Strogo kontrolirani poæari 2. SlovaËko πumarstvo 4. Istra - zelena regija i turistiëka meka 8. uma Musapstan 18. Kako se nekad ribarilo na Dravici 28

Transcript

1 broj 117 Godina X., Zagreb, rujan 2006.»asopis za popularizaciju πumarstva ISSN Strogo kontrolirani poæari 2 SlovaËko πumarstvo 4 Istra - zelena regija i turistiëka meka 8 uma Musapstan 18 Kako se nekad ribarilo na Dravici 28

2 MjeseËnik flhrvatske πume«izdavaë: flhrvatske πume«d.o.o. Zagreb Predsjednik Uprave: Darko Beuk Glavni urednik: Miroslav Mrkobrad Novinari: Irena DevËiÊ-Buzov, Antun Z. LonËariÊ, Miroslav Mrkobrad, Vesna Pleπe i Ivica TomiÊ UreappleivaËki odbor: predsjednik Branko MeπtriÊ, Ivan HodiÊ, Mladen Slunjski, Herbert Krauthaker,»edomir KriæmaniÊ, Æeljka Bakran Adresa redakcije: Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb tel.: 01/ faks: 01/ direkcija@hrsume.hr miroslav.mrkobrad@hrsume.hr Uredniπtvo se ne mora uvijek slagati s miπljenjima autora teksta. Priprema i tisak: AKD, Zagreb, Savska c. 31 Naklada: 6200 CJENIK OGLASNOG PROSTORA Jedna stranica (1/1) 3600 kn; pola stranice (1/2) 1800 kn; treêina stranice (1/3) 1200 kn; Ëetvrtina stranice (1/4) 900 kn; osmina stranice (1/8) 450 kn. Unutarnje stranice omota (1/1) 5400 kn; 1/2 stranice 2700 kn; 1/3 stranice 1800 kn; zadnja stranica 7200 kn (tu stranicu nije moguêe dijeliti). U ovu cijenu nije uraëunat PDV koji plaêa oglaπivaë. Naslovna stranica: Bijeg u visinu - Zlatko LonËariÊ

3 u ovom broju RU JAN Fe sti val Dani sla vonske πu me Du gu πu mar sku tra di ci ju Sla vonci Ëu va ju i nje gu ju, iz meappleu osta log, i odræava njem fe sti va la Da ni sla vonske πu me, uz Da ne hr vat sko ga πumar stva najz naëaj ni je ma ni fe sta ci je i pro midæ be πu mar ske dje lat no sti. I ovog odiπ nji Fe sti val, ko ji se od 7. do 10. ruj na tra di cio nal no odræa va u Naπi ca ma (naπ Ëa so pis upra vo je u ti sku pa Êe mo o Da ni ma opπir ni je pisa ti u slje deêem bro ju), nu di bo gat pro gram i struë nih te ma i do gaappleanja vez nih uz πu mar stvo. Pr vo ga da na, u Ëetvr tak 7. ruj na na veëer, pozornost pri vlaëi pre dava nje o suπe nju hrasta luæ nja ka, a tom pri li kom bit Êe otvo re ne i dvi je izloæ be: Ko lek ci ja oruæ ja pri vat nih ko lek cio na ra naπië koga kra ja te lovaë kih tro fe ja, i veê poz na ta izloæ ba u ma okom πu ma ra. Za pe tak (8. ruj na) pre dviapplee no je meappleu na rod no sa vje to va nje o ob nov lji vim iz vo ri ma ener gi je naslov lje no Bioe ne r gi ja iz πu mar stva i po ljo pri vre de kao ene rgent, gdje Êe emi nent ni struë nja ci go vo ri ti o toj znaëaj noj te mi. Bit Êe ri jeëi i o gljivar stvu, na po seb nom preda va nju. Su bo ta je tra di cio nal no dogaappleaji ma naj bo ga ti ji dan, ka da se Fe stival sluæ be no i otva ra, a slije di na tjeca nje sje kaëa pet sla von skih upra va πu ma, izloæ ba πu mar ske opre me pa na tje ca nje u ku ha nju Ëo ban ca, u pote za nju ko no pa, razliëi te ra dio ni ce (pëe la ri, glji va ri, pla ni na ri). U ne dje lju 10. ruj na na a ra nija di Êe se lo vi ti ri ba, odræat Êe se atlet ska utr ka te bi ci kli ja da, pla ni nari iz PD Krn di ja or ga n izi rat Êe svoj izlet, a sve Êe zavrπi ti roappleen dan skim kon cert om Do ri za roappleen dan u ZaviËaj nom mu ze ju u Naπi ca ma. Po bro ji li smo sa mo ne ke od vaæni jih do gaapplea ja (za ba vu uz broj ne glazbene sa sta ve te na stu pe fol klornih skupina ni smo ni spo me nu li), a oni ko ji na vra te u Naπi ce pro naêi Êe joπ po neπ to za se be. Meappleu ostalim, moæ da, i upoz na ti ovaj sta ri gra diê ko ji se pr vi pu t spo mi nje i ko ji su kao po sjed pri je 230 go di na ku pi li gro fo vi Pe jaëe viê i dræa li ga do go di ne. Sto ga tre ba po gle da ti i cr kvu sv. An tu na Pa do van skog, sta ri dvo rac gro fa Pe jaëe viêa, mau zo lej i ka pe li cu uz ko je se na la zi i grob kon te se Do re Pe jaëe viê. (m) UMSKI POÆARI Strogo kontrolirani poæari SLOVA»KO UMARSTVO U Namestovu se dobro æivi od - smreke! O TE ENOST UMA Kod veêine stabala kriteriji oπteêenosti ujednaëeni HRVATSKE REGIJE Zelena regija i turistiëka meka s bogatom kulturno-povijesnom baπtinom LIKA Vojska Ëiji je najveêi neprijatelj - vrijeme OTPAD Odlagaliπte otpada Bazjaπ bit Êe zatvoreno do kraja godine 17.»UDESNA PRIRODA TisuÊljetne masline ZA TI ENA PRIRODA uma Musapstan zelena je oaza u zaleappleu Zadra Mirovina od Sunca MALA ENCIKLOPEDIJA UMARSTVA Hrastovi (Quercus) (3) POVIJEST UMARSTVA Tradicija ureappleivanja πuma stara stotinjak godina KOPA»KI RIT Kako se nekad ribarilo na Dravici ZDRAVI ÆIVOT Deset tajni dugog i zdravog æivota 32. SVJETSKO PRVENSTVO SJEKA»A Male pogreπke odnose velike bodove SLOVA»KA Atrakcija na obali jezera Oravska priehrada 35. BA TINA Boπkarini opet na cijeni! 36. KULTURA Tambura se spominje joπ u drugom tisuêljeêu pr. Kr. 37. LOVSTVO OtpoËeo svadbeni jelenski pir 38. LOVA»KI PSI SlovaËki gonië 40. TURISTI»KA RAZGLEDNICA Uz loviπta na Velebitu svakako treba posjetiti i Krasno! 1

4 πumski poæari KA KO JE OVO GA LJE TA BI LO U DAL MA CI JI I IST RI Stro go k Iz nad Kaπ te la go rje la je i vi so ka πu ma Na jo pa sni je je bi lo u Vi la niji gdje je poæar doπao da sa mih kuêa. KuÊe su spaπe ne, a u gaπe nju su su dje lo va la i dva ka na de ra i he li kop ter, va tro ga sci, πu mar ske op hod nje ko je sva kod nev no obi la ze te ren te rad ni ci πu ma ri je. Sr panj Êe se u split skoj Upra vi πu ma pam ti ti kao mje sec s naj viπe poæa ra To ne Ëu di jer tem pe ratu re su ta da ne ri jet ko pre la zi le 35 C. Ko lo voz veê dru gu go di nu za re dom do no si viπe kiπe pa se ta ko i broj ka od stoti njak poæara do kra ja ko lo vo za u naj veêoj πum skoj upra vi ne bi tre ba la sma tra ti tra gië nom. To viπe πto je u nji ma (iz)go rje lo tek oko 2500 ha πu ma i πum skog zem ljiπta, od Ëe ga 2000 ha u dræav nom vla sniπ tvu. Pa ka da se i to raπë lani, ispa da da je naj viπe go rje la πi ka ra i ma ki ja (880 ha) i (sa mo) 83 ha vi so kih πu ma. Us pjeπ no sti bor be pro tiv poæa ra po sljed njih go di na pri do ni je la je, uz vre me ske uvje te, i do bro or ga n izi ra na pre ven ti va. - S 26 mo trio ni ca i 76 mo tritelj skih mje sta te 89 op hod nji od ko jih su 24 au to mo bil ske, a tri op hod nje bro dom, pre mreæili sm o ci je lu Upra vu i stvo ri li uvje te da sva ki poæar na vri jeme uoëi mo i lo ci ra mo te br zo dje lu je mo - kaæe Dra gi ca Æa ja, ru ko vo di te lji ca eko loπ kog odjela u split skoj Upra vi. U pla nu je po d iza nje joπ se dam mo trio ni ca, a u pro tu poæar nu pre ven ti vu u Spli tu ove je go di ne pla ni ra no uloæi ti 18 mi li ju na ku na. Us pjeπ nog spr jeëa va nja i gaπe nja poæa ra ne ma bez mreæe πum skih pro met ni ca pa se ta ko pla ni ra i iz grad nja no vih 40 km πum skih pro sje ka s ele men ti ma ce sta, a dio sred stava iz dvo jit Êe se i za odræa va nje ne kih po sto jeêih, kaæe dipl. ing. Æa ja. Ona po seb no istiëe vr lo do bru su rad nju sa Æu pa nijskom va tro ga snom za jed ni com i do bro volj nim va tro ga snim druπ tvi ma gdje je s 33 DVD-a pot pi san ugo vor o preu zi ma nju di je la po slo va mo tre nja. Do bra je su rad nja i s T-Mo bi lom ko ji je ustu pio 247 mo bil nih te le fo na za uspo stav lja nje su sta va ve za ta ko da su mo tri te lji u sva kom tre nut ku po ve za ni s Va tro gasnom za jed ni com, po li ci jom te 2

5 on tro li ra ni poæa ri Piπe: Miroslav Mrkobrad Snimio: M. Mrkobrad Do kra ja ko lo vo za u Hr vat skim je πu ma ma za bi ljeæe no 158 poæa ra od Ëe ga 142 na krπu, u ko ji ma je za hvaêe no 4115 ha πu ma i πum skog zem ljiπ ta, opet gotovo sve u obal nom i prio bal nom di je lu (4038 ha). Ako ne bu de no ve veêe va tre ne sti hi je, ri jeë je o povrπi na ma ko je ne bi tre ba le izaz va ti po se bnu za bri nu tost. Obiπ li smo ti je kom ljet nih mje se ci dio poæa riπ ta u upra va ma πu ma Split i Bu zet u ko ji ma je naj viπe go rje lo i uvje ri li se da je pro tu poæar na pre ven ti va viπe ne go do bro or ga n izi ra na. Ovo je priëa s te re na Pre djel Ru di ne TreÊa ni ca osta lim usta no va ma s ko ji ma se koor di ni ra no ra di. Kao i u dru gim krπ kim uprava ma u ko ji ma je opa snost od poæa ra lje ti naj veêa, deæu ra se od 1. lip nja do 15. ruj na. Obiπ li smo dio poæa rom zahvaêe nih povrπi na u u ma ri ji Split iz nad Kaπ te la Sta rog te jed nu mo trio ni cu iz nad Kli sa s ko je Split leæi na dla nu. Naj veêih pet Pet naj veêih πum skih poæa ra (do sa da) zbi lo se u srp nju. Met ko viê, 1045 ha (23. srp nja) Go spiê, 817 ha (18. srp nja) Knin, 300 ha (18. srp nja) Pag (273 ha) (16. srp nja) Split 16 ha ( 25. srp nja) - U poæa ru u πum skom pre djelu Ru di ne TreÊa ni ca iz go rje lo je 17 ha πu ma i πum skog ze mljiπ ta - upoz na je nas s det lji ma An drea Ru bin, re vir ni ca u split skoj u mari ji. - Prem da je rijeë u pr izem nom raπêu, o ma ki ji, sva ki poæar loπ je za eko su stav, za iz gled oko liπa, za tu r izam. Iz go rje lo je i neπ to vi so kih πu ma, a ukup na πte ta, da kle ona na drv noj ma si te neizravna ko ja se od no si na opêeko ri sne funk ci je, pro cje nju je se na pribliæno 7,8 mi liju na ku na - kaæe re vir ni ca. Poæar i do kuêa! Viπe poæa ra na ta ko ma lom pro sto ru, pa Ëak u isto vri je- me, upuêu je na mo guê nost da je rijeë o pod me ta nju. No to je uvi jek teπ ko do ka za ti ako ne kog ne uhva ti te na dje lu pa Êe i ovaj pu t osta ti sa mo sum nje, go vo ri Bo ris»er ne ha, ru ko vo di telj Odje la za eko lo giju u bu zet skoj Upra vi πu ma, dok obi la zi mo ne ko li ko ma njih zgariπ ta u u ma ri ji Bu je. SreÊa je da su naπe do jav ne sluæ be poæa re pri mije ti le na vri je me pa su brzom in ter ven ci jom va tro ga snih po stroj ba ugaπe ni. Potkraj srp nja Istra bi ljeæi 19 πum skih poæa ra od poëet ka go dine, od Ëe ga naj viπe na po druë ju Bujπ ti ne (11). U nji ma je opoæare no 222 ha, uo biëa je no viπe u pri vat nim πu ma ma (155) ne go u dræav nim. Izravna πte ta bi la je pro ci je nje na na pribliæno 293 ti suêe ku na, no ona neizravna po razliëi tim osno va ma opêekori snih funk ci ja πu ma (zaπ ti ta, tu ri stië ka va lo r iza ci ja pro sto ra) viπestruko je veêa. Naj veêi po je di naë ni poæar do go dio se u pul skoj u ma riji gdje je bi lo za hvaêe no 106 ha, od Ëe ga dio dræav nih (vi so kih) πu ma te veêim di je lom pri vat ne povrπi ne ma ki je i ga ri ga, dok je u u ma ri ji Bu je naj veêi poæar bio u pre dje lu Far naæi ne gdje je go rje lo 34 ha. Na jo pa sni je je bi lo u Vi la niji gdje je poæar doπao da sa mih kuêa, kaæe re vir nik Bo ris Bogdan dok s njim i upra vi te ljem u ma ri je Bu je Ale nom e nom ho da mo oko kuêa ko ji ma se poæar pri bliæio na ne ko li ko meta ra. Spaπe ne su, a u gaπe nju su su dje lo va la i dva ka na de ra i heli kop ter, va tro ga sci, πu mar ske op hod nje ko je sva kod nev no Iz go rje la πi ka ra Pre djel Vi la nia - poæar je doπao do kuêa 3

6 se do br od - sm Mo trio ni ca iz nad Kli sa U Na me Pri rod na ob no va bu kve Naj veêi poæar u Bujπ ti ni bio je u pre dje lu Far naæi ne obi la ze te ren te rad ni ci πu ma rije. I ov dje spo mi nju mo guê nost da su poæa ri pod met nu ti jer ka ko obja sni ti Ëi nje ni cu da u jed nom da nu, 17. srp nja, iz bi ju Ëe ti ri poæa ra ne dale ko je dan od dru go ga! To ujed no znaëi da su lju di joπ uvi jek ne za mje nji vi i da ka mere ko je su po stav lje ne, njih 14, joπ uvi jek ne po kri va ju ci je li te ren. U pri pre mi je po stav lja nje joπ 14 ka me ra ka ko bi po druë je ci je le Istre bi lo pre mreæe no vi deonadzo rom, no to je po sao u ko ji su za jedn ië ki uπ li Va tro ga sna za jedni ca Istar ske æu pa ni je i Hr vat ske πu me i u ko jem joπ tre ba do go vori ti ovla sti i od go vor nost. Osim Bujπ ti ne i Pu le poæa ri ti je kom pr va dva iz nim no vruêa ljet na mje se ca ni su mi moiπ li ni Po reë. Ta mo je u pre dje lu Ve le Mu kle, na vi so rav ni iz nad ri je ke Mir ne, poæar za hva tio povrπi nu od Ëak 25 ha, od Ëe ga 7 ha bo rovih πu ma. I ov dje su tek ka na de ri, uz po moê va tro ga sa ca i πu marskih rad ni ka, kaæe upra vi telj poreë ke u ma ri je»e do Kriæ ma niê, us pje li sa ni ra ti poæar. No, ve li on, osta je pro blem na go rje lih bo ro vih sta ba la po neg dje i za vidnih pro por ci ja, ko ji u ova kvom sta nju ni ko mu ne tre ba! Na po druë ju Upra ve πu ma Bu zet ti je kom ljet nih mje se ci sva kod nev no te ren obi la zi 21 op hod nja, a ukup no se, osim spo me nu tim vi deo ka me ra ma, te ren mo tri s 21 mo trio ni ce ta - ko da je, kaæe»er ne ha, ci je la Upra va do bro po kri ve na. Upra va πu ma Na me s to vo (Le sni za vod) jed na je od 26 upra va Slo vaë kih dræav nih πu ma (Lesy SL π.p.) sa sje diπ tem u Ban skoj By stri ci. Uz πum ske tu su i dvi je spe ci ja l izi ra ne upra ve, za meha n iza ci ju i sje me nar stvo. Ova dræav na tvrt ka go spo da ri s neπ to viπe od mi li jun ha πu ma, πto je 38 posto svih πu ma u Slo vaë koj. - Naπa upra va go spo da ri s ha πu ma raspo reapplee nih u tri πu ma ri je - Oravsky Pod zamok, Orav ska Pol ho ra, Za ka mene, i go diπ nje sjeëe oko m 3 drv ne ma se - pred stav lja ukrat ko Le sni za vod nje gov Ti pië na smre ko va πu ma u bl izi ni Na me sto va 4

7 slovaëko πumarstvo sto vu o æi vi re ke! di rek tor Jo sef He rud, dipl. ing. To je upra va ko ja æi vi od smreke ko ja Ëi ni 75 posto eta ta! Joπ je neπ to viπe je le (5 posto), dok osta tak ot pa da na sve dru ge vrste, ja vor, bu kvu i dru go. Ula skom u EU u slo vaë kome se πu mar stvu do sta to ga promi je ni lo, ne baπ sve na bo lje. Sa da je u Upra vi za po slen 151 rad nik, od Ëe ga po lo vi ca πu ma ra inæe nje ra, dok osta li ra de u razliëi tim ser vi si ma, skla diπ ti ma, ad mi ni stra ci ji. Sve po slo ve, od sjeëe, pri vlaëe nja i pri je vo za do ra do va na uz ga janju πu ma, obav lja ju pri vat ni ci, i ta ko je od go di ne. to su do ni je le pro mje ne? - Zna te πto? Svi rad ni ci ko ji su ne kad ra di li kod nas sa da LESNY ZAVOD NAMESTOVO Slo vaë ke dræav ne πu me (Lesy SL π.p.) or ga n izi ra ne su tro sloj no, ima ju 26 πum skih te dvi je spe ci ja l izi ra ne upra ve. Go spo da re s 38 posto πu ma, dok je 52 posto u pri vat nom vla sniπtvu. Pred stav lja mo u krat kim cr ta ma jed nu od upra va, onu u Na me sto vu, na sje ve ru Slo vaë ke, ko ja go spo da ri s ha πu ma i ima go diπ nji etat od pribliæno ku bi ka ra de za po du zet ni ke ili su to sa mi po sta li. Æu re se da bi napra vi li πto viπe, ra deêi Ëe sto ne kva li tet no. Naπe je sa da da ih kon tro li ra mo i to Ëi ni mo. Dipl. ing. Jo sef He rud Pro pu sti i loπ rad kaæ nja va ju se ne ri jet ko obu sta vom 20 pa i 30 posto ugo vo re ne ci je ne. Kul tu ri ra da mo ra mo se uëi ti i do go vo re no poπ to va ti - ve li di rek tor He rud. U Na me sto vu, a ni u ci je lim Slo vaë kim πu ma ma ne ma proble ma s pla sma nom dr va! Da je i viπe sve bi proπ lo, tvr di di rek tor. Svu ro bu preuz me drv na in dustri ja, a dr vo iz pri vat nih πu ma, πto ni je za ne ma ri va ko liëi na, iz vozi se, uglav nom u Polj sku. Pri vat ni ci ma je sa da opêe ni to bo lje, iz EU do bi va ju i po ti ca je za sad nju no vih povrπi na, dok dræav no πu mar stvo pod li jeæe ne kim ogra niëe nji ma iz EU. - To se po seb no od no si na Na tu ru ko ja pro pi su je sve veêe stup nje ve zaπ ti te πu ma, a tu su i broj ne udru ge ze le nih - kaæe He rud. Dru gi je pro blem s ko jim se su sreêe mo znatno po veêan na pad smre ko va pot kor nja ka na πu mu posljednjih 10 go di na. La ni je, pri mje ri ce, bi lo za raæe no 19 posto smre ko vih sa sto ji na, ove go di ne Ëak 50 posto! S ob zi rom na to da su πu me na ve li koj nad mor skoj vi si ni, iz nad 1000 m, te da je u ovim kra je vi ma pu no sni je ga, Ëe ste su ne po go de i ka la mi te ti. Ta ko je zbog ve li kih sn je golo ma proπ le go di ne etat bio po veêan na m 3. U Tvr doπi nu, dvadesetak kilo me ta ra od Na me sto va, jed na je od pet sred njih πu mar skih πkola u Slo vaë koj. ko lo va nje tra je pet go di na, kroz πko lu go diπ nje proapplee oko 200 uëe ni ka, no tu se uz rad ob razu ju i od rasli. Na kon tri go di ne oni ko ji æe le mo gu poëe ti ra di ti kao πum ski rad ni ci u dræav nim πu ma ma. - Na treêoj go di ni je 50 posto prak se, oni ko ji na sta ve πko lova nje mo gu po sli je ma tu re iêi stu di ra ti πu mar stvo - kaæe di rektor πko le Jan VorËak. Za iz razi to na da re ne po sto ji joπ jed na moguê nost, oni mo gu iêi u»eπ ku na jed no go diπ nju spe ci ja l iza ci ju za rad na har ve ste ru i for var de ru. Spo me ni mo i da su, za razliku od hr vat ske πu mar ske sin dikal ne sce ne, u Slo vaë koj πu ma ri u jed nom sin di ka tu, i ne sa mo πu ma ri. Je din stve ni Sin di kat drva, πu mar stva i vo da obu hvaêa Ëla no va. Taj nik u sin dika tu An ton By stron kaæe da su ta ko jaëi, a za ovu go di nu pot pi sa no je pet ko lek tiv nih ugo vo ra za razliëi te dje lat no sti ko je obu hvaêa sin di kat. Piπe: Miroslav Mrkobrad Snimio: M. Mrkobrad Svi rad ni ci ko ji su ne kad ra di li kod nas, sa da ra de za po du zet ni ke ili su to sa mi po sta li. Æu re se da bi na pra vi li πto viπe, ra deêi Ëe sto ne kva li tet no. Naπe je sa da da ih kon tro li ra mo i to Ëi ni mo. Pro pu sti i loπ rad kaæ nja va ju se ne ri jet ko obu sta vom 20 pa i 30 posto ugo vo re ne ci je ne. U Na me sto vu, a ni u ci je lim Slo vaë kim πu ma ma ne ma pro ble ma s pla sma nom dr va! Da je i viπe sve bi proπ lo, tvr di di rek tor. Svu ro bu preuz me drv na in du stri ja, a dr vo iz pri vat nih πu ma, πto ni je za ne ma ri va ko liëi na, iz vozi se, uglav nom u Polj sku. Na me sto vo, sre diπ nji grad ski trg 5

8 oπteêenost πuma Pro cje na oπte Êe nih bu ko vih sta ba la Kro πnje sta ba la obië ne bu kve Kod ve Êi ne sta ba la kri te ri ji Te ren ski ko lo kvij o pro cje ni oπte Êe no sti obië ne bu kve i hra sta lu ænja ka odræan je na dvje ma plo ha ma u ma ri je Le ke nik, na po dru Ëju si saë ke po dru æni ce Hrvat skih πu ma Na po dru Ëju u ma ri je Leke nik (U P Si sak) odræan je 11. sr pnja te ren ski se mi nar za us kla applei va nje kri te ri ja pro cje ne oπte Êe no sti πu ma. StruË ni surad ni ci za eko lo gi ju Hrvat skih πu ma, po di je lje ni u skupine, u su rad nji s mr. sc. Pe trom Jur je- vi Êem iz di rek ci je te struë njaci ma iz u mar skoga in sti tu ta Ja s tre bar sko, dr. sc. Iva nom Se let ko vi Êem i mr. sc. Ne nadom Po to Ëi Êem, pro cje nji va li su stup nje ve oπte Êe no sti na dvje ma bi o in di ka cij skim plo hama (mre æa 16x16 km) s po 24 sta bla, u sa sto ji na ma obië ne bu kve i hra sta lu ænja ka. Po zorno st je us mje re na na osu to st (de fo li ja ci ju) i gu bi tak bo je li πêa, u uspo red bi s pot pu no ra zvi je nim, zdra vim i vi tal nim sta bli ma. Fo to al bum kao ko ri sno po ma ga lo - Radi svo applee nja su bjek tiv nih po gre πa ka na najma nju mo gu Êu mje ru, ko ri πteni su, kao ko ri sno po ma ga lo, fo to al bu mi s fo to gra fi ja ma kro πa nja ra zli Ëi tih oπte Êe nja. Na prvoj plo hi (obië na bu kva) oda bra na su i tri re fe ren tna sta bla. Oπte Êe no st i po æu tjelo st kro πa nja ra zv rsta va ni su za sva ko sta blo u po je di ne stup nje ve. Ta ko je nul ti stupanj bez oπte Êe nja kro πnje, a obu hva Êa do 10 po sto gu bitka li πêa. Prvi je stu panj sla bo oπte Êe nje od 11 do 25 posto, dru gi umje re no oπte Êe nje (gubi tak li πêa >25-60%), tre Êi stu panj zna Ëi ve li ko oπte Êe nje (>60-<100%), a Ëe tvrti po drazu mi je va pot pu no oπte Êe nje i sto po po stot ni gu bi tak li πêa. Gu bi tak bo je li πêa obu hva Êa pro cje nu od nul tog (do 10%, bez gu bit ka) do Ëe tvrto ga stup nja (100%, mrtvo sta blo). Prva plo ha po stav lje na je u go spo dar skoj je di ni ci Pe πêeni ca-cer je, pov rπi ne 17 ha, u odje lu 12 a, u 127-go di πnjoj bu ko voj sje me nja Ëi (πum ski pre djel Bur delj ). Drvna za li ha Po je di naë na ve Êa od stu pa nja uglav nom su re zul tat po gre πnog izbo ra lo ka ci je te ne pot pu nog pro ma tra nja kro πnje ti je kom pro cje ne, ali i ne do volj nog isku s tva pro cje ni te lja, ko ji se na svo me po dru Ëju su o Ëa va ju s dru gim vrsta ma drve Êa. 6

