri sna ci kla ma raste na svjeæem, rastre si tom hu musnom tlu, neu tral ne do bla go kise le reak ci je. Naj buj ni ja je na do lo mi tu, a na la zi mo je u svije tlim ili po lu sje no vi tim ter mofil nim πu ma ma, πi ka ra ma, od brd skog do su balp skog ve ge tacij skog po ja sa, rjeapplee na vi si ni i do 2000 m. Do la zi u πum skim za jed ni ca ma razre da Quer co- Fa ge tea, u mno gim bo ro vim za jed ni ca ma obu hvaêe nim svezom Or no-eri cion (u nas primje ri ce u pr izem nom rasli nju u smre ko voj πu mi na do lo mi tima), te u za jed ni ca ma cr no ga gra ba i bje lo gra biêa, u sklo pu sve ze Ostryo-Car pi nion orienta lis. U Hr vat skoj uspi je va na broj nim lo ka li te ti ma u unu traπnjo sti i Hr vat sko me pri mo rju, a na la zi mo je i na oto ci ma Kr ku i Cre su. Lje ko vi tost i otrov nost go mo lja - U sluæ be noj i puëkoj me di ci ni po se bi ce se upotreb lja va go molj (Cyc la mi nis tu ber) ove ze lja ste traj ni ce. On sadræi ci kla min, tri ter penski sa po nin ski gli ko zid, a u cvje to vi ma se na la zi ete riëno ulje s ne ro lom i far ne solom. Po treb no je na gla si ti kako ci kla min iz go mo lja veê u vr lo ma lim kon cen tra ci ja ma uzro ku je upa lu koæe i sluz nica, po vraêa nje i ja ki pro ljev. VeÊe ko liëi ne iza zi va ju grëeve i odu ze tost sre diπ nje ga æivëa nog su sta va te kli je nut diπ no ga su sta va. Zbog de ko ra tiv nih svoj stava, mi ri sna ci kla ma po se bi ce je ci je nje na u cvjeêar stvu te se nje zine broj ne for me uzga ja ju kao sob ne bilj ke. Vrlo je osjet lji va vr sta, a brojnost joj se sma nju je jer se be ru oso bi to li je pi cvje to vi, skup lja ju go mo lji i uniπ ta vaju nje zina sta niπ ta. 25

28 legende, mitovi, vjerovanja Piπe: Antun Zlatko LonËariÊ Foto: A. Z. LonËariÊ Je la, obië na je la (Abies alba), dr vo umje re nih predje la Sje ver ne po lut ke, treêa je naj ras pro stra njeni ja πum ska vr sta u Hr vat skoj, od mah po sli je bu kve i hrasta luæ nja ka. A u naπim cr no go riënim πu ma ma za stup lje na je sa Ëak 50 po sto u sa sto ji na ma. U umje re nom po ja su Euro pe, Azi je i Sje ver ne Ameri ke raste ukup no 40 vr sta, dok je kod nas obië na je la VJE RO VAN JA O DR VE U U HR VA TA Je la je sve to dr vo kod mno gih slaven skih na ro da, a posta la je to na kon pokrπ ta va nja i pri hvaêa nja krπêan stva. U naπim πu ma ma najëeπêa je od svih cr no go rië nih vr sta, a u Park-πu mi Go lu bi njak kod Del ni ca na la zi mo i do sa d naj veêi pri mje rak pro naappleen u nas je di na au toh to na. Po par ko vima i hor ti kul tur nim pro sto rima u nas su sreêe mo i srebr nu je lu (Abies bal sa mea), ko lo radsku ili du goi gliëa stu je lu (Abies con co lor), ko rean sku je lu (Abies ko rea na), di vov sku ili go rosta snu je lu (Abies gran dis), koja moæe bi ti zlat noæu tih igli ca (Abies gran dis au rea), gu ste Je la, sv kroπ nje (Abies gran dis com pacta), vi seêih gra na (Abies grandis pen du la), te joπ i Abies proce ra glau ka pro stra ta. ObiË na je la vi so ko je i ravno sta blo do 40 m, ali u ne kim πu ma ma praπum skog ti pa moæe do seêi vi si nu Ëak i do 60 m. Deblo je valj ka sto, pri lië no glat ko, tek poslije pu ca u ve li kim kvadrat nim lju ska ma, Ëeπe ri su usprav ni i valj ka sti, do 15 cm vi so ki i 3-5 cm de be li. Vr lo je osjet lji va na zim sku stu den i mraz, ali dobro pod no si snijeg, inje, ro su i ma glu te za sje nu i moæe du go æi vje ti u sje ni veêeg sta bla. Uspije va na raz liëitim tli ma, ali je osjet lji va na πtet ne pli no ve iz indu strij skih po stro je nja, a u nas znat no stra da va od ki se lih kiπa. Una toë ugroæe no sti je la od ki se lih kiπa, u Gor skome ko taru na la zi mo i do sa da naj veêi pri mje rak. U Park-πu mi Go lubi njak, po kraj Del ni ca, na podruë ju u ma ri je Lo kve na la zi se Heraklion Kra lji ca je la, spo me nik pri rode, ko ja je zaπ tiêe na joπ go di ne. Nje zine su di men zi je doi sta im pre siv ne - vi si na iz nad 37 m, pr sni pro mjer sta bla 140 cm, op seg sta bla 441 cm, a procje na je na 28,46 kub iënih metara drv ne ma se. Sta rost je teπko utvr di ti, ali se pro c je nju je na iz nad 200 go di na. Na la zi se na sa mom ula zu u Park-πu mu Golu bi njak, a iz rasla je na ka menom blo ku, pa je pra va atrakci ja za broj ne po sje ti te lje toga naπeg izle tiπ ta. Zbog svo je ve liëi ne, du govjeë no sti i lje po te, za je lu su veza na i re li gij ska πto va nja. Je la je stan gor ske vi le, u Li ci i sjever noj Hr vat skoj, u Slo ve ni ji, a u po je di nim kra je vi ma u Bo sni, Sr bi ji, Cr noj Go ri i Ma ke do ni ji ona je sret no dr vo. U svim sla ven skim je zi ci ma za je lu po sto je isti ili slië ni na zivi: slo ven ski jel, je la, jel va, ja la, jed la, jel ko ve, jeu, jeu ka, ru ski el ka, Ëeπ ki jed le, polj ski jod la... U po gan ska vre me na kod Sla ve na sve to dr vo bio je hrast ispod ko jeg su se obav lja li raz ni 26

29 e to dr vo obre di, a tek pre la skom Hr va ta na krπêan stvo je la po stup no istisku je hrast. Pre ma jed noj le gen di, kad je sve ti Bo ni fa cio spa sio æi vot dje te tu ko je su htje li ær tvo vati u po gan skom obre du ispod hrasta, i to ta ko πto je udar cem πa ke srav nio sa zem ljom hrast oko ko jeg se odvi jao obred, na tome mje stu ubr zo je iz ni kla jela, kao sim bol vjeë nog æi vo ta. Ne ko li ko je razliëi tih ver zija tih le gen di, ovi sno o zem ljopi snom po loæa ju i utje ca ju drugih re li gij skih kul tu ra, ali jedan od svi ma na ma naj draæih i najljepπih obiëa ja iz naj ra ni jeg djetinj stva, ve zan je uz do la zak BoæiÊa i boæiê nih blag da na. To je upra vo kiêe nje boæiê ne jel e! Prem da se obiëaj kiêe nja sta ba la jav lja u Hr va ta re la tiv no ka sno, ukraπavanje do ma ze le nilom od dav ni na je uvri jeæeno i duæ nost je ko ju su obië no obav ljala dje ca. Sim bo li ka kiêe nja do ma ze le ni lom oz naëa va æi vot nu snagu su prot nu zim skom umrtv ljenju pri ro de. ObiËaj u pri mor skim kra je vi ma bio je da dje ca kuêu krase granëi ca ma ka du lje, brπ ljana ili bo ro vim granëi ca ma. Sve do go di ne, u Hrvat skoj se ni je obiëa va lo ki ti ti drv ce, prem da je to bio obiëaj u sred njoj Eu ro pi joπ iz 16. stoljeêa, i ta da su to bi la bje lo go riëna sta bal ca. Broj ni jim do se lja vanjem nje maë kog stanovniπtva u naπe kra je ve, na rod sve viπe pri hvaêa kiêe nje boæiê nog drvca od cr no go rië nih vr sta, a jela preu zi ma najëeπêu i naj vaæ niju ulo gu. Sta bal ca se u poëet ku ki te je sen skim plo do vi ma - jabu ka ma, su him πlji va ma, kruπ kama, po zlaêe nim o rasi ma, ljeπ njaci ma, te sla sti ca ma od πeêe ra, umo ta nim u raz no boj ne pa piriêe, sta niol, ali i sta kle nim kugla ma i fi gu ri ca ma, veê pre ma to me πto je tko imao. Za tim se stav lja ju pa pir na ti lan ËiÊi, svjeêice, lam pio ni, zlat ne i srebr ne niti i dru gi uk rasi. Ta ko je je la po sta la ne zao bi lazan boæiê ni sim bol u Bad njoj noêi, ko ji je po ti snuo veê dav no za bo ravlje ni ba danj, hrastov panj. 27

