ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΩΝ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΗ ΣΥΓΚΟΜΙ Η

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΩΝ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΗ ΣΥΓΚΟΜΙ Η ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Σ. ΤΖΕΛΕΠΗΣ ΓΕΩΠΟΝΟΣ Α.Π.Θ. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Σ. Γ. ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ : ΚΩΝ/ΝΟΣ ΤΣΑΤΣΑΡΕΛΗΣ, Καθηγητής Α.Π.Θ. ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΟΣΧΟΥ, Επ. Καθηγητής Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θεωρώ ειλικρινά υποχρέωσή µου, πέρα από κάθε τυπικότητα, να ευχαριστήσω θερµά όλους αυτούς που µε βοήθησαν και µε καθοδήγησαν κατά τη διάρκεια του µεταπτυχιακού προγράµµατος σπουδών και ιδιαίτερα στο στάδιο εκπόνησης και συγγραφής της µεταπτυχιακής µου διατριβής: Τον επ. Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Σταύρο Βουγιούκα, που είναι και ο επιβλέπων της διατριβής µου, για την επιλογή του θέµατος της παρούσης εργασίας, για τη συνεχή και γόνιµη επίβλεψη κατά τη διάρκεια εκπόνησής της και την προσεκτική και επιµεληµένη διόρθωσή της. Τον Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Κωνσταντίνο Τσατσαρέλη, για την συνεχή καθοδήγηση και βοήθεια καθ όλη τη διάρκεια των µεταπτυχιακών µου σπουδών. Αισθάνοµαι τυχερός, που τον είχα δάσκαλο, τόσο σε προπτυχιακό επίπεδο, αλλά και τώρα στο µεταπτυχιακό, ύστερα από σχεδόν 20 χρόνια. Τον υποψήφιο ιδάκτορα της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Αµπατζίδη Ιωάννη, για την πολύτιµη βοήθειά του, κατά το πειραµατικό στάδιο της εργασίας, αλλά και στη συνέχεια κατά την εκπόνηση της εργασίας και την επεξεργασία και εξαγωγή των αποτελεσµάτων. Τον επ. Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Μόσχο ηµήτριο, για το χρόνο που διέθεσε να ασχοληθεί µε την εργασία αυτή και να αποτελέσει µέλος της εξεταστικής επιτροπής. Την Γραµµατέα του Εργαστηρίου της Γεωργικής Μηχανολογίας της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Οργιανέλη Μαρία, για την βοήθειά της στην διόρθωση των ορθογραφικών λαθών της εργασίας, στην επιµεληµένη εµφάνισή της, αλλά και την βοήθειά της στο θέµα των γραφειοκρατικών ενεργειών για την παρουσίαση της διατριβής. Τον κ. Ορφανίδη Μιχαήλ, ιδιοκτήτη της Εταιρίας ΑΓΡΟΤΙΚΑ, στο Ορφάνι Καβάλας, για το χρόνο και τη βοήθεια που µου προσέφερε, για 2

3 την κατασκευή του µηχανήµατος που χρησιµοποιήθηκε στο πειραµατικό µέρος της εργασίας. Παράλειψή µου θα ήταν, αν δεν ανέφερα τις ευχαριστίες στους δικούς µου ανθρώπους, για την κατανόηση, βοήθεια και συµπαράσταση που µου προσέφεραν καθ όλη τη διάρκεια των µεταπτυχιακών µου σπουδών. 3

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται ένα αυτοµατοποιηµένο σύστηµα για τη µέτρηση και την ταυτοποίηση της παραγωγής των επιτραπέζιων σταφυλιών, το οποίο εφαρµόστηκε και αξιολογήθηκε σε έναν αµπελώνα (µέγεθος ~500 m 2 ). Το σύστηµα βασίζεται στην επικόλληση φθηνών ετικετών ραβδωτού ή γραµµωτού κώδικα (barcodes), τα οποία περιέχουν µοναδικούς κωδικούς, στα κιβώτια του συσκευαστηρίου. Επίσης, ένας αναγνώστης ραβδωτών κωδικών (barcode reader) και ένας ψηφιακός ζυγός τοποθετούνται σε ειδική κατασκευή στην καρότσα του φορτηγού, µαζί µε ένα GPS. Κατά την φόρτωση των γεµάτων κιβωτίων µε σταφύλια στην καρότσα, οι εργάτες τοποθετούν κάθε κιβώτιο στην ειδική θέση όπου υπολογίζεται το βάρος του, από τον ζυγό, καταγράφεται ο κωδικός του, από τον αναγνώστη barcode, και η θέση του αγροτεµαχίου, από το GPS, αυτόµατα χωρίς την παρέµβαση κάποιου εργάτη. Τα δεδοµένα αυτά φιλτράρονται και αποθηκεύονται σε µία βάση δεδοµένων, όπου και πραγµατοποιείται η συσχέτιση µεταξύ των γεµάτων καρπών κιβωτίων και του κάθε αγροτεµαχίου του παραγωγού. Επίσης, µε την προτεινόµενη µεθοδολογία που αναπτύχθηκε µπορεί να συσχετιστούν τα γεµάτα τελάρα µε µία µικρή οµάδα πρέµνων, από όπου συγκοµίστηκαν οι καρποί. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την δηµιουργία του χάρτη παραγωγής αλλά και την ιχνηλασιµότατα εντός αγρού µε µεγαλύτερη ακρίβεια και λεπτοµέρεια. Κατά την αξιολόγηση του συστήµατος στον αµπελώνα η συσχέτιση µεταξύ γεµάτων καρπούς τελάρων και µίας µικρής οµάδας πρέµνων πραγµατοποιήθηκε επιτυχώς, χωρίς να παρουσιαστεί σφάλµα στις µετρήσεις. Επίσης, δηµιουργήθηκε ο χάρτης παραγωγής του αµπελώνα, από τον οποίο µπορεί να καταγραφή η µεταβλητότητα της παραγωγής τόσο πάνω στην ίδια σειρά όσο και µεταξύ των σειρών των πρέµνων, η οποία σε ορισµένες περιπτώσεις ήταν πολύ έντονη. Η µέση παραγωγή ήταν 51,4 kg ανά τµήµα (segment) L, µε τυπική απόκλιση 3,25 kg. Βασικός στόχος αυτού του συστήµατος είναι η όσο το δυνατόν µικρότερη τροποποίηση της διαδικασία της συγκοµιδής και κυρίως η µη 4

5 εµπλοκή εργατών στη συλλογή της πληροφορίας. Ένα πρόβληµα που παρουσιάστηκε ήταν η καθυστέρηση που εισάγει ο υπολογισµός του βάρους κάθε γεµάτου τελάρου στον αγρό (ο ψηφιακός ζυγός απαιτεί 3-4 s για την καταγραφή µίας µέτρησης), το οποίο µπορεί να οδηγήσει στον σχηµατισµό ουρών καθώς οι µεταφορείς περιµένουν για το ξεφόρτωµα των κιβωτίων στην πλατφόρµα. 5

6 ABSTRACT In this paper an automated low-cost yield measurement and identification system was implemented and evaluated in a vineyard (size ~500 m 2 ) for establishing the association between bins containing harvested grapes and a small set of corresponding producing vines. Also, this system was used to compute the yield of each identified vine set in order to generate a mediumresolution yield map during traditional vine harvesting. A barcode reader, a digital weighing scale and a GPS were mounted in a portable identification and weighing unit (PIWU) in order to identify the bin s ID, record the weight of each bin load and measure the position. Low cost barcode tags, which contain unique ID numbers, were attached to individual bins. The PIWU is mounted on the truck and hence each bin can be identified and weighed as it enters the truck. All the data are filtered, processed and stored in a laptop, together with the scanning time and date. The association between bins and vine segments were generated and no fault records were detected. In some cases, the yield variability between the vine stock sides and/or the segments in a row was very high. The average yield was 51,4 kg/segment and the standard deviation was 3,25. Finally, it was found that the system does not interfere significantly with the current harvesting procedures, although some changes to the harvesting practice may be required eventually. One major problem was the delay introduced by the scale, which required 3-4 sec to settle to a measurement. This problem might cause, sometimes, delays when a carrier had to wait others to load the bins into the PIWU. 6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΑΓΟΡΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΉ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΜΕΛΛΟΝ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΠΕΛΑΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΦΕΛΗ ΚΩ ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ-ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΗΣ ΣΥΓΚΟΜΙ ΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΩΝ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΥΛΙΚΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΟΚΙΜΕΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΖΥΓΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ BARCODE οκιµή ψηφιακού ζυγού οκιµή αναγνώστη barcode ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ευρωπαίοι καταναλωτές επιθυµούν ασφαλή και υγιεινά τρόφιµα. Στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι να εξασφαλίσει υψηλή ποιότητα στα προϊόντα είτε εγχώριας παραγωγής είτε σε αυτά που εισάγονται από άλλη χώρα εντός ή εκτός ΕΕ. Για το σκοπό αυτό ο κανονισµός 178/2002 της Eurepgap εισάγει την έννοια της ιχνηλασιµότητας (Traceability) στα γεωργικά προϊόντα (η οποία τέθηκε σε εφαρµογή από 1η Ιανουαρίου 2005). Με άλλα λόγια, οι επιχειρήσεις τροφίµων και ζωοτροφών (καθώς και οι παραγωγοί), ανεξάρτητα από το εάν παράγουν, µεταποιούν ή εισάγουν τρόφιµα ή ζωοτροφές, πρέπει να εξασφαλίζουν την ιχνηλασιµότητα όλων των τροφίµων σε όλη την τροφική και παραγωγική αλυσίδα. Κάθε επιχείρηση πρέπει να µπορεί να προσδιορίσει τους προµηθευτές της και τις επιχειρήσεις που προµήθευσε η ίδια. Έτσι και ο αγρότης-παραγωγός πρέπει να καταγράφει όλα τα κρίσιµα στάδια παραγωγής καθώς και όλες τις επεµβάσεις σε φυτικά ή ζωικά προϊόντα (Thysen, 2000). Ακόµα, κάθε επιχείρηση οφείλει να έχει την ικανότητα να ταυτοποιήσει και ανακαλέσει τα προϊόντα της, αν αποδειχτεί ότι υπάρχει σοβαρό πρόβληµα ώστε οι καταναλωτές να ενηµερωθούν και να προστατευτούν (Regattieri et al., 2007; Opara, 2003; Abbott, 1991). Πρόσφατες µελέτες για την ασφάλεια των τροφίµων δείχνουν ότι περίπου επτά εκατοµµύριο άνθρωποι ετησίως υποφέρουν από τροφικές ασθένειες (Sarig, 2003) γεγονός που καθιστά απαραίτητη την ιχνηλασιµότητα των προϊόντων. Η απαίτηση για εφαρµογή του HACCP έχει επίσης άµεσο συσχετισµό µε την εφαρµογή της ιχνηλασιµότητας (852/2004 και η παλιότερη 93/43). Γενικότερες νοµοθεσίες που αφορούν στην ασφάλεια των τροφίµων, όπως η 95/2001 και ο κώδικας τροφίµων και ποτών, δίνουν τη βάση για ασφαλή τρόφιµα στην Ευρώπη. Τα συστήµατα ISO9001, HACCP, ISO 22000, BRC, IFS, Agro 2.1,2.2 και Eurepgap έχουν σαφή απαίτηση για τήρηση της ιχνηλασιµότητας. 8

9 ιάφορα συστήµατα χαρτογράφησης και ταυτοποίησης της παραγωγής, κυρίως για εφαρµογές στη γεωργία ακριβείας, έχουν σχεδιαστεί και εφαρµοστεί και σε οπωρώνες π.χ. σε πορτοκαλιές, φιστικιές (Thomas et al., 1999, Schueller et al., 1999; Salehi et al., 2000). Αυτοµατοποιηµένα συστήµατα καταγραφής δεδοµένων κατά την παραδοσιακή συγκοµιδή φρούτων στην Ελλάδα έχουν αναπτυχθεί και δοκιµαστεί πιλοτικά από τους Ampatzidis and Vougioukas (2009) και Ampatzidis et al. (2009, 2008). Στις εργασίες αυτές χρησιµοποιούνται διάφοροι αισθητήρες (RFID, barcode, GPS, digital scale) για την αυτοµατοποιηµένη και λεπτοµερή καταγραφή της παραγωγής οπωροκηπευτικών και τη δυνατότητα ιχνηλασιµότητας των γεµάτων καρπών τελάρων (ιχνηλασιµότητα εντός αγρού), µε υψηλή ακρίβεια. Επίσης, συστήµατα καταγραφής δεδοµένων αγρού µε χρήση νέων τεχνολογιών (RFID, barcode, GPS) έχουν αναπτυχθεί και εφαρµοστεί πιλοτικά και σε αµπελώνες (Luvisi et al., 2009; Ampatzidis et al., 2008). Απλά συστήµατα ιχνηλασιµότητας εφαρµόζονται σε επιτραπέζια σταφύλια και στην Ελλάδα χωρίς όµως υψηλή ακρίβεια και µε αρκετά προβλήµατα, εξαιτίας κυρίως της διαδικασίας της συγκοµιδής των επιτραπέζιων σταφυλιών η οποία πραγµατοποιείται µε εργάτες και όχι µε µηχανήµατα (Τσατσαρέλης, 2003). Σε αυτά, παρατηρείται χαµηλή ακρίβεια ιχνηλασιµότητας γιατί είναι δύσκολο ή αδύνατο να διαπιστωθεί από πιο χωράφι του παραγωγού προήλθαν τα τελικά προϊόντα και πολλές φορές η ιχνηλασιµότητα εφαρµόζεται µόνο σε επίπεδο οµάδων παραγωγών π.χ. συνεταιρισµών. 1.2 ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η παρουσίαση της κατασκευής και της δοκιµής ενός αυτοµατοποιηµένου συστήµατος χαµηλού κόστους για τη µέτρηση και την ταυτοποίηση της παραγωγής των επιτραπέζιων σταφυλιών, µε χρήση γραµµωτών κωδικών (barcodes), GPS και ψηφιακού ζυγού. Στόχος του προτεινόµενου συστήµατος είναι να τροποποιήσει ελάχιστα την διαδικασία της 9