9 Piπe: Ivica TomiÊ Foto: I. TomiÊ Ti je kom ana li ze na de mon s tra cij skoj plo Ëi Pro pi sno obi lje æe no lu ænja ko vo sta blo Na plo hi hra sta lu ænja ka oπte Êe no sti ujed na Ëe ni izno si 9800 m 3, drvna ma sa po hek ta ru 579 m 3, a sred nji prsni pro mjer 43 cm. Dru ga plo ha smje πte na je u istoj go spo darskoj je di ni ci, u 126-go di πnjoj lu ænja ko voj sje me nja Ëi, pov rπine 9 ha, u odje lu 51 a. Drvna je za li ha 4850 m 3, drvna ma sa po hek ta ru 535 m 3, a sred nji pro mjer 36 cm. Po nov na pro cje na spornih sta ba la - Re zul ta ti procje na zor no su pri ka za ni na de mon s tra cij skoj plo Ëi, po plo ha ma, bro je vi ma i stup njevi ma oπte Êe no sti sta ba la, a pri kup lje ni po da ci bit Êe naknad no obra applee ni. Naj ve Êa odstu pa nja (15% - 60% ) uo Ëe na su kod bu ko vih sta ba la 2 i 9 na prvoj te lu ænja ko va sta bla broj 20 na dru goj plo hi (35% - 70%). Spor na sta bla joπ jednom su te me lji to pre gle da na i uz de talj nu ana li zu po nov no pro ci je nje na. Zak lju Ëe no je da su na ve de na od stu pa nja uglav nom re zul tat po gre πnog izbo ra lo ka ci je te ne pot pu nog pro ma tra nja kro πnje ti je kom pro cje ne, ali i ne do volj nog isku s tva pro cje ni te lja ko ji se na svo me po dru Ëju su o Ëa va ju s dru gim vrsta ma drve Êa. Premda su u po je di naë nim slu Ëa je vima kri te ri ji bi li u ra spo nu od vrlo bla gih do izra zi to oπ trih, kod ve Êi ne sta ba la pro cje na je oπte Êe no sti bi la kom pak tna i s dopuπtenim od stu pa njem, a kri te ri ji ujed na Ëe ni i za do volja va ju Êi. Vje æba njem do ujed na Ëava nja kri te ri ja - Cilj je ko lo kvija (se mi na ra) bio da se struë ni su rad ni ci za eko lo gi ju H -a izv je æba ju za obav lja nje bu du- Êih pro cje na i us kla de kri te ri je, ka ko bi pra Êe nje sta nja πu ma u Re pu bli ci Hrvat skoj bi lo πto pre ci zni je i kva li tet ni je. Tre ba pod sje ti ti da se u nas pro cje na za kon ti nen tal no i me di te ransko po dru Ëje pro vo di od go di ne, pre ma me appleu na rod noj me to do lo gi ji sta nja kro πa nja, kao po ka za te lja oπte Êe no sti πuma. In ten ziv no pra Êe nje sta nja πum skih eko su sta va u na πoj je dræa vi po Ëe lo go di ne. Na se mi na ru je do go vo re no da se ovo go di πnja pro cje na oπte Êe no sti πu ma oba vi do po lo vi ce ko lo vo za. Eko lo zi Hrvat skih πu ma na po dru Ëju u ma ri je Le ke nik 7

10 hrvatske regije IS TRA Naj va æni ja go spo dar ska gra na je tu ri zam. ZaËetke ra zvo ja suv re me nog tu ri zma u Is tri na la zi mo veê po Ëet kom 19. sto lje Êa. Da nas Istar ska æu pa ni ja ra spo la æe s kreveta u ho te li ma, tu ri stië kim na se lji ma, kam po vi ma, i u ukup nim smje πtaj nim ka pa ci te ti ma Re pu bli ke Hrvat ske su dje lu je sa 31 po sto. Ze le na re gi ja i tu ri stië ka Re zer vat lu ænja ka u Mo to vun skoj πu mi me ka s bo ga tom kul tur no- -po vi je snom ba πti nom Bri ju ni Pro te æu Êi se na vi πe od 3400 km 2 u tri dræa ve, od Ëe ga je naj ve Êi dio u Hrvat skoj, istar ska re gi ja pred nja Ëi ne samo po go spo dar skoj raz vi je no sti, do hot ku po sta nov ni ku, ne go je i pri mjer mul ti e tië no sti i mul ti kul tu ral nosti. Ona je tijekom sto lje Êa bi la mje sto do di ra mno gih na ro da i nji ho vih kul tu ra, o Ëe mu sv je do Ëi njezi na po vi je sna ba πti na kroz sa Ëu va ne spo me ni ke, knji æev na dje la, na Ëin svi ra nja so pi la... Is tra je i ze le ni po lu o tok na ko jem πu me za u zi ma ju 35 po sto pov rπi ne. Tu ri stië ka je me ka ko ju sva ke go di ne obi la ze no vov je kov ni no ma di i uæi va ju na njezi nim pla æa ma, u ze le nim se o skim oa za ma, do ma Êim je li ma i vi ni ma, u go sto lju bi vo sti. Is tra, naπ naj ve Êi po lu o tok, obu hva Êa pov rπi nu od 3476 km 2, a di je le ga tri dræa ve - Hrvat ska, Slo ve ni ja i Ita li ja. Naj ve Êi dio, 3130 km 2 ili 90 posto pov rπi ne, pri pa da Hrvat skoj. Od to ga se 2820 km 2 na la zi na po dru Ëju Istar ske æu pa ni je, a osta tak ad mi ni s tra tiv no-te rito ri jal no pri pa da Pri mor skogo ran skoj æu pa ni ji. Smje πte na je na sje ve ro i stoë nome di je lu Ja dra na. Ge o graf ski, gra ni ca Is tre pre ma sje ve ru pla nin ski je la nac i Êa ri ja, a pre ma isto ku pla nin ski ma siv UË ke. Di je li se na tri po ja sa. Ju æni dio (za pad na oba la) ko ji je naj ni æi, i ko jem obi lje æje da je zem lja crlje ni ca (ter ra ro ssa) zo ve se Crve na Is tra. Iznad nje pro te æe se ma lo vi πi po jas koji je zbog si vog la po ra do bio ime Si va Is tra i to je po dru Ëje sre di πnjeg di je la po lu o to ka. Naj vi πi je dio Bi je la Is tra; obuhva Êa pa di ne UË ke i istoë ni dio po lu o to ka, a na ziv je do bio po ka me ni tom tlu. Du æi na istar ske oba le za jedno s oto ci ma i oto Ëi Êi ma izno si 539 km. Za pad na je oba la ra zve de ni ja i du ga 327 km, a istoë na 212 km. Glav ni na je obale na krπkome i vap ne naë kom zem lji πtu. Po ta pa njem krπkih udu bi na na sta li su spe ci fië ni i ra z gra na ti za lje vi, kao me dulin ski za ljev, po reë ko i ro vinjsko pri mor je. Oba la obi lu je s mno go uva la, dub ljih za lje va i uπêa ri je ka. Pre ma po pi su sta nov ni π- tva iz 2001., u Is tri je æiv je lo sta nov ni ka ili 4,65 posto sta nov ni π tva Hrvat ske. Od to ga u gra do vi ma , a u op Êi na ma Po na rodno sti naj ve Êi je dio Hrva ta, 71 po sto, Ta li ja na 6,9 po sto, ali kao mul ti et nië ka sre di na u njoj æi ve i dru ge na rod no sti, Sr bi, Bo πnja ci, Al ban ci, Slo venci i dru gi. Osnov ne zna Ëaj ke pod neblju da je sre do zem na kli ma ko ja prev la da va duæ oba le, a pre ma unu tra πnjo sti postupno se mi- 8

11 Are na u Pu li Piπe: Vesna Pleπe Snimio: B. Pleπe i Arhiv To po lik i jan ska πu ma je nja i pre la zi u kon ti nen tal nu. Glav na su kli mat ska obi lje æja to pla i su ha lje ta, dok su zi me bla ge i ugod ne. Ko li Ëi na oborina po ve Êa va se od za pad ne oba le pre ma unu tra πnjo sti. Karak te ri stië ni su vje tro vi ju go, bu ra i ma e s tral. Za hva lju ju Êi ne pro pu snim fli πnim na sla ga ma, ovaj kraj ne osku di je va vo dom. Va æni ji pov rπin ski vo do to ci na podru Ëju Is tre su Mir na, Ra πa, Bo ljun Ëi ca, Dra go nja te ponor ni ca Pa zin Ëi ca i pov rπin ske aku mu la ci je, je ze ra Bu to ni ga i Bo ljun Ëi ca. Naj du æa istar ska ri je ka je Mir na, du gaë ka 53 km, izvi re kod Bu ze ta. Dru ga je po du æi ni (23 km) ri je ka Ra πa ko ja izvi re u»e piê kome po lju. Ve Êi gra do vi i op Êi ne u Is tri su Pu la, Pa zin, Po reë, Ro vinj, Umag, No vi grad, La bin, Bu zet, Mo to vun. Bla go va lo vi ti re ljef ni oblici uzdi æu se pre ma sre di πnjem di je lu po lu o to ka, a na sje ve ro i- sto ku, na pla nin skome ma si vu i Êa ri je i UË ke do sti æu svo ju naj vi πu toë ku. i Êa ri ja po Ëi nje u bli zi ni Trsta, a nad Ri jeë kim za lje vom do seæe naj ve Êu vi sinu, vrh Pla nik (1273 m). Za razli ku od i Êa ri je, UË ka je pla nina jed no stav nog obli ka, s dvi je strme pa di ne i oπ tro ocrta nim hrptom. Naj vi πa toë ka joj je Vojak, 1396 m. Istar ske su pla ni ne vap ne naë ke gra applee i bo ga te kr πkim po ja va ma. Prvi tra go vi ljud skog æivo ta na ovim pro sto ri ma vo de nas da le ko u pro πlo st, ka da su prvi na se lje ni ci Is tre æiv je li u πpi lja ma. O to me sv je do Ëi i na lazi πte πpilj skog Ëov je ka u πljun ku πpilje an da lja kod Pu le. U æe ljezno do ba (I. ti suê lje Êe pri je Krista) bi la je na se lje na naj ve Êim di je lom ilir skim ple me ni ma, Hi s tri ma (po ko ji ma je do bi la i ime), Li bur ni ma i Ja po di ma. Iz ilir skoga do ba osta la su i mno ga na la zi πta ma te ri jal ne kul tu re, po put utvrda na breæulj ci ma gra applee nih teh ni kom su ho zi da - ve li kim ka me nim blo ko vi ma. Po bje dom nad ilir skim pleme ni ma 50. go di ne pr. Kr. Ëi ta va Is tra do la zi pod vla st Rimlja na. Po sli je prve ko lo ni za ci je i ro ma ni za ci je au toh to no stanov ni π tvo bje æi u unu tra πnjo st po lu o to ka, dok se veê di je lom ro ma ni zi ra no sta nov ni π tvo vra Êa na oba lu gdje se po Ëi nju ra zvi ja ti i prvi gra do vi. Pro pa πêu Rim skoga Car s tva Is trom su naj pri je zav la da li Goti, a po sli je to ga Bi zant Ëi ja Êe vla st po tra ja ti do 788. U VI. i VII. sto lje Êu na ove pro sto re na se lja va ju se Sla ve ni πto ih je kao kme to ve do vo di la fra naë ka dræa va ko ja je u to doba vla da la po lu o to kom. Slaven ska ko lo ni za ci ja na stav lja se i sljedeêih sto lje Êa, pa su u 11. sto lje Êu ne po sred na za le applea grado va po go vo ru bi la sla ven ska, dok su se po tom ci ro ma ni zi ranih se lja ka za dræa li u ne kim se li ma ju æne i za pad ne Is tre. Sre di nom 15. sto lje Êa ovim kra je vi ma zav la da la je Ve ne cija, osim istoë ne oba le ko ja je potkraj 14. sto lje Êa do πla pod vla st Hab sbur go va ca, no ta da po Ëi nju i Ëe ste pro va le Tu ra ka, u ko ji ma su stra da la po seb no mje sta na i Êa ri ji i Pa zin ska gro fi ja, a epi de mi je ku ge u 15. i 16. sto lje Êu opu s tje le su Ëi ta ve kra je ve. Mi rom u Be Ëu Is tra je pri po je na Na po le o no vim Ilir skim pro vin ci ja ma, a veê do la zi pod vla st Au s tri je. Dru gu po lo vi cu 19. sto lje Êa te ra zdob lje I. sv jet skog ra ta obi- Iz doba vla da vi ne Rim lja na osta la su Her ku lo va vra ta, naj sta ri je sa Ëu va ne obram be ne zi di ne Pu le, sta re rim ske vi le, Sla vo luk Ser gi je va ca, am fi te a tar u Pu li. Od za πti Êe nih pri rod nih ob je ka ta naj po zna ti ji je Na ci o nal ni park Bri ju ni, pa mor ski re zer vat Lim ski ka nal, re zer vat πum ske ve ge ta ci je Mo to vun ske πu me, Park pri ro de UË ka, Park-πu ma i ja na pokraj Pu le, Orni to lo πki re zer vat Pa lud po kraj Ro vi nja 9

12 Bu zet Istar ske to pli ce Oto ci is pred Ro vi nja lje æa va ju bor be za na ci o nal nu i po li tië ku rav no prav no st hrvatskoga i slo ven skoga sta nov niπ tva u od no su na ta li jan sko. Hrvat sko je sta nov ni π tvo bi lo pre te æno ru ral no i osim di je la sve Êen s tva sla bo obra zo va no, dok je grad sko sta nov ni π tvo bi lo pre te æno ta li jan sko. Predvod nik bor be za hrvat ska pra va u Is tri bio je bi skup Ju raj Do bri la, ko ji je Istar skom sa boru u Po re Ëu upu tio zah tjev da uz ta li jan ski i hrvat ski po sta ne slu æbe ni je zik u Is tri. Izbi ja njem I. sv jet skog ra ta pre sta le su na ci o nal ne bor be, ali je ugo vo rom u Ra pal lu kralje vi na Ju go sla vi ja pre pu sti la Is tru Ita li ji. Zav rπet kom II. sv jet skog ra ta ri je πen je dio pro ble ma ve za nih uz te ri to rij Is tre, a tek Osim skim spo ra zu mom po tvrapplee na je ko naë na dræav na gra ni ca izme appleu Ita li je i biv πe Ju go sla vi je. Re gi ja kul tu re - Ti je kom Ëi ta ve po vi je sti Is tra je bi la mje sto do di ra mno gih na roda i nji ho vih kul tu ra, ko ji su svo jom pri sut no πêu na ovim pro sto ri ma osta vi li du bok trag, o ko jem da nas sv je do Ëi bo ga ta kul tur no-povijesna ba πti na. Iz vre me na Ili ra osta li su osta ci gra di na na bre æulj ci ma, o Ëemu sv je do Ëe ar he o lo πki na la zi ci je lih na se lja po put Vi za Ëe, Fa ve ria i Mu ti la. Iz doba vlada vi ne Rim lja na, Her ku lo va vra ta naj sta ri je su sa Ëu va ne obram be ne zi di ne Pu le, sta re rim ske vi le, Sla vo luk Ser gi je vaca, af mi te a tar u Pu li. U vri je me in ten ziv ni je po ja ve krπêan s tva na ovim pro sto ri ma gra de se i po zna ti sa kral ni objek ti po put Eu fra zi je ve ba zi li ke u Po re Ëu, ka te dra le u Pu li, Sv. Eu fe mi je u Ro vi nju. Tu su i mno go broj ne sred njov je kov ne crkvi ce oslika ne fre ska ma (Sv. Bar na be u Vi æi na di, Sv. Fo πke u Ba tva Ëima, Sv. Mar ti na u Lov re Ëu, Sv. Mar ga re te pokraj Vod nja na). Iz sred njov je kov nog ra zdob lja po zna ti su ka πte li i utvrde u Dvigra du, Sve tvin Ëen tu, Pa zi nu, Pu li, Mo mja nu, Pi e tra Pe lo za po kraj Bu ze ta. Za nim lji vi su i osta ci sta re ta li jan ske ar hitek tu re izme appleu dva sv jet ska ra ta, te je din s tve ne polj ske ka me ne ku Êi ce kru ænog obli ka - ka æu ni. U Is tri se go vo ri mno gim je zi ci ma i nar je Ëji ma. Uz hrvatski, go vo ri se slo ven skim i ta li jan skim je zi kom, te is troro man skim i is tro ru munj skim, πto kav skim i Ëa kav skim di jalek tom. Tra di cij ske vri jed no sti Istre sa Ëu va ne su u knji æev nim dje lima, na Ëinu svi ra nja na baj se vi ma, so pi la ma i mi hu, te u po se bnom na Ëinu pje va nja pe to ton ske istar ske lje s tvi ce. I da nas se u spo men na ve li kog Ma tu Ba lo tu, An to na o lja na, Ful vija To ma zzija odræa va ju Da ni ese ja u Pu li, Sa bor Ëakav skog pje sni π tva u Æmi nju i mno ge slië ne ma ni fe sta ci je ko je i da lje nje gu ju tra di cij ske vri jed no sti i kul tu ru. Kao dio kul tur ne ba πti ne valja spo me nu ti i sta re obrte - tka nje na tka laë kom sta nu, lon Ëar s tvo, izra dbu na rod nih no πnji, te joπ mno go to ga po Ëe mu je ova re gi ja je din s tve na i ne po nov lji va. Go spo dar s tvo Is tre da nas je vrlo ra zno li ko s ob zi rom na svoje po ten ci ja le, pri rod ne re sur se i po vo ljan zem ljo pi sni po lo æaj. Uz bro do grad nju, ra zvi je na je pro i zvod nja du han skih pro i zvoda, di je lo va za au to mo bil sku in du s tri ju, pro i zvod nja gra appleevin skog ma te ri ja la, tek stil na in du s tri ja, πu mars tvo. No naj va æni ja go spo dar ska gra na je tu ri zam. ZaËetke razvo ja suv re me nog tu ri zma u Is tri na la zi mo veê po Ëet kom 19. sto lje Êa. Da nas Istar ska æu pa ni ja ra spo la æe s kreveta u ho te li ma, tu ri stiëkim na se lji ma, kam po vi ma, i u ukup nim smje πtaj nim ka paci te ti ma Re pu bli ke Hrvat ske su dje lu je sa 31 po sto. Ve ge ta ci ja - Is tra je najve Êa ze le na oa za sje ver noga Ja dra na. u me za u zi ma ju oko 35 po sto pov rπi ne, a πu ma ma i πum skim zem lji πtem go spoda ri Upra va πu ma Po dru æni ca Bu zet. U njezi nu sa sta vu ra di 10

13 de vet πu ma ri ja: Bu je, Bu zet, Cres-Lo πinj, Opa ti ja, Po reë, Rovinj, La bin, Pa zin i Pu la. Na po lu o to ku se ra spo znaju dvi je re gi je, me di te ran ska i eu ro si bir ska. Me di te ran ska je re gi ja po di je lje na na za jedni ce eu me di te ran ske i sub medi te ran ske zo ne. Eu me di te ran sko po dru Ëje obra slo je zim ze le nom ve ge taci jom za jed ni ce crni ke. To ni su sa Ëu va ne πu me ne go ra ste prete æi to ma ki ja, drve Êe i grmlje, u ko je pro di ru i li sto pad ne vrste, od ko jih su naj zna Ëaj ni ji bi je li grab i hra st me du nac. Sub me di te ran sko po dru- Ëje je naj ra s pro s tra nje ni je, u nje mu prev la da va za jed ni ca bje lo gra bi Êa ko ja se uzdi æe do 350 m n.v., a na ve Êim vi si na ma i Êa ri je i UË ke zo na je crnoga gra ba, s ce rom, ze le ni kom, muki njom i ke ste nom. U do li ni ri je ke Mir ne i njezina pri to ka Bu to ne ge na la zi se za jed ni ca hra sta lu ænja ka i polj skog ja se na. Eu ro si bir ska re gi ja gor sko je po dru Ëje iznad 1000 m n.v. Obra sla je bu ko vim πu ma ma za stup lje nim s dvi je za jed ni ce: pri mor skom πu mom bu kve i pret pla nin skom πu mom bukve. Pret pla nin ska πu ma bu kve ra zvi la se na vi si na ma iznad 1100 m n. v. Osim tih pri rod nih πu ma, u Is tri na la zi mo i ra zba ca nih kul tu ra crno go ri ce ko jih je u pro πlom sto lje Êu po dig nu to vi πe od 1000 ha. Kul tu re bje logo ri ce (to po la) na la zi mo sa mo u do li ni ri je ke Mir ne. Una toë to mu πto je kroz po vi je st bi la pod tu applein skom vla πêu, πu ma ma na nje zinom po dru Ëju uvi jek se na sto ja lo ra ci o nal no go spo da ri ti, i to joπ u doba vla da vi ne Mle Ëa na. VeÊ osni va ju se πu mar ske in spek ci je, sa stav lja ka ta star πu ma, prvi 1584., a po sljed nji To su bi li prvi ka ta s tri πu ma u svi je tu. Ve ne ci ja izda je i po seb ne pro pi se ve za ne uz go spo da re nje πu ma ma. Do bro go spo da re nje na stav lja se i za fran cu ske vla da vi ne, ali su za au s trij ske vla da vi ne ve li ke de va sta ci je πu ma, a πum ski se fond upro pa πta va. Do po novne ob no ve πu ma do la zi za vla da vi ne Ita li je, a Istarska skup πti na do no si Za kon o po πum lja va nju, ko jim je ure appleen i na Ëin fi nan ci ra nja uzgoj nih rado va. Izme appleu dva sv jet ska ra ta po πum lje no je oko 2000 ha. Posli je II. sv jet skog ra ta za po Ëi nje in ten ziv na ob no va πu ma na krπu pa ta ko i u Is tri. Osam dese tih go di na pro πloga sto lje Êa ve li ke pov rπi ne po πum lje ne su i za hva lju ju Êi omla din skim rad nim ak ci ja ma (po dru Ëje u ma ri je Bu je). Pri rod ne lje po te - Ima ih mno go, po Ëev πi od naj po sje Êeni jeg i naj po zna ti jeg Na ci o nalnog par ka Bri ju ni, mor skog re zer va ta Lim skoga ka na la, re zer va ta πum ske ve ge ta ci je Mo to vun ske πu me, za πti Êe nog kra jo li ka Lim skoga za lje va, oko li ce Istar skih to pli ca, Pa zinskog po no ra, Par ka pri ro de UË ka, Park-πu me Zlat ni rat, Park-πu me i ja na pokraj Pu le, Orni to lo πkog re zer va ta Pa lud po kraj Ro vi nja Flo ra i fa u na - Na po dru Ëju po lu o to ka æivi bo gat i bilj ni i æi vo tinj ski svi jet. Od div lja Ëi tu su je len obië ni, je len lo pa tar, sr na obië na, div lja svi nja, zec, ja za vac, li si ca, ku na zla ti ca i ku na bje li ca. U bo gat s tvu flo re ne ke su od bi lja ka i za πti Êe ne, po put vi lin ske pla ni ke, zv je zda stog lji lja na, kranj skog lji lja na, bije le na gla vi ce, ze len ka stog vi me nja ka, pla nin skog ja gla ca, lo vo ra stog li kav ca. Za bi o lo πku ra zno li ko st va æne su i mno go broj ne lokve kao sta ni πta vo do ze ma ca, ku ka ca i mo Ëvar nog bi lja ko ja tre ba oëu va ti i za πti titi, kao po sljed nja uto Ëi πta au to hto nih bilj nih i æi vo tinj skih vrsta. Bran do vi Is tre su, uz crni i bi je li tar tuf, do ma Êe ma sli ne, au toh to na istar ska vi na, ali i po zna to istar sko go ve do bo πkarin, ko ji je kroz po vi je st po magao se lja ku u naj te æim fi zië kim po slo vi ma u nje go voj bor bi za pre æiv lja va nje. Ka ko je bo πka rinu pri je ti lo izu mi ra nje, po du ze- te su ak tiv no sti za nje go vo oëu va nje i za πti tu. Ono po Ëe mu je doista spe ci fië na, nje zi na je mul tie tië no st i mul ti kultu ral nost, te prevla da va ju Êe ozra Ëje to le ran ci je ko je joj s pra vom da je pov la πte no mje sto i ugled ne sa mo u na πoj zem lji veê i u eu rop skim zemlja ma s ra zvi je nim vi so kim stup njem de mo kra ci je. Bo πka rin Va le ri jin park u Pu li Sa sto ji na crnog bo ra 11