30 Ivan Ja kov ljev u πet nji uli ca ma Za gre ba (Ju riπiêe va ul.) povijest πumarstva RU SI I UK RA JIN CI NA U MARS KOM FA KUL TE TU U ZAG RE BU Od 12 πu mar skih inæe nje ra iz Ru si je i Ukra ji ne ko ji su u raz dob lju iz meappleu dva ra ta æi vje li i ra di li u Hr vat skoj (od 35 ko li ko ih se ukup no πko lo va lo na za gre baë kom u mar skom fa kul te tu, o Ëe mu smo pi sa li u bro ju 115), ose bu jan je i ne vje ro ja tan bio ci je li æi vot Iva na Gri go ri je viëa Ja kov lje va ( ). Pi sa li smo da je, meappleu osta lim, kao stu dent πu mar stva u Za gre bu bio mo del zna me ni tom hr vat skom ki pa ru Iva nu Meπ tro viêu ( ) pri izra di dva ju spo me ni ka In di ja na ca na ko nju, ko ji su po stav lje ni u Grant par ku u Chi ca gu (SAD). U ovom bro ju objav lju je mo ci je li in ter vju s Ja kov lje vom, iz valj da je di nog saëu va nog pri mjer ka no vi na VeËer iz 1935., o to me ka ko je sta ti rao ve li kom ki pa ru, ali i o sve mu osta lom po ma lo. Osim πto je do kaz ci je loj priëi o sta ti ra nju, raz go vor je i svo jevr sni do ku ment jed nog vre me na i obiëa ja. Vri je di proëi ta ti! Ja kov ljev - πu mar, sta tist Piπe: Mla den Sko ko, dipl. ing. πum. Fo to: Pri vat na ar hi va I. G. Ja kov ljev U raz go vo ru sa struë njaci ma i poz na va te lji ma æi vo ta i ra da ki pa ra I. Meπ tro viêa oba vi jeπte ni smo kako, pre ma nji hovim spoz najama, ne po sto ji doku men ta ci ja ko ja bi ko naë no potvr di la toë nost naπih po da taka da je I. Ja kov ljev bio mo del za nje go ve In di jan ce u»i ka gu, od ko jih je dan oda pi nje luk, a dru gi ba ca kop lje. U meappleu vreme nu, tra ga juêi da lje, pro naπli smo vje ro do sto jan iz vor ko ji Ivan Gri go ri je viê Ja kov ljev (Niæ ne»irsk, Ru si ja, Taπ kent, Uz be ki stan 1957.) kao ru ski emi grant do la zi u Kra lje vi nu SHS, gdje u Bi leêi zavrπa va ru sku sred nju πko lu (Don ski ka det ski kor pus). u mar stvo je stu di rao u Za gre bu, a za vri jeme stu di ja ra dio i kao sta tist, pro da vaë no vi na, ko no bar, svirao je ba la laj ku i pje vao u i ri lome to do vu zbo ru. Ap sol vi rao je 1932., a di plo mi rao Kao ap sol vent ra dio je u BiH, a od u Hr vat skoj (Cri kve ni ca, Rab, Suπak, Mi ni star stvo πu mar stva u Za gre bu, Go spiê, Ga reπ ni ca). God na puπ ta Hr vat sku i od la zi u Maapplear sku, a u Taπ kent (Uz be ki stan) gdje je go di nu da na posli je naπao svoj vjeë ni mir. to ko naë no potvrappleu je. Saz nali smo da je u za gre baë kome dnev nom li stu VeËer od 24. pro sin ca objav ljen vr lo zanimljiv i za naπa istraæi va nja vrijedan Ëla nak In te lek tual ci kao ko no ba ri, πo fe ri, sta ti sti, straæa ri i tram vaj ski kon duk teri, u ko je mu na la zi mo i tekst o ap sol ven tu πu mar skog fa kul teta, Iva nu Gri go ri je viëu Ja kov ljevu kao Meπ tro viêe vom mo de lu, kol por te ru VeËe ri i ka za liπ nom staæi stu. U na ve de nom tek stu uz po dat ke o I. Ja kov lje vu, naêi Êe mo i za nim lji ve seg men te iz ka za liπ nog æi vo ta tog vre me na u Za gre bu, pa tekst ci ti ra mo u ci je lo sti. Naπ li smo ga na nje govom po slu iza ku li sa u ve likoj ka za liπ noj zgra di. Da va la se Lak me, De libeso va ope ra, i upra vo je bi la stan ka iz meappleu pr vog i dru gog Ëi na. Po stav ljala se sce na: Trg ne kog in dij skog gra da. Re da telj Bi nië ki sto ji u sredi ni po zor ni ce. Rad ni ci po du pi- 28

31 Bi leêa (Her ce go vi na) g. - Don ski ka det ski kor pus (Ja kovlj kev 2. sli je va, go re) Ja kov ljev (Ëetvr ti s li je va) pje vao je i svi rao ba la laj ku u za gre baë kom noê nom lo ka lu Mos kva ru πa re ne kuêe sa ti pië nim istoënjaë kim za sto ri ma nad vra ti ma. Iz vi si ne spuπ ta se ho r izont. Na nje mu sli ko vi ta i au ten tiëna In di ja. In spi ci jent Muæe viê pri tiπ te na dug mad zvo na ca, ma le æa ru lji ce pa le se i ga se. Do sko ra Êe poëe ti Ëin. Sa strane veê sto je sprem ni: okrut ni Ni la kant ha Griff, Ëa rob na istoënjaë ka lje po ti ca Na da TonËiÊ i joπ ljepπa Mal li ka Mi lin ko viêka, i po mor ski ofi ci ri Ri ja vec i Gr ba. Do bro raspo loæe ni Joæa pri po vije da neπ to ve se lo i svi se smi ju.»ak je i fa na tië ni in dij ski sveêenik Ni la kant ha za bo ra vio da Êe do sko ra ubi ti ne sret nog Rijav ca, i pri ja telj ski ga po tapπa po ra me nu. U po za di ni su oni ma li. Oni po 12 di na ra na veëer. Sta ti sti. Oni ne vaæ ni, no bez ko jih ipak ne moæe bi ti pred sta ve. Da nas su obi je sni en gle ski ma tro zi, a u treêoj sli ci obuêi Êe du ge ha lje, pri li je pi ti bra de i po sta ti ta janstve ni sveêe ni ci Bud he. kol por ter VeËe ri - sve to pripo vi je da Ivan Ja kov ljev uz potpu no op ti mi stië ki smi jeπak pun æi vot nog ela na. - A sad ste sta ti sta? - pitamo. - Du go veê ja sta tist - od gova ra Bu kaπ ka sa ru skim akcen tom. - Ima nas tu joπ pu no ru skih i ov daπ njih stu de na ta. No joπ pri je tea tra ja doπel u vezu s umjet noπêu. Na Sa vi, znate, opa zi li me nja, i re kli: Gle, ka kav ogrom ni i ja ki Ëe lo vjek! I br zo po stal mo del u UmjetniË koj aka de mi ji. Tam me videl naπ ve li ki maj stor i pro fesor g. Meπ tro viê i poz val me da do djem u nje gov ate lier u Gor njem gra du. - Vi ste da kle ima li sreêu da vi di te naπeg pro slav lje nog majsto ra kod ra da? Mo ra lo je to biti vr lo za nim lji vo, zar ne? - Bi lo je to Ëi sto jed no stavno. Ja do la zil go re u ate lier obiëno oko je da naest sa ti pri je podne. Svu kal se do go la, sel i Ëi tal no vi ne. On da je doπel go spon Ivan Ja kov ljev saëu vao je do svo je smr ti je dan pri mje rak spo me nu tog li sta VeËer iz 1935., ko ji nam je poëet kom po sla la gapplea Al la Pro ho ro va iz Taπ ken ta, za jed no s vr lo vri jed nom do ku men ta ci jom Ja kov lje va (pi sma, sli ke, svje dodæ be, potvr de, raz gled ni ce iz biv. Ju go sla vi je, Eu ro pe, Azi je i dr.). Nai me s A. Pro ho ro vom su raappleu je mo una trag ne ko li ko go di na i ta je su rad nja prerasla u pri ja telj stvo., glaz be nik, kol por ter..! Meappleu nji ma je naj po pu lar niji, naj viπi i svi ma dra gi Rus Bukaπ ka. Bu kaπ ka znaëi neπ to sitno, ma lo, kao nez nat ni ku kac ili ma la bu bi ca. To je opêe poz na ti πpic na me naj veêeg i oko dva me tra vi so kog Ru sa Iva na Grigo ri je viëa Ja kov lje va, ap sol venta πu mar skog fa kul te ta i opernog sta ti ste. Na da sve in te re san tan je æi vot ni put tog ru skog iz bjegli ce iz Njiæ neg»ir ska. Go di ne kao dva de set go diπ nji mladiê do la zi u Za greb, za pi su je se na πu mar ski fa kul tet, svi ra bala laj ku i pje va bas ( Bu kaπ kin glas je vri jed no Ëu ti i on je vr lo ci je nje ni Ëlan i ri lo me tod skog zbo ra) u on daπ njoj Mos kvi pre ko pu ta Me snië ke uli ce. Po noêi svi ra ba la laj ku, prije pod ne po la zi na pre da vanje, a po sli je pod ne - pro da je VeËer. Ba la lajëik - stu dent - Na slov ni ca VeËe ri u ko joj je objav ljen raz go vor pro fe sor, i mje od poz dra vil: Zdrav stvuj te, Bu kaπ ka! Na to ja uzel luk i stre li cu i za jaπil na veli kog dr ve nog ko nja. Na teg nul sam luk, na pel miπiêe i se del, a go spon pro fesor de lal svo je In di jan ce. - Je ste li πto god raz go va rali? - Ka ko da ne. Ja πu til, ali gospon pro fe sor sam poëel raz gova rat. On vr lo fin i jed no sta van go spo din. Do la zil sam ce li mje sec da na sva ki dan po pol sa ta. - I ta ko vaπ lik sa da sje di u Chi ca gu i Ame ri kan ci di veêi se Meπ tro viêu gle da ju Vas. - Da. No to ni je sve. Za pu no skulp tu ra ja bil mo del. Jed no vri je me mo del, on da ma lo stu di je na πu mar stvu, onda ba la laj ka, on da kol por ter, on da opet mo del, pa sta ti ste rija, pa opet ma lo stu di je i ne kako se æi vi. Go di ne ap sol vi ral a posli je BoæiÊa bu det po la gat zadnje ispi te. - A ka da po sta ne te inæenjer, πta Êe te on da? - Ne bri nem se pu no za to. VeÊ se na dje πto god. Bu kaπ ka se ne bo ji rada, pa za to... Ni je zavrπio reëe ni cu. Diri gent Jo ze fo viê poπao je na svo je mje sto. Re da telj Bi nië ki plje sne ru ka ma: - Ide mo go spo do! Æe ljezni za stor go re! Ma tro zi na svo ja mje sta! Viπe svi je tla ram pi! Vi dak, Vi dak, daj te cr ve no... Me lo dioz na De libeso va glaz ba zaz vuëi. Na da TonËiÊ po rav na va svo je zvonëiêe. Nila kant ha se iskaπ lja va. Ri ja vec na mjeπ ta ka pu i pri teæe bi je lu uni for mu. Bu kaπ ka i ostali po stav lja ju se u odre dje ne gru pe. Do la zi nji hov na stup. Pi ja ni ma tro zi na tr gu in dijskog gra da. Tre ba te tu ra ti. Tre ba bi ti uvjer ljiv. 12 di na ra na veëer... 29

32 Na sto va riπ tu u Bje lo va ru (RJ PSG) LI CI TA CI JE U NA I CA MA I BJE LO VA RU Piπu: Ivi ca To miê, Ma ri na Ma miê Fo to: I. To miê, Z. DevËiÊ, Ko mer ci jal ni odjel U P Naπi ce, D. Kau zla riê Za treπ njev tru pac 1 Na meappleu na rod nim nad me ta nji ma za ku po pro da ju tru pa ca u Naπi ca ma i Bje lo va ru naj viπe ci je ne po ku bi ku po stig nu te su za fur nir ske trup ce treπ nje, a ap so lut ni re kor der po ci je ni je tru pac luæ nja ka ko ji je na bje lo var skoj li ci ta ci ji do se gao eu ra. Naj veêi pre maπaj poëet ne ci je ne ostva ri li su trup ci bu kve 1761 eu ro/m 3 za ovaj fur nir ski tru pac div lje treπ nje Bje lo va ru! Trup ci polj sko ga ja se na U naπië kom ho te lu Park odræa no je 7. stu denoga 45. meappleu na rodno nad me ta nje za kupo pro da ju tru pa ca iz upra va πu ma Naπi ce i Poæe ga. Zain te re sira ni kup ci mo gli su ku pi ti 24,54 m 3 fur nir skih tru pa ca hrasta luænja ka (F1, F2), 37,80 m 3 tru pa ca obië ne bu kve (F i L), 31,68 m 3 polj sko ga ja se na ( F, I) i 18,61 m 3 fur nir skih tru pa ca ma lo li sne lipe, ko ji su bi li izloæe ni na pri vreme nom glav nom sto va riπ tu u rasad ni ku Ga jiê u ma ri je Naπice. Trup ci div lje treπ nje (201,19 m 3 ) izloæe ni su na glav no me stova riπtu u ma ri je»a glin. Trup ci su poje di naë no pri ka za ni na ve li kom ekra nu (vi deo zid), s fo to gra fi jama, red nim bro jem, sluæ be nom oz na kom i na zi vom vr ste, duæinom, pro mje rom i vo lu me nom, 30