10 συγκοµιδής χωρίς να επηρεάζει (αυξάνει) αισθητά το χρόνο της. Το σύστηµα βασίζεται στην επικόλληση φθηνών ετικετών barcodes, τα οποία περιέχουν µοναδικούς κωδικούς, στα κιβώτια του συσκευαστηρίου. Επίσης, ένας αναγνώστης γραµµωτών κωδικών (barcode reader) και ένας ψηφιακός ζυγός τοποθετούνται σε ειδική κατασκευή στην καρότσα του φορτηγού, µαζί µε ένα GPS. Κατά την φόρτωση των γεµάτων κιβωτίων µε σταφύλια στην καρότσα, οι εργάτες τοποθετούν κάθε κιβώτιο στην ειδική θέση όπου υπολογίζεται το βάρος του, από τον ζυγό, καταγράφεται ο κωδικός του, από τον αναγνώστη barcode, και η θέση του αγροτεµαχίου, από το GPS, αυτόµατα χωρίς την παρέµβαση κάποιου εργάτη. Τα δεδοµένα αυτά φιλτράρονται και αποθηκεύονται σε µία βάση δεδοµένων, όπου και πραγµατοποιείται η συσχέτιση µεταξύ των γεµάτων καρπών κιβωτίων και του κάθε αγροτεµαχίου του παραγωγού. Το χαµηλού κόστους αυτοµατοποιηµένο σύστηµα, το οποίο αναλύεται στην εργασία αυτή, αξιολογήθηκε κατά τη συγκοµιδή επιτραπέζιων σταφυλιών και εξετάστηκε η δυνατότητα συσχέτισης των γεµάτων σταφυλιών τελάρων µε µια µικρή οµάδα πρέµνων, από όπου συγκοµίστηκαν οι καρποί. Με τη χρήση του συστήµατος αυτού µπορούν να παραχθούν χάρτες παραγωγής (yield map), µεσαίας ανάλυσης, κατά τη διάρκεια της παραδοσιακής χειρονακτικής συλλογής των καρπών. 1.3 ΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η διατριβή είναι δοµηµένη ως εξής: Το κεφάλαιο 1 παρέχει µια εισαγωγή στους στόχους και το πεδίο της διατριβής. Το κεφάλαιο 2 περιγράφει τις απαιτήσεις της αγοράς σε σχέση µε τα αγροτικά προϊόντα και αναλύει τα συστήµατα ποιότητας της πρωτογενούς παραγωγής. Επίσης, παρουσιάζει τα προβλήµατα κατά την συµµόρφωση µε τα πρότυπα αυτά καθώς και τα πλεονεκτήµατα που προκύπτουν µε την εφαρµογή τους. Τέλος, παρουσιάζεται η τρέχουσα κατάσταση όσο αφορά την τήρηση των 10

11 προτύπων αυτών στην Ελλάδα. Στο κεφάλαιο 3 παρουσιάζονται οι βασικοί ορισµοί και οι αρχές των σύγχρονων συστηµάτων ιχνηλασιµότητας, η σχετική κοινοτική νοµοθεσία και αναλύεται η εξαιρετική σηµασία της ιχνηλασιµότητας ως επιχειρησιακό εργαλείο µείωσης του επιχειρηµατικού κινδύνου και εξασφάλιση της εµπιστοσύνης των καταναλωτών Το κεφάλαιο 4 περιγράφει τις απαιτήσεις για την εφαρµογή της «γεωργίας ακριβείας» στην Ελλάδα και κυρίως την ανάγκη για την χαρτογράφηση της παραγωγής σε οπωροκηπευτικά. Το κεφάλαιο 5 περιγράφει τη παραδοσιακή διαδικασία χειροσυλλογής των σταφυλιών καθώς και τα υλικά και τη µεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την ταυτοποίηση και καταγραφή των γεµάτων καρπών τελάρων µε µία µικρή οµάδα πρέµνων. Το κεφάλαιο 6 περιέχει τα αποτελέσµατα των πειραµάτων αξιολόγησης του συστήµατος ταυτοποίησης και καταγραφής των τελάρων µε τα πρέµνα, από όπου συγκοµίστηκαν οι καρποί. 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΑΓΟΡΑΣ Τα τελευταία χρόνια η ανάγκη για κατανάλωση αγροτικών προϊόντων που διακρίνονται για την ασφάλεια και την ποιότητα τους είναι ιδιαίτερα έντονη. Οι καταναλωτές απαιτούν, από όλους τους εµπλεκόµενους στη διατροφική αλυσίδα, την εφαρµογή όσο το δυνατόν υψηλών ποιοτικών προτύπων, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η ασφάλεια, η υγιεινή και η θρεπτικότητα των παραγόµενων αγροτικών προϊόντων. Η Ε.Ε επίσης, µε την τελευταία τροποποίηση της ΚΑΠ δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην ικανοποίηση των προσδοκιών των καταναλωτών όσον αφορά στην ποιότητα και την ασφάλεια των παραγόµενων προϊόντων, στην καλή µεταχείριση των ζώων και στην προστασία του περιβάλλοντος. Η εφαρµογή Συστηµάτων Ποιότητας άρρηκτα συνδεδεµένων µε τα επιστηµονικά δεδοµένα, την έρευνα, τις ανάγκες της αγοράς, τις περιβαλλοντικά φιλικές πρακτικές και τις ανάγκες των καταναλωτών, µπορούν και είναι σε θέση να ικανοποιήσουν τα κελεύσµατα της νέας εποχής. Η άσκηση της γεωργίας µακροχρόνια γίνεται µε τη µορφή της συµβατικής γεωργίας χρησιµοποιώντας βελτιωµένες ποικιλίες, υψηλές ποσότητες φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων και σε πολλές περιπτώσεις γίνεται αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων. Η ΕΕ επίσης, µέχρι πρότινος ενθάρρυνε την ποσοτική παραγωγή αγροτικών προϊόντων δίνοντας υψηλές επιδοτήσεις στους παραγωγούς, µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν µια σειρά από προβλήµατα που σήµερα καλούνται να επιλυθούν. Τα αποτελέσµατα της συµβατικής γεωργίας είναι σήµερα εµφανή και εστιάζονται στην αδυναµία της παραγωγικότητας των εδαφών, στην καταστροφή της άγριας ζωής, στην εµφάνιση τοξικών καταλοίπων στα υπόγεια ύδατα και χηµικών υπολειµµάτων στα αγροτικά προϊόντα καθώς και στην επιβάρυνση της υγείας των παραγωγών που ασχολούνται µε τη γεωργία (Dorward et al., 1998). Μετά από την εµφάνιση των διατροφικών κρίσεων (διοξίνες στα πτηνά, χρήση ορµονών για την πάχυνση των ζώων και απαγορευµένα αντιβιοτικά, 12

13 αφθώδης πυρετός, νόσος τρελών αγελάδων κλπ), καθίσταται επιτακτική η ανάγκη ασφαλούς και υγιεινής παραγωγής αγροτικών προϊόντων και τροφίµων σε όλα τα στάδια παραγωγής. Η ΕΕ µετά από την τελευταία αναθεώρηση της ΚΑΠ, ενθαρρύνει πλέον τους αγρότες να παράγουν γεωργικά προϊόντα υψηλής ποιότητας δίνοντας έµφαση στην ικανοποίηση των προσδοκιών των καταναλωτών, ακολουθώντας γεωργικές πρακτικές που θα σέβονται το περιβάλλον. Κατά συνέπεια η εφαρµογή εναλλακτικών και καινοτόµων µορφών γεωργίας, όπως είναι η παραγωγή πιστοποιηµένων προϊόντων ποιότητας σύµφωνα µε τις αρχές της ορθής γεωργικής πρακτικής και της ολοκληρωµένης διαχείρισης καλλιεργειών, αποτελούν µια από τις βασικότερες επιδιώξεις της ΕΕ για την παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές. 2.2 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Στην Ελλάδα εφαρµόζονται επίσηµα δυο συστήµατα ποιότητας που αφορούν την πρωτογενή παραγωγή των γεωργικών προϊόντων. Το πρώτο είναι το σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης καλλιεργειών το οποίο εφαρµόζεται σύµφωνα µε το εθνικό πρότυπο AGRO 2.1 & 2.2 του ΟΠΕΓΕΠ και αφορά τη πιστοποίηση του συστήµατος παραγωγής των γεωργικών προϊόντων. Με τον όρο Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών εννοούµε τον καλύτερο συνδυασµό βιολογικών, καλλιεργητικών και χηµικών µεθόδων καταπολέµησης των εχθρών και ασθενειών της καλλιέργειας, µε στόχο την παραγωγή ασφαλών προϊόντων για τον καταναλωτή. Μία από τις κυριότερες αρχές της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης είναι η ελαχιστοποίηση των εισροών δηλαδή των φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται το οικονοµικότερο δυνατό αποτέλεσµα µε την ελάχιστη δυνατή περιβαλλοντική επιβάρυνση. Το δεύτερο σύστηµα αφορά την παραγωγή προϊόντων σύµφωνα µε το Ευρωπαϊκό πρωτόκολλο EUREPGAP της Foodplus. To EUREPGAP είναι ένα πρωτόκολλο παραγωγής γεωργικών προϊόντων που δηµιουργήθηκε από τις µεγαλύτερες ευρωπαϊκές αλυσίδες σουπερµάρκετ και έχει τεθεί ως εµπορική 13

14 προδιαγραφή για την αποδοχή των γεωργικών προϊόντων στις ευρωπαϊκές αγορές. To EUREPGAP βασίζεται στην τήρηση των κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (Good Agricultural Practice-GAP) και αφορά τη πιστοποίηση του γεωργικού προϊόντος. Εκτός από τα παραπάνω συστήµατα παραγωγής που αφορούν τη χρήση κωδίκων ορθής Γεωργικής Πρακτικής και Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Καλλιεργειών υπάρχει και µια άλλη µορφή καλλιέργειας η οποία είναι η βιολογική γεωργία. Με τον όρο βιολογική γεωργία εννοούµε την παραγωγή προϊόντων χωρίς καθόλου χρήση φυτοφαρµάκων ή λιπασµάτων. Επιτρέπεται µόνο η χρήση συγκεκριµένων βιολογικών σκευασµάτων. Το µοναδικό µειονέκτηµα που έχει η βιολογική γεωργία έναντι των δυο παραπάνω συστηµάτων παραγωγής (AGRO, EUREPGAP) είναι ότι δεν µπορεί να εφαρµοσθεί πάντα µε επιτυχία σε όλες τις καλλιέργειες ή σε ευαίσθητες περιοχές που παρουσιάζουν εξάρσεις σε εχθρούς ή ασθένειες. Σίγουρα όµως αποτελεί µια µορφή καλλιέργειας που έχει µέλλον στην Ελλάδα δεδοµένου ότι ως χώρα βρισκόµαστε στις τελευταίες θέσεις παραγωγής βιολογικών προϊόντων στην ΕΕ και το ΥΑΑΤ προωθεί αρκετά τους βιοκαλλιεργητές µέσα από την παροχή οικονοµικών ενισχύσεων. Από την άλλη πλευρά η εφαρµογή του συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης ή των κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής είναι συστήµατα παραγωγής που µπορούν να εφαρµοσθούν µε επιτυχία σε όλες τις καλλιέργειες, εφόσον πληρούνται συγκεκριµένες απαιτήσεις που αφορούν τόσο τους παραγωγούς που θα ενταχθούν στο σύστηµα ποιότητας όσο και τους επιστηµονικά υπεύθυνους γεωτεχνικούς που θα αναλάβουν την καθοδήγηση των παραγωγών. Με άλλα λόγια η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών και η τήρηση των κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (GAP) µέσα από τη χρήση των προαναφερόµενων προτύπων αποτελεί σήµερα το µέσο µετάβασης από τη συµβατική γεωργία σε περισσότερο «αειφόρες» µορφές παραγωγής γεωργικών προϊόντων. 14

15 2.3 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η εφαρµογή λοιπόν ενός συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Καλλιεργειών σύµφωνα µε το πρότυπο AGRO 2.1 & 2.2 ή Ορθής Γεωργικής Πρακτικής σύµφωνα µε το πρωτόκολλο EUREPGAP, προϋποθέτει την ορθολογική χρήση περιβαλλοντικά αποτελέσµατα. φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων µε άµεσα θετικά Αναλυτικότερα, η εφαρµογή των παραπάνω συστηµάτων προϋποθέτει τα εξής (Fearne and Hughes, 1999; Hill, 2000): Έκδοση καλλιεργητικών οδηγιών από εξουσιοδοτηµένο γεωπόνο προς τους παραγωγούς. Οι παραγωγοί λαµβάνουν ελεγχόµενα συγκεκριµένες γραπτές οδηγίες από τους γεωπόνους τους για όλες τις ενέργειες που θα πρέπει να πραγµατοποιήσουν στη γεωργική εκµετάλλευση. Ειδικότερα για θέµατα φυτοπροστασίας οι παραγωγοί λαµβάνουν αναλυτική γραπτή οδηγία µε την ακριβή ποσότητα του φυτοπροστατευτικού σκευάσµατος που θα χρησιµοποιήσουν, το χρόνο επέµβασης, την υπολειµµατικότητα του σκευάσµατος, τον προστατευτικό εξοπλισµό που θα πρέπει να χρησιµοποιούν κάθε φορά κλπ. Πλήρης καταγραφή όλων των ενεργειών που λαµβάνουν χώρα στη γεωργική εκµετάλλευση. Οι παραγωγοί από την άλλη πλευρά έχουν την υποχρέωση να διατηρούν πλήρεις καταγραφές µε το είδος των επεµβάσεων που πραγµατοποίησαν µετά τη λήψη των γραπτών οδηγιών από το γεωπόνο, έτσι ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος και η επιθεώρηση του επίπεδου διαφοροποίησης τους, αν υπάρχει. Όλες οι καταγραφές των παραγωγών είναι επιθεωρήσιµες και αποτελούν ελεγχόµενα έντυπα του συστήµατος ποιότητας. 15

