SAN BONAVENTURA. Il-Óajja ta San Fran isk Is-Si ra tal-óajja Il-Mixja tar-ru lejn Alla. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 1

Transcript

1

2 SAN BONAVENTURA Il-Óajja ta San Fran isk Is-Si ra tal-óajja Il-Mixja tar-ru lejn Alla 1998 Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 1

3 Traduzzjoni ta ÌuΩepp Beneditt Xuereb ofm Computer Setting u Grafika: Ìwann Abela ofm Disinn tal-qoxra: Tandem Ltd. Proof Reading: Noel Muscat ofm Editur Ìenerali: George Bugeja ofm Stampat: PEG Ltd. 2 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura Edizzjoni TAU 1998

4 DAÓLA G al sekli twal il- ajja klassika ta San Fran isk miktuba minn San Bonaventura kienet l-aktar wa da mag rufa fl-ordni Fran iskan. Bonaventura minn Bagnoregio ( ), Ministru Ìeneral ta l-ordni Fran iskan u Duttur fl-università ta Pari i, jag tina dehra mistika tal-figura u l- ajja ta Fran isku. Hu ma kienx jafu personalment, imma kellu g ad-dispoωizzjoni tieg u l- ajjiet li kienu kitbu Fra Tumas minn Celano u Fra Julian minn Speyer, kif ukoll ix-xhieda tal-patrijiet li kienu g adhom ajjin u li kienu jafu lil San Fran isk. Din il-bijografija mhijiex biss storja ta ajja ta bniedem qaddis. Fuq kollox hi opra mistika. Bonaventura, fil-fatt, hu qaddis mistiku kbir. Din kienet ir-ra uni li g aliha dan il-ktieb ji bor fih mhux biss Il-Óajja ta San Fran isk t Assisi, imma wkoll Ωewg opri mistiçi tad-duttur Serafiku, ji ifieri Il-Mixja tar-ru lejn Alla u Is-Si ra tal-óajja. It-traduzzjoni bil-malti qed issir g all-ewwel darba. P. ÌuΩepp Beneditt Xuereb OFM hu di à maghruf b ala t-traduttur tal-fjuretti ta San Fran isk u tal-fonti Fran iskani dwar Santa Klara. B din it-traduzzjoni ta opri me udin minn San Bonaventura jkompli jωid il-lista ta Fonti Fran iskani li, bil-mod il-mod, qed ji u tradotti anke g all-pubbliku Malti. Jalla dan il-ktieb ikun mhux biss ta g ajnuna g al min irid ikun jaf aktar dwar il-figura simpatika ta San Fran isk t Assisi, imma fuq kollox iwassal g al kuntatt mal-figura daqstant nobbli ta San Bonaventura, li g araf i allat flimkien l-g erf ma l-im abba, l-istudju ma l-g aqda mistika, is-sempliçità ta Fran isku mal-kontemplazzjoni mistika tas-serafini, ilkariωma tal-profeta mat-tmexxija tal-missier u fundatur tal-patrijiet Minuri f ubbidjenza kollha m abba lejn Ommna l-knisja Mqaddsa Rumana. P. Noel Muscat OFM Kunvent S. Antnin, G ajnsielem, G awdex 22 ta Frar 1998 Festa tal-kattedra ta San Pietru, Appostlu Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 3

5 4 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

6 SAN BONAVENTURA San Bonaventura kiteb Ωew ajjiet ta San Fran isk. Bil-latin huma mag rufa b ala Legenda Maior, jew il-le enda l-kbira, u Legenda Minor, il-le enda Ω-Ωg ira: din hi abra fil-qosor ta l-ewwel wa da, f disa kapitli, biex tkun tista tinqara fl-uffiççju Divin. Il-Legenda Maior (LM) iet miktuba fuq talba tal-kapitlu Ìenerali ta l-ordni li kien iççelebrat f Narbonne (1260). Bonaventura, li kien Ministru Ìeneral, lestiha tliet snin wara u ippreωentaha fil-kapitlu ta Pisa (1263). Il-Kapitlu ta Pari i (1266) approvaha b ala Le enda uffiçjali, u ordna li jit assru l-le endi l-o ra, jinstabu fejn jinstabu! Hekk, waqt li sparixxew g add ta Le endi li kienu jeωistu sa dakinhar (xi manuskritti salvaw b miraklu minn din il-qerda!), il-lm xterrdet ma l-ordni kollu, u kellha nfuwenza kbira mal-medda tas-snin. Meta arget iet milqug a tajjeb afna, imma g all-bidu tas-seklu XIV bdiet ti i ikkritikata bl-a rax mill-ispiritwali. Xi w ud dehrilhom li kienet kitba diplomatika, t allew barra afna affarijiet speçjalment dwar il-faqar, u ma ssemma xejn dwar ir-rivelazzjonijiet li l-mulej ta lil San Fran isk dwar ir-regola u l- arsien tag ha! Min kien San Bonaventura Twieled minn familja tajba u tat-tajjeb, fil-belt çkejkna ta Bagnoregio, bejn Viterbo u Orvieto, probabilment fis-sena Missieru, Giovanni di Fidanza, x aktarx li kien tabib. Ommu kien jisimha Maria di Ritello. Fil-mag mudija lil binhom tawh l-isem ta Giovanni. Óa l-isem ta Bonaventura meta da al Fran iskan, f Pari i. Kif jg id hu stess fil-prologu, meta kien g adu tfajjel, huwa ie ma tuf minn alq il-mewt g at-talb u l-interçessjoni ta San Fran isk. Dan ara bejn is-snin 1228 u 1231, ji ifieri meta kellu bejn il- dax u l- erbatax il-sena. Ma nafux iç-çirkustanzi ta dan il-miraklu, biss nistg u ng idu li alla fuq Bonaventura impressjoni li baqg et mieg u sa tmiem ajtu. Bonaventura mkien ma jsemmi li xi darba ltaqa ma San Fran isk, u b danakollu kien i ossu marbut mieg u b rabta intima u dejjiema. Fis-sena 1234 intbag at jistudja fil-fakoltà ta l-arti ta l-università ta Pari i. Hawn ukoll ie f kuntatt mal-fran iskani li kien ilhom hemm mis-sena 1217, u kellhom dar ta l-istudji li di a kienet mag rufa sew. Fiha g allmu g alliema mill-aqwa ta dak iω-ωmien, fosthom: Alessandro d Ales, Giovanni de la Rochelle, Eudes Rigaud, u aktar il quddiem il-beatu Giovanni Duns Skotu. Bonaventura, Ωag Ωug ta intelli enza mhux komuni u ta virtù kbira, wie eb g as-sej a li g amillu l-mulej, u fis-sena 1243 da al fl- Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 5

7 Ordni Fran iskan. G amel progress mg a el fl-istudji tieg u: bejn is-snin kien jag ti lezzjonijiet fuq l-iskrittura, u bejn is-snin jikkummenta fuq l-erba kotba tas-sentenzi ta Pietru Lombardo. Kiteb ukoll kummentarju fuqhom. Ma damx ma a f idejh it-tmexxija ta l-iskola fran iskana ta Pari i, u baqa jg allem g al bosta snin. Fis-sena 1257 ie mag Ωul Ministru Ìeneral ta l-ordni, u dam imexxi, fi Ωminijiet diffiçli, g al sbatax-il sena s a. Matul il- eneralat tieg u kellu jaffronta afna problemi li nqalg u, kemm minn ewwa kif ukoll minn barra. Fl-Ordni bdew jin assu sewwa Ωew tendenzi qawwija: xi w ud riedu li l-ordni jirritorna g all- arsien tal-faqar assolut u s-sempliçità talbidu, waqt li o rajn dehrilhom li ç-çirkustanzi kienu nbidlu sew, u l-ordni kellu jag raf kif l-a jar jaddatta ru u. Flimkien ma nies sempliçi u ta ftit kultura bdew jid lu wkoll o rajn li kienu ta kultura kbira. L-Ordni kien infirex sewwa kwaωi ma l-ewropa kollha, u l-g add ta l-imsie bin kien dejjem jikber. Xi professuri ta l-università ta Pari i, membri tal-kleru djoçesan, bdew isostnu li l-ordnijiet Mendikanti kienu kontra l-van elu, eretiçi u m g andhomx jibqg u jeωistu fi dan il-knisja! Ewlieni fosthom kien William di Saint Amour li kiteb afna kontra tag hom. Flimkien ma San Tumas d Aquino, Dumnikan, Bonaventura g araf jo odha kontra din ilkitba qarrieqa, jiddefendi bis-s i l-ordnijiet il- odda u juri l-valur kbir tag hom b risq is-salvazzjoni ta l-erwie. Bil-politika moderata tieg u Bonaventura g araf iωomm il-bilanç bejn il-patrijiet, iwassal g all-ftehim, u ma j allix li l-ordni jinqasam. Flistess in ried ikun u jibqa fidil lejn l-ideali ta San Fran isk u jqieg ed l-ordni fuq baωi istituzzjonali soda. Interpreta l-faqar b mod li l-ordni jkun jista jaddatta ru u g all-bidla taω-ωmien u jibqa jevolvi u jimxi l quddiem. Ma rax li kien hemm konflitt radikali bejn l-istudju u t-tag lim minn banda, u s-sempliçità fran iskana mill-o ra. Óe e kemm fela g all-istudju, u kabbar iç-çentri ta l-istudji fl-ordni. Minkejja x-xog ol li kellu, g araf isib il- in biex ikompli l- idma tieg u ta g alliem u kittieb. Fis-sena 1273 il-papa Girgor X g amlu Kardinal, Isqof ta Albano Laziale. Bonaventura kien ta g ajnuna kbira g all-papa fit-t ejjija g all- Konçilju ta Lyons II li ie iççelebrat s-sena ta wara. Ta kontribut kbir biex i ib ir-riforma fil-knisja, ir-rikonçiljazzjoni bejn il-kleru djoçesan u l-ordnijiet Mendikanti, u biex iressaq qrib xulxin il-knisja Griega u dik ta Ruma u jwassalhom g all-g aqda. Miet waqt li l-konçilju kien g adu sejjer, fil-15 ta lulju 1274, u ie midfun fil-knisja fran iskana ta Lyons. Il-Papa Sistu IV iddikjarah qaddis fis-sena 1482, u Sistu V g amlu Duttur tal-knisja universali bit-titlu ta Duttur Serafiku, fis-sena Mill-kitbiet ta San Bonaventura

8 Legenda Maior Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 7

9 S. Bonaventura, fil-prologu tal-óajja ta San Fran isk, jippreωentah b ala L-an lu tiela bis-si ill ta Alla l- aj min-na a tal-lvant (Apk 7,2). Dan l-affresk, fuq wie ed mill-costoloni tal-volta çentrali tal-basilica Inferiore ta S. Fran iska f Assisi, g andu l-iskop li jispjega din is-simbolo ija. S. Fran isk hu rappreωentat fil-figura ta l-an lu, b idejh miftu in li juru fihom il-marki tal-passjoni tal-mulej. L-interpretazzjoni ikonografika ta dan l-affresk hi, mela, riωultat ta dak li juri Bonaventura, li jibda il-óajja ta S. Fran isk b ideja komuni fi Ωmienu: l-a ar Ωminijiet dehru fil-persuna ta Fran isku ta Assisi ( li Dante, fid-divina Commedia, isej ilha oriente ), li j ib f idejh is-sinjali tal-passjoni b all-an lu ta l-apokalissi li jitla mill-lvant biex jimmarka bis-si ill ta Alla lil dawk li jsalvaw. 8 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

10 DAÓLA GÓALL-LEGENDA MAIOR G an u importanza tal-legenda Maior Wara dik il- arsa mg a la lejn l-awtur, induru mill- did lejn din il-kitba, mag rufa b ala Legenda Aurea, il-le enda tad-deheb. Le enda hi kitba ma suba biex isservi ta edifikazzjoni g al dawk li jaqrawha jew jisimg uha tinqara. Il-g an ewlieni mhix l-istoriçità, ji ifieri fiha ma nsibux dettalji dwar kif raw eωattament il-fatti, meta, fejn u f liema çirkustanzi. Ter a, fil-medjuevu ma kienux jimxu fuq il-kriterji li fuqhom jimxu b reqqa l-istoriçi tal-lum. Kull ma kienu jsiru jafu, u jaraw li jg odd g all- sieb ewlieni tag hom, huma kienu jqisuh storja! Bonaventura jikteb b ala teologu, mistiku u g alliem tal- ajja spiritwali. Ried joffri g ajnuna biex o rajn ukoll, kemm patrijiet kif ukoll insara, jg ixu l-ispiritwalità fran iskana, li kien qed jg ix hu stess u jaslu g allperfezzjoni evan elika. Fil-qalba tag ha l-lm hi storika, imma mbag ad inkunu nitilfu Ω-Ωmien jekk noqog du ninωlu fl-irqaqat, u nistaqsu jekk dan il-fatt arax eωattament kif jirrakkontah, jew jekk San Fran isk qalx eωattament dak il-kliem, g amilx dak il- est, u l-bqija! Mudell tal-perfezzjoni San Bonaventura fehem jipproponi lil San Fran isk b ala mudell tal-perfezzjoni evan elika li g andu jkun imitat. Juri kif il-grazzja ta Alla admet fih, u kif, meg jun minnha, wasal g all-quççata g olja talperfezzjoni bil-prattika tal-virtujiet li g allem Ìesù. Il-Fqajjar ta Assisi beda l-mixja spiritwali tieg u f ri lejn il-kurçifiss fil-knisja ta San Damjan, max-xaqliba tal-wied. Din il-mixja wasslitu sa fuq il-g olja ta La Verna, u hemm la aq il-quççata tal-perfezzjoni: sar a a wa da ma Kristu, ie ittrasfigurat fih u rçieva l-aqwa si ill, ji ifieri l-pjagi mqaddsa jew l-istimmati. Fran isku g araf jg addi mit-triq li Ωgur twasslu g all-hena, it-triq tas-salib. Manwal tal- ajja spiritwali B seng a kbira ta qaddis u g aref li kien, Bonaventura fil-lm allielna manwal mill-isba tal- ajja spiritwali. Óa f idej il-materjal li di a kien jeωisti fil-le endi ta qabel, u Ωied ukoll il-materjal li kiseb mir-riçerki li g amel hu stess. Irran a, imbag ad, dawn il-kitbiet u x-xhieda li kiseb ming and l-ewlenin s ab ta San Fran isk kif deherlu li jaqbel l-aktar. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 9

11 Ir-riflessjonijiet teolo içi u spiritwali tieg u nsibuhom fil-bidu, fin-nofs u fit-tmiem ta kull kapitlu. Napprezzaw aktar il-lm jekk naqrawha fid-dawl tat-trattat fuq il- ajja spiritwali li kiteb l-istess Bonaventura, li j ib l-isem ta De Triplici Via, Dwar it-tliet Toroq. Dawn huma: it-triq li tnaddaf, it-triq li ddawwal u t-triq li tg aqqad. 1. It-triq li tipprurifika, tnaddaf (kapitli 1-2; 5-7) Is-simbolu ta din it-triq hu t-tne ija ta l-ilbies. Iben ta merkant tal- wejje, Fran isku kien i obb jilbes ilbies fin, rikk u sabi. Quddiem l-isqof jinωa wejj u kollha, u jroddhom lil missieru. Minn dakinhar il quddiem intelaq b mod s i fil-providenza tal-missier tas-sema. L-istess jag mel meta jisma jinqara l-evan elju (Mt 10,9-10) fil-porziuncola: ne a Ω-Ωarbun, warrab il-bastun, eles mill-flus, u libes tonka fqira, immarkata bis-sinjal tas-salib. Fran isku a lil Kristu bis-serjetà u ried jg ix l-evan elju ming ajr kompromessi. B impenn s i beda jne i kull ma seta jtellfu milli jimxi aktar mill-qrib waraj : jitnaddaf minn kull dnub li jimblokka l-grazzja u ma j allihiex ta dem fih. Ma kienitx idma façli lanqas g alih, imma saret possibli bil-g ajnuna li tah il-mulej. 2. It-triq li ddawwal (kapitli 3-4; 8-10) Meta bil-g ajnuna tal-grazzja jitnaddaf il- mie, jitkissru l-ktajjen tal-jasar li j ib id-dnub, u mill-g ajnejn tar-ru jaqa l-g amad, id-dixxiplu ta Kristu jibda jara a jar u jifhem min hu l-mulej, u fuq kollox min hu l- Mulej g alih, personalment. Imbag ad jit e e biex jimxi warajh, li hu d-dawl, u jitg allem minnu, il-g alliem per eççellenza. Hekk jibda die el bil-mod il-mod fil-g arfien tal-misteri Tieg u, misteri ta salvazzjoni Mill-kitbiet ta San Bonaventura 3. It-triq li tg aqqad (kapitli 11-15) Min i obb jixtieq u jixxennaq g all-g aqda ma abibu. G ax abb lil Kristu b qalbu kollha, Fran isku impenja ru u bis-s i u sa l-a ar biex ipattilu m abbtu. Ìesù hu l-prova konkreta ta l-im abba li l-missier g andu g alina, u Hu wera sa fejn tasal im abbtu: Im abba akbar minn din add ma g andu: li wie ed jag ti ajtu g al biebu (Ìw 15,13)

12 Dawn it-tliet toroq ma g andniex in arsu lejhom b allikieku kienu tliet tar iet: biex titla wa da trid t alli l-o ra! Huma tliet aspetti, jew tliet dimensjonijiet tal- ajja spiritwali: timxi minn wa da g all-o ra l- in kollu. L-importanti li ΩΩomm quddiem g ajnejk fejn trid tasal: il-g aqda ma Alla fi Kristu, u permezz ta Kristu. G al dan talab Ìesù Nitolbok li jkunu lkoll a a wa da. Kif int fija, Missier, u jiena fik, a jkunu huma wkoll a a wa da fina, biex hekk id-dinja temmen li inti bg attni (Ìw 17,21). Bonaventura juri kif Fran isku ma bediex il-mixja tieg u billi ikkonçentra fuq id-dnub, li hu ç-ça da ta l-im abba. Ikkonvinça ru u minn kliem l-appostlu: L-Iben ta Alla abb lili, u ta lilu nnfisu g alija (Gal 2,20). Óaseb u rrifletta fit-tul fuq l-im abba li Alla, li hu m abba, g andu lejh, imqar jekk midneb. Il-konvinzjoni saret fih çertezza, u din ieg elitu ja dem bis-s i biex iwie eb b im abba g all-im abba. G ax abb tassew ma ra xejn bi kbir, ma qata qalbu minn xejn. Fehem li Kristu bis-sofferenza li arrab g alina mhux biss allielna eωempju biex nimxu fuq il-passi tieg u, imma wkoll fet ilna triq li, jekk nimxuha, il- ajja u l-mewt jitqaddsu u jie du tifsira dida. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 11

13 12 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

14 LEGENDA MAIOR Prologu 1. Dehret il-grazzja ta Alla Salvatur tag na f dawn l-a ar jiem (1 Tit 2,11; ara Atti 72,17; Lhud 1,2) fil-qaddej tieg u Fran isku 1 lil dawk kollha li huma tabil aqq umli u j obbu l-faqar imqaddes. Fih huma jqimu l- niena kotrana g all-a ar ta Alla, u mill-eωempju tieg u jitg allmu kif g andhom iwarrbu l- aωen (Tit 2,12) u l- ibdiet tad-dinja, jg ixu fi qbil ma Kristu, u jkollhom g atx g at-tama hienja b xewqa erqana li ma ti ix nieqsa (Tit 2,3). Kien ra el imsejken u niedem f qalbu, imma l-aktar G oli xe et arstu fuqu b tant niena u tjubija li mhux biss qajjem lill-imsejken mit-trab ta ajja skond id-dinja, iωda g amel ukoll li huwa jg ix u jistqarr bil-miftu il-perfezzjoni evan elika, u jkun mexxej u xandâr tag ha (IΩ 66,2; Ìob 36,22; 1 Slat 2,8). Qieg du b ala dawl (IΩ 49,6) g al dawk li jemmnu, biex waqt li jag ti xhieda g ad-dawl (Ìw 1,7), hu jkun jista j ejji g all-mulej it-triq tad-dawl u s-sliem fi qlub il-fidili tieg u (Lq 1,76.79). Bid-dawl leqqien ta ajtu u ta tag limu deher jiddi b all-kewkba ta filg odu qalb is-s ab (Sir 50,6) 2. Bir-ra i tieg u kollha dawl mexxa fiddawl lil dawk li kienu bilqieg da fid-dlamijiet u d-dell tal-mewt (Lq 1,79), u b all-qawsalla tiddi fis-s ab tal-glorja (Sir 50,8) wera fih innifsu s-sinjal tal-patt tal-mulej (Ìen 9,13). Xandar lill-bnedmin l-evan elju tal-paçi u tas-salvazzjoni, g ax hu stess kien l-an lu tal-vera paçi (IΩ 33,7; Lq 21,47). B al Ìwanni l-battista huwa kien ma tur minn Alla biex i ejji fid-deωert it-triq ta l-og la faqar (Mk 1,3; Lq 3,4), u jxandar l-indiema bil-kelma u l-eωempju ta ajtu (Lq 24,47). G all-ewwel huwa kien imωejjen bid-doni tal-grazzja divina, u mbag ad mimli bl-ispirtu tal-profezija (Lq 1:67); im e e kif kien bin-nar serafiku ng atalu l-ministeru ta l-an li. B ala ra el erarkiku 3, huwa ie merfug il fuq, riekeb fuq karru tan-nar (2 Slat 2,11), kif naraw a jar aktar il quddiem meta ni u biex nirrakkuntaw ajtu. Hu g alhekk li nistg u ng idu bil- aqq kollu li hu ie fl-ispirtu u bil-qawwa ta Elija (Lq 1,17). Mhux ta b xejn, mela, li jitqies b ala li kien muri simbolikament fix-xbieha ta l-an lu tiela mnejn tfi ix-xemx, i orr fih is-sitt si ill ta Alla l- aj 4, fil-profezija vera ta dak il- abib ta l-g arus, Ìwanni l-appostlu u Evan elista (Ìw 3,29). G ax meta nfeta is-sitt si ill, jg id Ìwanni fl-apokalissi, rajt an lu ie or tiela bis-si ill ta Alla l- aj min-na a tal-lvant (Apk 6,12; 7,2). 2. Bla dubju ta xejn, mela, naslu g all-konkluωjoni li dan il-messa ier ta Alla - li jixraqlu tabil aqq li jkun ma bub minn Kristu, imitat minna u ammirat mid-dinja - kien il-qaddej ta Alla, Fran isku, kemm il-darba Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 13

15 nqisu sewwa l-g oli tal-qdusija straordinarja tieg u. G ax ukoll meta kien g adu jg ix fost il-bnedmin, huwa g araf jimita s-safa ta l-an li, hekk li hu kien imqieg ed b ala eωempju g al dawk li kellhom ikunu segwaçi perfetti ta Kristu. I ieg elna nωommu dan b qawwa u devozzjoni kbira mhux biss il-ministeru afdat lilu: li jsejja lill-bnedmin g all-biki u t-tinwih, g at-tqarwiω ir-ras u l-ilbies ta l-ixkejjer (IΩ 22,12), u jimmarka bis-sinjal tat-tau 5 il- bin ta dawk li jitniehdu u jitbikkew (EΩek 9,4), jimmarkahom bis-salib tal-penitenza, u jlibbishom b ilbies imfassal fuq is-sura tas-salib; iωda wkoll it-twettieq bix-xhieda tal-verità li add ma jista jmeriha jew iwarrabha, ji ifieri, ix-xbieha ta Alla l- aj (EΩek 28,12), irrid ng id jien, ta Kristu msallab, stampata fuq ismu: mhux b qawwet in-natura, u lanqas b seng et il-bniedem, imma bil-qawwa tal-g a eb ta l-ispirtu ta Alla l- aj (2 Kor 3,3). 3. In ossni li m inix denn, u anqas ma g andi ila biωωejjed biex nikteb il- ajja ta ra el li tixraqlu tant qima u li ajtu jist oqqilha li tkun imitata. Ûgur li qatt ma kont nipprova nag mel dan likieku x-xewqa erqana tal-patrijiet ma e itnix, il-kapitlu Ìenerali 6, b mod unanimu, ma saqnix, u d-devozzjoni li jien fid-dmir li jkolli lejn il-missier qaddis tag na ma ieg elitnix. G ax meta kont g adni ta età ta tfajjel imfarfar, kif g adni niftakar tajjeb, ejt ma tuf minn alq il-mewt g all-interçessjoni u l-merti tieg u. G aldaqstant, likieku jien Ωammejt is-skiet u bqajt ma g annejtx it-tif ir tieg u, nibωa li, bir-ra un kollu, kont inkun mixli bil- tija ta ingratitudini. Nag raf sewwa li lili Alla salvali ajti min abba fih, u nistqarr ukoll li assejt fija nnifsi l-qawwa tieg u. Din, mela, hija r-ra uni ewlenija g ala d alt g al din il-biçça xog ol: li ni bor flimkien ir-rakkonti tal-virtujiet tieg u, dak li g amel u dak li qal, qishom kienu xi fdalijiet, biçça minnhom minsija u o rajn imxerrda, minkejja li ma nistax ni borhom kollha; hekk ma jintilfux meta ji u li jmutu dawk li g exu mal-qaddej ta Alla Biex nifhem b mod aktar çar u nkun aktar fiω-ωgur dwar il-verità ta ajtu li jien assejt li g andi ng addi lil dawk li ji u warajna, mort inωur il-postijiet fejn twieled, g ex u miet dan ir-ra el qaddis 8. Tkellimt bil-prudenza kollha ma dawk minn s abu li kienu g adhom ajjin, l-aktar ma dawk li kellhom tag rif mill-qrib dwar qdusitu, u kienu segwaçi tieg u sa mill-bidunett. Billi huma nies li kul add jaf li jg idu l-verità u ta virtu bil-provi, ix-xhieda tag hom hi ta min jemminha ming ajr xejn ma jiddubita minnha. Jien u nfisser dak li Alla g o bu jag mel permezz ta dan il-qaddej tieg u, rajt li ma g andix g alfejn noqg od infittex li nikteb bi stil letterarju, ladarba d-devozzjoni tal-qarrej tikseb profitt akbar mill-espressjoni sempliçi milli minn dik b afna tlellix. U biex nevita kull ta wid, ma fittixtx li ninse l-istorja f ordni kronolo iku, iωda aktar li nωomm l-ordni skond 14 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

16 is-su etti, u ng aqqad flimkien rajjiet li se ew fi Ωminijiet differenti, u ma temi differenti ng aqqad rajjiet li se ew qrib l-istess Ωmien, kif deherli li hu l-a jar u jaqbel l-aktar Il-bidu tal- ajja ta Fran isku, il-medda tag ha matul is-snin, u tmiemha huma mfissra f dawn il- mistax il-kapitlu li ejjin: Kapitlu wie ed: Dwar kif kien jg ix meta kien g adu sekular. Kapitlu tnejn: Dwar kif dar lejn Alla b qalbu kollha, u t-tliet knejjes li irrestawra. Kapitlu tlieta: Dwar it-twaqqif ta l-ordni, u l-approvazzjoni tar-regola. Kapitlu erbg a: Dwar il-progress ta l-ordni ta t it-tmexxija tieg u, u t-twettieq tar- Regola li qabel kien qala l-approvazzjoni tag ha. Kapitlu amsa: Dwar il- ajja iebsa li kien jg ix, u kif il- lejjaq kienu jfarr u. Kapitlu sitta: Dwar l-umiltà u l-ubbidjenza tieg u, u kif Alla kien jaqtag lu sa l- inqas xewqa tieg u. Kapitlu sebg a: Dwar l-im abba li kellu g all-faqar, u kif il-bωonnijiet tieg u kienu ji u sodisfatti b mod ta l-g a eb. Kapitlu tmienja: Dwar il-qima kollha m abba tieg u, u kif il- lejjaq bla ra uni kienu juru im abba. Kapitlu disg a: Dwar il- e a ta m abbtu, u x-xewqa erqana li kellu g all-martirju. Kapitlu g axra: Dwar iω-ωelu li kellu g at-talb, u dwar il-qawwa tat-talb tieg u. Kapitlu dax: Dwar kemm kien jifhem l-iskrittura, u l-ispirtu ta profezija. Kapitlu tnax: Dwar il-frott li kienet t alli l-predikazzjoni tieg u, u l-grazzja tal-fejqan. Kapitlu tlettax: Dwar il-pjagi mqaddsa li rçieva. Kapitlu erbatax: Dwar is-sabar tieg u, u t-transitu. Kapitlu mistax: Dwar il-kanonizzazzjoni, u t-trasferiment tal-fdalijiet ta ismu. Fl-a ar hemm miωjud ir-rakkont ta xi mirakli li saru wara mewtu. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 15

17 Tmiem tal-prologu Mill-kitbiet ta San Bonaventura TIBDA L-ÓAJJA TA SAN FRANÌISK Kapitlu wie ed Dwar kif kien jg ix meta kien g adu sekular 1. Kien hemm ra el fil-belt ta Assisi, jismu Fran isku, (Ìob 1,1) li t-tifkira tieg u hija mbierka (Sir 45,1), g ax lilu Alla bi lewwa kbira waqaf mieg u (S 20,4), u fi tjubitu atfu mill-perikli tal- ajja ta issa u mlieh biddoni tal-grazzja tas-sema. Tabil aqq, ta Ωag Ωug kien jg ix qalb il-frug at ta wlied il-bnedmin(s 61,10), u trabba skond id-drawwiet tad-dinja; meta tg allem jaqra u jikteb ftit, ie mitfug fix-xog ol li j alli l-qlieg tanneguzjanti. IΩda, meg jun sewwa minn Alla, ukoll meta kien jag milha ma Ωg aωag ta drawwiet xejn tajba, ma eriex wara l- ibdiet tal- isem, g ad li ma kienx jibqa lura milli jie u pjaçir. G ad li kien jag milha ma negozjanti rg iba, minkejja li kien deçiω li jag mel il-qlieg, b danakollu ma qieg edx it-tama tieg u fil-flus u l-g ana (Sir 31,8). Il-Mulej nissel f qalb iz-ωag Ωug Fran isku niena tassew kbira g all-foqra, niena li kibret mieg u sa minn çkunitu. U mlietlu qalbu b eneroωità hekk kbira li, ta semmieg mhux trux g all-evan elju li kien, qatag ha li jag ti lil kull min jitolbu (Lq 6,30), l-aktar jekk xi add jitolbu g all-im abba ta Alla 10. Mela darba minnhom, im abbat kif kien bix-xog ol li kellu, Fran isku, kontra d-drawwa tieg u, bag at b idejh vojta lil wie ed fqir li kien talbu karità g all-im abba ta Alla. Minnufih ie f sensieh, are ji ri wara dak ir-ra el u bil- lewwa kollha tah offerta eneruωa. Minn dak inhar stess wieg ed lill Mulej Alla li, dment li jkollu mnejn, qatt aktar ma kien se jiç ad li jg in lil min jitolbu g all-im abba ta Alla. Din il-weg da baqa jωommha sa tmiem ajtu, u hekk immerita li jikseb kotra ta grazzji u jikber fl-im abba ta Alla. Wara dan, imbag ad, meta kien libes lil Kristu (Gal 3,27) perfettament, kien i obb jg id li, ukoll meta kien g adu mleflef fl-ilbies ta sekular, bil-kemm kien jisma lil xi add isemmi l-im abba ta Alla li ma kienx i oss qalbu titqanqal o fih. Il- lewwa li biha kien imωejjen, il-manjieri delikati u l-im ieba tajba tieg u, is-sabar, id-d ulija mhux komuni fost il-bnedmin li kien imωejjen biha, il- eneroωità li kienet teg leb il-mezzi li kellu, immarkawh b ala Ωag Ωug mog ni bl-a jar kwalitajiet umani. Dan kien b al t abbira minn qabel tal-kotra wisq akbar ta barkiet li Alla kien sejjer jag nih bihom fil-