14 lika S obzirom na mo gu Êu tu ri stië ku ulo gu, pa i Ëi nje ni cu πto je sa mo tridesetak km od Pli tvië kih je ze ra, La u do nov gaj mo gao bi po sta ti tu ri stië ka atrak ci ja za jed nod nev ne vo applee ne izle te.»u di sto ga πto nig dje u Ko re ni ci, a ni u ne kome dru gom mje stu ne ma ni ka kve ozna ke o ta ko vri jed nom objek tu! Ne bi bi lo lo πe da se na ne ko li ko ve li kih pa noa na la ze po ste ri i oba vi je sti o toj je din s tve noj πu mi, te ti ska bro πu ra o ga ju. Po vi je sna isti na o Krbav skoj bit ci ka zu je ka ko je ban De ren Ëin, kad se pro Ëu lo da se tur ska voj ska vra Êa iz Kranj ske pre ko Mo dru πa s ve li kim pli je nom i broj nim krπêan skim rob ljem, uspio oku pi ti Ëak lju di. Do du πe, sla bo na o ru æa nih, bez rat nië kog zna nja. Fran ko pa ni su pre dla ga li da se Tur ke sa Ëe ka u klan ci ma gdje Êe i πu ma bi ti sa ve znik u bo ju. No ban De ren Ëin odlu Ëio se za vi te πku bit ku na otvo re nom, u ko joj, po ka za lo se poslije, ne o bu Ëe na hrvat ska voj ska ni je ima la ni ka kve iz gle de. Ma lo broj na ali do bro oprem lje na i uv je æba na tur ska voj ska u ro ku od go to vo jed nog sa ta po tu kla je i ma sa kri ra la oko hrvat skih voj ni ka. Po gled iz Bu ni Êa na Krbav sko po lje i La u do nov gaj PARK- UMA LAUDONOV GAJ La u do nov gaj je dan je od naj sta ri jih æi vih spo me ni ka πu mar s tva Li ke i Hrvat ske. To je park-πu ma hra sta lu ænja ka za sa applee na na æi vim pi je sci ma sje ve ro za pad noga di je la Krbav skoga po lja, pov rπi ne 33 ha. Za sa dio ju je go di ne (ta da) ma jor Er ne st Gi de on La u don, za pov jed nik Bu niê ke sat ni je. Park-πu ma je din s tve na je u svi je tu po to me πto je ma jor La u don, za ljub ljen u voj nië ki po ziv, πu mu obli ko vao ta ko da iz gle da kao voj ska uoëi bit ke u ko joj se vi de stra æe, glav ni na, izvid ni ca... O tom ri jet kom pri rod nom spo me ni ku veê smo pi sa li (pri je se dam, osam go di na). Pod sje Êa ju Êi joπ jed nom na po vi je sne okol no sti na stan ka ove πu me, do no si mo i ne ke no ve za nim lji vo sti. Voj ska Ëi ji je La u do nov gaj je din s tve na je u svi je tu πuma hra sta lu ænja ka. Sta ra viπe od dva i pol sto lje Êa, ta park-πu ma, za πti Êe na kao pri rod ni objekt joπ go di ne, na la zi se na sje ver oza pad nome di je lu Krbav skoga po lja, a naj lak πe je do nje do Êi iz se la Bu ni Êa uda lje nog 15-ak ki lo me ta ra na ce sti od Ko reni ce pre ma Go spi Êu. Na pov rπi ni od 33 ha, po sa applee ni godi ne pre ma za mi sli za pov jed ni ka Bu niê ke kra ji πke sat ni je ma jo ra Gi de o na La u do na, u pra vil nim re do vi ma i po ra spo re du kao voj ska uoëi bit ke, i da nas sto je hra sto vi kao drve ni voj ni ci Ëe ka ju Êi bit ku do ko je ni kad ne Êe do Êi. Je di na ko ju vo de je ona s vre me nom (sta ro πêu), ko ju Êe na kra ju izgu bi ti. Pod sto ljet nim, sve rje appleim hra sto vi ma i njiho vim πi ro kim kro πnja ma πto pr ko se sta ro sti joπ je do volj no hla da. Vri je me ipak ne mi nov no te Ëe i ostav lja sve dub lji trag na sta bli ma me appleu ko ji ma je sve vi πe πup ljih, a u sa moj πu mi sve vi πe pa lih Ëi je ko ri je nje vi πe ni je mo glo iz dræa ti joπ je dan na let vje tra. U ovoj πu mi ni πta se ne sije Ëe, ona se Ëu va kao ri jet ka dra go cje no st ko ja sv je do Ëi o mi nulom vre me nu, o jed nom feld mar πa lu i jed noj ve li koj lju ba vi pre ma πu mi. Naπ Ëa so pis op πir no je pi sao o tom sv jetskom ra ri te tu pri je se dam go di na pri re vi zi ji gospo dar ske je di ni ce La u do nov gaj, ukup ne pov r- πi ne oko 400 ha, ko jom go spo da ri u ma ri ja Ko re ni ca. U park-πu mi ta da je bi lo 545 sta ba la (godine bi lo ih je 584). Ovih ljet nih da na po nov no smo u dru π tvu vo di te lji ce eko lo πkog odje la go spiê ke Upra ve Man di ce Da so viê i re virni ka u u mari ji Ko re ni ca To mi sla va Vin ko vi Êa obi πli Krbav sko po lje i park-πu mu. I u ta ko kratkom vre men skom ra zdob lju pro mje ne su oëite, a M. Da so viê, ko ja je ra di la i ma gi star ski rad o 12

15 Piπe: Miroslav Mrkobrad Foto: M. Mrkobrad La u do nov gaj da nas naj ve Êi ne pri ja telj - vri je me La u do no vu ga ju, izni je la je niz no vih i za nim lji vih po da ta ka o toj je din s tve noj πu mi. Ukratko Êe mo pod sje ti ti na po vi jesne okol no sti po πum lja va nja Krbav sko ga po lja i na stan ka La u do no va ga ja te spomenuti ne ka pi ta nja s ko ji ma se πu ma ri da nas su sre Êu. Au s trij ski fel dmar πal Gi de on Fre i herr von La u don ro appleen 13. ve lja Ëe (u nekim izvo ri ma 2. ve lja Ëe 1716.) u To ot ze nu u Li tvi, ci je li je æi vot po sve tio voj sci. Slu æio je naj pri je u ru skoj voj sci, potom u au s trij skoj, u kor pu su ba ru na Tren ka ( ) ra tu ju Êi pro tiv Tu ra ka, a ca rica Ma ri ja Te re zi ja za za slu ge mu je do di je li la ti tu lu ba ru na. Za hva lju ju Êi svo jim voj nim vjeπti na ma sam na pre du je do Ëi na fel dmar πa la. Na kon πto je po stao vrhov nim zapov jed ni kom au s trij ske voj ske u ra tu s Tur skom, iste go di ne za u zi ma Be o grad i Sem be ri ju. Izne na da umi re go di ne u Ne u tit sc he nu u Mo rav skoj, u ti je ku ra ta pro tiv Pru ske. Na kon πto su Li ka i Krba va oslo bo applee ne od Tu ra ka 1689., na tom je pro sto ru usta nov ljena Prva lië ka kra ji πka pu kov ni ja sa sje di πtem u Go spi Êu. Iz nje se sre di nom 18. sto lje Êa iz dvo ji la sat ni ja Bu niê i pri po ji la Dru goj otoë koj kra ji πkoj pu kov ni ji, a na mje sto za pov jed ni ka do πao je (ta da) ma jor La u don. Osim voj nim, po Ëeo se ba vi ti i drugim pi ta nji ma, osobito go spodar skim. Od mah se za in te re si rao za æi ve pi je ske Krbav skoga po lja, ko ji su u to vri je me stvarali pro ble me go spo dar s tvu to ga kra ja, a au s trij ski πu ma ri nazi va li su ih Flug sand, le te Êi pi je sci. Na re dio je po πum lja vanje va lo vi te pje πëa ne za rav ni na sta le dje lo va njem vje tra i ra zno πe njem pi je ska, zbog Ëega su na sta le di ne i defla cij ska udub lje nja. Uz to je ve za na i na rod na pre da ja ko ja ka æe da je baπ pi je sak, od no sno vjetar ko ji ga je ra zno sio, uzrok po ra za hrvat ske voj ske pro tiv Tu ra ka na Krbav skome po lju 9. ruj na go di ne. Pri Ëa ka zu je da se digao jak vje tar i pi je sak po nio u oëi hrvat skoj voj sci. Kao i u voj sci, La u don je i na po πum lja va nju tra æio di sci pli nu, red i rad. Sad nja hra sta luænja ka po Ëe la je 1745./6., bi li su du æni su dje lo va ti svi Kra ji πni ci, a sva ka ku Êa mo ra la je da ti po de set rad nih da na u pro lje Êe i na je sen. Sad ni ce hra sta lu ænjaka za ka pa ne su u ru pe du bo ke je dan me tar, sad ni ca po hek ta ru. Ali ka ko! Ru pe su se ko pa le po stro goj La u do novoj za mi sli, po voj nom ra spo re du, od no sno πu ma je tre ba la pri kaza ti voj sku u po kre tu, uoëi bitke, gdje se vi di stra æa, glav ni na, re zer va! Ne rad se ka ænja vao, Ëak je voj ska Ëu va la po πum lje nu pov r- πi nu - i na ra sla je πu ma ko ju je na rod pro zvao La u do nov gaj. La u do nov gaj da nas je je dan od naj sta ri jih æi vih spome ni ka πu mar s tva Li ke i Hrvatske po sa appleen na æi vim pi je sci ma Krbav skoga po lja. To je, uz Ja si ko vac i Vuj no viê brdo, jed na od tri park-πu me na po dru Ëju LiË ko-senj ske æu pa ni je. Po vi je sni po da ci ka zu ju da se sto ti njak go di na poslije (1856.) na po dru Ëju Krbav skoga po lja na sta vi lo s po πum lja vanjem i uz veê za sa applee ni hra st lu ænj ak (La u do nov gaj) po Ëeo uno si ti o bië ni bor (Pi nus sylves tris) i crni bor (Pi nus ni gra), a in ten ziv nom se po πum lja va nju pre o sta le pje πëa re pri stu pi lo potkraj 19. sto lje Êa sad ni ca ma obië nog bo ra (Pi nus sylve s tris), pi to mog ke ste na (Ca sta nea sa ti va), ba gre ma (Ro bi nia pse u- do a ca cia) i to po le (Po pu lus sp.) Ta ko se po πum lje no po dru Ëje do Dru goga sv jet skog ra ta proπi ri lo na oko 400 ha. No poslije su in ten ziv ne sje Ëe i ve li ke kraapplee gotovo uzrokovale ne stan ak izvor ne La u do no ve hra sto ve πume, od ko je su osta la sa Ëu va na i za πti Êe na 33 hek ta ra. Pi je sci su da nas pot pu no smi re ni i po kri ve ni ve ge ta ci jom, ka æe mr. Da so viê. Mo æe se dobro uo Ëi ti da je ju æni dio po lja pre kri ven krup ni jim i sit ni jim O LA U DO NO VU GA JU Vla di mir Ki se ljak, pro fe sor u mar ske sred nje πko le u Kri æev ci ma, u u mar skom li stu iz pi πe o po uë nom pu to va nju po lië ko-otoë kom okru æju i Pri mor ju i me appleu osta lim ka æe:... La u do nov gaj u Krbav skoj do li ni no si ime slav no ga ge ne ra la La u do na ko ji ga je, biv πi joπ ka pe ta nom u Kra ji ni oko za sa dio...taj gaj za pre ma 400 ju ta ra, te je Ëi sti hra stik, za sa appleen u obli ku po stav lje ne i sprem ne voj ske; tu je pred nji odjel, pred stav lja ju Êi stra æe, za tim je sa ve zna ove Êa πu ma a to bi zna Ëi lo je z gru voj ske, na po kon do applee na sta no vi toj uda lje no sti u ne kom re du hra πêe, pao po sli ed ni odjel. Vi di se ukus i stro gi red voj nië ki ko ji je ta da va ljao i za πu me... 13

16 Osta ci crkve u Bu ni Êu πljun kom, a sje ver ni dio zemljom i πljun kom. Vi πe se pozornosti ovo me ga ju po Ëe lo po sve Êi va ti na kon Dru goga sv jets kog ra ta; prvo ure applei va nje go spo dar ske je dini ce La u do nov gaj izv rπe no je godine te se od ta da gajem go spo da ri po odred ba ma πum sko-go spo dar skih osno va. Da nas je ta πu ma hra sta lu ænja ka sta ra 260 go di na, pre zre la je i fi zi o lo πki oslab ljena. Po slje di ca je to ga sve vi πe su hih sta ba la, πup ljih de ba la, a s vre me na na vri je me po ko ji se voj nik izv rne. No u po sljed njih 50 go di na lu ænja ko ve sa sto ji ne op Êe ni to su znat no stra da le. Glav ni ra zlozi su πe nja pro mje ne su vod nog re æi ma, πto uzrokuje slab lje nje ot por no sti sta bla ko je je on da do sta agre si van i sve vi πe osva ja na sta le pro ga le. Ina Ëe, od ukup ne pov rπi ne ci jele go spo dar ske je di ni ce Lau do nov gaj ko ja izno si 407 ha, obra slo je 85 posto. Uz La u do na je ve za no i po sto ja nje joπ jed noga kul turnog i po vi je snog spo me ni ka u se lu Bu ni Êu, na uzvi πi ci iznad La u do no va ga ja. Tu su ka me ni osta ci ka to lië ke crkve Bla æe ne Dje vi ce Ma ri je, sa gra applee ne go di ne na mje stu sta re crkve iz Grad nju crkve je u spomen na E. Gi de o na La u do na s fo rin ti fi nan ci ra lo rat no mi ni star s tvo iz Be Ëa, iz za kla de ko ju je osno vao La u don kao uspo me nu na svo je dvo je dje ce, ko ja su umrla u Bu ni Êu. Crkva je od te sa nog ka me na iz ka me nolo ma kod De be log brda, ka men Go di ne Ëi ne svo je Ka ko pad ne, ta ko i osta ne Na kra ju je πu me je ze ro ko je ni kad ne pre su πu je po dlo æno na pa du glji va i kukaca, ka æe mr. Da so viê. Kul tu ra hra sta lu ænja ka u La u do no vu ga ju po sa sta vu pri zem nog ra πêa ko ji je osku dan di fe ren cijal nim vrsta ma, naj vi πe se pri bliæi la za jed ni ci hra sta lu ænja ka i ve li ke æu ti lov ke. Zbog su πe nja, u La u do no vu se ga ju po jav lju je do sta pro gala, tj. Ëi sti na. Na i me, po mla dak lu ænja ka ko ji je na mje sti ma vrlo kva li te tan i bro jan, na kon jed ne do dvi je go di ne po Ëi nje se su πi ti. Pa la je ra zi na pod zemnih vo da, mla di ce se ni su pri lago dile no vo na sta loj situ a ci ji za ra zli ku od obië nog bo ra, ko ji je su kle sa li pri mor ski kle sa ri, a crkvu zi da li ta li jan ski zi da ri. Grad nja je po Ëe la go di ne 1862., a dov rπe na je u ko lo vo zu Go di nu da na poslije po dignut je no v ukra sni ve li ki ol tar, ob nov lje na su i dva po boë na ol ta ra, sta ra je pro pov je da o ni ca za mije nje na no vom, po zla Êenom. Ka ko je crkva gra applee na na bre æulj ku, vi di se veê izda le ka, a s mje sta na ko jem se na la zi vi di se ci je lo Krbav sko po lje. Pred crkvom je zi da na grob ni ca u ko joj su pokopana La u do no va dje ca. To ranj i kro vi πte crkve sruπe ni su go di ne i od ta da je za pu πte na. 14

17 otpad VIN KOV CI Sme tli πte Ba zjaπ, na sta lo kao priv reme no odlaga li πte graappleevnog ot pa da, s go di na ma je pre ra slo u div lje odla ga li πte ra znog ot pa da ve li kih di men zi ja. Dio odla ga li πta koji je go rio ne ko li ko go di na po la ko se uru πa vao u πu mu, a opa sno st je pri je ti la vo de nim to ko vi ma ka na la Ba zjaπa i ri je ke Bo suta i uzga ja li πtu div lja Ëi Ku njev ci. Sto ga je sa na ci ja odla ga li πta bi la nu æna Sli ka ne ka da πnjeg divovskog odla ga li πta Odla ga li πte ot pa da Bazjaπ bit Êe za tvo re no do kra ja go di ne Sa da πnji iz gled biv πeg de po ni ja Ba zjaπ Teh nië ki i teh no lo πki ra zvitak kao iz mije nje ni na Ëin æiv lje nja sva kod nev no stva ra ve li ke ko li Ëi ne tehno lo πkog i ko mu nal nog ot pa da ko ji se iz go di ne u go di nu po ve- Êa va i zah ti je va po seb nu bri gu i od go vor no st u zbri nja va nju. Pro stor za odla ga nje ot pa da re dov ito je bio ka men spo ti canja na ra zi ni op Êi na i æu pa ni ja, jer nit ko ni je æe lio tu applee sme- Êe u svom dvo ri πtu. Ka ko je ri jeë o odla ga li πti ma ot pa da, ve Êi dio Hrvat ske mo gao bi se sta vi ti pod isti na ziv nik. Ot pad se mo ra odla ga ti ili pre ra applei va ti u iz gra applee nim objek ti ma ko ji su or ga ni zi ra ni i oprem lje ni za tu na mje nu. Po stu pa nje s ot pa dom zah ti je va poπto va nje na Ëe la za πti te oko li πa, jer oko liπ je do bro od op Êeg in te re sa za dræa vu i ima nje zinu za πti tu. Da kle, æe li mo li iêi u Eu rop sku uni ju, tre ba sa Ëu va ti ka kvo Êu oko li πa iz bje ga va njem ri zi ka i Sme tli πte Ba zjaπ bi lo je pre dvi applee no za priv re meno odla ga nje gra appleev nog ot pa da, no s go di na ma je pre ra slo u div lje odla ga li πte ra znog ot pa da. Na po je di nim mje sti ma hrpe sme Êa pre la zi le su Ëak 15 do 20 me ta ra vi si ne, i to u du æi ni vi πe od dva ki lo me tra pa je ta kav tip odla ga li πta bio svo jev rstan pre se dan u Hrvat skoj. Piπe: Z. PeiËeviÊ Fo to: Z. PeiËeviÊ 15

18 projekt foper Piπe: Mi ro slav Mrko brad U Ti ra ni u Al ba ni ji po Ëetkom ove go di ne pot pisan je Me mo ran dum o ra zu mi je va nju FO PER pro jek ta. Ri jeë je, pod sje Êa mo, o pro jek tu obra zo va nja u πumar skoj po li ti ci i eko no mi ji ko ji fi nan ci ra Re pu bli ka Fin ska a ko jim su obu hva Êe ne πu mar ske zna n s tve ne in sti tu ci je ze malja zapad no ga Bal ka na (BiH, Hrvat ska, SiCG, Ma ke do ni ja i Al ba ni ja). U ime hrvat skih znan s tvenih in stitu ci ja Me mo ran dum su pot pi sa li Mi ro ljub Sto ja no viê iz Mi ni stars tva po ljo priv re de, πu mar s tva i vod no ga go spo dar s tva i dr. Mi ro slav Ben ko, rav na telj u marsko ga in sti tu ta Ja s tre bar sko. U Me mo ran du mu se nagla πa va va æno st odræi ve upora be i oëu va nja πu ma u ju goopa sno sti za æi vot nu sre di nu ko ri ste Êi se do brim ino zemnim isku s tvi ma i pri mje nju ju Êi po stup ke naj po volj ni je za oko liπ. Jed no je si gur no - ekolo gi ja tra æi odri ca nja na svim ra zi na ma. Po dru Ëje vin ko vaë ke po dru æni ce Hrvat skih πuma ka rak te ri zi ra ju πum ski kompleks Spa Ëva, iznim no vri jedna sta ni πta za bilj ni i æi votinj ski svi jet, tlo, hi dro lo πke pri li ke, ve ge ta ci ja, do bro ra spo re applee ni vo do to ci kao πto su Bo sut, Spa Ëva, Biapple, Breæni ca Stu dva i dru ge r je Ëi ce i pri toc i. Ka da pro ma tra mo πum ski eko su stav kao sta ni πte æi vo tinj skoga svi je ta, mo æe mo ra zlu Ëi ti dva poj ma: πu ma kao sta ni πte i sta blo kao sta ni πte. Po dru Ëje obi lu je ve li kim lo viπtem i uzga ja li πtem ko ji ovom kra jo li ku po da ru je iznim nu lje po tu. Upra vo ta lje po ta oëuva ne pri ro de na ne ki je na Ëin pro blem pri izbo ru lo ka ci je za odla ga li πte ot pa da. U go spo dar skoj je di ni ci Ku njev ci, u πum skom predjelu Ma Ëva uz ka nal Ba zjaπ, nedale ko od Vin ko va ca, na zem ljiπtu ko je ka ta star ski pri pa da op Êi ni Priv la ka, na la zi se ve li ki de po nij, od no sno odla ga li πte ko mu nal nog ot pa da. O tom odla ga li πtu, pro ble mi ma i pri pre ma ma za sa na ci ju, na- Ëel nik op Êi ne An tun GrËe viê ka æe: - Na ma je po zna to ka ko je sme tli πte Ba zjaπ bilo pre dvi applee no za priv re me no odla ga nje gra appleev nog ot pada, no s go di na ma je pre ra slo u div lje odla ga li πte ra znog otpa da. Na po je di nim mje sti ma hrpe sme Êa pre la zi le su Ëak 15 do 20 me ta ra vi si ne, i to u du æi ni vi πe od dva ki lo me tra pa je ta kav tip odla ga li πta bio svo jev rstan pre se dan u Hrvat skoj. Mje πta ni Vu ko varsko-sri jem ske æu pa ni je u to vri je me bi li su na æa lo st su o- Ëe ni s Do mo vin skim ra tom, a po slje di ce rat nog ra za ra nja, izme appleu osta log i ot pa d, tre balo je neg dje zbri nu ti. Za brzi i pri je ko po tre ban smje πtaj sti hij ski je ko ri πte no ovo smetli πte, jer ot pad ni ma te ri jal ne kon tro li ra no se odla gao i spa lji vao. S go di na ma, de po nij je pre ra stao u div lje odla ga li πte ra znog ot pa da, i to u bli zi ni πumskih pov rπi na u ma ri je Vin kov ci. Jef ti no, pri mi tiv no zbri nja va nje ot pa da ili se bië no za di ra nje u πu mu ima lo je traj ne po slje di ce za æi vot na ovim pro sto ri ma. Dio odla ga li πta go ri o je go to vo dese tak go di na, ot pad se po la ko uru πa vao u πu mu, a opa sno st je pri je ti la i vo de nim to ko vi ma ka na la Ba zjaπa i ri je ke Bo suta. Ugro æe no je i uzga ja li πte div lja- Ëi Ku njev ci na 1279 ha, u ko jem se uzga ja je len lo pa tar, muf on, sr ne Êa div ljaë i div lje svi nje. Na dle æne πu mar ske ekolo πke slu æbe uvi dje le su da taj divovski de po ni j zah ti je va po seb nu skrb. Tra æi se po seb na skrb zbog πu me, ri je ka, podzem nih vo da, at mo sfe re i tla, te zbog lju di ko ji ra de u πu mi. Zbog ne po sred ne bli zi ne ur bane sre di ne, Mi ni star s tvo za πti te oko li πa i pro stor nog ure applee nja, Po druë na je di ni ca Vu ko var, nakon du go go di πnjih ra zgo vo ra s Ëel nim lju di ma Æu pa ni je odluëili su sa nirati odla ga li πte. Prvu etapu ra do va (jed nu tre Êi nu) u sa naci ji odla ga li πta ot pa da oba vi la je Dan ska tvrtka Ram bol sa svo jim dje lat ni ci ma i suv re me nim stroje vi ma, a tro πko vi ra do va iπli su na te ret dan ske Vla de. Na sta vak ra do va, sve do pre dvi applee nog zatva ra nja odla ga li πta 31. pro sin ca 2006., obav lja vin ko vaë ka tvrtka Eurko sa svo jim dje lat ni ci ma i naj suv re me ni jim me to da ma ra da. Sred s tva za obav lje ne rado ve osi gu rao je Fond za za πti tu oko li πa i ener get sku uëin ko vitost Za greb i Vu ko var sko-sri jemska æu pa ni ja. - Iz grad nja no vog odla galiπta i za tva ra nje sa da πnjeg de poni ja ri je πi li bi mno ge pro ble me, po naj pri je eko lo πke - isti Ëe na Ëel nik GrËe viê. Vu ko var skosri jem ska æu pa ni ja za go di nu da na tre ba ima ti le gal no iz graapplee no odla ga li πte ko je udo volja va svim sv jet skim kri te ri ji ma i stan dar di ma. Na i me, jed na ino zem na tvrtka veê je inve stira la znatna sred s tva u ra zmi nira nje no ve lo ka ci je, a u sklo pu tog pro jek ta nu di re gi s tra ci ju tvrtke na po dru Ëju od po seb ne skrbi, za po πlja va nje 30 lju di i po re zna da va nja ko ja osta ju Æu pa ni ji. OBRA ZO VAN JE I OBU»A VA NJE U MAR SKIH KA DRO VA Ove go di ne tre ba otpoëeti pro jekt FO PER Pot pi si va njem Me mo ran du ma o ra zu mi je va nju, ove bi go di ne tre bao otpoëeti FO PER pro jekt, u sklopu kojega bi Re pu bli ka Fin ska i Eu rop ski πu mar ski in sti tut tre ba li do ni ra ti 3,89 mi li juna eura u obra zo va nje πu mar skih ka dro va u πu mar skoj po li ti ci i eko no mi ji u zem lja ma za pad no ga Bal ka na i stoë noj Eu ro pi za na ci o nal na go spo dar s tva te va æno st zna nosti u cje lo kup nom po slu. Pot pi si va njem spo ra zu ma stran ke (πu mar ske in sti tu ci je) sugla si le su se sklo pi ti par tner s tvo i dje lo va ti unu tar nje ga radi op- Êeg na pret ka u πu mar skoj zna nosti i is tra æi va nju. U tu Êe se sv rhu u ro ku od go di nu da na izra di ti pro gram su rad nje u obra zo vanju, obu Ëa va nju i is tra æi va nju u ci lju ra zvo ja πu mar ske po li ti ke i eko no mi je u re gi ji, ko ji Êe me appleu osta lim obu hva ti ti mo guê no st ra z mje ne stu de na ta, za jed nië ki rad na ra zli Ëi tim pro jek ti ma, ra z- mje nu in for ma ci ja itd. S Me mo ran dumom su potpi sa na i dva pro to ko la. U proto ko lu 1. de fi ni ran je pro gram obu Ëa va nja ko ji se sa sto ji od Su di o ni ci Su di o ni ci u FO PER pro jek tu ko ji su pot pi sa li Me mo ran dum jesu Eu rop ski πu mar ski in sti tut, preko ko jeg se pro gram pro vo di, te u mar ski in sti tut Ja s tre bar sko, u mar ski fa kul tet, Za greb, u mar ski fa kul tet, Be o grad, In sti tut za πu mar s tvo, Be o grad, In sti tut za is tra æi va nje πu ma i pa πnja ka, Ti ra na, Fa kul tet πu marskih zna no sti, Ti ra na, u mar ski fa kul tet, Sa ra je vo, u mar ski fa kul tet, Ba nja Lu ka, u mar ski fa kul tet, Sko plje. 16