16 Εκπαιδεύσεις παραγωγών. Οι παραγωγοί λαµβάνουν µέρος σε µια σειρά εκπαιδεύσεων όπως σε θέµατα ορθής φυτοπροστασίας, έκπλυσης και ρύθµισης ψεκαστικών µηχανηµάτων, καταστροφής κενών δοχείων φυτοφαρµάκων κλπ. ιενέργεια εργαστηριακών αναλύσεων. Κατά το διάστηµα εφαρµογής του συστήµατος ποιότητας λαµβάνουν χώρα µια σειρά από εργαστηριακές αναλύσεις, όπως αναλύσεις εδάφους και φύλλων. Οι συγκεκριµένες αναλύσεις βοηθούν τον γεωπόνο να διαγνώσει τις ακριβείς ποσότητες λιπασµάτων που έχει ανάγκη η καλλιέργεια χωρίς να υπάρξει επιβάρυνση στο περιβάλλον ή και οικονοµική επιβάρυνση του παραγωγού. Επίσης διενεργούνται αναλύσεις χηµικών υπολειµµάτων φυτοφαρµάκων στο τελικό προϊόν από διαπιστευµένα εργαστήρια. Προστασία του περιβάλλοντος. Το σύνολο των καλλιεργητικών εφαρµογών που λαµβάνουν χώρα στη γεωργική εκµετάλλευση γίνονται πάντα µε γνώµονα την τεκµηριωµένη προστασία του περιβάλλοντος. Η εφαρµογή των λιπασµάτων για παράδειγµα βασίζεται στον υπολογισµό των απαιτήσεων της καλλιέργειας, που προέρχεται από τον υπολογισµό των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους ή των φύλλων, όπως και στην απόσταση της γεωργικής εκµετάλλευσης από επιφανειακά νερά και πηγές χωρίς να δηµιουργείται έτσι µεγάλη επιβάρυνση στο περιβάλλον. Επίσης η εφαρµογή της χηµικής µεθόδου φυτοπροστασίας επιλέγεται ως η τελευταία λύση και αφού προηγουµένως έχουν χρησιµοποιηθεί καλλιεργητικά και µηχανικά µέσα αντιµετώπισης ενώ µελετώνται οι παράµετροι που έχουν άµεση επίπτωση στο περιβάλλον π.χ. εξάντληση υδάτινων πόρων, νιτρορύπανση κ.α. Προστασία του παραγωγού. Σηµαντικός παράγοντας επίσης που λαµβάνεται υπόψη κατά την εφαρµογή ενός συστήµατος AGRO ή EUREGAP είναι η προστασία και η ασφάλεια της σωµατικής υγείας όλων εκείνων των ανθρώπων που έχουν 16

17 συµβάλει στην παραγωγή του προϊόντος. Για το λόγο αυτό λοιπόν κρίνεται ως υποχρεωτική η χρήση προστατευτικού εξοπλισµού από τους παραγωγούς και το εργατικό προσωπικό, κατά τη διάρκεια των φυτοπροστατευτικών επεµβάσεων. Επιπλέον σε όλη τη διάρκεια παραγωγής του προϊόντος θα πρέπει να έχουν εκτιµηθεί όλοι οι πιθανοί κίνδυνοι που µπορεί να προκαλέσουν βλάβες στο προσωπικό. Χρόνος έναρξης συγκοµιδής. Ο σχεδιασµός και των δυο συστηµάτων ποιότητας βασίζεται στο γεγονός ότι ή έναρξη της συγκοµιδής των γεωργικών προϊόντων γίνεται µετά το πέρας της υπολειµµατικής διάρκειας των φυτοφαρµάκων. Όλα τα φυτοφάρµακα αναφέρουν στην ετικέτα τους τον αριθµό των ηµερών που πρέπει να παρέλθει από την ηµέρα της εφαρµογής τους µέχρι την έναρξη της συγκοµιδής του προϊόντος. Το χρονικό διάστηµα αυτό ονοµάζεται χρόνος αναµονής πριν την συγκοµιδή (PHI-Pre Harvest Interval) και η τήρηση του αποτελεί νοµοθετική απαίτηση όχι µόνο για τους παραγωγούς που ανήκουν σε συστήµατα ποιότητας αλλά και για όλους τους παραγωγούς της συµβατικής γεωργίας. Οι παραγωγοί λοιπόν που ανήκουν στα παραπάνω συστήµατα είναι υποχρεωµένοι να εφαρµόζουν σχολαστικά το όριο των ηµερών για την τελευταία επέµβαση πριν την συγκοµιδή. Ιχνηλασιµότητα. Μια τελευταία αλλά αρκετά σηµαντική πτυχή στην εφαρµογή ενός συστήµατος AGRO ή EUREGAP αποτελεί η εφαρµογή του συστήµατος της ιχνηλασιµότητας. Με τον όρο ιχνηλασιµότητα εννοούµε τη πλήρη κωδικοποίηση του προϊόντος, έτσι ώστε να αναγνωρίζει κανείς το όνοµα του παραγωγού, το αγροτεµάχιο από το οποίο προήλθε, την ηµεροµηνία συγκοµιδής του αλλά και το σύνολο των καλλιεργητικών φροντίδων που έχει δεχθεί. Η ιχνηλασιµότητα του προϊόντος µπορεί να αποδειχθεί σωτήρια στην περίπτωση που θα πρέπει για κάποιους λόγους να γίνει απόρριψη µιας παρτίδας ενός παραγωγού ή κάποιου µόνο αγροτεµαχίου. Σκεφθείτε τι θα γινόταν στην 17

18 περίπτωση που τα προϊόντα πολλών παραγωγών ήταν οµογενοποιηµένα (µη ιχνηλάσιµα) και θα έπρεπε να απορριφθεί µόνο το προϊόν ενός παραγωγού. Στο σηµείο αυτό επίσης, θα πρέπει να επισηµάνουµε ότι για να φθάσει ένα γεωργικό προϊόν στο στάδιο να κωδικοποιηθεί ως πιστοποιηµένο, θα πρέπει να πληροί όλες τις προβλεπόµενες απαιτήσεις των προτύπων πιστοποίησης και να έχουν πραγµατοποιηθεί οι προβλεπόµενες αναλύσεις υπολειµµάτων, οι οποίες επικυρώνουν την ορθή λειτουργία του συστήµατος ποιότητας. Μετά την πλήρη ανάπτυξη και εφαρµογή του συστήµατος ποιότητας ο παραγωγός ή η Οµάδα Παραγωγών υποβάλλει αίτηση σε κάποιο αναγνωρισµένο Φορέα Πιστοποίησης ο οποίος είναι εγκεκριµένος να πιστοποιεί τα συγκεκριµένα πρότυπα (AGRO 2, EUREPGAP). Στη συνέχεια διενεργείται η επιθεώρηση αξιολόγησης από τον Φορέα Πιστοποίησης και ανάλογα µε το βαθµό συµµόρφωσης οδηγούµαστε στην πιστοποίηση του προϊόντος (EUREPGAP - ΕΝ 45011) ή του συστήµατος ποιότητας (AGRO 2- ΕΝ 45012). Συνοψίζοντας λοιπόν, η εφαρµογή των παραπάνω προτύπων βασίζεται στις εξής αρχές: 1. Προστασία του καταναλωτή και της δηµόσιας υγείας τεκµηριωµένο σύστηµα παραγωγής (οδηγίες-καταγραφές εφαρµογής). αποτελέσµατα εργαστηριακών αναλύσεων χηµικών υπολειµµάτων. κωδικοποίηση του τελικού προϊόντος που παραπέµπει στον παραγωγό, το αγροτεµάχιο και τον τρόπο παραγωγής του προϊόντος. 2. Προστασία του περιβάλλοντος από την µείωση των εισροών ορθολογική εφαρµογή φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων µε συγκεκριµένες ποσότητες χωρίς να γίνεται υπέρβαση των µέγιστων επιτρεπόµενων ορίων για την περιοχή. εκπαίδευση του παραγωγού για τον τρόπο καταστροφής των κενών δοχείων φυτοφαρµάκων, τον τρόπο έκπλυσης του ψεκαστικού 18

19 µηχανήµατος, την ορθή αποθήκευση των φυτοπροστατευτικών σκευασµάτων κ.ο.κ. θέσπιση συγκεκριµένων σκοπών και στόχων για τη προστασία του περιβάλλοντος. µείωση εισροών που προέρχονται από την ορθή εφαρµογή του συστήµατος. 3. Προστασία της υγείας του παραγωγού χρήση προστατευτικού ρουχισµού και εξοπλισµού κατά τη διάρκεια των φυτοπροστατευτικών επεµβάσεων. εκπαίδευση στην ορθή χρήση των φυποπροστατευτικών σκευασµάτων. δηµιουργία αποθηκευτικών χώρων που να πληρούν τις προδιαγραφές ασφάλειας για την αποθήκευση φυτοπροστατευτικών προϊόντων. 2.3 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Η ανάπτυξη, εφαρµογή και πιστοποίηση των Συστηµάτων Ποιότητας στην πρωτογενή παραγωγή παρουσιάζει µια σειρά πλεονεκτηµάτων για τον παραγωγό, για τον τυποποιητή-µεταποιητή του γεωργικού προϊόντος και βεβαίως για τον τελικό καταναλωτή. Τα πλεονεκτήµατα αυτά εστιάζονται κυρίως στις απαιτήσεις του καταναλωτή, σε πρακτικές παραγωγής φιλικές προς το περιβάλλον, καθώς και στην ασφάλεια του ίδιου του παραγωγού κατά την άσκηση της γεωργικής δραστηριότητας. Παρακάτω αναφέρονται επιγραµµατικά τα επιµέρους πλεονεκτήµατα και οφέλη της εφαρµογής των συστηµάτων ποιότητας για τον κάθε εµπλεκόµενο στην διατροφική αλυσίδα (Milligon, 2001): α. για τον παραγωγό - Μείωση των εισροών που χρησιµοποιούνται στην καλλιέργεια. Έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι όταν το σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης ή το 19

20 EUREPGAP εφαρµοσθεί σωστά σε µια γεωργική εκµετάλλευση τότε παρατηρείται µείωση στις χρησιµοποιούµενες ποσότητες φυτοφαρµάκων ή λιπασµάτων χωρίς να επηρεασθεί ο όγκος παραγωγής ή η ποιότητα των παραγόµενων προϊόντων. Το γεγονός αυτό εξηγείται αν λάβουµε υπόψη ότι η εφαρµογή της λίπανσης γίνεται µε τις ακριβείς ποσότητες που έχει ανάγκη η καλλιέργεια και αφού έχουν προηγηθεί οι κατάλληλες εργαστηριακές αναλύσεις που υποδεικνύουν τις ακριβείς ανάγκες της καλλιέργειας, όπως επίσης ότι η χρησιµοποίηση των φυτοφαρµάκων αποφασίζεται στην περίπτωση που έχουν χρησιµοποιηθεί προηγούµενα όλες οι εναλλακτικές µέθοδοι και υπάρχει κάποιο σύστηµα παρακολούθησης που κρίνει αναγκαία την χηµική επέµβαση. - Το σύστηµα ποιότητας αποτελεί ένα στρατηγικό εργαλείο οργάνωσης και marketing µιας Οµάδας Παραγωγών και οδηγεί σε περαιτέρω ανάπτυξη µέσα από τη συνεχή εκπαίδευση, ενηµέρωση αλλά και την επώνυµη αναγνώριση της γεωργικής εκµετάλλευσης. Συγχρόνως ο παραγωγός ή η οµάδα παραγωγών είναι σε θέση να αποδείξουν-τεκµηριώσουν τη συµµόρφωση τους µε τους κώδικες ορθής γεωργικής πρακτικής αλλά και την προστασία του περιβάλλοντος. - ηµιουργία προστιθέµενης αξίας και ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος στο παραγόµενο γεωργικό προϊόν. Η εφαρµογή ενός τέτοιου συστήµατος παραγωγής σε συνδυασµό µε την πιστοποίηση του γεωργικού προϊόντος δηµιουργεί αυτοµάτως µια προστιθέµενη αξία στο προϊόν ενώ συγχρόνως συµβάλλει στη διαφοροποίηση και την επώνυµη αναγνώριση της γεωργικής εκµετάλλευσης. Όλα αυτά συµβάλλουν στην ενίσχυση της διαπραγµατευτικής θέσης των παραγωγών. - ιασφάλιση της παραγωγής από ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης ότι τα προϊόντα είναι ασφαλή για κατανάλωση. Συγχρόνως η πιστοποίηση της παραγωγής αποτελεί διαβατήριο για την εξαγωγή των προϊόντων στις διεθνείς αγορές. - Προστασία της σωµατικής υγείας του παραγωγού µέσα από την πραγµατοποίηση ειδικών εκπαιδεύσεων που αφορούν την ορθή χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και τη χρησιµοποίηση προστατευτικού 20

21 εξοπλισµού. - ιασφάλιση των επιδοτήσεων που λαµβάνει ο παραγωγός από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τα επόµενα χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήδη από το 2000 είχε επισηµάνει την ανάγκη για την ύπαρξη ανταγωνιστικών γεωργικών προϊόντων ποιότητας που θα είναι ασφαλή για τον καταναλωτή και θα µπορούν να σταθούν επάξια στις διεθνείς αγορές. Για το λόγο αυτό λοιπόν µε την νέα αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) η Ευρωπαϊκή Ένωση αποσυνδέει ένα µεγάλο µέρος της επιδότησης από τον όγκο παραγωγής και το συνδέει µε τον τρόπο που παράγεται το γεωργικό προϊόν και µε γνώµονα πάντα την προστασία του περιβάλλοντος και την ασφάλεια των παραγόµενων γεωργικών προϊόντων για τον τελικό καταναλωτή. Επιπλέον παρέχει οικονοµικά κίνητρα σε οµάδες παραγωγών για την ένταξη τους σε συστήµατα ποιότητας µε σκοπό την παραγωγή πιστοποιηµένων προϊόντων ποιότητας. β) για τον τυποποιητή-µεταποιητή του γεωργικού προϊόντος - Αγορά γεωργικών προϊόντων που είναι πιστοποιηµένα από ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης ότι είναι ασφαλή για κατανάλωση - πιστοποιηµένη πρώτη ύλη. - Το γεωργικό προϊόν είναι ιχνηλάσιµο-κωδικοποιηµένο γεγονός που του παρέχει τη δυνατότητα να γνωρίζει το όνοµα του παραγωγού, το αγροτεµάχιο από το οποίο προήλθε, την ηµεροµηνία συγκοµιδής του αλλά και το σύνολο των καλλιεργητικών φροντίδων που έχει δεχθεί. - Μπορεί να χρησιµοποιήσει το σύστηµα ποιότητας της εκµετάλλευσης για να περάσει εµπορικές προδιαγραφές για το προϊόν που είναι ζητούµενες από την αγορά. Για παράδειγµα πολλά σουπερµάρκετ του εξωτερικού κυρίως, ζητούν από τους εξαγωγείς να τους προµηθεύουν προϊόντα που έχουν χρησιµοποιηθεί συγκεκριµένα φυτοπροστατευτικά σκευάσµατα (π.χ. Marks & Spencer - Amber List), ή προϊόντα που να έχουν συγκεκριµένες ποιοτικές προδιαγραφές. - Μπορεί να εξασφαλίσει την σταθερή προµήθεια πιστοποιηµένων προϊόντων µε συγκεκριµένες εµπορικές προδιαγραφές µέσα από τη υπογραφή 21