18 ejjieni. Tabil aqq, çertu ra el minn Assisi, bniedem ta sempliçità kbira, iωda, li kif kul add kien jemmen, kien mg allem minn Alla, kull meta kien jis el jiltaqa ma Fran isku f xi triq tal-belt, dlonk kien ine i l-mantell u jix tu ma l-art biex Fran isku jg addi minn fuqu. Imbag ad kien itenni li Fran isku jist oqqlu kull sinjal ta qima g ax fil- ejjieni qarib huwa kien iddestinat li jag mel wejje kbar, u li min abba fihom kellu jkun meqjum b mod tal-g a eb mill-insara kollha. 2. IΩda sadanittant Fran isku kien g adu ma jaf xejn dwar il-pjan li Alla kellu m ejji g alih. Distratt kif kien bit-ta bit tan-negozju, imda al fih bi kmand ta missieru, u mi bud l isfel min-natura m assra sa millbidu tag ha, kien g adu ma tg allimx jikkontempla l- wejje tas-sema, u lanqas iduq il- wejje ta Alla. U billi l-biωa jwassal biex il-messa ji i mismug b mod spiritwali, id il-mulej iet fuqu (EΩek 1,3), u id l-aktar G oli biddlitu (S 76,11). Il-Mulej g akkes lil ismu b marda twila biex hekk i ejjilu ru u g ad-dilka ta l-ispirtu s-santu. Meta re a a sa tu, u mill- did beda jilbes l-ilbies sabi tas-soltu, darba minnhom iltaqa ma kavallier li kien, iva, nobbli, imma fqir u liebes imçerçer. Imqanqal minn niena meta ra dan, Fran isku malajr neωa wejj u u dlonk tahomlu biex jilbishom dak il- in stess. Laqat Ωew g asafar b ebla wa da: lill-kavallier nobbli bielu l-mist ija, u taffa l-miωerja ta ra el fqir. 3. Il-lejl ta wara, meta kien rieqed, fit-tjieba tieg u Alla wrieh palazz kbir u sabi, mg ammar sewwa b armi tal-gwerra, kollha mmarkati bis-sinjal tassalib ta Kristu. B dan Alla ried jurih li l- niena li kien wera mal-kavallier fqir g all-im abba tas-sultan il-kbir kienet se titpatthielu bi las li xejn ma jista jitqabbel mieg u. Meta Fran isku staqsa ta min kienu dawk l-armi, it-twe iba li a mis-sema qaltlu li kienu tieg u u tal-kavallieri tieg u. Filg odu, meta qam, dik il-viωjoni mhux tas-soltu g oddha b ala sinjal g alih li kien hemm tistennieh prosperità kbira. Kien g adu mhux im arre kif ifisser il-misteri divini, u lanqas ma kien jaf kif minn dak li jidher jg addi biex jifhem il-verità tal- wejje li ma jidhrux. G aldaqstant, billi kien g adu ma jag rafx il-pjan tal-mulej, iddeçieda li jissie eb ma konti nobbli fl-apulja, mimli tama li b dan is-servizz jirnexxilu jikseb il- ie ta kavallier, kif ming alih kienet tfisser il-viωjoni li kien ra. Bla telf ta Ωmien telaq g al-g onq it-triq, iωda bil-kemm la aq wasal qrib l-eqreb belt li fil- emda tal-lejl ma samax il-mulej ikellmu b ton familjari, u jg idlu: Fran isku, min jista jkunlek l-aktar ta id: is-sid jew il-qaddej, il-g ani jew il-fqir? Meta Fran isku wie eb li aktar setg u jg inuh is-sid u l-g ani, mill- did sama mistoqsija o ra: G aliex, mela, qieg ed titlaq lis-sinjur biex tmur wara l-qaddej, u tabbanduna lil Alla l-g ani, u ti ri wara ra el fqir? Fran isku wie eb: Mulej, xi tridni nag mel? (Atti 9,6). Il-Mulej wie bu: Mur lura lejn artek (Ìen 32,9), g ax Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 17

19 id-dehra li rajt abbritlek minn qabel missjoni spiritwali li je tie isse fik, mhux bil- ila tal-bniedem, imma bis-sa a tal-pjan ta Alla. Filg odu mas-seb (Ìw 21,4), g alhekk, mar lura jg a el lejn Assisi, kollu fer an u mo u mistrie. Issa li kien di a sar mudell ta l-ubbidjenza, kien lest li jag mel ir-rieda ta Alla. 4. Minn dakinhar il quddiem beda jinqata mill-g ag a tan-negozju fil-bera, u b qima kbira kien jitlob lil Alla biex fil- niena tieg u jog bu jurih x iridu jag mel. Issa, billi t-talb ta sikwit kien i e e fih ix-xrara tax-xewqat tas-sema u, kollu erqan g as-sema pajjiωu, beda jg odd b ala li ma kienu jiswew xejn (G an 8,7) il- wejje ta l-art, ass li kien sab it-teωor mo bi; ta negozjant g aqli li kien ra kif g amel u bieg kull ma kellu biex jixtri l- awhra li kien sab (Mt 13,44-46). B danakollu kien g adu ma nteba x kif kellu jag mel dan, iωda fil-qalba ta qalbu beda j oss li n-negozjant spiritwali jibda mit-tmaqdir tad-dinja, waqt li s-s ubija flarmata ta Kristu g andha tibda mir-reb a fuqu nnifsu. 5. Jum fost l-o rajn, huwa u g addej riekeb fuq iω-ωiemel fil-pjanura li hemm ta t il-belt ta Assisi, sab ma wiççu ra el lebbruω, u din il-laqg a xejn mistennija mlietu b biωa li jkexkex. IΩda huwa u jiftakar fil-fehma soda li kien beda jrawwem fih, ji ifieri li jkun perfett, u rrifletta bis-s i li biex jirnexxilu tabil aqq isir kavallier ta Kristu, kellu l-ewwel jirba lilu nnifsu, niωel malajr minn fuq iω-ωiemel u era lejn dak ir-ra el biex ibusu. Meta l-lebbruω are idu b allikieku biex jilqa l-karità, Fran isku tah mhux biss il-flus, imma bewsa wkoll. Minnufih re a rikeb iω-ωiemel u firex arstu l hawn u l hinn, ma kullimkien, iωda g ad li dik il-pjanura ma kienx fiha imkien fejn wie ed seta jin eba, lil dak il-lebbruω ma lem ux aktar. Mimli bil-g a eb u l-fer, er ilu jg anni bil-qima kollha tif ir il-mulej; kompla jsa ah fih il-fehma li g alli ej jag mel iltu kollha biex jog la g all- wejje akbar. Beda g alhekk ifittex postijiet ta solitudini, bieb il-biki, u hemm kien jitlob bla heda bi tnehid li ma jitfissirx bil-kliem (Rum 8,26), u wara afna talb imtenni qala ming and il-mulej li jkun mismug. Darba minnhom, huwa u jitlob f post hekk imwarrab, mehdi f Alla bil- e a kollha li kellu g alih, deherlu Ìesù Kristu b allikieku msallab ma salib 11. G al din id-dehra Fran isku ass ru u tin all o fih (G an 5,6), u t-tif-kira tal-passjoni ta Kristu stampat ru ha b tali mod fil-qalba ta qalbu li, sa minn dak il- in stess, kull meta kien ji ih f mo u l- sieb dwar il-passjoni ta Kristu, bil-kemm kien jirnexxilu jωomm id-dmug jew iraωωan it-tnehid, kif huwa stess irrivela ras imb ras lil s abu meta kien g oddu qorob lejn tmiem ajtu. Il-bniedem ta Alla b din id-dehra fehem li l-kliem tal-van elu kien indirizzat lilu: Jekk trid ti i warajja, erfa salibek u imxi warajja (Mt 16,24) Mill-kitbiet ta San Bonaventura

20 6. Minn dakinhar il quddiem libes l-ispirtu tal-faqar, is-sens ta umiltà u devozzjoni l-aktar profonda. Qabel dan kien i ossu jitkexkex mhux biss meta kien ikollu jag milha mal-lebbruωi, imma sa ansitra meta kien jilma hom imqar mill-bog od. IΩda issa g all-im abba ta Kristu msallab li, kif jg id kliem il-profeta, deher immaqdar b allikieku kien xi lebbruω (IΩ 53,3), biex jasal li jmaqdar b mod s i lilu nnifsu, beda jaqdihom bl-umiltà u juri lejhom entilezza liema b alha. Beda jmur aktar ta spiss iωur id-djar fejn kienu jg ixu, jag mel karità mag hom b offerti eneruωi, u bi niena kbira kien ibusilhom idejhom u fommhom. Lit-tallaba foqra kien jixtieq jag tihom mhux biss il- id li kellu, imma lilu nnifsu. Xi drabi kien jinωa wejj u biex jag tihomlhom, drabi o ra joftoqhom u jqattag hom biççiet biex ikun jista jqassamhomlhom meta ma kienx ikollu aktar x jag tihom. B qima u devozzjoni kbira kien jara kif jg in lis-saçerdoti foqra, l-aktar biex iωejjnu l-altari. Hekk, waqt li kien jara kif jg in lill-ministri ta l-altar, kien jissie eb fil-qima li ting ata lill-mulej. Kien f dan iω-ωmien li g amel pellegrina g all-qabar ta San Pietru, u hemm lema kotra ta foqra quddiem id-da la tal-knisja 12. Misjuq kemm mill- lewwa tal- niena li kien i oss, kif ukoll mill-im abba lejn ilfaqar, ta wej u lil wie ed minnhom li l-aktar kien fil-bωonn. Imbag ad libes l-ilbies imçerçer tieg u u g adda dak il-jum kollu mal-foqra, mimli b al qatt qabel bil-fer ta l-ispirtu. G amel dan bi tmaqdir g all-glorja tad-dinja, u biex hekk, bil-mod il-mod, jirnexxilu jil aq il-perfezzjoni evan elika. Impenja ru u bis-s i fit-tg akkis ta ismu biex is-salib ta Kristu li kien i orr f qalbu, i orru wkoll minn barra f ismu. Fran isku, il-bniedem ta Alla, wasal jag mel dan kollu meta, la f ilbiesu u lanqas fl-im ieba tal- ajja ta kuljum ma kien g adu nfatam mid-dinja. Kapitlu tnejn Dwar kif dar lejn Alla b qalbu kollha, u t-tliet knejjes li rrestawra 1. F din l-esperjenza tieg u, l-qaddej ta l-aktar G oli Fran isku, ma kellu ebda mg allem g ajr lil Kristu li g al darb o ra, fit-tjieba kbira tieg u, g o bu jωuru bil- lewwa tal-grazzja tieg u. Waqt li jum minnhom are fil-g elieqi biex jimmedita (Ìen 24,63), g adda qrib il-knisja ta San Damjan li, g ax qadima afna, kienet g oddha sejra ti arraf 13. Misjuq minn çaqliqa ta l-ispirtu da al fiha biex jitlob, u waqt li kien mix ut jitlob f ri lejn ix-xbieha ta Ìesù Msallab, ass ru u tfur b fara spiritwali. Meta b g ajnejh kollha dmug tafa arstu fuq issalib tal-mulej, bil-widnejn ta ismu sama le en nieωel mis-salib itenni Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 19

21 g al tliet darbiet: Fran isku, mur u sewwi d-dar tieg i li, kif qed tara, qieg da ti arraf kollha!. Kollu mrieg ed bil-biωa, Fran isku, li dak il- in kien wa du filknisja, stag eb mhux ftit meta sama dak il-le en u, waqt li f qalbu ass il-qawwa ta kliem il-mulej, intilef f estasi. Meta fl-a ar ie f tieg u, ejja ru u biex jobdi, u ng ata b ru u u ismu biex, kif kien ikkmandat, jirrestawra l- itan tal- ebel ta dik il-knisja, g ad li prinçipalment il- sieb ta dak il-kliem kien jirreferi g al dik il-knisja li Kristu reba b demmu (Atti 20,28), kif imbag ad g allmu l-ispirtu s-santu, u huwa stess g araf jispjega tajjeb lil utu. Qam, g alhekk, sa a lilu nnifsu bis-sinjal tas-salib, a xi drappijiet li seta jbig, telaq jg a el lejn il-belt ta Foligno, u bieg kull ma kellu 14. Ta neguzjant xortih tajba li kien, irnexxielu je les ukoll miω-ωiemel li kien riekeb fuqu, ab prezzu, u mar lura lejn Assisi. Bil-qima kollha da al fil-knisja li kellu l-mandat li jirrestawra, sab hemm saçerdot fqajjar, sellimlu b qima xierqa, u offrielu l-flus g at-tiswija tal-knisja u b ala g ajnuna g all-foqra. Talbu wkoll bl-umiltà kollha biex i allih joqg od hemm mieg u g al xi Ωmien. Is-saçerdot aççetta li j allih joqg od mieg u, imma l-flus ma adhomx g ax beωa mill- enituri tieg u. Fran isku, issa li kien wasal imaqdar il-flus tabil aqq, qabad u xe ethom f o or wa da mit-twieqi li kien hemm; g alih il-flus ma sarux jiswew iωjed mit-trab ta l-art. 2. Meta l-qaddej ta Alla kien qed jg ix ma dan is-saçerdot, missieru sar jaf b dan, u kollu m awwad era lejn dan il-post. IΩda Fran isku, li kien g adu mhux im arre b ala atleta did ta Kristu, meta sama t-theddid ta dawk li kienu qeg din ji ru warajh u ass li kienu g oddhom qorbu lejh, mar jin eba f g ar sigriet, u alla l-korla tag mel hi (Rum 12,19). Dam misto bi hemm g al xi jiem, u sadanittant ma kienx jehda jitlob lill-mulej, bi dmug nieωel wied minn g ajnejh, biex je ilsu Hu minn dawk li kienu qeg din je duha kontrih (S 30,16), u fit-tjieba tieg u jwassal g al tmiem tajjeb ix-xewqat qaddisa li Hu stess kien nissel fih. Wara dan, imfawwar kif kien bil-fer, beda je odha mieg u nnifsu talli kien ab ru u ta wie ed beωωieg i, u waqt li alla l-g ar u g eleb b kura il-biωa li kien akmu, b kura ta sur er ielha lejn il-belt ta Assisi. Meta n-nies ta beltu rawh f dik is-sura, wiççu mixrub u mibdul ukoll f fehmtu, asbu li kien beda jitlef. Bdew jitfg ulu t-tajn ta l-art u jgarawh bil- ebel, u b an ra daqsiex jg ajjruh b allikieku kien xi mi nun u barra minn sensih. IΩda l-qaddej tal-mulej, bla ma t awwad xejn jew qata qalbu, g amilha ta wie ed trux, u baqa g addej. Meta missieru sama dan l-istorbju kollu, minnufih era g al fuqu, mhux biex je ilsu, imma biex jeqirdu: warrab minnu kull sentiment ta niena u mog drija, kaxkru lejn id-dar, u beda l-ewwel ja qru bil-kliem 20 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

22 u bid-daqqiet u mbag ad, meta ra li ma rnexxielux, g akksu bil-ktajjen. IΩda din l-esperjenza liz-ωag Ωug sa itu aktar, u kompliet e itu iωjed biex il- idma li kien beda, iwassalha g at-tmiem. Kull ma g adda minn g alih fakkru fil-kliem tal-van elu: Óenjin dawk li huma ppersegwitati min abba s-sewwa, g ax tag hom hija s-saltna tas-smewwiet (Mt 5,10). 3. Meta g adda ftit taω-ωmien u missieru kien barra l-pajjiω, ommu, li xejn ma kienet qablet mal-mod kif kien ab ru u Ωew ha, u ma kellha ebda tama li binha kien ser jer a lura mid-deçizjoni li a, allitu mill-ktajjen biex imur fejn irid. Fran isku, imbag ad, radd ajr lill-mulej li jista kollox, u telaq lura lejn il-post fejn kien jg ix qabel. IΩda meta missieru ie lura u ma sabux id-dar çanfar bl-a rax lil martu, u kollu imberhen, er ielha lejn dak il-post bil- sieb li, jekk ma kienx jista j ibu lura, jara kif jag mel u jbieg du minn dawk l-in awi. Imsa ah minn Alla, Fran isku mar minn rajh jiltaqa wiçç-imbwiçç ma missieru mg addab g all-a ar, u b le en ieles g ajjat li minn xejn aktar ma kien jimpurtah: la mill-ktajjen u lanqas mis-swat tieg u, u g all-isem ta Ìesù hu kien lest li jsofri bil-fer kull tbatija. Meta missieru ra li mhux se jirnexxilu j ibu lura, beda jhewden f mo u dwar x seta jag mel biex almenu ja taf ta t idejh dik il-kemxa flus. Meta fl-a ar sabhom f o or it-tieqa, is-sa na li kellu fuqu birdet xi ftit, u l-g atx tar-reg ba ttaffa b xi mod b dik ix-xarba ta flus. 4. Imbag ad, dak il-missier li kien ja sibha biss skond il- isem, ittenta jie u lill-iben il-grazzja, imneωωa minn kull sold, quddiem l-isqof tal-belt. G amel dan bil- sieb li j ieg lu jiç ad quddiemu g al kull wirt li seta jmissu mill-familja, u fl-istess in irodd lura l- id kollu li kellu. Fran isku, il-veru abib tal-faqar, laqa bil-qalb il-proposta, u bla telf ta Ωmien u ming ajr tnikkir, er ielha g al quddiem l-isqof. Kif wasal hemm ma qag adx jistenna kliem, u lanqas hu ma lissen kelma, imma malajr, malajr neωa wejj u u tahom lura lil missieru. Kien dak il- in li wie ed seta jinduna li l-bniedem ta Alla, ta t dak l-ilbies fin, kien im aωωem b çilizzju fuq il-la am. U b allikieku fis-sakra bil- e a tal-g a eb ta l-ispirtu, ne a wkoll il- wejje ta ta t, neωa g eri g al kollox quddiem kul add, u qal lil missieru: Sa issa, fuq din l-art, sejja t lilek b missieri, imma minn issa l quddiem nista ng id b sigurtà akbar: Missierna li inti fis-smewwiet (Mt 6,9), g ax fih qeg idt it-teωor kollu tieg i, u allejt f idejh it-tama tieg i kollha. L-isqof, meta ra dan, baqa mistag eb g all-a ar bil- e a bla tarf li kellu tikbes fih il-bniedem ta Alla; qam malajr u, bid-dmug f g ajnejh, addnu mieg u. Ta ra el twajjeb u anin li kien, g attieh blistess mantell li kien liebes hu, u ordna lill-qaddejja tieg u jag tuh xi lbies Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 21

23 biex jinsatar. Tawh mantell fqir u mqatta li kien ta wie ed bidwi, qaddej tal-isqof. Fran isku adu bil-fer u, b idejh stess, g amel fuqu s-sinjal tas-salib bil- ibs. Hekk g amlu lbies xieraq biex jostor ra el imsallab u nofsu g eri. B dan il-mod il-qaddej tas-sultan l-aktar G oli safa mneωωà biex g eri jkun jista jimxi wara l-mulej msallab li kien tant i obb. Hekk, armat tajjeb kif kien bis-salib, huwa seta jafda ru u fil-g uda tas-salvazzjoni, u biha ji i salvat min-nawfra ju ta din id-dinja. 5. Issa li g araf imaqdar id-dinja, Fran isku kien me lus mill-ktajjen tax-xewqat tag ha, alla l-belt u, ieles u mo u mistrie, beda jfittex ilmo ba tas-solitudini biex, wa du u fis-skiet, jisma s-sigrieti li Alla kien sejjer jafdalu. Huwa u g addej minn ol-bosk, kollu fer an jg anni tif ir il-mulej bl-ilsien tal-françiωi, malajr qabωu fuqu l- allelin li kienu mo bija hemm fil-qrib. Meta dawn, bi sibijiet ta sara, staqsewh min kien, il-bniedem ta Alla, mimli fiduçja, we ibhom bi kliem profetiku: Jiena x-xandâr tas-sultan il-kbir. Intefg u fuqu jsawwtuh, u meta dehrilhom tefg uh fil-foss li kien mimli borra, u qalulu: Oqg od hemm, xandâr roωω ta Alla. Meta ra li kienu tbieg edu, are b effa minn dak il- andaq, u mimli b fer kbir, re a beda jg anni tif ir lill-óallieq ta kollox, b le en aktar g oli minn qabel, hekk li l-eku kien jinstema jidwi mal-foresta kollha. 6. Meta qorob lejn çertu monasteru, mar jittallab il-karità b al tallab, u din ing atatlu b alma ting ata lil wie ed li ma jafu add u ta min imaqdru. Telaq minn hemm u er ielha g all-g onq it-triq li tie u lejn Gubbio. Óabib antik tieg u g arfu u laqg u g andu, tah libsa fqira, u hu libisha ta fqajjar ta Kristu li kien. Minn hemm, imbag ad, il- abib ta l-umiltà f kull sura tag ha, g adda g al g and il-lebbruωi, irnexxielu li jibda joqg od mag hom u, g all-im abba ta Alla, iservihom ilkoll b attenzjoni kbira. Er ilu ja slilhom ri lejhom, ine ilhom il-la am mejjet mill- rie i, u jnaddafhomlhom mill-marça. Hu li dalwaqt kien ser ikun it-tabib tal-van elu, misjuq minn devozzjoni li tg a bek, kien sa ansitra jbusilhom il-pjagi kkankrati ta isimhom. Kien g alhekk li l-mulej g anieh b qawwa spiritwali kbira u tassew tal-g a eb, hekk li kien ifejjaq b mod mirakoluω il-mard, kemm ta l-ispirtu kif ukoll tal- isem. Mill- afna fatti 15 a nsemmi biss wie ed li ara aktar il quddiem, meta l-fama tal-bniedem ta Alla saret mag rufa ma kullimkien. Qrib Spoleto kien hemm ra el li kellu fuqu marda kerha g all-a ar li kienet tikollu alqu u addejh ukoll; g al din il-marda ma kien hemm ebda kura medika li setg et tfejjqu. Ìara wara li mar iωur l-oqbra tal-qaddisin appostli f Ruma, bit-tama li bl-interçessjoni tag hom jaqla l-grazzja li kien tant jixtieq. Huwa u ej lura mill-pellegrina iltaqa mal-qaddej ta Alla u, 22 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

24 misjuq minn qima lejh, xtaq li jbus il-marki ta ri lejh. IΩda l-umli Fran isku ma alliehx, u lil dak li ried ibuslu ri lejh tah bewsa fuq fommu. Kif il-qaddej tal-lebbruωi, Fran isku, imqanqal minn niena talg a eb, mess b alqu l-qaddis dik il-pjaga li tqaωωek, il-pjaga g abet g al kollox, u l-marid kiseb is-sa a li kien tant erqan g aliha. Ma nafx x naqbad nammira l-aktar: jekk hux l-umiltà profonda li wasslet g al dik il-bewsa mog tija tant bil-qalb, jew il-qawwa mhux tassoltu li wettqet miraklu hekk tal-g a eb. 7. Issa li kien niωωel g eruqu sewwa fl-umiltà ta Kristu, Fran isku ftakar fl-ubbidjenza li kienet ing atatlu mis-salib: li jsewwi l-knisja ta San Damjan. Ta ra el ubbidjenti li kien, mar lura lejn Assisi biex jobdi le en Alla, talinqas billi jittallab il-karità. G all-im abba tal-fqajjar Imsallab, bieg ed minnu kull mist ija u mar jittallab il-karità ming and dawk li qabel kien g ex mag hom flabbundanza 16. Qieg ed lil ismu, dg ajjef bis-sawm, ta t it-toqol tal- ebel. Bil-g ajnuna ta Alla u l-koperazzjoni devota li sab min-nies ta beltu, irnexxielu jirrestawra l-knisja msemmija. U biex ismu Ωgur ma jirtabx min abba l-g aωω, wara li temm dik il-biçça xog ol, minn raj qabad jirrestawra knisja o ra, ftit il bog od mill-belt, iddedikata lil San Pietru 17, li lejh, b ala l-prinçep ta l-appostli, kellu qima speçjali, frott ta fidi pura u sinçiera tieg u, li ieg litu jing ata g al din il- idma. 8. Meta temm ir-restawr ta din il-knisja, ie f post imsejja Porziuncola, fejn kien hemm knisja iddedikata lill-imqaddsa Ver ni Omm Alla. Din il-kappella kienet inbniet Ωmien ilu, imma issa kienet mitluqa u add ma kien jie u siebha. Meta l-bniedem ta Alla ra li kienet abbandunata g all-a ar, imqanqal minn devozzjoni m e a lejn is-sultana tad-dinja, beda jg ix hemmhekk, bil- sieb li jirrestawraha wkoll. Billi sa mill-qedem din il-knisja kienet tissejja Santa Marija ta l-an li, hu ass li f dan il-post iω-ωjajjar ta l-an li kienu spissi, hu ddeçieda li, kemm g all-qima li kellu lejhom kif ukoll g all-im abba speçjali li kellu lejn Omm Kristu, jibda jg ix hemm. Il-Qaddis abb dan il-post aktar minn kull post ie or tad-dinja: kien hawn li beda bl-umiltà kollha, hawn li g amel progress fil-virtujiet, u kien hawn ukoll li, kollu fer an, wasal g at-tmiem 18. Meta ie biex imut irrikmanda dan il-post lil utu b ala l-aktar g aωiω g all-ver ni Mqaddsa. Dwar dan il-post, wie ed mill-patrijiet, devot afna lejn Alla, qabel il-konverωjoni tieg u ra viωjoni li jixraq li tissema. Deherlu li qed jara g add kbir ta nies, g omja lkoll kemm huma, mix utin g arkubbtejhom madwar din il-knisja, u wiççhom imdawwar lejn is-sema. Ilkoll kellhom idejhom merfug in il fuq, u bid-dmug f g ajnejhom kienu jitolbu l Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 23

25 Alla j enn g alihom u jag tihom id-dawl. U, ara, mis-sema ie dawl kbir leqqieni u nfirex fuqhom ilkoll. Kull wie ed minnhom irçieva d-dawl u s-sa a li kien imxennaq g aliha. Dan hu l-post li fih inbeda l-ordni tal-patrijiet Minuri li waqqaf San Fran isk, imnebbah g al dan minn rivelazzjoni divina. Tabil aqq! Kien bir-rieda tal-providenza divina, li lill-qaddej ta Kristu dejjem mexxietu f kollox, li qabel ma beda l-ordni u nxte et g all-predikazzjoni tal- Van elu, bena tliet knejjes tal- ebel. Hekk huwa mhux biss mexa b mod ordnat, mill- wejje li jaqg u ta t is-sensi g al dawk li l-bniedem jasal biss jifhimhom b mo u, miω-ωg ar g all-kbar, imma wkoll biex minn qabel jissimbole ja b mod profetiku, permezz ta opri li wie ed seta jarahom b g ajnejh u jmisshom b idejh, dak li kien ser jag mel fil- ejjieni. G ax b alma tlieta kienu l-kappelli li ew irrestawrati ta t it-tmexxija ta dan il-qaddis, hekk ukoll il-knisja ta Kristu kellha ti edded bi tliet modi: bil-g amla ta ajja, bir-regola u bit-tag lim mog ti minnu. Kellha wkoll tiççelebra t-trijonfi tag ha bit-tliet armati ta dawk li kellhom ikunu salvi 19. Naraw, issa, kif se dan. Kapitlu tlieta Dwar it-twaqqif ta l-ordni u l-approvazzjoni tar-regola 1. Fil-knisja tal-ver ni Omm Alla, g alhekk, kien jg ix il-qaddej tag ha Fran isku, u bl-ilfiq u l-biki kien jitlob lil Dik li nisslet il-kelma kollha grazzja u verità biex jog obha taççetta li tkun l-avukata tieg u. U l-omm tal- niena, g all-merti tag ha, qalg etlu li hu stess inissel u jwelled l-ispirtu tal-verità evan elika 20. Jum fost l-o rajn, waqt li b devozzjoni kbira kien qieg ed jisma l-quddiesa ta l-appostli, inqara l-van elju fejn jing ad li Kristu bag at lid-dixxipli jippriedkaw, u tahom ukoll il-forma ta ajja evan elika li kellhom jg ixu, ji ifieri li ma jfittxux li jkollhom tag hom la deheb u lanqas fidda, la flus fi Ωiemhom u lanqas or a g al mat-triq, u lanqas ikollhom Ωew t ilbiesi, jew jilbsu l-qrieq, u lanqas ma j orru atar f idejhom (ara Mt 10,9-10). Meta l- abib tal-faqar ta l-appostli sama dan il-kliem fehmu u stampah f mo u, assu jimtela b fer li ma jitfissirx bil-kliem, u qal: Dan hu li nixtieq; g al dan jien imxennaq b qalbi kollha. Minnufih tajjar iω-ωarbun minn ri lejh, warrab il-bastun, se et ilkartiera u l-flus u kkuntenta ru u b tonka wa da; rema ç-çinturin u t aωωem b biçça abel. Minn dak il- in il quddiem il- erqa kollha ta qalbu kienet iççentrata fuq kif iqieg ed fil-prattika l-kliem li kien sama, u kif kellu jaddatta ru u b mod s i g ar-regola tal-qdusija mog tija lill-appostli Mill-kitbiet ta San Bonaventura

26 2. Minn dak il- in stess, imqanqal minn ispirazzjoni divina, ilbniedem ta Alla beda jimpenja ru u bis-s i biex jil aq il-perfezzjoni evan elika u jistieden lil kul add g all-penitenza. Kliemu ma kienx kliem fierag u lanqas ma kien kliem tad-da q, iωda kliem mimli bil-qawwa ta l-ispirtu s-santu. Kliemu kien jid ol fil-mudullun tal-qalb, u kien jimla bil-g a eb lil kull min jisimg u. F kull priedka li kien jag mel kien ixandar il-paçi, u lil dawk li kienu jisimg uh kien isellmilhom bil-kliem: Il-Mulej jag tikom is-sliem (Mt 10,12; Lq 10,5). Din it-tislima tg allimha b rivelazzjoni ming and il-mulej, kif xehed huwa stess aktar il quddiem. Ìara, g alhekk, li skond kliem il-profeta huwa wkoll imtela bl-ispirtu tal-profeti, u xandar is-sliem, ippriedka s-salvazzjoni, u bit-twissijiet g all- id li kien jag mel irnexxielu j abbeb mill- did f patt ta biberija vera lil afna nies li qabel, g ax ma kienux fi qbil ma Kristu, kienu l bog od mis-salvazzjoni. 3. B dan il-mod kienu afna dawk li bdew jag rfu l-verità tat-tag lim sempliçi tal-bniedem ta Alla u s-sinçerità ta ajtu. Xi r iel, imqanqlin mill-eωempju tieg u, bdew i ossuhom im e in g all- ajja ta penitenza u jing aqdu mieg u, u waslu li j allu kollox huma wkoll, libsu b alu, u bdew jg ixu kif kien jg ix hu. L-ewwel fosthom kien il-meqjum Bernardo li, bis-sehem li a fissej a tas-sema (ara Lhud 3,1), st aqqlu jkun l-iben il-kbir tal-missier qaddis, l-ewwel wie ed fiω-ωmien u l-ewwel wie ed ukoll fil-privile tal-qdusija. Wara li g araf b esperjenza tieg u stess il-qdusija tal-qaddej ta Kristu, fuq l-eωempju tieg u wasal biex maqdar id-dinja g al kollox, u talbu jag tih parir dwar kif g andu jqieg ed fil-prattika d-deçiωjoni li kien a. Meta sama dan, il-qaddej ta Alla ass qalbu timtela bil-fara ta l-ispirtu s-santu, g ax nissel l-ewwel iben, u qal: Parir b al dan g andna mmorru nfittxuh ming and Alla. Il-g ada filg odu, mas-seb, da lu fil-knisja ta San Nikola, u wara li talbu flimkien Fran isku, id-devot tat- Trinità, feta g al tliet darbiet il-ktieb tal-van eli u talab lil Alla jikkonferma l-fehma s i a ta Bernardo bix-xhieda ta tliet testi evan eliçi. X in fet u l-ktieb g all-ewwel darba g ajnejhom waqg u fuq dan il-kliem: Jekk trid tkun perfett mur, bieg kull ma g andek u ag tih lill-foqra (Mt 19,21). Meta fet u t-tieni darba, waqa ta t g ajnejh dan il-kliem: Tie du xejn mag kom g at-triq (Lq 9,3). U fl-a arnett: Jekk xi add irid ji i warajja, g andu jiç ad lilu nnifsu, jerfa salibu u jimxi warajja (Mt 16,24). Wara dan, ir-ra el qaddis qal: Din hi l- ajja u r-regola tag na, u ta dawk kollha li jixtiequ jissie bu mag na 21. Mur, mela, jekk trid tkun perfett (Mt 19,21), u ag mel dak li smajt. 4. M g addiex wisq Ωmien wara din il- rajja li l-istess Spirtu ma sejja x amest ir iel o ra, u wlied Fran isku saru sitta. It-tielet wie ed Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 25

27 kien il-qaddis fra Egidio, ra el mimli b Alla, u li t-tifkira tieg u jixirqilha tinωamm ajja. G ad li kien ra el sempliçi u bla skola, aktar il quddiem sar mag ruf afna g all-prattika tal-virtujiet erojçi tieg u, sewwa sew kif kien abbar minn qabel il-qaddej tal-mulej, u ie merfug g all-quççata l-aktar g olja tal-kontemplazzjoni. G al afna Ωmien twil Egidio ddedika ru u bla waqfien fil-mixi tieg u li jg ollih il fuq, u ta spiss kien jintilef f estasi f Alla. Dan rajtu jien ukoll b g ajnejja stess, u nista nixhed fiω-ωgur li hu kien jg ix, iva, fost il-bnedmin, imma aktar ajja ta an lu milli ta bniedem. 5. Kien ukoll f dak iω-ωmien li çertu qassis mill-belt ta Assisi, jismu Silvestro, ra el ta ajja tajba, kellu viωjoni mill-mulej li mhux ta min ja biha fis-skiet. Dment li kien i ares b g ajnejn ta bniedem lejn il-mod kif Fran isku u l-patrijiet tieg u kienu qed jg ixu, huwa nissel fih sentimenti ta stmerrija. IΩda arset lejh u Ωaritu l-grazzja tas-sema biex ma jsibx ru u fil-periklu min abba l- udizzju temerarju li kien qed jag mel dwarhom. Darba minnhom, waqt li kien rieqed, ra fil- olm li l-belt ta Assisi kienet imdawwra bi dragun kbir (Dan 14,22) li kien qed jhedded il- in kollu li se jeqred dawk l-in awi kollha g ax kien ta kobor li jg a bek. Ra, imbag ad, salib tad-deheb iereg minn fomm Fran isku: il-ponta tieg u kienet til aq is-sema, u d-dirg ajn, miftu a bera, b al donnhom kienu jil qu sat-trufijiet tad-dinja. Meta dak id-dragun, fa xi u jkexkxek t ares lejh, ra dak is-salib leqqien, arab u ma deherx aktar. Din il-viωjoni raha g al darba, tnejn, tlieta, u mbag ad fehem li din id-dehra kellha messa ej minn Alla, u irrakkonta kollox a a, a a, lill-bniedem ta Alla u lil utu. M g addiex wisq Ωmien wara dan li Silvestro 22 ma alliex id-dinja, u mexa fuq il-passi ta Ìesù b perseveranza hekk kbira li l- ajja tieg u fi dan l-ordni wettqet l-awtentiçità tal-viωjoni li kellu meta kien g adu fid-dinja. 6. Meta l-bniedem ta Alla sama b din il-viωjoni ma alliex li ji i mkaxkar mill-glorja fierg a tal-bnedmin, iωda waqt li g araf it-tjubija ta Alla fil-benefiççji li Hu jqassam, assu aktar im e e biex jikkumbatti l- aωen tal-g adu l-qadim, u jippriedka l-glorja tas-salib ta Kristu. Jum fost l-o rajn, waqt li kien f post solitarju jibki l-img oddi tieg u fl-imrar ta qalbu (IΩ 38,15), ass ru u timtela bil-fer ta l-ispirtu s-santu, u ie Ωgurat li dnubietu l-img oddija kienu ma fura g al kollox. Imbag ad intilef f estasi u da al kollu kemm hu f dija ta dawl tal-g a eb. Waqt li kien f dan l-istat ass l-orizzonti ta mo u jitwessg u, u seta jara b mod çar dak kollu li kien se jg addi ming alih u minn g ala wliedu fil- ejjieni. Meta g adda l-estasi mar lura dejn il-patrijiet u qalilhom: Ag mlu l-qalb, l-aktar g eωieω tieg i, u ifir u fil-mulej (Efes 6,10; Fil 3,1; 4,4). Issewdux qalbkom g ax intom ftit fil-g add, u lanqas ma g andkom g ax titbeωωg u min abba s-sempliçità tieg i jew tag kom. G ax kif il-mulej g o bu 26 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