33 licitacije poëet nom i naj bo ljom po nuappleenom ci je nom. Od ukup no 112,63 m 3 trupa ca iz naπië ke po druæ ni ce proda no je 82,77 m 3 za eura, a od 201,19 m 3 div lje treπ nje iz poæeπ ke po druæ ni ce pro da no je 168,15 m 3 za eu ra. Za ukup no pro da nu ko liëi nu trupa ca (250,92 m 3 ) ostva ren je pri hod ,94 eu ra. Za cje lokup nu ko liëi nu ma lo li sne li pe (18,61 m 3 ) iz u ma ri je Sla ti na nije bi lo zain te re si ra nih ku pa ca. Ukup no gle da juêi, na ovo me nad me ta nju ostva re ne su dobre ci je ne, a naj bo lje po nuapplee ne za po je di ne tru pce pre maπi va le su poëet nu i viπe od dvo stru ko. Ta ko je fur nir ski tru pac div lje treπ nje du æi ne 50 dm, pro mjera 67 cm i vo lu me na 1,76 m 3, imao poëet nu ci je nu 670,34 eura/m 3, a za nje ga je za gre baë ki Li nus po nu dio Ëak 1393,01 eura/m 3 (208%). Ukup no su po je- pro da va ni su po ci je na ma veêim od poëet ne i 62 po sto. Pri mje rice, F2 tru pac duæi ne 46 dm, promje ra 68 cm i vo lu me na 1,67 m 3 pro dan je za 511,01 eu ra/m 3 (poëet na ci je na 316,24 eu ra/m 3 ). Fur nir ski trup ci polj sko ga ja se na pro da ni su za ci je nu ko ja je premaπi va la poëet nu i 41 po sto. Ako se ostva re ne (po nuapplee ne) ci je ne uspo reappleu ju sa ci je na ma iz Cje nika Hr vat skih πu ma, bez poveêanja za 20 posto (fran ko glav no sto va riπ te i fran ko va gon), ta da je od nos joπ po volj ni ji, a naj veêe se pre maπe ne ci je ne u ku na ma po ku bië nom me tru kreêu od 68 posto za polj ski ja sen, 93 posto za hrast luæ njak, 127 posto za divlju treπ nju, do 217 posto za obiënu bu kvu. I ovom li ci ta ci jom po stig nute su ci je ne od po volj nih do iznim no do brih, a osnov ni je cilj bio ispi ti va nje træiπ ta tru pa ca i in te re sa ku pa ca, ko ji je di no ni- 761 eu ro po ku bi ku! di naë ni trup ci treπ nje (fur nir ski i pi lan ski I. kla se) pro da ni za 47 posto, a dva sloæa ja treπ nje vih pi lan skih tru pa ca I. i II. kla se (123,95 m 3 ) za 25,57 posto veêu ci je nu od poëet ne. Naj veêi pre maπaj za buko ve tru pce - Od lië ne su ci jene ostva ri li F i L trup ci bu kve, pa je ta ko bu kov L-tru pac duæine 60 dm, pro mje ra 62 cm i volu me na 1,81 m 3 pro dan za 340 eu ra/m 3 (poëet na ci je na 127 eura/m 3 ). Fur nir ski trup ci luæ nja ka Na nad me ta nju su ostva re ne do bre ci je ne, a naj bo lje ponuapplee ne kod po je di nih tru paca pre maπi va le su poëet nu i za viπe od dvo stru ko. I ovaj put su znaëaj nu ulo gu u or ga n iza ci ji meappleu na rod no ga mad me ta nja ima li πu mar ski i in for ma tië ki struë nja ci Hr vatskih πu ma. Jed nan tru pac hrasta luæ njaka od 6.12 m 3 na nad me ta nju u Bje lo va ru po sti gao je 4.964,00 - od no sno kn. su po ka za li za ni ma nje za trupce ma lo li sne li pe. Re kord na ci je na za fur nirski tru pac treπ nje po stig nu ta je i na nad me ta nju u bje lo var skoj Upra vi, u rasadni ku Sje ver nja ci u ma ri je Ivan ska, 23. stu de no ga, i iz no si la je 1761,99 - /m 3 ( kn). A je dan tru pac luæ nja ka posti gao je ci je nu od eu ra! Izloæe ne trup ce kup ci su mo gli vi dje ti i oda bra ti na pri vre menom glav nom sto va riπ tu u krugu RJ PMG u Bje lo va ru. Od 24 pri kup lje ne po nu de pr vi put se na ta kvom nad me ta nju po javi la i jed na ino zem na tvrt ka iz Ru munj ske. Na razli ci u ci je nama (cje nik - ostva re ne ci je ne), U P Bje lo var za ra di la je ukup no ,00 ku na. Po je di naë no je objav lje no 180,07 m 3 hrasta luæ nja ka F1 i F2, 97 m 3 bu kve F, 15,15 m 3 treπ nje F, 39,71 m 3 li pe F, te dvi je gru pe treπ nje vih tru pa ca od 20,06 m 3 F1 i 120,73 m 3 F1 i F2. Od osta lih ci je na spo mi njemo i onu za fur nir hrasta luænja ka od 873,00 - /m 3, za bukvu F kla se po nuapplee na je ci je na iz no si la 355,55 - /m 3, a za furnir sku li pu 253,00 - /m 3. Jed an tru pac hrasta luæ nja ka od 6,12 m 3 po sti gao je veê spo me nu tih 4.964,00 - od no sno kn. Ci je lo nad me ta nje s kom pju torski pri ka za nim fo to gra fi ja ma i di men zi ja ma tru pa ca, kup ci su mo gli pra ti ti na ve li kom vi deozi du, za πto su svo jim an gaæ manom za sluæ ni dje lat ni ci In for matië ke sluæ be, te Ko mer ci jal nog i In for ma tië kog odje la. Ti je kom meappleu na rod no ga nad me ta nja u naπië ko me ho te lu Park (gore) In for ma tië ka sluæ ba do bro jer oba vi la po sao (nad me ta nje 2) (u sredini) S nad me ta nja u rasad ni ku u Ivan skoj (nad me ta nje 1) (dolje) 31

34 povijest lovstva LOVST VO GORS KOGA KO TA RA KROZ PO VI JEST Lov ci i sta ra Ëe ka Je len na za preæ nim ko li ma Kroz po vi jest lov je Ëo vje ku uvi jek bio nuæan za æi vot i op sta nak. Pre ma ar heo loπ kim na la zi ma u πpilja ma Bu ko vac i Med vjeapplea (pokraj Lo ka va u Gors kome ko ta ru), ve li ka je vje ro jat nost da je na tim lo ka li te ti ma æivio pretpovijesni lo vac. Lo vio je div lje æi vo ti nje kao πto su πpiljski med vjed, snjeæ ni zec, snjeæ na ja re bi ca, ali i sve osta le vr ste ko je su æi vje le na ovim po druë ji ma. Ka ko se lov da lje raz vi jao kroz sto ljeêa, opisuje ovaj ma li po vi je sni pri ka z Piπe: Ve sna Pleπe Fo to: Ar hi v Lov - bo ga ti ma pre stiæ, si ro ma Zbog ne pro hod nih πuma, u bl izi ni ljud skih na se lja mnoæi le su se mno ge æi vo tinj ske vrste po put med vje da i vu ka, ko je su Ëini le znat ne πte te na sto ci, ali i u na se lji ma. Iz do stup nih pi sa nih po da ta ka vid lji vo je da je u ovim kra jevi ma sta nov niπ tvo lo vi lo divljaë, slo bod no i neo gra niëeno, pri je sve ga zbog krz na i me sa za pre hra nu, ali i za odræa nje æi vo ta. Ta ko je bi lo sve do sred njeg vi je ka. Ka da su ovaj kraj u 16. sto ljeêu zau ze li feu dal ni gospo da ri Zrin ski i Fran ko pa ni, pri svo ji li su si pra vo lo va na dla ka vu i per na tu div ljaë u skladu s vrijedeêim hr vat skougar skim Za ko nom o lo vu. Za nim lji vo je da je lov bio zabra njen se lja ci ma, jedino su ma lo broj ni go ran ski kme to vi ta ve liëi ne do 20 ra li dopuπten slo bo dan lov. No usko ro je doπlo do ne kon tro li ra nog lova na div ljaë i kri vo lo va. To je na ne kim po druë ji ma Gorskoga ko ta ra re zul ti ra lo pot punim istreb lje njem odreapplee nih vr sta div ljaëi. Uz ple me ni tu tama ni la se i gra beæ lji va zvje rad po put vu ko va i li si ca. Vuk se poëeo lo vi ti u haj ka ma, zamkama i otro vom. U gra nië nim po druë ji ma Gor skoga ko ta ra i u Voj noj kra ji ni to je bio u 18. sto ljeêu naj raπi re ni ji naëin lo va na vu ko ve. Potkraj 19. i poëet kom 20. sto ljeêa poëe li su se ma sovno ubi ja ti i med vje di. Omi ljen je bio lov na med vje da pred br lo gom zi mi. Iz knji ge Gor ski ko tar saz na je mo da je na podruë ju lië ko-kr bav ske i mo druπko-ri jeë ke æu pa ni je od do od stri je lje no 136 med vjemo gli slo bod no lo vi ti pu ho ve po bu ko vim πu ma ma. Gro fo vi Ni ko la i Pe tar Zrin ski za poπ ljava li su svo je lov ce, od no sno osob lje ko je je za to pri ma lo plaêu, a bri nu li su se i o nji hovoj odjeêi, hra ni i uzdræa va nju lo vaë kih pa sa. Za hr vat ske feudal ce lov je u ko naë ni ci znaëio pre stiæ i bo gat stvo, a za si ro mahe pu ko preæiv lja va nje. De kre tom ca ra Kar la III. iz 1729., lov se za bra nji vao ne samo se lja ci ma i kme to vi ma veê i svim osta lim graapplea ni ma. Zabra nje no je i noπe nje oruæ ja i dræa nje lo vaë kih pa sa, svim poda ni ci ma. Ta ko je bi lo sve do 7. li stopa da ka da su Car skim paten tom opêi ne do bi le pra vo da uprav lja ju lo viπ ti ma, a Lov nim pa ten tom do nije tim 7. oæuj ka uki nu ta je lov na tla ka, pa je sva kom vla sni ku zem ljiπ- da, od Ëe ga treêi na na po druëju Gor skoga ko ta ra. Kako bi se uve lo re da u lov ne od no se, Za ko nom o lo vu iz pra vo lo va mo gle su dobi ti sa mo uprav ne opêi ne i vlasni ci zem ljiπ ta ko ji su ima li cjelo vi te zem ljiπ ne par ce le od 400 ka ta star skih ju ta ra.opêin ska loviπ ta za ko je je bio za kon ski mini mum povrπi ne 1000 ka ta starskih ju ta ra, da va na su u za kup na draæ ba ma. Na ve li kim vla ste lin stvi ma istodob no za poëi nje uz goj pleme ni te div ljaëi. U Gor skome ko ta ru u to me je pred njaëi lo vla ste lin stvo obi te lji Ghyczy u»a bru, ko je je uprav lja lo izluëenim lo viπ tem povrπi ne ka ta star skih ra li. Po seb nu pozor nost po sveêi va li su uz go ju i zaπ ti ti sr neêe div ljaëi, a te tri jeb se od stre lji vao sa mo u vri je me pro ljet nog pje va nja. Do nesena 32

