DORIANNE NIEQSA MID-DAWL. Carmel G. Cauchi Tpin ijiet ta Frank Schembri

Transcript

1 DORIANNE NIEQSA MID-DAWL Carmel G. Cauchi Tpin ijiet ta Frank Schembri 1

2 2

3 Jien jisimni Melanie u g andi g axar snin. Óuti m g andix, imma g andi Ωew ku ini li joqog du fit-triq tag na stess. Dawn huma Dorianne u Wayne. Dorianne g andha disa snin u uha Wayne g andu tlieta. Dorianne hi tifla nieqsa middawl. A na sikwit immorru g and xulxin u g and xi bieb o ra biex noqog du nilag bu flimkien u tg idx kemm nie du gost. Meta twieldet Dorianne kienet tarbija tara, b al tfal o ra. B al ma jag mlu l-ommijiet kollha, il-mamà tag ha kienet te odha regolarment g and it-tabib tat-tfal. Dan kien jiωinha u jeωaminaha, u lil ommha dejjem qalilha li kienet qieg da tiωviluppa sewwa b al trabi o ra. Meta kellha tliet snin Dorianne bdiet tmur il-kindergarten. Wara xi imag tejn il- Kindergarten Assistant tag ha, Ms Rose, indunat li Dorianne ma kinetx qieg da tara sew. Kienet spiss ta bat ma xi si u jew xi mejda, tressaq l-istampi m g ajnejha biex tipprova tarahom, u meta taqg alha xi a a fl-art ma kinetx tkun tista ssibha, g alkemm tkun fejn tidher. Meta Ms Rose qalet b dan liz-zija Rita, omm 3

4 4

5 Dorianne, din aditha bi kbira. Óadet lil Dorianne g and l-ispeçjalista ta l-g ajnejn u din it-tabiba sabet li Dorianne kellha problema f g ajnha x- xellugija. Fi Ωmien qasir Dorianne beda ji rilha l-istess f g ajnha l-leminija wkoll. It-tabiba ma setg etx tg id g aliex kien qieg ed ji ri hekk, u lanqas ma setg et tag mel kura lil Dorianne biex ti i tara. B hekk il-vista ta Dorianne baqg et sejra lura u llum ma tara kwaωi xejn. Imma Dorianne spiss tg idilna li jekk il-postijiet ikunu mdawla sew hi tara afna a jar. A na n obbu nilag bu afna flimkien bil-pupi u s-soft toys. Hi g andha wkoll dar tal-pupa li kien g amlilha l-papà tag ha. Darba waqt li konna qed nilag bu Dorianne bdiet tispjegalna kif tag raf çerti affarijiet. Dan it-teddy bear nag rfu g ax g andu kulur jg ajjat, qaltilna. Soft toy ie or, dan l-iljunfant, ma nag rfux mill-kulur g ax g andu lewnu mitfi, imma nag rfu mid-daqs u l-g amla tieg u. Bl-istess mod nag raf tuffie a minn lan asa jew banana. Xi affarijiet o ra nag rafhom mill-piω. Ng idu a na, 5

6 il-fliexken tal-luminata g andhom l-istess g amla u daqs, iωda mill-piω ninduna jekk flixkun hux vojt jew mimli. Però ta sbux li jiena nag raf kollox tafux, l-aktar jekk tkun xi a a dida. Dorianne tg idilna wkoll li tipprova tuωa kemm tista s-sens tax-xamm. Meta nkunu Ω-Ωew familji flimkien afna drabi tkun taf jekk qrib tag ha jkunx hemm il-mamà tag ha jew il-mamà tieg i g ax wa da tuωa fwie a differenti minn ta l-o ra. Is-sens tas-smig hu wkoll ta g ajnuna kbira g aliha. Innies li taf sew tag rafhom minn le inhom. Imma tg idx kemm nirrabja meta xi tifel jew tifla li ma tantx naf tippretendi li nag rafha minn le inha biss. Dan mhux possibbli, issostni Dorianne. Dorianne t obb tg in lill-mamà fix-xog ol tad-dar. Nhar ta Sibt il-mamà u Dorianne jaqsmu x-xog ol tad-dar bejniethom. Dorianne ta sel il- axix fis-sink biex il-mamà tkun tista ssajru. Ta sel u tixxotta l-platti u tibbraxxja l-pil tal-kelb bl-ixkupilja tieg u biex ikun dejjem nadif u sabi. Darba sibtha ta sel it-tara wa da wa da biç-çaruta ta l-art. U bdiet tag sarha fil-barmil bla ma twaqqa ilma fl-art. 6