28 jg arrafni f viωjoni kollha verità, Alla g ad ikattarna bil-bosta, u l-grazzja tal-barka tieg u tag mel li a na nikbru b afna modi. 7. Kien ukoll g al din il- abta li ra el twajjeb ie or da al fl-ordni, u hekk il-g add ta l-ulied imbierka tal-bniedem ta Alla sar sebg a. Ilmissier twajjeb, imbag ad, abar madwaru lil uliedu u qag ad jitkellem fit-tul mag hom dwar is-saltna ta Alla (Atti 1,3), it-tmaqdir tad-dinja, iç-ça da tar-rieda tag hom infushom u t-tg akkis tal- isem. Kellimhom ukoll dwar il- sieb li kellu li jibg athom fl-erbat irji at tad-dinja 23. G ax is-sempliçità sterili u fqajra tal-missier qaddis kienet welldet di a sebat ulied (ara 1 Sam 2,5), u xtaq li jwelled g al Kristu l-mulej lill-fidili kollha msej in biex jibku dnubiethom u jag mlu penitenza. Morru, qal il-missier elu lil uliedu, morru xandru l-paçi lill-bnedmin, ippriedkaw il-penitenza g allma fra tad-dnubiet (Mk 1,4; Lq 3,3). Óa jkollkom is-sabar fit-ti rib, ishru fit-talb, kunu m e in fix-xog ol, irωina fid-diskors tag kom, meqjusa fl-im ieba u rikonoxxenti g all- id li jag mlulkom, g ax g al dan kollu hemm im ejjija g alikom is-saltna ta dejjem. Huma, min-na a tag hom, mix utin g arkubbtejhom bl-umiltà kollha quddiem il-qaddej ta Alla, laqg u bil-fer ta l-ispirtu l-mandat ta l-ubbidjenza qaddisa. Wara dan, lil kull wie ed individwalment kien jg idlu: Óalli xortik f idejn il-mulej, u Hu jie u siebek (S 54,23). Kliem b al dan kien i obb jg id kull meta kien jibg at lil xi add mill-patrijiet tieg u b ubbidjenza. Fran isku kien jaf li hu ie mog ti b ala eωempju lill-o rajn, u g alhekk ried li l-ewwel jag mel u mbag ad jg allem (Atti 1,1). Hu, imbag ad, flimkien ma wie ed minn s abu, er ielha g al na a wa da, u s-sitta l-o ra qassamhom tnejn, tnejn f g amla ta salib. IΩda meta kien g adda ftit taω-ωmien, il-missier twajjeb xtaq b erqa kbira li jer a jara lillulied g eωieω tieg u. U billi hu stess ma setax isej ilhom lura, talab li dan ise permezz ta Dak li ji ma lill-imxerrdin ta IΩrael (S 146,2). U ara li, bla ma add sej ilhom u bla ma lanqas huma ma kienu jittamaw li dan se ji ri, wara ftit taω-ωmien, b g a eb kbir tag hom ilkoll, sabu ru hom flimkien mill- did. Hekk, bil-g ajnuna tat-tjieba ta Alla, se et ix-xewqa tieg u. Kien ukoll g al din il- abta li erbat ir iel mill-a jar ing aqdu mag hom, u hekk in-numru tal-imsie bin sar tnax. 8. Meta ra li, bil-mod il-mod, il-g add ta l-a wa kien qed jiωdied, ilqaddej ta Kristu, bi kliem sempliçi, kiteb g alih u g al utu forma ta ajja 24. Ried li tkun mibnija tajjeb fuq pedament sod: il- arsien ta l-evan elju mqaddes. Ûied ukoll xi direttivi o ra li dehrulu li huma me tie a biex l-a wa jg ixu flimkien l-istess g amla ta ajja. Xtaq b qalbu kollha li dak li kiteb hu jkun approvat mill-papa, u g alhekk iddeçieda li, flimkien ma l-a wa sempliçi li ng aqdu mieg u, imur g and is-sede Appostolika, u j alli lil Alla jmexxi Hu. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 27

29 U Alla, li kien qed i ares mill-g oli lejn ix-xewqa ta dan il-qaddej tieg u, biex iqawwi l-kura ta s abu li kienu mbeωωg a g all-a ar min abba s-sempliçità tag hom, bag atlu din il-viωjoni 25. Dehirlu li kien miexi fi triq li mal- enb tag ha kien hemm si ra g olja afna. Hu mar dejha, u minn ta tha qag ad i ares lejn il-quççata u jistag geb bil-g oli tag ha. Fid-daqqa u l- in ass b al qawwa ejja minn Alla tg ollih il fuq, hekk li seta jmiss il-quççata ta fuqnett, u b façilità kbira jilwiha lejn l-art. Il-bniedem ta Alla fehem sewwa li din il-viωjoni kienet profezija dwar dak li kien se ji ri: li s-sede Apostolika, bid-dinjità kollha tag ha, kienet se titbaxxa sa dejhom, u dan imlieh bil-fer ta l-ispirtu. G amel il-qalb, g alhekk, u farra lil s abu fil-mulej, u telaq flimkien mag hom g al g onq it-triq. 9. Meta ippreωenta ru u fil-kurja Rumana da luh quddiem il-papa, u Fran isku spjegalu x kienet il-fehma li wasslitu hemm, u bl-umiltà kollha, imma anke b insistenza qaddisa, talbu japprova r-regola ta ajja li kien kiteb. Il-Vigarju ta Kristu, is-sinjur Innoçenz III, ra el li tabil aqq kien mog ni bil-g erf u d-dehen, ammira g all-a ar is-safa u s-sempliçità f dan il-bniedem ta Alla, il-qawwa tal-fehma u l- e a tar-rieda qaddisa tieg u, u assu mi bud li japprova t-talbiet tieg u. B danakollu, ma riedx li japprova kif ieb u la aq dak li kien qed jitolbu l-fqajjar ta Kristu, g aliex xi Kardinali dehrilhom li din kienet xi a a dida, u wkoll iebsa afna g all-forzi tal-bniedem. Fost il-kardinali kien hemm is-sinjur Giovanni di San Paolo, l-isqof ta Sabina, ra el li tixraqlu kull qima, i obb kull a a qaddisa, u dejjem lest iwieωen il-foqra ta Kristu. Mimli bil- e a ta l-ispirtu s-santu, lill-papa u lil utu l-kardinali kellimhom hekk: Tabil aqq! dan il-fqajjar qed jitlob biss li ti i kkonfermata lilu l-forma ta ajja evan elika li kiteb. Kemm-il darba a na nirrifjutaw li nilqg u t-talba tieg u g ax inqisuha b ala xi a a stramba u iebsa ΩΩejjed, noqog du attenti li b dan il-g emil tag na ma nkunux qed noffendu l-van elu. G ax jekk xi add jg id li fil- arsien tal-perfezzjoni evan elika u fil-vot li wie ed jipprattikaha hemm xi a a dida jew li mhix ra jonevoli, jew impossibli li ti i m arsa, ikun ati ta dawg a kontra Kristu, l-awtur tal-van elu. Meta sama jing ad dan, is-suççessur ta Pietru l-appostlu dar lejn il-fqajjar ta Kristu, u qallu: Itlob lil Kristu, ibni, biex permezz tieg ek jurina r-rieda tieg u. Meta nsiru nafuha b çertezza akbar, a na nkunu nistg u naqtg ulek ix-xewqat qaddisa tieg ek aktar fiω-ωgur. 9a. Ûjieda mag mula wara 26 Meta ippreωenta ru u fil-kurja Rumana da luh quddiem il-papa li dik il- abta kien fil-palazz tal-lateran. Medhi fi sibijiet g olja li fuqhom kien 28 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

30 qed jimmedita, il-vigarju ta Kristu dak il- in inzerta kien qed jippassi a fil-post imsejja Il-Mirja. Billi ma kien jaf b xejn dwar il-qaddej ta Kristu, meta sabu ma wiççu abta u sabta, bag atu l barra b est ta tmaqdir. Fran isku, bl-umiltà kollha, are il barra. Il-lejl ta wara, iωda, Alla bag at lill-papa din il-viωjoni. Minn dejn ri lejh ra tikber palma li, bil-mod ilmod, saret si ra mill-isba. U waqt li l-vigarju ta Kristu qag ad itella u jniωωel x setg et tfisser dik il-viωjoni, dawl ej minn Alla ieg lu jifhem li dik il-palma kienet tiffigura lil dak ir-ra el fqajjar li l- urnata ta qabel kien keçça minn quddiemu. Il-g ada filg odu l-papa bag at lill-qaddejja tieg u jfittxu fil-belt lil dak il-fqajjar. Sabuh fl-isptar ta Sant Anton, qrib il-lateran, u b ordni tal-papa, bil-g a la aduh quddiemu. 10. Il-qaddej ta Alla li jista kollox, fada ru u kollu kemm hu filqawwa tat-talb. Bit-talb tieg u qala l-grazzja g alih innifsu li jkun jaf x g andu jg id bil-fomm, u g all-papa x g andu j oss f qalbu. Infatti, lill-papa rrakkontalu l-parabbola li iet su erita lilu minn Alla nnifsu. Il-parabbola kienet din: sultan g ani, kollu fer an, iωωewwe mara sabi a, iωda fqira. It-tfal li kellu minnha ar u jixb u lir-re, missierhom, u min abba f hekk ew mantnuti b ikel mill-mejda tieg u. Fran isku mbag ad ta t-tifsira tal-parobbola, u qal lill-papa: L-ulied u l-werrieta tas-sultan ta dejjem m g andhomx g ax jibωg u li se jmutu bil- u. Huma twieldu minn omm fqajra bil-qawwa ta l-ispirtu s-santu, u jixb u lil Kristu s-sultan; bil-qawwa ta l-ispirtu tal-faqar ji u mnissla fir-reli jon fqajra tag na. G ax tabil aqq! jekk is-sultan tas-sema jwieg ed is-saltna ta dejjem lil dawk li jimitawh (2 Pt 1,11; ara Mt 19,28ss), kemm aktar jipprovdi dawk il- wejje li Hu jag ti bla ma jag mel g aωla kemm littajbin u kemm lill- Ωiena (ara Mt 5,25). Il-Vigarju ta Kristu qag ad jisma b attenzjoni kbira l-parabbola u t-tifsira tag ha, mistag eb g all-a ar, u minn dak il- in ma kellu ebda dubju li f dak ir-ra el fqajjar kien tkellem Kristu nnifsu. ViΩjoni o ra li kellu dik il- abta kompliet sa itu fil-fehma tieg u, g ax fiha l-ispirtu ta Alla wrieh il-missjoni li Fran isku kien iddestinat g aliha. Hu stess irrakkonta kif fil- olm tieg u kien ra l-baωilika tal-lateran g oddha sejra ti arraf, u ra el fqajjar, qsajjar u ta min imaqdru, kien qed jirfidha bi spallejh biex ma j allihiex ti arraf. Dan hu tabil aqq dak, qal, li bilg emil u t-tag lim tieg u g ad jirfed il-knisja ta Kristu. Minn dakinhar il quddiem assu jimtela b qima kbira lejn ilqaddej ta Kristu, u kien lest li jilqa bil-qalb it-talbiet tieg u u sar i obbu b im abba speçjali. Tah kull ma talbu, u wieg edu li fil- ejjieni jag tih aktar ukoll. Approvalu r-regola, u tah il-mandat li jippriedka l-penitenza. Lill-a wa lajçi kollha li kienu jakkompanjawh ried li ting atalhom ukoll tonsura Ωg ira 27 biex huma wkoll ikunu jistg u jippriedkaw bil-libertà kollha l-kelma ta Alla (Lq 11,28). Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 29

31 30 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura Kapitlu erbg a Dwar il-progress ta l-ordni ta t it-tmexxija tieg u, u t-twettieq tar-regola 1. Mo u mistrie fuq il-grazzja ta Alla u l-awtorità tal-papa, b fiduçja kbira Fran isku er ielha lejn il-wied ta Spoleto, biex hemm jg ix u jg allem (ara Atti 1,1) l-evan elju ta Kristu. Huma u mexjin fit-triq qag ad jitkellem ma s abu dwar kif l-a jar i arsu bis-sinçerità kollha r-regola li kienu addnu, x g andhom jag mlu biex jimxu l quddiem f kull qdusija u ustizzja (Lq 1,75) quddiem Alla, u dwar kif g andhom jitqaddsu huma u jkunu ta eωempju g all-o rajn. Il-konversazzjoni tag hom adet fit-tul u l-jum kien wasal g attmiem. G ajjenin kif kienu wara mixja twila u m ew a g all-a ar, waqfu jistrie u f post imwarrab. Issa, billi hemm b ebda mod ma setg u jsibu xi a a ta l-ikel biex jitrejjqu, minnufih asbet fihom il-providenza ta Alla. Óin bla waqt deher ra el b obωa f idu, newwilha lill-foqra ta Kristu, u mbag ad add aktar ma rah b g ajnejh. U b alma add ma jaf mnejn ie, hekk ukoll add ma seta jg id fejn mar. Meta l-a wa foqra raw dan fehmu li, dment li jkunu fil-kumpanija ta dan il-bniedem ta Alla, Ωgur li ma kienet ser tonqoshom ebda g ajnuna mis-sema. U assewhom aktar imxebbg in b dak id-don tal- eneroωità ta Alla milli bl-ikel materjali li bih kienu taffew il- u. Barra dan, qalbhom tfawwar b fara ej minn Alla, adu deçiωjoni qawwija u impenjaw ru hom bis-s i li qatt ma kienu ser jer g u lura mill-weg da li g amlu li jg ixu l-faqar: la g ax ikollhom ibatu l- u u lanqas g ax ikollhom isofru xi ti rib ie or. 2. Meta, s a g all-a ar fil-fehma qaddisa tag hom, re g u lura lejn il-wied ta Spoleto, bdew jiddiskutu bejniethom jekk kellhomx jg ixu qalb in-nies, jew inkella jmorru jg ixu f postijiet solitarji 28. IΩda l-qaddej ta Kristu Fran isku la ried jafda fuq l-esperjenza tieg u u lanqas fuq dik ta s abu. G alhekk ing ata b erqa g at-talb bit-tama li jirnexxilu jsir jaf ir-rieda ta Alla dwar dan. Imdawwal minn rivelazzjoni ejja mis-sema g araf li l-mulej kien bag atu g al dan il-g an: biex jirba g al Kristu l-erwie li x-xitan kien qed jipprova ja taf. G aωel, g alhekk, li jipprova jg ix aktar g all-o rajn milli g alih innifsu biss, imqanqal mill-eωempju ta Dak li indenja ru u jmut Hu wa du g al kul add (ara1 Kor 5,15). 3. Il-bniedem ta Alla, flimkien ma s abu l-o ra, mar jg ammar f daqsxejn ta g arix abbandunat, qrib il-belt ta Assisi. Bdew jg ixu hemm skond ir-regola tal-faqar imqaddes: afna xog ol, nieqsin minn afna affarijiet, u jitrejjqu aktar bil- obω tad-dmug (S 79,6) milli bil-benna ta l-ikel tal- isem. Il- in kienu jg adduh mehdijin fit-talb lil Alla 29, imma aktar kienu mog tija g at-talb devot mentali milli g al dak tal-fomm: g ax kien g ad

32 ma kellhomx il-kotba litur içi li fuqhom ikantaw is-sig at kanoniçi. Minflok dawn il-kotba kellhom is-salib ta Kristu: lejh kienu j arsu lejl u nhar, mg allmin kif kienu mill-eωempju u l-kliem tal-missier li ma kienx jehda jkellimhom fuq is-salib ta Kristu. Meta imbag ad l-a wa talbuh jg allimhom jitolbu, qalilhom: Meta titolbu, g idu: Missierna li inti fis-smewwiet (Lq 11,2; Mt 6,9) u: Nadurawk, o Kristu, fil-knejjes kollha tieg ek li jinsabu fiddinja kollha, u nberkuk, g ax bis-salib imqaddes tieg ek fdejt id-dinja. Barra dan, g allimhom ukoll ifa ru lil Alla fil- lejjaq kollha u wkoll min abba fihom, juru qima speçjali lejn is-saçerdoti, u jemmnu biss i il-verità tal-fidi u jistqarruha bis-sempliçità kollha, hekk kif iωωommha u tg allimha il-knisja qaddisa ta Ruma. Huma kienu j arsu b mod s i it-tag lim li kien jag tihom il-missier qaddis u meta kienu jilm u, imqar mill-bog od, xi knisja jew xi salib, kollha kienu jinxte tu fl-art bl-umiltà kollha u jitolbu skond il-forma tat-talb li g allimhom hu. 4. FiΩ-Ωmien meta l-patrijiet kienu g adhom joqog du f dan il-post, darba minnhom, is-sibt, ir-ra el qaddis mar il-belt ta Assisi biex, kif kienet id-drawwa tieg u 30, il-óadd filg odu jipprietka fil-knisja kattidrali. Ta ra el devot lejn Alla li kien, kif kien jag mel dejjem, g adda l-lejl f g arix fil- nien tal-kanoniçi, jitlob lil Alla, bog od fil- isem minn uliedu. IΩda, ara, qrib nofs il-lejl, waqt li xi w ud mill-patrijiet kienu jistrie u u o rajn jishru fit-talb, karru tan-nar jarmi dija tal-g a eb da al mill-bieb u dar g al tliet darbiet mal-post fejn kienu. Fuq dan il-karru kien hemm globu jarmi d-dawl, qisu kien xi xemx, hekk li arrab id-dalma tal-lejl. Dawk li kienu g adhom jishru, meta raw dan, baqg u miblug in, u dawk li kienu rieqda qamu b biωa kbir fuqhom. Ilkoll assew li d-dija ta dak id-dawl dawwlitilhom qalbhom xejn anqas milli dawwlet il isimhom: g ax bissa a ta dak id-dawl tal-g a eb kull wie ed minnhom seta jara sewwa x kien hemm fil-kuxjenza ta l-ie or. Kull wie ed minnhom seta jara u jaqra qalb l-ie or u kollha kienu jaqblu fil-fehma li l-mulej kien urihom il-missier qaddis, il-bog od bil- isem imma preωenti fosthom bl-ispirtu (1 Kor 5,3), ittrasfigurat b mod soprannaturali mid-dawl tad-dija tas-sema u mill- u ie a ta nar is-sema fuq dak il-karru ta dawl u nar (2 Slat 2,11) biex jurihom biç-çar li huma, b ala veri Israeliti (Ìw 1,47), kellhom jimxu warajh. G ax tabil aqq hu, b al Elija ie or, kien mag Ωul minn Alla biex ikun karru u rikkieb (2 Slat 2,12) g al ir iel spiritwali. Dan g andna nemmnuh tassew: Hu, g at-talb ta Fran isku feta g ajnejn (Ìw 9,32) dawn in-nies sempliçi biex jaraw l-g e ubijiet ta Alla (Atti 2,11; Sir 18,5), b alma darba feta g ajnejn il-qaddej biex ikun jista jara l-g olja mimlija Ωwiemel u karrijiet tan-nar madwar il-profeta EliΩew (2 Slat 6,17). Meta l-qaddis mar lura dejn il-patrijiet tieg u beda jg arbel birreqqa s-sigrieti tal-kuxjenza tag hom, jag mlilhom il-qalb bis-sa a ta Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 31

33 dik il-viωjoni tal-g a eb, u jbassar afna wejje dwar l-ordni li kellhom ise u fil- ejjieni. Meta hu g arrafhom b afna wejje li mo il-bniedem bil- ila tieg u biss ma kien qatt jirnexxilu jsir jaf, il-patrijiet ikkonvinçew ru hom tabil aqq li l-ispirtu tal-mulej, fil-milja kollha tieg u, kien strie fuq il-qaddej tieg u Fran isku (IΩ 11,2), u g alhekk setg u, bl-akbar sigurtà, jimxu fuq it-tag lim u l- ajja tieg u. 5. Wara dawn il- rajjiet, Fran isku, ir-rag aj tal-mer la çkejkna (Lq 12,32), imnebba mill-grazzja ta Alla, a lit-tnax lejn Santa Marija tal- Porziuncola. Ix-xewqa tieg u kienet li l-ordni tal-minuri jikber u jimxi l quddiem ta t il- arsien ta Omm Alla, propju hemm fejn, g all-merti tag ha, kellu l-bidu tieg u. Kien ukoll f dan l-istess post li hu sar il- abbâr tal-van elu 31, u beda jdur l-ibliet u l-ir ula, u jxandar is-saltna ta Alla, mhux bil-kliem imlibbes bil-qawwa ta g erf il-bniedem, imma b dik ta l-ispirtu (Mt 9,35; 1 Kor 2,4.13; Lq 9,60). Dawk li kienu j arsu lejh kienu jarawh b allikieku kien bniedem ej minn dinja o ra: mo u u arstu kienu merfug a dejjem lejn is-sema, kien jag mel iltu biex ji bed lil kul add lejn il- wejje ta fuq. Minn dak iω-ωmien il quddiem, il-g alqa tad-dwieli ta Kristu bdiet tarmi frieg i jfeww u bi fwie et il-mulej, u jag mlu frott kotran kollu lewwa, ie u tjubija (ara Sir 24,16) 6. Im e a mill-predikazzjoni tieg u, kienu afna dawk li ntrabtu bil-li ijiet il- odda tal-penitenza skond il-forma li wera l-bniedem ta Alla. Il-qaddej ta Kristu qatag ha li jsejja din il-g amla ta ajja: L-Odni ta l-a wa tal-penitenza 32. Dan l-ordni jilqa fih lil kul add: membri tal-kleru u lajçi, xebbiet u uvintur u miωωew in ukoll, g ax it-triq tal-penitenza hi l-istess g al dawk kollha li jridu jmorru l- enna. Il-mirakli li saru minn xi w ud mill-imse bin fih huma prova tal-merti li g andu quddiem Alla. Kien hemm ukoll xi xebbiet li ikkonsagraw ru hom biex i arsu s-safa g al ajjithom kollha, fosthom Klara, ver ni g aωiωa afna g al Alla, l-ewwel pjanta çkejkna li rmiet il-fwie a b al warda safja tar-rebbieg a, u xerrdet dawl leqqieni b al kewkba ta dija tal-g a eb. Issa li qieg da fil-glorja tal- enna, il-knisja fuq l-art tag tiha l- ie li bil- aqq kollu jist oqqilha. Fi Kristu, Klara kienet il-bint tal-imqaddes missier, il-fqajjar Fran isku, u l-omm tal-povere Dame Kienu afna dawk li, mhux biss misjuqin minn devozzjoni, imma wkoll g ax im e in minn xewqa qaddisa li jiksbu l-perfezzjoni ta Kristu, maqdru kull frug a tad-dinja, u ddeçidew li jimxu fuq il-passi ta Fran isku. Il-g add tag hom kien jikber kuljum, u f qasir Ωmien xterrdu sat-trufijiet ta l-art (S 18,5). Infatti, il-faqar imqaddes, li huma kienu j orru mag hom b ala l- aωna wa danija tag hom, kien jag milhom dejjem lesti g al kull ubbidjenza, f sa ithom g ax-xog ol, u m ejjija biex jer ulha fief g all Mill-kitbiet ta San Bonaventura

34 g onq it-triq. Billi huma ma kellhom xejn minn ta din l-art, qalbhom ma kienet marbuta ma xejn, u ma kellhom ebda jiel ta biωa li sejrin jitilfu xi a a. Kull fejn ikunu kienu j ossuhom fiω-ωgur, ielsa minn kull ma seta i awwdilhom mo hom jew itellifhom. Mo hom kien kwiet, u b serenità kienu jistennew jisba il-jum ta l-g ada, çerti li, malli jid ol illejl, isibu wkoll fejn jistkennu. F afna n awi tad-dinja kellhom i arrbu l-insulti, b allikieku kienu nies ta min imaqdarhom u mhux mag rufa. IΩda l-im abba g all-evan elju ta Kristu g amlithom nies ta sabar hekk kbir li huma stess kienu jmorru jfittxu dawk il-postijiet fejn kienu jafu li se jkunu ppersegwitati f isimhom, waqt li ja arbu minn dawk fejn il-qdusija tag hom kienet mag rufa, u min abba f hekk setg u jgawdu l- ie u s- simpatija tan-nies. G ad li kienu nieqsin minn kollox, b danakollu kienu j ossuhom li kellhom id bil-kotra, g ax skond il-parir ta l-g aref, kienu jikkuntentaw bil-ftit daqslikieku kien afna (Sir 29,30). Meta darba xi patrijiet marru f artijiet fejn in-nies kien g ad ma g andhomx il-fidi, iltaqg u ma wie ed Saraçin li, imqanqal mill- niena, offrielhom xi flus biex ikunu jistg u jixtru x jieklu. Meta ra li, g ad li kienu nieqsin minn kollox, ma adux il-flus li ried jag tihom, baqa mistag eb g all-a ar. IΩda meta fl-a ar fehem li huma ma riedux li jkollhom flus tag hom g ax kienu g aωlu li jkunu foqra g all-im abba ta Alla, hu n ibed lejhom b im abba kbira u weg edhom ukoll li, sakemm ikun jista, jibda jie u sieb hu g al kull ma jkollhom bωonn (1 Slat 4,7). O prezzjoωità li m hawnx b alha tal-faqar li l-qawwa tieg u talg a eb waslet tbiddel il-qalb arxa u feroçi ta wie ed barrani f qalb kollha lewwa u niena! U kemm hu delitt ikrah u fa xi li nisrani jg affe ta t ri lejh awhra li tqum daqshekk (ara Mt 7, 6) u li Saraçin Ωammha f ie hekk g oli! 8. Dik il- abta Morico, reli juω, membru ta l-ordni tal-crociferi, kien fi sptar qrib Assisi, ibati minn marda kiefra g all-a ar. Kien ilha afna fuqu, u t-tobba kienu qatg uha li wasal f alq il-mewt. IΩda hu ddeçieda li jdur lejn il-bniedem ta Alla, u permezz ta messa ier bag at jg idlu biex jog bu jid ol g alih mal-mulej. Il-missier twajjeb laqa bil-qalb it-talba tieg u, u wara li talab g alih, a xi farkiet obω, billhom fiω-ωejt tal-lampier li kien jixg el quddiem il-ver ni Marija, u g amel minnhom speçi ta duwa. Bag athielu ma xi patrijiet, u qalilhom: Óudu din il-mediçina lil una Morico. Biha l-qawwa ta Kristu mhux biss ter a tag tih lura sa tu g al kollox, iωda wkoll tag mel minnu gwerrier qalbieni, u ssie bu g al dejjem ma l-eωerçtu tag na. Kif il-marid daq dik il-mediçina m ejjija g alih bi tnebbih mill-ispirtu s-santu, fieq minnufih. U qala ming and Alla tant sa a, fir-ru u fil- isem, li meta ftit wara da al fl-ordni ta dan ir-ra el qaddis, kien jilbes biss tonka wa da. Ta tha, g al afna Ωmien, kien jilbes qmis mag mula mix-xag ar, tmiss mal-la am, u kien jiekol biss ikel nej. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 33

35 G ex afna snin jiekol biss xejjex u frottijiet, ming ajr ma jduq la obω u lanqas inbid, u b danakollu baqa dejjem ra el f sa tu u ieles minn kull marda. 9. Aktar ma beda jg addi Ω-Ωmien, aktar bdew jikbru l-merti u l- virtujiet f dawn iç-çkejknin ta Kristu, u l-fwie a tal-fama tajba tag hom xterrdet ma kullimkien. G alhekk, afna nies minn kull parti tad-dinja bdew ejjin biex jaraw b g ajnejhom stess lill-missier qaddis. Fost dawn kien hemm wie ed li kien jinqala afna biex jikteb kanzunetti mondani, u billi l-imperatur kien inkurunah b ala poeta, sar mag ruf b ala r-re tal-versi. G amel il- sieb li jmur g and il-bniedem ta Alla li issa kien sar mag ruf minn kul add b ala wie ed li xejn ma kien jistma l- wejje taddinja. Iltaqa mieg u fir-ra al ta San Severino waqt li kien qed jippriedka f monasteru. U, ara, id il-mulej iet fuqu (Ezek 1,3), u f viωjoni ra lillistess Fran isku, il-predikatur tas-salib ta Kristu, immarkat minn Ωew t ixwabel ileqqu afna, imqieg din fuqu f g amla ta salib: wa da mir-ras sar-ri lejn u l-o ra tg addi minn fuq sidru u tmiss minn palma sa palma ta jdejh. Qabel hu qatt ma kien ra wiçç il-qaddej ta Kristu, imma dlonk g arfu meta ie muri lilu b miraklu hekk kbir. Dik il-viωjoni allietu bla kliem, u minnufih qatag ha li jg ix ajja a jar. Óass il-qawwa ta kelmet il-qaddis tinfidlu qalbu, b allikieku kienet xabla ta l-ispirtu. Maqdar g al kollox l-unuri li kien igawdi fid-dinja, u ssie eb mal-missier qaddis permezz tal-professjoni. Meta l-qaddis ra li kien ikkonverta tassew, u min-nuqqas ta ser an li toffri d-dinja kien g adda g all-paçi ta Kristu, ta l-isem ta Fra Pacifico. MaΩ-Ωmien Fra Pacifico mexa afna l quddiem f kull g emil ta qdusija u, qabel ma la aq Ministru Provinçjal fi Franza - kien hu l-ewwel wie ed li qeda hemmhekk dan l-uffiççju - immerita li jkollu viωjoni o ra. Din id-darba fuq bin Fran isku ra l-marka TAU, kbira, tilma b afna lwien, u Ωejnitlu wiççu bi sbu ija tal-g a eb. Ta min jg id li r-ra el qaddis kellu m abba u qima speçjali lejn dan is-simbolu. Spiss kien jirrikmandah meta kien ikun jitkellem, u jag mel b idejh l-istess marka fi tmiem l-ittri li kien jibg at, b allikieku l-ikbar xewqa tieg u kienet li jimmarka t-tau fuq bin dawk li jitniedu u jitbikkew, kif ig id il-profeta (Ezek 9,4), u bis-sinçerità kollha jduru lejn Kristu Ìesù Aktar ma beda jg addi Ω-Ωmien, aktar beda jikber il-g add talpatrijiet. Ir-rag aj imbag ad, kollu erqa beda jsej ilhom g all-kapitlu Ìenerali f Santa Marija tal-porziuncola 35. Kien jag mel dan biex lil kull wie ed mill-a wa jkun jista jag tih is-sehem ta l-ubbidjenza fl-art tal-faqar tag hom, skond il-qjies li ried Alla (Ìen 41,58; S 77,54). G ad li f dan ilpost kien jin ass in-nuqqas anke tal- wejje bωonjuωi, u xi drabi l-g add 34 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

36 tal-patrijiet kien jaqbeω il- amest elef, b danakollu, bil-g ajnuna tat-tjieba ta Alla, il-patrijiet dejjem kellhom ikel biωωejjed, kienu jgawdu s-sa a f isimhom, u qlubhom kienu mfawwra b fer spiritwali. G all-kapitli Provinçjali, iωda, Fran isku ma setax ikun preωenti bil- isem, imma kien jag mel minn kollox biex ikun preωenti permezz ta direttivi kollha e a, bit-talb bla jaqta u bil-barka tieg u. Xi drabi, però, ie li kien preωenti wkoll b mod li jidher, bis-sa a tal-qawwa ta Alla li tag mel wejje tal-g a eb. Waqt iç-çelebrazzjoni tal-kapitlu fil-belt ta Arles, fil- in li l-predikatur mag ruf Antonju, illum meqjum b ala Konfessur glorjuω ta Kristu, kien qieg ed jippriedka dwar il-kitba mdendla mas-salib, Ìesù NaΩΩarenu, Sultan tal-lhud (Ìw 19,19), wie ed millpatrijiet, Monaldo, reli juω ta ajja qaddisa, b allikieku mnebba minn ispirazzjoni divina, ares lejn il-bieb ta fejn kien qed isir il-kapitlu, u ra b g ajnejh lil Fran isku, merfug il fuq fl-arja, b idejh mifruxa f g amla ta salib, ibierek lill-patrijiet. U l-patrijiet kollha li kienu hemm assewhom mimlijin b fara spiritwali kbir u mhux tas-soltu, u dan kien g alihom sinjal çar li l-ispirtu kien qed jag tihom xhieda (Ìw 1,7) li l-missier qaddis kien tabil aqq preωenti fosthom. Aktar il quddiem, dan il-fatt ie mwettaq mhux biss minn sinjali li add ma seta jmerihom, iωda wkoll bix-xhieda minn barra li l-missier qaddis ta bi kliemu stess. G andna nemmnu tabil aqq li dik is-setg a ta Alla li jista kollox, li ippermettiet li l-qaddis Ambro ju jkun preωenti waqt id-difna ta l-isqof glorjuω Martinu biex bil-preωenza tieg u jag ti qima lil dak il-prelat twajjeb, riedet ukoll li l-qaddej tieg u Fran isku jkun preωenti waqt li l-veru abbar tieg u Antonju kien qed jippriedka, biex hekk jag ti xhieda li kien qed jg id ilverità, l-aktar dak li kien qed ixandar dwar is-salib ta Kristu, li Fran isku mhux biss kien i orr, imma wkoll jaqdi. 11. Issa li l-ordni kien kiber u nfirex afna, Fran isku kien qed ja seb biex il-forma ta ajja li kien kiteb u approvalu l-papa Innoçenz tkun imwettqa g al dejjem mis-suççessur tieg u, il-papa Onorju. Kien Alla nnifsu li b rivelazzjoni wissih biex jag mel dan. Deherlu li kien abar mill-art afna frak Ωg ir tal- obω, u hu kellu jqassamhom lill-g add kbir ta patrijiet im eww a li kienu madwaru. IΩda billi beda jibωa li dak il-frak hekk çkejken jaqag lu minn idejh, sama le en ej mis-sema jg idlu: Fran isku, ag mel minn dak il-frak ostja wa da, u ag tiha lil dawk li jridu jiekluha. Hekk g amel, u dawk li ma laqg ux iddon bil-qima jew inkella maqdruh, minnufih saru mag rufa g ax inksew bil- diem. Filg odu, imbag ad, ir-ra el qaddis irrakkonta din il-viωjoni lil s abu, u wera d-dispjaçir tieg u li ma g arafx x kienet it-tifsira ta dak kollu li ra. Il-g ada, iωda, huwa u jishar fit-talb, sama le en gej mill-g oli jg idlu: Fran isku, il-frak li rajt il-lejl li g adda huwa l-kliem tal-van elu, l-ostja hija r-regola, il- diem hu l- aωen. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 35