35 je i za bra na lo va na med vje da, a po uzo ru na Ghyczy jeve sliëne za bra ne do nije la su i vla stelin stva u su sjed noj Kranj skoj te kne zo vi Thurn-Taxis. Pr vi svjet ski rat do nio je no ve ne vo lje i ka ta stro fu za div ljaë u Gor skome ko ta ru. Loviπ ta su osta ja la bez nad zo ra, po veêa vao se broj gra beæ lji ve zvje ra di i zvje ro kra di ca. Zbog gla di, u ne do stat ku hra ne pose bi ce je stra da la sr neêa divljaë. Ni Ëe tve ro go diπ nja za bra na lo va na sr neêu div ljaë od do 1929., Ge ne ral ne di rek ci je πu ma Mi ni star stva πu ma i rud nika Kra lje vi ne Ju go sla vi je, ni kako se ni je pro vo di la, a pot pu ni neus pjeh doæiv lja va i Za kon o lo vu do nijet U II. svjet skom ra tu, teπko sta nje u lov stvu joπ se viπe po gorπa lo, a rat je preæi vje lo ma lo div ljaëi. U ta kvim uvje tima osno va no je Ko tarsko lo vaë ko druπ tvo Del ni ce, sa svr hom uzi ma nja lo viπ ta u za kup, zbog spr jeëa va nja krivo lo va, pro mi ca nja lov stva kao vaæ ne go spo dar ske gra ne, a za- HR VATS KA No va lov na re gu la ti va Do noπe njem Za ko na o lo vu (NN 10/94) stvo re ne su no ve za kon ske pret po stav ke za usta novlje nje lo viπ ta u Re pu bli ci Hr vat skoj, te na puπ ta nje re gal nog su sta va u lov stvu. Re gal ni su stav u lov stvu pri mje nji van je viπe od 60 go di na, te je uko ri je nio odreapplee ne na vi ke u lov stvu i kod lo vaca u Re pu bli ci Hr vat skoj. Do mi nal ni su stav, pro pi san Za ko nom o lo vu kao uvjet za for mi ra nje lo viπ ta, pret po stavlja vla sniπ tvo nad zem ljom na ko joj se na mje ra va usta no vi ti lo viπ te, da ka ko uz poπto va nje sta niπno-eko loπ kih pri li ka. Do mi nal nim su sta vom pro pi sa no je da ovlaπ te ni ci pra va lo va mo gu bi ti domaêe i stra ne prav ne i fizië ke oso be, a do lo vo za kup nik je prak tië no mo gla bi ti sa mo mje sna lo vaë ka udru ga (jed na opêi na - jed no lo viπ te - jed no lo vaë ko druπ tvo). Da nas od ukup noga broja lo viπ ta lo vaë ke udru ge go spo da re s oko 70 po sto lo viπ ta, a sve dru ge prav ne i fizië ke oso be s pribliæno 30 po sto lo viπ ta. Pre ma vr sta ma, isti za kon razli ku je vla sti ta i za jed nië ka lo viπ ta. Vla stita lo viπ ta for mi ra ju se ako vla snik ima naj ma nje 1000 ha ne pre ki nu tih povrπi na. Na osta lim povrπina ma for mi ra ju se za jed nië ka lo viπ ta. S do noπe njem no vog za ko na, dræa va je bi la go to vo je di ni vla snik ko ji je mo gao za do vo lji ti uvje te pro pi sa ne Za ko nom. Zbog to ga su se i vla sti ta lo viπ ta poisto vjeêi va la i na zi va la dræav nim lo viπ ti ma, a usta no vio ih je mi ni star. Za jed nië ka lo viπ ta usta novlju je æu pa nij ska skupπ ti na, te se stoga Ëe sto na zi va ju i æu pa nij skim lo viπ ti ma. U skladu s no vim za kon skim pret po stav ka ma, i na po druë ju Gor skoga ko ta ra usta nov lje na su lo viπ ta u vla sniπ tvu dræa ve, a po tom i za jed nië ka lo viπ ta. Usta nov lje no je 19 lo viπ ta, 9 vla sti tih i 10 za jed nië kih. Ti je kom iz ma njeg di je la lo viπ ta Bje lo la si ca for mi ra no je lo viπ te Do bra. Ta ko da nas na po druë ju Gor skoga ko ta ra ima 20 lo viπ ta, 10 vla sti tih i 10 za jed nië kih. Pre ma naëi nu dava nja lo viπ ta na go spo da re nje razli ku je mo lo viπ ta u ko ji ma po sto ji kon ce si ja pra va lo va, te lo viπta da na u za kup. Pr vot no su lo viπ ta Bje lo la si ca i Smre ko va dra ga isprav no do di je lje na na go spoda re nje Hr vat skim πu ma ma d.o.o., ali od i u tim lo viπ ti ma po sto ji kon ce si ja pra va lo va. Na po druë ju Gor skoga ko ta ra 6 lo viπ ta je u kon ce si ji, a 14 u za ku pu. Tre ba na po me nu ti da je lo viπ te Zavrπ je tek od u kon ce si ji, dok je pri je bi lo u za ku pu. Da rio Maj na riê πni ma bor ba za preæiv lja va nje Krπ te nje te tri je ba Sta ra krz na (snim lje no 1941.) Lo vac Ma ti ja Pe tra no viê 33

36 lovstvo Sta ra lu gar ni ca De kre tom ca ra Kar la III. iz 1729., lov se za bra nji vao ne sa mo se lja ci ma i kme to vi ma veê i svim osta lim graapplea ni ma. Za bra nje no je i noπe nje oruæ ja i dræa nje lo vaë kih pa sa, svim po da ni ci ma. Ti je kom go ran ska lo vaë ka druπ tva go spo da ri la su sa ha lov nih povrπi na, od no sno pri bliæ no s 47 po sto ta daπ njega po druë ja Gor skoga ko ta ra. Osta tak od ha lo viπ ta bio je u sa sta vu dræav nih uz goj nih lo viπ ta Ve li ka Ka pe la. bra nje no je hva ta nje i ta ma njenje div ljaëi... Na red bom Mi ni star stva poljo pri vre de i πu mar stva Fe deral ne Dræa ve Hr vat ske od 11. ruj na 1945., kako bi se zaπ ti tile po je di ne ugroæe ne vr ste divljaëi, u ci je lome Gor skom kota ru za bra njen je od strjel svih vr sta div ljaëi. Do nije ti su i zakon ski pro pi si ko ji ma se mo gu osni va ti lo viπ ta i lo vaë ke or gan iza ci je. Poπ tu juêi odred bu kojom se na te ri to ri ju jed ne bivπe uprav ne opêi ne moæe osno va ti jed no lo vaë ko druπ tvo, od nosno da broj Ëla no va bu de razmje ran povrπi ni lo viπ ta (je dan lo vac na 200 ha povrπi ne), ti jekom i osni va ju se lo vaë ka druπ tva u go to vo svim go ran skim mje sti ma. U no vo osno va nim lo vaë kim druπ tvi ma, njih pet nae stak, bi lo je 247 lova ca, 65 po sto viπe ne goli pri je ra ta. U lo vaë ka druπ tva Ëla novi su se pri ma li bez ogra niëenja, ali su ob vez no mo ra li ima ti oruæ ni list i lo vaë ki ispit. Na osno vi OpÊeg za kona o lo vu FNRJ, ti je kom goran ska lo vaë ka druπ tva go spoda ri la su sa ha lov nih povrπi na, od no sno pri bliæ no s 47 po sto ta daπ njega po druë ja Gor skoga ko ta ra. Osta tak od ha lo viπ ta bio je u sa stavu dræav nih uz goj nih lo viπ ta Veli ka Ka pe la, ko je mi je nja na ziv u Bje lo la si ca i Kla na-risnjak (od do biva na ziv loviπ te Ri snjak). To su bi la lo viπ ta od re pu blië kog znaëe nja. Ti je kom sva lo viπ ta Gor skoga ko ta ra i or ga n iza ci je ko je su nji ma go spo da ri le doπ- li su pod Lov nu upra vu Po vje reniπ tva za πu mar stvo obla snog NO Ri je ka. Or ga n iza ci ja je ujedi nja va la rad pet dræav nih uzgoj nih lo viπ ta na ha i 50 za kup nih lo viπ ta na ha, s ukup no 3143 lov ca s te rito ri ja Gor skoga ko ta ra, Hr vatskoga pri mo rja i Istre. Upra va je do bi la za da tak pla ni ra nja, uz ga ja nja i zaπ ti te ple me ni te div ljaëi, or ga n izi ra nja ta ma njenja vu ko va, te struë noga i kultur nog uz d iza nja lo va ca. U po sli je rat nom raz dob lju or ga n izi ra ju se za lov ce se mina ri o uz ga ja nju, zaπ ti ti, lo vu i ko riπ te nju div ljaëi. Mno gi od ova ko ospo sob lje nih lo va ca zapoπ lja va ju se u πu ma ri ja ma kao lo voëu va ri, ia ko su i pri je taj dio po sla obav lja li kao lu ga ri. Lo vaë ka druπ tva po jaëa la su ak tiv no sti ne sa mo struë nog i etië kog uz d iza nja Ëla no va veê i re do vi tu pri hra nu div ljaëi ti jekom zi me, grad njom hra ni liπta, po ji liπ ta i dru gih obje ka ta u loviπ ti ma, pa je pe de se tih go di na proπ loga sto ljeêa to bio pr vi orga n izi ra ni izla zak go ran skih lova ca u lo viπ ta bez puπa ka. Cje lo kup no sta nje u lov nom go spo da re nju lo viπ ti ma Gorskoga ko ta ra ureappleeno je Ta da su utvrapplee ni bo ni te ti i ekonom ski ka pa ci te ti za sva lo viπ ta lo vaë kih druπ ta va, a i za lo viπ ta πum skogo spo dar skih orga n iza ci ja. Do noπe njem no vih za ko na o lov stvu, Osnovnog i Re pu blië kog, za sva lo viπ ta izraapplee ne su lov no go spodar ske osno ve. U nji ma su uz opis trenutaënog sta nja dane i smjer ni ce go spo da re nja za deset ogo diπ nje raz dob lje. Rad lo vaë kih druπ ta va posli je uki da nja Ko tar skoga lo vaëkog sa ve za Ri je ka preu zi ma ju sa ve zi lo vaë kih druπ ta va opêina u Del ni ca ma (1964.),»a bru (1965.) i Vr bov skome (1969.). Broj Ëla no va ne pre kid no raste, a po veêa va se i nji ho vo struë no zna nje i lo vaë ka eti ka. Lov stvo se stal no una preappleu je, a lov ci i lovaë ke or ga n iza ci je po tiëu da uzga ja ju i πti te div ljaë, ureappleu ju loviπ ta, bri nu se o zaπ ti ti pri ro de.»esto se or ga n izi ra ju se mi na ri za lov ce staæi ste, lov ce tro vaëe i odræa va ju lo vaë ki ispi ti. Osam z med v USP JE NA LOV NA SE ZO NA U P otkraj go di ne zbra ja ju se re zul ta ti lov ne se zone. U Del ni ca ma su i te ka ko za do volj ni - lovna se zo na na med vje da bi la je iznimno us pjeπ na, od stri jelje no je 13 gr la, od to ga osam u zlat noj me da lji! Uz tra dicio nal ne go ste ko ji do la ze iz eu rop skih ze ma lja po put Austri je, Ita li je, Nje maë ke, vicar ske, pa njol ske, Dan ske, Ru si je, Maapplear ske,»eπ ke i Lihtenπ taj na, ove su go di ne u lovu na med vje da su dje lo va la dvo ji ca lo va ca iz SAD-a. - Po veêa njem bro ja ze malja i πi re njem na no ve iz ko jih do la ze lov ci u lo viπ ta del niëke po druæ ni ce, te re zul ta ti ma lov ne se zo ne, iznimno smo zado volj ni - kaæe mr. sc. Da rio Maj na riê, ru ko vo di telj Odjela za lov stvo. Po seb no istiëe za nim lji vost ka ko su sa mo tije kom jed ne noêi, 2. stu de no- Sa mo ti je kom jed ne noêi, 2. stu de no ga, od stri je ljena su tri med vje da od 300, 352 i 385 CIC toëa ka! Uspjeπan je bio i lov na je lena. U ko mer ci jal nom lo vu od stri je lje no je 15 gr la. 34