22 συµβολαίων µε οµάδες παραγωγών. - Η χρησιµοποίηση πιστοποιηµένων γεωργικών προϊόντων ως πρώτη ύλη δηµιουργεί προστιθέµενης αξία και ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στο τελικό προϊόν που συσκευάζει µε αποτέλεσµα να µπορεί να εισέλθει πιο εύκολα σε νέες και πιο απαιτητικές αγορές. γ) για τον καταναλωτή Για τον καταναλωτή το σηµαντικότερο όφελος είναι ότι αγοράζει ασφαλές προϊόν χωρίς χηµικά υπολείµµατα φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων. Επιπλέον του δίνεται η δυνατότητα µέσω του συστήµατος της ιχνηλασιµότητας να αναγνωρίσει την προέλευση του προϊόντος και να έχει επίσηµη διασφάλιση ότι το προϊόν που καταναλώνει είναι ασφαλές για την υγεία του και ότι έχει παραχθεί µε τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον 2.4 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΜΕΛΛΟΝ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Από όλα τα παραπάνω λοιπόν γίνεται αντιληπτό ότι η πιστοποίηση των γεωργικών προϊόντων µέσω των προτύπων AGRO 2 και EUREPGAP αποτελούν το µέσο για να γίνουν τα γεωργικά µας προϊόντα ανταγωνιστικά όχι µόνο στην ελληνικά αλλά και την διεθνή αγορά παρέχοντας συγχρόνως πολλαπλά οφέλη για όλους τους εµπλεκόµενους στη διατροφική αλυσίδα, από τους παραγωγούς µέχρι τους συσκευαστές και τον τελικό καταναλωτή. Επίσης θα πρέπει να αναφερθεί ότι το µήνυµα για την πιστοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής έφθασε τελευταίο στον παραγωγό αφού προηγουµένως είχαν πιστοποιηθεί µε συγκεκριµένα πρότυπα όπως ISO 9001, ISO και HACCP αρκετές από τις µεγάλες επιχειρήσεις που επεξεργάζονται, τυποποιούν και προµηθεύουν γεωργικά προϊόντα - τρόφιµα για τον τελικό καταναλωτή. Αν ρίξουµε µια µατιά στην παρούσα κατάσταση που επικρατεί στο χώρο της πιστοποίησης των γεωργικών προϊόντων θα δούµε ότι η χώρα µας δεν είναι και τόσο πίσω όσον αφορά το βαθµό υιοθέτησης και παραγωγής πιστοποιηµένων προϊόντων. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι στην περιοχή της 22

23 Κορινθίας και σε περιοχές της Ηµαθίας που παράγονται επιτραπέζια σταφύλια και ροδάκινα αντίστοιχα, η πιστοποίηση των προϊόντων έχει τεθεί ως απαραίτητη εµπορική προδιαγραφή από τους εισαγωγείς του εξωτερικού για την απορρόφηση και διοχέτευση του προϊόντος στις Ευρωπαϊκές αγορές. Οι περιπτώσεις αυτές όµως δεν είναι αντιπροσωπευτικές της ελληνικής πραγµατικότητας δεδοµένου ότι στις περιοχές αυτές τα προϊόντα προορίζονται αποκλειστικά για τις ευρωπαϊκές αγορές. Συνήθως στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας υπάρχουν κάποιοι πυρήνες προοδευτικών παραγωγών και επιχειρήσεων οι οποίοι διαβλέπουν τις νέες προοπτικές που δηµιουργούνται και εντάσσονται από µόνοι τους σε οργανωµένα συστήµατα πιστοποίησης των προϊόντων τους. Τα δυο τελευταία χρόνια επίσης αξίζει να σηµειωθεί ότι µε τη βοήθεια των κρατικών επιδοτήσεων µέσω των Μέτρων του Γ' ΚΠΣ, που δίνει το ΥΑΑΤ, δόθηκε σηµαντική ώθηση στον τοµέα της πιστοποίησης της πρωτογενούς παραγωγής και σήµερα οι συνολικά πιστοποιηµένες εκτάσεις στην Ελλάδα για όλες τις καλλιέργειες αγγίζουν περίπου τα στρέµµατα. Αριθµός βέβαια που µόνο αντιπροσωπευτικός δεν είναι για το σύνολο των καλλιεργούµενων εκτάσεων στη χώρα, κάτι που σηµαίνει ότι ο δρόµος της πιστοποίησης µόλις άνοιξε για την ελληνική πραγµατικότητα. Αν θέλαµε να µιλήσουµε όµως πιο συγκεκριµένα για την ελληνική πραγµατικότητα τότε θα διαπιστώναµε ότι η διαδικασία πιστοποίησης των γεωργικών προϊόντων υστερεί σηµαντικά σε επίπεδο marketing, προβολής και διαφήµισης. Πιο συγκεκριµένα η ελληνική αγορά δεν είναι ακόµα σε θέση να διαχωρίσει εµπορικά τα πιστοποιηµένα γεωργικά προϊόντα, από τα προϊόντα της συµβατικής γεωργίας. Μόνιµο παράπονο των παραγωγών που ανήκουν σε σύστηµα πιστοποίησης είναι ότι συνήθως δεν απολαµβάνουν καλύτερες τιµές, από τους αγοραστές των προϊόντων τους, σε σχέση µε τους συναδέλφους τους παραγωγούς οι οποίοι παράγουν συµβατικά και µε αµφιλεγόµενες πολλές φορές καλλιεργητικές πρακτικές ως προς το περιβάλλον και την ασφάλεια των παραγόµενων προϊόντων τους. Πολλές φορές επίσης ενώ τα γεωργικά προϊόντα παραδίδονται ιχνηλάσιµα και µε ειδική σήµανση από τον παραγωγό στο 23

24 συσκευαστήριο, µε λύπη διαπιστώνεται ότι τα προϊόντα αυτά καταλήγουν να αναµιγνύονται µε προϊόντα συµβατικής γεωργίας και να διοχετεύονται στον τελικό καταναλωτή ως συµβατικά και χωρίς καµία ιδιαίτερη σήµανση που να παραπέµπει στη διαδικασία και τον τρόπο παραγωγής τους. Φυσικά δεν θα θέλαµε σε καµία περίπτωση να θεωρηθεί ότι το πρόβληµα της προώθησης των πιστοποιηµένων γεωργικών προϊόντων περιορίζεται σε έναν συγκεκριµένο κλάδο της παραγωγικής διαδικασίας. Αυτό το οποίο πιστεύουµε είναι ότι πηγή του προβλήµατος αποτελεί η παντελής έλλειψη ενηµέρωσης του τελικού καταναλωτή για τον τρόπο παραγωγής των πιστοποιηµένων προϊόντων και για τη διασφάλιση που του παρέχεται από την αγορά τέτοιου είδους προϊόντων. Όταν λοιπόν ο τελικός καταναλωτής του προϊόντος, ο οποίος διαθέτει και την αγοραστική δύναµη ενηµερωθεί για την διαφοροποίηση και τα οφέλη που του παρέχουν τα πιστοποιηµένα προϊόντα τότε θα είναι σε θέση να τα αναζητήσει και να τα αγοράσει δίνοντας έτσι το αγοραστικό µήνυµα στους υπόλοιπους εµπλεκόµενους της διατροφικής αλυσίδας. Για να γίνει αυτό όµως θα πρέπει πρώτα απ' όλα να υπάρχει ενιαία σήµανση των πιστοποιηµένων προϊόντων η οποία να είναι εύκολα αναγνωρίσιµη από τον τελικό καταναλωτή. Συγχρόνως θα πρέπει να υπάρξει µια διαφηµιστική καµπάνια σε εθνικό πια επίπεδο η οποία θα συµβάλλει στην ερµηνεία της ενιαίας σήµανσης και θα πληροφορεί τον τελικό καταναλωτή για το τι κρύβεται πίσω από αυτή τη σήµανση. Εδώ ακριβώς εντοπίζεται και ο ρόλος του κράτους, το οποίο θα πρέπει να ηγηθεί σε µια τέτοιου είδους προσπάθεια η οποία θα συµβάλει όχι µόνο στην µετατροπή της συµβατικής γεωργίας σε περισσότερο «αειφόρα» συστήµατα παραγωγής, αλλά θα δώσει το µήνυµα για τη δηµιουργία ανταγωνιστικών γεωργικών προϊόντων διασφαλίζοντας συγχρόνως τη δηµόσια υγεία και την προστασία του καταναλωτή. 24

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Η ιχνηλασιµότητα των προϊόντων δεν είναι καινούρια έννοια στις επιχειρήσεις της εφοδιαστικής αλυσίδας και ιδιαίτερα σε αυτές των τροφίµων. Η αναµφισβήτητη αξία της σαν ένα πολύτιµο εργαλείο για την ασφάλεια των τροφίµων και των ίδιων των επιχειρήσεων έχει οδηγήσει στην υιοθέτηση κάποιου συστήµατος ιχνηλασιµότητας - έστω πρώιµης µορφής - από τις περισσότερες επιχειρήσεις. Τα τελευταία χρόνια η ιχνηλασιµότητα έχει έλθει στο προσκήνιο λόγω των πολλών και σοβαρών περιπτώσεων διατροφικών κρίσεων, οι οποίες έχουν ευαισθητοποιήσει τους καταναλωτές σε θέµατα ποιότητας των τροφίµων. Παράλληλα, τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και οι αρµόδιες αρχές κάθε κράτους-µέλους της Ε.Ε εισήγαγαν πιο αυστηρές οδηγίες και κανονισµούς για την ασφάλεια και ποιότητα τροφίµων. Οι Ελληνικές επιχειρήσεις τροφίµων καλούνται πλέον να ακολουθήσουν νέες στρατηγικές στο ζήτηµα της ασφάλειας των προϊόντων τους και ειδικότερα στην ιχνηλασιµότητα, εισάγοντας νέες διαδικασίες και τεχνολογίες. Παρόλο που αρχικά η «συµµόρφωση» αυτή µπορεί να εκληφθεί ως ένας παράγοντας αύξησης του κόστους, µια κατάλληλη στρατηγική για την υλοποίηση ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας µπορεί να βοηθήσει τις επιχειρήσεις τροφίµων να αποκτήσουν πολλά και σηµαντικά πλεονεκτήµατα, ένα από τα οποία είναι η µείωση του κόστους. 3.2 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Σύµφωνα µε την πρόσφατη παγκόσµια συµφωνία στην CODEX ALIMENTARIUS (03/05/2004) η ιχνηλασιµότητα ορίζεται επίσηµα ως Η ικανότητα παρακολούθησης της διακίνησης ενός τροφίµου κατά τις φάσεις της παραγωγής, επεξεργασίας και διανοµής ( The ability to follow the movement 25

26 of a food through specified stage(s) of production, processing and distribution ). Στην πράξη ένα σύστηµα ιχνηλασιµότητας είναι ένα ολοκληρωµένο σύστηµα ταυτοποίησης, βασικός στόχος του οποίου είναι η δηµιουργία µιας δυναµικής ταυτότητας για κάθε προϊόν, σε κάθε στάδιο της εφοδιαστικής αλυσίδας (από το χωράφι στο ράφι ). Η ταυτότητα αυτή έχει τη µορφή ενός κωδικού πάνω στο προϊόν, καθώς και ενός αρχείου µε πληροφορίες για το ιστορικό του προϊόντος και των συστατικών του, τόσο στα προηγούµενα και επόµενα στάδια της αλυσίδας (διαδοχική ιχνηλασιµότητα), όσο και στο τρέχον στάδιο (εσωτερική ιχνηλασιµότητα). Ένα σύστηµα ιχνηλασιµότητας παρακολουθεί συνεχώς τα προϊόντα καθώς αυτά διακινούνται στην εφοδιαστική αλυσίδα ή µετασχηµατίζονται στις διάφορες φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας. Το σύστηµα ιχνηλασιµότητας παρέχει δεδοµένα για τους δύο βασικούς τύπους ιχνηλασιµότητας: Προς τα εµπρός (Downstream) ιχνηλασιµότητα: ξεκινώντας από µία συγκεκριµένη παρτίδα πρώτης ύλης (Lot), να φτάσουµε στον εντοπισµό όλων των παρτίδων τελικών προϊόντων που παρήχθησαν. Προς τα πίσω (Upstream) ιχνηλασιµότητα: γνωρίζοντας την παρτίδα του τελικού προϊόντος (Lot), να ανιχνεύσουµε τις Α ύλες που χρησιµοποιήθηκαν για την παραγωγή της. Η βασική διαφορά ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας από ένα σύστηµα σχεδιασµού (π.χ. ERP) είναι ότι µας δίνει ακριβείς και αξιόπιστες πληροφορίες για το τι πραγµατικά έγινε στο προϊόν και όχι για το τι θα έπρεπε να γίνει. Επιπλέον, τα συστήµατα ιχνηλασιµότητας: ίνουν τις απαιτούµενες πληροφορίες για τον καλύτερο έλεγχο των διαδικασιών (π.χ. βέλτιστη χρήση πρώτων υλών, έλεγχος αποθεµάτων, προγραµµατισµός παραγωγής, ποιοτικός έλεγχος, κλπ.) για τους πελάτες, ελεγκτικούς φορείς, κλπ. 26