37 Billi t-testi me udin mill-evan elu kienu kotrana afna u r-regola twalet iωωejjed, Fran isku xtaq li jqassarha u ried jimxi fuq l-indikazzjonijiet li kien irçieva fil-viωjoni qabel jippreωenta r-regola g all-konferma 36. G alhekk, immexxi mill-ispirtu s-santu, flimkien ma tnejn minn s abu tela fuq il-muntanja, u hemmhekk sam obω u ilma, u g amel li r-regola tinkiteb skond dak li l-ispirtu s-santu kien jissu erilu waqt it-talb. Meta niωel minn fuq il-muntanja ta r-regola lill-vigarju tieg u biex jie u siebha hu. IΩda ara li, wara ftit jiem, il-vigarju qallu li kien tilifha bi traskura ni tieg u. G alhekk il-bniedem ta Alla warrab mill- did f post solitarju, u re a kiteb ir-regola kif kien kitibha l-ewwel darba, b allikieku l-kliem kien qed jie du minn fomm Alla nnifsu. Xewqtu iet maqtug a, g ax is-sinjur Papa Onorju wettaqlu r-regola fit-tmien sena tal-pontifikat tieg u. Biex iqanqal lill-patrijiet alli r-regola josservawha bil- e a kollha, kien i obb itennilhom li fiha ma kien hemm xejn li ie mill-isforzi tieg u, g ax hu riedha li tinkiteb hekk kif irrivelahielu Alla. U biex dan kollu ji i ikkonfermat b çerteza akbar mix-xhieda ta Alla stess, wara li kienu g addew biss ftit jiem, il-pjagi tal-mulej Ìesù ew stampati fuq ismu bis-saba ta Alla l- aj (Apk 7,2). L-istimmati kienu b al Bulla tar- Rag aj il-kbir, Kristu, biex b mod s i iwettaq ir-regola u juri l-approvazzjoni g all-awtur li kitibha. Dwar dan nitkellmu aktar il quddiem wara li nkunu tkellimna fuq il-virtujiet tieg u Mill-kitbiet ta San Bonaventura Kapitlu amsa Dwar il- ajja awstera li kien jg ix, u kif il- lejjaq kienu jfarr uh 1. Meta l-bniedem ta Alla, Fran isku, ra li afna o rajn, fuq l-eωempju tieg u, kienu qed i ossuhom imqanqlin biex b e a ta l-ispirtu j orru s-salib ta Kristu, hu stess assu jimtela bil-kura, b ala mexxej g aqli ta l-armata ta Kristu, biex jikseb il-palma tar-reb a bil-prattika erojka talvirtujiet. Biex jasal jg ix kliem l-appostlu: Dawk li huma ta Kristu sallbu isimhom bil- ibdiet u l-passjonijiet tieg u (Gal 5,24), u j orr f ismu stess l-armatura tas-salib, kien jg akkes il- ibdiet senswali ta ismu b dixxiplina hekk arxa, li bil-kemm kien jie u l-me tie biex jg ix f sa tu. Kien jg id li hu diffiçli li tissoddisfa l-bωonnijiet tal- isem bla ma ççedi g all- ibdiet baxxi tas-sensi. Meta kien i ossu tajjeb minn sa tu, g alhekk, rari afna u fuq qalbu kien jiekol ikel imsajjar. U meta, f xi okkaωjonijiet rari, kien jaççetta li jiekol dan, jew kien jitfa l-irmied fih, jew inkella j assarlu t-tog ma billi jifqg u bl-ilma. U x naqbad ng id g al dak li hu nbid jekk

38 bil-kemm, kemm kien jixrob l-ilma meta kien i ossu mejjet bil-g atx? Kien dejjem jara kif isib xi g amla dida ta ça da iebsa, u minn jum g all-ie or kien jara kif, bil-prattika, jag milha a jar. B al qisu kien g adu xi prinçipjant fit-triq tal-perfezzjoni, g ad li fil-fatt kien g oddu la aq il-quççata, er ilu jesperimenta mezzi odda biex bihom iraωωan sewwa x-xewqat diωordinati ta ismu. IΩda meta kien jo ro ixandar il-kelma ta l-evan elju kien jiekol mill-istess ikel li kien ikollhom dawk li jilqg uh g andhom, kif jg id l-istess Van elu (ara Lq 10,7). Meta kien jer a lura d-dar, imbag ad, kien isum b mod a rax u jibqa lura minn afna affarijiet; ikel jie u kemm, kemm jitrejjaq. Mieg u nnifsu, iva, kien a rax g all-a ar, iωda mbag ad, malproxxmu tieg u kien uman tg idx kemm. Ried li joqg od f kollox g al dak li jg id l-evan elju ta Kristu, u jkun ta eωempju u edifikazzjoni mhux biss fl-astinenza, imma ukoll fl-ikel li jie u. Aktar iva milli le, is-sodda li fuqha kien iserra ismu g ajjien kienet tkun il-qieg a ta l-art, u spiss kien jorqod bilqieg da, b xi biçça ebla jew g uda ta t rasu b ala m adda. Kien jilbes biss tonka wa da fqira, u hekk kien jaqdi lill-mulej fil-ksie u fil-g era (2 Kor 11,27). 2. Darba xi add staqsieh kif kien jirnexxilu jilqa l-bard kiefer taxxitwa b dak l-ilbies hekk irqiq li kien jilbes, u kollu e a ta l-ispirtu, wie eb: Kemm-il darba qalbna tkun imkebbsa b xewqa erqana g assema pajjiωna, il-kes a ta barra nissaportuha façilment. L-ilbies fin u artab ma kienx jista g alih, iωda dak roωω kien i obbu, g ax kien jg id li Ìwanni l-battista kien imfa ar minn Alla nnifsu proprju min abba f hekk (ara Mt 11,8; Lq 7,25). Meta xi add kien jag tih xi tonka li f g ajnejh kienet tidher ratba u fina, kien i it mag ha minn ewwa biççiet tal- bula, g ax kien jg id: Skond il-kelma tal-verità wie ed g andu jfittex lil dawk li jilbsu lbies fin mhux fil-g arajjex tal-foqra, imma fil-palazzi tas-slaten (ara Mt 11,8). Hu tg allem mill-esperjenza tieg u stess li x-xjaten jitbeωωg u millilbies a rax u rozz, imma jit ajjru afna biex jittantaw meta jsibu l-artab u li jog ob. Lejla wa da, kontra d-drawwa tieg u, mar jistrie fuq im adda tar-rix, g ax dik il- abta kellu rasu u kellu g ajnejh ju g uh 37. Id-demonju, iωda, da al fiha u beda jitturmentah b afna modi, biex hekk itellfu milli jkun jista jg addi l-lejl fit-talb. Malli seba sejja lil sie bu u talbu biex jie u dik l-im adda bid-demonju li kien fiha u jarmiha l bog od minn çelltu. IΩda dan sie bu bil-kemm la aq rifes barra l-kamra li ma bediex i oss il-forzi ta ismu j alluh, u baqa hemm bla sa a, g ax lanqas biss ma fela jit arrek. Re a a sa tu u ie f tieg u meta sama le en il-missier qaddis isejja lu: g ax Fran isku kien ra fl-ispirtu kull ma kien ralu, u mill- did a lura l-forzi ta qalbu u ta ismu u rega beda b mod s i. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 37

39 3. B al g assies fuq it-torri tal-g assa (IΩ 21,8), Fran isku kien iebes f dik li hi dixxiplina mieg u nnifsu, u b attenzjoni kbira kien i ares is-safa ta ismu u ta ru u. G alhekk, fil-bidu tal-konverωjoni tieg u, fil-jiem kies in tax-xitwa, mhux l-ewwel darba li ntafa f xi kanal mimli bl-ilma n azzat kemm biex jirnexxilu jraωωan il-g adu ta o daru, kif ukoll biex iωomm nadifa l-libsa tas-safa, ielsa min-nar tal-passjonijiet. Kien jg id li l-bniedem spiritwali jsibha wisq aktar façli jissaporti l-kes a tal- isem, kbira kemm hi kbira, milli j oss, imqar g al ftit, is-s ana tal- ibdiet mhux xierqa fl-ispirtu tieg u. 4. Meta darba kien fl-eremita ta Sarteano 38, waqt li kien qed jitlob f çelltu matul il-lejl, sama il-g adu qadim isejja lu g al tliet darbiet: Fran isku, Fran isku, Fran isku! Meta wie bu u staqsieh x ried, a ming andu din ir-risposta qarrieqa: Ma hawnx fid-dinja midneb li, jekk jikkonverti, Alla ma juri x niena. IΩda min joqtol lilu nnifsu bil-penitenza arxa li jag mel ma jsibx niena g all-eternità kollha. Minnufih, il-bniedem ta Alla, imnebbah minn rivelazzjoni divina, g araf il-qerq ta l-g adu li kien qed jara kif jag mel biex mill- did jer a jwaqqg u fil-bruda, u l-fatt li ara wara wera dan biç-çar. Óass taqbad o fih tentazzjoni tal- isem qawwija g all-a ar, tentazzjoni li kienet imreww a min-nifs ta dak li jqabbad il- amar (Ìob 41,13). Meta l- abib tal-kastità assha ejja ne a l-ilbies minn fuqu u beda jissawwat b abel o xon, u jg id: Hemm int, ija l- mar! Hekk jixraqlek min jittrattak u jsawwtek. It-tonka qeg da biex taqdi lir-reli jon, u hija s-si ill tal-qdusija; min hu Ωieni ma g andu ebda jedd li jisraqha. Jekk int trid tie u dik it-triq, aqbad u itlaq! Fid-daqqa u l- in, imqanqal minn e a tal-g a eb ta l-ispirtu, feta il-bieb ta çelltu, are fil- nien u, g eri kif kien, g addas dak il- isem çkejken fil-borra. Beda, imbag ad, jimla jdejh bil-borra u fforma seba figuri. Qieg edhom quddiemu u kellem hekk lil ismu: Ara, din il-kbira hija l-mara tieg ek, dawn l-erbg a huma l-ulied: tnejn subien u tnejn bniet. It-tnejn l-o ra huma l-qaddejja, ra el u mara, li Ωgur ikollok bzonnhom biex jaqduk fiddar. Óaffef, mela, u qis li tlibbishom ilkoll g ax qed imutu bil-bard. IΩda jekk tara li dax-xog ol kollu hu wisq g alik g ax ikiddek, hu sieb li taqdi biss Sid wie ed bl-akbar erqa!. Wara dan, il-g adu telaq mirbu, u r-ra el qaddis mar lura lejn çelltu rebbie : g ax waqt li biex jag mel penitenza ismu n azza minn barra, il- e a ta l-ispirtu rnexxielha titfi g al kollox in-nar tal-passjonijiet, hekk li minn dakinhar il quddiem ftit li xejn ass tentazzjonijiet ta din ix-xorta. Wie ed mill-patrijiet li dak il- in kien medhi fit-talb, ra ji ri dan kollu fid-dawl fiddien li l-qamar kien qed jag ti fil-mixja tieg u. Meta l-bniedem ta Alla sar jaf b dan, irrakkontalu kollox dwar kif rat it-tentazzjoni, imma ikkmandah li sakemm hu, Fran isku, ikun g adu aj ma jg id xejn lil add dwar dak li ra Mill-kitbiet ta San Bonaventura

40 5. Fran isku kien jg allem li mhux biss il-passjonijiet tal- isem kellhom ikunu mortifikati u t-tqanqil imraωωan, imma s-sensi l-o ra wkoll je tie li jkunu mg assa sew, g ax hu minnhom li l-mewt tid ol fir-ru. Kien jikkmanda, g alhekk, li l-familjarità man-nisa kif ukoll il- ars u t- tpaçpiç mag hom ji u ma ruba: g ax g al afna dawn huma okkaωjoni ta rovina. Kien i obb jg id li permezz ta dawn l-affarijiet spiss ji ri li l- ispirti dg ajfa jinkisru, u l-qawwija jiddg ajjfu. Tne i l-kaω ta xi add li jkun tabil aqq s i fil-virtù, g al min jag milha man-nisa hu diffiçli li ma jitni isx mill-kuntatt mag hom daqskemm hu façli, kif tg id l-iskrittura, li wie ed jg addi min-nar u ma ja raqx il-pali ta saqajh (Prov 6,28). Inkwantu g alih innifsu, hu hekk warrab g ajnejh biex ma jarawx frug at b al dawn (S 118,37) li, kif darba stqarr ma wie ed minn s abu, ma kien jaf kwaωi ebda mara minn wiççha. Kien tal-fehma li ma kienitx a a bla periklu li t alli l-fantasija tixrob is-sura u l-forma tag hom, g ax dan jista jkebbes malajr il- amar tal- isem, imqar jekk ikun g oddu ntefa g al kollox, jew itebba s-safa tal-qalb. Kien jg id ukoll li l-konversazzjoni man-nisa kienet a a fierg a, lief biss meta wie ed ikollu jqararhom jew, bi kliem qasir afna, jag tihom pariri li jiswewlhom g as-salvazzjoni ta ru hom; dan, imbag ad, jag mluh dejjem bil-prudenza, kif inhu xieraq. Dwar xiex g andu reli juω joqg od jitkellem man-nisa, kien jg id, lief fil-kaω li xi mara titolbu b devozzjoni l-penitenza, jew xi pariri biex tg ix ajja a jar? Meta wie ed i oss ru u afna fiω-ωgur joqg od anqas attent g all-g adu tieg u, u x-xitan meta jirnexxilu jaqbad lil xi add imqar b xag ra malajr i axxinha u jag milha travu. 6. Il-g aωω hu fossa tal- sibijiet Ωiena kollha, kien jg id, u g alhekk ta min ja arbu g al kollox. Bl-eΩempju tieg u, imbag ad, kien juri kif il- isem li jirvella u li fl-istess in hu g aωωien g andu ji i mraωωan b dixxiplina li ma taqtax u b xog ol li jkun ta siwi. G alhekk lil ismu kien isejja lu ija l- mar, g ax kien tal-fehma li g andu joqg od g ax-xog ol iebes, jie u s-swat ta spiss, u jitrejjaq b ikel mill-ag ar. Jekk kien jara lil xi add jitg aωωen u mbag ad er ilu jdur l hawn u l hemm, u b wiççu tost jiekol minn fuq dahar addie or, lil dan kien ilaqqmu ija d-dubbiena, g ax barra li hu ma jag mel xejn ta fejda, i amme l-g emejjel tajba ta l-o rajn, u jirrendi ru u bniedem li ma jiswa g al xejn u mistkerrah minn kul add. Kien g alhekk li darba qal: Irrid li l-patrijiet tieg i ja dmu u jkunu bieωla, biex ma ji rix li jin lew fil-g aωω, u er ilhom imbag ad ji errew, itaqtqu b ilsienhom u jixxennqu g all- wejje Ωiena. Lill-patrijiet kien iridhom ukoll josservaw is-silenzju kif jirrikmanda l-evan elju, ji ifieri li f kull çirkustanza ja arbu, bil-g aqal kollu, kull kelma fierg a, g ax f jum il- aqq ikunu jridu jag tu kont tag ha (Mt 12,36). Meta kien isib lil xi add minn utu mog ti g at-tpaçpiç fierag kien içanfru bl-a rax. Fran isku Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 39

41 kien jg id li s-skiet meqjus i ares is-safa tal-qalb u hu virtù mhix Ωg ira, g ax kif jing ad: il-mewt u l- ajja huma fis-setg a ta l-ilsien (Prov 18,21); l-ilsien mifhum hawn mhux tant b ala organu li jtieg em daqskemm b ala wie ed li jitkellem. 7. IΩda ta min jg id li, g ad li Fran isku kien isus wara l-patrijiet biex jg ixu ajja ta awsterità, b danakollu ma kienet tog bu xejn dik il- ruxija mneωωg a minn sentimenti ta niena (ara Kol 3,2), u mhux im awwra bil-mel tal-g aqal. Meta darba, bil-lejl, wie ed mill-patrijiet 39, mifni minn u klubi min abba s-sawm a rax li kien isum, ma seta b ebda mod isib mistrie, u r-rag aj it-tajjeb sar jaf li wa da min-ng a tieg u kienet fil-periklu, sejja lil dak il-patri, qieg edlu l- obω quddiemu u, biex ma j alli x ji i meg lub mill-mist ija, hu stess beda jiekol l-ewwel, waqt li bil- lewwa kollha stiednu biex jiekol. Dak il-patri g eleb il-mist ija, u kollu fer an beda jiekol. Bil-g emil umli u g aqli tieg u, ir-rag aj elsu mill-gwaj tal- isem u tah eωempju mhux Ωg ir ta edifikazzjoni. Il-g ada filg odu, imbag ad, il-bniedem ta Alla sejja flimkien il-patrijiet u rrakkontalhom x kien ara matul il-lejl. IΩda tahom ukoll din it-twissija f waqtha: L-a wa, minn dan li ara udu b ala eωempju l-karità, mhux l-ikel. G allimhom ukoll kif g andhom jimxu wara l- prudenza b ala l-gwida tal-virtujiet: mhux dik il-prudenza li jirrikmanda l- isem, imma dik li Kristu g allem bil- ajja l-aktar qaddisa tieg u, g ax dik hi Ωgur mudell tal-perfezzjoni. 8. Imdawwar kif inhu mid-dg ufija tal- isem, il-bniedem qajla jirnexxilu jimxi wara l-óaruf bla tebg a msallab ming ajr ma jit amme b xi mod jew ie or. G alhekk Fran isku kien jis aq u jg id li dawk li jixtiequ jaslu g all-perfezzjoni je tie ilhom jitnaddfu kuljum fix-xmara tad-dmug. G ad li hu kien di a rnexxielu jikseb safa tal-g a eb kemm f ismu kif ukoll f ru u, b danakollu ma kienx jibqa lura milli jnaddaf il-g ajnejn ta ru u bil- afna dmug li kien ixerred, bla ma jag ti kas tal- sara li kienu qed i arrbu l-g ajnejn ta ismu. Fil-fatt ara li min abba dan il-biki bla jaqta g ajnejh mardu serjament, u meta t-tabib ipprova jipperswadih biex iraωωan il-biki tieg u, g ax inkella kien ser jitlef g al kollox id-dawl ta g ajnejh, ir-ra el qaddis wie bu hekk: O tabib ija: min abba l-vista li g andna kemm a na u kemm id-dubbien, b ebda mod ma g andna nbieg edu minna, imqar g al ftit, id-dawl ta dejjem li ji i jωurna. Id-don tal-vista l-ispirtu ma rçevihx b vanta g all- isem, imma l- isem irçevih b risq l-ispirtu. Tabil aqq! aktar kien jippreferi li jitlef id-dawl ta g ajnejh milli jo noq id-devozzjoni ta l-ispirtu billi jwaqqaf il-biki: id-dmug inaddaf il-g ajnejn tal-qalb, u jag milhom kapaçi li jaraw l Alla Mill-kitbiet ta San Bonaventura

42 9. Meta t-tobba tawh il-parir li jag mel il-kura ta g ajnejh biex jin araqlu l-la am aωin 40, u l-patrijiet g amlu minn kollox biex jipperswaduh alli jaççetta, bl-umiltà kollha l-bniedem ta Alla qabel li jsirlu dan, g ax ra li din l-operazzjoni kienet se tkunlu ta id, u fl-istess in kienet se ieg lu jsofri. Sejj u lill-kirurgu, u meta ie da al fin-nar l-istrument li bih kien se joperah f g ajnejh. Il-qaddej ta Kristu beda jfarra lil ismu li di a kien beda jitkexkex bil-biωa, u lin-nar kellmu b allikieku kien xi abib, u qallu: O ija n-nar: aktar mill- lejjaq l-o ra li huma ta min jixtieqhom min abba s-sbu ija tag hom, lilek dak li hu l-aktar G oli alqek qawwi, sbejja u utli g all-a ar. F din is-sieg a, nitolbok, kun twajjeb mieg i, kun lejju. Nitlob lis-sinjur il-kbir li alqek biex itaffi g alija l- ruq tieg ek. Hekk ta raq bil- lewwa, u jien jirnexxili nissaporti. Meta temm din it-talba, g amel is-sinjal tas-salib fuq l-istrument li di a kien sar jikwi sew, u bla biωa ta xejn qag ad jistenna. Il- adid g odos b tisfira fil-la am teneru, u l- ruq bil-kawterju minn widnej la aq sa fuq g ajnejh. Kemm tassew kien a rax l-u ig li ikkawωatlu din l-operazzjoni, iddikjarah il-qaddis stess meta qal lil utu l-patrijiet: Fa ru lill-aktar G oli u emmnuni meta ng idilkom li la assejt il- ruq tan-nar u lanqas ebda w ig ie or f ismi. Dar fuq it-tabib, u qallu: Jekk il-la am g adu ma sarx sewwa, er a da al mill- did!. It-tabib, ra el ta esperjenza f dan il-qasam, ammira g all-a ar dik il-qawwa hekk kbira ta l-ispirtu f isem daqstant dg ajjef, u qal: O patrijiet: ng idilkom li llum rajt wejje tal-g a eb (ara Lq 5,26). Filfehma tieg u dan kien miraklu mis-sema. Tabil aqq! Fran isku irnexxielu jikseb purità hekk kbira li ismu u l-ispirtu tieg u kienu f armonija tal-g a eb bejniethom, u l-ispirtu kien f g aqda s i a ma Alla. Bir-rieda ta Alla ara li l- lejqa, hija u toqg od g al Dak li g amilha, b mod tal-g a eb toqg od ukoll g ar-rieda u l- kmand ta dan il-qaddis. 10. Meta l-qaddej ta Alla kien fl-eremita ta Sant Urbano kien itturmentat minn marda serja afna; ass il-forzi ta ismu j allu u talabhom ftit inbid. Meta qalulu li ma setg ux jaqtg ulu xewqtu, g ax lanqas qatra wa da ma kellhom, ikkmanda li j ibulu l-ilma, bierku bis-sinjal tas-salib u, ara, dak li qabel kien biss ilma pur, issa sar inbid mill-ifjen. Hekk, is-safa tal-qaddis qala dak li l-faqar tal-post ma setax joffrilu. Meta daq dak l-inbid malajr ie f tieg u, u a sa tu f kemm ilni ng idlek. Bidla mirakoluωa u fejqan mirakoluω: Ωew g e ubijiet li biddlu kemm ix-xarba kif ukoll lil min xorobha. Dawn kienu Ωew modi li bihom ing atat xhieda ta kemm Fran isku kien neωa g al kollox mill-bniedem il-qadim, u libes il- did (Kol 3,9-10). Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 41

43 11. IΩda mhux biss il- lejqa kienet taqdi lill-qaddej ta Alla ma l- içken sinjal: il-providenza tal-óallieq ukoll kienet dejjem lesta li taqtag lu xewqtu. Darba minnhom, mifni kif kien mill- afna xorta ta mard li kellu fuqu, xtaq li jisma xi ftit muωika elwa biex l-ispirtu tieg u jithenna 41. Billi dil- a a ma dehritx li tkun xierqa li ssir b g emil ilbnedmin, ew l-an li biex lil dan ir-ra el qaddis jaqtg ulu xewqtu. Lejla wa da, waqt li kien jishar u jimmedita fuq il-mulej, fid-daqqa u l- in sama vjolin idoqq armonija mill-isba u melodija ta lewwa li tg axxqek. Ma deher add, imma malajr wie ed seta jinduna li d-daqqaq kien jippassi a l hawn u l hemm, g ax il- oss beda jvarja hu u g addej min-na a g all-o ra. Merfug lejn Alla bl-ispirtu tieg u, tant daq dik il- lewwa tad-daqq li sama li assu qieg ed f dinja o ra. Din il- rajja ma arbitilhomx lil dawk il-patrijiet li kienu mid la tieg u, g ax kemm-il darba kienu raw b g ajnejhom sinjali li l-mulej ta spiss kien ji i jωuru, u kien jag tih fara hekk kotran li qajla kien jirnexxilu jωommu mo bi g al kollox. 12. Darb o ra, meta l-bniedem ta Alla kien qed jivvja a flimkien ma sie bu bejn il-lombardija u l-marca Trevisana, x in waslu dejn ixxmara Po la qithom id-dalma tal-lejl 42. Issa billi t-triq kienet perikoluωa g all-a ar min abba d-dlam u x-xmara u l-g adajjar kienu kollha tajn, is-sie eb li kien mieg u talab hekk lir-ra el qaddis: Itlob, missier, li ni u me lusa mill-perikli li ejjin fuqna. B fiduçja kbira, il-bniedem ta Alla wie bu: Alla g andu s-setg a (Lq 3,8), jekk fil- lewwa tieg u jog o bu hekk, li jkeççi s-swied tad-dlamijiet u jag tina l- id tad-dawl. Bil-kemm la aq temm il-kelma li s-setg ani ma bag atilhomx dawl mis-sema li ferrex madwarhom dija tal-g a eb. U waqt li fl-in awi l-o ra kien dlam taqtg u b sikkina, huma mhux biss setg u jaraw çar ittriq mnejn kellhom jg addu, iωda wkoll afna affarijiet o ra madwarhom. Id-dawl mexxihom fid-direzzjoni li xtaqu, u l-ispirtu tag hom imtela bilfara. Komplew triqthom, u huma u sejrin ma hedewx ikantaw innijiet u jg annu g ana ta tif ir lill-mulej sakemm, wara vja twil, waslu qawwijin u s a fil-post fejn kienu sejrin joqog du. A seb u g arbel sewwa g al liema purità tal-g a eb wasal dan ir-ra el, u x virtu kien kiseb. G al sinjal li g amel, in-nar taffa l- ruxija tal- ruq, l-ilma biddel it-tog ma, l-an li farr uh bil-melodiji tag hom, u d-dawl divin kien gwida li mexxieh. Dan kollu hu prova çara li l-magna tad-dinja kienet taqdi s-sensi mqaddsa ta dan ir-ra el qaddis Mill-kitbiet ta San Bonaventura

44 Kapitlu sitta Dwar l-umiltà u l-ubbidjenza tieg u, u kif Alla kien jaqtag lu mqar l-içken xewqa tieg u 1. L-umiltà, il-g assiesa u t-tiωjin tal-virtujiet kollha, lil dan il-bniedem ta Alla fawwritu b kull kotra ta id. Fil-fehma tieg u hu ma kienx g ajr ra el midneb, g ad li fil-fatt kien mera u dawl leqqien ta kull qdusija fil-g amliet kollha tag ha. Ta perit g aqli li kien, ried jibni lilu nnifsu fuq il-pedament ta l-umiltà (ara 1 Kor 3,10), kif kien tg allem minn Kristu. Kien jg id li l-iben ta Alla, mill-g oli ta dan il-missier, niωel sa dejna fil-miωerja tag na biex, b ala Mulej u G alliem (Ìw 13,14) jg allimna l-umiltà kemm bl-eωempju kif ukoll bil-kelma tieg u. B ala dixxiplu ta Kristu, g alhekk, kien jag mel minn kollox biex jiççekken f g ajnejh stess u f g ajnejn l-o rajn. Kliem il-mulej kien dejjem f mo u: Dak li f g ajnejn il-bnedmin hu kbir, hu mistkerrah quddiem Alla (Lq 16,15). Spiss kien jg id dan il kliem: Il-bniedem jiswa daqskemm jiswa quddiem Alla, u mhux aktar (Twissija 19). G aldaqstant, kien g alih blug a li jitg olla fl-istima tan-nies taddinja, u waqt li kien i ossu ieni bl-insulti, kien jitnikket meta jfa ruh. Aktar kien jie u gost jisma min imaqdru milli min ifa ru: kien konvint li l- insult iwassal g all-bidla g all-a jar, waqt li l-fta ir jimbotta lejn il-waqg a. Meta n-nies kienu jfa ru l-merti u l-qdusija tieg u, kien jikkmanda lil xi add mill-patrijiet biex jg ajjat kemm jifla f widnejh kliem li jumiljah u jimmortifikah. Meta dak il-patri, g ad li kontra qalbu, kien ig idlu kliem b al: Int minn ta wara l-muntanji, merçenarju, ra el li ma jaf xejn u ma jiswa g al xejn, b qalb fer ana u wiçç da kan kien iwiegbu: Il-Mulej ibierkek, ibni l-aktar g aωiω, g ax int tabil aqq qed tg id is-sewwa. Kliem b al dan jixraqlu jisma iben Pietro di Bernardone Biex jag mel lilu nnifsu o ett ta tmaqdir quddiem l-o rajn, ma kienx ja sibha darbtejn biex, waqt li jeg leb il-mist ija, meta kien ikun jippriedka lin-nies kien jurihom id-difetti tieg u. Ìara darba li meta kien marid b marda tassew gravi, biex ikun jista jer a jie u sa tu naqqas xi ftit mill- ruxija tas-sawm li kien qed jag mel. Meta b xi mod assu li kien ie f tieg u, dan ir-ra el li kien tassew imaqdar lilu nnifsu, çanfar lil ismu b dan il-kliem: Mhix a a sewwa li n-nies iωommuni b ala bniedem li jsum u jiçça ad u jien bil-mo bi niekol il-la am. Im e e minn spirtu ta umiltà qaddisa qam, abar in-nies filpjazza tal-belt ta Assisi u bis-sollennità kollha da al flimkien mal-patrijiet li ab mieg u fil-knisja kattidrali. B abel marbut ma g onqu u mneωωa minn wejj u g ajr biss il-qalziet ta ta t, ieg elhom ikaxkruh, hemm quddiem kul add, sa dejn il- ebla li fuqha is-soltu kienu jqieg edu lill- Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 43

45 atja li jkunu se jinag taw xi kastig. G ad li ismu kollu kien jirtog od bid-deni qawwi li kellu fuqu, kien i ossu bla sa a u kien bard ixoqq ilg adam, tela fuq dik il- ebla u pprietka lin-nies b e a kbira. Lil dawk li kienu qed jisimg uh qalilhom li m g andhomx jg odduh b allikieku kien xi ra el spiritwali, imma aktar imisshom jiddisprezzawh b ala wie ed mog ti g all-pjaçiri, u Ωaqqieq g all-a ar. Dawk kollha li kienu mi bura hemm, meta raw dik ix-xena hekk impressjonanti, stag bu mhux ftit, g ax huma kienu jafu bejn tajjeb li hu kien jg ix ajja tassew iebsa. Óassew qalbhom ting afas bis-sog ba, iωda qalu çar u tond li l-umiltà tieg u kienet aktar ta min jammiraha milli ta min jimitaha. G ad li jidher li din il- rajja, aktar milli eωempju, kienet sinjal li jixba lil dak tal-profeta (IΩ 20,3), b danakollu kienet lezzjoni dwar l-umiltà perfetta. Biha d-dixxiplu ta Kristu jitg allem kif g andu jmaqdar l-elo ju w it-tif ir li jg addu, jg akkes il- ibda li jintefa bih innifsu u l-arroganza li ieg elu jidher, u jag raf jo odha bis-s i kontra l-gideb qarrieq tal-wiçç b ie or. 3. Fran isku spiss kien jag mel esti b al dawn biex hekk, waqt li minn barra jidher b al arra mkissra (S 30,13), minn ewwa jkollu l-ispirtu tal-qdusija. Id-doni li l-mulej g anih bihom kien jag mel iltu kollha biex iωommhom mo bija fil-qalba ta qalbu; ma riedx jesponihom g attif ir biex ma jkunulux okkaωjoni ta telfien. Meta afna kienu jfa ruh, kien jg id kliem b al dan: Jien g ad jista jkolli t-tfal, subien u bniet. Tfa runix b allikieku jien kont fiω-ωgur. Óadd ma g andu ji i mfa ar dment li t-tmiem tieg u jkun g adu inçert. Kliem b al dan kien jg id lil min ifa ru, imma lilu nnifsu kien jg id: Likieku l-aktar G oli ta lil xi alliel doni hekk kbar b al ma ta lilek, o Fran isku, hu kien ikun aktar rikonoxxenti minnek. U lill-patrijiet kien i obb jg idilhom: Óadd ma g andu g alfejn jilludi ru u bi fta ir fierag dwar wejje li midneb ukoll kapaçi jag mel. Tabil aqq! midneb jista ukoll isum, jitlob, jibki u jg akkes lil ismu. Óa a wa da biss ma jistax jag mel: li jkun fidil lejn il-mulej. B dan biss, mela, g andna nifta ru: jekk jirnexxielna li lill-mulej nag tuh il-glorja li hi tieg u, jekk naqduh bil-fedeltà, u jekk nistqarru li kull ma tana hu tieg u. 4. Bil-g an li, ta negozjant evan eliku li kien, jag mel profitt b kull mod li jista, u biex juωa Ω-Ωmien ta issa bl-a jar mod alli hekk jikseb il-mertu, ried li jkun mhux fuq l-o rajn, imma ta thom, mhux tant jikkmanda daqskemm jobdi. Kien g al din ir-ra uni li alla l-uffiççju ta ministru eneral u talab li jing atalu gwardjan u joqg od g al kollox g ar-rieda tieg u. Il-frott ta l-ubbidjenza qaddisa hu hekk kotran, kien jg id, li dawk li jmiddu g onqhom g all-madmad tag ha, ma tg addix sieg a li fiha ma jkunux kisbu xi qlig. Kienet drawwa tieg u li lil dak 44 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