37 Piπe: Ve sna Pleπe Fo to: D. Maj na riê lat nih je da! Od stri je lje ni med vje di LO VOOV LA TE NI CI I PRO PI SI to s neo b raslim povrπi nama ostav lje nim za po tre be lov stva? DEL NI CA MA ga, od stri je lje na tri med vje da od 300, 352 i 385 CIC toëa ka. VeÊ sa da su u ti je ku pri pre me i do go vo ri za pro ljet ni lov na med vje da, ko ji je go spo dar ski gle da no naj vrjed ni ja div ljaë u lo viπ ti ma del nië ke po druæni ce. S ob zi rom na ci je ne odstrje la med vje da, ni je la gan posao pro naêi go ste, pa se ulaæu iznim ni na po ri da se pro naapplee do vo ljan broj go sti ju za taj lov, kaæe Maj na riê. Us pjeπan je bio i lov na jele na. U ko mer ci jal nom lo vu od stri je lje no je 15 gr la. Pet jele na od stri je lje no je u vri jedno sti bronëa ne me da lje, πto je uo biëa je na struk tu ra u pla ninskim lo viπ ti ma ko ji ma go spoda ri del nië ka po druæ ni ca. Rea l izi ran je i plan odstrjela sr nja ka od 20 gr la. U je sen sko-zim skom razdob lju slijedi joπ lov na div lje svi nje i na ne tro fej nu div ljaë. S do la skom zi me i kad snjeæ ni pre kri vaë za bi je li tlo, bit Êe i ma nje lov nih ak tiv no sti u lo viπ ti ma, a veêi na njih bit Êe us mje re na na pri hra nu div ljaëi. Hra na je na bav lje na, ima je u do volj nim ko liëi na ma, pa Êe tako i div ljaë lakπe pre bro di ti najhlad ni je zim ske mje se ce. Za ko nom o lov stvu (Ëlanak 43. sta vak 2.) pre d- viapplee no je ob vez no zakljuëi va nje ugo vo ra o meappleu sob nim od no si ma iz meappleu Hr vat skih πu ma i ovlaπ te ni ka pra va lo va, ko ji bi pra va i obve ze obi ju stra na re gu li rao na pri hvat ljiv naëin. Izra du pri jedlo ga ugo vo ra preu ze lo je nadleæ no mi ni star stvo i ona je u tije ku. Isto dob no, sva kod nev ni po slo vi na laæu rjeπa va nje pi tanja ko ja ne mo gu Ëe ka ti une dogled, pa je Ëest sluëaj da za istu stvar po sto je pot pu no razliëi ta rjeπe nja. Jed no je od pi ta nja ko ja si gur no zah ti je va ju istovr sno rjeπe nje i je su li ovlaπ te ni ci prava lo va u lo viπ ti ma πto se na laze na po druë ju πu ma i πum skih zem ljiπ ta ko ji ma go spo da re Hrvat ske πu me duæ ni unaj mi ti, uz nak na du na rav no, povrπine ko je se u πum sko go spodar skim osno va ma vo de kao neo b raslo proiz vod no, uz smjer ni ce bu duêeg go spo dare nja osta vi ti za po tre be lovstva, ili ta kve povrπi ne mo gu ko ri sti ti bes plat no. NajËeπÊe je rijeë o povrπi na ma na ko ji ma se proiz vo di hra na za div ljaë. S ob zi rom na to da smo unu tar Druπ tva ima li razliëit pri stup rjeπa va nju to ga pi ta nja, na izravan upit od go vo ri lo je nad leæno mi ni star stvo. Od go vor je dao Da vor Zec, dipl. ing. πum., i on gla si: Lo voo vlaπ te nik pra va lo va ni je duæan plaêa ti ni ka kvu nak na du Hr vat skim πu ma ma d.o.o., Za greb, za ko riπ te nje πum skoga zem ljiπ ta ko je je πum sko go spo dar skom osno vom pre dviapplee no za po tre be lov stva. Piπe: mr. sp. Æelj ko Mar man Lo voo vlaπ te nik pra va lova ni je duæan plaêa ti ni ka kvu nak na du Hr vat skim πu ma ma d.o.o., Za greb, za ko riπ te nje πum skog zem ljiπ ta ko je je πumsko go spo dar skom osno vom pre dviapplee no za po tre be lov stva. Lo voo vlaπ te nik ostva ru je pra vo lo va pu tem jav nog na tjeëa ja za za kup ili kon ce si ju pra va lo va. Pod pra vom lo va po d razu mi jeva se ovlast da se na odreapplee noj povrπi ni zem ljiπ ta i vo da pro vode rad nje uz go ja, zaπ ti te, lo va i ko riπ te nja div ljaëi i nje zi nih di je lo va. U ovo me sluëa ju radi se o ovla sti uz go ja i zaπ ti te div ljaëi na πum skom zem ljiπ tu u vla sniπ tvu Re pu bli ke Hr vatske, a za istu ovlast lo voo vlaπte nik je jav nim na tjeëa jem zaku pom ili kon ce si jom ste kao pra vo od istog vla sni ka, tj. Repu bli ke Hr vat ske, tim viπe πto je pred met no πum sko zem ljiπte πum sko go spo dar skom osnovom pre dviapplee no za po tre be lovstva (sve na gla sio D.Z.). Na dam se kako Êe ovaj jasan od go vor bi ti smjer ni ca da se tom pi ta nju pri stu pi na jedin stven naëin. Ono πto ostaje otvo re no sva ka ko je rok do ka da je zem ljiπ te na mi je nje no lov stvu, s ob zi rom na to da se pro pi si πum sko go spo dar skih osno va mo gu mi je nja ti. Smatram da zem ljiπ tu, ko je je u tre nut ku izra de lov no go spodar ske osno ve πum sko go spodar skom osno vom bi lo na mije nje no lov stvu, a ko je je u lov no go spo dar skoj osno vi izri je kom na ve de no, uz propis da Êe se ko ri sti ti za proizvod nju hra ne za div ljaë, ne bi bi lo mo guêe pro mi je ni ti smjer ni ce bu duêeg go spo dare nja, te ga primjerice predvi dje ti za poπum lja va nje. Rok do ka da bi to tre ba lo vri je di ti sva ka ko je do kraja lo vo za kup nog raz dob lja. Ovo bi oso bi to na umu treba li ima ti izraapplei vaëi lov no gospo dar skih osno va, uz do govor s odje li ma za ureapplei va nje πu ma. 35