27 Βοηθούν στη διαχείριση περιπτώσεων κρίσεων (εντοπισµός προβληµάτων, εντοπισµός και απόσυρση ελαττωµατικών παρτίδων, κλπ). Μπορούν να τεκµηριώσουν ανά πάσα στιγµή τους ισχυρισµούς της επιχείρησης για τις ιδιότητες των προϊόντων της (π.χ. ποιότητα, προέλευση, GMO s, κ.ο.κ.). Ένα Σύστηµα ιχνηλασιµότητας αποτελείται από τρία υποσυστήµατα (σχήµα 1): 1) Σύστηµα διαδοχικής ιχνηλασιµότητας -1: καλύπτει την διακίνηση προϊόντων µεταξύ της επιχείρησης και των προµηθευτών της. Η διαδοχική ιχνηλασιµότητα -1 είναι ιδιαίτερα σηµαντική τόσο για τις επιχειρήσεις λιανικού εµπορίου, οι οποίες διαθέτουν µεγάλο αριθµό προµηθευτών και προµηθευόµενων ειδών ανά είδος, όσο και για τις επιχειρήσεις µεταποίησης, οι οποίες προµηθεύονται από άλλες εταιρίες τα απαιτούµενα υλικά συσκευασίας και τις Α ύλες. 2) Σύστηµα Εσωτερικής ιχνηλασιµότητας (Internal Traceability): καλύπτει την διακίνηση και τον µετασχηµατισµό των προϊόντων µέσα στην ίδια την επιχείρηση. Η εσωτερική ιχνηλασιµότητα είναι ιδιαίτερα σηµαντική για τις επιχειρήσεις παραγωγής, επεξεργασίας και τυποποίησης, διότι υπάρχει µια σηµαντική παραγωγική διαδικασία η οποία κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες και σύµφωνα µε προκαθορισµένες τεχνικές προδιαγραφές µετασχηµατίζει τις Α ύλες σε τελικά προϊόντα. 3) Σύστηµα διαδοχικής ιχνηλασιµότητας +1: καλύπτει την διακίνηση προϊόντων µεταξύ της επιχείρησης και των πελατών της. Η διαδοχική ιχνηλασιµότητα +1 είναι ιδιαίτερα σηµαντική τόσο για τις επιχειρήσεις που προµηθεύουν µε Α ύλες και υλικά συσκευασίας τις βιοµηχανίες τροφίµων, όσο και για τις ίδιες τις βιοµηχανίες οι οποίες προµηθεύουν µε τα τελικά προϊόντα τα σηµεία λιανικής πώλησης. 27

28 Σχήµα 1. Υποσυστήµατα και τύποι Ιχνηλασιµότητας. 3.3 Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Ανάµεσα στα πολλά οφέλη που προσφέρει η ιχνηλασιµότητα, υπάρχουν δύο που θεωρούνται από εξαιρετικά σηµαντικά έως κρίσιµα: Η ιχνηλασιµότητα είναι ένα πολύτιµο εργαλείο για τη διαχείριση και µείωση του επιχειρηµατικού κινδύνου. Ανεξάρτητα από το πόσο λειτουργικά είναι τα συστήµατα διασφάλισης ποιότητας (π.χ. HACCP, κλπ), πάντοτε εγκυµονεί η περίπτωση ενός λάθους. Στις περιπτώσεις αυτές, τα συστήµατα ιχνηλασιµότητας βοηθούν την επιχείρηση να αντιδράσει γρήγορα και αποτελεσµατικά, να εντοπίσει άµεσα την ελαττωµατική παρτίδα και να µειώσει όποιες επιπτώσεις στο ελάχιστο. Η ύπαρξη και λειτουργία συστήµατος ιχνηλασιµότητας µπορεί να αποκαταστήσει και να ενισχύσει την εµπιστοσύνη των καταναλωτών στα προϊόντα της επιχείρησης, αποτελώντας έτσι ένα ισχυρό εργαλείο MARKETING για αυτήν. Πέραν των παραπάνω υπάρχουν και άλλα οφέλη από τα συστήµατα ιχνηλασιµότητας: 28

29 Έγκαιρη και αξιόπιστη ανάκτηση των απαιτούµενων πληροφοριών για εντοπισµό προβληµατικών σηµείων στις διαδικασίες της επιχείρησης, δυνατότητα καλύτερης οργάνωσης, βέλτιστης χρήσης των πρώτων υλών και µείωσης του κόστους. υνατότητα καλύτερου ελέγχου της ποιότητας των πρώτων υλών. Βελτίωση των σχέσεων µε τους άµεσους πελάτες της επιχείρησης. Αυξηµένη προστασία της επιχείρησης από κακόβουλες πράξεις στα προϊόντα της και δυνατότητα υποστήριξης των θέσεών της ενώπιον των ελεγκτικών αρχών. Συµµόρφωση µε τις ισχύουσες και επερχόµενες νοµοθετικές ρυθµίσεις. Καλύτερη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας και του ηλεκτρονικού εµπορίου. υνατότητα για παραγωγή και προώθηση εξειδικευµένων προϊόντων. Καταβολή µειωµένων ασφαλίστρων σε περίπτωση που η επιχείρηση επιθυµεί να ασφαλιστεί για καλύψεις που έχουν σχέση µε την ποιότητα των προϊόντων της. 3.4 ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Η ανάγκη για την υιοθέτηση ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας από τις βιοµηχανίες τροφίµων προέρχεται τόσο από εξωτερικούς παράγοντες όπως οι απαιτήσεις από τη Νοµοθεσία, τους πελάτες και τους προµηθευτές, όσο και από εσωτερικά κίνητρα όπως η αποτελεσµατικότερη διαχείριση του ρίσκου και η βελτίωση της αποδοτικότητας ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει θέσει τα τελευταία χρόνια τη διασφάλιση της δηµόσιας υγείας ως µια από τις κεντρικές της προτεραιότητες. Σε αυτό το πλαίσιο, έχουν ήδη εισαχθεί και συνεχίζουν να εισάγονται νέες οδηγίες και 29

30 κανονισµοί, οι οποίοι απαιτούν την ύπαρξη και λειτουργία συστηµάτων ιχνηλασιµότητας σε κάθε επιχείρηση της εφοδιαστικής αλυσίδας των τροφίµων. Βάσει της νοµοθεσίας της Ε.Ε., οι επιχειρήσεις τροφίµων πρέπει να είναι σε θέση να προσδιορίσουν (α) τις επιχειρήσεις από τις οποίες έχουν προµηθευτεί εµπορεύµατα, υλικά συσκευασίας ή Α ύλες και (β) τις επιχειρήσεις στις οποίες διαθέτουν τα προϊόντα τους. Αυτό σηµαίνει ότι η νοµοθεσία προβλέπει την διαδοχική ιχνηλασιµότητας (-1 και +1) αλλά όχι την εσωτερική. Η ύπαρξη όµως της εσωτερικής ιχνηλασιµότητας θεωρείται δεδοµένη σε κάθε επιχείρηση, διότι χωρίς αυτή δεν µπορεί να λειτουργήσει ένα ολοκληρωµένο. Σύστηµα ιχνηλασιµότητας που θα επιτρέπει την πραγµατοποίηση στοχευµένων αποσύρσεων. Σύµφωνα µε τον οδηγό εφαρµογής του κανονισµού 178/2002, η απόφαση για το πόσο λεπτοµερής θα είναι η εσωτερική ιχνηλασιµότητα εξαρτάται από τη φύση και το µέγεθος της επιχείρησης. Για παράδειγµα, σε επιχειρήσεις αποθήκευσης και διακίνησης όπου οι διαδικασίες είναι σχετικά απλές, µπορεί να είναι επαρκές ένα απλό σύστηµα εσωτερικής ιχνηλασιµότητας για τις καταγραφές στοιχείων όπως η θερµοκρασία και η υγρασία. Αντίθετα, σε µια επιχείρηση µεταποίησης ή συσκευασίας, απαιτείται προσεκτική σχεδίαση και µελέτη της διαδικασίας παραγωγής, ανεξάρτητα µε το εάν η συλλογή στοιχείων γίνεται χειροκίνητα, αυτόµατα ή και τα δυο. Επίσης, σε πολύ µικρές επιχειρήσεις, ένα χειρόγραφο σύστηµα θα ήταν αρκετό, σε µεγαλύτερες όµως επιχειρήσεις όπου υπάρχουν αρκετοί εµπλεκόµενοι µε σύνθετες διαδικασίες, πρέπει να ακολουθείται η λογική της υιοθέτησης ενός µηχανογραφηµένου και αυτοµατοποιηµένου συστήµατος εσωτερικής ιχνηλασιµότητας ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΠΕΛΑΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΕΣ Πέρα από την κοινοτική και εθνική νοµοθεσία, µια κύρια ανάγκη που ωθεί τις Ελληνικές επιχειρήσεις στην υιοθέτηση ενός Συστήµατος ιχνηλασιµότητας είναι η ικανοποίηση των απαιτήσεων των πελατών τους. Η 30

31 βασική απαίτηση εδώ είναι η τεκµηρίωση των ορίων ευθύνης µεταξύ της επιχείρησης και των προµηθευτών της. Για να εξασφαλίζεται αυτό, θα πρέπει οι βιοµηχανίες τροφίµων να διαθέτουν αξιόπιστα συστήµατα που θα ικανοποιούν τις εξής απαιτήσεις: Επαρκής ταυτοποίηση των συσκευασιών των τροφίµων και των µονάδων µεταφοράς τους (κιβώτια, παλέτες), η οποία συνδέεται µονοσήµαντα µε τα δεδοµένα και τις συνθήκες των διαδικασιών παραγωγής. υνατότητα για άµεση ενηµέρωση των πελατών τους, είτε είναι «εξωτερικοί» (διανοµείς, επιχειρήσεις λιανεµπορίου, κτλ) είτε «εσωτερικοί» (αποθήκες ή άλλα εργοστάσια της ίδιας επιχείρησης), σε περίπτωση που διαπιστώσουν πρόβληµα σε κάποιο προϊόν. Στην περίπτωση που οι πελάτες διαπιστώσουν πρόβληµα σε κάποιο προϊόν, οι επιχειρήσεις αποκρίνονται άµεσα µε την παροχή επαρκών και αξιόπιστων δεδοµένων, έτσι ώστε να διευκολυνθεί ο ταχύτατος εντοπισµός της πηγής αλλά και της έκτασης του προβλήµατος ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΦΕΛΗ Τα τελευταία χρόνια, η πρακτική στην Ελληνική βιοµηχανία έχει δείξει ότι οι επιχειρήσεις που εγκαθιστούν ένα ολοκληρωµένο σύστηµα ιχνηλασιµότητας απολαµβάνουν σηµαντικά οφέλη, που σχετίζονται τόσο µε την θεµελίωση σχέσεων εµπιστοσύνης µε τους πελάτες και προµηθευτές τους, όσο και µε την βελτίωση της αποδοτικότητας της παραγωγής και της εφοδιαστικής τους αλυσίδας. Τα οφέλη που προκύπτουν από την λειτουργία ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας µπορούν να ταξινοµηθούν σε δυο γενικές οµάδες: Οφέλη που σχετίζονται µε την διαχείριση του ρίσκου: Άµεση αντίδραση σε περιπτώσεις κρίσεων µε δραµατική µείωση του χρόνου εντοπισµού του προβλήµατος. 31

32 Τεκµηρίωση των θέσεων και ισχυρισµών της επιχείρησης για την ποιότητα και τις ιδιότητες του προϊόντος. ιασφάλιση της Ποιότητας των προϊόντων µέσα από την κάλυψη των απαιτήσεων των Προτύπων Ποιότητας και την αξιόπιστη καταγραφή των ποιοτικών ελέγχων. υνατότητα άµεσης και στοχευόµενης ανάκλησης σε περιπτώσεις κρίσεων. Αντιµετώπιση του προβλήµατος των αποµιµήσεων προϊόντων (counterfeiting). Οφέλη που σχετίζονται µε τη βελτίωση της αποδοτικότητας: Αυτοµατοποίηση της συλλογής δεδοµένων, µείωση χειρόγραφων εντύπων και πρόληψη λαθών από χειριστές. Μείωση του κόστους ανάκλησης λόγω της στοχευόµενης απόσυρσης σε επίπεδο παρτίδας. Πληροφόρηση σε πραγµατικό χρόνο για το τρέχον απόθεµα Α υλών, ηµι-έτοιµων και έτοιµων προϊόντων. Καλύτερη διαχείριση πόρων στον προγραµµατισµό της παραγωγής. Υποστήριξη της ορθής λήψης αποφάσεων, µέσα από την πρόσβαση στα δεδοµένα της παραγωγής σε πραγµατικό χρόνο. Μείωση του χρόνου προετοιµασίας και εκτέλεσης φορτώσεων και δραµατική µείωση του κόστους που προκύπτει από λανθασµένες τοποθετήσεις και αναζητήσεις εµπορευµάτων. ραστική αύξηση της παραγωγικότητας λόγω του ότι παρέχεται η δυνατότητα για άµεση αντίδραση σε απρόβλεπτες καταστάσεις, οι οποίες είναι πολύ συχνές σε µια παραγωγική διαδικασία. 3.5 ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ-ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ Η συσχέτιση των τελικών προϊόντων µε τα συστατικά και υλικά τα οποία χρησιµοποιήθηκαν για την παραγωγή τους είναι πολύ σηµαντική σε όλα τα 32

33 συστήµατα ιχνηλασιµότητας. Η προέλευση ενός προϊόντος µπορεί να χαρακτηριστεί ως το ιστορικό του προϊόντος, δηλαδή οι απευθείας ιδιότητες που το χαρακτηρίζουν, αλλά και οι ιδιότητες και τα υλικά τα οποία σχετίζονται ή έχουν χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή του προϊόντος αυτού. Έτσι, οι πληροφορίες για την προέλευση του προϊόντος µπορεί να χρησιµοποιηθούν τόσο για σκοπούς εµπορίας-παραγγελίας (π.χ. για την ανάγνωση των χαρακτηριστικών του προϊόντος) όσο και σκοπούς ανίχνευσης των χαρακτηριστικών του προϊόντος που παραλήφθηκε (Jansen-Vullers, 2004). Εποµένως, η κωδικοποίηση του προϊόντος καθίσταται απαραίτητη τόσο για τον έλεγχο του προϊόντος όσο και για τη διευκόλυνση της διακίνησης και εµπορίας του. Πολλοί ερευνητές έχουν προτείνει και αναπτύξει συστήµατα για την ανάγνωση των ιδιοτήτων ενός προϊόντος για εφαρµογές σε συνεργαζόµενες επιχειρήσεις (Trienekens and Beulens, 2001a; Thoben and Jagdev, 2001; Browne et al., 1995). Η διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας (Supply-Chain Management, SCM) είναι ένα πεδίο έρευνας, τόσο για τις συνεργαζόµενες επιχειρήσεις όσο και για τα κάθετα συστήµατα, τα οποία αναπτύσσονται ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Τα SCM καλύπτουν θέµατα όπως: πρόβλεψη, σχεδιασµό, διαχείριση, κατανοµή των προϊόντων κτλ (Kraljic, 1983; Ellram, 1991; Lamming, 1996). Παρόλα αυτά λίγα τέτοια συστήµατα αποδείχτηκαν λειτουργικά (Edwards et al., 2001). Στα περισσότερα συστήµατα ιχνηλασιµότητας χρησιµοποιούνται κωδικοί EAN για τον εντοπισµό και ανίχνευση των προϊόντων (Cheng and Simmons, 1994; Steele, 1995). Πολλά είναι γνωστά για τους κωδικούς αυτούς καθώς και το πώς να τους διαχειριστούµε, αλλά λίγα είναι γνωστά για τις σηµαντικές πληροφορίες που θα πρέπει να αντιπροσωπεύουν (Stamper, 2001). Εποµένως, οι κωδικοί αυτοί θα πρέπει να περιέχουν πληροφορίες του προϊόντος κατά τη στιγµή της παραγωγής του αλλά και πληροφορίες σχετικά µε το προϊόν τόσο κατά την επεξεργασία, τη µεταφορά, την αποθήκευσή του και τη διανοµή του στα ράφια των αγορών (Abbott, 1991; Trienekens and Beulens, 2001b). Πολλοί παραγωγοί υποστήριξαν ότι τα πληροφοριακά συστήµατα καθώς και οι υπολογιστές τους βοήθησαν στη µεθοδική συλλογή, καταγραφή, 33