46 il-patri li jo ro mieg u jwieg edu l-ubbidjenza, u mbag ad jag milha tabil aqq. Lil s abu darba qalilhom: Fost il- afna wejje li, fit-tjubija tieg u, Alla g o bu jag tini, tani din il-grazzja: li kellu jing atali novizz ta sieg a b ala gwardjan, kont nobdih bl-istess dili enza li biha nobdi lillaktar patri anzjan u l-aktar wie ed prudenti. Is-sudditu, kien jg id, ma g andux iqis il-bniedem fil-prelat tieg u, imma lil Dak li g all-im abba tieg u joqg od g alih. U aktar ma jkun ta min imaqdru dak li jikkmanda, wisq aktar tkun tog ob l-umiltà ta dak li jobdi. Darba xi add staqsieh min, fil-fehma tieg u, g andu jitqies b ala tabil aqq ubbidjenti, u hu wie eb billi ta b ala eωempju t-tixbiha tal- isem mejjet: Óu isem mejjet: qieg edu fejn jog bok, u tara li ma joffri ebda reωistenza jekk iççaqalqu minn post g all-ie or, xejn ma jilminta dwar il-post fejn t allih, u lanqas jipprotesta jekk twarrbu fil- enb. Qieg edu fuq il-kattedra u tara li mhux il fuq i ares, imma il isfel. Libbsu l-porpra, u s-sfura ta wiççu tirdoppja. Tabil aqq ubbidjenti hu dak li ma jag milx udizzju dwar g aliex ie mçaqlaq, u lanqas i abbel rasu dwar fejn intbag at. Ma joqg odx i aqqaqha meta ji ih ordni biex imur band o ra. Jekk ji i mg olli g al xi uffiççju jibqa umli l-istess b alma kien qabel. Aktar ma jkun onorat, aktar iqis li hu ma jist oqqlux dan. 5. Lil wie ed minn s abu darba qallu dan il-kliem: Ma n ossx li jien wie ed mill-patrijiet minuri jekk ma nkunx fl-istat li sejjer niddeskrivilek. Ara, jien, is-superjur tal-patrijiet, immur g all-kapitlu, nippriedka u nwissi lill-patrijiet, u fl-a ar jibda jing ad kontrija: Int m intix tajjeb g alina, g ax ra el bla skola, ma tafx titkellem, injorant u sempliçjott!. U wara dan, imbag ad, jitfg uni l barra bit-tmaqdir, u er ilhom iωebilhuni. Issa ng idlek dan: Jekk dan il-kliem ma nisimg ux bl-istess espressjoni fuq wiççi, bl-istess fer ta l-ispirtu u bl-istess fehma ta qdusija, jien ma ng oddx lili nnifsi li jien patri minuri. Qal ukoll: Fl-uffiççju ta superjur hemm il-periklu tal-waqg a, fit-tif ir il-preçipizju, u fl-umiltà li wie ed ikun sudditu hemm qlig g ar-ru! Issa, meta hu hekk, g aliex aktar mo na fil-perikli milli fil-qlig, ladarba Ω-Ωmien hu mog ti lilna biex nag mlu l-qlig? Kien min abba f hekk li Fran isku, mudell ta l-umiltà, ried li l- patrijiet tieg u jissej u Minores, u li s-superjuri ta l-ordni jissej u ministri. Hekk inqeda bil-kliem ta l-evan elju stess 44, li wieg ed li j ares, waqt li lid-dixxipli tieg u, minn isimhom stess riedhom jitg allmu li huma ew fl-iskola ta Kristu l-umli biex jitg allmu l-umiltà. G ax tabil aqq: Ìesù Kristu, il-g alliem ta l-umiltà, biex jifforma d-dixxipli fl-umilta perfetta, qal: Min irid ikun il-kbir fostkom, g andu jkun il-qaddej tag kom, u min irid ikun l-ewwel fostkom, g andu jkun l-ilsir tag kom (Mt 20,26-27). Meta l-kardinal ta Ostja - dak li kien il-protettur ta l-ordni tal- Patrijiet Minuri u l-promotur ewlieni tieg u, u li mbag ad, kif kien abbar Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 45

47 minn qabel il-missier qaddis, ie mg olli g all- ie tat-tron ta Pietru u a l-isem ta Girgor IX - staqsieh jekk kellux pjaçir li l-patrijiet tieg u jittellg u g all-uffiççji ta dinjità ekkleωjastika 45, wie bu: Sinjur, hu proprju b dan l- iskop li l-patrijiet tieg i jissej u Minuri (Minores) biex ma jissograwx ikunu Kbar (Maiores). Qallu wkoll: Kemm-il darba tridhom li jag mlu l-frott fil-knisja ta Alla, allihom u Ωommhom fl-istat li g alih ew imsejj in, u t allihomx jitg ollew g all-prelaturi ekkleωjastiçi g oljin. 6. Fran isku, fih innifsu u fis-sudditi kollha tieg u, kien jippreferi l-umiltà g all-unuri kollha. Kien g alhekk li Alla, li j obb lill-umli, deherlu li jist oqqlu l-akbar glorja, kif wera f viωjoni mis-sema lil wie ed millpatrijiet, ra el mag ruf g all-virtù u d-devozzjoni tieg u. Darba minnhom, waqt li dan it-tali kien qed jivvja a flimkien mal-bniedem ta Alla, da al mieg u fi knisja abbandunata u beda jitlob b fervur kbir, minnufih intilef f estasi, u fost il- afna si ijiet li ra fis-sema, lema wie ed li kien bil-wisq isba mill-o rajn, imωejjen kif kien b a ar prezzjuω, u mdawwar b dija tal-g a eb. Stag eb g all-a ar x in ra dan it-tron, u b çerta ansjetà fuqu beda jistaqsi g al min kien merfug. Mitluf kif kien f dawn il- sibijiet, sama le en jg idlu: Dan is-si u kien ta wie ed mill-an li ribelli (ara IΩ 14,9-15), u issa hu merfug g all-umli Fran isku. X in dan il-patri re a ie f tieg u wara t-talba fl-estasi, kif kien jag mel is-soltu, mar jakkompanja lir-ra el qaddis li dak il- in kien iere il barra. Huma u miexjin g all-g onq it-triq, jitkellmu flimkien fuq Alla, dak il-patri, li ma kien nesa xejn minn dik il-viωjoni, b g aqal fin staqsa lil Fran isku dwar kif kien ja sibha fuqu nnifsu. U l-umli ta Kristu wie bu: Nara lili nnifsi b ala l-akbar midneb. Meta dak il-patri wie bu li hu ma setax jg id jew i oss hekk b kuxjenza tajba, u Ωied jg idlu: Likieku Kristu wera ma l-akbar bniedem aωin l-istess niena li wera mieg i, ng idlek li kien ikun aktar rikonoxxenti lejn Alla minni. Meta sama dan il-kliem li juri tabil aqq umiltà kbira, dak il-patri adu b ala konferma li l-viωjoni li ra kienet vera, g ax kien jaf bejn tajjeb li, skond ix-xhieda ta l-evan elju, min hu tabil aqq umli ji i mg olli g all-aqwa glorja li minnha jitkeçça l-kburi (ara Mt 23,12). 7. Darba o ra wkoll, huwa u jitlob fi knisja mitluqa, fil-provinçja ta Massa qrib Monte Casale, ie mnebba li f dik il-knisja kienu t allew xi relikwiji qaddisa. Meta b dispjaçir kbir tieg u sar jaf li dawk il-fdalijiet kienu ilhom hemm Ωmien twil imça da mill-qima li tist oqqilhom, ordna lill-patrijiet li jo duhom b devozzjoni u jqieg duhom f post xieraq 46. IΩda billi kellu jwarrab malajr min abba xi ur enza, l-ulied insew il-kmand tal-missier, u ttraskuraw il-mertu ta l-ubbidjenza. Jum fost l-o rajn, meta riedu jiççelebraw il-misteri qaddisa, kif ne ew it-ter a li kienet tg atti l-artal, b g a eb kbir tag hom sabu hemm 46 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

48 relikwiji mill-isba, u minnhom bdiet ier a ri a li tg axxqek. Dawk irrelikwiji kienu n iebu hemm mhux b idejn xi bniedem, imma bil-qawwa ta Alla. Meta, wara ftit, il-bniedem li tant kellu qima lejn Alla re a lura, b çerta premura staqsa lill-patrijiet kienux g amlu dak li kien ikkmandahom. Bl-umiltà kollha stqarrew li, bi tija tag hom, kienu ttraskuraw li jag mlu l-ubbidjenza, u b hekk mal-penitenza mmeritaw ukoll il-ma fra. Il-bniedem ta Alla qalilhom: Ikun imbierek il-mulej Alla tieg i li g amel Hu stess dak li kontu fid-dmir li tag mlu intom. Oqg od a seb bil-g aqal kollu dwar kemm il-providenza divina tie u sieb it-trab tag na, u ifli sewwa kemm kienu eççellenti l-virtujiet ta l-umli Fran isku. G ax meta l-bniedem ma obdiex dak li ikkmanda hu, Alla nnifsu wettaqlu xewqtu. 8. Meta darba da al fil-belt ta Imola mar g and l-isqof u bl-umiltà kollha talbu l-permess biex, jekk jog bu, isejja lin-nies g all-priedka. L-isqof wie bu bi kliem iebes, u qallu: Óija, hu biωωejjed li nipprietka jien g an-nies tieg i. Ta ra el umli li kien, baxxa rasu u are il barra. Imma bil-kemm kienet g addiet sieg a li ma re ax mar quddiem l-isqof. Meta re a ra quddiemu, l-isqof beda qisu jiddag dag, u staqsieh x ried aktar. Umli f qalbu u xejn anqas f le nu, wie bu: Sinjur, jekk missier ikeççi l barra lil ibnu minn bieb, dan je tie lu jara kif jag mel u jid ol minn ie or. Mirbu mill-umiltà tieg u, l-isqof addnu mieg u u, b wiçç fer an, qallu: G alli ej, int u l-patrijiet tieg ek kollha g andkom permess enerali li tippriedkaw fid-djoçesi tieg i, g ax l-umiltà qaddisa immeritat dan. 9. Ìara wkoll li, darba o ra, wasal qrib Arezzo proprju fi Ωmien meta l-belt kollha kienet imqallba ta ta t fuq min abba gwerra çivili, u kienet waslet biex teqred lilha nnifisha. Mill-post barra l-belt fejn kien mog ti ospitalità, ra li fuq Arezzo kien hemm qtajja ta xjaten fer ana j ajjru liççittadini, li kienu f diωordni s i, biex jeqirdu lil xulxin. Biex i arrab lil dawk id-demonji, qawwiet xewwiexa li kienu ji errew fl-arja, bag at lil Fra Silvestro, bniedem sempliçi b al amiema, u qallu hekk: Mur quddiem bieb il-belt u, f isem Alla li jista kollox, ikkmanda lid-demonji bil-qawwa ta l-ubbidjenza biex jitilqu minnufih. Silvestro, veru ra el ubbidjenti, mar jg a el biex jag mel dak li kien ikkmandah il-missier, il- in kollu jg anni tif ir il-mulej huwa u sejjer. X in wasal quddiem bieb il-belt beda jg ajjat b kemm kellu ila: F isem Alla li jista kollox, u bi kmand tal-qaddej tieg u Fran isku, intom xjaten, itilqu lkoll kemm intom, u tbieg edu minn hawn. Minnufih il-paçi re g et fil-belt, u ç-çittadini bil-kalma kollha waslu biex ftiehmu li jag mlu li ijiet li jg inuhom jg ixu flimkien fis-sliem. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 47

49 Hekk, wara li s-suppervja mg addba tax-xjaten li kienu assedjaw il-belt iet imkeççija, il-g erf tal-fqir, ji ifieri l-umiltà ta Fran isku, ab mill- did is-sliem fil-belt u salvaha. Bil-qawwa setg ana ta l-ubbidjenza umli tieg u rnexxielu jikseb kontroll tant fuq dawk l-ispirti ribelli u ta ras iebsa, hekk li seta jraωωan il- ruxithom, u j arrab il-vjolenza selva a tag hom. 10. Ix-xjaten kburin ja arbu meta ji u wiçç imb wiçç mal-virtujiet kbar ta l-umli, lief meta xi drabi, fil- niena tieg u, Alla jippermetti li l-umli jsofru daqqiet ta arta (ara 2 Kor 12,7), proprju biex jinωammu fl-umiltà. San Pawl jikteb dan fuqu nnifsu, u Fran isku g amel esperjenza personali wkoll. Darba wa da s-sinjur Kardinal Leone di Santa Croce talbu b insistenza biex, meta jkun Ruma, jg addi u joqg od mieg u mqar g al ftit. Billi kien jirrispettah u j obbu, Fran isku aççetta bl-umiltà kollha. Imma fl-ewwel lejl, meta wara t-talb mar biex jistrie, ix-xjaten abtu blikreh g as-suldat ta Kristu, u ebbew g alih b qilla. Damu jsawwtuh afna bi krudeltà kbira hekk li allewh kwaωi mejjet. Meta fl-a ar telqu, il-qaddej ta Alla sejja lil sie bu, qallu b kull ma kien ralu, u Ωied jg idlu: Óija, jien nemmen li x-xjaten m g andhomx setg a akbar milli tippermettilhom il-providenza. Fil-fehma tieg i x-xjaten abtu g alija b qawwa hekk feroçi g ax li jien noqg od fid-dar ta nies kbar mhux ta eωempju tajjeb. Meta l-a wa li jg ammru f postijiet fqajra jsiru jafu li jien qed noqg od g and il-kardinali, g andhom mnejn ja sbu li jien qed inkun imda al fl-affarijiet tad-dinja, nintefa bl-unuri, u nitpaxxa bil-pjaçiri. Fil- udizzju tieg i nara li, min hu mqieg ed biex ikun ta eωempju g all-o rajn, ikun aktar jaqbillu li joqg od bog od mill-kurji, u jg ix umli ma l-umli f postijiet umli. Hekk, billi hu wkoll jg ix b alhom, iqawwi l-qalb ta dawk li qed jg ixu nieqsin anke mill- wejje l-aktar ta bωonn. Filg odu, imbag ad, marru jsellmu lill-kardinal, u bl-umiltà kollha skuωaw ru hom li ma setg ux joqog du aktar. 11. Dan ir-ra el qaddis kien jistmerr is-suppervja, li minnha jitnissel il- aωen kollu, u mag ha d-diωubbidjenza, l-ag ar bint tag ha, iωda kien jilqa bil-qalb l-umiltà ta l-indiema. Ìara darba wa da li abulu quddiemu patri li kien g amel xi a a kontra l-li i ta l-ubbidjenza, biex jikkore ih bid-dixxiplina tal- ustizzja kif kien aqqu. Meta l-bniedem ta Alla ra li kien hemm sinjali çari li dan ilpatri kien tabil aqq niedem, assu misjuq mill-im abba lejn l-umiltà biex ikun anin mieg u. Madanakollu, biex il-façilità tal-ma fra ma sservix g all-o rajn okkaωjoni li t e ihom biex jonqsu, ordna li lil dak il-patri jne ulu l-kapoçç u jitfg uh fin-nar, alli hekk jinteb u lkoll xi kwalità ta offiωa hi d-diωubbidjenza, u x kasti timmerita. Wara li l-kapoçç kien ilu 48 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

50 ftit sew fin-nar, ordna li jin are min-nar, u jing ata lura lil dak il-patri li kien umilment nidem milli g amel. Óa a ta l-g a eb! Meta ar u l-kapoçç min-nar ma deher fih ebda sinjal ta ruq. Hekk ara li b miraklu wie ed Alla wera li japprova l-virtù tar-ra el qaddis u fa ar l-umiltà tal-patri li kien nidem. Kemm hi ta min jimitaha l-umilta ta Fran isku! Sa ansitra meta kien g adu fuq din l-art lilu mmeritatlu dinjità hekk kbira li wasslet lil Alla li jaqtag lu xewqtu u biddlet g al kollox qalb il-bniedem, bi kmand tieg u t arrbu x-xjaten ta ras iebsa, u b sinjal wie ed li g amel raωωan qillet in-nar. Tabil aqq! din hi l-umiltà li tg olli lil dawk li huma mωejnin biha, u waqt li turi qima lejn kul add jist oqqilha tkun meqjuma minn kul add. Kapitlu sebg a Dwar l-im abba li kellu g all-faqar, u kif il-bωonnijiet tieg u kienu ji u sodisfatti b miraklu 1. Fost id-doni u l-kariωmi li Alla, fil- eneroωità kbira tieg u, ta lil Fran isku nsemmu dan il-privile wa dieni li immerita li jirçievi: li jikber fil-g ana tas-sempliçità bil-g ajnuna ta l-im abba li kellu g allog la faqar. Dan ir-ra el qaddis g araf ben tajjeb li l-povertà kienet il- abiba intima ta l-iben ta Alla, imma li issa kienet imwarrba kwaωi mid-dinja kollha. Ried g alhekk jitg arras mag ha b im abba ta dejjem (Ìer 31,3), u min abba fiha mhux biss alla lil missieru u lil ommu (Ìen 2,24; Mk 10,7), iωda qassam ukoll b idejh miftu a kull ma seta kellu 47. Ma ssib lil add hekk rg ib g ad-deheb daqskemm Fran isku kien xewqan g all-faqar. Óadd qatt ma kien hekk erqan li jg asses xi teωor daqskemm Fran isku kien jg oωω u jg asses din il- awhra evan elika. Xejn ma kien iwe ag lu l- arsa ta g ajnejh daqskemm meta fil-patrijiet tieg u kien jilma xi a a li ma taqbilx g al kollox malfaqar. Tabil aqq! mill-bidunett tal- ajja reli juωa tieg u sa jum mewtu, il-g ana kollu tieg u kien dan: tonka, kurdun u l-ilbies ta ta t, u b dan kien kuntent. Spiss kien i ib quddiem g ajnejh il-faqar ta Ìesù Kristu u ta l-omm tieg u, u kien jinfaqa jibki. Kien jg id li l-povertà kienet ir-re ina tal-virtujiet, g ax aktar mill-o rajn kollha dehret leqqiena fis- Sultan tas-slaten (1 Tim 6,15), u fis-sultana Ommu. Meta darba minnhom kien f laqg a tal-patrijiet u xi add staqsieh liema hi dik il-virtu li, aktar mill-o rajn, t abbeb lil min jipprattikaha ma Kristu, Fran isku, b allikieku qed jifta is-sigriet ta qalbu, wie eb: G andkom tkunu tafu, uti, li l-povertà hija triq speçjali li twassal g assalvazzjoni, g ax tmantni l-umiltà, u hija l-g erq tal-perfezzjoni. G ad li mo bi, il-frott tag ha hu kotran. Il-faqar hu t-teωor mo bi f g alqa li minnu Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 49

51 jitkellem l-evan elju (Mt 13,44). Biex ikun jista jinkiseb, je tie li jinbieg kollox, u dak li ma jistax jinbieg, imqabbel mieg u, g andu jkun stmat ftit li xejn. 2. Spiss kien jg id: Min jixtieq jil aq il-quççata ta dan il-faqar g andu jirrinunzja mhux biss g all-prudenza ta din id-dinja, iωda, b xi mod, anke g all-iskola li jkun jaf biex hekk, imça ad ukoll minn din ilproprjetà, ikun jista jid ol fil-kobor tal-mulej (S 70,15) u g eri joffri lilu nnifsu f dirg ajn l-imsallab. Ma jkunx qed jirrinunzja perfettament g addinja min, fil-qalba ta qalbu, jibqa jωomm il-borωa tal-fehma tieg u. Meta d-diskors mal-patrijiet kien jaqa fuq il-povertà, kien i obb itenni kliem il-van elu: Il-volpijiet g andhom il-g erien u t-tajr ta l-ajru l-bejtiet tag hom, imma Bin il-bniedem ma g andux fejn imidd rasu (Mt 8,20). Lill-patrijiet kien jg allimhom li djarhom g andhom jibnuhom kif jibnuhom il-foqra, u joqog du fihom mhux qishom proprjetà tag hom, imma b allikieku kienu pellegrini u barranin (1 Pt 2,11) f dar addie or. Kien jg id: Dan hu l-kodiçi tal-pellegrin: kenn ta t saqaf addie or, g atx g al pajjiωu, u vja fis-sliem. Mhux l-ewwel darba li lill-patrijiet ieg elhom iwaqqg u xi djar li kienu bnew 48, jew jitilqu minnhom, meta kien jara li hemm xi a a li toffendi l-faqar evan eliku: dan, jew g ax kienu g amluhom proprjetà tag hom, jew min abba xi lussu. Il-faqar, kien jg id, hu l-pedament ta l-ordni tieg u, is-sies ewlieni li fuqu jzomm il-bini kollu tar-reli jon tieg u, hekk li dment li jkun sod, tkun soda r-reli jon, imma jekk içiedi, l-ordni kollu jisfa fix-xejn. 3. Imnebba minn rivelazzjoni divina kien jg allem li d-d ul firreligjon qaddisa g andu jibda mill-prattika ta kliem l-evan elju: Jekk trid tkun perfett, mur, bieg kull ma g andek u ag tih lill-foqra (Mt 19,21). Fl-Ordni, g alhekk, kien jilqa biss lil dawk li kienu ça du g allproprjetà, u ma Ωammew xejn g alihom infushom. Kien jag mel hekk, kemm min abba kliem l-evan elju, kif ukoll biex ma jkunx hemm skandli min abba l-boroω ta flus li wie ed iωomm privatament g alih. Meta darba wa da ra el mill-marche di Ancona talbu biex jaççettah fl-ordni, il-veru patrijarka tal-fqar wie bu b dan il-kliem: Jekk trid ting aqad mal-fqar ta Kristu, dak li g andek qassmu lill-foqra tad-dinja. Meta semg u jg id dan il-kliem dak mar u, immexxi minn im abba skond il- isem, idu qassmu lil qrabatu, imma ma ta xejn lill-foqra. Wara dan, il-qaddis qag ad jisimg u jirrakkonta x kien g amel, u tah çanfira arxa li nifditlu qalbu: Mur g al triqtek, ija dubbiena, g ax g adek ma tlaqtx minn artek u minn dar missierek (Ìen 12,1). Ìidek tajtu lil nies demmek u qarraqt bil-foqra: m intix denn li tissie eb mal-foqra qaddisa. Bdejt mill- isem, u hekk qeg idt pedamenti mmermra biex fuqhom tibni bini spiritwali. Dak il-bniedem naturali (1 Kor 2,14) mar lura g and niesu, ta Mill-kitbiet ta San Bonaventura

52 labhom ituh lura l- id li ma riedx i alli lill-foqra, u ne a l- sieb li kellu li jg ix ajja ta virtù. 4. Kien hemm Ωmien meta fil-post ta Santa Marija tal-porziuncola kien jonqos kollox, hekk li bilkemm setg u jipprovdu n-neçessarju g allpatrijiet li kienu jg addu minn hemm u jitolbu ospitalità. Il-vigarju 49 mar g andu, kellmu çar dwar il-bωonn li fih sabu ru hom il-patrijiet, u talbu biex mill- id tan-novizzi li jkunu die lin fl-ordni titwarrab xi a a g al meta jsibu ru hom fil-bωonn. IΩda Fran isku, immexxi Ωgur minn parir ej minn fuq, wie bu: Ma jkun qatt, ija l-aktar g aωiω, li min abba xi bniedem, kien min kien, in ibu ru na b mod li ma jixraqx kontra r-regola. Meta jkun hemm il-bωonn, aktar nippreferi li tneωωa l-altar tal-ver ni glorjuωa milli tmur kontra l-vot tal-faqar, jew, imqar jekk f a a Ωg ira, kontra l- arsien ta l-evan elju. Il-Ver ni mbierka tie u aktar gost tara l-altar tag ha mneωωa u l-parir ta l-evan elju m ares perfettament, milli tara l-altar tag ha mωejjen, u mbag ad nittraskuraw il-parir ta Binha. 5. Darba wa da l-bniedem ta Alla kien fil-vja ma wie ed minn s abu, u huma u g addejjin mill-apuglia, qrib Bari, fit-triq raw borωa kbira. Kienet wa da minn dawk li jsej ulhom funda, u mid-dehra tag ha kienet mimlija sew bil-flus. Kif raha, dan sie bu lill-fqajjar ta Kristu ibidlu l- attenzjoni, u adlu rasu biex dik il-borωa ji bruha, u l-flus li fiha jag tuhom lill-foqra. IΩda l-bniedem ta Alla ma tax widen g al dan, u lil sie bu qallu li dik kienet nasba tax-xitan. Ix-xitan ma kienx qed jissu erilu jag mel xi opra meritorja, imma opra li biha jidneb, g ax riedu li jie u bil-mo bi u jqassam dak li hu ta addie or. Tbieg edu mill-post u komplew triqthom, iωda dak il-patri, imqarraq kif kien minn sens falz ta karità lejn il-proxxmu, ma qag adx bi kwietu. Beda jdejjaq lill-bniedem ta Alla, u jg idlu li, wara kollox, hu ma kien jimpurtah xejn mill-foqra! Fl-a ar, g alhekk, dan ir-ra el twajjeb qabel li jmorru lura lejn dak il-post, mhux biex jag mel dak li ried sie bu, iωda biex jikxef il-qerq tax-xitan. Flimkien ma sie bu u ma Ωag Ωug li ltaqg u mieg u fit-triq, mar lura lejn dak il-post fejn kienet il-funda, u wara li qal talba, ikkmanda lil sie bu biex imur ji borha. Dak il-patri mal-ewwel beda jirtog od qisu qasba, u bil-kemm kemm fela jitkellem, g ax kien di a beda j oss ilmostru ta l-infern. B danakollu, min abba l-kmand ta l-ubbidjenza qaddisa, tajjar kull dubju minn qalbu, u medd idejh biex ji bor il-borωa. U, ara, minnha are serp daqsiex, u f kemm ilni ng idlek g ab hu u l-borωa mieg u. Hekk dak il-patri ikkonvinça ru u li dik il-biçça kienet kollha kemm hi qerq tax-xitan. Meta n-nasba u l- aωen ta l-g adu ew mikxufa u mag rufa, ir-ra el qaddis qal lil sie bu: Óija, g all-qaddejja ta Alla l-flus mhumiex g ajr ix-xitan innifsu u serp velenus. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 51

53 6. Wara dan xi a a tal-g a eb rat lil dan ir-ra el qaddis huwa u sejjer lejn Siena g all-qadja ur enti. Kif wasal fil-witja l-kbira li hemm bejn Campiglia u San Quirico ew jiltaqg u mieg u tliet nisa fqajra, it-tlieta li huma jixtieb u g al kollox f dik li hija statura, età u wiçç, u b ala rigal did u elu tawh din it-tislima: Mer ba bik sinjura povertà! G al din it-tislima l- abib tal-qalb tal-povertà assu jimtela b fer li l-kliem ma jistax ifissru. Tabil aqq! fih ma kien hemm xejn x jistg u jfa ru l-bnedmin g ajr dak li dawn in-nisa semmew fit-tislima tag hom. Wara li tawh dik it-tislima, dawk it-tliet nisa ma dehrux aktar. Il-patrijiet s abu qag du ja sbu fittul dwar kif dawk in-nisa kienu jixtieb u f kollox, u fuq it-tislima li tawh, kif ukoll dwar li huma ew jiltaqg u mieg u u mbag ad g abu f daqqa wa da. Dawn ma kienux wejje tas-soltu, u bir-ra un kollu g alhekk waslu g all-konkluωjoni li fihom hemm xi tifsira mistika dwar il-missier qaddis. Dehrilhom li l-fatt li dawn it-tliet nisa fqajra, kollha wiçç wie ed, li tawh tislima mhux tas-soltu u g abu f tebqa ta g ajn, kienu prova çara li s-sbu ija tal-perfezzjoni evan elika, g al dak li g andu x jaqsam malkastità, ubbidjenza u faqar, f dan il-bniedem ta Alla kienet tidher bl-istess mod, g ad li hu kien aktar jag Ωel li jqieg ed il-glorja tieg u fil-privile tal-povertà li daqqa kien isej ilha ommu 50, xi drabi l-g arusa, u ieli wkoll is-sinjura tieg u. Kien fil-faqar li hu xtaq li jg addi lill-o rajn, g ax minnu tg allem kif jistma lilu nnifsu nferjuri g al kul add. Meta kien jara lil xi add ie or li minn ilbiesu kien jidher li hu ifqar minnu, kien jo odha mieg u nnifsu u jit e e biex jimita, b allikieku kien f tellieqa dwar il-povertà u beωg an li l-ie or ser jirba lu. Waqt li kien fit-triq, darba minnhom iltaqa ma ra el fqajjar g all-a ar, u malli rah hekk imçerçer, ass qalbu ting afas u lil sie bu qallu b le en ta niket: Il-miΩerja ta dan ir-ra el i ieg elna nist u afna, g ax a na g aωilna l-faqar b ala l-g ana tag na u, ara, aktar jidher leqqien fih milli fina. 7. Il-qaddej ta Alla li jista kollox kellu m abba hekk kbira g allfaqar li aktar kien jie u gost jinqeda bil-karità li kien jittallab bieb, bieb, milli bl-offerti li n-nies kienu jag tuh minn rajhom. Meta ieli kien ikun mistieden g and xi nies kbar u huma, biex jonorawh, kienu jlestulu mejda mill-a jar, qabel xejn kien imur jittallab xi bukkun obω ming and il- irien, u mbag ad, g ani bil-faqar tieg u, kien joqg od jiekol ma dawk li stiednuh. Hekk ukoll ab ru u meta darba stiednu g all-ikel is-sinjur Kardinal ta Ostja, li lejn dan il-fqajjar ta Kristu kellu m abba speçjali. L- isqof ilminta mieg u, u qallu li kien offendielu unuru meta, filwaqt li kien mistieden g andu g all-ikel, mar jittallab il-karità. IΩda isma x wie eb il-qaddej ta Alla: G all kuntrarju, Sinjur tieg i, jien g amiltlek unur kbir g ax tajt qima lil Sinjur Akbar. Tabil aqq! il-mulej jie u gost bil-faqar, u 52 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

54 aktar u aktar bil-faqar li j ieg elek tittallab minn rajk g al Kristu. U jien, din id-dinjità regali li l-mulej Ìesù a g alih innifsu meta min abba fina ftaqar biex lilna jag nina bil-faqar tieg u (2 Kor 8,9), jag milna werrieta u slaten tas-saltna tas-sema, u tassew foqra fl-ispirtu (Mt 5,3); b ebda mod ma rrid nibdilha mal-fewdu tar-rikkezzi foloz li ew mislufa lilek g al sieg a wa da. 8. Xi drabi kien i e e lill-patrijiet biex imorru jittalbu l-karità billi jg idilhom kliem b al dan: Morru, g ax f din l-a ar sieg a l-patrijiet minuri ew mislufa lid-dinja biex permezz tag hom il-mag Ωulin ikollhom iç-çans li jwettqu dawk l-g emejjel li m abba fihom ji u mfa ra mill- Im allef, u jisimg u il-kelmiet elwin: Kull ma g amiltu ma l-iωg ar fost dawn uti, g amiltuh mieg i (Mt 25,40). Kemm hi a a sabi a, g alhekk, li tmorru tittallbu bit-titlu ta patrijiet minuri, titlu li l-g alliem tal-verità wera bi kliem preçiω fil-van elu meta tkellem dwar il- las li jie du l- usti. Fil-festi ewlenin ukoll, meta kienet ti ih l-okkaωjoni, kien imur jittallab il-karità, g ax kien jg id li fil-foqra qaddisa jse kliem il-profeta: Ilbniedem kiel il- obω ta l-an li (S 77,25). Kien isejja obω ta l-an li dak li kien mitlub g all-im abba ta Alla, u fuq su eriment ta l-an li, jing ata wkoll g all-im abba Tieg u u l-faqar imqaddes imur ji bru bieb, bieb. 9. Darba, nhar il-g id imqaddes, sab ru u f eremita bog od afna mill-abitat u g alhekk ma setax imur jittallab il-karità kif tant xtaq. IΩda ried xorta wa da jg ix it-tifkira ta Dak li f dan l-istess jum deher liddixxipli li kienu sejrin lejn Emmaws ta t is-sura ta pellegrin, u g alhekk mar jittallab il-karità, b allikieku kien pellegrin u fqir, ming and l-istess patrijiet tieg u. Wara li bl-umiltà kollha a ming andhom il-karità, bi kliem qaddis beda jg allimhom kif, huma u g addejjin mid-deωert taddinja, b allikieku barranin u g orba (1 Pt 2,11) u Lhud veri, jiççelebraw dejjem il-g id tal-mulej, ji ifieri l-mog dija minn din id-dinja g al g and il-missier, billi jg ixu l-faqar ta l-ispirtu. U g aliex hu, meta kien jittallab il-karità, kien jixxennaq mhux tant g all-qlig daqskemm g al-libertà ta l-ispirtu, Alla, Missier il-fqajrin (Ìob 29,16), wera biç-çar li kien jie u kura speçjali tieg u. 10. Ìara darba minnhom li l-qaddej tal-mulej, meta kien marid serjament fil-post ta Nocera, in-nies ta Assisi li kienu afna devoti lejh, bag atu ambaxxata ta r iel mag Ωula biex i ibuh lura lejn belthom. Issa, dawk li kienu qed jakkompanjaw lill-qaddej ta Kristu waslu f ra al fqajjar, imsejja Satriano, u billi kien sar in l-ikel u l- u beda jag fas fuqhom, daru dawra mar-ra al biex jaraw isibux jixtru xi a a, imma ew lura b idejhom vojta. Ir-ra el qaddis qalilhom: Ma sibtu xejn g ax aktar g andkom fiduçja fid-dubbien tag kom milli f Alla. Hekk kien isej ilhom il-flus: dubbien! Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 53