19 3,89 mi li juna eura u obra zo va nje Pro jekt Obra zo va nja i is tra æiva nja u ci lju ra zvo ja πu mar ske po li ti ke i eko no mi je, FO PER (Fo re st po licy and eco no mics edu ca ti on and re sear ch) finan ci ra Mi ni star s tvo vanj skih po slo va Re pu bli ke Fin ske zajed no s Eu rop skim πu mar skim in sti tu tom (EFI). U Ëe ti ri go dine, od do 2008., u progra me obra zo va nja i ra zvo ja πu mar s tva ovih ze ma lja oni Êe be spov rat no ulo æi ti oko 3,89 mi li ju na eu ra. Od to ga sa ma Fin ska oko 3,3 mi li ju na, a EFI oko 600 ti su Êa. Sa sto ji ne div ljih ve li kih ma sli na na oto ku Pa gu u oko li ci Lu na Ëudesna priroda po sli je di plom skog stu di ja i progra ma struë nog obu Ëa va nja, dok se u pro to ko lu 2. pre ci zi ra su rad nja u pro vo applee nju pro grama struë nog obu Ëa va nja iz po dru Ëja πu mar ske po li ti ke i eko no mi je. Prvi ci klus po sli je di plomskog pro gra ma tre bao bi se re a li zi ra ti u ra zdob lju kroz su rad nju πu mar skih fa kul te ta u Be o gra du, Sa ra je vu i Za gre bu, ko ji su ob ve zni osigu ra ti su dje lo va nje fa kul te ta iz Ba nje Lu ke, Sko plja i Ti ra ne. Fi nan ci ra nje to ga prvo ga ci klusa osi gra va FO PER pro gram, dok bi par tne ri za ev en tu al ni dru gi ci klus ( ) sred s- tva tre ba li po tra æi ti iz dræav nih i dru gih izvo ra. De talj no je de fi ni ran na Ëin pro ved be posli je di plom skog obra zo va nja i za da ci sva kog od su di o ni ka (npr. stu den ti bi po je dan se mestar pro vo di li na sva kom od tri fa kul te ta, be o grad skome, sa rajev skome i za gre baë kome te u Ëe tvrtom pi sa li ma gi star ski rad na ma tië nom fa kul te tu). De talj no su na bro je ne uloge par tne ra i u po sli je di plom skome pro gra mu i u pro gra mu struënog obu Ëa va nja (or ga ni za to ri, su rad ni ci, fi nan cij ska pi ta nja). Sa stan ci stra na ka FO PER projek ta odræa va ju se na i z mje nië no u sva koj od ze ma lja su di o ni ca, a je dan je, pro πle go di ne, odræan i u Za gre bu gdje je do ma Êin bio u mar ski fa kul tet. OKO LU NA Ti suê ljet ne ma sli ne Mje sta Lun i To varne le na la ze se na krajnjem sje ve ro za padnome di je lu oto ka Pa ga. Oko li ca tih na se lja, na pose Lu na, ima ne πto je din s tve no Ti suê ljet ne div lje ma sli ne ra stu na oskud nom vap ne naë kom tlu Ëega nema ni ti na jed nom od na πih broj nih oto ka. To su div lje ti suê ljet ne ma sli ne. Meappleu tim, ono πto joπ viπe istiëe tu je dinstve no st za πti Êe nih ma sli novih sa sto ji na na Pa gu nji ho vo je Piπe: dr. sc. Ra do van Kranj Ëev, prof. Foto: R. Kranj Ëev oso bi to sta ni πte. Ma sli ne su se odræa le na ta kvom sta ni πtu ko je bi za mno ge na πe medi te ran ske bilj ke bi lo po sve ne prikladno. To je lju ti vapne naë ki ka me njar na ko jem osim tih sta ba la ma sli na ne ra ste gotovo ni ka kvo dru go ra sli nje. Ako po neg dje meappleu πkra pa ma i ra ste po ko ji bu sen ËiÊ ze le ni la, i on je u te πkim æi vot nim okol no sti ma jer je cio pro stor pod sna ænim utje ca jem sto Ëa re nja, tj. ra z- mjer no ve li kog bro ja ova ca ko je, do slov ce, sva kod nev no pro appleu sva ki ko ma diê tog podruëja. Ali i u ta kvom ne go stoljubi vom oko li πu ogo lje loga i pro su πe nog tla s tra go vima crve ni ce, ispod ve li kih kroπanja ma sli na i na malenim osun Ëa nim sta ni πti ma, ipak ra ste jed na ni ska bilj ka traj ni ca. Nje zi nu si ste matsku pri pad no st tek tre ba utvrdi ti. 17

20 zaπtiêena priroda Piπe: Ire na Dev ËiÊ-Bu zov Foto: I. D. Buzov Pro blem ot pa da te min ski sum nji vo po dru Ëje unu tar jed nog di je la ove πu me glav ni su ra zlog sla be isko ri πte no sti toga 380 ha ve li kog kom plek sa. U MA MU SAP STAN u ma je ne za mje nji vi Ëim be nik za πti te pri ro de, a u pri o ba lju i na oto ci ma nje zi ne op Êe ko ri sne i estet ske fun kci je po seb no su izra æe ne. u ma Mu sap stan u za le appleu Za dra jed na je od ta kvih, a u svo joj 70-go di πnjoj po vi je sti nje zi na je re kre a tiv na, tu ri stië ka i zdrav s tve na fun kci ja bi la ne mjer lji va. Bi la je i osta la ze le na oa za ko ju tre ba pom no Ëu va ti i pa zi ti u ma Mu sap stan na lazi se unu tar isto i me ne go spo dar ske je di ni ce ko jom go spo da ri u mari ja Za dar. u ma je po dig nu ta po πum lja va njem u razdoblju go di ne, ka da se Za dar s uæom oko li com na lazio pod ta li jan skom vla sti. Podru Ëje da na πnje go spo dar ske je di ni ce Mu sap stan pri pa da lo je di je lom Ita li ji, a di je lom Kralje vi ni Ju go sla vi ji. Gra ni ca je pro la zi la ot pri li ke sre di πnjim di je lom πu me, a do da nas su u pri bli æno jed na kom omje ru. Od osta lih vrsta za stup lje ni su crni bor te Ëem pres i ce dar ko ji po ve Êa va ju estet sku vri jed no st ove sa sto ji ne. Ka ko se sa sto ji na aloh to ne crno go ri ce na la zi na po dru Ëju ko je pri rod no pri pa da za jed ni ci crni ke i crnog ja se na, u po je di nim di je lo vi ma sa sto jine u pod stoj noj eta æi do bro se ra zvi ja au toh to na ve ge ta ci ja te je za oëe ki va ti da Êe se dio kul tu ra u bu duê no sti ob no vi ti kao πu ma hra sta me dun ca odno sno crni ke. u ma Mu sap stan po dig nu ta je go di ne Pro sje ke di je le πu mu na kva dra te 600 x 600 m u ma Mu sap stan ze le na vid lji ve stra æar ske sta ze ko ji ma su pro la zi le gra nië ne pa tro le. Iz tog vre me na osta li su sa Ëu va ni osta ci zgra da ka ra u la i utvrappleene obram be ne li ni je s bun ke rima i be to ni ra nim ro vo vi ma ko ji su po ka za li svo ju vri jed no st i za vri je me Do mo vin skoga ra ta. U doba ta li jan ske vla davi ne za ovo po dru Ëje bi la je or ga ni zi ra na πu mar ska slu æba u obliku πum ske mi li ci je (Mi li zzia fo re sta le), ko ja je vo di la brigu o oëu va nju i nad zo ru toga podru Ëja. Do da nas sa stav πu me ni je se puno mi je njao, uglavnom je to aloh to na crngo ri ca, jed na od naj ve Êih i naj bo lje sa Ëu va nih na Ja dra nu. Sa stav kul tu re ve Êi nom je mje πo vit, naj Ëe πêe na la zi mo smje su alepskoga, pri mor skog bo ra i pi ni je Na po dru Ëju ci je le Dal maci je op Êe ko ri sne fun kci je πu ma vi πe s tru ko nad ma πu ju vri jednost drvne za li he. Za ra zli ku od pro πlih vre me na ka da je glav ni ra zlog go spo da re nja πu mom bila sje Ëa drva za ogrjev ili gra appleu, da nas se uvi applea ju i dru ge ko ri sti od no sno vri jed no sti πu me osobi to na po dru Ëju Sredozemlja. um ske bi o ce no ze Sredozemlja osjet lji vi su eko su sta vi izra zi to bo ga ti flo rom i fa u nom. Vi πe s- tru ku ko ri st πu me glede za πti te tla od ero zi je, utje ca ja na vod ni re æim, kli mu, fa u nu i div ljaë, vi πe i ni je po treb no na gla πava ti. Re kre a tiv na, tu ri stië ka i zdrav s tve na fun kci ja πu me za tu ri stië ke zem lje u ka kve se sv rsta va mo osobito je va æna. Do volj no go vo ri Ëi nje ni ca da se Po æar uni πtio je dio πu me 18

21 npr. u pa njol skoj za ho tel ske so be s po gle dom na πu mu ili park pla Êa vi πa ci je na ne go li za one ko je ne omo gu Êu ju ta kav estet ski do æiv ljaj. Na grëkom oto ku Kre ti πu me su do te mjere po sje Ëe ne i uni πte ne da se da nas oto Ëa ni mo gu po hva li ti s dvi je izo li ra ne kul tu re πu ma palmi, od ko jih se jed na po sje Êu je kao tu ri stië ka atrak ci ja (mje sto Vai). Zbog ja kih bu ji ca ko je se jav lja ju sva ke go di ne, dio Kre te odla zi u mo re te je otok sva ke go di ne za nekoliko cen ti metara ma nji i ne pov rat no to ne. Pro ma tra ju Êi kra jo braz Ita li je i GrËke iz zra ka, vi de se ze le na po lja, ali isto ta ko i goleme pov rπi ne pla ni na iz bra zda nih vo do de ri na ma gdje je osta lo vrlo ma lo πu ma. Ia ko su ove civi li za ci je iza se be osta vi le ne procje nji ve kul tur ne vri jed no sti, ne mo æe mo re Êi da su bu du Êim ge ne ra ci ja ma u na sli je applee ostavi le i πum ska bla ga. u ma je neza mje nji vi dio u za πti ti pri ro de na svim ge o lo πkim i pe do lo πkim po dlo ga ma i u svim kli mat skim pri li ka ma, ali na oto ci ma i u pri o ba lju nje zi na je op Êe ko risna i estet ska fun kci ja po seb no izra æe na. Svi objek ti na ja dransko-krπkome po dru Ëju, bi lo da su u slu æbi zaπti te pri ro de ili Crni ka se ra zvi ja kao au toh to na ve ge ta ci ja je oa za u za le appleu Za dra tu ri stië ki objek ti, ve za ni su uz πu mu i nje zi ne fun kci je. u ma Mu sap stan na zapad nom ula zu u grad Za dar istin ska je ze le na oa za i mje sto ide al no za πet nju, od mor i rekre a ci ju. Una toë to me, ma lo ko ji Za dra nin za nju zna, a joπ ma nji broj njih do la zi uæi va ti u njezi nim lje po ta ma. Ri jet ki po sje ti te lji ko ji ova mo za la ze uglav nom su sav je sni gra appleani ko ji do la ze isto va ri ti krup ni, gra applee vin ski i ini ot pad ko ji uma nju je tu ri stië ku lje po tu njiho vih apar tman skih zda nja, ne ra Ëu na ju Êi s ti me da Êe tu ri sti u po tra zi za πet njom ili bici klizmom kroz pri ro du na i Êi i na hrpe sme Êa te za u vi jek nestati u smjeru ne ke dru ge tu ri stië ke de sti na ci je. u ma ri ja Za dar sva ke go di ne u su rad nji s»i sto- Êom pro vo di ak ci je ukla nja nja krup nog ot pa da iz ove iznim no li je pe πu me, no na æa lo st ta kve hva le vri jed ne ak ci je ni su do voljne ka ko bi se za u vi jek ri je πio pro blem odla ga nja ot pa da u na πim πu ma ma. Pro blem ot pada te min ski sum nji vo po dru Ëje unu tar jed nog di je la ove πu me glav ni su ra zlog sla be isko riπte no sti toga 380 ha ve li kog kom plek sa. Ka ko je πu ma Musap stan po dije lje na pro sje kama u pra vil ne kva dra te du æi ne stra ni ca 700 m, mo guê no sti za ko ri πte nje ovog pro stora u tu ristië ko-re kre a tiv ne sv rhe do i sta su ve li ke i bez pre tje ra nih finan cij skih ula ga nja: trim sta ze, bi ci kli stiëke sta ze, ure applee nje odmo ri πta te u edu ka tiv ne sv rhe, npr. izra dba pouë ne sta ze s istak nu tim vrsta ma drve Êa i bi lja te pa no i ma ko ji bi educi ra li po sje ti te lje o πum skim bi o ce no za ma, osjet lji vo sti πum skog eko su sta va, æi vo tinja ma u πu mi, opa sno sti ma od po æa ra, itd. Zbog svo je iznim ne lje po te mno gi smatra ju ka ko bi πu ma Mu sapstan tre ba la ima ti vi πi stu panj za πti te, kao npr. park-πu ma, te da bi se ta da mo æda viπe ko ri sti la i po sje Êi va la, a moæda po sta la i omi lje no izle ti πte gra applea na kao πto je to park-πuma Go lu bi njak kod Del ni ca. Do ta da, ovaj re lativ no ma li kom pleks tre ba pod sva ku ci je nu za πti titi za Ëov je ka, ali i od Ëov je ka. 19

22 KA KO ISKO RI STI TI SUN»E VU ENER GI JU I PRO I ZVO DI TI ELEK TRI» NU ENER GI JU Mi ro vi na od Sun ca Piπe: Ivan Hrip ko Foto: I. Hrip ko Sv je tlo da na na ma je lju di ma ko ji bismo ga htje li uhva ti ti, upreg nu ti u svo ju ener get sku bi lan cu, ne po u zdan par tner. Na rav no, ako pro blem gle da mo - jed no s tra no, ona ko ka ko su nas uëi li pro i zvo applea Ëi elek trië ne ener gi je πa lju Êi nam je, pro i zve de nu ge ne ra to ri ma po kre ta nim na pa ru ili pri ti sak vo de nog sla pa - æi ca ma. No s vre me nom se i teh no lo gi je mije nja ju! Pro ma tra ju Êi go di na ma sve ve Êi broj za ljub ljenika u be s plat nu ener gi ju ko ju nam mi li jar da ma go di na πa lje, od jutra do mra ka, uæa re na lop ta ko ju zo ve mo Sun cem, do πao sam do la ië kih spo zna ja i mi slim da je do πlo vri je me da ih se ob javi Vri je me u ko je mu smo be z bri æno (Ëe sto ne razum no) crpi li re sur se tla po ko jem ho da mo, Ëi ste vo de ko ju pri je sve ga pi je mo i sv je æeg zra ka ko ji udiπe mo, po la ko ali sigurno cu ri u ne pov rat, ostavlja ju Êi nas s uniπte nim imu ni te ti ma, ko je ni smo u sta nju ob no vi ti, una toë sil nim na sto ja nji ma da se sta bil ni ja æi vot na stvar no st na applee u pi lu lama, inj ek ci ja ma, tret ma ni ma. Ta k vu stvar no st ge ni ma, oëi to, pre da je mo svo jim na sljed nici ma ko ji po tom do æiv lja va ju isto, sa mo u svo jim go di na ma, ko je de set lje Êe - pri je. Do kaz: sve mla applei bo le sni ci u sve nedjelotvorni jim bol ni ca ma. Sve mla applea go di πta oznaëe na na kri æe vi ma onih ko ji ta kav tip ci vi li za ci je ni su iz dræa li. Zak lju Ëak se na me Êe sam; re z- ba re Êi po pri ro di pin ce ta ma, no æe vi ma, lo pa ta ma, ba ge rima, umje sto da æi vi mo u skladu s njom, iza zva li smo re ak ci ju. Uzro ci uvijek re zul ti ra ju po sljedi com. Ma ko li ko za tva ra li oëi izgo va ra ju Êi se po tre ba ma, moguê no sti ma da se isko ri sti po stoje Êe, lju di ma ko ji ne mo gu bi ti glad ni i u hlad nom, slu æe Êi se pri tom ri je Ëi ma, sim po zi ji ma, kon gre si ma u ko ji ma na stu pa ju au to ri te ti - pri ro da od go va ra taj fu ni ma nad moê nih sna ga, vru Êi na ma u ko ji ma Sun ce izvla Ëi vo du iz tla, a na po lo vi ma to pi vje kov ni led. Sve to mi jenja uv je te pri rod nog ra zvo ja pa umje sto zna nih nam bi Êa, ra stu stvo re nja izv rnu tih oso bina. Zna no st, Ëini se, ra zu mi je de ta lje, ali joj cje li na - izmi Ëe! I to zbog sve ve Êe ljud ske pohle pe ko ju vi πe sa mi ne zna mo za u sta vi ti. No izlaz po sto ji! Mo æe ga se na Êi na In ter ne tu sa mo ako se ho Êe. Jav ni me di ji o to me πu te, osim ako nije rijeë o senza ci ja ma pe ri fer nog ti pa. To sta nje do bro or ga ni zi ra nog ka o sa pla ti t Êe mo - sve kra Êim æi vo tom. Sun ce nas mo æe uni πtiti, ali i - spa si ti. Evo ka ko!»i ta vu pri Ëu tre ba za sva ko mje sto na Sje ver noj po lut ki Zem lje po Ëe ti na dan 21. prosin ca u go di ni. Mo æe i de se tak da na prije a i posli je. Tih su da tu ma da ni naj kra Êi, a no Êi 20

23 naj du lje. Upra vo tih da na, ka da Sun ce ispo ru Ëu je na naπ dio po lut ke, zbog ne po volj no nag nu te Zem ljine osi i zbog nje zi ne elip sa ste pu ta nje oko svo je zvi je zde, kra Êe i ne πto sla bi je svo je zra ke (na rod ka æe ko se ) na pov rπi nu Sje ver ne po lut ke, tre ba, s po mo Êu jedne fo to na pon ske plo Ëe, a to su plo Ëe ko je upi ja ju sv je tlo st da na bio on sun Ëan ili obla Ëan, izra Ëu na ti ko li Ëi nu fo to na ponskih plo Ëa kako bi se do bio op ti ma lan broj po treb nih solar nih pre tvor ni ka za osnov ne po tre be ku Êan s tava, tvor ni ca u sv je tlo sno naj te æim uv je ti ma... Na rav no, πto su pre tvor ni ci osjet lji vi ji na sv je tlo - tre ba t Êe ih ma nje. Za hva lju ju Êi po tre ba ma za sve mir ska is tra æi va nja, ra zvi jene su no ve teh no lo gi je (umjesto amor fnih - kri sta li nië ne) u pro i zvod nji fo to pre tvor ni ka, ko je su u sta nju na istoj kva dratu ri plo Ëe pro i zve sti i do 200 va ta isto s mjer ne stru je. Plo Ëe po sta ju sve osjet lji vi je, i sve us pje πni je izv la Ëe stru ju iz oblaë nih da na, a to Êe re Êi da de set se rij ski po ve za nih plo Ëa po 200 va ta pri op ti mal nim uv je ti ma in so la ci je (Sun Ëe vo zra Ëe nje sre di nom lje ta za ve dra da na) mo gu pro i zve sti pu na DVA ki lo va ta elek trië ne ener gi je ko jom se vla snik mo æe tro ja ko slu æi ti... Pri sta bil noj me te o ro loπkoj si tu a ci ji mo gu fi la ti (uz po moê tran sfor ma tor skih ureapplea ja ko je pro i zvo di i do ma Êa, po gla vi to, obrtnië ka in du s tri ja) sva tro πi la u sta ni πtu ko ja zah tije va ju do dva ki lo va ta stru je, ili pak pu ni ti vla sti tu aku mu la torsku sta ni cu - smje πte nu u po drumu ili za πti Êe nu na bal ko nu ili, a to je i na je le gan tni je, pre da ti svu Sun cem pro i zve de nu elektrië nu ener gi ju mre æi HEP-a, a tro πi ti stru ju iz nji ho ve pro i zvodnje, ka ko to dvi je go di ne, ve zan pro i zvo appleaë kim ugo vo rom, ra di dok tor znanosti, in æe njer Lju bomir Maj dan dæiê u Ka va nji noj 14 u na se lju pan sko - usred Za gre ba. Ili ka ko to veê go dina ma ra de i u Uje di nje nim Eu ro pa ma ka mo ta ko æe sto ko teæi mo. Na rav no, pe ri o dië no se ra Ëu ni pre bi ja ju, pa a ko smo po tro πi li stru je vi πe ne go πto je krov pro i zveo, pla Êa mo ra zli ku, a ako smo bi li πted lji vi, HEP bi, kao πto se to i ra di u EU, tre bao ra zli ku pla Êa ti na ma. Ja sno je da ta k vi pro i zvo applea Ëi stru je na, recimo, Hva ru ima ju op ti mal ne πan se da i do je da nae st mje se ci u go di ni pe ru πa ju elek tro priv re du pod svo jim veê po slo vië no ve drim pod neb ljem, i ta ko stje Ëu pra vo na so larnu pen zi ju. Ako nam HEP za ki lo vat sat ispo ru Ëe ne stru je na pla Êu je npr. 4 ku ne, on da po tro πnja u de set sa ti istog ki lova ta sto ji 40 ku na, ali ako pak u de set sa ti mi na svo jem kro vu pro i zve de mo isto ki lo vat na sat, ta da bi se u naπ dæep mo ra lo sliti tih 40 ku na. Kao u EU. Svo ta se, u mje sec da na, za de set sa ti so lar ne pro i zvod nje dnev no, iz pet plo Ëa ko je u ide al nim uv je ti ma da ju je dan ki lo vat stru je, pe nje na 1200 ku na. Ako na kro vu ima mo insta li ra nih, kao dr. Maj dan dæiê, 7 ki lo va ta pro i zvod nih ka pa ci te ta, on da mje seë na do bit mo æe bi ti u opti mal nim uv je ti ma 8400 ku na. Svo ta se na rav no uma nju je za po tro πe nu stru ju od Sun ca - za vla sti te po tre be. A ko na kro vu ima mo 20 ki lo va ta, ka pa ci te ta u in sta li ranim plo Ëa ma, ta da je do bit bez vla sti te po tro πnje pri 10-sat noj pro i zvod nji i op ti mal noj in sola ci ji ku na mje seë no. Ka ko Sun ce mo æe op ti mal no pro i zvo di ti (10 sa ti dnev no) tek u πe st ljet nih mje se ci, ispa da da na Sun cu u ide al nim uv je ti ma mo æe mo za ra di ti ku na πto, po dije lje no na 12 mje se ci u go di ni, izno si i do ku na mje seë no, a to je i po da na πnjim mje ri li ma iznim na mirovina! Pono vno na po mi njem da je u ovoj ra Ëu ni ci rijeë o op ti mal nim uv jeti ma za so lar nu pro i zvod nju u πe st naj sun Ëa ni jih mje se ci, od ko je se po tom mo ra æiv je ti i dru gih πe st mje se ci. Ka ko u stvar no sti ni ka da ni je ta ko, jer se i lje ti strmo gla vi ka kva ci klo na ko ja za klo ni Sun ce i na vi πe da na, ta da tro πi mo stru ju iz aku mu la tor ske sta ni ce ili jed no stav no od HEP-a ili iz gene ra to ra pa izra Ëun op ti mal ne do bi ti tre ba pri la go di ti me te o- ro lo πkim ne vo lja ma. No ni kad ni bi lo da ne kak ni bi lo pa Êe opet gra nu ti Sun ce i po kre nu ti - pro i zvod nju lo ve... No ka ko pro i zvod ni kapaci te ti i ko πta ju, ide mo izve sti i tu ma te ma ti ku. Da nas kapa ci te ti za je dan ki lo vat (pet so lar nih plo Ëa od 200 va ta sva ka, re gu la to ri pu nje nja, mje ri la ula za i izla za stru je) u EU stoje eu ra. Za 10 kilo va ta in sta li ra ne sna ge tre ba iπëu pa ti iz dæe pa eu ra. Za dva de set , ko li ko i za ma lo bo lji BMW. Pritom tre ba zna ti da je do da nas iz bro je no viπe od 30 go di na ne pre kid nog ra da prvih in sta li ra nih ka pa ci teta, a sva je zgo da da su plo Ëe Ma ko li ko za tva ra li oëi izgo va ra ju Êi se po tre ba ma, mo guê nosti ma da se isko ri sti po sto je Êe, lju di ma ko ji ne mo gu bi ti glad ni i u hlad nom, slu æe Êi se pri tom ri je Ëi ma, sim pozi ji ma, kon gre si ma u ko ji ma na stu pa ju au tori te ti - pri ro da od go vara taj fu ni ma nad moênih sna ga, vru Êi na ma u ko ji ma Sun ce izv la Ëi vo du iz tla, a na po lo vima to pi vje kovni led. Na kon de set go di na ra da i ot pla Êe nog kre di ta, sve πto so la ri pro i zve du posli je - osta je vla sni ku. Sun ce ne ma obi Ëaj sla ti ra Ëu ne za svo je uslu ge sv je tla, gri ja nja, osim ako ne pre tje ra te u - sun Ëa nju! Na taj na Ëin, tek ro applee nog unu ka mo æe mo pre tvo ri ti u pen zi Êa. 21