7 Il-mamà t e i ha tmidd idejha biex kemm jista jkun Dorianne tidra tkun indipendenti. Imma ma t allihiex tag mel dak li hu perikoluω g aliha. G alissa, billi Dorianne g andha Ωg ira, il-mamà ma tkunx tridha tixg el il-kuker jew il-forn, imma t alliha tqatta l-karrotti jew taqsam il-kejk g ax Dorianne tg allmet tuωa s-sikkina bla periklu. Jiena, id-dar tag na tista tg id li nafha rokna b rokna, ieli qaltilna Dorianne. Allura kif tag mel biex tmur minn post g al ie or? darba staqsejtha b kurωità. Id-dar tag na drajtha sewwa, wie bet hi. Nimxi b idejja mifruxa quddiemi, immiss il- ajt u l-g amara u b hekk ninduna fejn inkun wasalt. G alhekk rari nintilef fid-dar. L-akbar diffikultà nsibha meta n allu xi o etti fin-nofs g ax nibqa die la fihom. Nitfixkel ukoll meta jibdlu l-pozizzjoni ta l-g amara u jinsew jg iduli. Mela g alhekk, il-mamà tieg ek dejjem tg idilna biex ma n allux affarijiet fin-nofs, g edtilha jiena. 7

8 8

9 Iva jekk ikun hemm l-affarijiet fin-nofs nista nitfixkel u naqa fihom. It-tara titilg u u tinωlu bla ebda diffikultà, Dorianne, qalilha Jeremy, wie ed mill- bieb tag na. Iva g ax nista nωomm mal-pu aman, qaltlu Dorianne. Imma hu diffiçli g alija li nimxi wa di f xi post did. A na nie du afna gost meta mmorru flimkien ilplaying field. Sa ma naslu nωommu id f id u naqsmu dejjem meta t-traffic lights jixeg lu a dar. It-traffic lights li nuωaw huma wkoll ma suba g all-persuni neqsin mid-dawl g ax meta jixg el id-dawl a dar nisimg u çertu oss, qisu alarm, u hekk Dorianne ukoll tinduna li nistg u naqsmu. Fil-playing field tg idx kemm nie du gost nitbandlu u nduru fuq il-merry-go-round. Jiena ng in lil Dorianne biex tmur sa dejhom u biex titla fuqhom. Imma Dorianne tie u gost l-aktar fuq iω- ΩurΩieqa. Is-sellum taω-ωurωieqa titilg u wa idha u 9

10 10

11 tintelaq g an-niωla. Tassew tie u gost tiωωerωaq u b ali tkun tixtieq tag milha g al xi tlieta jew erba darbiet. Meta jkun hemm tfal o ra li jridu jiωωerωqu wkoll dejjem noqog du nistennew sa ma jmissna. Darba ppruvajna nqabbωu imma t-tfal l-o ra g amlu g alina. Darba o ra kien hemm tifel li, meta ra li Dorianne ma tarax, ried bilfors içedilha, imma hi riedet tistenna sa ma jmissha. Dak it-tifel bilkemm ma ax g alih. B all-bqija tal-familja tag ha, Dorianne t obb tg um afna. G alhekk, fis-sajf, iz-ziju John spiss jie u l-familja kollha l-ba ar. It-tifla taf tg um sew, iωda hu dejjem jinωel jg um mag ha biex ikun Ωgur li ma tid olx f xi g aw min abba li ma tarax. Huma jmorru jg umu wkoll fil-pixxina Nazzjonali. Hemmhekk hi tista tinωel tg um we idha. Filpixxina Dorianne tiltaqa ma afna bieb tag ha, li w ud minnhom g andhom xi diωabilità b alha. Dorianne ilha tmur il-pixxina Nazzjonali mindu kienet g adha tara mhux aωin, u g alhekk g andha idea tajba ta kif inhu l-post u kif inhu l-ilma sewwasew. Imma fost s abha hemm tifel 11

12 12

13 ag ma minn twelidu, u allura qatt ma ra xejn. L- ilma tal-pixxina jista biss i ossu. I ossu jekk hux s un jew kiesa bla ma jaf sewwasew kif inhu. Min hu ag ma mit-twelid ma jistax ikollu idea ta çerti affarijiet li qatt ma ra. G alih çerti affarijiet, b al ng idu a na l-kuluri, ma jfissru xejn. Dawn ma tistax t osshom b idejk jew tag rafhom b xi sens ie or lief b g ajnejk. Il-papà ta Dorianne, iz-ziju John, i obbha afna u, g alkemm ikollu afna x jag mel, dejjem isib il- in biex jitkellem u jilg ab xi ftit mag ha. Meta jo or u nhar ta Óadd aktarx li jmorru Ta Qali. Hu jaf kemm t obb tirkeb ir-rota, u g alhekk spiss imorru hemm biex tkun tista ssuqha bla biωa millkarozzi. Hu jitlobha ssuq bil-mod alli jkun jista jla aq mag ha u jiggwidha. Dorianne tmur l-iskola Primarja tal-gvern u qieg da fil-óames Sena. L-g alliem tal-klassi hu s-sur Micallef, imma, min abba d-diωabilità tag ha, Dorianne g andha wkoll facilitator li tg inha biex tkun tista titg allem b at-tfal l-o ra. Ms Margaret, il-facilitator, tag tiha attenzjoni kbira 13