38 PODS JETNIK ZA LOV NI KA Pro si nac AME RI»KI»ASO PIS ZA LOVST VO Po hval no o lo vi πti ma Hr vat skih πu ma Ske ni ra ni na pis iz ame rië kog Ëa so pi sa Poz na ti i u lo vaë kim kru go vi ma ci je nje ni ame rië ki mje seë nik za lov ce The Hun ting Report, za mje sec stu de ni obja vio je meappleu osta lim i na pis o lo vu na med vje da u Hrvat skoj. U Ëa so pi su poz na ti lov ci iz SAD-a ocje nju ju lo vove di ljem svi je ta. Na te me lju svo jih isku sta va pre po ru Ëu ju lo vo ve ili upo zo ra va ju lov ce da ne idu u lov na odreapplee na odre di πta. Po Ëet kom trav nja ove go di ne ame rië ki ki rurg dr. Yaj ko Dou glas do πao je u lov 36 na med vje da u lo viπta ko ji ma go spo dari del nië ka po druæ nica. Ina Ëe, on je biv πi pred sjed nik Sa fa ri Club In ter na tio nala, po mno gi ma najja Ëeg udru æe nja lova ca na svi je tu. Med vje da je lovio na te re ni ma πuma ri ja Rav na Go ra i Go mi rje. Tu je zapazio ne ko li ko medvje da, ali zbog slabe vid lji vo sti ni je imao pri li ku pu ca ti. Ko naë no ga je odstri je lio na po dru- Ëju u ma ri je Pre zid 4. trav nja Za do vo ljan uspje πno obav lje nim lo vom, svo je dojmove obja vio je u go re spo me nu tom na pi su. Meappleu osta lim spo mi nje i Hrvat ske πu me, kao ve li ku kompa ni ju ko ja go spo da ri πu ma ma i lo vi πti ma na po dru Ëju Hr vatske. ume opi su je kao Ëa rob no li je pe i iskon ske, a i sve ocje ne o lo vu bi le su mu od lië ne. U napi su spo mi nje i web stra ni cu Hr vat skih πu ma, te le fon ski broj tvrt ke i elektroniëku poπtu put nië ke agen ci je Tours. Na daj mo se da Êe i ovaj napis objav ljen u pre stiæ nom lovaë kome mje seë ni ku bi ti do bra pro midæ ba za do la zak go sti ju - lo va ca u Hr vat sku, ne sa mo iz SAD-a veê i iz dru gih svjet skih odre di πta. (v.) Piπe: Draæen Ser tiê, dipl. ing. πum. Ovo je mje sec u ko jem za st rastve ne lov ce kao da ima pre ma lo da na! Lov na sezo na je u pu nom je ku. Ci je li mje sec stu de ni pro te kao je s iz nad pro sjeë no vi so kim tempe ra tu ra ma i lov ci s nestrplje njem oëe ku ju da ma lo stisne! Ako neêe u pro sin cu, kad Êe pra va zi ma! To je vri jeme za or ga n izi ra nje skup nih (i atrak tiv nih!) lo vo va na divlje svi nje, ko jih u naπim lo viπ tima ima do volj no. Dok se one joπ pa re - bu ca ju, zavrπa va pare nje di vo ko za, a oëe ku je se poëe tak pa re nja vu ko va. Ako je zi ma jaëa, med vjedi se po vlaëe u br log na nepra vi lan zim ski san, πto znaëi da se po vre me no i bude, a med vje di ce u br lo gu do nose mla de na svi jet - meëe se. Kod nas se to do gaapplea sva ke dru ge go di ne. Pre ma istraæiva nji ma lov nog struë nja ka Da ri ja Maj na riêa, dipl. ing. πum. iz Del ni ca, med vje di ca pro sjeë no ot hra ni 2,15 mladunëa di (pre bro ja va nje obavlje no u je sen, u sta ro snoj dobi mla dunëa di od 9 do 10 mje se ci). Pro cje nju je se da u Hr vat skoj ima oko 850 grla med vje da, a pri rast iz no si oko 250 gr la go diπ nje. To je ujed no ka pa ci tet Hr vat ske za med vje da, Ëi ja je po pu la ci ja sta bil na, πto viπe, s ten den cijom porasta broj nog sta nja. Pap kar ska div ljaë odva ja se u kr da po spo lo vi ma. SrneÊa div ljaë stva ra tzv. so cijal na kr da pa je to i pri li ka da mo tre njem utvr di mo brojnu, spol nu i dob nu struk turu u lo viπ tu. U pro sin cu hrani liπ ta mo ra ju bi ti pu na. Ako pad ne du bo ki sni jeg i stvo ri se po ko ri ca, za sr neêu je divljaë po treb no uz pu to ve i na pro sje ka ma izla ga ti kva li tetnu ka ba stu hra nu. SoË nu hranu va lja izla ga ti sa mo u dnevnim ko liëi na ma. Uz glav nu vr stu div ljaëi, sa da je nuæ no hraniti i osta le vr ste - fa za ne, trë ke, pat ke, gu ske i dru ge. Lo vo ve ne smi je mo odræava ti bl izu mje sta zim ske prihra ne div ljaëi. Pro si nac je zad nji mje sec u ko jem odræava mo skup ne lo vo ve na divlje svi nje i pri li ka da se ispuni plan od stre la za ovu lov nu go di nu. Meappleu sport skim ri bolov ci ma veêih i ve likih nizin skih te kuêica, ci je nje na ri ba je i mre na. Ri jeë je o ri bi iz duæena, vre te na sta ti je la, pre kri venog gu stim, sit nim kr ljuπ ti ma. Si vo ma sli na stih je leapplea, srebrno-bronëa nih, svi je tli jih bo kova. Pre poz nat lji va je po dva pa ra br ko va, smjeπ te nih na gornjoj me sna toj usni. Mri je sti se od svib nja do srp nja. Æi vi u jati ma. zdravi æivot Da nas do no si mo je dan ma li kviz u ko jem moæe te pro vje ri ti svo je zna nje o no su, kaπ lju i diπnim pu to vi ma, to jest o pre hladi. Oci je ni te sva ku od sl je deêih tvrd nji s toë no ili po greπ no: 1. U ne kim se obi te lji ma prehla da ËeπÊe jav lja; 2. Æe ne ËeπÊe do bi ju pre hladu ne go muπ kar ci; 3. Puπe nje Ëi ni Ëo vje ka osjetlji vi jim na pre hla de; 4. Sta ra izre ka Na hra ni prehla du - iz glad ni tem pe ra tu ru do bar je sa vjet; 5. Ne ma li je ka za pre hladu; 6. Jed na pre hla da spri jeëava dru gu; 7. Pre hla de su isto to li ko Ëeste lje ti kao i za vri je me dru gih go diπ njih do ba; 8. Kaπalj i ki ha nje uvi jek su zna ko vi pre hla de;

39 Piπe: Si niπa Sla vi niê ribolov Mre na Eto, to bi bi li teh nië ki poda ci o ovoj za nim lji voj ri bi. No ono πto k njoj pri vlaëi sport ske ribo lov ce jest njezi na bor be nost. Mre na je Ëvr sta i snaæ na ri ba, koja do bro zna isko ri sti ti stru ju vode, pa i za ma ra nje ma njih primje ra ka pra vi je iza zov. U naπim vo da ma lo ve se mre ne pro sjeë ne ve liëi ne od 300 do 700 gra ma. No ona moæe narasti i do 10 kg teæi ne i 60 cm duæi ne. Mre nu tre ba traæi ti u gor njim di je lo vi ma sred njeg to ka ri je ke. Ci je li taj dio vo do to ka po njoj se i na zi va mren skim di je lom. Na la zi mo je u br za ci ma s ja kom stru jom, na di je lo vi ma sa πljun kovi tim dnom. Mje sta gdje mre na SLAT KO VOD NE RI BE Mre na je ri ba iz duæe na ti je la pre kri ve nog gu stim, sit nim kr ljuπ ti ma, pre poz nat lji va je po dva pa ra br ko va na gor njoj me sna toj usni. I ni je ne vaæ no - ikra mre ne je otrov na! ra do boravi str me su, pod lo ka ne oba le, u du bo kim di je lo vi ma, Ëesto s ja kom stru jom. Se zo na ri bo lo va na ovu ri bu tra je od pro ljeêa pa sve do ka sne je se ni. Naj bo lje se lo vi ti je kom kolo vo za i ruj na, za to plih noêi i niska vo do sta ja. Ia ko se moæe lo vi ti ti je kom ci je log da na, a bo lje ujutro i uveëe, naj bo lje se ipak lo vi ti je kom noêi. Na udi cu uda ra snaæ no, neoëe ki va no, pa ako se lo vi s plov kom, isto ta ko br zo tre ba uz vra ti ti kon trom. Od ri bo lov nih teh ni ka najviπe se ko ri ste one du bin ske - Ëeka juêe, du bin ci ma, bez plov ka. Pritom se ko ri ste sred nje teπ ke, pa i teπ ke kom bi na ci je (ovi sno o jaëi ni stru je ri je ke) bez plov ka. Da se veo ma us pjeπ no moæe lovi ti plov kom, po ka za li su na tjeca te lji. Ta ko se je stvo ri la i ci je la voj ska plov ka roπa na mre nu. Iako se rjeapplee ko ri ste, po ne ki je love du gim di rek taπi ma i πte ka ma s de be lim gu ma ma u vr hu πta pa (top se tu), ko ri steêi sustave od osnov nog naj lo na pro mje ra do 0,18 mm. U tu vrstu ri bo lo va ide i ona bo log ne se πta po vi ma. U sva kom sluëa ju, osnov ni naj lon, pri sred nje teπ kom dubin skom ri bo lo vu, ne bi tre bao bi ti jaëi od 0,30 mm, s olo vom teæi ne gra ma (moæe i jaëi u jaëim stru ja ma). Mam ci za ta kav ri bo lov najëeπêe su gu ja vi ce, koc ki ca si ra, cr vi, rov ci, lar va vo de nog cvi je ta. Mre na se us pjeπ no lo vi i spin teh ni kom. Blin ka raπi koji je lo ve, tvr de da ne ma pa ra mre ni na va ra li ci. Ia ko su mrene lov lje ne na raz ne va ra li ce, na juëin ko vi ti jim su se po ka zali ma nji to nuêi vo ble ri. U hr vat skim se vo da ma najviπe ve li kih mre na sva ke go dine ulo vi u Dra vi i Du na vu. No mre na se moæe us pjeπ no lovi ti i u Sa vi, Ku pi, Bed nji, te dru gim naπim ri je ka ma. Hr vatski re kord, s mre nom teπ kom 6,10 kg, dræi Zdrav ko Mi leπeviê, ko ji je tu mre nu ulo vio u Dra vi. Sli je di mre na Ti ho mi ra Ko fi jaëa, teπ ka 5,65 kg, ulov ostva ren 2001., dok je na treêoj po zi ci ji ona teπ ka 5,60 kg, Ti ho mi ra Re vi sa (obje ulov lje ne u Dra vi). I za kraj - imaj te na umu: ikra mre ne je otrov na! Iza zi va grëe ve i pro ljev. No, i ter mo labil na, ali ipak, od stra ni te je i ne kon zu mi raj te! to zna te o pre hla di? 9. Vje ro jat ni je je da Êe se ljudi pre hla di ti kad su pod emo cional nim stre som ne go kad doæivlja va ju kli mat ske pro mje ne; 10. Li je ko vi skraêu ju vri jeme pre hla de; 11. Mi stvar no uhva ti mo pre hla du. Od go vo ri 1. ToË no. Iz gle da da se Ëla novi ne kih obi te lji ËeπÊe pre hlaappleuju ne go dru gi. Ta koappleer, jed na πe sto go diπ nja stu di ja obav lje na na In sti tu tu za jav no zdrav stvo sveuëi liπ ta Mic hi gan, utvr di la je da od rasle oso be ko je u obi te lji ima ju ma lu dje cu - ko ja Ëe sto do no se kuêi vi ru se pre hla de - trpe od pre hla da go to vo dvo struko ËeπÊe ne go one oso be ko je kod kuêe ne ma ju dje cu. 2. ToË no. Spo me nu to je ispiti va nje po ka za lo da dje vojëi ce sta ri je od tri go di ne tr pe od prehla de ËeπÊe ne go djeëa ci. Ta je razli ka osobito vid lji va u do bi od 20. do 29. go di ne. 3. Po greπ no. Istraæi va nje koje je pro veo dr. Jack Walt ney, s me di cin skog fa kul te ta u Vir gi niji, poka zu je da pre hla da ne ma ne ki meappleuod nos s puπe njem. 4. Po greπ no. I kod pre hla de i kod groz ni ce pre po ruëu je se normal na ili la ga na pre hra na, s dosta te kuêi ne. 5. ToË no. Istraæi va nja na podruë ju bor be pro tiv vi ru sa stalna su, meappleu tim, pot pu no dje lo tvoran li jek joπ ni je na vi di ku. 6. Po greπ no. Pre hla da moæe pruæi ti pri vre me ni imu ni tet za po nov lje nu in fek ci ju istim vi rusom, meappleu tim, ne pruæa imu nitet pre ma dru gim vi ru si ma prehla de, ta ko da jed nu pre hla du moæe sli je di ti dru ga unu tar mjesec da na. 7. Po greπ no. Prem da mnoge vr ste vi ru sa pre hla de ne prizna ju geo graf ske gra ni ce ili klimat ske uvje te, ipak pre hla de obië no na stu pa ju u je sen i u zi mu, ka da su lju di viπe u za tvore nim pro sto ri ma i u bli skom kon tak tu. 8. Po greπ no. Aler gi je mo gu proiz ve sti prak tië ki iste simp tome. 9. To moæe bi ti toë no. StruËnja ci sa da mi sle da emo ci je mogu ima ti veêu ulo gu pri stva ranju osjet lji vo sti na pre hla du ne go kli mat ske pro mje ne, ko je uzro ku ju za hlaapplee nje ili pre komjer no za top lje nje. 10. Po greπ no. Pre hla da normal no tra je dva do se dam da na, a li je ko vi sa mo mo gu olakπa ti simp to me. 11. ToË no. Izrav ni kon takt s oso bom ko ja ima pre hla du najëeπêi je naëin da se do bi je bolest. VeÊi na poz na tih vi ru sa prehla de pre no se se kaπ ljem, ki hanjem i ru ko va njem. dr. Ivo BE LAN 37