34 ανάλυση και επεξεργασία δεδοµένων µε στόχο την αποδοτικότερη διαχείριση του αγροκτήµατος και τη λήψη σωστότερων αποφάσεων (Nuthall, 2004). Παρόλο που η λεπτοµερής συλλογή και η καταγραφή δεδοµένων στον αγρό θεωρείται απαραίτητη για τη διαχείριση των αγροκτηµάτων, αντίστοιχα µηχανήµατα (εργαλεία) για τη καταγραφή και διαχείριση δεδοµένων σε γεωργικές εφαρµογές είναι περιορισµένα, και χρησιµοποιούνται κυρίως ως λογιστικά εργαλεία (Hirschheim et al., 1996). Τα περισσότερα από αυτά τα εργαλεία χρησιµοποιούνται για την εισαγωγή δεδοµένων στο σύστηµα από ένα χειριστή, χωρίς να είναι δυνατή η αυτόµατη εισαγωγή των δεδοµένων. Επίσης, τα περισσότερα χρησιµοποιούνται για εισαγωγή και επεξεργασία δεδοµένων στο σπίτι ή στο γραφείο και όχι για απευθείας εισαγωγή δεδοµένων στον αγρό (Kuhlmann, F. 1998). Εποµένως, για τη αποδοτικότερη διαχείριση των αγροκτηµάτων απαιτούνται πληροφοριακά συστήµατα και εργαλεία για την καταγραφή των δεδοµένων στον αγρό όπως: ώρες εργασίες προσωπικού, µηχανηµάτων, εισροές καλλιέργειας, παραγωγή κτλ. Η ακρίβεια των δεδοµένων που θα καταγράφονται και εποµένως και οι προκείµενες αποφάσεις που θα ληφθούν για τη διαχείριση του αγροκτήµατος εξαρτώνται από την αξιοπιστία και το χρόνο λήψης των δεδοµένων. εδοµένα που δεν είναι υψηλής ακρίβειας και άκαιρα δεδοµένα θα δώσουν ασαφή εικόνα για την κατάσταση του αγροκτήµατος (Jensen, 2001). Το µεγαλύτερο εµπόδιο για την εφαρµογή ενός συστήµατος ιχνηλασιµότητας προϊόντων σε γεωργικές εφαρµογές, είναι η δυσκολία συλλογής και καταγραφής των απαραίτητων πληροφοριών στο πολύπλοκο περιβάλλον των ανοικτών αγροτεµαχίων, µε µη δοµηµένο σχήµα, ποικίλων διαστάσεων και µεγέθους αγροτεµάχια, άµεσα εξαρτηµένα µε το περιβάλλον προϊόντα, µε απρόβλεπτες µεταβολές του περιβάλλοντος και φυσικά µε χαµηλού επιπέδου, µη εξειδικευµένους εργάτες. Για παράδειγµα ένας παραγωγός στη Ελλάδα µπορεί να καλλιεργεί 3-6 διαφορετικές καλλιέργειες σε 5-15 ξεχωριστά αγροτεµάχια, τα οποία απέχουν πολλά χιλιόµετρα το ένα από το άλλο. Επιπλέον, η ποικιλία της αγροτικής εργασίας, η οποία της περισσότερες φορές είναι εποχική, και πραγµατοποιείται από εργάτες 34

35 διαφορετικών εθνοτήτων προκαλεί σοβαρό πρόβληµα στην τα καταγραφή δεδοµένων των αγροτεµαχίων. 35

36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η γεωργία στη Ελλάδα βρίσκεται σε µια φάση µετασχηµατισµού από τη µορφή της παραδοσιακής µικρής οικογενειακής εκµετάλλευσης σε µια πιο σύγχρονης µορφής, καλύτερης διαχείρισης, µείωσης του κόστους παραγωγής µε παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Οι παρούσες συνθήκες που φέρουν την Ελλάδα ισότιµο µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι εξελίξεις στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου επιτάσσουν την προσαρµογή των Ελλήνων καλλιεργητών στο νέο διαµορφούµενο πλαίσιο της µείωσης των άµεσων επιδοτήσεων και της υιοθέτησης καλλιεργητικών πρακτικών που να είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον. Παράλληλα η ανεξέλεγκτη χρήση αγροχηµικών και τα αυξανόµενα διατροφικά σκάνδαλα έχουν οδηγήσει στην ανάγκη της επιβολής αυστηρότερων κριτηρίων στην παραγωγή απαιτώντας από τους παραγωγούς να είναι πιο υπεύθυνοι και συστηµατικοί στις καλλιεργητικές φροντίδες ιδιαίτερα των πιστοποιηµένων προϊόντων. Ο όρος Γεωργία Ακριβείας (Precision Farming) προέρχεται κυρίως από την πιο «ακριβή» ή αλλιώς πιο «λεπτοµερής» διαχείριση ενός αγρού. Παλιότερα, λόγω της έλλειψης των απαραίτητων µηχανηµάτων και των µικρών σε έκταση εκµεταλλεύσεων, οι περισσότεροι παραδοσιακοί γεωργοί ήξεραν τα χωράφια τους καλύτερα και από τον εαυτό τους. Λόγω της ανοµοιοµορφίας του εδάφους από σηµείο σε σηµείο µέσα στο ίδιο χωράφι εφάρµοζαν τις διάφορες εισροές όπως το νερό και το σπόρο µε διαφορετικό τρόπο σε κάθε περιοχή του ίδιου αγρού. ηµιουργούσαν από µόνοι τους «ζώνες» διαχείρισης ώστε τελικά να επιτύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα στην παραγωγή. Πολλές φορές µάλιστα τοποθετούσαν και κάποια σηµάδια όπως δέντρα και θάµνους ώστε να ξεχωρίζουν αυτές τις περιοχές. Άλλες φορές πάλι αφού είχαν κατανοήσει ότι διαφορετικά είδη καλλιεργειών ταιριάζουν σε καθεµιά από τις ζώνες του χωραφιού τους έκαναν µια τµηµατοποίηση και έσπερναν 36

37 διαφορετικά είδη καλλιεργειών σε κάθε περιοχή. Η µορφή αυτή της γεωργίας τους επέτρεπε µια τέτοια εντατική διαχείριση. Αργότερα, µε την εκµηχάνιση της γεωργίας και τον αυξανόµενο ανταγωνισµό δηµιουργήθηκαν µεγαλύτερες σε έκταση εκµεταλλεύσεις χρησιµοποιώντας µεγαλύτερο σε µέγεθος εξοπλισµό και η φύση της γεωργίας έγινε πιο εκτατική κυρίως σε αρόσιµες καλλιέργειες όπως σιτάρι, καλαµπόκι, βαµβάκι, τεύτλα κτλ. Στην περίπτωση αυτή υιοθετήθηκε αναγκαστικά η συνήθης καλλιεργητική πρακτική του «µέσου όρου» που αντιµετωπίζει το χωράφι σαν µια ενιαία έκταση µε σταθερές τις φυσικοχηµικές ιδιότητες και τις µορφολογικές συνθήκες του εδάφους. Με άλλα λόγια ο παραγωγός εφαρµόζει τα αγροεφόδια, όπως για παράδειγµα τη λίπανση µε σταθερό ρυθµό σ όλη την έκταση του χωραφιού, µη λαµβάνοντας υπόψη του ότι σε κάποια σηµεία απαιτείται µεγαλύτερη ποσότητα ενώ σε κάποια άλλα γίνεται σπατάλη. Το ίδιο συµβαίνει µε το βάθος και την πυκνότητα σποράς, το νερό, καθώς και την εφαρµογή των αγροχηµικών και βιορυθµιστών. Εποµένως, η επίτευξη της όσο το δυνατόν υψηλότερης και ποιοτικότερης παραγωγής µε το χαµηλότερο δυνατό κόστος και την µικρότερη δυνατή επιβάρυνση του εδάφους και του περιβάλλοντος, δεν είναι εφικτή µε την κλασσική καλλιεργητική πρακτική. Κι αν ακόµη τα καλλιεργητικά µέσα το επέτρεπαν η µνήµη και η αντίληψη του κάθε παραγωγού δεν θα επέτρεπαν την λεπτοµερή αποµνηµόνευση και επεξεργασία τόσου µεγάλου όγκου πληροφοριών. Η Γεωργία Ακρίβειας επιχειρεί µε τη βοήθεια της ηλεκτρονικής, των υπολογιστών και γενικότερα της νέας τεχνολογίας, ν αλλάξει την κλασσική καλλιεργητική πρακτική οδηγώντας ευκολότερα στο επιθυµητό ιδανικό αποτέλεσµα. Με την τεχνική αυτή το χωράφι διαχειρίζεται σαν ένα µεγάλο πλήθος µικρών χωραφιών. Στα στοιχειώδη αυτά κοµµάτια (ζώνες) οι ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά θεωρούνται σταθερά σ όλη την έκταση τους. Εποµένως µπορούµε να εφαρµόσουµε διαφορετική καλλιεργητική διαχείριση σε καθένα απ αυτά. Αυτό όµως προϋποθέτει την αποθήκευση και επεξεργασία ενός τεραστίου πλήθους πληροφοριών. Η εισαγωγή των 37

38 υπολογιστών, του συστήµατος γεωγραφικού εντοπισµού (GPS), των συστηµάτων γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) και της βελτίωσης των αισθητήρων και των συστηµάτων µεταβλητού ρυθµού εφαρµογής των αγροεφοδίων, συνετέλεσαν στην εύκολη, γρήγορη αποθήκευση και επεξεργασία των δεδοµένων. Ο νέος αυτός τρόπος διαχείρισης έχει εφαρµογή σ όλους τους τύπους εκτατικών καλλιεργειών όπως σιτηρά, βαµβάκι, τεύτλα, ντοµάτα, σόγια, κλπ. 4.2 ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ Για να υλοποιηθεί λοιπόν µια τέτοια διαχείριση που περιγράφτηκε προηγουµένως απαιτεί την εγκατάσταση ενός ολόκληρου συστήµατος από διάφορους αισθητήρες και αυτοµατισµούς στα γεωργικά µηχανήµατα µέχρι συγκεκριµένο λογισµικό στον προσωπικό υπολογιστή του κάθε αγρότη γεωπόνου. Το πρώτο στάδιο ενός τέτοιου συστήµατος αφορά τη συλλογή όσο το δυνατόν περισσοτέρων πληροφοριών για το έδαφος και την καλλιέργεια σε κάθε σηµείο του χωραφιού. Όλες αυτές οι πληροφορίες αποθηκεύονται σε κάποια κεντρική µονάδα. Τα συλλεγόµενα δεδοµένα µπαίνουν σε κάποιο ειδικό πρόγραµµα ηλεκτρονικού υπολογιστή, στο δεύτερο στάδιο του συστήµατος, όπου αναπαρίστανται χωρικά και προκύπτουν οι διάφοροι χάρτες των παραµέτρων του εδάφους και της καλλιέργειας. Στους χάρτες αυτούς µπορεί κάποιος να δει την τιµή κάποιας ιδιότητας του εδάφους ή της καλλιέργειας σε κάθε σηµείο του χωραφιού. Παράλληλα στο στάδιο αυτό κάποιο ειδικό λογισµικό µε τη βοήθεια κάποιου ειδικευµένου γεωπόνου µπορεί να δώσει τις οδηγίες για την περαιτέρω πορεία της διαχείρισης και να συστήσει χάρτες εφαρµογής των αγροεφοδίων που θα περιέχουν τις σωστές ποσότητες από κάθε στοιχείο που πρέπει να εφαρµοστεί σε κάθε σηµείο του χωραφιού ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο αποτέλεσµα. Στο τρίτο στάδιο οι χάρτες εφαρµογής θα πρέπει να γίνουν πράξη πίσω 38

39 στο χωράφι. Εδώ ο κάθε χάρτης µπαίνει σε ηλεκτρονική µορφή στον υπολογιστή του µηχανήµατος εφαρµογής ο οποίος αναλαµβάνει να προσαρµόσει τις δόσεις εφαρµογής ανάλογα µε την περιοχή του χωραφιού στην οποία γίνεται η εφαρµογή. Την πληροφορία για το στίγµα µέσα στο χωράφι σ όλες τις παραπάνω διαδικασίες ο υπολογιστής τη δέχεται από µια κεραία GPS που εγκαθίσταται κι αυτή στην οροφή του µηχανήµατος. 4.3 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ίσως η σηµαντικότερη από τις διαδικασίες που χρησιµοποιούνται σε ένα σύστηµα Γεωργίας Ακριβείας είναι η χαρτογράφηση της παραγωγής. Αυτή αφορά τη µέτρηση και γραφική αναπαράσταση της κατανοµής της παραγωγής στην έκταση του χωραφιού. Πολλά συστήµατα χαρτογράφησης της παραγωγής έχουν µελετηθεί και εφαρµοστεί κυρίως στα φυτά µεγάλων καλλιεργειών π.χ. ζαχαρότευτλο (Walter and Backer, 2003), βαµβάκι (Markinos, 2003; Searcy, 1998), πατάτες (Campbell et al., 1994), ντοµάτες (Pelletier and Upadhyaya, 1999) κτλ. Στα συστήµατα αυτά χρησιµοποιούνται µηχανές συγκοµιδής εφοδιασµένες µε αισθητήρες µέτρησης της παραγωγής και σύστηµα προσδιορισµού θέσης (GPS- Global Positioning System) του οχήµατος για τη συσχέτιση παραγωγής και θέσης στο χωράφι. Σε αντίθεση, η συγκοµιδή των φρούτων για νωπή κατανάλωση, όπως όλοι οι ευαίσθητοι σε κρούσεις καρποί, πραγµατοποιείται κυρίως µε εργάτες (Τσατσαρέλης, 2003; Neff, 1997). Αυτό συµβαίνει γιατί η µηχανική συγκοµιδή των φρούτων έχει σοβαρά µειονεκτήµατα όπως: υποβάθµιση της ποιότητας, δυσκολία συγκοµιδής όλων των καρπών, συγκοµιδή ταυτόχρονα ώριµων και άγουρων καρπών κ.α. Εποµένως, απαιτείται διαφοροποίηση των παραπάνω µεθόδων για την εφαρµογή τους σε οπωρώνες. Μια από τις κύριες δυσκολίες για την υιοθέτηση της γεωργία ακρίβειας στα οπωροκηπευτικά, τα οποία συλλέγονται µε εργάτες, είναι η καταγραφή των απαραίτητων δεδοµένων στο ανοικτό περιβάλλον των 39