55 Er g u morru lura, qalilhom, duru mill- did mad-djar fejn mortu, u blumiltà kollha ttalbu l-karità, u b ala las offrulhom l-im abba ta Alla! U la ta sbux li dan hu xi g emil li jumiljakom, g ax wara d-dnub l-elemoωinier il-kbir, fit-tjieba kbira tieg u, iqassam idu b ala karità kemm lil dawk li aqqhom kif ukoll lil dawk li ma aqqhomx. Il-Kavallieri ne ew ilmist ija u marru minn rajhom jittalbu l-karità, u aktar xtraw bl-im abba ta Alla milli bil-flus. Difatti, dawk l-abitanti foqra, qalbhom imqanqla g all- niena minn Alla nnifsu, mhux biss offrew li kellhom, imma bil-qalb kollha offrew ukoll lilhom infushom. Hekk ara li l-faqar ta Fran isku g amel tajjeb g an-nuqqas li l-flus qajla setg u jtaffu. 11. FiΩ-Ωmien meta kien marid fl-eremita qrib Rieti, kien spiss ji i jωuru tabib biex jag millu l-kura me tie a. Issa, billi l-fqajjar ta Kristu ma kellux mnejn seta j allsu kif kien jixraqlu g as-servizzi tieg u, Alla, eneruω g all-a ar, aseb biex anke f din id-dinja ma jibqax ming ajr las; ried i allsu Hu stess minflok il-fqajjar ta l-g emejjel ta tjieba li kien qed jag mel, b dan il-benefiççju li sejrin insemmu 51. Dik il- abta dan it-tabib kien bena dar dida u nefaq il-qlig kollu li kellu biex seta jibniha. IΩda l-bini kien mhedded li se ji arraf min abba qasma minn fuq s isfel (Mt 27,51) li dehret fiha, u ma kien hemm ebda possibilità li din id-dar setg et ti i mirfuda sewwa b seng et il-bniedem. It-tabib kellu fiduçja kbira fil-merti tar-ra el qaddis, u mqanqal minn devozzjoni ispirata mill-fidi kbira li kellu, talab lill-patrijiet jag tuh xi a a li kien mess b idejh il-bniedem ta Alla. Wara li dam jitlobhom afna, tawh xi ftit xag ar minn tieg u, u filg axija mar iqieg edhom fix-xquq tal- ajt. X in qam fil-g odu sab li l- itan kienu g aqdu mill- did hekk li ma setax jo ro ir-relikwiji minn fejn kien qieg edhom u lanqas deher ebda jiel talqasma li kien hemm qabel. Ìara g alhekk li dak li a tant kura tal- isem çkejken u mifni tal-qaddej ta Alla skansa mill-periklu li daru ti arraflu. 12. Darb o ra l-bniedem ta Alla ried li jie duh f çertu eremita 52 biex hemm, kemm jista jkun, jiddedika ru u g at-talb tal-kontemplazzjoni, iωda billi kien dg ajjef afna nqeda bil- mar Ωg ir ta bidwi fqir. Kien issajf u s-s ana kienet qed tag mel tag ha, u dan ir-ra el li kien miexi wara l-qaddej ta Kristu, huwa u tiela l-muntanja beda j ossu g ajjien u mifni min abba l-vja twil, u wkoll g ax kien ma qur mill-g atx. Fid-daqqa u l- in beda jg ajjat wara l-qaddis: Ara, se mmut bil-g atx jekk ma nsibx issa stess ftit ilma x nixrob. Bla telf ta Ωmien il-qaddej ta Alla niωel minn fuq il- mar, inxte et g arkubbtejh fl-art, g olla jdejh lejn is-sema u ma waqafx mit-talb qabel ma ass li kien ie mismug. Meta fl-a ar temm it-talba tieg u, qal lil dak ir-ra el: G a el, mur lejn dik il-blata u hemm g andek issib ilma ieri, ilma li proprju issa Kristu, fil- niena tieg u, ried li jgelgel biex tixrob int. Kemm hi tal-g a eb it-tjieba ta Alla li daqshekk 54 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

56 malajr jitbaxxa biex lill-qaddejja tieg u jaqtag lhom malajr xewqathom! Ir-ra el g atxan xorob ilma li are mill-blata (S 77,16) bis-sa a ta dak li talab, u mela l-ilma mill-blat taω-ωnied (Dewt 32,13). Qabel, f dawk l-in awi, qatt ma kien hemm ebda nixxieg a ta ilma u, g ad li sar tfittix bir-reqqa, lanqas qatt ma nstab ilma wara din il- rajja. 13. Aktar il quddiem, f waqtu, nuru kif g all merti tal-fqajjar tieg u, Kristu kattar l-ikel fil-ba ar. G alissa ng idu biss dan: bi ftit obω mog ti lilu b karità salva g al afna jiem lill-ba rin kemm mill- u kif ukoll mill-periklu tal-mewt. Minn dan wie ed jista jara li l-qaddej ta Alla li jista kollox kien jixba lil Mose filli are l-ilma mill-blata (EΩ 17,7), u lil EliΩew filli kattar il- wejje ta l-ikel (2 Slat 4,1ss). Óa jitbieg ed, mela, kull dell ta sfiduçja mill-foqra ta Kristu. G ax jekk il-faqar ta Fran isku kien fih id hekk kotran li, b mod tal-g a eb, g en lil dawk li waqfu mieg u fil-bωonnijiet tieg u, u la naqas l-ikel jew ix-xorb u lanqas id-dar ma arfet meta la flus ma kien hemm, la l- ila tas-seng a u lanqas mezzi naturali: kemm aktar dan il-faqar jimmerita li l-providenza divina tag ti dawk il- wejje li s-soltu tag ti lil kul add. U jekk, inωid ng id, il-blata niexfa, g all-g ajta tal-fqir, gelglet ilma kotran biex jixrob ra el fqajjar g atxan, Ωgur li xejn m hu se jiç ad biex jg in lil dawk li allew kollox min abba l-awtur li alaq kollox. Kapitlu tmienja Dwar il-qima kollha m abba tieg u, u kif il- lejjaq bla ra uni kienu juru im abba 1. It-tjieba vera li, kif jg id l-appostlu, tiswa g al kollox (1 Tim 4,8) imliet qalb Fran isku u da let sa fil-qieg nett ta qalbu, hekk li nistg u ng idu li lill-bniedem ta Alla akmitu b mod s i. It-tjieba refg etu lejn Alla permezz tad-devozzjoni, biddlitu fi Kristu permezz tal-mog drija, qarrbitu afna lejn il-proxxmu tieg u, u billi abbitu ma kul add re g et qieg editu fl-istat ta l-innoçenza tal-bidu tal- olqien. B din il-virtù assu mi bud lejn kollox u lejn kul add b im abba spiritwali, imma b mod speçjali lejn l-erwie mifdija bid-demm ta Ìesù Kristu. Meta kien jara xi erwie imtebbg in bil- mie tad-dnub kien jibkihom, imqanqal minn kompassjoni tenera u qawwija biex, b al omm, iwellidhom kuljum fi Kristu. Ir-ra uni ewlenija g ala kien juri qima lejn il-ministri tal-kelma ta Alla kienet din: g ax huma jqajjmu nisel g al uhom mejjet (Dewt 25,5; Mt 22,24), irrid ng id, g al Kristu Msallab li miet g all-midinbin, meta huma jikkonvertuhom, b erqa u tjubija jqajjmuhom, u b tjieba kollha m abba Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 55

57 jmexxuhom 53. Kellu fehma s i a li dan l-g emil ta niena kien jog ob afna lill-missier il- niena (2 Kor 1,3). Iva, jog bu wisq aktar minn kull sagrifiççju ie or, iktar u iktar jekk dan isir b Ωelu ej mill-im abba perfetta, hekk li l- idma ssir aktar bl-eωempju milli bil-kelma, aktar bit-talb li jo ro id-dmug milli bi priedki li ma jispiççaw qatt! 2. Fran isku kien itenni ta spiss li hu ta min jibkih b ala persuna bla tjieba vera, kemm il-predikatur li fil-predikazzjoni aktar ifittex il-fta ir tieg u milli s-salvazzjoni ta l-erwie, kif ukoll dak li bil- ajja aωina li jg ix jeqred dak li jkun bena bil-verità ta tag limu. Flok wie ed b al dawn, kien jg id, hu ta min jippreferi patri sempliçi, li bil-kemm g andu ila jitkellem, imma li bl-eωempju tajjeb tieg u jqanqal lill-o rajn g at-tajjeb. Kien jag ti din it-tifsira g all-kliem: Il-mara bla tfal wildet sebg a (1 Sam 2,5). Il-mara bla tfal hu dak il-patri fqajjar li fil-knisja m g andux l-uffiççju li jnissel l-ulied. F jum il- aqq dan iwelled afna, g ax dawk li hu jdawwar g al wara Kristu bit-talb tieg u, dakinhar l-im allef jg oddhomlu bi glorja tieg u. U tbielet il-mara b afna wlied: dan il-kliem joqg od g al dak il-predikatur li j obb jifta ar u jg id afna: issa jifra li qisu bil- ila tieg u nissel afna wlied, u mbag ad isir jaf li fihom ma kien hemm xejn minn tieg u! 3. Ix-xewqa l-aktar erqana ta qalbu kienet is-salvazzjoni ta l-erwie, u kien ja dem g aliha b Ωelu tassew im e e. Kien jg id li j ossu jimtela bl-o la fwejja (EΩ 29,18), u b al donnu midluk b nard li jiswa afna (Ìw 12,3), meta kien isir jaf li l-patrijiet qaddisa tieg u mxerrdin mad-dinja, bil-fama tfewwa ta ajjithom afna nies kienu qed ji u m ajjra jaqbdu t-triq tas-sewwa. A barijiet b al dawn kienu jimlewh bil-fer fl-ispirtu tieg u, u fuq dawk il-patrijiet li, bil-kelma u l-g emil tag hom kienu j ajjru l-midinbin g all-im abba ta Kristu, kien jix et bil-kotra l-akbar u l-a jar barkiet tieg u. G all-istess ra uni, imbag ad, dawk li, bl-g emejjel tag hom, kienu jwaqqg u fil-g ajb ir-reli jon qaddisa, kienu jaqg u ta t il-kundanna u s-sa ta l-aktar qalila tieg u. Ikunu mis utin minnek, Mulej l-aktar qaddis, u mill-qorti kollu tas-sema u minni wkoll, iç-çkejken tieg ek, dawk li bl-eωempju aωin tag hom i arbtu u jeqirdu dak li Int, permezz tal-patrijiet qaddisa ta dan l-ordni, bnejt u ma tehdiex tibni 54. Meta kien joqg od ja seb fuq l-iskandlu li jing ata liω-ωg ar, kien i ossu jimtela b niket tant kbir, li kien i ossu g oddu se jmut l-a ar likieku ma kienx i arrab il-fara tal- niena ta Alla. Meta darba, im awwad kif kien min abba xi eωempji Ωiena, u b qalbu ttaqtaq beda jitlob lill-missier anin g al uliedu, il-mulej ta din it-twe iba: U int, ra el çkejken u fqajjar, g aliex qed tit awwad? Forsi jien lilek qeg idtek b ala rag aj fuq irreli jon tieg i, u ma tafx li jien hu l-óarries ewlieni tag ha? G aωilt lilek, ra el sempliçi, proprju min abba f dan: biex l-g emejjel li nag mel fik ma 56 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

58 jitqiesux b allikieku saru b ilet il-bniedem, imma b sa et il-grazzja tassema. Jien sejja t, jien inωomm u jien nirg a, u flok dawk li jintilfu, insejja o rajn hekk li, jekk ma jkunux twieldu, nag mel li jitwieldu. Kbar kemm ikunu kbar it-tempesti li j abbtu lil din ir-reli jon fqajra, tibqa dejjem f sa itha, meg juna dejjem mill-grazzja tieg i. 4. Il-vizzju ta min jg arraq isem addie or, g adu mill-ag ar ta l-g ajn tat-tjieba u l-grazzja, kien jistkerrhu daqs likieku kien gidma ta serp velenuω, u pesta qerredija g all-a ar. Alla li hu ta tjieba bla tarf dan il-vizzju jobog du, kien jg id, g ax dak li jg arraq isem addie or jg ix minn fuq demm l-erwie li jkun qatel bix-xabla ta lsienu (S 56,5). Meta darba sama lill-wie ed mill-patrijiet i amme bi kliemu l-fama ta patri ie or, dar fuq il-vigarju tieg u u qallu: Qum, qum! G arbel sewwa l-kaω, u jekk issib li dak il-patri kien akkuωat bla tija, ag mel mod li kul add isir jaf b dan billi int tag mel korrezzjoni iebsa lil dak li akkuωah! Mhux l-ewwel darba ara li, meta xi add mill-patrijiet ikun neωωa lil u millglorja tal-fama tieg u, Fran isku kien jiddeçiedi li ji i mneωωa mill-abitu reli juω, u ma lanqas jit alla jerfa g ajnejh lejn Alla qabel ma jkun g amel iltu kollha biex, kemm ikun possibli, irodd lura dak li seraq lil u. G ax kien jg id: Il- aωen ta dawk li jg arrqu isem addie or hu wisq akbar mill- aωen tal- allelin, daqskemm il-li i ta Kristu, li ssib il-milja tag ha fil- arsien tat-tjieba, tobbligana li nixtiequ s-sa a ta l-erwie aktar milli dik ta l-i sma. 5. Qalbu kienet tinag fas meta kien jigi wiçç imb wiçç ma xi add li qed isofri f ismu, u kienet liema kienet is-sofferenza, kien juri niena u mog drija kbira. Jekk kien isir jaf li xi add kien f xi bωonn jew nieqes minn xi a a, fit-tjieba tal-qalb elwa tieg u kien iqisha s-sofferenza ta Kristu nnifsu. Il-kompassjoni li kien i oss fih twieldet mieg u, imma nistg u ng idu wkoll li t-tjieba ta Kristu kattrithielu bil-bosta. Kien g alhekk li meta kien jara l-foqra u l-morda kien i oss qalbu tin all o fih, u meta ma kienx ikun jista jg inhom b idejh, arah jag tihom l-im abba ta qalbu. Darba minnhom xi add mill-patrijiet wie eb bi kliem goff lil ra el fqir li ttallab il-karità b mod li jdejjqek. Meta l- abib twajjeb tal-foqra sama dan ordna lil dak il-patri jinxte et g arwien f ri lejn dak il-fqir, jistqarr li hu ati, u jitolbu l-g ajnuna tat-talb tieg u u l-ma fra. Bl-umiltà kollha dak il-patri g amel dak li qallu, u l-missier bil- lewwa kollha Ωied jg idlu: Óija, meta tara xi fqir tkun qed tara quddiemek il-mera tal-mulej u ta l-omm fqajra tieg u. U l-istess meta tara l-morda: a seb fuq il-mard li tg abba bih Hu. Fil-foqra kollha hu, li kien fqir u ra el tabil aqq kristjan, kien jara x-xbieha ta Kristu, u meta kien jiltaqa mag hom, mhux biss kien jag tihom Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 57

59 b idejh miftu a dak li kien ikun irçieva hu, imqar jekk neçessarju g all- ajja, iωda wkoll kien jemmen bis-s i li g andu jintradd lilhom b allikieku kien proprjetà tag hom stess. Darba minnhom kien ej lura minn Siena u ltaqa ma wie ed fqir. Issa billi dik il- abta kien marid, fuq it-tonka kien liebes ukoll mantell. Meta l- niena ta g ajnejh lem et il-miωerja li kien fiha dak il-fqir, qal lil sie bu: Je tie li dan il-mantell inrodduh lura lil dan il-fqajjar, g ax hu tieg u. G ax tabil aqq! a na adnieh b self sakemm niltaqg u ma xi add li hu ifqar minna. IΩda sie bu, meta qag ad ja seb fuq il-bωonn li kien jinsab fih il-missier twajjeb, webbes rasu u ma riedx, g ax dehirlu li ma g andux ja seb hu biex jipprovdi g al addie or filwaqt li jinsa lilu nnifsu. IΩda Fran isku wie eb: Fil-fehma tieg i l-elemoωinier il-kbir lili jg odduli b serq kemm-il darba ma nag tix dak li g andi fuqi lil min hu fi bωonn akbar minn tieg i. G alhekk, kull meta xi add kien jag tih xi a a biex biha jtaffi l-bωonnijiet tieg u, lil dawk li jag tuhielu kien is-soltu jitlobhom il-permess biex, bid-dritt kollu, ikun jista jag tiha lil min jara li jkollu aktar bωonnha minnu. F din il- a a ma kien jag mel ebda eççezzjoni: imtietel, tonok, kotba, u sa ansitra t-trie i ta l-altar, dawn kollha, dment li kien jista, kien jag tihom lill-foqra biex hekk jag mel dak li t-tjieba u l- niena kienu jitolbu minnu. Mhux l-ewwel darba li ara li meta kien jara lil xi foqra j orru xi a a tqila, hu stess kien jerfa fuq spallejh dg ajfa t-tag bija tag hom. 6. Meta kien joqg od ja seb li l- wejje kollha li jeωistu kellhom bidu wie ed, kien i ossu mfawwar b tjieba akbar, u lill- lejjaq kollha, imqar l-iωg ar, kien kollha jsej ilhom ija u o ti : kien jaf tajjeb li mieg u huma wkoll kellhom bidu wie ed 55. B danakollu, huwa kien i addan mieg u b im abba kbira u lewwa liema b alha lil dawk il- lejjaq li kellhom xeb naturali mal- lewwa kollha tjieba ta Kristu, u skond it-tifsira ta l-iskrittura huma simboli tieg u. Spiss kien jifdi l- rief li jkunu ser jittie du g all-qatla, b tifkira tal-óaruf l-aktar manswet li ried jittie ed g all-qatla biex jifdi l-midinbin (IΩ 53,7). Dik il- abta meta l-qaddej ta Alla kien qed joqg od fil-monasteru ta San Verecondo, fid-djoçesi ta Gubbio, mal-lejl nag a welldet aruf çkejken. Kien hemm anωira feroçi g all-a ar, li f rabja idmet lil din il- lejqa innoçenti u qatlitha. Meta sama dan, il-missier twajjeb assu jitqanqal minn kompassjoni, ab quddiem g ajnejh il-óaruf bla tebg a, u tnikket quddiem kul add g all-mewt ta dak il- aruf, u qal: Ja asra, ija l- aruf: int annimal innoçenti, u g all-bnedmin tirrappreωenta lil Kristu. Tkun mis uta dik il- anωira li qatlitek, u la amha la jikluh innies u lanqas il-bhejjem. Óa a ta l-iskantament! Minn dak il- in stess il- anωira aωina bdiet t ossha timrad, u wara li pattiet g alli g amlet 58 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

60 bi tliet ijiem ta sofferenza f isimha, sofriet ukoll is-sentenza tal-mewt. Tefg uha fil-foss tal-monasteru, u damet hemm g al afna Ωmien, niexfa qisha biçça g uda, u ebda m ewwa ma messha biss ma alqu! Il-kiefra jmisshom joqog du ja sbu u jirriflettu: x piena jkollhom isofru fl-a ar huma, jekk il- ruxija ta annimal feroçi arrbet mewt hekk ta min jistkerra ha? Il-fidili twajba wkoll, min-na a tag om, g andhom jaraw u jiωnu sewwa kemm kienet setg ana u ta min jistag eb biha, elwa u kotrana, it-tjieba tal-qaddej ta Alla hekk li l-annimali wkoll, kif jafu huma, stqarrewha quddiem kul add. 7. Huwa u jterraq qrib il-belt ta Siena ra mer la kbira ta ng a jirg u. Sellmilhom bil- lewwa, kif kien is-soltu jag mel, u huma allew il-merg a, rew lejh flimkien, g ollew rashom u ççassaw i arsu lejh. Tawh mer ba tassew sabi a, hekk li kemm ir-rg ajja kif ukoll il-patrijiet baqg u b alqhom miftu x in raw il- rief u l-imtaten ukoll, jifir u u jduru mieg u b dak il-mod. Darb o ra wkoll, meta kien qed joqg od f Santa Marija tal-porziuncola, lill-qaddej ta Alla tawh nag a b ala rigal 56. Laqag ha bil-qalb u bir-radd il- ajr, g ax kien i obb l-innoçenza u s-sempliçità li min-natura tag ha taf turi n-nag a. Ir-ra el twajjeb wissa lin-nag a çkejkna biex tissie eb fil-g ana tat-tif ir lil Alla, imma toqg od attenta wkoll li b ebda mod ma tag ti fastidju lill-patrijiet. Min-na a tag ha n-nag a, b allikieku asset it-tjieba tal-bniedem ta Alla, obdiet bir-reqqa kull ma qalilha. Meta kienet tisma l-patrijiet ikantaw fil-kor, araha die la l-knisja hija wkoll, u bla ma add jg idilha xejn, tinωel g arkubbtejha, u hemm, quddiem l-altar tal-ver ni, Omm il-óaruf, kienet tag mel oss ta mbee, b allikieku biex issellmilha. Barra dan, meta waqt iç-çelebrazzjoni tal-quddiesa l-ìisem l-aktar g aωiω ta Kristu kien ji i mg olli l fuq g all-qima, araha tinωel g arkubbtejha: din in-nag a devota kienet iççanfar lil dawk li ftit li xejn kienu juru qima, u lid-devoti kienet tistiedinhom biex jaduraw lis- Sagrament. FiΩ-Ωmien meta kien Ruma, imqanqal minn devozzjoni lejn il-óaruf l-aktar manswet, kien iωomm mieg u aruf. Qabel telaq minn Ruma allieh lis-sinjura Jacoba dei Sette Sogli, Matrona Romana, biex tie u siebu hi f darha stess 57. B allikieku kien im arre tajjeb fil- wejje ta l-ispirtu mill-qaddis innifsu, dan il- aruf ma kien jinqata qatt mill-kumpanija tas- Sinjura: kien imur mag ha l-knisja, jibqa hemm sakemm iddum hemm hi, u jimxi mag ha x in tmur lura d-dar. Jekk filg odu s-sinjura kienet iddum ftit ma tqum, il- aruf arah imur imissha bi qrunu çkejknin, u jg ajjat mbee, biex iqajjimha, u jag mlilha sinjali b rasu u esti o ra biex i e i ha t affef lejn il-knisja. Kien g alhekk li lil dan il- aruf, dixxiplu ta Fran isku, imma li issa sar di a mg allem tad-devozzjoni, is-sinjura kienet tistag eb bih u t obbu afna. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 59

61 8. Darb o ra, meta kien Greccio, xi add ta lill-bniedem ta Alla fenek tal-liebru aj. Kienu j alluh ieles fl-art biex forsi jitlaq, imma kif kien jisma lill-missier twajjeb isejja lu, dlonk kien ji ri lejh u jaqbeω fi danu. Kien joqg od imellsu u jωieg el bih, u b allikieku kien omm, er ilu jit assru u jwissieh bil- lewwa biex ma jer ax jinqabad; fl-a ar tah il-permess li jitlaq fil-libertà. IΩda g ad li g amlu minn kollox biex forsi jitlaq, kull darba kien jer a lura fi dan il-missier, b al donnu kien i oss b xi sens mo bi l-im abba li kellu g alih. Fl-a ar, imbag ad, il-missier ta ordni lill-patrijiet biex jie duh f xi post solitarju fejn ikun fiω-ωgur. Fatt ie or jixba afna lil dan ara fil-gωira ta l-g adira ta Perugia: fenek li nqabad ie mog ti lill-bniedem ta Alla. Issa, waqt li mill-o rajn kien jitnaffar u ja rab, f idejn u fi dan Fran isku kien joqg od bi kwietu, qisu qieg ed f daru. Meta darba kien qed jaqsam l-g adira ta Rieti biex imur fl-eremita ta Greccio, wie ed sajjied, imqanqal minn devozzjoni, tah tajra ta l-ilma. Fran isku adha bil-qalb u pprova j arrabha, iωda ma riedet titlaq b ebda mod minn fejn kienet. Il-qaddis, imbag ad, dam jitlob afna, b g ajnejh merfug a lejn is-sema. Meta ie f tieg u wara afna in, qisu wie ed li ie lura minn dinja o ra, bil- lewwa kollha re a ordnalha mill- did biex titlaq u tmur tfa ar l Alla. Meta adet dan il-permess u mieg u l-barka tal-missier, bil-muvimenti li bdiet tag mel b isimha esprimiet il-fer tag ha, u telqet. Kien ukoll fl-istess g adira li offrewlu uta kbira ajja. B alma kien jag mel dejjem, sejj ilha bl-isem ta o tu, u re a niωωilha fl-ilma, dejn id-dg ajsa. IΩda l- uta baqg et hemm, quddiem il-bniedem ta Alla, tilg ab fl-ilma. B allikieku mi buda minn im abbtu, b ebda mod ma riedet titbieg ed mid-dg ajsa, sakemm hu ma tahiex il-permess li tmur, u berikha. 9. F çirkustanza o ra meta darba kien g addej ma patri ie or minn xi in awi mg addra f Venezja 58, sab qtajjiet kbar ta g asafar jg annu fuq ilfrieg i tas-si ar. Kif rahom, lil sie bu qallu: Óutna l-g asafar qed ifa ru l-óallieq tag hom. Ejja mmoru f nofshom, g alhekk, u nfa ru a na wkoll lill-mulej, u nkantaw is-sig at Litur içi. Meta da lu f nofshom, l-g asafar ma t arrkux minn fejn kienu, iωda billi min abba t-tpespis tag hom ma setg ux jisimg u lil xulxin huma u jg idu l-uffiççju, ir-ra el qaddis dar fuq il-g asafar u qalilhom: Óutna g asafar: ieqfu mill-g ana sakemm a na nkunu tajna lil Alla it-tif ir li jist oqqlu!. Minnufih waqfu, u baqg u hemm bla ma tniffsu, sakemm temmew is-sig at Litur içi u t-tif ir bla g a la ta xejn. Stennew li l-qaddis ta Alla jag tihom il-permess biex huma wkoll jaqbdu jkantaw mill- did. Meta tahom dan il-permess, dlonk re g u qabdu jg annu kif kienet id-drawwa tag hom Mill-kitbiet ta San Bonaventura

62 F Santa Marija tal-porziuncola kien hemm werωieq fuq it-tina qrib iç-çella tal-bniedem ta Alla. Dan il-werωieq ma kienx jg ejja jkanta, u bil-kant tieg u lill-qaddej ta Alla spiss kien iqanqlu biex ifa ar lill- Mulej, g ax kien tg allem jammira l-kobor tal-óallieq anke fil- wejje Ωg ar. Darba minnhom sejja lu u l-werωieq, b al donnu mg allem missema, tar g al fuq idu. G anni, ija l-werωieq, qallu, u bil-fer tieg ek fa ar lill-mulej allieq! Obda bla tnikkir, u beda jg anni bla waqfien sakemm b ordni tal-missier mar lura f postu. Baqa hemm tmint ijiem s a u, b ubbidjenza g all-ordnijiet tieg u, kuljum kien imur ikanta dejh, u mbag ad imur f postu. Fl-a ar il-bniedem ta Alla qal lil s abu: Ejjew issa nag tu lil una l-werωieq l-permess li jmur fejn irid. Ferra na biωωejjed bil-g ana tieg u, u g al tmint ijiem s a e i na biex infa ru lil Alla. Malli bag atu, telaq u ma deherx aktar dawk in-na at, qisu ma ried b ebda mod jikser il-kmand tieg u. 10. Meta kien marid fi Siena, wie ed nobbli ablu fa an aj li kien g adu kemm qabad. Malli l-fa an sama u ra lir-ra el qaddis, assu marbut mieg u b rabta ta m abba hekk kbira li b ebda mod ma seta jg ix mifrud minnu. Kemm-il darba aduh barra l-post çkejken li fih kienu jg ixu l-patrijiet, u ppruvaw i alluh fil-g alqa tad-dwieli biex jitlaq, jekk irid, iωda kull darba, f salt wie ed, kien imur lura g and il-missier, qisu kien ilu Ωmien imrobbi minnu. Fl-a ar tawh lil wie ed ra el li s-soltu kien ji i jωur b devozzjoni lill-qaddej ta Alla. IΩda biex juri n-niket tieg u min abba li ma setax jara lill-missier twajjeb, ma riedx jaf b ikel. Meta re g u abuh lura g and il-qaddej ta Alla, kif rah, minnufih beda jag mel esti li juru l-fer li kien qed i oss, u kiel b aptit daqsiex! Meta wasal fl-eremita ta La Verna biex hemm jiççelebra randan f ie l-arkan lu Mikiel, qtajja ta g asafar minn kull ens bdew jittajjru qrib iç-çella çkejkna tieg u. Bil-g ana lejju tag hom, u bil- esti ta fer li bdew jag mlu, riedu juruh il-hena tag hom g all-wasla tieg u, u hekk jistiednuh u j ajjruh biex jibqa hemm. Meta ra dan, qal lil sie bu: Milli qed nara, ija, Alla jridna nqattg u hawn xi ftit Ωmien. Óutna l-g asafar jidhru li qed jitfarr u afna bil-preωenza tag na hawn. Matul iω-ωmien li dam hemm, il-bies, li kellu l-bejta tieg u dawk in-na at, intrabat mieg u b patt ta biberija kbira. Matul il-lejl, bil-g ana u l- sejjes tieg u kien i abbar minn ftit qabel is-sieg a li fiha r-ra el qaddis kien is-soltu jqum biex jg id l-uffiççju Divin. Dil- a a kienet tferr u afna lill-qaddej ta Alla, g ax il- erqa li kien jurih b dawk il- esti li kien jag mel kienet i ieg elu jfarfar minnu kull telqa ta g aωω. IΩda meta l-qaddej ta Kristu kien i ossu mag fus mill-mard aktar mis-soltu, il-bies kien ja firhielu, u ma kienx iqajjmu biex jishar kmieni afna. G aldaqstant, b allikieku mg allem minn Alla, kien idoqqlu elu mas-seb il-qanpiena ta le nu elu 59. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 61

63 Jidher çar li, kemm fil-mer ba ferre ija li tawh l-g asafar ta kull xorta, kif ukoll fil-g ana tal-bies, kien hemm profezija divina: g ax kien proprju f dak il-post u f dak iω-ωmien li l-g annej u l-adoratur ta Alla, img olli fuq il- wiena tal-kontemplazzjoni, kellu jkun merfug b dehra serafika. 11. G all- abta meta Fran isku kien joqg od fl-eremita ta Greccio, in-nies ta dawk l-in awi kienu mdejjqin minn afna gwaj. Qtajja ta ilpup attafa kienu jiddevoraw mhux biss l-annimali, imma sa ansitra n- nies, u t-tempesti bis-sil li kienu jag mlu ta kull sena kienu jeqirdulhom l-g elieqi u s-si ar tad-dwieli tag hom. Meta darba l- abbar tal-van elu kien qed jippriedka, lil dawn in-nies qalilhom: Ad unur u t-tif ir ta Alla li jista kollox: niggarantilkom li dawn il-fla elli kollha jg ibu, il-mulej i ares lejkom bi niena u jkattrilkom idkom kemm-il darba temmnuni, ikollkom niena minnkom infuskom billi tag mlu qrara tajba, u tag mlu frott xieraq ta ndiema (Mt 3,8). Imma n abbrilkom ukoll li, jekk intom turu ru kom ingrati g all- id li tkunu adtu, u dduru mill- did g all-ikel li tkunu qlajtu (Prov 26,11), il-fla elli jer g u mill- did iωurukom, il-kastig jirdoppja, u korla akbar ta bat g alikom (Ìoz 22,18). Im e in minn dan il-kliem, in-nies tal-post g amlu penitenza, u minn dak il- in stess il- sara waqfet, g abu l-perikli, u la l-ilpup u lanqas is-sil qatt aktar ma g amlulhom sara. Barra minn hekk - din hi a a aktar tal-g a eb - jekk xi drabi kien jinωel is-sil fuq l-g elieqi tal- irien, x in kien jasal qrib il-limiti tag hom, kien jieqaf hemm, jew jie u direzzjoni o ra. Kemm is-sil u kemm l-ilpup Ωammew il-patt li kienu g amlu mal-qaddej ta Alla, u qatt aktar ma azzardaw imorru kontra l-li i tat-tjieba u jo duha kontra l-bnedmin li ikkonvertew g al ajja tajba. Dan baqa jse sakemm in-nies ta Greccio baqg u fidili u ma kisrux b aωen il-li ijiet ta Alla. Imissna, g alhekk, inwie bu b im abba g at-tjieba ta dan irra el ieni, li kien ta lewwa u setg a tal-g a eb: immansa l- ruxija talbhejjem feroçi, ab ta t il-kontroll tieg u l-bhejjem selva i, g allem lil dawk mansi, u wassal biex jobdu lill-annimali li, wara l-waqg a, bdew jo duha kontra l-bniedem. It-tjieba hi tabil aqq dik il-virtù li tg aqqad f patt wie ed il- lejjaq kollha, tiswa g al kollox g ax fiha g andha l-weg da tal- ajja ta issa, u ta dik li g ad trid ti i (1 Tim 4,8) Mill-kitbiet ta San Bonaventura Kapitlu disg a Dwar il- e a ta m abbtu, u x-xewqa erqana li kellu g all-martirju 1. Min jista jg id biωωejjed dwar l-im abba m e a li Fran isku, il- abib ta l-g arus (Ìw 3,39), kellu taqbad o fih? Kien qisu amra tan-