40 kultura Piπe: dipl. ing. Davorin Kapec Sve bi ser ni ce ima ju kao ukras na gla snjaëa ma od 15 do 26 sit nih zvuë nih otvo ra u obli ku ru pi ca πto pod sjeêa ju ta koappleer na bi se rju slië ne ma lene ku gli ce na n iza ne u obli ku si me trië noga na rod nog ve za. To glaz ba lu da je pre poz nat lji vu or na ment sku au ten tië nost. Bi ser ni ca 1 tro gla sna i bi se ri ca 1 Ëe tve ro gla sna (fi le BI SER NI CE) OS NOV NE ZNA»AJKE TAM BU RA KIH GLAZ BA LA glaz be nog srod ni ka u or ke stru vio li nu. BraË je do bio na ziv po sla ven skoj ri jeëi braë ka ili breëati zbog svo jeg spe ci fië nog prodor nog to na. U Sri je mu braë 1 zo vu bas prim, braë 2 terc basprim ili bas prim terc. Ti su na zivi isto stra nog pod ri jetla pa bi ih tre ba lo iz bje ga va ti u struënoj no men kla tu ri. Ima ju 5-6 æi ca ugoapplee nih ta ko da da ju 4 razliëi ta to na ako svi ra mo po slo bod nim æi ca ma.»e lo viê - Ova tam bu ri ca obli kom sliëi braëu 1 i braëu 2, sa mo πto je po di men zi ja ma neπ to veêa. Ima duæu hva talj ku, 37,5 cm, po koc ka nu s 14 koc ki i s jed nim veêim zvuë nim okruglim otvo rom u sre di ni pro mjera 7 cm i gla snjaëom duæi ne 51 cm, πi ro kom 37,5 cm, suæenom u na juæem di je lu na 24,7 cm. Kao i bi ser ni ca 3, spa da u tran spo ni ra juëe in stru men te O bi ser ni ci, braëu, Ëe lo viêu... Bi ser ni ca je naj ma nja od obi te lji tam bu ri ca za to πto da je naj viπe ili πkol ski reëe no najsit ni je to no ve. Po koc ka na je sa koc ke na vra tu hvatalj ke u duæi ni od 18 do 28 cm. Ve liëi na je gla snjaëa kod ma njeg vra ta pro por cio nalno ma nja, pa da je naj viπe tono ve i sto ga je ta kva bi ser nica do bi la ime BI SER NI CA 1, za razli ku od onih duæeg vrata ko je na zi va mo BI SER NI CA 2, od no sno onih naj duæeg vra ta po koc ka nih sa 24 kocke i s naj veêom gla snjaëom naz va nih BI SER NI CA 3. Ova se treêa bi ser ni ca ubraja u tran s po ni ra juêe in stru mente zbog do di je lje ne ulo ge u svi ra nju niæih to no va me lodi je. Do bi la je na ziv po bo ji vi so kih to no va πto pod sjeêaju na to no ve rasprπe nih bi sera na sta kle noj ili por cu lanskoj pod lo zi ko ji od skaëu i proiz vo de tzv. bi ser ni ton. Po svo joj na mje ni, bi ser ni ca 1 naj bliæa je or ke stral nom instru men tu pic co lo, bi ser ni ca 2 flau ti, a bi ser ni ca 3 oboi. Sve bi ser ni ce ima ju kao ukras na gla snjaëa ma od 15 do 26 sit nih zvuë nih otvo ra u obli ku ru pi ca πto pod sjeêa ju ta koappleer na bi se rju slië ne malene ku gli ce na n iza ne u obliku si me trië noga na rod nog Stan dard ni na zi vi tam bu raπ kih glaz ba la uve de ni su vr lo ra no, usporedno s raz vo jem or ke stral nog mu zi ci ra nja. Oni su odreapplee ni s ob zi rom na ve liëi nu i ulo gu ka kvu ima ju u or ke stru. Ta ko razli ku je mo glaz ba la ko ja no se na ziv bi ser ni ca, braë, Ëe lo viê, Ëe lo-braë, Ëe lo-ber de i ber da. Da nas neπ to viπe o bi ser ni ci, braëu i Ëe lo viêu ve za. To glaz ba lu da je pre poznat lji vu or na ment sku au tentië nost. S ob zi rom na su sta ve tam bu ra, bi ser ni ce na la zi mo u dvo gla snom, tro gla snom i Ëe tve ro gla snom su sta vu. U Srije mu bi ser ni cu 1 zo vu pri ma ili prim, bi ser ni cu 2 terc pri ma ili terc prim. To na ziv lje je stranog po dri jetla i ne bi ga tre balo uze ti kao stan dard. Ima 4-6 æi ca ugoapplee nih ta ko da da ju 2,3 ili 4 razliëi ta to na ovi sno o su sta vu. BraË je tam bu ri ca kruπko li kog ili gi tarastog obli ka, s okru glim zvuë nim otvo rom u sre di ni gla snjaëe pro mje ra 4-5 cm i po koc ka nom hva talj kom s koc ke duæi ne cm. Na rav no, i gla snjaëa je po svojoj ve liëi ni pro por cio nal no pri lagoapplee na ovi sno o to me je li rijeë o braëu 1, braëu 2 ili braëu 3 u od go va ra juêem su sta vu tam buri ca. Na mi je nje ni su da svi ra ju sred nje to no ve i ima ju svo jeg BraËe vi (fi le BRA») i zvuëi dub lje, a upo treb lja va se za svi ra nje onih to no va ko ji se u par ti tu ra ma na la ze smjeπte ni ispod cr tov lja u G-kljuËu i iz nad cr tov lja u F-kljuËu, pa se za lakπe Ëi ta nje tran spo ni ra ju u nor mal no cr tov lje. Po glazbe nim znaëaj ka ma ima svo jeg srod ni ka u or ke stru - vio lu. Do sa da opi sa na tam bu raπka glaz ba la sluæe ka ko bi πto pot pu ni je i cje lo vi ti je iz vo di la viπe gla sno me lo di ju, bi lo da se ona pje va ili sa mo svi ra. Sl je deêi tam bu raπ ki in stru men ti spa da ju u pra teêe, jer pra te obië no akordi ma i uda ra njem rit ma me lo diju πto ih svi ra ju do sa da opi sa ne tam bu ri ce u zbo ru. 38

41 dogaappleaji U pëe li je mu drost Dar ko Vu le tiê za sluæ nim pëe la ri ma pre dao je priz na nja DA NI ME DA U ZAG RE BU, STU DE NOGA S otvo re nja Da na me da Piπe: Miroslav Mrkobrad Foto: M. Mrkobrad Da ni me da u Za gre bu, od stu de noga, po nov no su raz ve se li li Za grepëa ne i nji ho ve go ste, ali i proiz voappleaëe ove najz dra vi je na mir ni ce. VeÊ tra di cio nal na, peta po re du ma ni fe sta ci ja πto ju je i ove go di ne or ga n izi rao Grad ski ured za po ljo pri vre du i πu mar stvo Za gre ba oku pi la je 52. pëe la ra iz tri æu pa ni je - Za gre baë ke, Bje lo var sko-bi lo gor ske i Ko priv nië kokriæe vaë ke, ko ji su na Tr gu ba na Je laëiêa tri da na izla ga li svo je proiz vo de. Ma ni fe sta ci ju je, u prisut no sti broj nih gosti ju i uz va ni ka te pëe la ra iz Za gre ba i oko li ce, u ho te lu The Re gent (Es pla na de) u Za gre bu otvo rio proëel nik Grad skog ure da Darko Vu le tiê, ko ji je tom pri li kom ka zao ka ko je æe lja Gra da da i na ovaj naëin po tak ne joπ veêu proiz vod nju me da na po druë ju Za gre baë ke æu pa ni je te isto dobno omo guêi kup ci ma da lakπe doappleu do nje ga. U Za gre bu dje luje pet pëe lar skih udru ga, ne ke s du go go go diπ njim isku stvom, ko je o kup lja ju oko 300 pëe la ra s oko koπ ni ca. U svr hu poti ca ja proiz vod nje me da, istaknuo je Vu le tiê, ide i od lu ka o po ti ca ju od 40 ku na po pëe linjoj za jed ni ci. Po moê nik u Mini star stvu go spo dar stva, ra da i po du zet niπ tva Ivan BraËiÊ istaknuo je da u Hr vat skoj ima dovolj no pri rod nih i znan stve nih pret po stav ki da se pëe lar stvo i proiz vod nja me da po dig nu na joπ viπu razi nu i da je zbog to ga Skupina od 19 ap sol ve nata iz sa πum sko gospo dar skog odje la u marskog fa kul te ta u Za gre bu pro sla vi la 16. stu de noga 45. obljet ni cu! Te go di ne ap sol vi ra lo je 65 stu de na ta, a ge ne ra ci ja je dala osam ma gi sta ra, Ëe ti ri dok tora znanosti, jed nog re do vi tog i dva iz van red na Ëla na Aka de mije πu mar skih zna no sti, jed nog sveuëi liπ nog pro fe so ra, te mnoge dru ge istak nu te πu ma re - privred ni ke. Kako smo saznali, dvadeset- Ëetve ro ko le gi ca i ko le ga ni je potr eb no razra di ti mo del po tica ja. Tom pri li kom pred stav ljena je i no va knji ga doa je na zagre baë kog pëe lar stva Stje pa na Maj se ca, PËe la re nje LR i AZ koπ ni ca ma, a dr. sc. Do na tela Ver ba nac odræa la je za nimlji vo pre da va nje o me du kao najz dra vi joj na mir ni ci. De se tero po je di na ca i usta no va pri mi- Proπ lo je sa mo 45 go di na! Sa su sre ta ap sol ve na ta ge ne ra ci je 61. viπe meappleu æi vi ma, dok su osta li bili spri jeëe ni ili se na la ze na ne pozna tim adre sa ma. Ni pro fe so ra koji su pre da va li viπe ne ma, pro sla vi je pri su stvo vao sa mo prof. dr. sc. Ivo Kneæe viê, ko ji je s tom ge ne raci jom kao asi stent za poëeo svoj na stav nië ko-znan stve ni put. Slav lje ni ke je u zgra di u marskog fa kul te ta pri mio de kan prof. dr. sc. Jo zo Fra njiê sa svojim pro de ka ni ma dr. sc. Mi la nom Orπa niêem, dr. sc. Ruæi com Be ljo- LuËiÊ, dr. sc. Ti bo rom Pen te kom i dr. sc. Dar kom Mo ti kom. Oni su pred sta vi li sadræa je na stav nog pro gra ma i pro mje ne ve za ne za lo je i priz na nja za do pri nos raz vo ju pëe lar stva Mu drost je u pëe li. Na kra ju trod nev ne ma nife sta ci je, 26. stu de noga, na Tr gu ba na Je laëiêa odræa na je od 12 do 14 sa ti i hu ma nitar na pro da ja me da u ko rist Udru ge za te ra pij sko ja ha nje Kri la. (m) Piπe: Frane GrospiÊ, dipl. ing. Pro sla vi su pri su stvo va li di plo mi ra ni inæe nje ri Jo sip Blaæe ko viê, Jo sip Cvit ko viê, Kar lo DevËiÊ, Fra ne Gro spiê, Dra gu tin Jam bro viê, Da vo rin Ka pec, Zvo ni mir KoπËe viê, Ma to Mi ha niê, Fra njo Mli na riê, MomËi lo Osto jiê, Srapplean Po po viê, Gra cia no Ru biê, Da mir RuæiÊ, To mi slav Sti gleit ner, Mla den Ton ko viê, Bran ko Tr bo viê, Jan ko Va si lje viê, te dok to ri zna no sti Vic ko IvanËe viê i Ju raj Me dve do viê. pri mje nu Bo lonj skog sporazuma, te ne ka daπ nje stu den te upoz na li sa sadræa ji ma no vih fa kul tet skih pro sto ra, ko ji Êe omo guêi ti mo der no ob razo vanje, us klaapplee no s osta lim fa kulte ti ma EU. Bivπi stu den ti pri sje ti li su se stu dent skih da na, prak se i ek skur zi ja, te uz do mje nak u ugod noj at mo sfe ri pro ve li neza bo rav ne tre nu ke. Po nov ni sa sta nak na javljen je za 50. ob ljet ni cu! 39