24 du gov jeë ne ko li ko i æi vot vlasni ka a ko, narav no, ne do applee do fi zië kog uni πte nja plo Ëa. U EU se to bo gat s tvo na krovo vi ma πti ti - osi gu ra va ju Êim or ga ni za ci ja ma. Ako se dig ne kre dit od eu ra na de set go di na kao i u Eu rop skoj uni ji, gdje za ta kav pot hvat mo æeπ do bi ti i po ti caj na sred s tva, za vje ro va ti je, ako i ka da uapplee mo u EU, da Êe i u nas bi ti isto, ra ta bi (bez ban kar skih na me ta) izno si la 833 eu ra mje seë no ili, ako za 1 eu ro mo ra mo da ti pribliæno 7,5 ku na, ra ta bi u ku na ma izno si la mje seë no. Meappleu tim, tu ne tre ba izgu bi ti iz vi da da se u πe st mje se ci so lar ne pro i zvod nje stva ra do ho dak za svih dva na e st mje se ci u go di ni. Ka ko Sunce si je i osta lih πe st mje se ci u go di ni, ta ko appleer se mo æe pro i zvo di ti stru ja. Isti na, ne u op ti mal nim ko li Ëi na ma, ali ako se i do bi je Ëe tvrti na od ljet ne pro i zvod nje, gru bim ra Ëu nom i do 2000 ku na mjeseë no - ni je ma lo. Na rav no da Êe zim ski mje se ci tu vrlo ma lo pri do ni je ti (za to smo i uze li 1/4 ka pa ci te ta), ali Êe za to sun Ëa ni da ni u oæuj ku, trav nju i po lo vi com svib nja, te je se nji a i mno go ko ji zimski mje se ci (ko lek to ri ma ni je - hlad no), po go to vo na Ja dranu, na pu ni ti, pa Ëak moæda i pre pu ni ti tu kvo tu. Ako se to i ne do go di - lje to Êe ot pla Êi va ti kre dit, a sve ostalo je io na ko - izv je sni vi πak. Na kon de set go di na ra da i ot pla Êe nog kre di ta, sve πto sola ri pro i zve du posli je - osta je vla sni ku. Sun ce ne ma obi Ëaj sla ti ra Ëu ne za svo je uslu ge sv je tla, gri ja nja, osim ako ne pre tje ra te u - sun Ëa nju! Na taj na Ëin, tek ro applee nog unu ka mo æe mo pre tvo ri ti u pen ziêa. I dok HEP mo ra po prav lja ti ge ne ra to re, elek trië nu mre æu, pla Êa ti za po sle ni ke i tko zna πto sve ne, mi mo æe mo vrtje ti pal Ëe ve u sje ni ispod stre he, dok na kro vu Sun ce - radi za nas. Ima joπ jed na pred no st, a ta je da ku Êan s tva ni ka da ne osta ju bez na po na, bi lo da ga do bi va ju od Sun ca, bi lo iz Suncem na fi la ne aku mu la tor ske ba te ri je ili iz HE P-o ve mre æe. Mre æe su, i to se zna, osjet lji ve na - pre ki de, bi lo to pri rod nim ili ne pri rod nim na Ëi nom. U tak vim okol no sti ma i, na rav no, ako vaπ krov osta ne Ëi tav, sva je zgo da da Êe od sva tri na Ëi na - je dan fun kci o ni ra ti. Na taj se na Ëin mo gu izmi je ni ti i dru π tve ni od no si, jer ra to ve za mje sto pod Suncem ne bi tre ba lo vo di ti. Naπ so lar ni dok tor, ka ko vo lim na zi va ti pri ja te lja Maj dandæi Êa, ne mo æe se na Ëu di ti svim vrsta ma vla sti, ko je to pi ta nje stal no gu ra ju ne sa mo pod te pih, veê i u naj dub lju sje nu ispod sa bor skih par ke ta. Sto ga, za stup ni ci u Sa bo ru, iz gla saj te πto pri je te do pun ske ak te za in di vi du al nu pro i zvod nju struje, ka ko bi na rod shva tio da mu vla st dopuπta za ra applei va ti na pro i zvod nji elek tri ke kao u pa njol skoj, Ita li ji, Nje maë koj, pa i ta mo u smrznu toj Nor veπkoj gdje Sun Ëe va zra ka sti æe sa svim ko so pa ipak gri je i svi je tli. A mi? Tre ba oti Êi u No vigrad istar ski u So la ris ili kliknu ti na: la ris-no vi grad. hr i upi ta ti ih za teh no lo πko zdrav lje. Oni ko ji æi ve u Za grebu mo gu do Êi do Ka va nji ne uli ce 14 u pan skom pa sa ce ste ra z gle da ti, a na pri lo æe nom pa ne lu iznad ogra de i vi dje ti ka ko Êe se usko ro mo ra ti æiv je ti sa Sun cem. U nas se zbog de ko ra tiv nih svoj sta va uzga ja ju u par ko vi ma i na sa di ma, po neg dje i πu ma ma, po je di ni stra ni hra sto vi iz istoë no ga di je la Sje ver ne Ame rike. Me appleu nji ma je naj po zna ti ji crveni hra st (Qu er cus rubra) Od stra nih hra sto va koji se u nas uzgaja ju u par ko vi ma i na sa di ma, po neg dje i u πu ma ma, a pri pa da ju sek ci ji (po d ro du) Er ytro ba la nus, sa znat nim brojem vrsta iz istoë no ga di je la Sje ver ne Ame ri ke, opi su je mo crve ni, gri mi zni, Ëa mo li ki, vrboli ki i lo vo ra sti hra st. Osnov na je zna Ëaj ka ove sek ci je da su li sto vi li sto pad ni ili zim ze le ni, la po vi ti ili ne ra zdi je lje ni, a vrh li sta i la po vi su bod lji ka vi. Za krælja li sje me ni za me ci obië no su na vrhu plo da, a sje me ni je ovoj (us plo applee) iznu tra dla kav. Æir dozri je va u dru goj go di ni na kon cvat nje. Lju ske ku pu le slo bod ne su i pri le gle. Crve ni hra st (Qu er cus rubra) li sto pad na je vrsta s do Hra st 40 m vi so kim sta blom, pro mjerom de bla do 2 m te πi ro kom i za ob lje nom kro πnjom. Ra s prosti re se u istoë nom di je lu Sjever ne Ame ri ke, se æu Êi da le ko na sje ver u Ka na du, do 1000 m nad mor ske vi si ne. Ko ra debla du go je vre me na glat ka. Pu po vi su sit ni, ja jo li ki, crvenka sto smeapplei i sjaj ni, uπi lje ni te po kri ve ni mno π tvom ne znat no izre zuc ka nih lju sa ka, ra spore applee nih u ne ko li ko uzdu ænih ni zo va. Vrπni pup je naj ve Êi, okru æen s ne ko li ko po s tra nih pu po va ra zli Ëi te ve li Ëi ne, ko so ot klo nje nih od izboj ka. Mla di izboj ci su ma sli na sto sme applei, tanki, bri da sti, sjaj ni i go li. Li stovi su krup ni, obrnu to ja joli ki, na osno vi kli no li ki, du æi i vi πe od 20 cm i 8-15 cm πi ro ki, 22

25 mala enciklopedija πumarstva Piπe: Ivi ca To miê Fo to: Arhiv Crve ni hra st (Qu er cus ru bra) Li sto vi i æir Sta blo Gri mi zni hra st (Qu er cus coc ci nea) Crve ni hra st do bro uspi je va na sta ni πti ma kit nja ko vo-gra bo ve πu me, brdske bu ko ve πu me te πu me ce ra i sla du na. o vi (Qu er cus) (3) s oko 4 cm du gim pe telj ka ma. Sa sva ke su stra ne 4 la pa odi jelje na za o kru æe nim re ænje vi ma. La po vi su uspo red nih ru bo va i πi ri od re ænje va, na ru bu su ori jet ko i oπ tro na zub lje ni, a na vrhu fi no uπi lje ni. Ploj ka je odo zgo tam no ze le na i sjaj na, a odo zdo sv je tli ja, sa Ëu per ci ma dla Ëi ca u ku to vi ma li snih æi la. Li sta nje je ka sno, a li πêe u je sen mi je nja bo je, od na ran Ëa ste, kar mi na ste do sme applee crve ne. Æen ski cvje to vi smje πte ni su u pa zu πci ma li sto va, po je di naëno ili u pa ro vi ma. Cvat nja je ti je kom svib nja. Æir je 2-3 cm dug, 1-2 cm πi rok, s uπi lje nim tje me nom i rav nom osno vom (hi lu mom), s ko jom se na la zi u ku pu li, crven ka sto sme applee bo je. Ku pu la je plit ka, ta nju ra sta, obra sla sjaj no sme appleim, go lim i Ëvrsto pri le glim lju ska ma. Dozri je va dru ge go di ne na kon cvat nje. De ko ra tiv na vrsta brzoga ra sta - Crve ni hra st u mlado sti pri ra πêu je vrlo in ten ziv no, bræe od lu ænja ka i kit nja ka pa, pri mje ri ce, veê sa πest go di na na ra ste 6 m i vi πe, no ka sni ji je ra st uspo ren. Vrsta je sv je tla (he li o fit), a zah tje vi na tlo ni æi su ne go li u lu ænja ka i kit nja ka. Za sje nu bo lje pod no si od do ma- Êih hra sto va, no osjet ljiv je na ra ne i ka sne mra ze ve. Uspi je va i na vrlo si ro ma πnim tli ma ko ja mo gu bi ti i ki se la, no iz bje gava vap ne nac, a ne od go va ra ju mu ni su ha tla. Vo li pje sko vi tu ilo va Ëu, po se bi ce ako je sv je æa, ali ne pod no si stag ni ra ju Êe i po plav ne vo de. Uop Êe, la ko se pri la go applea va kli mat skim i te ren skim uv je ti ma. Do bre je izda naë ke sna ge, ali u uspo redbi s na πim hra sto vi ma ima drvo sla bi je kva li te te te do æi vi ma nju sta ro st. Do bro uspi je va na sta niπti ma πu me kit nja ka i obië no ga gra ba, brdske bu ko ve πu me te πu me ce ra i sla du na. U smje si s bo rom upo treb lja va se za osniva nje pret kul tu ra na vri πti na ma i bu jad ni ca ma. U Hrvat skoj se, i πi rom Eu ro pe, pre te æi to uzga ja kao de ko ra tiv na vrsta brzo ga ra sta, s po zna tim va ri je te tom ma xi ma. Gri mi zni hra st (Qu er cus coc ci nea) li sto pad no je drvo ko je na ra ste u vi si nu do 25 m, a u deb lji nu do 1 m. Mla di izbojci su go li, ze le no sme applei, sjaj ni 23

26 U na πim se pri mor skim kra je vi ma mo gu kao ukra sno par kov no drve Êe uzga ja ti por tu gal ski, ka nar ski i pi re nej ski hra st, vrste ko je uspi je va ju na sv je æim i bo ljim tli ma te za πti Êe nim po lo æa ji ma.»a mo li ki hra st (Qu er cus pa lu s tris) Lo vo ra sti hra st (Qu er cus im bri ca ria) i po su ti sv je tli jim len ti ce la ma. Pu po vi su ve li ki, tu po uπi lje ni, spi ral no ra spo re applee ni, ja ja sti do sto æa sti, po kri ve ni ve Êim bro jem lju sa ka, po re da nih u vi πe uzduænih ni zo va. Lju ske pu po va su go le, sjaj ne, crven ka sto sme applee, tam ni jih ru bo va, a gor nje pri vrhu pu pa su ne znat no dla ka ve. Vrπni (ter mi nal ni) pup ve Êi je od po s tra nih, gu sto je okru æen s po s tra nim pu po vi ma ra zli Ëi te ve li Ëi ne, ko ji su ma lo ot klo nje ni od izboj ka. Li sto vi su du bo ko izre za ni, s obje stra ne sjaj ni, dugi cm, ja ja sta obli ka, s 5-9 okru gla sto ili po lu o kru gla sto zaob lje nih re ænje va te oπ tro uπi ljenih zu ba ca na la po vi ma, ko ji su uæi od re ænje va. Osno va li sta je rav na ili kli na sta. Æir je crven kasto smeapple, iz bra zdan, dug do 2,5 cm, ne ri jet ko s kon cen trië nim kru go vi ma bli zu vrha. Do la zi po 1-2 za jed no, smje πten do po lo vice u ku pu li. Ovaj hra st naj bo lje ra ste na su hom, pje sko vi tom tlu, a ot po ran je pre ma mra ze vima. Zbog li je pe je sen ske crve ne bo je li πêa, uzga ja se u nas i na eu rop skom kon ti nen tu kao deko ra tiv na vrsta.»a mo li ki hra st (Qu er cus pa lu s tris) na ra ste u vi si nu m, a po stig ne pro mjer do 1 m. Li sto pad no je drvo πi ro ko kugla ste kro πnje, rav na i du gaë ka de bla. Ko ra je si vo sme applea i dugo glat ka, a ko ri jen ski su stav pli Êi ne go kod mno gih dru gih hra sto va. Izboj ci su tan ki i otklo nje ni, tam no ze len ka sto smeapplei, uæli jeb lje ni, go li i po su ti sv je tli jim len ti ce la ma. Pu po vi su sit ni, ja ja sti do sto æa sti, tu po uπi lje ni, po kri ve ni mno π tvom lju sak a ra z mje πte nih u ne koli ko uzdu ænih ni zo va. Lju ske pu po va svi je tlo sme applee su do crven ka sto sme applee, go le, sjajne, sa sit no trpa vi Ëa sto-dlaka vim ru bom. Vrπni je pup ve Êi od po s tra nih, ko ji su gu sto ra spo re applee ni i ra zli Ëi to ve li ki te izra zi to ot klo nje ni od izboj ka. Li sto vi su 8-12 cm du gi, obrnu to ja jo li ki, dubo ko i ne pra vil no ure za ni, sa 7-9 kli no li kih re ænje va i oπ tro uπi lje nih zu ba ca na la po vima. Osno va li sta je rav na do πi ro ko kli na sta. Li sto vi su odozgo sv ije tlo zeleni i sjaj ni, a odo zdo bli je di i sa Ëu per cima Por tu gal ski hra st (Qu er cus lu si ta ni ca) Ka nar ski hra st (Qu er cus ca na ri en sis) Vrbo li ki hra st (Qu er cus phel los) dla Ëi ca u pazu πcu li snih æi la. U je sen je li πêe crve no. Æi re vi su svi je tlo sme applei, okru gla sti, ne rijet ko iz bra zda ni, po je di naë ni ili po vi πe za jed no, du gi oko 1,5 cm. Sa mo osno vom le æe u ta njura stoj ku pu li, Ëi je su lju ske pri legle, tam no crve ne i dla ka ve. Æir do zri je va u je sen dru ge go di ne na kon cvat nje.»a mo li ki hra st ra ste na du bo kim tli ma, uz ri jeke i je ze ra, pa i na mo Ëvar nim te re ni ma. Ot po ran je pre ma mra ze vi ma i grad skom zra ku. Vrbo li ki hra st (Qu er cus phel los) li sto pad no je drvo viso ko m, pro mje ra do 120 cm. Li st je li ne ar no lan ce ta st, dug 5-8 cm, πi rok 0,8-2,5 cm, s ci je lim, a ri jet ko s po ne πto nazub lje nim ru bom. Na li cu je gol, na na li Ëju ta ko appleer gol ili ri jet ko si vo dla kav. Æir je dug do 1 cm. Lo vo ra sti hra st (Qu er cus im bri ca ria) na ra ste u vi si nu do 20 m. Li st to ga li sto pad nog drve ta du gu lja sto je lan ce ta st do du gu lja sto obrnu to ja jo lik, du æi je i πi ri od vrbo li ko ga hrasta. Odo zgo je sja jan i tam noze len, odo zdo blje applei ili smeapple i dla kav. Æir je dug 0,8-1,3 cm. U na πim se pri mor skim kra je vi ma mo gu kao ukrasno par kov no drve Êe uzgaja ti po lu zim ze le ne vrste por tu gal ski hra st (Qu er cus lu si ta ni ca), ko je mu je sta niπte pa njol ska i Por tu gal, i ka nar ski hra st (Qu er cus ca na ri en sis), ko ji do la zi u pa njol skoj, sje ver noj Afri ci i na Ka nar skome oto Ëju, te pi re nej ski hra st (Qu er cus pyre na i ca), li sto pad no drvo za pad no ga di je la ju æne Euro pe. Uspi je va ju na sv je æim i bo ljim tli ma te za πti Êe nim po lo æa ji ma. Ti je kom ljet nih su πa po treb no ih je Ëe πêe osv je æa va ti za li je va njem. 24

27 zaπtiêene biljne vrste Piπe: Ivi ca To miê Fo to: Park prirode Papuk Kavkaski divokozjak (Doronicum orientale) Ova ri jet ka vrsta na πe flo re do la zi u πu ma ma brdskog i pla nin sko ga po ja sa, Ëe sto na stje no vi toj po dlo zi i me appleu grmljem. U nas je na la zi mo na Me dved ni ci, Psu nju i Po æe πkoj go ri Kav ka ski di vo ko zjak (Doro ni cum ori en tale) ze ljasta je traj ni ca iz po ro di ce gla vo Ëi ka (Aste ra ce ae; Com po si tae). Ra s pro s tra nje na je na Bal kan skom po lu o to ku, u ju ænoj Ita li ji, Ma applear skoj, Ru munjskoj, Ma loj Azi ji, na Kav ka zu i u Si ri ji. Ima nad zem nu stab lji ku i pod zem ni po da nak (ri zom), s ra z gra nje nim pod zem nim vri jeæa ma. Us prav na stab lji ka vi so ka je cm, u pod no æju vu na sto dla ka va. Li sto vi su pri zem ni i na du gim pe telj ka ma, sr co li ki i πi ro ko ure za ni, na ru bu krat ko na zub lje ni. Stab lji ku obu hva Êaju 1-2 oval na i sr ca sta li sta, a na njezi nim vrπnim di je lo vi ma ra zvi ja se uglav nom sa mo jed na cvjet na gla vi ca, u pro mje ru 4-6 cm, s izra zi to zlat no æu tim je zi- Ëa stim cvje to vi ma. Oni na vrhu zav rπa va ju s 2-3 ne jed na ka zupca. Li sti Êi cvjet nog ovo ja su po obo du s trep lja ma te su kra Êi od je zi Ëa stih cvje to va. Cvat nja je tije kom trav nja i svib nja. Bilj ke se ra zm no æa va ju plo do vi ma (ro πke ili ahe ni ji), su him ne pu cav ci ma, s jed nom sje men kom ko ja je Ëvrsto sra sla s us plo appleem. No Ëe πêe je ve ge ta tiv no ra zm no æa va nje, pod zem nim vri je æa ma. Otrov no st bilj ke - Va æno je istak nu ti ka ko su svi di je lo vi bilj ke vrlo otrov ni za do ma Êe i div lje æi vo ti nje, a sma tra se da je otrov ni ja od au s trij sko ga divoko zja ka. Do otro va nja do lazi pre te æi to u pro lje Êe, po se bi ce ako je pa πa oskud na. Otrov ne tva ri ni su do volj no is tra æe ne, a slië ne su kao i kod ro da ko s tri πa (Se ne cio). Ugro æe na broj no st - Kav kaski di vo ko zjak do la zi u πu ma ma brdskog i pla nin sko ga po ja sa, u ne kim aso ci ja ci ja ma sve ze Os tryo-car pi ni on ori en ta lis, neri jet ko na stje no vi toj po dlo zi i me appleu grmljem. U Hrvat skoj je na la zi mo na Me dved ni ci, Psunju, Pa pu ku (La pjak) i Po æe πkoj go ri. Ta je bilj ka ri jet ka i za πti Êena vrsta na πe flo re, a zbog sje Ëe πu ma i πi ka ra te bra nja, nje zina se broj no st sma nju je. Zbog de kora tiv nih svoj sta va, u hor ti kul tu ri su uzgo je ne po seb ne odli ke. Za ko nom o za πti ti pri ro de za πti- Êe na je 10. lip nja na svim pri rod nim na la zi πti ma. De ko ra tiv na svoj s tva cvje to va Li sto vi i cvje to vi Za ko nom o za πti ti pri ro de kav ka ski je di vo ko zjak zaπti Êen 10. lip nja na svim pri rod nim na la zi πti ma. Svi di je lo vi bilj ke vrlo su otrov ni za do ma Êe i div lje æi vo ti nje. 25

28 povijest πumarstva GORSKI KOTAR Ream bu la ci ja me applea u sta ra vre me na Tradicija ureappleivanja πuma Ure applei va nje πu ma u Gor sko me ko ta ru po Ëe lo je joπ go di ne i ota da se ova slu æba ti je kom svih po li tië ko-ad mi ni s tra tiv nih i or ga ni za cij skih pro mje na us tro ja πu mar s tva usav rπa va la i pri mje nji va la no ve me to de i teh no lo gi je go di ne po Ëe tak ure applei va nja Do obav lje na inven ta ri za ci ja drvne ma se Od pri mje na ti po lo gi je u ure applei va nju za po Ëe ta izra dba pe do lo πkih ka ra ta ra do vi na di gi ta li za ci ji ka ra ta Piπe: Vesna Pleπe Fo to: Arhiv i B. Pleπe lji πta i znaëajka ma sa sto ji na, po seb no bilj nih za jed ni ca. U pre bor nim sa sto ji na ma drvna ma sa odre applei va la se to tal nom klu pa æom, a u ma njoj mje ri pola ga njem pri mje re nih pru ga. U pri mor skim πu ma ma drvna ma sa utvrapplei va na je oku lar nom pro cje nom, a vr jed ni je bo ro ve kul tu re su klu pi ra ne. Do obav lje na je sva inven ta ri za ci ja drvne ma se. Od do izvrπe ne su i ra Ëun ske re vi zi je osno va go spo da re nja, πto se po ka za lo manj ka vim jer evi denci je o po sje Ëe nim ma sa ma ni su bi le do volj no toë ne. Go di ne for mi ra se i Odjel za ure applei va nje πu ma del nië koga go spo dar s tva, a od da ti ra po Ëe tak pri mje ne ti po lo gi je u ure applei va nju πu ma na po dru Ëju G Del ni ce. Tak sa cij ski ra do vi na dvi je ka rak te ri stië ne go spo dar ske je di ni ce (de fi nira nje eko lo πko-go spo dar skih ti po va, pro jek ti ra nje go spo darske po dje le, utvrapplei va nje in ten zite ta mje re nja, do pro jek ti ra nja eta ta, πum sko-uzgoj nih ra do va te de fi ni ra nja smjer ni ca i ci ljeva go spo da re nja) ra applee ni su u su rad nji sa u mar skim in sti tu- Ure applei va nje πu ma na podru Ëju del nië ke Upra ve ima vrlo du gu tra di ciju, od Glav ni cilj uvi jek je bio da se du go roë nim pla ni ra njem u πum skoj pro i zvodnji osi gu ra po traj no st pri ho da, odre appleen pri ra st i kva li te ta drvne ma se. To je i osnov ni za da tak svih do sad izra applee nih pla no va ili osno va go spo da re nja. U vri je me osni va nja umskoga go spo dar s tva Del ni ce 1960., sve ra do ve na ure applei va nju πu ma obavljala je Sek ci ja za ure applei va nje πu ma u Ri je ci. Osim izra dbe πum sko-go spo dar skih osno va po dru Ëja, ra di le su se i re a mu bla ci je me applea. Do kra ja go di ne ure applee no je ha πu ma na po dru Ëju op Êi na»a bar, Del ni ce, Ri je ka, Ma li Lo πinj i Opa ti ja. Ne u re applee no je bi lo samo oko ha ma lov ri jed nih ni skih πu ma i πi ka ra na po dru Ëju Ri je ke i Opa ti je. Pov r- πi na ko ja se ure applei va la bi la je po di je lje na na 40 go spo dar skih je di ni ca i 2155 odje la. Pro sjeë na ve li Ëi na go spo dar ske je di ni ce izno si la je 2200 ha, a pro sjeë na pov rπi na odje la 40 ha. Odje li su for mi ra ni pre ma obli ku zemtom. Ti je kom iduêih se go di na udio In sti tu ta u izra dbi osno va go spo da re nja sma nji vao. Na kraju je Odjel za ure applei va nje πu ma sa mo stal no obavljao sve ra do ve ure applei va nja πu ma na osno va ma ti po lo gi je. Po Ëet kom i za po Ëe te su i izra dbe pedo lo πkih ka ra ta i fi to ce no lo πko kar ti ra nje, ko je su bi le osno va za izra dbu ti po lo πkih ka ra ta. Do izra applee no je 12 osno va go spo da re nja na temelju ti po logi je. Ci je lo to vri je me bi la je i dalje do bra su rad nja sa u mar skim in sti tu tom u Ja s tre bar skome, isti Ëe mr. sc. Bo ris Ple πe, ru ko vodi telj Odje la za ure applei va nje πu ma del nië ke po dru æni ce. Za izra dbu osno va go spoda re nja sa sto ji ne su bi le po dije lje ne na go spo dar ske πu me, πu me s po seb nom na mje nom i za πtit ne πu me. Se dam de se tih go di na proπloga sto lje Êa po Ëi nju se izra appleiva ti i dræav ne kar te u mje ri lu 1:5000, prvo za po dru Ëje sli va ri je ke Ku pe, a posli je i za ci je lo po dru Ëje G Del ni ce. Op se æni ra do vi sni ma nja ci je log po dru Ëja dov rπe ni su do pro lje Êa 1975., a ti ska nje Ëe tve ro boj ne kar te do 26