14 14

15 u tg idilha dak li l-g alliem ikun qieg ed jikteb fuq il-whiteboard lill-klassi kollha. Min-na a tag ha Dorianne t obbha afna lil Ms Margaret u dejjem tipprova toqg od attenta g al dak li tkun tg idilha. Imma ieli qalg et xi g ajta ming andha g ax ma tobdihiex. Dorianne hija tifla intelli enti, u ma ddumx biex tifhem u titg allem. Imma t-tfal neqsin mid-dawl g andhom bωonn apparat adattat g alihom. Ilmarki u n-numri fuq riga komuni, ng idu a na, ma jkunux jistg u jarawhom. G alhekk je tie u riga modifikata li jkollha l-marki u n-numri mqabbωin il barra. Hekk, tfal b al Dorianne ikunu jistg u j ossu dawn in-numri u l-marki bil-ponot ta subg ajhom. L- Iskola Helen Keller, li tinsab il-qrendi, hija çentru ta riωorsi g al min g andu din id-diωabiltà, u Ms Margaret mhux l-ewwel darba li marret tara tistax i ib xi apparat li jg odd g al Dorianne. Xi drabi l- mamà ta Dorianne te odha l-iskola Helen Keller bil-karozza. Hemmhekk tiltaqa ma tfal g omja o ra u titg allem tuωa xi apparat li jkun jiswielha. Tfal neqsin mid-dawl juωaw calculators mag mula 15

16 16

17 apposta g al persuni li g andhom din id-diωabilità. Dawn ikunu calculators jitkellmu, u jg idulek liema numri tkun qed tag fas u kemm ti i s-somma. Hawn ukoll arlo i apposta g all-persuni g omja. Xi w ud g andhom il-wiçç jinfeta biex tkun tista t oss b subg ajk kif qeg din il-minutieri u ssir taf x in hu. Hawn ukoll arlo i o ra li jitkellmu. Kemm tag fsilhom buttuna u jg idulek il- in eωatt. Iz-Zija Ìemma tat wie ed minn dawn ta l-a ar lil Dorianne b ala rigal f g eluq sninha. Dorianne tg idx kemm adet gost bih u bdiet tilbsu kuljum. Illum hawn ukoll kompjuters li g andhom software apposta biex il-kompjuter jitkellem, darba spjegatli Dorianne. Issa jiena qed imur il-blata l-bajda fejn qed jg allmuni nuωa dan is-software. Aktar il quddiem se nitg allem ukoll kif nuωa l-internet. Imbag ad jien u int inkunu nistghu noqog du niççettjaw, Ωiedet bid-da ka Dorianne. Dan is-servizz tag tih il-fondazzjoni msej a FITA, li twaqqfet apposta biex tara li l-persuni b diωabilità wkoll igawdu mill-uωu tal-kompjuter u ta l-internet. 17

18 Tliet darbiet fil- img a, il-mamà ta Dorianne te odha f dan iç-çentru tal-blata l-bajda g al dawn il-lezzjonijiet. Jg allimha s-sur Darmanin li hu wkoll persuna nieqsa mid-dawl. Dorianne sejra tajjeb afna g ax iz-ziju John kien xtralha kompjuter b dan is-software u hi toqg od tit arre fuqu d-dar. Il-muΩika favorita tieg i hi l-pop, darba qalti Dorianne, u tg idx kemm indoqq CDs fuq ic-cd player li l-mamà u l-papà tieg ek kienu xtrawli g al birthday. Na seb li dan hu l-isba rigal li qlajt ming andhom. Çerti kanzunetti tant daqqejthom li tg allimt il-kliem tag hom bl-amment. Mela g alhekk spiss toqg od tkanta mag hom, g edtilha jiena. U mhux inkanta biss! qaltli fer ana Dorianne. Mhux l-ewwel darba li nispiçça niωfen ukoll malmuωika. Imma l-persuni g omja kollha j obbu l-muωika, staqsejtha jiena. 18