40 αγροτεµαχίων (Hetzroni et al., 2005). ιάφορα συστήµατα χαρτογράφησης και ταυτοποίησης της παραγωγής, κυρίως για εφαρµογές στη γεωργία ακριβείας, έχουν σχεδιαστεί και εφαρµοστεί και σε οπωρώνες π.χ. σε πορτοκαλιές, φιστικιές (Thomas et al., 1999; Whitney et al., 1999; Whitney et al., 2001a; Whitney et al., 2001b; Salehi et al., 2000). Εντούτοις, δεν έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν προβλήµατα όπως: σχετικά χαµηλή ανάλυση χαρτών, µικρή ακρίβεια εντοπισµού της θέσης, πλήρης αυτοµατοποίηση διαδικασιών και λανθασµένες ή ελλιπείς µετρήσεις. Όσον αφορά στη χαµηλή ανάλυση χαρτών, οφείλεται στο ότι η παραγωγή από µερικά και όχι από κάθε δέντρο καταγράφεται. Επιπλέον, η χρήση του GPS κάτω από δέντρα µε µεγάλη κόµη δίνει σηµαντικά σφάλµατα στις µετρήσεις του (Heidman and Rosa, 2005). Τέλος, η εµπλοκή του ανθρώπινου παράγοντα στη διαδικασία της καταγραφής της παραγωγής προκαλεί σοβαρά σφάλµατα. Εποµένως, απαιτείται ένα αξιόπιστο σύστηµα, το οποίο δεν θα βασίζεται σε δειγµατοληψία αλλά σε απευθείας µετρήσεις και θα µπορεί να συσχετίσει, µε µεγάλη ακρίβεια, τα φρούτα µε το δέντρο ή την περιοχή απ όπου συγκοµίστηκαν. Επίσης, στο σύστηµα αυτό θα πρέπει να εµπλέκεται ελάχιστα ο ανθρώπινος παράγοντας (εργάτες) και να µην επηρεάζεται η κλασική διαδικασία συγκοµιδής ή να τροποποιείται όσον το δυνατόν λιγότερο, ώστε να µην αυξάνεται ο χρόνος συγκοµιδής. 40

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΣΥΓΚΟΜΙΔΗΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΩΝ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ Λόγω της διαφορετικής διαµόρφωσης του σχήµατος των πρέµνων (κύπελο, παλµέττα κ.α.), η διαδικασία της συγκοµιδής µπορεί να διαφοροποιείται από καλλιέργεια σε καλλιέργεια. Η συγκοµιδή των σταφυλιών πραγµατοποιείται σε ένα, δύο ή περισσότερα στάδια (χέρια), ώστε να συλλέγονται µόνο οι ώριµοι καρποί. Κατά την παραδοσιακή συγκοµιδή των σταφυλιών µε τα χέρια, κάθε παραγωγός ή έµπορος παραλαµβάνει έναν αριθµό κιβωτίων από το συσκευαστήριο στα οποία τοποθετούνται τα σταφύλια από τους εργάτες. Τυπικά στην βόρεια Ελλάδα, ο συνολικός αριθµός των εργατών που συµµετέχουν στη διαδικασία της συγκοµιδής κυµαίνεται από 30 έως 40 εργάτες. Οι εργάτες αυτοί µπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: α) οι εργάτες «συγκοµιδής καρπών», οι οποίοι συλλέγουν τους καρπούς από τα πρέµνα και τα τοποθετούν στ τελάρα και β) οι «µεταφορείς», οι οποίοι συλλέγουν και τοποθετούν τα γεµάτα τελάρα σε µικρά καροτσάκια (σχήµα 2) και στη συνέχεια τα µεταφέρουν στο χώρο συγκέντρωσης (π.χ. φορτηγό µικρού τύπου). Η διαδικασία συγκοµιδής είναι η ακόλουθη: τα σταφύλια συγκοµίζονται από κάθε πρέµνο, από τους εργάτες «συγκοµιδής καρπών», οι οποίοι τα τοποθετούν σε τελάρα χωρητικότητας περίπου 10 kg. Όταν γεµίσει ένα τελάρο αφήνεται δίπλα στον κορµό του πρέµνου από όπου συγκοµίστηκε. Στη συνέχεια, συλλέγονται τα γεµάτα τελάρα από µία σειρά πρέµνων, από τους «µεταφορείς», οι οποίοι χρησιµοποιούν καροτσάκια χωρητικότητας περίπου 5 έως 8 τελάρα. Τα τελάρα αυτά µεταφέρονται και φορτώνονται σε φορτηγό (ή φορτηγά) µικρού τύπου µε καρότσα και καταλήγουν στο συσκευαστήριο. Όταν οι εργάτες συγκοµίσουν τους καρπούς από ένα αµπελώνα συνεχίζουν σε επόµενο αµπελώνα του ίδιου ή άλλου παραγωγού. Αν η καρότσα δεν γεµίσει σε ένα αγροτεµάχιο τότε κατευθύνεται σε κάποιο άλλο του ίδιου παραγωγού ή πολλές φορές διαφορετικού παραγωγού. Στο συσκευαστήριο τα κιβώτια τοποθετούνται σε παλέτες, στις οποίες 41

42 µπορεί να υπάρχουν κιβώτια µε σταφύλια από διαφορετικά αγροτεµάχια του ίδιου παραγωγού ή ακόµα και άλλων παραγωγών. Τέλος, τα σταφύλια επεξεργάζονται στο συσκευαστήριο και καταλήγουν στα τελικά τελάρα στα οποία τοποθετείται κάποιος κωδικός, που αντιστοιχεί στην εταιρεία και προωθούνται στην αγορά. Έτσι, παρατηρείται χαµηλή ακρίβεια ιχνηλασιµότητας γιατί είναι δύσκολο ή αδύνατο να διαπιστωθεί από ποιο χωράφι του παραγωγού προήλθαν τα τελικά προϊόντα και πολλές φορές η ιχνηλασιµότητα εφαρµόζεται µόνο σε επίπεδο οµάδων παραγωγών π.χ. συνεταιρισµών. Ίδια προβλήµατα παρουσιάζονται και σε ανάλογες περιπτώσεις στο εξωτερικό, όπου επιδιώκεται ιχνηλασιµότητα σε επίπεδο παλέτας και όχι κιβωτίου (Bollen, 2004). Σχήµα 2. Εργάτες που «συγκοµίζουν καρπούς» (στο βάθος) και «µεταφορέας» που συλλέγει τα γεµάτα τελάρα, µε τη βοήθεια ενός καροτσιού. 5.2 ΥΛΙΚΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται η κατασκευή και η δοκιµή ενός αυτοµατοποιηµένου συστήµατος για τη µέτρηση και την ταυτοποίηση της παραγωγής των επιτραπέζιων σταφυλιών, µε συνδυασµένη χρήση γραµµωτών 42

43 κωδικών (barcodes), διαφορικού GPS και ψηφιακού ζυγού, µε στόχο τη δυνατότητα ιχνηλασιµότητας των προϊόντων. Προτείνεται η επικόλληση γραµµωτών κωδικών στα τελάρα του συσκευαστηρίου, στα οποία συγκοµίζονται τα επιτραπέζια σταφύλια από εργάτες. Η µεθοδολογία που ακολουθείται για την µέτρηση και ταυτοποίηση της παραγωγής θα αναλυθεί στο επόµενο κεφάλαιο. Με το παραπάνω σύστηµα-κατασκευή, το οποίο θα αναλυθεί διεξοδικά παρακάτω, και κάθε φορά που ο παραγωγός ή έµπορος θα παραλαµβάνει έναν αριθµό τελάρων από το συσκευαστήριο καθίσταται δυνατή η ταυτοποίηση των τελάρων αυτών µε το αντίστοιχο αγροτεµάχιο (αµπελώνα) που συγκοµίστηκε. Πιο αναλυτικά, στο σύστηµα αυτό χρησιµοποιείται ένας αναγνώστης γραµµωτών κωδικών (barcode reader), TC1100, της εταιρίας Datalogic. Ο αναγνώστης αυτός ανιχνεύει τους γραµµωτούς κωδικούς σε απόσταση cm, ανάλογα µε το µέγεθός τους. Τοποθετήθηκε σε τέτοια θέση ώστε κατά την τοποθέτηση των κιβωτίων στην κατασκευή να απέχει cm από κάθε κιβώτιο και κατά συνέπεια από τους γραµµωτούς κωδικούς (barcodes) και να τους διαβάζει υπό γωνία ώστε να επιτύχουµε ευκολότερη ανίχνευση (σχήµα 3). Το ύψος τοποθέτησης του barcode reader αλλά και η γωνία ανάγνωσης µπορούν να ρυθµιστούν ανάλογα µε τις διαστάσεις του κιβωτίου και τη θέση επικόλλησης των γραµµικών κωδικών. Επιπλέον, ένας επιτραπέζιος ψηφιακός ζυγός, HD Shipping Scales, της εταιρίας My Weigh, διαστάσεων 30,5x32 cm, µε ζυγιστική ικανότητα 60 kg και ακρίβεια ζύγισης 0,020 kg χρησιµοποιείται για τη µέτρηση του βάρους των γεµάτων µε σταφύλια κιβωτίων. Επίσης, στην κατασκευή προσαρµόζεται ένα διαφορικό AgGPS 106 (DGPS), από την Trimble, για τον υπολογισµό των γεωγραφικών θέσεων (σε UTM) του κάθε αγροτεµαχίου (σχήµα 2). Τα δεδοµένα από τον αναγνώστη barcode, τον ψηφιακό ζυγό και το DGPS φιλτράρονται και αποθηκεύονται αυτόµατα σε µία βάση δεδοµένων, µέσω σειριακής επικοινωνίας (RS232) µε φορητό ηλεκτρονικό υπολογιστή. 43

44 Σχήµα 3. Κατασκευή αυτοµατοποιηµένου συστήµατος για τη µέτρηση και την ταυτοποίηση της παραγωγής µε χρήση barcode reader, ψηφιακού ζυγού και DGPS. Συνιστάται η τοποθέτηση της κατασκευής στην καρότσα του φορτηγού που θα µεταφέρει τα γεµάτα µε σταφύλια κιβώτια στο συσκευαστήριο. Όταν οι εργάτες συλλέξουν τα κιβώτια, µε τους συγκοµισµένους καρπούς, θα τα τοποθετούν σε συγκεκριµένη θέση στην παραπάνω κατασκευή (σχήµα 4), όπου ο αναγνώστης barcode θα ανιχνεύει (διαβάζει) τους γραµµωτούς κωδικούς, ο ψηφιακός ζυγός θα καταγράφει το βάρος τους και το DGPS τις γεωµετρικές συντεταγµένες του φορτηγού, αυτόµατα χωρίς την παρέµβαση κάποιου εργάτη, ώστε να πιστοποιείται από πιο αγροτεµάχιο συγκοµίστηκαν οι καρποί (απαραίτητη προϋπόθεση η γνώση των συντεταγµένων-ορίων του αγροτεµαχίου). Το σύστηµα προγραµµατίζεται ώστε κάθε φορά που ο ζυγός ή ο αναγνώστης καταγράφουν ένα βάρος ή έναν κωδικό αντίστοιχα, να ακούγεται ένα ηχητικό σήµα ώστε να πληροφορούνται οι εργάτες ότι οι µετρήσεις ολοκληρώθηκαν. Σχήµα 4. Ειδική θέση για την τοποθέτηση κιβωτίου στην κατασκευή. 44

45 Η πληροφορία της συσχέτισης των κωδικών των κιβωτίων µε το κάθε αγροτεµάχιο και εποµένως τον κάθε παραγωγό θα µεταφέρεται σε υπολογιστές του συσκευαστηρίου όπου κατά την επεξεργασία των σταφυλιών, µε αντίστοιχο αναγνώστη barcode θα διαβάζονται οι κωδικοί των κιβωτίων και αυτόµατα θα τυπώνεται νέος κωδικός που θα αντιστοιχεί στο κάθε αγροτεµάχιο (παραγωγό) και θα επικολλάται στο τελικό κιβώτιο που κατευθύνεται στην αγορά. Παρακάτω εξετάζεται η αξιοπιστία των µετρήσεων του αναγνώστη γραµµωτών κωδικών και του ψηφιακού ζυγού ΟΚΙΜΕΣ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΖΥΓΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ BARCODE Βασικός στόχος αυτού του συστήµατος είναι η όσο το δυνατόν µικρότερη τροποποίηση της διαδικασία της συγκοµιδής και κυρίως η µη εµπλοκή εργατών στη συλλογή της πληροφορίας. Εποµένως, µελετήθηκε ο συνδυασµός των παραπάνω µηχανισµών, κυρίως του ψηφιακού ζυγού και του αναγνώστη barcode, ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο χρόνος που απαιτείται για λήψη δεδοµένων µε ακρίβεια, αλλά και η πιθανότητα λήψης εσφαλµένης πληροφορίας οκιµή ψηφιακού ζυγού Πρώτα εξετάστηκε η λειτουργία του ψηφιακού ζυγού. Παρατηρήθηκε ότι ο ελάχιστος χρόνος που απαιτούνταν για τη λήψη ακριβής ζύγισης ήταν αρκετά υψηλός, περίπου 5-10 s. Έτσι, µελετήθηκε η λειτουργία του ζυγού ώστε να µειωθεί αυτός ο χρόνος, ο οποίος κρίθηκε ότι θα επηρέαζε (αύξανε) πάρα πολύ το χρόνο φόρτωσης των κιβωτίων στην καρότσα. Τοποθετήθηκαν κιβώτια µε φρούτα, βάρους περίπου 10 kg, στο ζυγό και καταγράφηκαν τα δεδοµένα του ανά δευτερόλεπτο. Ο ζυγός είναι προγραµµατισµένος να δίνει τις µετρήσεις του βάρους σε κιλά µε τα γράµµατα kg στο τέλος κάθε µέτρησης (π.χ. 10,00kg) και την τελική-ακριβή µέτρηση µε ένα γράµµα S στο τέλος (π.χ. 10,35kgS). Στο σχήµα 5 παρουσιάζονται οι µετρήσεις του ψηφιακού ζυγού κατά τη ζύγιση ενός κιβωτίου γεµάτου µε φρούτα, βάρους 10,34 kg. Η τελική- 45