42 turistiëka razglednica PutniËka agencija Hrvatske πume ID COD: HR-AB Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb Tel. 01/ , faks LO VI TE UBA Na kon lo va, od mor u me di te ran skom okruæe nju lu gar ni ce Ubaπ Uz ga ja liπ te div ljaëi Ubaπ nala zi se na po druë ju u ma ri je La bin i je di no je lo viπ te u Istri ko jim go spo da re Hr vat ske πume. Zau zi ma povrπi nu od 486 ha i smjeπ te no je na ma lenom po luo to ku s tri stra ne okruæeno mo rem, pa je ideal no prirod no uz ga ja liπ te je le na lo pata ra i sr ne. Lo viπ te je ob raslo gu stom πu mom hrasta cr ni ke i ti pië nom me di te ran skom vege ta ci jom. Hr vat ske πu me, Upra va πuma Bu zet i u ma ri ja La bin po- UP RA VA U MA POD RUÆ NI CA BU ZET Na se lje Go riëi ca BU ZET U MA RI JA LA BIN sljed njih su go di na pu no ula gali u lo viπ te, osobito u lo vaë ku kuêu (lu gar ni cu) ko ja se uklo pila u pri rod ni am bi jent pre dje la Ubaπ. Ta ko lov ci i go sti na kon lo va i bo rav ka u pre k rasnoj medi te ran skoj pri ro di mo gu uæi vati u mi ru i dobroj hrani u lo vaëkoj kuêi za od mor. Da nas je za hva lju juêi br zim i mo der nim cestama i au to mobi li ma sva ko lo viπ te bl izu. Ta ko od Pu le do Ubaπa ne ma viπe od 30-ak km, a od Za gre ba je do loviπ ta ma nje od 200 km. 40

43 æivot STOCKH OLMS KA KON VEN CI JA Na dnev nom re du po sljed nje ovo go diπ nje, 23. sjed ni ce Hr vat sko ga sa bo ra naπao se i Pri jed log za ko na o potvrapplei va nju Stock holm ske kon ven ci je o po sto ja nim or gan skim oneëiπêu juêim tva ri ma. Tu je kon ven ci ju Re pu bli ka Hr vat ska pot pi sa la joπ go di ne, a ka ko je rijeë o zaπ tit nim sred stvi ma ko ja se neizravno do tiëu i πu mar stva, pre no si mo priopêe nje Mi ni star stva zaπ ti te oko liπa, pro stor nog ureapplee nja i gra di telj stva, nad leæ noga za pro voapplee nje Kon ven ci je. InaËe, in te gral ni tekst Kon ven ci je moæe se naêi na web stra ni ci Mi ni star stva to do no si Stock holm ska kon ven ci ja o po sto ja nim oneëiπêu juêim tva ri ma Re pu bli ka Hr vat ska potpi sa la je Stock holm sku kon ven ci ju o po sto janim or gan skim oneëiπêujuêim tva ri ma 23. svib nja go di ne. Mi ni star stvo zaπ ti te oko liπa, pro stor nog ureapplee nja i gra di telj stva (MZO PUG) nadleæ no je ti je lo za pro ved bu svih ak tiv no sti ve za nih za po sto ja ne or gan ske oneëiπêu juêe tva ri prema ovoj kon ven ci ji. Potvrapplei va njem Stock holmske kon ven ci je o po sto ja nim organ skim oneëiπêu juêim tva ri ma, Re pu bli ka Hr vat ska ispu nja va svo ju ob ve zu pre ma Na cio nalnom pro gra mu Re pu bli ke Hr vatske za pri druæi va nje Eu rop skoj uni ji za go di nu. Po sto ja ne or gan ske one- ËiπÊu juêe tva ri obu hvaêa ju iznimno ve li k broj spo je va ko ji se mo gu svr sta ti u Ëe ti ri glav ne sku pi ne, na te me lju nji ho va πtetnog utje ca ja na oko liπ: - pe sti ci de - sred stva ko ja se ko ri ste za zaπ ti tu bi lja od πtetoëi na, suz bi ja nje na met ni ka na lju di ma i æi vo ti nja ma te πtet ni ka u ur ba nom okruæe nju, za zaπ ti tu dr va i tek sti la i dru go, - ha lo ge ne de ri va te ug lji kovo di ka (PCB) - sred stva ko ja se ko ri ste za ËiπÊe nje i od maπêi vanje u me tal noj, me ta lo pre raappleivaë koj i tek stil noj in du stri ji, - po li ci klië ke aro mat ske uglji ko vo di ke ko ji se ispuπ ta ju u at mo sfe ru iz pro ce sa iz ga ra nja go ri va, te - diok si ne i fu ra ne ko ji se ispuπ ta ju u at mo sfe ru pri ne potpu nom iz ga ra nju go ri va iz stacio nar nih ili mo bil nih iz vo ra te pri ter mië koj obra dbi ot pa da. Kon ven ci jom se ureappleu je zaπ ti ta zdrav lja lju di i oko liπa mje rama ko ji ma Êe se sma nji ti ili uklo ni ti ispuπ ta nje po sto ja nih or gan skih oneëiπêu juêih tva ri za 12 vr sta pe sti ci da od no sno ke mika li ja na ve de nih u Do da ci ma A, B i C Kon ven ci je. Mje re iz Kon ven ci je obuhvaêa ju za bra nu proiz vod nje i po troπ nje, od no sno ogra niëe nje stav lja nja u pro met za po je di ne vr ste ke mi ka li ja pre ma do daci ma A, B i C Kon ven ci je, te nji ho vo od la ga nje na oko liπ no pri hvat ljiv naëin jer je rijeë o opa snom ot pa du. Kon ven ci jom se stran ke ob ve zu ju: - do ni je ti na cio nal ne proved be ne pla no ve za sma nje nje ispuπ ta nja emi si ja ovih tva ri u at mo sfe ru, u ro ku dvi je go di ne od stu pa nja na sna gu ove konven ci je, - pri mi je ni ti naj bo lje raspoloæi ve teh ni ke za sve no ve iz vo re i iz vo re ko ji Êe se mo dern izi ra ti, - do ni je ti stra te gi ju go spoda re nja ot pa dom na sta lim odla ga njem ot pad nih po sto ja nih or gan skih oneëiπêu juêih tva ri, - po ti ca ti pro mi ca nje pruæanja in for ma ci ja pu tem ob razovnih pro gra ma, se mi na ra i ra dioni ca o pro cje ni opa sno sti i rizi ka, o sma nje nju opa sno sti, o mo guêno sti ma ukla nja nja ovih tva ri ili sma nji va nja nji ho ve upo ra be te o mo guêim al ter na ti va ma sve koli koj jav no sti, - po ti ca ti istraæi va nje, raz voj i praêe nje sta nja. Pe sti ci di - Upo ra ba pe sti ci - da u Hr vat skoj je ureapplee na Za konom o zaπ ti ti bi lja (1994.) te se pe sti ci di smi ju stav lja ti u promet i pri mje nji va ti sa mo ako ima ju odo bre nje Mi ni star stva po ljo pri vre de, πu mar stva i vod noga go spo dar stva. Pe sti ci di ko ji su pred met ureapplee nja Stock holm ske konven ci je ne ko ri ste se u Re publi ci Hr vat skoj. Po li klo ri ra ni bi fe ni li (PCB) - Stock holm skom konven ci jom de talj no se ureappleu je pi ta nje po stu pa nja s po stojeêim ureapplea ji ma ko ji sadræe PCB, te se da je mo guê nost dræa va ma da traj no uklo ne ova kve ureapplea je do go di ne. Pre ma po da ci ma pri kuplje nim ti je kom in ven ta r iza ci je u go di ni, te na te me lju pro vje re in ven ta ra ko ja je obav lje na u go di ni, u Hr vat skoj su iden ti fi ci ra ne slje deêe ko liëi ne ureapplea ja s PCB spo je vi ma: kon den za to ra ukup ne teæi ne kg te tran sfor ma to ra ukup ne teæi ne kg, od no sno ukup no se u Hrvat skoj ko ri sti opre ma ukupne teæi ne 1, kg. U skladu sa Za ko nom o ke mi ka li ja ma (NN 150/2005) i Popisom opa snih ke mi ka li ja Ëi ji je pro met za bra njen, odno sno ogra niëen (NN 17/06), u Hr vat skoj je dopuπte na upo ra ba PCB-a smo za potre be odræa va nja po sto jeêe opre me do kra ja nji ho va rada, od no sno dok opre ma ne po sta ne ot pad. Na te me lju Za ko na o otpadu, u do ni jet Êe se pro ved be ni pro pis ko jim Êe se pro pi sa ti po stu pa nje s PCB otpa dom te us kla di ti hr vat sko za ko no dav stvo s prav nom steëe vi nom Eu rop ske uni je. Pro ved ba ove kon ven ci je zah ti je vat Êe do dat na fi nan cijska sred stva iz Dræav nog proraëu na Re pu bli ke Hr vat ske za izra dbu plan skih i prav nih doku me na ta (stra te gi je, na cional noga pro ved be nog pla na s ak cij skim pla nom dje lo va nja, pro ved be nih pro pi sa) te poboljπa nja mo ni to rin ga po stoja nih or gan skih oneëiπêu juêih tva ri u oko liπu.

44