19 DaΩgur li le. Mela a na kollha l-istess? sostniet Dorianne. G andek ra un, lissint jien. Kul add bil-gosti tieg u. Is-CD player iωωommu fil-kamra tag ha u tara li ma t allihx jg ajjat iωωejjed biex ma ddejjaqx lillmembri l-o ra tal-familja. G alkemm ieli qalg et xi g ajta ming and il-mamà tag ha g ax, b al ma nag mel jien, ieli nsiet u allietu jg ajjat afna. Imma Dorianne tant t obbha l-muωika li tixtieq ukoll titg allem iddoqq xi strument. L-istrument favorit tag ha hu l-kitarra, u l-mamà weg ditha li wara li tkun tg allmet sew il-kompjuter tkun tista tibda tmur titg allem il-kitarra. Il-mamà ta Dorianne, b alma tg id ommi lili, dejjem tg idilha biex iωωomm il-kamra nadifa u ma t alli xejn fin-nofs. G all-ewwel jiena ma tantx kont nobdiha, qaltli Dorianne. Flok inpo i s-si u ma l-iskrivanija 19

20 20

21 ieli allejtu g an-nofs. U l-pupi ieli allejthom mitluqa l hawn u l hinn. Min abba f hekk, mhux l- ewwel darba li batt irkobbti mas-si u jew tfixkilt u waqajt f xi ugarell mitluq fl-art. Imma llum tg allimt li iktar ma jkolli kollox f postu iktar jaqbel lili. Is-sena l-o ra, meta Dorianne kienet g adha tara ftit mhux aωin, Ms Margaret, il-facilitator tag ha, kienet tkabbrilha pa ni s a mill-kotba permezz tal-photocopier biex hi tkun tista tara l-ittri u taqra. Imma din is-sena l-vista tag ha marret g all-ag ar u lanqas l-ittri mkabbrin m g adha tista tara. G alhekk minn xi xhur l hawn Ms Margaret bdiet tg allimha taqra bil-braille. Meta Dorianne semmietli l-braille qabditni kurωità, u meta fittixt fuq l-internet sibt li l-braille hija sistema li tg in lill-persuni g omja jaqraw billi, flok ittri stampati, fil-kotba jkun hemm tikek imqabbωin il barra. Kull ittra ta l-alfabet hija rappreωentata minn grupp ta tikek, mhux iktar minn sitta, u l- poωizzjoni tat-tikek tvarja minn ittra g al o ra. Ilpersuni neqsin mid-dawl jistg u j ossu dawn it- 21

22 tikek b subg ajhom u jiffurmaw il-kliem f mo hom. Hemm ukoll simboli g al kliem s a jew gruppi ta ittri li niltaqg u mag hom spiss. Meta Dorianne tmur l-iskola Helen Keller t obb tissellef xi kotba bil-braille biex tit arre fuqhom. Din is-sistema kien ivvintaha l-françiω Louis Braille, u baqg et imsemmija g alih. Louis kien tilef iddawl t g ajnejh f inçident meta kellu tliet snin. Dorianne spjegatli wkoll li persuni kbar li huma neqsin mid-dawl jistg u jitg allmu l-braille fiç- Çentru tal-persuni G omja li jinsab fiç-çentru Óidma Soçjali, Santa Venera. L-iskola, waqt il-pe, Dorianne ma tistax tag mel l- eωerçizzi kollha. IΩda hemm xi w ud, b al running on the spot, jumping on the spot u xi eωerçizzi o ra li ma jitolbux afna çaqliq minn post g al ie or, li Dorianne tista tag milhom b al s abha. F postijiet li tafhom sew, b ad-dar u l-klassi, Dorianne ma ssibx diffikultà biex tmur minn na a g al o ra. Imma barra, fit-triq, hemm afna perklu. 22

23 Jekk to ro wa idha fit-triq mhux biss tista tintilef imma wkoll tista tintlaqat minn xi karozza. IΩda persuni neqsin mid-dawl ma jistg ux joqog du dejjem ewwa, u lanqas jo or u dejjem ma xi add li jωommilhom idhom. G alhekk afna drabi naraw persuni g omja mexjin barra b bastun abjad f idhom. Dorianne ukoll qieg da titg allem tuωa dan il-bastun. B dan il-bastun, il-persuni g omja jtektku ftit bog od quddiemhom u jkunu jafu fejn mexjin. Barra minn hekk, min jarahom bil-bastun abjad ikun jaf li huma persuni g omja u ma joqog dilhomx quddiemhom. Is-sewwieqa tal-karozzi wkoll jafu li persuni bilbastun abjad huma g omja, u joqog du attenti li ma jolqtuhomx. Barra minn Malta, nies neqsin mid-dawl ieli jkollhom ukoll kelb kbir li jkun im arre apposta biex imexxihom u jg inhom. Dan il-kelb-gwida jservihom ta g ajnejn g ax jag mel tajjeb g annuqqas ta dawl tag hom. Bil-g ajnuna li tirçievi mill-familja, mill- bieb u mill- 23

24 iskola, Dorianne g andha ssib postha fis-soçjetà, u meta tikber tkun tista taqbad karriera u ssib impjieg li jkun jg odd g aliha, b al afna persuni o ra li b alha huma neqsin mid-dawl. 24