64 nar imqabbda, u deher b al mitluf fil- u ie a ta l-im abba divina. Kull darba li kien jisma lil xi add jitkellem dwar l-im abba tal-mulej, arah i ossu jitqanqal, jeççita ru u, u jimtela b e a tal-g a eb, b allikieku l-kordi ta qalbu ndaqqew bil-pinna tal-vuçi li nstemg et minn barra. Toffri l-im abba ta Alla lil min jag tik karità, kien jg id, hu ala nobbli, u boloh g all-a ar huma dawk li jistmawha inqas milli jistmaw il-flus: g ax il-prezz ta l-im abba divina wa edha - prezz li add ma jista jikkalkulah - hu biωωejjed biex tixtri s-saltna tas-sema. U kbira g andha tkun im abbitna lejn l-im abba ta Dak li lilna abbna afna. Biex kollox iqanqlu g all-im abba ta Alla 60, kien jifra fil-g emejjel kollha ta idejn il-mulej (S 91,5), u minn dik id-dehra ta fer kien jog la lejn il-kawωa u r-ra uni li lil kul add tag ti l- ajja. Fil- wejje sbie kien jikkontempla lill-aktar Sabi u, huwa u jimxi fuq il-marki tal-passi tieg u (Ìob 23,11), stampati f kull lejqa, kien imur wara l-ma bub tieg u kullimkien: mill- wejje kollha g amel g alih sellum biex ikun jista jitla u j addan mieg u lil Dak li fih kollox jg axxqek (G an 5,16). B e a ta devozzjoni li qatt ma smajna biha qabel, f kull wa da mill- lejjaq - b allikieku kull wa da kienet xmara Ωg ira - kien jitg axxaq bil-benna li minnha adu l-bidu tag hom u, b al David il-profeta, bil- lewwa kollha kien i e i hom biex ifa ru lill-mulej: g ax kien donnu jilma armonija b al dik tas-sema meta kien joqg od josserva l-qbil li kien hemm fil-qawwiet u l-attivitajiet li Alla g anihom bihom. 2. Kristu Ìesù msallab kien jg ammar fil-qalba ta qalbu, b al borωa mirra mqieg da fi danu (G an 1,3), u x-xewqa erqana tieg u kienet li jinbidel g al kollox fih bin-nar im e e g all-a ar ta m abbtu 61. B ala sinjal ta devozzjoni u m abba speçjali li kellu lejh, ibda mill-festa ta l- Epifanija u g al erbg in jum wara xulxin, ji ifieri t-tul taω-ωmien kollu li fih Kristu g ex mo bi fid-deωert, Fran isku kien jitwarrab g alih wa du f postijiet solitarji, jing alaq f çelltu, u jg addi bi ftit ikel u xorb: isum, jitlob u jfa ar bla heda lil Alla. Hu veru li Fran isku kien mi bud lejn Kristu b im abba m e a g all-a ar, iωda min-na a tieg u l-ma bub (G an 1,12-13) ukoll kien ipattilu din l-im abba b im abba ta abib tal-qalb. Il-qaddej ta Alla kien b al donnu j oss il-preωenza tas-salvatur quddiem g ajnejh kull fejn ikun, b alma darba irrivela kunfidenzjalment lil s abu. Sa fil-mudullun ta ismu kien i ossu jaqbad bl-im abba g as- Sagrament ta Ìisem il-mulej u, b al miblug, kien jammira l-im abba li waslet titbaxxa daqshekk, u t-tbaxxija tassew kbira, mimlija m abba. G at-tqarbin kien jersaq ta spiss, u kien jitqarben b tant devozzjoni li kien i e e lill-o rajn g ad-devozzjoni: g ax waqt li kien iduq il- lewwa tal- Óaruf bla tebg a (1 Pt 1,19) spiss kien jintilef f estasi b al wie ed xurban fl-ispirtu tieg u. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 63

65 3. Kellu m abba li ma titfissirx bil-kliem lejn Omm il-mulej Ìesù, g ax kienet hi li lill-mulej tal-maestà g amlitu Óuna, u permezz tag ha ksibna l- niena (1 Pt 1,19). Wara Kristu, fiha l-aktar kien iqieg ed il-fiduçja tieg u, u atarha Avukata tieg u u ta uliedu, u b unur tag ha kien isum, b devozzjoni kbira, mill-festa ta l-appostli San Pietru u San Pawl sal-festa tat-tlug is-sema tag ha. Fran isku kien marbut ukoll b rabta ta m abba li ma tin allx ma l-an li im e in b nar tal-g a eb li bih huma jintilfu f Alla, u jkebbsu l- erwie tal-mag Ωulin. B ala sinjal tal-qima li kellu lejhom kien isum ukoll erbg in jum, mill-festa tat-tlug is-sema tal-ver ni glorjuωa sal-festa ta San Mikiel; dan iω-ωmien kien jiddedikah kollu kemm hu g at-talb bla heda. Lejn l-imqaddes Mikiel Arkan lu, li lilu ie afdat l-uffiççju li jressaq l-erwie quddiem Alla, kellu devozzjoni u m abba speçjali, u dan g ax hu wkoll, Fran isku, kien im e e b Ωelu qaddis g as-salvazzjoni ta kul add. It-tifkira tal-qaddisin kollha, b al qishom kienu a ar tan-nar (EΩek 28,14), kienet tkebbsu b nar divin. Lill-appostli kollha, u l-aktar lil Pietru u Pawlu, kien iqimhom b devozzjoni speçjali, g ax kienu j obbu lil Kristu b im abba m e a g all-a ar. G all-qima u l-im abba li kellu lejhom kien joffri lill-mulej is-sawm ta randan speçjali. Il-fqajjar ta Kristu ma kellu xejn tieg u g ajr Ωew abbiet (Mk 12,42) 62, ji ifieri ismu u ru u, u dawn seta jag tihom b im abba alja. IΩda hu, g all-im abba ta Kristu, dawn il- abbtejn kien joffrihom bla waqfien: ismu joffrih il- in kollu bil- ruxija tas-sawm, u l-ispirtu tieg u bil- erqa m e a ta xewqatu; minn barra joffri fil-bit a l-olokawstu, u fit-tempju minn ewwa ja raq l-inçens (EΩ 30,27-28) 4. L-im abba tal-g a eb u d-devozzjoni lilu hekk g ollewh il fuq lejn il- wejje ta Alla li qalbu twessg et biex minn im abbitha jie du sehem dawk li mieg u jaqsmu n-natura u l-grazzja. B alma t-tjieba ta qalbu g amlitu u l- lejjaq kollha, ma nistag bux li l-im abba ta Kristu g amlitu wisq aktar u dawk kollha li j orru fihom ix-xbieha tal-óallieq u ew mifdija bid-demm ta Dak li g amilhom (Apk 5,9). Ma kienx jg odd lilu nnifsu abib ta Kristu likieku ma kienx jie u sieb bil- erqa ta l-erwie mifdija minnu. Xejn ma g andu ji i qabel issalvazzjoni ta l-erwie, kien jg id, u dan hu ppruvat bil-qawwa kollha mill-fatt li l-iben wa dieni ta Alla ndenja ru u jkun imdendel ma salib. Kien g alhekk li waqt it-talb kien jissara kemm jifla, jivvja a ma kullimkien ixandar il-kelma ta Alla, u xejn ma kien jara bi kbir, basta jag ti l-eωempju t-tajjeb. Meta, g alhekk, kienu jo duha mieg u min abba l- ruxija kbira li kien juωa mieg u nnifsu, kien iwie eb li hu ie mog ti b ala eωempju g allo rajn. G ad li ismu innoçenti issa kien joqg od minn rajh g all-ispirtu tieg u, u g alhekk ma kellux g alfejn ji i msawwat min abba l- tijiet, b danakollu biex ikun ta eωempju, kien i eddidlu t-tag bija tal-piena u 64 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

66 l-kasti, u j ares lilu nnifsu milli jimxi fit-triqat tal- Ωiena (S 16,4) min abba l-o rajn. Kien jg id: Li kont nitkellem bl-ilsna tal-bnedmin u ta l-an li bla ma jkolli fija nnifsi l-im abba, u ma nurix lill-proxxmu tieg i eωempji ta virtù, ftit li xejn inkun ta siwi g all-o rajn, u lili ma jkun jiswieli xejn (ara 1 Kor 13,1-3). 5. In-nar i e e ta l-im abba li kellu fih kien isuqu biex jipprova jil aq it-trijonf glorjuω tal-qaddisin Martri, li fihom xejn ma seta jitfi n-nar ta l-im abba, jew idg ajjef il-qlubija tag hom. Imkebbes kif kien minn dik l-im abba perfetta li tkeççi l barra l-biωa (1 Ìw 4,18), ixxennaq biss i biex joffri lilu nnifsu b ala vittma ajja (Rum 12,1) lill-mulej fin-nar tal-martirju, kemm biex lil Kristu jpattilu talli miet g alina, kif ukoll biex iqanqal o rajn g all-im abba ta Alla. Fis-sitt sena tal-konverωjoni tieg u, erqan g all-a ar li jmut martri, iddeçieda li jaqsam bil-ba ar g all-in awi tas-sirja biex jippriedka l-fidi nisranija, u jsejja g all-penitenza lis-sultan u infidili o rajn. IΩda kif tela fuq il-vapur li kellu jie du f dak il-pajjiω, qamu rwiefen kbar, u kellu jmur bilfors in-na a tad-dalmazja. Meta dam hemm g al xi Ωmien, u ra li ma setax isib vapur li jie du fejn xtaq imur, assu li ie mqarraq fix-xewqa tieg u. Talab, g alhekk, lil xi ba rin li kienu sejrin Ancona biex, g all-im abba ta Alla, jo duh mag hom. Issa, billi ma kellux flus biex i allas l-ispejjeω tal-vja, b ebda mod ma riedu j alluh jimbarka. X g amel il-bniedem ta Alla? Mimli fiduçja fit-tjieba tal-mulej, tela bil-mo bi fuq il-vapur flimkien ma sie bu. Fuq il-vapur tela wkoll wie ed ra el li, kif hu ta min jemmen, kien mibg ut minn Alla g all-fqajjar tieg u, u ab mieg u l-ikel u x-xorb me tie. Sejja wie ed minn tal-vapur, ra el jibωa minn Alla, u qallu dan il-kliem: Óu sieb dawn l-affarijiet li ibt g all-patrijiet foqra li hawn mo bija fuq dan il-vapur, u meta jkunu fil-bωonn, ag tihomlhom bil- lewwa kollha! Issa ara li, min abba l-irjie qawwija, g all- afna jiem il-ba rin ma setg u jinωlu l-art imkien, u kielu kull ma kellhom ma Ωun, u kien fadal biss il-karità li kienet iet mog tija minn fuq lil Fran isku. G ad li dan il-proviωjon kien ftit afna, il-qawwa divina kattritu bil-bosta hekk li kien biωωejjed biex, g al matul iω-ωmien kollu tat-tempesta, kul add a kemm kellu bωonn sakemm fl-a ar da lu fil-port ta Ancona. Meta l-ba rin raw li g all-interçessjoni tal-qaddej ta Alla n elsu mit-theddid tal-mewt, huma li kienu nies ta esperjenza dwar x setg et tag mel il-qilla li tbeωωg ek tal-ba ar u raw l-g emejjel tal-mulej fil-qieg (S 106, 24), raddew ajr lil Alla li jista kollox li, fil- bieb u l-qaddejja tieg u, dejjem juri ru u tal-g a eb u ta min i obbu. 6. Meta alla l-ba ar u beda jterraq fuq dik l-art, xerred ma kullimkien iω-ωerrieg a tas-salvazzjoni, u abar sad ta frott kotran. IΩda billi Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 65

67 hu xtaq l-aktar b qalbu kollha l-frott tal-martirju, tant li nistg u ng idu li kien aktar erqan li jmut g al Kristu milli jikseb il-merti tal-virtujiet l-o ra, qabad it-triq lejn il-marokk. Ried jippriedka hemmhekk l-evan elju ta Kristu lill-miramolin u n-nies tieg u, g ax kellu tama qawwija li b dan il-mod jikseb il-palma li tant kien imxennaq g aliha. Kien misjuq g al dan minn e a tassew qawwija tant li, g alkemm kien dg ajjef f ismu, b danakollu lil sie bu li kien fil-pellegrina mieg u, kien ji ri qablu u jaqtg u biçça sew. B al wie ed xurban fl-ispirtu, biex jara l-pjan tieg u jitwettaq, kien itir aktar milli jimxi. IΩda Alla, li kellu merfug a g alih idmiet o ra, iddispona mod ie or. Kif Fran isku qorob lejn Spanja n akem minn marda serja g all-a ar, u g al darb o ra ra x-xewqa tieg u ttir mar-ri. Il-bniedem ta Alla fehem, imbag ad, li l- ajja fiωika tieg u kienet g adha me tie a g all-ulied li kien nissel. G ad li g alih innifsu l-mewt kien jg oddha b ala qlig (Fil 1,21), mar lura biex jirg a in-ng a (Ìw 21,17) afdati lilu u jie u siebhom bil- erqa. 7. IΩda l- e a ta l-im abba li kellu fih xorta wa da baqg et issuqu g all-martirju. G at-tielet darba pprova jmur fil-pajjiωi ta l-infidili bit-tama li, bit-tixrid ta demmu, jirnexxilu jxerred il-fidi fit-trinità. Fit-tlettax-il sena tal-konverωjoni tieg u, er ielha mill- did lejn l-in awi tas-sirja, u b kura ta sur abbat wiççu ma bosta perikli bit-tama li jirnexxilu jidher quddiem is-sultan ta Babilonja. Dik il- abta bejn l-insara u s-saraçini kien hemm gwerra qalila g all-a ar. Iz-Ωew eωerçti kienu qeg din g al-lest qrib afna ta xulxin, wie ed quddiem l-ie or, u add ma kien jissogra jaqsam min-na a g allo ra ming ajr il-periklu tal-mewt. Is-Sultan kien are ordni kiefer: kull min i ib ir-ras ta xi nisrani jie u b rigal biωant tad-deheb. IΩda Fran isku, is-suldat qalbieni ta Kristu, bit-tama li kien se jara xewqtu mitmuma f qasir Ωmien, qatag ha li jag mel dan il-pass. Il-biΩa tal-mewt mhux biss ma werwrux, imma aktar e u g aliha. Qabel g amel dan il-pass talab, u mbag ad, qalbu qawwija fil-mulej (1 Sam 30,6), mimli fiduçja g anna kliem il-profeta: Imqar jekk nimxi f wied mudlam, ma nibωax mill- sara, g ax Inti mieg i (S 22,4). 8. Óa mieg u b ala sie bu patri li kien jismu Illuminato, ra el tabil aqq imdawwal u mog ni b kull virtu. Kif bdew il-vja iltaqa ma Ωew t i rief 63, u fera afna malli rahom, u lil sie bu qallu: Afda fil-mulej, ija, g ax se jse fina kliem l-evan elju: Ara, jien se nibg atkom b al ng a qalb l-ilpup (Sir 11,22; Mt 10,16). Komplew triqthom, u minnufih ew jiltaqg u mag hom il-g ases Saraçini. B alma l-ilpup jaqbωu b effa fuq in-ng a, hekk dawn il-g ases intefg u bi ruxija fuq il-qaddejja ta Alla, abu ru om mag hom bi krudeltà kbira u Ωebil uhom kemm fel u, kaxkruhom, sawwtuhom u 66 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

68 rabtuhom bil-ktajjen. Fl-a ar imbag ad, wara li aqruhom kemm fel u u kaωbruhom bis-s i, bi pjan divin tal-providenza ta Alla, aduhom quddiem is-sultan, kif kienet ix-xewqa tal-bniedem ta Alla. Meta dak ilprinçep beda jist arre dwar min bag athom hemm, u g aliex, u dwar kif kienu mibg uta u kif waslu hemm, il-qaddej ta Kristu, Fran isku, b qalb li xejn ma jbeωωag ha, wie eb li mhux minn xi bniedem, imma minn Alla l-aktar G oli kien mibg ut. Urieh biç-çar li l-missjoni tieg u kienet li lilu u lill-poplu tieg u jurihom it-triq tas-salvazzjoni, u jxandrilhom l-evan elju tal-verità. Lis-Sultan ippriedkalu dwar Alla, wie ed fi tliet Persuni, u dwar Ìesù Kristu, is-salvatur ta kul add. Ta min jg id li Fran isku ppriedka b tant sedqa, b tant qawwa u b e a ta l-ispirtu hekk kbira, li tabil aqq dehru jitwettqu fih b mod çar il-kelmiet ta l-evan elju: Jien nag tikom kliem u g erf li kull min ikun kontra tag kom ma jkunx jista jiqaflu jew imerih (Lq 21,15). Is-Sultan ukoll ammira fil-bniedem ta Alla l- e a ta l-ispirtu u l-kura li kellu, u kien jisimg u bil-qalb, anzi talbu b insistenza biex joqg od mieg u. IΩda l-qaddej ta Kristu, imnebba mis-sema, qallu: Jekk int u ensek tabil aqq tridu tikkonvertu lejn Kristu, jien, g allim abba tieg u, noqg od mag kom bil-qalb kollha. Imma jekk inti qieg ed bejn altejn jekk titlaqx il-li i ta Mawmettu u t addan il-fidi ta Kristu, ng idlek x nag mlu. Ag mel li jitqabbad nar kbir kemm jista jkun, u jien nid ol fih flimkien mas-saçerdoti tieg ek. Hekk wa dek tasal tag raf liema fidi g andha titqies u tinωamm b ala l-aktar wa da çerta u qaddisa. Wie bu s-sultan: Ma nemminx li xi add mis-saçerdoti tieg i se jasal jesponi ru u g all-prova tan-nar, jew li jsofri xi turment ie or biex jiddefendi l-fidi tieg u! Infatti, kien g adu kemm ra wie ed mis-saçerdoti tieg u, ra el enwin u mimli bil-g omor, li kif sama dan il-kliem, minnufih g ab minn quddiem wiççu. Il-qaddis wie bu: Kemmil darba, f ismek u f isem ensek, trid twieg edni li, jekk no ro min-nar bla ma ji rili xejn intom idduru biex tqimu lil Kristu, jien lest nid ol wa di fin-nar. Jekk nisfa ma ruq, g id li dan kien tija ta dnubieti. Imma jekk il-qawwa ta Alla t arisni, lil Kristu, il-qawwa u l-g erf ta Alla, ag rfuh b ala li hu veru Alla u Mulej, is-salvatur ta kul add (1 Kor,24; Ìw 17,3). IΩda s-sultan wie eb li ma kienx jazzarda jilqa din l-isfida, g ax kien jibωa minn xi rewwixta mill-poplu. B danakollu, offrielu afna rigali li jqumu afna, iωda l-bniedem ta Alla, g atxan mhux g all- wejje tad-dinja imma g as-salvazzjoni tal-erwie, maqdar kollox b allikieku kien tajn ta l-art. Is-Sultan, meta ra lil dan ir-ra el qaddis imaqdar b dik il-manjiera perfetta l- wejje tad-dinja, aktar in ibed lejh u ammirah, u abbu b devozzjoni akbar. U g ad li ma riedx, jew forsi ma kellux il-kura li jg addi g all-fidi nisranija, b danakollu talab b qima lill-qaddej ta Kristu biex jaççetta dawk ir-rigali g as-salvazzjoni tieg u, u jqassamhom Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 67

69 lill-insara foqra jew lill-knejjes. Fran isku, iωda, billi ried ja rab mit-toqol tal-flus, u wkoll g ax f qalb is-sultan ma rax li t-tjieba kienet xenxlet g eruqha, ma aççetta b ebda mod. 9. Meta ra li ma kien qed jag mel ebda progress filli jikkonverti lil dawk in-nies, u anqas ma kien ser jara xewqtu ti i maqtug a (2 Tim 3,10), imwissi minn rivelazzjoni divina, mar lura lejn il-pajjiωi nsara. U hekk, skond kif ordnat li jsir it-tjubija ta Alla u g all-merti tal-virtujiet ta dan il-qaddis, bi niena u b g a eb kbir ara li l- abib ta Kristu, g amel minn kollox biex imut g alih, iωda l- sieb ta qalbu ma se lux. B danakollu, iωda, ma tilifx il-mertu tal-martirju li xtaq, u fl-istess in ie m ares biex aktar il quddiem ikun immarkat bi privile tassew wa dieni. Ìara g alhekk, li n-nar divin li kellu f qalbu tkebbes b qawwa aktar perfetta biex aktar l quddiem ifawwar ukoll f ismu. O ra el tassew ieni li ismu, g ad li ma iex imsawwat bil- adid tat-tirann, b danakollu ma iex imça ad milli jkun jixbah lill-óaruf li kien maqtul (Apk 5,12)! O ra el tassew ieni, ner a ng id, li g ad li x- xabla tal-persekutur ma ne ietlux ajtu, madanakollu ma tilifx il-palma tal-martirju Mill-kitbiet ta San Bonaventura Kapitlu g axra Dwar iω-ωelu li kellu g at-talb, u l-qawwa tat-talb tieg u 1. Il-qaddej ta Kristu, Fran isku, imlibbes b dan il- isem, kien i ossu bog od mill-mulej, u billi di a g all-im abba ta Kristu kien sar g al kollox insensibbli g ax-xewqat ta l-art, bit-talb bla heda sforza kemm fela biex jg ix fil-preωenza ta Alla, alli ma ji rilux li jkun imça ad mill-fara tal- Ma bub (G an 2,3; ara 2 Kor 5,6.8.14; 1 Tes 5,17). G al dan ir-ra el kontemplattiv it-talb kien fara, u b allikieku kien sar di a çittadin flimkien ma l-an li, kien idur l-g amajjar tas-sema, ifittex b xewqa erqana lill-ma bub tieg u (G an 3,1-2), li l- ajt ta ismu biss kien jifirdu minnu. G al dan il-bniedem attiv it-talb kien ukoll arsien: g ax bit-talb bla waqfien tieg u tg allem li f kull ma jag mel xejn ma jafda il- ila tieg u, imma fil-mulej, u j allih jag mel Hu (S 54,23). Kien itenni bil-qawwa kollha li, aktar minn kull a a o ra, irreligjuω g andu jixtieq il-grazzja tat-talb, u add ma g andu jemmen li ming ajrha jista jag mel imqar pass wie ed il quddiem fis-servizz ta Alla. Kien jag mel minn kollox biex lill-patrijiet tieg u j e i hom ikunu Ωelanti fit-talb. Hu, min-na a tieg u, miexi jew bilqieg da, ewwa jew barra, ja dem jew jistrie, kien dejjem medhi fit-talb, hekk li kien jidher

70 li g at-talb iddedika mhux biss qalbu u ismu, imma wkoll il- idma u l- in tieg u kollu. 2. Kien imdorri li, bit-traskura ni, ma j alli qatt li xi Ωjara ta l-ispirtu tisfa fix-xejn. G alhekk, meta kienet ti ih xi okkaωjoni b al din, ma kienx jitlifha, u sakemm il-mulej kien i allih, kien jitg axxaq bil- lewwa tag ha. Meta xi drabi, waqt li kien ikun fil-vja, kien i oss il-few a ta l-ispirtu Divin, kien i alli lil s abu jg adduh, u hu jieqaf u jag mel minn kollox biex din l-ispirazzjoni t alli l-frott u hekk ma jirçevix il-grazzja ta Alla fil-fierag (2 Kor 6,1). Óafna drabi kien ji ri li ji i merfug f estasi ta kontemplazzjoni, u ma tuf barra minnu nnifsu, kien jag mel esperjenza ta affarijiet li huma l hemm mis-sensi umani, waqt li ma kien ikun jaf proprju xejn dwar dak li jkun qed ji ri madwaru. Darba minnhom, billi assu dg ajjef f ismu, rikeb fuq daqsxejn ta mar, u g adda minn Borgo San Sepolcro, belt popolata afna, u malli l-folol lem uh, misjuqin minn devozzjoni lejh, rew g al fuqu. In-nies bdew ji bduh u jωommuh, jag fsu fuqu u jmissuh minn rasu sa saqajh, u b danakollu deher li hu ma kien qed jinduna jew i oss xejn minn dan kollu: kien qisu isem bla ru, ma jaf assolutament xejn dwar dak li kien qed ji ri madwaru. Meta kienu tbieg edu biçça sew mill-belt u allew il-folol warajhom, waslu dejn lebroωarju. Dan ir-ra el li ma kienx jg ejja jikkontempla l- wejje tas-sema, qisu wie ed li ie minn dinja o ra, staqsihom bil- erqa meta kienu se jaslu fil-borgo. Mo u kien hekk iffissat fil- miel tas-sema li ma kienx jinduna bil-postijiet u l- inijiet differenti, jew jiftakar fil-persuni li jkun iltaqa mag hom. S abu, li raw esperjenza b al din ti ri bosta drabi, xehdu li spiss kien ji rilu hekk. 3. Mit-talb Fran isku tg allem li l-preωenza mixtieqa ta l-ispirtu s-santu ting ata b mod aktar intimu lil dawk li jitolbuha u ssibhom imbeg din kemm jista jkun mill- sejjes tan-nies tad-dinja. G alhekk huwa kien ifittex imkejjen imwarrba, u bil-lejl imur jitlob f imkejjen solitarji u fi knejjes mitluqa. F dawn il-postijiet kemm-il darba kellu jsofri attakki orox mix-xjaten: kienu ji ieldu mieg u u j ieg eluh isofri f ismu, biex ma jkomplix jing ata g at-talb. IΩda hu, armat tajjeb bl-armi tas-sema, aktar ma kien ikun attakkat bl-a rax mill-g adu, aktar kien jitqawwa fil-virtù, u juri e a fit-talb. U lil Kristu, b fiduçja s i a, kien jg idlu: G ad-dell ta wen ajk kenninni mill- Ωiena li jag fsu fuqi (S 16,8). Idur, imbag ad, fuq id-demonji u jg idilhom: Ag mlu li tridu, intom spirti Ωiena u qarrieqa! Intom ma tistg u tag mlu xejn g ajr dak li t allikom tag mlu l-id ta Alla, u jien qieg ed hawn lest li, bil-fer kollu, in arrab kull ma din l-id tkun iddeçidiet li g andu jg addi ming alija. Id-demonji suppervi ma kienux jifil u jaraw quddiemhom qlubija b al din, u kienu jirtiraw kollhom im awwda. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 69

71 4. Meta l-bniedem ta Alla kien isib ru u wa du u fil-kwiet, er ilu jimla l-foresta bit-tnehid, l-art ixarrabha bid-dmug, i abbat b idejh fuq sidru u, qisu xi wie ed li sab hemmhekk mo ba sigrieta, kien joqg od jitkellem ma Sidu. Hemm kien iwie eb lill-im allef, hemm jitlob lill- Missier, u jiddjaloga ma Óabibu. Hemm ukoll il-patrijiet li kienu joqog du josservawh bil-qima semg uh jitlob bit-tnehid lil Alla biex fit-tjieba tieg u j enn g all-midinbin, u b le en g oli kien jibki l-passjoni tal-mulej, b allikieku kien qed jaraha ti ri dak il- in quddiem g ajnejh. Hemm rawh ukoll bil-lejl jitlob b idejh miftu a f g amla ta salib, ismu maqtug millart u mdawwar minn s aba kollha dija: id-dija tal-g a eb li kellu madwar ismu kienet xhieda meraviljuωa tad-dawl li kien jimlielu l-ispirtu tieg u. Hemm ukoll u dan hu aççertat minn afna provi - ew mg arrfa lilu l-misteri mo bija ta l-g erf divin (S 50,8). IΩda hu ma kienx joqg od ixerridhom lief jekk il-karità ta Kristu kienet issuqu jew hekk kien jitlob minnu l- id ta g ajru (ara 2 Kor 5,14). G ax kien jg id: Jista ji ri li, min abba qlig Ωg ir wie ed jista jitlef xi a a li m hawnx prezzha, u lil Dak li jkun tahielu, i ieg elu ma jer ax jag tih hekk malajr. Meta kien jigi lura mit-talb privat, talb li kien b al donnu jbiddlu fi bniedem ie or, kien jag mel iltu biex i ib ru u b all-o rajn, biex ma ji rilux li dak li juri minn barra jça du mill- las ta ewwa (Sir 2,8) g ax ifa ru il-bnedmin. Jekk xi darba kien ji ri li, waqt li jkun ma l-o rajn fil-pubbliku, il-mulej iωuru abta u sabta, kien jara kif jag mel u jin eba, biex it-tg anniq intimu li kien ikollu mal-g arus ma kien isir jaf bih add minn barra. Meta kien ikun jitlob mal-patrijiet kien jevita li joqg od inaddaf griωmejh, jokrob, jie u n-nifs bil-qawwi jew jag mel xi esti b al dawn: kemm g ax hu kien i obb jin eba, u kemm ukoll g ax, meta kien jid ol fl-intimu tieg u, kien jintrefa f Alla. Spiss lil dawk li kienu ta ewwa mieg u kien jg idilhom: Il-qaddej ta Alla, kemm-il darba hu u jitlob iωuru l-mulej, g andu ig id: Mulej, g ad li midneb u ma jist oqqlix, mis-sema bg attli dan il-fara, u jien nag tihulek lura biex to odli siebu Int, g ax in ossni qisni alliel tat-teωor tieg ek. Meta ji i lura mit-talb, g andu juri ru u hekk fqajjar u midneb, b allikieku ma rçieva ebda grazzja dida. 5. Waqt li l-bniedem ta Alla kien qed jitlob fil-post tal-porziuncola, l-isqof ta Assisi mar iωuru, kif kien imdorri jag mel. Kif rifes il-g atba b kunfidenza aktar milli messu, baqa die el dritt lejn ç-çella fejn ilqaddej ta Kristu kien qieg ed jitlob u, wara li abbat fuq il-bieb çkejken, qabad se jid ol. IΩda kif da al rasu u lema lill-qaddis jitlob, f daqqa wa da qabditu rog da kbira, il-membri ta ismu ibbiesu, tilef il-kelma u, b dispoωizzjoni divina, ie mkeççi b sa a u ma ru l barra b lura. Imbikkem kif kien, l-isqof g a el kemm seta u mar g and il-patrijiet. Meta Alla tah lura l-kelma mill- did, bl-ewwel kelma li qal stqarr il- tija tieg u Mill-kitbiet ta San Bonaventura

72 Darb o ra ara li l-abbati tal-monasteru ta San Giustino, fiddjoçesi ta Perugia, iltaqa mal-qaddej ta Kristu. Malli lem u, l-abbati devot niωel malajr minn fuq iω-ωiemel kemm biex juri qima lejn il-bniedem ta Alla, kif ukoll biex jitkellem mieg u dwar affarijiet li jmissu s-salvazzjoni ta ru u. Imbag ad, meta ntemmet din il-konversazzjoni pjaçevoli, qabel telaq l-abbati talbu bl-umiltà kollha biex jitlob g alih. Il-bniedem g aωiω g al Alla wie bu: Nitlob g alik bil-qalb kollha. Kif l-abbati tbieg ed xi ftit, Fran isku qal lil sie bu: Óija, stenna ftit, g ax irrid in allas id-dejn li weg idt. Waqt li kien qed jitlob, dak l-abbati ass tant lewwa u e a fl-ispirtu tieg u - a a li qatt ma kellu esperjenza tag ha qabel - in ataf f estasi u ntilef f Alla g al kollox. Dam hekk g al xi in, u meta ie f tieg u g araf il-qawwa tat-talb ta San Fran isk. Minn dakinhar il quddiem beda j ossu mkebbes b im abba akbar g all-ordni, u dan il-fatt kien jirrakkontah lil afna nies u jg idilhom li kien miraklu. 6. Il-qaddis kellu d-drawwa li lil Alla joffrilu t-talb tas-sig at Litur içi mhux biss bil-biωa, imma wkoll b devozzjoni. G ad li kien marid b g ajnejh, l-istonku, il-milza u l-fwied, b danakollu, meta kien ikun qed jg id is-salmi, ma kien jistrie la mal- ajt u lanqas ma xi a a o ra. Kien jitlob is-sig at wieqaf dritt, b rasu mikxufa, bla ma j alli lil g ajnejh ji ru l hawn jew l hinn, u bla ma ja taf il-kliem. Meta kien ikun fil-vja, x in jasal il- in li jg id l-uffiççju Divin, kien jieqaf. Din id-drawwa devota u qaddisa ma kien i alliha qatt, imqar jekk kienet tkun nieωla xita bil-qliel. Spiss kien itenni: Jekk il- isem g andu bωonn il-kwiet huwa u jie u l-ikel tieg u, li mieg u g ad ikun ukoll ikel g ad-dud, b liema paçi u serenità r-ru g andha tiekol l-ikel tal- ajja. Kien i ossu li qed jonqos serjament kemm-il darba, huwa u jitlob, mo u kien ji erra wara fantasiji fierg a. Meta xi darba kien ji rilu hekk, kien ifittex li jqerr malajr, basta jag mel tpattija minnufih. Dan iω-ωelu kien hekk qawwi fih li rari afna kien i ossu mdejjaq minn dubbien ta din ixxorta. Waqt li darba kien qed isum randan, biex jimla l-ftit in liberu li kellu u ma jitlef lanqas minuta, taha li jag mel daqsxejn ta vaωun. Issa ara li, waqt li kien qed jg id it-terza, ftakar fih, u mo u mar xi ftit band o ra. Imqanqal minn e a ta l-ispirtu, araq il-vaωun fin-nar, u qal: Nissagrifikah lill-mulej g ax tellifni milli noffrilu sagrifiççju. Kien jg id is-salmi bl-ikbar attenzjoni tal-mo u ta l-ispirtu, b allikieku kellu lil Alla dejh dak il- in, u kull darba li hu u jitlob kien jissemma isem il-mulej, arah jilg aq xoftejh biex ma jitlef xejn mill- lewwa u l-benna tieg u. Ried li isem il-mulej ikun meqjum b im abba speçjali, mhux biss meta wie ed ja seb fih, imma wkoll meta jlissnu jew jiktbu. Xi drabi lill-patrijiet kien jipperswadihom biex ji bru kull biçça karta miktuba, isibuha fejn isibuha, u jerfg uha f post nadif, biex ma ji rix Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 71