29 Go spodar ska je di ni ca Dle tvo u ma ri je Kla na Ispi ti va nje Osno ve go spo da re nja πe zde se tih go di na pro πloga sto lje Êa stara stotinjak godina Ko mi sij sko ispi ti va nje Osno ve go spo da re nja kra ja Te su kar te posli je bile po dlo ga za izra dbu go spo darskih ka ra ta. Ka ko te kar te bez ucrta va nja ka ta star skih pla no va u osnov ne dræav ne kar te ni su bi le do volj no pre ci zne, poëelo je no vo sni ma nje go spodar ske po dje le, a cjelokupno sni ma nje go spo dar ske po dje le i ukla pa nje u no vu dræav nu kartu te ti ska nje za ci je lo po dru Ëje del nië ke po dru æni ce dov rπe ni su do kra ja Od del nië ki ure appleiva Ëi za po Ëe li su di gi ta li za ci ju ka ra ta, te izra dbu Osno va na osnovi GIS-teh no lo gi je. Prva ta kva kar ta izra applee na je za GJ Po dvo de njak u ma ri je Del ni ce. Di gi ta li zi ran je i sloj ni plan, gospo dar ska po dje la, ka ta star ske Ëe sti ce, pu to vi i πum ske vla ke, vo do to ci, a kar ti ra ni su i uzgojni ra do vi. Kar to gra fi ja je po veza na s nu me rië ko-tak sa cij skim po da ci ma. Sve je to snim lje no na di sku i mo æe se um no æa va ti s ra zno li kim po dloga ma, te ma ma u neo gra ni Ëe nom bro ju pri mje ra ka. Nekad se naj ve Êi dio ra do va obav ljao ruë no, a da nas se svi obav lja ju uz po moê ra Ëu na la, πto je jed nostav ni je i bræe, go vo ri Ple πe. Da je rijeë o op se ænim ra do vi ma go vo re i po da ci, jer se na po dru Ëju del nië ke po druæni ce dræav ne πu me pro sti ru na ha u 44 go spo dar ske je di ni ce, dok se pri vat ne πu me na la ze u 15 go spo dar skih je di nica i za u zi ma ju ha. Osim izra dba osno va i progra ma go spo da re nja za dræavne i pri vat ne πu me izvo de se i ge o det ski ra do vi sni ma nja go spo dar ske po dje le, ob no ve me applea, sre applei va nje imo vin skoprav nih od no sa i sl. Od ra do va u pro πloj go di ni izv rπe ni su pri prem ni i te ren ski ra do vi za GJ Su ho, Oπ trac, ukupne pov rπi ne 6989 ha, zav rπni rado vi u dræav nim πu ma ma GJ Jasle, Vrπi ce, La zac, Po dvo de njak, Rud nik, ukup ne pov rπi ne 6028 ha. Na prav lje ne su i izva nred ne re vi zi je u dræav nim πu ma ma GJ Pla tak, Mi let ka, ukup ne pov rπine 4556 ha, te go di πnji pla no vi za GJ Su ho i Oπ trac. Od ge o det skih ra do va izv rπena je re am bu la ci ja me applea 18 km, sre applei va nje imo vin sko-prav nih od no sa, sni ma nje ka me no lo ma za Upra ve πu ma po dru æni ce Senj i Del ni ce, sni ma nje lo vaë kih ku- Êa i osta lih obje ka ta. Pri prem ni i te ren ski ra - do vi u pri vat nim πu ma ma obavlje ni su na ukup noj pov rπi ni od 6726 ha za go spo dar ske je di ni ce Mrko palj, Fu æi ne,»a bar i Sve ta Go ra, te zav rπni ra do vi u pri vatnim πu ma ma u GJ Pe te ho vac, pov rπi ne 2083 ha, isti Ëe Ple πe. Ko mi si ja Mi ni star s tva po ljopriv re de, πu mar s tva i vod noga go spo dar s tva ispi ta la je re dovite re vi zi je za GJ Ja sle, Vrπi ce, La zac, Po dvo de njak te izva nred ne re vi zi je za GJ Mi let ku i Pla tak i go di πnje pla no ve za GJ Su ho i Oπ trac. Za po tre be re vi zi je um skogo spo dar ske osno ve po dru Ëja obra Ëu nat je drvni fond (sveden na sta nje 1. si jeë nja 2006.), prov je ra izv rπe nja eta ta i uzgojnih ra do va po sljed njih go di na. Obav lja ju se i ra do vi na eta ti ma za πum sko-go spo dar sku osno vu po dru Ëja, dov rπa va se osno va go spo da re nja za GJ Su ho, program za GJ Fu æi ne, te sre appleuju imo vin sko-prav ni od no si. U Odje lu za ure applei va nje πu ma da nas ra di osam na e st lju di, πe st πu mar skih in æenje ra, je dan ma gistar zna no sti, je dan ge o det ski inæenjer, dva ge o det ska teh ni Ëara i osam πu mar skih tehni Ëa ra. Se dam de se tih go di na pro πloga sto lje Êa po Ëi nju se izra applei va ti i dræav ne kar te u mje ri lu 1:5000, prvo za po dru Ëje sli va ri je ke Ku pe, a poslije i za ci je lo po dru Ëje G Del ni ce. Op se æno sni ma nje ci je log po dru Ëja dov rπe no je do pro lje Êa 1975., a ti skanje Ëe tve ro boj ne kar te do kra ja Te kar te bi le su posli je po dlo ga za izra dbu go spo dar skih ka ra ta. 27

30 kopaëki rit Piπe: mr. Dar ko Getz Foto: D. Getz Ce sta Ma ri je Te re zi je i Jo si pa II. i mo st pre ko Dra ve bi li su dov rπeni go di ne. Na li je voj stra ni mo sta na la zio se spo me nik visi ne osam hva ti (Ëetiri iznad zem lje i isto to li ko pod zemljom). Na spo me ni ku je me appleu osta lim sta ja lo da je na sto ja njem spo me nutih vla da ra na kon Ëe ti ri go di ne ra da sv la da na si la vo de (po pla ve) i da je ovaj ce stov ni put na mi je njen trgo vi ni, pro me tu i put ni ci ma. Ka ko se ne kad ri ba ri lo Je ze ra Ko paë kog ri ta su eko lo πki ba re ko je mo gu ima ti i za vid ne du bi ne. Po ne ka su je ze ra umjet na, kao ona is pred crpnih sta ni ca u Sta rom Ti kve πu, Zlat noj Gre di ili na Sa ka da πu. Je ze ro Sa ka daπ vi πe je puta mi je nja lo du bi nu i pro stor. UM SKI RE VIR DRA VI CA, NE KAD I SAD Na po dru Ëju Sta re bilj ske Dra ve kod se la Bi lja, u πum skom re vi ru Dra vi ca, ko jim uprav lja ju Hrvat ske πu me, Po dru æni ca Osi jek, ti je kom lip nja ( ) odræa no je Sv jet sko klup sko prven s tvo u pe ca nju (WFC Osi jek). To je pri li ka da se pri sje ti mo ne kih po vi je snih do ga applea nja ve za nih za ovo po dru Ëje jer se, ma nje je po zna to, Dra vi ca i Sta ra bilj ska Dra va na la ze u Par ku pri ro de Ko paë ki rit, ko ji je zbog sple ta okol no sti bio po di je ljen na dva di je la, istoë ni (po plav ni), za ko nom ime no van Po seb nim zo o lo πkim re zer va tom, i za pad ni (za πti Êen od po pla ve na si pom Dra va - Du nav, 18 km), pro zvan od πu ma ra Dra vi com Dra vi ca je po vi je sno i eko lo πki in te gral ni dio Ko paë kog ri ta, ko ji je do iz grad nje Tere zi jan ske ce ste i na si pa go di ne bio je din s tve ni pro stor. Na kon iz grad nje ove ce ste na na si pu i posli je grad nje æe ljeznië ke pru ge (1869.) ta ko appleer na na si pu, du nav sko-drav ska inun da ci ja po di je lje na je na dva di je la, spo me nu te Drav ske ri to ve i Ko paë ki rit, ko ji se u 19. sto lje Êu opi si vao pod ime nom Ugao (ili tro kut) uto ka Dra ve i Du na va. Spo me ni mo da se u bli zi ni Dra vi ce na la zio gla so vi ti drve ni mo st Su lej ma na II. Ve li Ëan s tveno ga (Di seg no del fa mo so Ponte e for te zza di Essech, god.) i rim ska ce sta (236. god.) ko ju je opi sao Ka ta niê. Ne manje za nim ljiv bio je i drve ni 28

31 Sta ra bilj ska Dra va sa sa mo ni klom vrbo vom πu mom u ma EU-ame rië ke to po le s nad s tre πni com, uz oba lu na Dra vi ci... mo st na Sta roj bilj skoj Dra vi kod»in gi-lin gi-ëar de. Dra vi ca se na la zi sje ver no od gra da Osi je ka, na pro sto ru izme appleu na si pa Dra va - Du nav i ce ste Osi jek - Bi lje. Njezi ne vo de je din s tve ni su dje liê bilj sko-ko pa Ëev sko ga hidro-eko su sta va po ve za nog ustavom Ko pa Ëe vo s Ko paë kim ri tom. RijeË je o po dru Ëju vla ænih li va da, ba ra, ka na la, gre da, ne pra vilno iz mje πte nih u pro sto ru. Broj bilj nih za jed ni ca ma nje je ili vi πe iden ti Ëan Ko paë kome ri tu, uz manje ra zli ke zbog po vi πe nja ko ta te re na. Ta ko se na pred stav ni ke otvo re nih vo da - lo po Ëe, lo kvanje, pla vu ne, ra πce, mo Ëvar ne lju ti Êe, na stav lja ju pre ma oba li ba ra grpci, obli Êi, ro goz i trstika ko ji Ëe sto za u zi maju i ve Êe povrπi ne, osobi to oko Jan Ëi ri ta i na po dru Ëju pre ma na si pu. Na vla ænim li va da ma na Êi Êe mo uz broj ne vrste πa πe va: vrbi cu, neza bo ra vak, mo Ëvar nu pe ru ni ku, æa bo Êun, iapplei rot, i dru ge vrste bi lja ka. Rub no uz na sip i na poje di nim gre da ma ra stu vrlo sta ra sta bla crne i bi je le to po le, ali i ru kom po dig nu te πu me eu ro a- me rië kih to po la. Vrbo va sta bla uz ne ka da πnji Se o ski pa πnjak kod Ko pa Ëe va ko ri sti la su se u pro πlosti za izra dbu ra zli Ëi tih pred me ta od ple te no ga pru Êa, sto ga su nakon vi πe go di πnjih sjeëa po pri mi la iz gled ko ji pod sje Êa na Ëov je ka sa πu ba rom. u ma ri ih na zi va ju πu bar ci ma. Ve Êi dio πu ba ra ka osu πio se na kon ka ta s tro fal ne po pla ve 1965., a pre æiv je li su popri mi li spe ci fi Ëan ha bi tus. Osim πu ma vrba i to po la, mje sti mië no se mo gu na Êi sa sto ji ne ja se na pa Ëak i hra sta lu ænja ka. Pre ma sta rom ri bar skom ka ta s tru, Dra vi ca i nje zini vo doto ci ad mi ni s tra tiv no pri pa da ju Ko pa Ëko-bilj skom ri tu. U knji gama Apa tin sko ga ri bar s tva, Sta ra bilj ska Dra va (u 18.i 19. sto lje Êu Belj sko je ze ro, Bel lye ) pri pa dala je ri bar skom re vi ru Ko pa Ëe vo (4360 ha) za jed no s ri bo lov nim lo ka li te ti ma Hor do vanj,»o nakut, Sa ka daπ. Ne po sred no uz neka da πnju go sti o ni cu»in gi-lin gi Ëar da na la zi la se ri bar ska sta ni ca Bi lje. Sve do 50-ih go di na u njoj je bo ra vio Ëu var ri bo lo va, a povre me no i ne ko li ko ri ba ra, jer su se u vo di na la zi le bar ke i mre æe - kre ve ti s ulov lje nom ri bom. U vri je me po sto ja nja Vlaste lin s tva obav ljao se tzv. jesen ski lov ri be. Sta ri ji mje πta ni opi su ju ga do ga applea jem ko ji bi oku pio ci je lo se lo! Uz oba lu Stare biljske Dra ve na πlo bi se ju trom de se tak ri ba ra, uz njih i πpa no vi, Ëu va ri ri bo lo va i se ljani. Iz po ve Êega hra sto va Ëam ca lap ta πa spu πta la bi se u vo du du gaë ka mre æa (alov) ko jom bi se luë no za hva tio dio pov rπi ne vo de, a on da bi se Ëa mac i ri bari us mje ri li pre ma oba li gdje bi osta li za po Ëe li po te za ti gor nje i do nje uæe ko ji ma su mre æe bi le po ve za ne. Za sat vre me na, pone ki pu t i du lje, ovi sno o du æi ni Mre æa alov pri pa da skupini pov la Ëe Êih ri bo lov nih ala ta. Ko ri sti se na za tvo re nim vo da ma, na rib nja cima, je ze ri ma, ba ra ma, mrtvim ru kav ci ma i sliënim vo da ma. Alo vima se naj Ëe πêe ri ba ri ti je kom je se ni i zi me, ka da je ri ba mir ni ja i krto æi (zi muje). Du æi ne je pribliæno 700 oka, du bi ne (πi ri ne) oka. Ve li Ëi na oka je 27 mm. Mre æa re ket pod sje Êa na ogra du is ple te nu od lje sko vih πi ba po ve za nih div ljom vi no vom lo zom u ra zma ku od 2 co la (1 col, pa lac, izno si 2,6 cm.). SliË na je ogra di ple te noj od trsti ke. 29

32 mre æe i pa nje va pod vo dom, mre æa bi se pri vu kla oba li. Od mno æi ne ri be vo da bi se za pje ni la, po ne ke bi us pje le isko Ëi ti iz mre æe. Za tim bi se ulov lje na ri ba me re do vi ma pre to var ila u ri bar ske bar ke, a dio bi se ot pre mio u rin fu zi pre ma Ri bar skoj sta ni ci Hulo vo i da lje pre ma sa bir noj po sta ji u Apa ti nu. Osim Biljsko ga je ze ra, odlov lja va ne su i dru ge ba re i je ze ra Bilj skog ri ta do gra ni ce Vla ste lin s tva. Belj sko je ze ro bi lo je po znato po zna Ëaj nim ulo vi ma πa ra na. O tom rib nja ku pi πe Jo seph Pa yer (1824.): U ne po sred noj bli zi ni ce ste prema Osi je ku bi lo je iz gra applee no spre mi πte ri be (ne ka vrsta ve- Êeg rib nja ka-zi mov ni ka, op. aut.). Izved bom je osob no ru ko vo dio vi πi upra vi telj V. Wit tman. Rib njak-zi mov nik bio je du ga Ëak 175 hva ti (332 m), imao je isto to li ku du æi nu obod ne ja me, te 200 hva ti (380 m) du gaë ko ko ri to za ribu kao i so li dan re ketz (vrsta ogra de)... U jed nom struë nom ra du o ri bar s tvu Du na va (Pin Ëir- Crven Ëa nin,1965.) izme appleu osta lo ga sto ji: Po plav no podru Ëje Ko paë ko-bilj sko ga ri ta za pre ma pov rπi nu oko 9000 ha. Za slat ko vod no ri bar s tvo otvo re nih vo da ima dvo s truko zna Ëenje, jer da je rib lji mlaapple i kon zum nu ri bu. Pri ma vo du iz Du na va pre ko Hu lofo ka, Du na fo ka, Ko vaë fo ka, rje applee Re no fo ka. Ovaj zad nji izla zi na Dra vu, jer se Ëi tav rit na la zi u za mi πlje nom tro ku tu izme appleu Du na va i Dra ve po Ëet od uπêa Dra ve. Kad vo do staj Du na va po ra ste na 450 cm, ci je lo je po dru Ëje pod vo dom. Ri bo lov u Ko paë ko-bilj skome ri tu bio je naj bo lji godi ne i izno sio je kg, a naj sla bi ji ka da u ri tu gotovo ni je bi lo vo de, a iznosio je kg. Belj sko je ze ro bi lo je ideal no sta ni πte πa ra na, de veri ke i dru ge bi je le ri be (jaz, crven per ka, bo dor ka, ukli ja, kru pa ti ca, ke se ga). Ri ba se ovdje re do vi to mri je sti la. Spo meni mo i ka nal Bar ba ru, Vo dar Spor tsko-ri bo lov na sta za (gdje je odræan WFC) (Va dar), broj ne la te ral ne ka na le i ba re ko ji su se kod Me ca i Bi lja uli je va li u Staru biljsku Dra vu. Pre ma Staroj biljskoj Dra vi gravi ti ra ju broj ni ka na li ve za ni s Maapplear skom ba rom, ba rom Jan Ëi rit i Aj zen gra ben (Ei sen gra ben) te dru gim ne i me no va nim ba ra ma. Te Ëe pre ma se lu Ko pa Ëe vu i kod usta ve isto ga ime na uli je va se u vo de je ze ra Sa ka daπa, od no sno u Ko paë ki rit. por tsko-ri bo lov no zna- Ëenje Dra vi ce kao ri bo lov nogo spo dar ske vo de pre sta je na kon iz grad nje na si pa Dra va - Du nav, ka da je na si pom za pri je- Ëe na po pla va, a ti me i mri je st gospo dar ski vr jed ni je ri be. Na i me, na usta vi Ko pa Ëe vo po stav lje na je godine pre u ska re πet ka kroz ko ju ni su mo gle pro Êi πa ranske ma ti ce sprem ne za mri je st. Osim to ga, vo do priv red ni ci su za u ze li stav da je Dra vi ca re ten cijsko po lje, od po seb ne va æno sti u slu Ëa ju ne ke ne pre dvi di ve kata s tro fal ne po pla ve. Uza sve to umi je πa li su se i lo kal ni in te re si ko ji su do pu sti li pre o ra va nje i sad nju po ljo djel skih kul tu ra na πum skim pro sje ka ma, di je lu Se o sko ga pa πnja ka, Ma applear ske ba re, Pav lo ve gre de. Prije toga bi la su po sje Ëe na pra sta ra sta bla crnih to po la i vrba u ko ji ma su se za dræa va le div lje maë ke, kune zla ti ce, zer da vi, ali i mno ge vrste pti ca. Una toë iz gra applee nom na sipu ko ji je spri je Ëio do tok sv jeæe vo de, Ko pa Ëko-bilj ski rit, nje go ve ba re, trπëa ci, vrbo ve πu me i πu mar ci za dræa li su do da nas va ænu ulo gu u eko lo gi ji æi vo ti nja, po seb no pti ca mo Ëvari ca. Na vo di mo pri mjer na πih ra ni jih is tra æi va nja i za pa æa nja ( ) ka da je uo Ëe no da po je di nih go di na, za vri jeme vi so kih vo do sta ja, ve Êi dio div ljih pa ta ka iz sre di πnjega di je la Ko paë ko ga ri ta (Bi je lo i Ko paë ko je ze ro, Sar vaπ i Isinj bara), gdje su im bi la pre plav lje na gni je zda, se li u Dra vi cu i osni va dru go le glo. Za vri je me Do mo vin sko ga ra ta, u Dra vi ci su se gni je zdi le si ve div lje gu ske i crve nok lju ni la bu do vi. Zbog min skih po lja Dra vi ca je do bi la epi tet azil nog po dru Ëja div ljih æi vo ti nja. U njoj su pro na πli s klo ni πte je le ni, sr ne, div lje svi nje i dru gi si sav ci. Sta ra bilj ska Dra va je manje-vi πe za tvo re na ri bo lov na vo da. Ve za s Du na vom pre ko usta ve Ko pa Ëe vo u ovom tre nutku je ma nje vaæ na. OsjeË kim i ba ranj skim πpor tskim ri bi Ëi ma po zna ta je od dav ni ne. Bli zu je Osi je ka, a asfal tna ce sta i bi ci klistië ka sta za osi gu ra va ju lak do lazak do ove ri bo lov ne vo de. Ri be ima re la tiv no do volj no, sva ke go di ne por tsko ri bo lov no druπ tvo Ka ras iz Bi lja ob nav lja fond ri be do dat nim po rib lja va njem (2-3 to ne). Uz ne za o bi la znu ba bu πku (sre brno ga ka ra πa), ov dje se mo gu na Êi joπ i πa ra ni, πtu ke i dru ga ri jeë na ri ba.u novi je vri je me ma nje je ba bu πke, a sve vi πe au toh to ne bi je le ri be (crven per ka, bo dor ka, ke se ga). Ri ba se lo vi sen kom, blin ke rom, ali po naj vi πe na pe ro. Vla snië ki od no si, pro stor ni pla no vi - Stara biljska Dra va je do go di ne bi la (ad mi ni s trativ no) pod okri ljem L G Je len. por tskim ri bo lov ci ma pre pu πtena je Spo ra zu mom iz Pri je Do mo vin sko ga ra ta, u ra zmi πlja nji ma o Pro stor nom pla nu Dra vi ca je bi la za mi πljena di je lom bo ta nië kim vrtom, a di je lom za ra zo no du i πpor tski ri bo lov. Odlu kom biv πe ga Repu blië ko ga za vo da za za πti tu pri ro de stav lje na je pod priv re me nu za kon sku za πti tu sa svim ogra ni Ëe nji ma πto se tiëe isko ri πtava nja u po ljo djel ske sv rhe, grad nje vi kend-ku Êa i dru gih na mje na. Ne ko li ko go dina posli je (1989./1990.), Jav no po du ze Êe Hrvat ske πu me - Uprava πu ma Osi jek i Po ljo priv red ni kom bi nat Be lje s Od yssey De velop ment li mi ted iz Ve li ke Bri ta nije osni va ju po du ze Êe u mje πo vitom vla sni π tvu radi fi nan ci ra nja iz grad nje ho tel sko-re kre a cij skih objeka ta za pru æa nje ra zli Ëitih tu ri stië kih uslu ga vi so ko ga ran ga, prije svega na po dru Ëju Ba ra nje. Me appleu osta lim, cilj im je bio osni va nje Pa non sko ga se la ne po sred no uz se lo Bi lje. Izra applee na je Pre di nve sti cij ska stu di ja Et no-na se lja Pa non sko se lo To po lik s ur ba ni stië kim rje πe njem za o ba lja Stare biljske Dra ve. Po dru Ëje Dra vi ce da nas je ve Êim di je lom ne pri stu pa Ëan pro stor zbog min skih po lja zao sta lih iz Do mo vin sko ga ra ta, πto se u eko lo πkom po gle du po ka za lo ko ri snim za div lje æivo ti nje ko je ugro æa va Ëov jek. Na dru goj stra ni pro stor pre ma ce sti Bi lje - Ko pa Ëe vo po stu pno se ur ba ni zi ra (pri vat ni rib njak i te nisko igra li πte, er ge la ko nja za ja ha nje itd.). um skim zem ljiπtem uprav lja ju Hrvat ske πu me, di je lom Hrvat ske vo de (na si pi, usta ve), Hrvat ske ce ste, lo vaëka dru π tva Je len iz Ko pa Ëe va i Sr njak iz Bi lja. Zbog eko lo πko-go spo dar - s tve ne i tu ri stië ke ve ze s Ko paëkim ri tom, Dra vi ca je pre dlo æena za za kon sku za πti tu u ka tego ri ji par ka pri ro de. Zah tjev su pod ni je li Eko lo πko dru π tvo OsjeË ki ze le ni i Udru ga eko lo gista Osi je ka i Ba ra nje Flu vi us. 30

33 zdravi æivot Dr. Ivo Belan Po sto ji li taj na - ili vi πe njih - dugog i zdra vog æi vota? To je pi ta nje bilo postav lje no skupini me di cin skih struënjaka i ov dje je 10 no vih taj ni, to je st sav je ta, ko je oni sma tra ju naj va æni ji ma za po sti za nje zdra vog i du go traj nog æi vo ta De set taj ni du gog i zdra vog æi vo ta li st pe di ja tar Mat hews ka æe da bo le st ne smi je ni kad bi ti πtaka na ko ju Êe se net ko oslo ni ti, osobito u dje tinj s tvu. Ako di je te uvi di da mu bi ti bo le stan pru æa mo guê no st ma ni pu la ci je i kon tro le oko li ne, ono Êe na stavi ti upo treb lja va ti to oru applee i posli je kao odra sla oso ba. Bo lest mo ra bi ti ne πto πto se mo ra svlada ti. Ako to ni je ta ko, to je st ako bo le st po sta je ko ri sna za oso bu, sta nje te oso be ni kad se ne Êe po bolj πa ti. Osi gu raj te si do bar noê ni san. Spa va nje je na jdjelotvorniji na Ëin da se po stig ne onaj stupanj od mo ra i osv je æe nja ko ji je Fi zië ke se te go be Ëini se ne ka ko vi πe re spek ti ra ju ne go emo tiv ne i Ëov jek se s nji ma lak πe no si. Pre ma to me, mi iz bje ga va mo su o Ëi ti se s onim u na ma i prehla di mo se. Stres sam po se bi ni ti je do bar, ni ti je loπ. Stres je sa stav ni dio æi vo ta. Me appleu tim, ono πto je va æno jest na Ëin kako se pre ma nje mu od no si mo. - Va lja na u Ëi ti ra zu mje ti na πe vla sti te po je di naë ne stres-sig nale i upo tri je bi ti te in for ma ci je na kon s truk ti van na Ëin, umje sto po ti snu ti ih neg dje unu tar se be gdje se on da na la ze po put tempi ra ne bom be - ka æe psi ho log Fren den ber ger. u sta ri joj do bi. Me appleu tim, u ljud skom dru π tvu taj je na gon Ëe sto sprijeëen. Pre ko mjer no i pre Ëe sto one mo gu Êa va nje tog na go na na kon cu ne povolj no utje Ëe na op Êe sta nje or ga ni zma. Vo di te bri gu o to me πto je de te i ko li ko je de te. Bu du Êi da su u osno vi sva ke hra ne ke mij ski spo je vi, tre ba vo di ti bri gu da si osi gu ra mo urav no te æe nu i ra znov rsnu pre hra nu, πto je od iznimne va æno sti za do bro zdrav lje. Na stoj te da ba rem povre me no po stig ne te unu tar nji mir i ti πi nu. Me di cin ski struënja ci veê su dav no utvrdi li da ti πi na igra va ænu ulo gu u oz drav lje nju. To je i je dan od ra zlo ga za πto se bo le sni ku naj Ëe πêe pro pi su je mi ro va nje u kre ve tu. Po sta lo je oëi to da u Ëov je ka sta nja du bo ke Ra di te ono πto vas Ëi ni sret nim. StruËnjaci mental ne me di ci ne, psi hi ja tri i psi ho lo zi, tvrde da su sret ne oso be zna t no ot por ni je na bo le sti. Ta kvo do bro zdravlje te me lje no je na sna ænom unu tar njem za do volj s tvu i sposob no sti da se izvu Ëe naj bo lje iz okol no sti ko je ni su ide al ne. Ako u ne kim ne po volj nim si tua ci ja ma mo æe te se be pri si li ti da ra zmi πlja te o li je pim i sret nim stva ri ma i do ga applea ji ma, po stoji vje ro jat nost da Êe te po sti Êi stvar no do bro ra spo lo æe nje. Vi ste taj ko ji bo ji vaπ svi jet ru æi Ëasto ili si vo! Smij te se Ëe sto i glasno. Pravi, do bar smi jeh (kad se hva ta te za trbuh) je dan je od naj bo ljih li je ko va pro tiv tje sko be. Spo sobno st oso be da se smi je i da ci je ni smi je πne stva ri isto je ta ko va æan po da tak o njoj i ko ri stan in di kator sta nja nje zi na zdrav lja, kao πto su i dru gi po da ci, na pri mjer krvni tlak, brzi na pul sa, tje le sna te æi na itd. Pre u zmi te od go vor no st za vaπ stav pre ma bo le sti. Spe ci japo tre ban srediπnjem æivëanom su sta vu da bi mo gao obav lja ti svo je ak tiv no sti. Ne sa mo noêni san, veê i ne ko li ko mi nu ta dre muc ka nja ti je kom da na ima po vo ljan i ko ri stan uëi nak na or ga ni zam, osobito u pre ven ci ji bolesti uzro ko va nih stre so vi ma. Dr. Gnap, struë njak za po re metnje sna, ka æe da mo ra mo ne ko liko pu ta dnev no za u sta vi ti na πe ak tiv no sti na ne ko li ko mi nu ta, opu sti ti se i po ku πa ti si za mi sli ti vrlo ugod ne sce ne. To Êe po mo- Êi da re pro gra mi ra mo naπ mo zak, pa Êe mo æda i pro ble mi s pu πe njem, uzi ma njem pre komjer nih ko li Ëi na hra ne, al ko ho la (i dro ge) bi ti lak πe sv la di vi. VeÊ da nas po du zmi te neπto u ve zi s vla sti tim ne z dra vim stres-sig na lima. Psi ho so mat ske bolesti iza zva ne su i odræa va ju se stre som i emo tiv nim na peto sti ma. Me di cin ski psi ho lo zi tvrde da sva kod nev ne bo le sti u svo joj po za di ni ima ju isto toli ko psi hië kog ko li ko i fi zië kog. Gla vo bo lje, pre hla de, kri æo bo lje - mo gu bi ti zna ko vi da ne πto ni je u re du. I to je obië no ne πto s Ëim se oso ba ne æe li su o Ëi ti. Uæi vaj te u uzbu applee nju od po zi tiv nog stre sa. Pot pu na od sus tnost svih stre so va ni je for mu la za zdra vo æiv lje nje. Odreappleena ko li Ëi na stre sa od vi tal ne je va æno sti za op Êe bla go sta nje. Prof. Sel ye, ve liki is tra æi vaë, kaæe: Na æa lo st, po sto ji znat na kon fu zi ja o to me πto je uop Êe stres i ka ko s njim po stu pa ti. Stres je tje le sni ne spe ci fië ni od go vor na bi lo ka kav zah tjev ko je mu je or ga ni zam izlo æen, bez ob zi ra na to je li taj zah tjev ugo dan ili ne. Sje di ti u zu barskoj sto li ci stre sna je si tu a ci ja, ali je stre sna si tu a ci ja i iz mje njiva nje stra s tve nih po lju ba ca meappleu lju bav ni ci ma. U oba slu Ëa ja vaπ se puls ubrza va, di sa nje je ubrza no, a i sr ce ja Ëe ku ca. Ipak, ko ji bi se Ëov jek na ovom svi je tu odre kao ta ko ugod nog ljub ljenja sa mo zbog pri sut nog stre sa? Naπ cilj ne smi je bi ti pot pu no iz bje ga va nje stre sa. Nje guj te ra do zna lo st ko ju ste po ka zi va li kao di je te. Ljudska bi Êa ima ju ja ku ge net sku pre di spo zi ci ju da bu du ra dozna li, da æe le is tra æi va ti, Ëak i unu tarnje ti πi ne ima ju ve li ku sna gu da pov ra te rav no te æu i har mo ni ju kod ve li kog broja fi zië kih i psi hië kih bolesti. Ve Êi na lju di, kao ær tve dana πnjega tem pa æi vo ta, ne mo æe iz dræa ti po la sa ta ili Ëak ne ko li ko mi nu ta ti πi ne, a da ne po sta ne ra z dra ælji va ili nervo zna. Ka ko po sti Êi to sta nje mi ra? Mno gi lju di po ku πa va ju ra zli Ëi te teh nike me di ta ci je i re lak sa ci je, dok si dru gi po maæu du gim πet nja ma u pri ro di, vo ænjom po mo ru, ri bo lo vom, le æa njem na pla æi ili s po mo Êu jog gin ga. Bu di te pri sni s oni ma ko je vo li te. Pov rπan, brz polju bac u obraz ne mo æe bi ti za mje na za to pli za grljaj, a isto ta ko i ko nven ci o nal no ru ko va nje ne mo æe bi ti zamje na za ru ku ko ja nje æno do dir ne i po mi lu je, ka æe pozna ti an tro po log Mon ta gu u svo joj knji zi Do di ri va nje. On obja πnja va: Na tijek i re zultat mno gih bo le sti uvelike utje Ëe i kva li te ta po drπke do di rom. 31