46 ακριβής καταγραφή δόθηκε µετά από 7 s. Παρατηρείται όµως, ότι από την τρίτη µέτρηση µέχρι την τελική (7 η ) η τιµή παραµένει σταθερή (=10,34kg). Άρα, θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί η 3 η ή η 4 η µέτρηση για σωστή η 4 η 7 η Βάρος (kg) Χρόνος (sec) Σχήµα 5. Μετρήσεις του ψηφιακού ζυγού κατά τη ζύγιση ενός κιβωτίου γεµάτου µε φρούτα, βάρους 10,34 kg. Στο σχήµα 6 παρουσιάζονται οι µετρήσεις του ζυγού κατά τη ζύγιση του ίδιου κιβωτίου τρεις φορές. Παρατηρείται ότι στη δεύτερη ζύγιση του κιβωτίου ο χρόνος για την τελική µέτρηση ήταν 5 s και ότι από την 1 η έως την τελευταία ζύγιση οι µετρήσεις ήταν ακριβής. Στην τρίτη ζύγιση του ίδιου κιβωτίου ο χρόνος για την τελική µέτρηση ήταν 6 s και από τη δεύτερη µέτρηση µέχρι την τελευταία τα δεδοµένα ήταν ταυτόσηµα και ακριβή. Εποµένως, επιλέχτηκε η χρήση της µέτρησης, η οποία είναι ίση µε την αµέσως προηγούµενη χωρίς να υπολογίζουµε την 1 η µέτρηση. Με τον τρόπο αυτό µειώσαµε το χρόνο ζύγισης ενός κιβωτίου σε 3-4 s, από 5-10 s, ο οποίος κρίνεται ικανοποιητικός Βάρος (kg) Χρόνος (sec) Σχήµα 6. Μετρήσεις του ζυγού κατά τη ζύγιση του ίδιου κιβωτίου τρεις φορές. 46

47 οκιµή αναγνώστη barcode Μελετήθηκε η συµπεριφορά του αναγνώστη γραµµωτών κωδικών (barcode reader) τόσο εντός κλειστού χώρου, αλλά κυρίως σε ανοικτούς χώρους κάτω από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, η οποία επηρεάζει την λειτουργία τέτοιον συστηµάτων (αυτό ήταν και κριτήριο για την επιλογή του συγκεκριµένου αναγνώστη barcode). Έτσι, τοποθετήθηκαν κιβώτια στην ειδική θέση πάνω στην κατασκευή (σχήµα 4), στα οποία επικολλήθηκαν γραµµωτοί κωδικοί και καταγράφηκαν τα δεδοµένα από τον αναγνώστη, ώστε να µελετηθεί η ακρίβεια του συστήµατος. Το µέγεθος των γραµµωτών κωδικών ήταν 6cm x 3cm και περιείχαν πέντε αριθµητικά ψηφία (π.χ ). Για τους σκοπούς τις δοκιµής επιλέχθηκαν δέκα κιβώτια µεγέθους 19cm x 53cm και δέκα κιβώτια µεγέθους 24cm x 53cm. Το ύψος και η γωνία ανάγνωσης του barcode reader στην κατασκευή ρυθµίστηκαν ώστε να επιτύχουµε µεγαλύτερη ακρίβεια µετρήσεων. Εντός κλειστού χώρου ο αναγνώστης barcode ανίχνευσε τους γραµµωτούς κωδικούς (barcodes) όλων των κιβωτίων και δεν παρατηρήθηκαν εσφαλµένες µετρήσεις. Η ακρίβεια του συστήµατος ήταν 100%. Σε παρόµοιες συνθήκες σχεδόν όλα τα µοντέλα-αναγνώστες barcode λειτουργούν χωρίς προβλήµατα. Σε ανοικτό χώρο και κατά τη διάρκεια πλήρους ηλιοφάνειας (µεσηµεριανές ώρες), σε περιβάλλον παρόµοιο µε τις συνθήκες φόρτωσης των γεµάτων µε σταφύλια κιβωτίων στην πλατφόρµα, ελέγχθηκε η αξιοπιστία του συστήµατος τοποθετώντας την κατασκευή σε διαφορετικούς προσανατολισµούς (π.χ. Βορράς, Νότος κτλ.). Σε κάθε περίπτωση ο αναγνώστης γραµµωτών ετικετών εντόπισε τις ετικέτες όλων των κιβωτίων και των δύο µεγεθών. Εποµένως, το συγκεκριµένο µοντέλο (TC1100 της εταιρίας Datalogic) κρίθηκε ικανοποιητικό για την ανίχνευση των κιβωτίων κατά τη συγκοµιδή των επιτραπέζιων σταφυλιών. Τέλος, η απόσταση του αναγνώστη από την ειδική θέση τοποθέτησης των κιβωτίων (η οποία κυµαίνεται από 13 έως 15 cm), στην κατασκευή, και άρα από κάθε κιβώτιο επιτρέπει τόσο τη 47

48 τοποθέτηση του κιβωτίου χωρίς τραυµατισµούς στα χέρια των εργατών όσο και την ασφαλή καταγραφή των δεδοµένων µε υψηλή ακρίβεια. 5.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Σε αυτό το σηµείο αναλύεται η διαδικασία που ακολουθήθηκε για την συσχέτιση των γεµάτων καρπών τελάρων µε µια µικρή οµάδα πρέµνων, από όπου προέρχονται οι καρποί, καθώς και η διαδικασία δηµιουργίας του χάρτη παραγωγής (yield map). Το σύστηµα αποτελείται από: α) γραµµωτούς κωδικούς (barcode) που επικολλούνται στις δύο µικρές πλευρές των τελάρων του συσκευαστηρίου, στα οποία συγκοµίζονται τα επιτραπέζια σταφύλια, καθώς και σε κάθε σειρά πρέµνων, β) µία φορητή συσκευή ταυτοποίησης και ζύγισης PIWU, από το ακρωνύµιο των λέξεων Portable Identification and Weighing Unit. Στην συσκευή αυτή (PIWU) έχουν τοποθετηθεί ο αναγνώστης γραµµωτών κωδικών, ο ψηφιακός ζυγός και το DGPS (σχήµα 3) και γ) µία διαδικασία συγκοµιδής από τους εργάτες. Μία αναλυτική περιγραφή της µεθοδολογίας δίνεται παρακάτω. α) Φτηνές ετικέτες γραµµωτού κώδικα (barcode), οι οποίες περιέχουν µοναδικό κωδικό, επικολλούνται στις δύο µικρές πλευρές κάθε τελάρου (σχήµα 7). Επίσης, οι δύο πλευρές κάθε σειράς πρέµνων (αριστερά και δεξιά) περιέχουν το δικό τους κωδικό (barcode), ο οποίος τοποθετείται στην πρώτη κολόνα, η οποία υποστηρίζει τα πρέµνα, κάθε σειράς. 48

49 Σχήµα 7. Φτηνές ετικέτες γραµµωτού κώδικα (barcode) επικολλούνται σε κάθε τελάρο. β) Ο αναγνώστης barcode, ο ψηφιακός ζυγός και το DGPS τοποθετούνται στο PIWU (σχήµα 3). Όταν ένα τελάρο τοποθετηθεί στην ειδική θέση στο PIWU (σχήµα 4), o αναγνώστης barcode καταγράφει τον κωδικό, ο ζυγός υπολογίζει το βάρος και το GPS τη θέση του αµπελώνα. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ένας ήχος ακούγεται κάθε φορά που καταγράφεται ο κωδικός ή το βάρος του τελάρου. Ο ζυγός υπολογίζει το βάρος σε 3-4 s και ο αναγνώστης γραµµωτών κωδικών σχεδόν ακαριαία και σε απόσταση cm, κάτω από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας. Το PIWU τοποθετείται στην καρότσα του φορτηγού (σχήµα 8) έτσι ώστε να καταγράφεται ο κωδικός και το βάρος κάθε τελάρου κατά την τοποθέτησή του στην καρότσα. Τα δεδοµένα από όλους τους αισθητήρες φιλτράρονται, επεξεργάζονται και αποθηκεύονται σε µία βάση δεδοµένων σε φορητό Η/Υ, µαζί µε τον χρόνο και την ηµεροµηνία. Σχήµα 8. Τοποθέτηση του PIWU στην καρότσα του φορτηγού. γ) Κάθε πλευρά των σειρών των πρέµνων R χωρίζεται σε τµήµατα (segment) σταθερού µήκους L, το οποίο καθορίζει την ανάλυση του χάρτη παραγωγής (σχήµα 9). Όταν ο «µεταφορέας» εισέρθει σε µία πλευρά R, για πρώτη φορά, θα πάρει µαζί του το αντίστοιχο κωδικό της πλευράς. Όταν το 49

50 πρώτο τµήµα της πλευράς R συγκοµιστεί από του εργάτες «συγκοµιδής καρπών», τότε ο µεταφορέας X µπορεί να συλλέξει τα γεµάτα τελάρα από αυτό το τµήµα και να τα µεταφέρει στο φορτηγό. Εκεί, πρέπει να διαβαστεί πρώτα ο κωδικός της πλευράς R, από τον αναγνώστη γραµµωτών κωδικών και στη συνέχεια να τοποθετηθούν τα γεµάτα τελάρα, ένα κάθε φορά, στο PIWU. Στη συνέχεια, ο «µεταφορέας» Χ θα συνεχίσει να συλλέγει τα τελάρα από το επόµενο τµήµα της ίδιας πλευράς R, ή θα τοποθετήσει την ετικέτα της πλευράς R στη θέση της και θα µεταφερθεί σε µία άλλη πλευρά. Γενικά, κάθε φορά που ο εργάτης θα συλλέγει τελάρα πρέπει να παίρνει µαζί του την ετικέτα από την πλευρά R που βρίσκεται, έτσι ώστε πριν τοποθετηθούν τα τελάρα στο PIWU να ανιχνεύεται πρώτα ο κωδικός της πλευράς R, από τον αναγνώστη barcode. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την φορά k που θα ανιχνευτεί ο κωδικός της πλευράς R, το σύστηµα να γνωρίζει ότι τα επόµενα τελάρα περιέχουν καρπούς από τα πρέµνα του k τµήµατος της πλευράς R. Σχήµα 9. Κάθε πλευρά των σειρών των πρέµνων χωρίζεται σε τµήµατα σταθερού µήκους L=10 m, το οποίο αντιστοιχεί σε 6 πρέµνα ανά τµήµα. 50

51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑ Το σύστηµα αξιολογήθηκε κατά τη διαδικασία της παραδοσιακής χειρονακτικής συλλογής των σταφυλιών σε ένα αµπελώνα στη Φωλιά Καβάλας, στην Βόρεια Ελλάδα (σχήµα 9), µεγέθους περίπου 500 m 2. Ο αµπελώνας περιέχει 120 πρέµνα, µε αποστάσεις φύτευσης 2,5 m µεταξύ των σειρών και 1.80 m πάνω στις σειρές ( 4 σειρές, 30 πρέµνα ανά σειρά σχήµα 10). Σχήµα 10. Ο αµπελώνας (µεγέθους ~500 m2) περιέχει 120 πρέµνα, µε αποστάσεις φύτευσης 2,5 m µεταξύ των σειρών και 1,80 m πάνω στις σειρές. Στο πείραµα αυτό το µήκος κάθε τµήµατος (segment) των πλευρών R ήταν L=10 m, το οποίο αντιστοιχεί σε 6 πρέµνα ανά τµήµα (σχήµα 11). Αυτή η τιµή επιλέχτηκε γιατί ήταν ίση µε την απόσταση µεταξύ των τσιµεντένιων κολώνων (vine-support poles), οι οποίες υποστηρίζουν τα πρέµνα (σχήµα 10), έτσι ώστε κάθε τµήµα να µπορεί εύκολα να αναγνωριστεί από τους εργάτες. 51

52 Σχήµα 11. Αµπελώνας µε 4 σειρές πρέµνων και 30 πρέµνα ανά σειρά. Το µήκος κάθε τµήµατος (segment) είναι L=10 m. 6.2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Κατά την συγκοµιδή όλοι οι κωδικοί των γεµάτων τελάρων (238) ανιχνεύτηκαν επιτυχώς και υπολογίστηκε το βάρος κάθε τελάρου χωρίς σφάλµα. Στο σχήµα 12 παρουσιάζεται η τοποθέτηση του PIWU στην πλατφόρµα του φορτηγού έτσι ώστε να ανιχνεύεται ο κωδικός και να καταγράφεται το βάρος κάθε γεµάτου τελάρου πριν αυτό στοιβαχτή µαζί µε τα άλλα στην πλατφόρµα. 52

53 Σχήµα 12. Τοποθέτηση του PIWU στην πλατφόρµα. Ανιχνεύεται ο κωδικός και υπολογίζεται το βάρος κάθε τελάρου πριν τοποθετηθεί στην πλατφόρµα. Η συσχέτιση µεταξύ κάθε τµήµατος L, της πλευράς R των πρέµνων, καθώς και ο χάρτης παραγωγής πραγµατοποιήθηκαν επιτυχώς και κανένα εσφαλµένο δεδοµένο δεν καταγράφηκε. Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται η κατανοµή της παραγωγής του οπωρώνα ανά τµήµα κάθε πλευράς R. Σε κάποιες περιπτώσεις, η µεταβλητότητα της παραγωγής µεταξύ των πλευρών R των πρέµνων (σχήµα 13-κόκκινο χρώµα) και/ή των τµηµάτων L (σχήµα 14- κόκκινο χρώµα) ήταν πολύ µεγάλη (πίνακας 1). Η µέση παραγωγή ήταν 51,4 kg/ τµήµα, µε τυπική απόκλιση 3,25 kg. Πίνακας 1. Η συνολική παραγωγή (kg) για κάθε τµήµα L των πρέµνων. Παραγωγή Πλευρά πρέµνων 1 ο Τµήµα 2 ο Τµήµα 3 ο Τµήµα 4 ο Τµήµα 5 ο Τµήµα 1a b a b a b a b