34 svjetsko prvenstvo sjekaëa 27. SV JETS KO PR VENST VO UMS KIH RAD NI KA / ES TO NI JA, KO LO VO ZA Ma le pogreπ ke od no se ve li ke bo do ve Po bjed nik je Ta li jan Jo hann Raffl, a u ekip noj kon kuren ci ji iz ne na di la je momëad do maêi na. Ne ko li ko ne po treb nih pogreπa ka hr vat skoj ekipi od ni je lo bo lji pla sman Piπe: Ratko MatoπeviÊ Foto: R. MatoπeviÊ Hr vat ska eki pa Po bjed nik, Jo hann Raffl UEsto ni ji (Otepää) je od 15. do 20. ko lo vo za odræa no 27. svjetsko pr ven stvo πum skih rad ni ka na ko jem je su dje lo va lo viπe od sto ti nu na tje ca te lja iz 28 ze ma lja. Hr vat sku su predstav lja la tro ji ca pr vo pla si ra nih s dræav nog pr ven stva u Kar lov cu, i to: Franc Æa lac (Bje lovar), Ili ja a riê (Vin kov ci) i Ni ko Lu kaë (Vin kov ci). Na tje ca nje se odræavalo u mje stu Otepää, srediπtu zimskog tu riz ma u Esto ni ji, oso bi to nor dij skog ski ja nja. Na pro gramu je bi lo pet di sci pli na pre ma pra vil ni ku: oba ra nja sta bla (oba ra la su se sta bla smre ke u dovrπ nom si je ku u πu mi), okre tanje vo di li ce, kom bi ni ra ni pre rez, pre rez na pod lo zi i ko naë no, kre sa nje gra na. Od 84 na tje ca te lja u senior skoj kon ku ren ci ji, svjet ski pr vak po stao je Ta li jan iz juænog Ti ro la Jo hann Raff s osvo jenih Ëak 1619 bo do va. U ekip noj kon ku ren ci ji na opêe je oduπevlje nje po bi je di la do maêa eki pa Esto ni je (4764 bo da). Re zul tat je svo jevr sno iz ne naapplee nje, jer ni Jo hann Raffl, ni eston ska eki pa ni su sma tra ni fa vo ri tima, te su pri je zad nje di sci pli ne bi li ispod naj bo ljih mje sta. No po kaza lo se da su razli ke vr lo ma le i da mje sta na vr hu ima sa mo za one ko ji ne na pra ve ni mi nimal nu po greπ ku. Po ka za lo se da je vr lo vaæ na kon stant nost i ujed naëe nost kva li te te svih Ëla no va ti ma. Hr vat ska ekipa osvo ji la je 21. mje sto (od 28 eki pa) s osvo je nih 4138 bo do va, πto je na razi ni nji ho vih naj bo ljih re zul ta ta. Da ni je uëi nje no neko li ko ne po treb nih po greπa ka, hr vat ski sje kaëi bi li bi u u zlatnoj sre di ni, gdje po kva li te ti pri pa da ju. U po je di naë nom pla sma nu Ili ja a riê zau zeo je 35. mje sto (1491 bod), Franc Æa lac 61. (1388 bo do va), a Ni ko Lu kaë 72. (1259 bo do va). Naj bolji po je di naë ni re zul tat po di scipli na ma u ja koj je kon ku ren ci ji ostva rio Ili ja a riê, 7. mje stom u oba ra nju sta bla, gdje ga je od savrπe nog oba ra nja di je li lo sa mo 7,5 cm. Vo di telj eki pe bio je Æelj ko SuËiÊ, a teh nië ki voapplea Ma rin ko Ma teπiê. Ju nior sko je na tje ca nje ta koappleer po ka za lo da teæiπ te u bu duêim pri pre mama tre ba sta vi ti na mla de natje ca te lje, ka ko bi se us pjeπ no oba vi la smje na ge ne ra ci ja. Or ga n iza ci ja na tje ca nja bila je od lië na, uz ne ke na pret ke u teh no lo gi ji (elek tron sko mjere nje i di gi tal ni in stru men ti). U sklopu na tje ca nja odræa na je 1. skupπ ti na Meappleu na rod ne aso cija ci je pr ven sta va πum skih rad nika (IALC) gdje se do go va ra lo o dalj njem ra du. U sklopu skupπti ne, pred stav nik Hr vat ske (Rat ko Ma toπe viê) iza bran je u teh nië ki odbor pr ven sta va. Re zu l ta ti, po je di naë no: 1. Jo hann Raff (Ita li ja), 1619 bo dova, 2. An ders Olesk (Esto ni ja) 1608, 3. Wolf gang Hei de mann (Nje maë ka) Ekip no: Esto ni ja 4764, 2. Itali ja 4706, 3. Nje maë ka Slje deêe Êe se na tje ca nje od r- æa ti u Bel gi ji go di ne. 32

35 slovaëka 16. NAT JE CAN JE SJE KA»A SLO VA» KE, DRE VO RU BA» 2006 Atrak ci ja na oba li je ze ra Orav ska prie hra da Po gled s je ze ra na Am fi tea tar Tri na jus pjeπ ni ja sje kaëa s dræav nog na tje ca nja u Kar lov cu proπ le go di ne su dje lo va la su poëet kom ko lo vo za kao go sti na 16. na tje canju sje kaëa Slo vaë ke, Dre vo ru baë u Na me sto vu Kre sa nje gra na bi lo je na ja trak ti vni je Na 16. dræav nom natje ca nju sje kaëa SlovaË ke Dre vo ru baë Orav ski pohar, 4. i 5. kolo vo za u Na mesto vu, kao go sti na stu pi la su i tri pr vo pla si rana sje kaëa s lanj skog pr ven stva Hr vat ske u Kar lov cu, Franc Æa lac, Ili ja a riê i Ni ko Lu kaë. U kon ku renci ji 36 na tje ca te lja, od ko jih je za sje kaëe iz Slo vaë ke i»eπ ke ovo bi lo iz bor no na tje ca nje za na stup na Svjet skom pr ven stvu u Esto ni ji (dok ovo bu de te Ëi tali, veê Êe se zna ti i re zul ta ti s to ga sku pa sje kaëa iz ci jelo ga svi je ta!), hr vat ski predstav ni ci zau zeli su so lid no 11. ( a riê), 17. (Lu kaë) i 18. (Æa lac) mjesto. Mo glo je i bo lje, no da bi se to ostva rilo, mo rat Êe se mi je nja ti ne ke stva ri na domaêem na tjeca nju. Bo lje je moæ da mo glo bi ti zbog to ga πto je I. a riê na kon pr vo ga da na i naj teæe di sci pli ne bio pr vi. Tre ba reêi da se na tje ca nje odræa va lo po svjet skim pra vi li ma, i da se prva di sci pli na, toë no oba ra nje sta bla, odræa va - u πu mi! Ona uje di nju je tri naπe di sci pli ne (oba ra nje na ba lon, za sjek i de fi ni tiv ni pre rez trup ca) i no si naj viπe bo do va, 660 mo guêih. a riê je baπ tu bio naj bo lji s re spek ta bil nih 652 bo da (!) is pred ka sni jeg po bjed ni ka Per ve ke (645) i Pe tea s 643 bo da. Poslije, dru go ga da na, pred nost je ispu stio. Po ka za lo se, kao i kod osta lih hr vat skih pred stav ni ka, da je stan ka Im pre siv na je bi la pr va di sci pli na i oba ra nje æi vog sta bla u πu mi. Pro cje na gdje Êe pa sti, ner vo za, oba ra nje, tre sak, oduπev lje nje ili oëaj na tje ca te lja. Pri su stvo va ti mo gu sa mo su ci, po moê ni rad ni ci i - no vi na ri, svi u pu noj opre mi. Ona uje di nju je tri naπe di sci pli ne (oba ra nje na ba lon, za sjek i de fi ni tiv ni pre rez trup ca) i no si naj viπe bo do va, 660 mo guêih. 33

36 Hr vat ska eki pa N. Lu kaë na okre ta nju vo di li ce Oba ra nje sta bla u πu mi I. a riê bio je naj bo lji u oba ra nju sta bla Oba ra nje svjet skog re kor da u pre sije ca nju trup ca Bo hu mir, Ma rin ko, Ni ko, Ili ja, Franc... iz meappleu naπeg na tje ca nja i svjet skog pr ven stva, una toë krat kim pri pre ma ma u Repaπu, pre ve li ka, te da Êe i hrvat ski πu ma ri svo je na tje ca nje mo ra ti odræa va ti u istoj go di ni sa svjet skim pr ven stvom. No bo ra vak u Slo vaë koj u sva kom je sluëa ju bio do bar tre ning za na stup u Esto ni ji, i ta ko ga tre ba i shva ti ti. Po bjed nik, Slo vak Ja roslav Per ve ka (1540), neizmjer no se, s dvo go diπ njim si nom u na ruë ju na po zor ni ci, ve se lio jer je tek u po sljed njoj di sci pli ni pre te kao za ma lo»e ha Ji rija Vor liëe ka (1536) te dru gog»e ha Hu ber ta Bar ta ka (1524). Dru gi dan na tje ca nja za pravo je spek takl za gle da te lje. Prem da teëe ma lo uspo re no, na tje ca nje u Am fi tea tru, na pro sto ru na sa moj oba li je zera, u središtu gra da, ureappleeno za odræa va nje razliëi tih pri redaba, po god no je za cje lod nev ni bo ra vak. Po sebno je spek ta ku lar na zavrπ na di sci pli na, kre sa nje gra na, u ko joj se isto dob no na tjeëu po dvo ji ca sje kaëa, poëevši od slabi je pla si ra nih pre ma oni ma s veêim bro jem bo do va, da bi se u svo jevr snom fi na lu sa sta la dvo ji ca vo deêih. Ovaj pu t ta je di sci pli na i od luëi va la ukupnog pobjed ni ka pa je bi lo joπ uz bud lji vi je. Osim na tje ca nja bi lo je dru ge zaba ve za po sje ti te lje (pi le nje trup ca dvo ruë nom pi lom, pre sije ca nje obli ce sjeki rom). Ni su izo sta li ni broj ni proiz voappleaëi πum ske opre me ko ji su izloæi li svo je proiz vo de. Pre hra na je bi la or ga n izi ra na vrlo jed no stav no i funk cio nal no, na bo no ve. Iz nim no atrak tiv no bi lo je i oba ra nje re kor da za Guin nes so vu knji gu re kor da u pre sije ca nu trup ca to po le pro mje ra 120 cm, πto je us pjelo pe to ri ci do maêih sje kaëa u vre me nu 1.14,05. Da su Hr va ti u Slo vaëkoj dra gi go sti, i viπe od to ga, po ka za lo se i ovaj put. Ti je kom trod nev nog bo rav ka bi li su oba su ti paæ njom, a nepo sre dni do maêin, Bo hu mir GlonËak, ni je se odva jao od hr vat ske ekipe. Poz dra vio ih je i ge ne ral ni di rek tor Slo vaëkih πu ma dipl. ing. Igor Ola jec, a i no voi me no va ni mi ni star po ljo pri vre de i πu mar stva, koji je doπao obiêi na tje ca nje, ne po sred no je na kon pr ve di sci pli ne Ëe sti tao a riêu! Hrvat sku eki pu vo dio je Mla den Slunj ski, dok se o na tje ca te ljima bri nuo Ma rin ko Ma teπiê. Hr vat ske πu me po seb no su i na gra di le po bjed ni ka na tje canja, a po klon je po bjed ni ku uruëio M. Slunj ski. Na me sto vo je ma li gradiê (7000 sta nov ni ka) na sjeve ru Slo vaë ke (na 650 m/nm), uz polj sku gra ni cu, okre nut tu riz mu u pri vat nom po duzet niπ tvu, osobito u pre ra dbi dr va, usluæ nim dje lat no sti ma, πum skoj me ha n iza ci ji (npr. Orvex). To vri je di i za ci je lu Oravsku re gi ju u ko joj vi so ko go rje, Orav ska Ma gu ra pa Ma la Fa tra pruæa od lië ne mo guê no sti za ski ja nje. Sni je ga je, priëa naπ do maêin Bo hu mir, i previπe! Je ze ro s hi dro elektranom Orav ska prie hra da naj veêa je vo de na povrπi na u Slo vaë koj (Bo hu mir kaæe da je to slovaë ko mo re ), raj za ri biëe, jedri liëa re, jer s obliæ nje Orav ske Ma gu re uvi jek puπe. S ob zi rom na to da je je di no veêe mje sto na je ze ru, Na me sto vo pri vlaëi broj ne do maêe po sje ti te lje, a no vi ugo sti telj ski objek ti niëu kao glji ve. 34

37 PU» KA FE TA JA KOVL JA I 16. SMOT RA ISTARS KOG GO VE DA Naj lje pπe eu rop sko go ve do! baπtina Boπ ka ri ni opet na ci je ni! I ove go di ne u Kan fa na ru su bi ra ni naj ljepπi, naj teæi, naj po sluπ ni ji vo lo vi u sklopu tra di cio nal ne puë ke feπte Ja kov lje, ko ja vuëe ko ri jen joπ iz 14. sto ljeêa Do bro doπ li u zem lju boπ ka ri na! Tim ri jeëi ma obra tio se po sje ti te ljima po seb ni iza sla nik pred sjed ni ka Re pu bli ke Bo ri slav VuË ko viê, otva ra juêi ovo go diπnju, 16. smo tru istar skih vo lo va na tra di cio nal noj puë koj feπ ti Ja kov lji ko ja se sva ke go di ne, posljed nje su bo te u srp nju, odræava u ma lome istar skom mje stu Kan fa na ru. A iz bor naj ljepπe ga boπ ka ri na, pa on da naj teæeg i naj po sluπ ni jeg bio je zavrπ ni i naj vaæ ni ji do gaappleaj dvod nev ne ma ni fe sta ci je u sklopu ko je su odræa na i sport ska na tjeca nja u boêa nju, no go me tu, ru ko me tu, pa bi ci kli ja da, pro daj na izloæ ba istar skih su ve ni ra, su sret old time ra, izloæ ba istar ske baπ ti ne i πtoπ ta dru go ga. Uz broj ne po sjeti te lje, raëu na se da je u dva da na Kan fa nar proπ lo 5000 lju di, bi li su tu i mnogi ugled ni ci, a pri godu ni je pro pu stio ni æu pan Ivan Ja kovëiê, ko ji je po seb no istaknuo ulo gu ovo ga go ve da kroz po vi jest i ustvr dio ka ko je boπka rin spaπen te da je osmiπ ljen pro gram ko jim bi za 5-7 go di na tre ba lo do seêi i mi ljar go ve da (ti suêu go ve da). I proëel nik u OpÊi ni Kan fanar San do Jur man kaæe da je ova izloæ ba boπ ka ri na u Kan fana ru po kre nu la ini ci ja ti vu da se novëa no po tak ne uz goj vo lo va. Dræav ni po ti caj je sma njen, no za to je Istar ska æu pa ni ja osi gura la 300 tisuêa ku na za no vi pro gram te 200 ti suêa za po ti caj uz ga ji vaëi ma. Je len naj ljepπi A ti tu lu na ljepπe ga u kon kuren ci ji 20-ak boπ ka ri na (i novëanu na gra du za svo ga vla sni ka) po nio je vol ne sva ki daπ nja ime na Je len, vla sni ka Stan ka Buæ le te, naj teæi je bio boπ ka rin Ëi ji je vlasnik Bo ris Or liê (na mje re nju je ka zalj ka sta la na 1,256 to na!), a za naj po sluπ ni je je pro glaπen par vo lo va po no sno ga vla sni ka Ver di lija BreπÊiÊa. Vo lo vi, nji ho vi vla sni ci te valj da svi go sti, proπ li su u po vor ci kroz Kna fa nar, πto je ta koappleer dio po vi je snog obre da. Ja kov lja Na rod na feπ ta na dan sv. Ja ko va vuëe ko ri jen joπ iz 14. sto ljeêa, a saj mo vi na taj dan spo mi nju se Ëak i u Istar skom raz vo du (na pi sa nom 1325., a pre ma ne kim po vje sniëa ri ma Ëak 1275!). Saj mo vi su se odræava li na tro meapplei da naπ njih opêina Kan fa na ra, Ti nja na i Æmi nja, pokraj cr kve Sv. Ja ko va (i da nas po sto je ruπe vi ne). Bi la je to ne ka daπ nja gra ni ca Dvi gra da i Æmi nja, a ka ko je Dvi grad kroz po vi jest ne stao, osta li su sa mo osta ci gra da, Kan fa nar je preuzeo tra di ci ju saj mo va nja i or gan izi ra nja puë kih feπ ti. Na kon pre ki da, Ja kov lja je ob nov lje na go di ne. Sam Kan fa nar, mje sto s oko 500 æi te lja (opêi na 1500), da nas okreêe sa svim no ve i drukëi je strani ce po vi je sti. Smjeπ ten na (staroj) pro met ni ci iz meappleu Æmi nja i Ro vi nja, po ma lo za spao pro teklih go di na, da nas na istoë nome kra ku Istar skog ip si lo na doæiv ljava no vi uzlet. Od ne dav na tu je lo ci ra na moê na Tvor ni ca du ha na Ro vinj, tu je i ispo sta va Ka me na Pa zin, po ve zan je æe ljez ni com i pri vlaëan za otva ra nje razliëi tih dru gih obr ta. Kan fa nar se u po vi je sti pr vi pu t spo mi nje go di ne u is pra vi ko ju je iz dao akvi lej ski pa tri jarh Vol rik. Tijekom ci je log je sred njo vje kov noga raz dob lja bio, kao na se lje ra ta ra i pa sti ra, pod upra vom Dvi gra da, a tek nje go vom pro paπêu, u 18. stoljeêu, po stao je opêin sko sre diπ te. ZnaËaj ni ja su opêin ska na se lja o riêi, SoπiÊi, Ma to han ci, Ku ri li i dru ga, u ko ji ma se ve li kim ko raci ma raz vi ja agro tu r izam. Tra di cional na po vor ka kroz Kan fa nar I tra di cio nal ni obrti bi li su dio puë ke feπ te Piπe: Miroslav Mrkobrad Foto: M. Mrkobrad San dro Jur man 35

38 kultura Ma li tam bu ra πki or ke star KUD-a Ban Jo sip Je la ËiÊ pod rav na njem Da vo ri na Ka pe ca izvo di pri god ni kon cert na tam bu ri ca ma u Hrvat skome πu mar skom dru π tvu, ogra nak Za greb PO DRI JE TLO HRVAT SKIH NA ZI VA MJE SE CI Ru jan ObiË no se mi sli da je mje sec ru jan do bio na ziv po bo ji vi na, ruj nom vi nu opje va nom u narod nim pje sma ma. No u ruj nu gro æapplee tek zri je, a na mla do vi no tre ba Ëe ka ti do Mar ti nja u stu de nome. Tvrdi se i da je ru jan do bio ime po ruj noj, crve noj bo ji do zre lo ga vo Êa, ali ma lo je vo Êa u ruj nu baπ ta kve bo je. Vi πe je crve na vo Êa u lip nju, pri mje ri ce tre πa nja, vi πa nja, ri bi za, ja go da... Po dri je tlo na zi va ruj na treba mo tra æi ti u da nas za bo rav ljenom gla go lu ru ja ti ko ji ozna Ëava gla sa nje je le na, ri ku. U ruj nu se je le ni pa re s ko πu ta ma, ri Ëu, ru ja ju, πu ma ma tra æe Êi æen ke ra di pa re nja i tje ra ju mu æja ke su par ni ke. Je le nju ri ku opo naπa ju lov ci pa tru be u ro go ve izra applee ne od ko re drve ta da bi do va bi li je le na. Ru jan je mje sec je le nje ri ke, ru ja nja, pa re nja jele na. Gla glol ru ja ti po tje Ëe od vrlo sta ro ga in do e u rop skog ko ri je na ru od ko ga su na sta li i gla go li ri ka ti, re va ti (gla sa nje ma ga ra ca) i ru Ëa ti (gla sa nje gove da, vi ka nje Ëov je ka). U Li ci se i da nas go vo ri ru ja ti u zna Ëe nju sva applea ti se, ga la mi ti. U Her cego vi ni po sto ji pla ni na Ru jan, a po sto je i æen ska ime na Ru ja i Ru ja na te pre zi me Ru jan. Ru jan je vrlo sta ri hrvat ski na ziv mje se ca za bi lje æen joπ u sred njem vi je ku. U sta ro slaven skom je zi ku zvao se rju jin, u sta ro bu gar skome rui, a u Ëe πkom je zi ku ri jen, ali ta mo je to de se ti mje sec. Evo joπ ne kih na πih na zi va: ruj, ru jen, run, ma lo me πnjak, mi hol πëak, sep tem ber, septem bar, se tem bar, se tem bre, πe tem bar. Na ziv sep tem bar, ko ji se usta lio u mno gim je zi ci ma, po tje Ëe iz la tin skog je zi ka od bro ja se dam jer je ru jan u rim skom ka len da ru bio sed mi mje sec. Mi lan Pa un Piπe: Davor Kapec, dipl. ing. Tam bu ra se spo mi nje joπ u dru gom ti suê lje Êu pr. Kr. Gla zba je ima la i ima iznimno zna Ëe nje u æi vo tu Ëov je ka, ona je izraz sta nja du πe u ko jem su uko ri je nje ni i sa Ëu va ni lju bav, uspo me ne, ra do st, tu ga, rad, us pje si, na stu pi, apla u zi, ko ji se ni kad ni Ëim ne mo gu isti snu ti iz sje Êa nja ili za mi je ni ti ci je li æi vot. Ovo je pri Ëa o gla zba li ma kojima se Ëov jek izra æa vao. Da nas go vo ri mo o tam bu ri ci Za odræa va nja pri god noga no vo go di πnjeg kon certa na tam bu ri ca ma, u ogran ku u mar skog druπ tva Za greb pro πle go di ne, osim odlië ne izved be Ma log tam bu raπkog or ke s tra KUD-a Ban Jo sip Je la ËiÊ iz Za pre πi Êa po zna tih i po pu lar nih or ke s tral nih dje la skla da nih za tam bu re, po sebno st tre nut ka Ëi ni li su, za pra vo, in s tru men ti od drva - tam bu ri ce. Gle da ju Êi te ma le ne in s tru men te i gla zbe ni ke ka ko pre bi ru po njima, ni smo bi li da le ko od po mi sli ka ko su ta gla zba la pra va ma la re mek-dje la. Tam bu ri ce su, kao i πu me, dugov jeë ne, i na πe naj sta ri je na rodno gla zba lo sa æi ca ma izdig nu to na ta kav stu panj da je po sta lo gla zba lo s vla sti tom izra æaj no πêu, fi zi o no mi jom, s vla sti tim or kes tral nim sa sta vom i vla sti tom gla zbe nom li te ra tu rom, jed na ko i ana log no s dru gim gla zbe nim in s tru men ti ma. Tam bu ri ca je usko po ve zana s na πom po vi je πêu i æi vo tom ju Ëer i da nas, a vje ru jem i su tra, jer taj Ëu de sni ori gi nal ni pred met sa zdan od pom no iza bra nog drva iz pri ro de, u nas je naj πi re pridonio oëu va nju na πe pje sme i ori gi nal noga fol klor nog izra za. to se pak ti Ëe na πih du πa, tam bu ri ce su osta vi le u nji ma naj sna æni ji trag za jed no s ple meni tim ak tiv no sti ma iz dje tinj s tva i na πe mla do sti. Tu osta ju za u vi jek uko ri je nje ni lju bav, uspo me ne, za jed nië ki rad, us pje si, na stu pi, apla u zi, ko ji se ni kad niëim ne mo gu isti snu ti iz sje Êa nja ili za mije ni ti ci je li æi vot. Sklad be ko je se izvo de na tim ple me ni tim in s tru men ti ma svakom su na πem Ëov je ku, dje te tu, mla dom ili odra slom po zna te i bli ske jer su skla da ne i aran æi ra ne u du hu na πega na rod nog gla zbenog izra æa ja, u du hu ro man ti ke, uzdi æu Êi vla sti ti na ci o nal ni i sta leπki po nos. I to je ono pre ko Ëe ga mo æe mo mno go vi πe i sna æni je za vo lje ti svo ju do mo vi nu. Na æa lo st, una toë po pu larno sti i zna Ëenju tam bu ri ce kao in s tru men ta od drva, ne ma dovolj no na jo snov ni jih in for ma cija o tome tra di cij skom gla zba lu i mu zi ci ra nju na nje mu, o sta nju i na Ëi nu izradbe, stan dar di ma, upo rabi, ra zvo ju i osta lom, prem da je stva ra njem Re pu blike Hrvat ske tam bu ri ca do æiv jela ve li ki uspon na suv re me noj mul ti me dij skoj po zor ni ci. Gla zba je ima la iznimno zna Ëe nje u æi vo tu svih na ro da, pa ta ko i Hrva ta. Ona je po ve za na sa æi vo tom te po sta je ogle da lom ra zvo ja Ëov je ka kao so ci jal nog bi Êa, nje go va postupnog na predo va nja k æi vot nim for ma ma, ko je oda ju sve znat ni je osva ja nje vanj skog svi je ta vo de Êi sl je de Êoj fa zi po vi je snog ra zvit ka. Vje ru je se da je tam bu ra kao æi Ëa ni in s tru ment ima la svoj prau zor u ta da πnjem pri mi tiv nom oru æju lu ku i stre li ci. Ona je ima la viπestruku ulo gu u æi vo tu po je di na ca - pra ti rat ne po hode, ma gij ska za kli nja nja, ples i ra zne dru ge zgo de nje go ve sva ki da πnji ce. U bu di stië koj mi to lo gi ji za bilje æe no je da je prvu tam bu ru na Ëi nio bog Tam bu ru, za πtit nik gla zbe i gla zbe ni ka. Tam bu ra se spo mi nje u dru gom ti suê lje Êu pr. Kr. u Per zi ji, a zid na fre ska grob nice u Ve se tu (Te ba) iz 15. sto lje Êa pr. Kr. sv je do Ëi o po sto ja nju takvog gla zba la u sta ro e gi pat skoj kul tu ri. Sli ka gla zba la du gog vra ta i ma log kor pu sa na la zi se u 3. sto lje Êu pr. Kr. u sta roj kul tu ri Me zo po ta mi je. F. i πiê u svo me dje lu Po vi je st Hrva ta u vri je me na rod nih vlada ra pi πe, ci ti ra ju Êi za pis jed nog bi zan tskog pi sca, ka ko je 592. go di ne car Ma u ri ci je na voj ni u Tra ki ji uhva tio tri Hrva ta, pa se ne na πav πi u njih oru æja veê tam bu rice (ki ta ra Ëe) vrlo za Ëu dio. Hrva ti mu tom pri li kom re ko πe: Mi smo Hrva ti. Sta nu je mo uz æa le za pad nog mo ra. Mi uda ra mo u tam bu ri ce, jer ni smo vië ni oru æju. U na πoj do mo vi ni ne izra appleu je se oru æje. Za to æi vi mo mir no i ti ho te uop Êe ne zna mo za glas boj ne trub lje. Iz ovo ga se mo æe zak lju Ëi ti da je tam bu ri ca ui sti nu au toh to ni hrvat ski in s tru ment, ne za o bi la zni i pre po znat ljiv znak hrvat skog iden ti te ta ko ji je do πao na ove pro sto re ka da i Hrva ti. Kako je gra appleen od drva, ra zvio se do da nas u upo tre bljivo speci fië no gla zba lo za umjet nië ke po tre be jer sav rπe no od go va ra aku stië kim i sta tië kim za da Êa ma. Ta teh no lo πka svoj s tva bilo je mo gu Êe isko ri sti ti pri usav rπa vanju izradbe tam bu ri ca od drva, je di nog ma te ri jala od ko jeg se one mo gu gra di ti. Tu su spo zna ju do bro zna li ci je ni ti i pra vil no kori sti ti Hrva ti kao odlië ni prak tië ni po zna va te lji drve Êa i πu me sve do da na πnjih da na. 36

39 JE SEN U BA RANJS KIM LO VI TI MA lovstvo Ot poëeo svad be ni je len ski pir Na otvo re nje ovo go diπ nje lov ne se zo ne na jelen sku div ljaë, u ba ranj ska lo viπ ta stiæe 50-ak ino zem nih lo va ca iz pa njol ske, Fran cu ske, Bel gi je, Dan ske, Au st ri je, Slo veni je i BiH ko ji oëe ku ju od strjel 60-ak gr la je len ske div ljaëi u me da lja ma Potkraj ko lo vo za pr vi su zna ci na do la zeêe je se ni u ba ranj skim lo viπ ti ma od la zak pti ca se li ca i poëe tak ri ke je le na. Sto ga u svim lo viπ ti ma mo ra vla da ti mir Piπe: A. Z. LonËa riê Fo to: Ar hi v i biti zavrπe ni πum ski ra do vi te ureapplee nje lo viπ ta. Ri ka je vri je me ka da se pro ma tra ju i pro c je nju ju vrijed no sti naj bo ljih gr la je len ske div ljaëi, utvrappleu ju spol ne i dobne struk tu re te opêa kon di ci ja lov ne div ljaëi. U to vri je me otpoëi nje i lov na zre lu tro fej nu je len sku div ljaë. Sre di nom ruj na ri ka ili svad be ni pir, ka ko mno gi lov ci na zi va ju ovaj pri rod ni nagon je len ske div ljaëi, po stup no se pre mjeπ ta u naπa brd ska zapad na lo viπ ta. Pr vi stra ni lov ci ko ji su joπ proπ le lov ne se zo ne na ja vi li svoj do la zak u ovo go diπ nju je sen sku ri ku, otva ra ju no vu lov nu se zo nu. Svoj su do lazak potvr di li i mno gi lanj ski lov ci iz ne ko li ko eu rop skih zema lja ko ji su bi li iznimno za do volj ni us pjeπ nim lov nim tro fe ji ma, pa Êe i ove je se ni u naπim ba ranj skim lo viπ tima bi ti pre teæi to ino zem na lov na kli jen te la. Ta ko je veê do la zak na ja vi lo viπe od 50 lo va ca iz pa njol ske, Fran cuske, Bel gi je, Au stri je, Dan ske, Slo ve ni je, BiH te de se tak domaêih lo va ca. Ci je neêi naπe ba ranj sko lo viπ te Po du nav lje - Po drav lje, veê u na ja vi stra ni su lov ci po sta vi li i vi so ke zahtje ve glede od str je la tro fej ne div ljaëi. Ta ko su za traæi li odstrjel naj ma nje 60-ak gr la u me da lji, i to 8-10 gr la zlat ne me da lje i tri de se tak ve pro va u naj viπim me da lja ma, iz lo viπ ta Brez ni ca. Moæe mo reêi ka ko Êe veê na poëet ku ovo go diπ nje lov ne se zo ne, naπe lov ne kuêe od 1. do 27. ruj na ubi ljeæi ti viπe od 200 pan sio na. 37

40 PSI S KO JI MA (NE) LO VI MO lovaëki psi Piπe: Zoran Timarac ribolov Ke Ëi ga Slo vaë ki go nië Crni, sred nje ve li ki pas, oπtar, hra bar, odlië nog nju ha, æi vah nog tem pe ra men ta i s izv rsnim osje Êaj em za ori jen ta ci ju Ka da je go di ne Meappleu na rod ni ki nolo πki sa vez (FCI) standar dom 244 pri znao slo vaë kog go ni Ëa (slo ven sky ko pov) za sa mo stal nu pasmi nu lo vaë kih pa sa, zav rπio je du go go di πnji rad i na stoja nje Ko lo ma na Sli ma ka i dru gih slo vaë kih ki no lo ga u stva ra nju do ma Êe pa smi ne pa sa. Ta ko je slo vaë ki go nië po stao predstavnik sv rho vi te se lek ci je i uzgo ja na dah nu tih slo vaë kih ki no lo ga prve po lovi ce XX. sto lje Êa. Ni su toë no po zna te gra nice prvot nog ra πi re nja tih goni Ëa, no nji ho vo je po dru Ëje pri bli æno za u zi ma lo pla nin ski dio Slo vaë ke. Prvi po da ci o nje go vim pre ci ma po tje Ëu iz XVII.-XVI II. sto lje Êa i ka rak te rizi ra ju ta da πnjega go ni Ëa kao izv rsnoga i hra brog po moê nika u lo vu. Joπ u to vri je me nasto ja la se za πti ti ti ta bu du Êa pa smi na za bra nom kri æa nja s dru gim psi ma. Ra zlog to mu bi lo je isti ca nje me appleu dru gim lo vaë kim psi ma. Slo vaë ki go nië Kao po Ëe tak suv reme ne se lek ci je i uzgo ja mo æe se smatra ti go di na, ka da su or gani zi ra ne prve uzgoj ne je di ni ce i od njih iza bra ni prvi pri mjer ci za kon tro li ra ni uzgoj. Ubrzo su se lek ci ja i uzgoj pro πli tri da ljnje eta pe i nji hov je re zul tat vi tal na pa smi na s do brom ge net skom osno vom, Ëi ji su naj bo lji do kaz prak tië ni re zul ta ti u lo vu. Pre ma stan dar du, gra applea tije la je lak πa, ko sti Ëvrste, oblik ti je la pra vo kut ni, Te æi na je od 15 do 20 kg. Vi si na u hrptu za pse je 45 do 50 cm - ide al na 46 Slo vaë ki go nië po naj pri je se ko ri sti u lo vu na div lje svi nje, za tim na ze Ëe ve, li si ce i dru gu div ljaë. Izv rsno ra di na krva vom tra gu, na pro na la æe nju na s tri je lje ne krup ne div lja Ëi. cm, za ku je - 40 do 45 cm - ideal na 43 cm. Dla ka je du æi ne 2 do 5 cm, sred nje gru ba, za tvo re no pri leæe Êa i gu sta. Du æa je na le applei ma, vra tu i re pu. Opo dla ka gu sta, poseb no u zi m skim mje se ci ma, ali ne smi je bi ti ri jet ka ni lje ti. Uvijek je crne bo je, s hrapplea vo smeappleim do bo je ma ha go ni ja ozna ka ma na pa pu li, nad oëima, na unutarnjoj stra ni uπnih πkolj ki, na no ga ma i do njoj stra ni re pa. Sred nje ve li ki je to pas, æi vahnoga tem pe ra men ta, oπtar, hrabar, odlië nog nju ha i s izv rsnim osje Êa jem za ori jen ta ci ju. Pre ma slo vaë kim lov ci ma, od osta lih pasmin skih sku pi na lo vaë kih pa sa ra zli ku je se bo gat s tvom gla sanja u lo vu i us traj no πêu u pra Êenju to plog i hlad nog tra ga. i ro ka slo vaë ka lov no-ki nolo πka jav no st mo æe po tvrdi ti do mi nan tan po lo æaj tog psa u lo vi πti ma. Nje go va sve s tra no st iza zi va div lje nje i u onih ko ji ga osuappleu ju zbog tem pe ra mentno sti i otu da te æeg vla da nja s njim. Ak cij ski ra di jus, s ka kvim mo æe iz drælji vo ra di ti na ve likom pro s tran s tvu, ni je znak da se sa slo vaë kim go ni Ëem ne mo æe vla da ti. To je upra vo oëito va nje nje go vih uroapplee nih osobi na stra s tve nog lo vaë kog psa, a pri pra vil noj obu ci i voapplee nju i sve s tra no upo treb lji vog. Slo vaë ki go nië po naj pri je se ko ri sti u lo vu na div lje svi nje, za tim na ze Ëe ve, li si ce i dru gu div ljaë. Izv rsno ra di na krvavom tra gu, na pro na la æe nju na s tri je lje ne krup ne div lja Ëi. Na ispi ti ma uroapplee nih oso bi na u Slo vaë koj pri pu πta se na sve vrste (pov rπin skih) ispi ta za diza Ëe, te ri je re i ja zav Ëa re, ali ne za go ni Ëe. Ke Ëi ga je ri ba zahva lju ju Êi kojoj se mo æe, bar malo, osje ti ti dah onog sta rog, izgub ljenog vreme na, ka da su na oba lama rasle di vov ske papra ti, a di nosa u ri vladali kop nom Na æa lo st, u na πim vo dama ko je joπ na sta nju je, ke Ëi ga se ve o ma ri jetko na applee na udi ca ma sportskih ri bo lo va ca, ali i mreæa ma go spo dar skih ri bo lo va ca. No oni ko ji su je ima li pri gode vi dje ti u æi vo, ali i na fo togra fi ja ma ili crte æi ma, slo æit Êe se da veê iz gled ka zu je o njezinoj da le koj po vi je sti æi vo ta. Po ti jelu i hrptu ima ro æna te plo Ëi ce, po put oklo pa, ia ko joj je ko æa go la. Pre po znat lji va je po ka rak te ri stië nome pro du æenom ti je lu i za πi lje noj gu bi ci. Po mi πlje nji ma onih ko ji do bro po zna ju ovu po ro di cu ri ba, to je i naj ljep πa ri ba iz po ro di ce je se tri. Is pred usta, smje πte nih ispod gu bi ce, na la ze se brëi Êi ko ji ma ke Ëi ga pi pa ju Êi po dnu pro na la zi hra nu. Le applea su joj tam nosi va, a bo ko vi sv je tli ji. Mri je sti se od trav nja do lip nja. Ta da æen ka po lo æi oko ja ja. Hra ni se kuk ci ma i li Ëin kama dna. Kod nas je ima u du bo kim ni zin skim vo da ma, kao πto su ri je ke Dra va i Du nav. Jat na je ri ba, a ri bi Ëi ko ji na nju ci lja no idu, lo ve je na po dru Ëji ma ri jeke s tvrdim ilo va stim dnom. Ke Ëi ga se lo vi du bin skim pri bo rom i la kim teh nikama s plov kom, Ëe ka ju Êim tak tika ma. Pritom se ko ri ste πto lak πi si ste mi, ko ji su mo gu Êi s ob zi rom na stru ju vo de. 38

41 struëna suradnja Piπe: Vesna Pleπe Fo to: Vesna Pleπe Piπe: Siniπa SlavniÊ MA ARSKI UMARI U DELNICAMA Ma applear ski stu den ti upo zna li pre bor ni na Ëin go spo da re nja KeËiga Naj bo lje je vri je me za ri bolov pri je i po sli je mri je sta, te lje ti i u je sen. U po sljed njih 13 go di na, otka ko mje seë nik za spor tske ribo lov ce Ri bi Ëi & ri be pra ti ulo ve ka pi tal nih vrsta slat ko vod nih riba u vo da ma Hrvat ske, sve naj ke Ëi ge ulov lje ne su u Du na vu i Dra vi. Naj ve Êa me appleu nji ma, pravi re kord, ke Ëi ga je te πka 11 kg, ko ju je u Du na vu ulo vio Æelj ko e riê. I dru ga po ve li Ëi ni hrvat ska ke Ëi ga, te πka 8,10 kg, ulov Igo ra Fil ka, ulov lje na je (2003.) u Du na vu. Tre Êa po ve li- Ëi ni, te πka 4,29 kg, ulov Dra æe na Haj na la, ulov lje na je u Dra vi. Po struë noj li te ra tu ri ke- Ëi ga mo æe na ra sti mak si mal no do kg. U pra ksi naj Ëe πêe i naj vi πe lo ve se znatno ma nji pri mjer ci, te æi ne do 1 kg. Ke Ëi ga se lo vi du bin skim pri bo rom i la kim teh ni ka ma s plov kom, Ëe ka ju Êim tak ti ka ma. Pritom se ko ri ste πto lak πi si stemi, ko ji su mo gu Êi s ob zi rom na stru ju vo de. Ne ko ri ste se pritom naj lo ni ve Êeg pro mje ra od 0,20 mm, a od udi ca one ve li Ëi ne br Naj Ëe πêi su mam ci tan ke gu ja vi ce i li Ëin ke vo den cvi je ta. Ima ri bo lo va ca, po go to vo umje πnih so mo lo vaca, ko ji ko ri ste ti je sto na prav ljeno od vo den cvi je ta za ri bo lov ke Ëi ge, ina Ëe odli Ëan ma mac za so ma. Potkraj lip nja na po dru Ëju Upra ve πu ma Del ni ce bo ra vi la je skupina od pe de se tak ma applear skih πu ma ra i stu de na ta πu mar s tva s fa kul te ta u So pro nu, s pro feso rom Ja no som Rum pfom nom na Ëe lu. Ta kvi obli ci su rad nje hrvat skih i ma applear skih πu ma ra tra ju veê de se tak go di na, isti Ëe prof. dr. An te Krpan iz Za vo da za πu mar ske teh ni ke i teh no logi je u mar skoga fa kul te ta u Za gre bu. Go di ne for mi ra na je u Sred njoj Eu ro pi aso ci jaci ja FOR MEC, sa sje di πtem u Be Ëu, ko ja je oku pi la pro fe so re is tra æi va Ëe ko ji se ba ve pro blema ti kom isko ri πta va nja πu ma. Cilj je aso ci ja ci je me appleu na rod na ra z mje na i su rad nja πu mar skih fa kul te ta i struë nja ka ne sa mo u Eu ro pi, veê i πi re. Je dan je od obli ka su rad nje i or ga ni zi ra nje struë nih izleta ko ji omo gu Êu ju πu mar skim struë nja ci ma po je dinih ze ma lja da se me appleu sob no upo zna ju i ra z mije ne struë na mi πlje nja. Uz ra z mje ne in for maci ja to je i pri go da da se stu den ti i pro fe so ri fa kul te ta i do dat no zbli æe. Uz struë ni dio, izleti imaju i po seb ne pro gra me Ëi ji su ci lje vi upo zna va nje s lju di ma, obi Ëa ji ma, te pri rod nim i kul turno-po vi je snim zna me ni to sti ma zem lje do ma Êi na, isti Ëe prof. dr. Krpan. Za dvod nev nog bo rav ka u Gor skome ko ta ru, u struë nom di je lu ma applear ski πu ma ri upo zna li su se s pre bor nim na Ëi nom gospo da re nja πu ma ma ovo ga kraja. Na po dru Ëju u ma ri je Crni Lug u isto i me noj go spo dar skoj je di ni ci do Ëe ka li su ih za mje nik Ma applear ski πu ma ri na te re nu u GJ Crni Lug vo di te lja upra ve Vla do Curl te upra vi telj u ma ri je Crni Lug Zvoni mir Prπle sa su rad ni ci ma. Zamje nik vo di te lja upo znao ih je s osob nom kar tom del nië ke podru æni ce, a ru ko vo di te lji odje la za ure applei va nje πu ma Bo ris Ple πe, za eko lo gi ju Æelj ko Ka u zla riê, za lov s tvo Da rio Maj na riê, za pro i- zvod nju De nis ti mac, iznije li su po dat ke o ra du i po slo va nju del nië ke po dru æni ce. Upra vi telj u ma ri je Crni Lug upo znao ih je s ra dom i po slo va njem u ma rije. Po sli je te o ret skog di je la, na te re ni ma im je de mon s tri ran rad na sje Ëi i izra dbi, izv la Ëe nju drvnih sor ti me na ta te na Ëin grad nje trak tor skih vla ka. Uz πu mar ske struë nja ke del nië ke po dru æni ce, bi li su na zoë ni i pro fe so ri sa u marskog fa kul te ta, prof. dr. sc. An te Krpan, do cen ti mr. sc. Æelj ko ZeËiÊ i mr. sc. To mi slav Por πinsky te asi stent Igor Stan kiê, di pl. ing., ko ji su da li ve li k do pri nos pri re a li za ci ji struënoga di je la izleta. Uz u ma ri ju Crni Lug upozna li su se i s na Ëi ni ma go spoda re nja πu ma ma na po dru Ëju Na stav no-po ku snog πum skog objek ta u mar skoga fa kul teta u Za le si ni te po sje ti li u mari ju Ge ro vo. U po seb nom pro gramu, ko jemu je cilj bio upozna va nje s pri rod nim zna meni to sti ma Gor skoga ko ta ra, obi πli su Na ci o nal ni park Risnjak, Park-πu mu Go lu bi njak Lo kve i πpi lju Lo kvar ku. Po sjet Hrvat skoj zav rπi li su obi la skom Gor njega gra da u Za gre bu i ra z gle da va njem nje go vih kul tur no-po vi je snih zna me ni to sti. 39

42 turistiëka razglednica UPRA VA U MA SENJ Nikole Suzana 27, Senj - tel. 053/ , faks 053/ PutniËka agencija Hrvatske πume ID COD: HR-AB Lj. F. VukotinoviÊa 2, Zagreb Tel. 01/ , faks tours@hrsume.hr Uz lo vi πta na Ve le bi tu sva ka ko tre ba po sje ti ti i Kra sno! Lo vi πta Sje ver ni Ve le bit i Ri ËiÊ ko bi lo smje πte na su na Ve le bi tu, naj vi π em hrvat skom pla nin skom ma si vu, s uzvi si na ma od 1200 do 1400 m nad mor ske vi si ne. Ve le bit se s ju æne stra ne spuπta do Ja dran skoga mo ra, a sa sje ver ne stra ne gra ni Ëi s Li kom. Lo vi πta po kri va ju iskon ske πu me je le, bu kve i kle ko vi ne, unu tar ko jih se na la ze li va de, ru di ne i ka me njar ske pov rπi ne. Ov dje æive mrki me dvjed, je len, sr na, div lja svi nja, pla ha di vo koza, za πti Êe ni vuk i ris te te tri jeb glu han. Lov ci mo gu u lo vu ko ri sti ti udob ne Ëe ke i πu mar ske ko li be, a na kon lo va osi gu ran im je smje πtaj u Kra snu, u ugo sti teljskim objek ti ma Hrvat skih πu ma d.o.o. Je dan je od njih i u marska ku Êa ko ja ima tri apar tmana (2/3 i 1/5) te 11 dvo kre vet nih so ba. Dva su apar tma na i u Mu ze ju πu mar s tva u Kra snu (1/3 i 1/4) te dvije tro kre vet ne so be. Ti ugo sti telj ski objek ti mo gu bi ti za nim lji vi i osta lim go sti ma, za ljub lje ni ci ma u pri ro du i pla nine, i tijekom lje ta i u zim skome razdoblju ka da je otvo re no ski ja li πte ko je po sje Êu ju broj ni go sti, ski ja πi iz ra znih kra je va Hrvat ske. Kra sno je ma leno, pi to mo po dve le bit sko mje sto smje πte no na 714 m nad mor ske vi si ne, a po zna to je kao tu ri stië ko, duhov no i kul tur no sre di πte toga di je la LiËko-senjske æu pa ni je te sre di πte Na ci o nal nog par ka Sjever ni Ve le bit. Ov dje go di πnje pro applee desetak ti su Êa pla ni na ra, a Sve ti πte Maj ke Bo æje od Kra sna, ko je se smje sti lo na brdu iznad kra snarske do li ne, go di πnje po sje ti i do lju di. Po seb na je atrak ci ja za tu riste ovoga kra ja sva ka ko Ve le bitski bo ta nië ki vrt Za vi æan, po znat po pet sto ti na sa mo ni klih ve lebit skih bi lja ka. U Kra snu tu ri sti mo gu ku pi ti po zna tu lje ko vi tu ra ki ju Ve le bitsku tra va ri cu te li ker Vi lu Ve lebi ta, glasovite kra snar ske si re ve i med s ve le bit skih li va da. CJE NIK U KU NA MA: Kontakt: 098/ UMARSKA KU A 2 app.: 1/3 330,00 330,00 300,00 300,00 1 app: 1/5 500,00 500,00 450,00 450,00 11 soba: 11/2 200,00 200,00 180,00 180,00 MUZEJ UMARSTVA 1 app.: 1/3 360,00 360,00 320,00 320,00 1 app: 1/4 500,00 500,00 430,00 430,00 2 sobe: ,00 220,00 200,00 200,00 Boraviπna pristojba plaêa se posebno. 40

43 u πumskom miljeu Uz Gac ku Izvo ri Gac ke i Ma je ro vo vri lo Ton ko vi Êa vri lo Ma ho vi na na ka me nu vo de ni ca Gac ka je una toë sil nim promje na ma πto ih u Li ku do no si no va au to ce sta osta la pri rod ni dra gulj i ri jet ka dra go cje no st ove krπke i gor ske re gi je. I dalje je nje zina vo da Ëi sta, a uz tok te ze le ne ri je ke joπ uvi jek se mo gu na Êi (i ob nov lje ne) ne ka da πnje vo de ni ce. I pu no to ga dru go ga πto net ko tko se sva kod ne vno kre Êe ovim pro stori ma, i uz svo ju re dov itu rad nu opre mu no si i fo to a pa rat, mo æe za bi lje æi ti i po ka za ti jav no sti. UËi ni la je to upra vo i Man di ca Da so viê, πu mar ka iz Ko re ni ce (ina Ëe πe fi ca Odje la za za πti tu πu ma u go spiê koj Upra vi), ko ja nam je po sla la ne ko li ko fo togra fija s Gac ke. Na jed noj je Ma je ro vo vri lo, pa ma ho vi na na vo de nië nom ka me nu, a na dvi je je fo to gra fi je Ton ko vi Êa vri lo. Uæi vaj te i vi! Ton ko vi Êa vri lo

44 Zagrizite zubima u najtvrapplee poslove Predstavljamo novu motornu pilu STIHL MS 650. Nova motorna pila STIHL MS 650 izraappleena je i opremljena kako bi se uhvatila u koπtac i s najteæim zadacima. Svoju snagu od 6,5 KS i masu od 7,3 kg posebno Êe iskazati prilikom obaranja snaænih stabala. A svojim ergonomskim kvalitetama omoguêuje dugotrajan rad. Za sve detaljne informacije, vrlo rado Vam stojimo na usluzi. Br. 1 u svijetu