73 li fuqha jinzerta hemm miktub dan l-isem qaddis, u ji i mg affe ta t is-saqajn. Meta, imbag ad, l-isem ta Ìesù kien isemmih huwa stess, jew jisma lil min isemmih, qalbu kienet tfur bil-fer, u minn barra wkoll kien b al donnu jinbidel kollu kemm hu, qisu li t-tog ma tal-g asel biddlitlu l-palat, u xi daqqa elwa s-smig tieg u. 7. Ìara li tliet snin qabel mewtu ddeçieda li, biex iqajjem id-devozzjoni, jiççelebra fir-ra al ta Greccio bl-ikbar solennità li seta t-tifkira tat-twelid tal-bambin Ìesù. Biex a a b al din ma titqiesx b allikieku kienet xi a a dida, talab u qala ming and il-papa l-permess me tie 65. G amel li jit ejja presepju, jin ab it-tiben, u jidda lu fil-post baqra u mara. Ìew imsej in il-patrijiet, in-nies ew, u l-foresta dwiet bil- sejjes ta l-il na tag hom. Dik il-lejla qaddisa iddiet b dija ta dawl tal-g a eb, u kienet tassew lejla solenni, bil- afna dwal u bil-g ana çar u armonjuω ta tif ir il-mulej. Il-bniedem ta Alla kien hemm, wieqaf quddiem il-presepju, kollu qima, bid-dmug i elben ma addejh, imma fl-istess in imfawwar bil-fer. Il-Quddiesa solenni iet iççelebrata b solennità fuq il-maxtura, u l-levita ta Kristu kanta l-van elu mqaddes. Imbag ad kellem lill-poplu li kien mi bur hemm dwar it-twelid tas-sultan fqir, u kull darba li ried isemmi ismu, imqanqal mill-im abba tenera li kellu lejh, kien isejja lu: It-Tarbija ta Betlehem. Is-Sinjur Giovanni di Greccio, kavallier, ra el tajjeb u sinçier, li g all-im abba ta Kristu kien alla l-armata u sar il- abib tal-qalb talbniedem ta Alla, qal li ra tfajjel çkejken, sabi afna, rieqed fil-maxtura, u Fran isku g annqu b idejh it-tnejn, u deher qisu qed iqajjmu minng as 66. Din il-viωjoni li kellu dan il-kavallier hi ta min jemminha, mhux biss min abba l-qdusija tax-xhud, iωda wkoll min abba l-verità li turi, u l-mirakli li saru wara jkomplu jwettquha. Infatti, l-eωempju ta Fran isku, meta ji i muri lid-dinja, g andu l-qawwa li jqajjem il-fidi ta Kristu fil-qlub ta dawk li huma bla e a. It-tiben ta ol-maxtura, li n-nies Ωammew b g oωωa, fejjaq mirakoloωament il-bhejjem morda, u arrab afna mard jittie ed. Hekk Alla igglorifika lill-qaddej tieg u b afna modi u wera l- qawwa tat-talb qaddis tieg u bis-sinjali çari tal-mirakli kbar li saru Mill-kitbiet ta San Bonaventura Kapitlu dax Dwar kemm kien jifhem l-iskrittura, u l-ispirtu tal-profezija 1. Id-dedikazzjoni bla heda g at-talb u l-prattika tal-virtujiet wasslu lill-bniedem ta Alla biex, g ad li fl-iskrittura mqaddsa ma kellux is-seng a

74 miksuba mill-istudju, b danakollu, imdawwal mid-dija tad-dawl etern, mo u kellu l- ila jo ro g ad-dawl, b finezza tal-g a eb, afna wejje mo bija li kien hemm fl-iskrittura (Ìob 28,11). Id-dehen li kellu, safi minn kull tebg a, kien jid ol sa fil-qalba tal-misteri, u fejn il-g erf ta l-g alliema kien jibqa barra, l-im abba tal- abib kienet tid ol sa ewwanett. Xi kultant huwa kien jaqra l-kotba mqaddsa, u dak li kien jid ol f mo u mqar darba, kien jistampah b mod li jibqa ma Ωun fil-memorja tieg u, g ax kien joqg od jixtarru b im abba u devozzjoni l- in kollu. Meta darba l-patrijiet staqsewh jekk kellux pjaçir li dawk l-ir iel ta skola li ew aççettati fl-ordni jkomplu jistudjaw l-iskrittura mqaddsa, wie eb: Iva, dan lili jog obni u jag tini pjaçir, sakemm huma jimxu fuq l-eωempju ta Kristu li, kif naqraw, kien aktar jitlob milli jaqra. Hekk huma ma jittraskurawx l-istudju tat-talb, u lanqas ma jistudjaw biex ikunu jafu kif g andhom jitkellmu biss. Le, jistudjaw biex dak li jisimg u, jag mluh, u meta jkunu g amluh, imbag ad jipproponuh lill-o rajn biex jag mluh huma wkoll. U kien jg id ukoll: Irrid li l-patrijiet tieg i jkunu dixxipli tal-van elu, u hekk jikbru fil-g arfien tal-verità b tali mod li, fl-istess in, jikbru wkoll fissafa tas-sempliçità. Hekk ma jifirdux is-sempliçità tal- amiem mill-g aqal tas-sriep, li l-aqwa Mg allem, bi kliem fommu stess, g aqqad flimkien Meta kien Siena, wie ed religjuω, duttur fit-teolo ija mqaddsa, staqsa lil Fran isku dwar xi kwistjonijiet li kienu diffiçli biex wie ed jifhimhom. Il-qaddej ta Alla g araf jo ro g ad-dawl is-sigrieti tal-g erf divin b tag lim hekk çar, li dak ir-ra el g aref baqa mistag eb g all-a ar u, mimli ammirazzjoni lejh, wie eb: Tabil aqq! it-teolo ija ta dan il-missier qaddis, merfug a l fuq bil- wiena tas-safa u l-kontemplazzjoni, hija ajkla li ttir, iωda l-g erf tag na jitkaxkar ma l-art fuq Ωaqqu. G ad li ma kienx jinqala fis-seng a tal-kelma (2 Kor 11,6), madanakollu, mimli kif kien bil-g erf, kellu ila j oll il-g oqod tal-kwistjonijiet dubbjuωi, u jo ro g ad-dawl il- wejje mistura (Ìob 28,11). U mhix xi a a stramba li dan il-bniedem qaddis irçieva ming and Alla d-don li jifhem l-iskrittura: g ax hu, bl-imitazzjoni perfetta ta Kristu, kien jg ix il-verità li hemm fiha, u bid-dilka perfetta li rçieva mill-ispirtu s-santu kellu f qalbu l-g alliem tag ha. 3. Fih deher jiddi wkoll l-ispirtu tal-profezija, hekk li kien jara minn qabel dak li kien ser ji ri fil- ejjieni, u jaqra wkoll is-sigrieti tal-qalb. Ówejje li ma kienux quddiemu kien jarahom qishom qeg din ta t arstu dak il- in, u b mod tal-g a eb g amel lilu nnifsu preωenti quddiem nies li kienu fil-bog od. Meta l-armata ta l-insara kienet qieg da tassedja l-belt ta Damietta 68, il-bniedem ta Alla kien hemm ukoll, iωda hu kien armat bil-fidi, u mhux bil-g odda tal-gwerra. Meta waslet il- urnata li fiha l-insara Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 73

75 kellhom i ejju ru hom biex jibdew ji ieldu u l-qaddej ta Kristu sar jaf b dan, tnieg ed tnehida kbira, u lil sie bu qallu: Il-Mulej g arrafni li, jekk l-insara jiddeçiedu li jattakkaw illum, mhumiex se jmorru tajjeb. Issa, jekk ng idilhom dan, huma se jg odduni b iblah, u jekk inωomm is-skiet, ma na rabx iç-çanfir tal-kuxjenza. Int x jidhirlek?. U sie bu wie eb: Óija, toqg odx t abbel rasek dwar kif sejrin ji udikawk il-bnedmin; din mhix l-ewwel darba li se jg adduk b iblah! Óaffef il-piω minn fuq il-kuxjenza tieg ek, u ibωa aktar minn Alla milli mill-bnedmin. Meta sama dan il-kliem, il- abbâr ta Kristu, b e a tal-g a eb mar jaffronta lill-insara bi twissijiet li setg u jsalvawhom, ma riedhomx jattakkaw, u abbrilhom it-telfa. IΩda l-verità tqieset rafa, webbsu qalbhom, u ma riedux iduru lura. Marru, attakkaw u bdew il-gwerra, u l-armata ta l-insara, kollha kemm hi, kellha ta rab: flok kisbu r-reb a, waqg u filg ajb! B qerda kbira b al din, in-numru ta l-insara naqas sew: madwar sitt elef sfaw maqtula jew ittie du pri unieri. B hekk deher çar li l-g erf tal-fqajjar ma kienx ta min imaqdru, g ax xi drabi qalb il-bniedem tajjeb te bru a jar minn seba g assiesa fuq torri fil-g oli (Sir 37,14). 4. Darb o ra, wara li ie lura mill-pajjizi ta l hemm mill-ba ar, kien sejjer lejn Celano biex jippriedka, u wie ed kavallier, b devozzjoni umli, imma wkoll b insistenza kbira, stiednu g andu g all-ikel. Mar id-dar tal-kavallier, u kif appena rifsu l-g atba, il-familja kollha tat mer ba ferre ija lill-mistiednin foqra. Qabel ma bdew jieklu, kif kienet id-drawwa tieg u, dan ir-ra el devot offra lil Alla talb u tif ir, wieqaf u b g ajnejh i arsu lejn is-sema. Meta temm it-talba, sejja fil-genb lil dak ir-ra el twajjeb li stiednu, u kunfidenzjalment qallu: Ara, ija, int g o bok tistedinni, u jien, mirbu minn talbek, d alt f darek. Issa, dak li se ng idlek bi twissija, g a el mur ag mlu, g ax int l-ikla tieg ek mhux hawn se tag milha, imma band o ra. Niedem u b sog ba vera ta penitenza stqarr dnubietek issa stess, u t alli xejn fik li ma tikxfux fi qrara sinçiera. Illum il-mulej se jpattilek bi las tajjeb il-laqg a li b tant devozzjoni g amilt lill-fqar tieg u. Dak ir-ra el qag ad mill-ewwel g al dak li qallu l-qaddis, mar iqerr g and sie bu, u stqarrlu dnubietu kollha. Óaseb g al daru (IΩ 38,1), u mill-a jar li seta ejja ru u biex jilqa l-mewt. Wara dan, intasbu lkoll madwar il-mejda g all-ikel, iωda waqt li l-o rajn bdew jieklu, minnufih dak li stiednu radd ru u; ittie ed b mewta ta malajr, sewwa sew kif kien abbarlu l-bniedem ta Alla. Hekk kliem il-verità se : Min jilqa profeta jie u l- las ta profeta (Mt 10,41); a las tajjeb tal- niena li wera. G at-t abbira profetika ta dan il-qaddis, il-kavallier devot ejja ru u tajjeb g all-mewt ta malajr billi libes l-armatura tal-penitenza, kif kien imwissi jag mel; eles mid-dannazzjoni ta bla tmiem, u da al filg erejjex ta dejjem (Lq 16,9) Mill-kitbiet ta San Bonaventura

76 5. Meta l-qaddis kien marid f Rieti adulu g andu, fuq katalett, çertu kanonku jismu Gedeone, ra el mog ti g all-vizzju u g all- wejje tad-dinja. Kien marid serjament, u kemm hu kif ukoll dawk li kienu hemm preωenti talbuh bid-dmug f g ajnejhom biex ibierku bis-sinjal tas-salib. Fran isku qallu: Kif nista nimmarka bis-sinjal tas-salib lilek, li bla ma bωajt mill- udizzji ta Alla, fl-img oddi g ext skond ix-xewqat tal- isem? B danakollu, g at-talb devot ta dawn li qed jid lu g alik, f isem il-mulej nimmarkak bis-sinjal tas-salib. IΩda kun af li jkollok i arrab pieni aktar orox jekk, wara li tkun fiqt, ter a ddur g al dak li tkun qlajt (Prov 26,11). Min abba d-dnub ta l-ingratitudni dejjem jing ataw kasti i ag ar minn ta qabel (Mt 12,45). Kif raddlu s-salib, dak li qabel kien iebes u bil-kemm jifla jiççaqlaq, qam minnufih qawwi u s i, u nfexx ifa ar lil Alla: Ara, qal, jien me lus. Kienu afna dawk li semg u l-g adam ta dahru jfaqqa b al meta wie ed ikisser biçça njama niexfa b idejh. IΩda wara li g adda ftit taω-ωmien, dak nesa lil Alla, u mill- did rega taha g aω-ωina. Darba minnhom filg axija kien g aç-çena g and wie ed kanonku, u x in spiçça, baqa hemm biex jg addi l-lejl. Fid-daqqa u l- in, is-saqaf tad-dar waqa fuqhom ilkoll. IΩda waqt li l-o rajn kollha rnexxielhom je ilsu minn alq il-mewt, dak il-miωerabbli biss inqabad, u safa maqtul. B aqq ust ta Alla ara li sab ru u f qag da ag ar minn ta qabel (Mt 12,45), tija tal-vizju ta l-ingratitudni u d-disprezz lil Alla. Dejjem g andna nkunu grati g all-ma fra li nkunu qlajna, u g emil fa xi mtenni joffendi doppjament. 6. Ìara wkoll, f okkaωjoni o ra, li wa da mara nobbli, mara devota lejn Alla, iet g and il-qaddis biex tkellmu dwar dak li kien qed i ieg elha ssofri afna, u titolbu rimedju. Ûew ha kien ra el krudil g all-a ar, u kien ifixkilha fis-servizz ta Kristu. Talbet g alhekk lill-qaddis jitlob g alih biex Alla, fil- niena tieg u, irattablu qalbu. Meta semag ha tg id hekk, qalilha: Mur bis-sliem, u bla ma tiddubita xejn stenna minn Ωew ek ilfara li dalwaqt ser jag tik. U Ωied ig idilha: G idlu min-na a ta Alla u tieg i li issa hu Ωmien il- niena, wara mbag ad Ωmien il- aqq. Wara li berikha, dik il-mara marret lura lejn darha, sabet lir-ra el u qaltlu dak li kellha tg idlu. NiΩel fuqu l-ispirtu s-santu (Atti 10,44), u minn bniedem qadim li kien bidlu fi bniedem did, u ieg elu jwe ibha bil- lewwa kollha u jg idilha: Sinjura, ejja naqdu lis-sinjur, u nsalvaw ru na. Fuq il-parir ta martu l-qaddisa, g exu t-tnejn ajja fis-safa g al afna snin, u t-tnejn marru lura g and il-mulej fl-istess jum. Il-qawwa ta l-ispirtu profetiku ta dan il-bniedem ta Alla hi tassew ta min jistag eb biha: ta lura s-sa a lill-membri ta isem li kienu niexfa, u fil-qlub iebsa stampa t-tjieba. IΩda xejn anqas ta l-g a eb hu l-fatt li flispirtu tieg u huwa ra çar sewwa dak li kien ser ji ri fil- ejjieni, hekk li Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 75

77 jkun jaf sa ansitra dak li hemm mo bi fil-kuxjenzi, qisu rçieva, b al EliΩew ie or, Ωew t is ma ming and il-profeta Elija (2 Slat 2,9). 7. Meta darba kien Siena, lil wie ed li kien mid la tieg u sewwa qallu minn qabel dak li kellu jg addi ming alih fl-a ar ta ajtu. Issa ara li, meta dak ir-reli juω g aref li di a semmejna - dak li kien ikkunsultah dwar l-iskrittura - sama dan, iddubita jekk hux veru li l-missier qaddis kien qal il-kliem li rrakkontalu dak ir-ragel; g alhekk mar jistaqsih hu stess. Fran isku mhux biss ikkonferma li kien veru li qal dak il-kliem, iωda lilu, li kien qed jistaqsi dwar dak li kien ser ji ri lil addie or, abbarlu minn qabel it-tmiem tieg u. U biex b çertezza akbar din il-profezija jistampahielu f qalbu, b mod tal-g a eb irrivelalu skruplu mo bi tal-kuxjenza tieg u li hu qatt ma kien qal bih lil ebda aj. Mhux hekk biss, imma fissirlu kollox, u serr u afna bil-parir g aqli li tah. Biex jitwettaq dan kollu ara li dak ir-reli juω fil-fatt miet kif kien bassarlu l-qaddej ta Kristu. 8. Meta ie lura mill-pajjiω ta l hemm mill-ba ar, darba minnhom kien qed jivvja a flimkien ma Fra Leonardo minn Assisi, u billi Fran isku kien ma jifla x u g ajjien, rikeb fuq daqsxejn ta mar. Sie bu li kien miexi warajh, g ajjien sewwa hu wkoll, in akem xi ftit ukoll mid-debulizza ta bniedem li kien, u beda jg id bejnu u bejn ru u: Il- enituri tieg u u tieg i qatt ma lag bu flimkien b allikieku kien indaqs. U issa, ara, hu riekeb u jien miexi dejh insuqlu l- mar tieg u. Waqt li kien italla u jniωωel sibijiet b al dawn, dak il- in stess il-bniedem qaddis niωel minn fuq il- mar, u qal: Óija, mhux sewwa li jien riekeb u inti timxi, g ax fid-dinja int kont ra el aktar nobbli u setg an milli kont jien. Miblug u kollu mist ija, Leonardo ra li kien inqabad. Inxte et f ri lejh, u bid-dmug nieωel minn g ajnejh stqarr bil-miftu sibijietu, u talab ma fra. 9. Wiehed patri, devot kemm lejn Alla kif ukoll lejn il-qaddej ta Kristu 69, kien spiss joqg od ja seb bejnu u bejn ru u li, ikun denn talgrazzja tas-sema dak li lejh il-bniedem qaddis juri familjarità u m abba; mill-banda l-o ra, lil dak li hu jg oddu qisu barrani, g andu jitqies b allikieku kien wie ed li Alla warrbu min-numru tal-mag Ωulin. Billi dan il- sieb kien spiss idur f rasu u jkiddu bis-s i, hu kien jixtieq afna li jgawdi l-familjarità tal-bniedem ta Alla, iωda dan is-sigriet ta qalbu qatt ma qal bih lil add. Il-missier twajjeb sejja lu, u bil- lewwa kollha qallu: T alli ebda sieb jinkwetak, ibni, g ax fost dawk li huma g eωieω g alija, lilek ng oddok l-aktar g aωiω, u bil-qalb kollha ng oddok abib tal-qalb, u nag tik im abbti. Dak il-patri stag eb mhux ftit b dan, u ssa ah fid-devozzjoni li kellu lejh. U mhux biss kiber f im abbtu lejn il-qaddis, iωda bil- idma tal-grazzja ta l-ispirtu s-santu kiseb doni akbar Mill-kitbiet ta San Bonaventura

78 Meta Fran isku kien fuq il-muntanja ta La Verna mag luq f çelltu, wie ed minn s abu 70 kellu xewqa kbira li jkollu xi kliem tal-mulej miktubin fil-qosor minn idejh stess. Kien i ossu konvint li b hekk it-tentazzjoni li kienet qed tkiddu dik il- abta - tentazzjoni mhux tal- isem, imma ta l- ispirtu - kien jirnexxilu ja rabha, jew talinqas te fieflu, hekk li jkun jifla g aliha. Din ix-xewqa mewtitu, u kien i ossu inkwetat g all-a ar o fih g ax, meg lub mill-mist ija, ma kellux il- ila jifta qalbu mal-missier qaddis. IΩda dak li ma qalulux il-bniedem, irrevelahulu l-ispirtu s-santu. Ordna lil dan il-patri li j iblu karta u linka, u fuqha, b idejh stess, kiteb it-tif ir tal-mulej, u fl-a ar il-barka tieg u. Imbag ad qallu: Óu din il-biçça karta, u sa jum mewtek u siebha sew. Il-patri a dak id-don li tant kien erqan g alih, u minnufih it-tentazzjoni li kellu g abet g al kollox. L-ittra iet merfug a tajjeb, u meta wara g amlet afna wejje tal-g a eb kienet xhud tal-virtujiet ta Fran isku. 10. Kien hemm wie ed patri li, g al dak li jidher minn barra, kien ra el ta qdusija kbira u ta ajja tassew eωemplari, iωda mbag ad kien i obb ikun singolari. Óinu kollu kien jiddedikah g at-talb u josserva silenzju rigoruω, hekk li kien iqerr mhux bil-kliem, imma bis-sinjali. Issa ara li l-missier qaddis ie fil-post fejn kien jg ix dan il-patri, rah u tkellem fuqu ma l-a wa l-o ra. Kollha bdew jitkellmu tajjeb fuqu u jfa ruh, iωda l-bniedem ta Alla qalilhom: Óuti, ieqfu: tkomplux tfa ruli l-pretensjoni djabolika li hemm fih. Kunu afu sew li din hi kollha kemm hi tentazzjoni tax-xitan u ngann qarrieqi. Il-patrijiet dehrilhom li dan il-kliem kien iebes afna, g ax fil-fehma tag hom kien impossibbli li l-falsità u l-qerq jistg u jiωωejnu b sinjali hekk kotrana ta perfezzjoni. IΩda ma la qux g addew bosta jiem li dak it-tali ma ari x mill-ordni, u mbag ad deher çar afna li l-bniedem ta Alla, bil- arsa mdawwla tieg u, kien g araf jaqra s-sigrieti ta qalbu 71. B dan il-mod u b verità li ma titbiddilx, Fran isku ra minn qabel u abbar kemm il-waqg a ta afna li kienu jidhru li huma bilwieqfa u sodi, kif ukoll il-konverωjoni lejn Kristu ta afna nies Ωiena. B al donnu deher li hu kien qorob afna biex jikkontempla l-mera tad-dawl etern (G erf 7,26) li, fid-dawl tag ha tal-g a eb, il-g ajnejn ta l-ispirtu tieg u setg u jaraw il- wejje li fiωikament kienu l bog od, imma g alih kienu qishom qeg din quddiemu dak il- in. 11. Waqt li darba minnhom il-vigarju tieg u kien qieg ed jag mel laqg a tal-kapitlu, Fran isku kien jitlob f kamartu, b allikieku kien l- intermedjarju bejn utu u Alla (Dewt 5,5). Wie ed mill-patrijiet, mo bi ta t il-mantell ta xi skuωa li tiddefendih, ma riedx joqg od g ad-dixxiplina. Ir-ra el qaddis ra dan kollu fl-ispirtu tieg u, sejja lill-wie ed patri, u qallu: Óija, ng idlek li rajt ix-xitan riekeb fuq dahar dak il-patri li ma Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 77

79 jridx jobdi, u kien qed ja kmu sewwa minn g onqu. Misjuq minn rikkieb b al dan, huwa warrab minnu l-il iem ta l-ubbidjenza, u mexa skond il- ibdiet tieg u. Jien tlabt l Alla g alih, u x-xitan dlonk arab im awwad. Mur, nitolbok, u g id lil dan una biex imidd g onqu g all-madmad ta l-ubbidjenza qaddisa bla telf ta Ωmien! Imwissi minn dak li ablu bxara b al din, dak il-patri minnufih dar lejn Alla, u bl-umiltà kollha nxte et f ri lejn il-vigarju. 12. Darb o ra ara li Ωew patrijiet ew mill-bog od fl-eremita ta Greccio bit-tama li jaraw il-bniedem ta Alla, u jie du ming andu l- barka tieg u, kif kien ilhom jixtiequ g al Ωmien twil. IΩda meta waslu lilu ma sabu x, g ax kien di a rtira minn ma l-o rajn, u mar lura f çelltu. G alhekk huma qabdu triqthom lura, iωda ara, huma u sejrin, g ad li b ebda mod ma seta j osshom ejjin jew sejrin bis-sensi tieg u b ala bniedem, minkejja li ma kienitx drawwa tieg u, are minn çelltu, g ajjtilhom u, kif dejjem xtaqu, g amlilhom is-sinjal tas-salib u berikhom f isem Kristu Ìew g andu wkoll, darba minnhom, Ωew patrijiet mit-terra di Lavoro, u l-aktar anzjan kien ta xi skandli liω-ωag Ωug. Meta waslu, ilmissier qaddis staqsa liω-ωag Ωug dwar kif kien ab ru u mieg u l-anzjan waqt il-vja 73. X in dan wie bu: Iva, tajjeb afna, Fran isku qallu: Óija, oqg od attent biex ma ji rilekx li, bi pretest ta l-umiltà, tg id a a b o ra. G ax jien naf x ara, iva naf; stenna ftit, u tara. Dak il-patri baqa mnixxef u mistag eb kif l-ispirtu tieg u seta jara wejje li raw hekk fil-bog od. Wara ftit taω-ωmien dak il-patri li kien skandalizza lil uh alla l-ordni b disprezz, u mar lura fid-dinja, bla ma talab ma fra ming and ilmissier, u bla ma a l-korrezzjoni kif kien messu. F waqg a wa da dehru çari Ωew affarijiet fl-istess in: kemm hu tabil aqq ust il- aqq ta Alla, u kemm kien jid ol fil-fond l-ispirtu profetiku ta Fran isku. 14. Dwar kif hu, bil-qawwa ta Alla, deher preωenti lil dawk li kienu assenti jirriωulta çar minn dak li di a g idna qabel: biωωejjed niftakru kif, meta ma kienx mag hom, deher lill-patrijiet trasfigurat fuq karru tan-nar, u kif deher f g amla ta salib lill-patrijiet li kienu mi bura f Arles g all-kapitlu 74. G andna g ax nemmnu li dan kollu se g ax Alla ried hekk, biex mid-dehra tal-preωenza fiωika tieg u jo ro çar b mod tal-g a eb kemm l-ispirtu tieg u kien preωenti u miftu g ad-dawl ta l-g erf etern li jit arrek aktar minn kull a a o ra li tit arrek, u min abba s-safa tieg u jid ol f kollox u jinfirex ma kullimkien, u minn Ωmien g al Ωmien jid ol fl-erwie qaddisa u jag milhom bieb ta Alla u profeti (G erf 7,24.27). Il-G alliem G oli hu s-soltu juri l-misteri tieg u lis-sempliçi u liç-çkejknin, kif l-ewwel deher li ara fil-kaz ta David, l-iktar mag ruf fost il-profeti, u mbag ad lil Pietru, il-prinçep ta l-appostli, u fl-a ar 78 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

80 lill-fqajjar çkejken ta Kristu, Fran isku. Dawn kienu, iva, nies sempliçi u bla skola, imma g ax img allma mill-ispirtu s-santu, saru mag rufa: irrag aj ie msejja biex jirg a l-mer la tas-sinagoga, ma ru a mill-e ittu; is-sajjied, biex jimla x-xibka tal-knisja bil-kotra tal-fidili, u n-negozjant, wara li bieg u qassam kollox min abba Kristu, biex jixtri l- awhra tal- ajja evan elika. Kapitlu tnax Dwar il-frott li kienet t alli l-predikazzjoni tieg u, u l-grazzja tal-fejqan 1. Fran isku, qaddej fidil u ministru ta Kristu, bil-g an li jag mel kollox b fedeltà u perfezzjoni, kien jag mel iltu kollha biex jipprattika dawk il-virtujiet li, kif kien inebb u l-ispirtu s-santu, kien jag raf li l-aktar jog bu lil Alla tieg u. Darba minnhom sab ru u nkwetat g all-a ar min abba dubju kbir li da allu f mo u. Wara li g adda jiem jitlob, tkellem dwar dan id-dubju mal-patrijiet li kienu mid la tieg u bil- sieb li jsib soluzzjoni 75, u staqsihom: L-A wa, x parir ittuni? X g andkom tfa ru? G andi ning ata g at-talb, jew immur nippriedka l hawn u l hinn? Billi jien ra el çkejken, sempliçi u ma ninqalax fis-seng a tal-kelma (2 Kor 11,6), irçevejt grazzja akbar biex nitlob milli biex nitkellem. Barra dan jidher ukoll li, fit-talb hemm aktar profitt u kotra ta grazzji, waqt li fil-predikazzjoni jitqassmu d-doni li wie ed ikun irçieva mis-sema. Fit-talb, ter a, nippurifikaw is-sentimenti ta qalbna, u hemm il-g aqda ma l-uniku, veru u l-og la id, u nissa u fil-virtù; fil-predikazzjoni, mill-banda l-o ra, irri lejn spiritwali tag na jit amm u bit-trab, il-mo jixxerred fuq afna wejje, u d-dixxiplina tillaxka. Fl-a arnett, waqt it-talb inkellmu lil Alla, nisimg uh, u ng ixu qalb l-an li, qisna qed ng ixu ajja an elika; waqt il-predikazzjoni, iωda, je tie li ninωlu afna g al-livell tan-nies, u ng ixu mag hom ta bnedmin: na sbu, naraw, nitkellmu u nisimg u b alhom. IΩda favur il-predikazzjoni hemm ra uni wa da, u jidher li wa idha quddiem Alla tiωen aktar mill-o rajn kollha, u hija din: l-iben il-wa dieni ta Alla, li hu l-og la G erf, biex isalva l-erwie niωel minn dan il-missier alli bl-eωempju tieg u j edded id-dinja. NiΩel biex lillbnedmin jg idilhom il-kelma li ssalvahom, u lil dawk li kellu jifdi bil-prezz ta demmu l-g aωiω, jippurifikahom bih (Efes 5,26) u jag tihulhom b ala xorb li jman-tnihom. Proprju xejn ma Ωamm g alih, imma b idejh miftu a qassam kollox g as-salvazzjoni tag na. Issa, billi a na g andna nag mlu kollox fuq il-mudell muri lilna fih b alikieku fuq muntanja g olja (EΩ 25,40), jidher li aktar jog ob lil Alla li jien inwaqqaf il-mistrie tieg i, u no ro il barra biex na dem. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 79

81 Wara li dam jixtarr ma s abu kliem b al dan g al afna jiem, ma rnexxilux jasal li jkun jaf b çertezza liema triq g andu jag Ωel, triq li tabil aqq tkun tog ob l-aktar lil Kristu. G ad li hu kien irnexxielu jifhem wejje tal-g a eb permezz ta l-ispirtu tal-profezija, ma kellux il- ila j oll wa du din il-kwistjoni. Alla kellu pjan a jar, biex il-mertu tal-predikazzjoni jkun muri b rivelazzjoni ejja mis-sema, u l-umiltà talqaddej ta Kristu tibqa s i a. 2. Xejn ma kien jist i jfittex wejje Ωg ar ming and l-iωg ar, hu li kien tabil aqq l-iωg ar (Minor) u tg allem wejje kbar ming and l-og la Mg allem. Kien imdorri jfittex b erqa speçjali l-mod u t-triq li bihom seta jaqdi lil Alla aktar perfettament, u bil-mod li l-aktar jog bu. Sakemm dam aj din kienet l-og la filosofija tieg u, din l-akbar xewqa li kellu: li jistaqsi kemm lill-g orrief kif ukoll lis-sempliçi, lill-perfetti u lill-imperfetti, liω-ωg aωag u lix-xju, dwar liema hu l-a jar mod li bih seta jasal g allquççata tal-perfezzjoni. Sejja, g alhekk, Ωew patrijiet u bag athom g and Fra Silvestro, dak li kien ra iere salib minn fomm Fran isku u li dik il- abta kien mog ti g all- ajja ta talb fuq muntanja l fuq mill-belt ta Assisi 76, biex ifittex li jikseb twe iba ming and Alla dwar id-dubju li ieh, u jag tihielu b ala li ejja mill-mulej. Bag at jg id l-istess a a lill ver ni qaddisa Klara biex, permezz ta xi ver ni aktar pura u sempliçi li kellha ta t id-dixxiplina tag ha, u bit-talb tag ha stess flimkien ma l-o rajn, tfittex li ssir taf irrieda tal-mulej (Lq 12,47) dwar din il- a a. Issa, billi kien l-ispirtu s-santu li nebba kemm lill-venerabbli saçerdot kif ukoll lill-ver ni kkonsagrata, li Alla nebba hom it-tnejn li huma, qablu b mod tal-g a eb dwar dan: ikun aktar jog ob lil Alla li l- abbâr ta Kristu jo ro jippriedka. Meta ew lura l-patrijiet u wrewh x kienet ir-rieda ta Alla kif saru jafuha huma, qam malajr, xe et fuqu l-libsa (Ìw 21,7) u bla ma qag ad jitnikker xejn, telaq g all-g onq it-triq. Telaq b tant e a biex iqieg ed fil-prattika l-kmand li kien a ming and Alla, u era b tant effa li deher biç-çar li id Alla kienet qieg da fuqu (2 Slat 3,15), u mlietu b ener iji odda mis-sema. 3. Meta qorob lejn Bevagna 77 wasal f post fejn kien hemm mi bura flimkien qtajja kbar ta g asafar minn kull ens. X in il-qaddej ta Alla lema hom, fer an se jtir era lejn il-post u sellmilhom b allikieku kellhom ir-ra uni. Kollha kienu qed jistennewh u mdawwrin lejh, hekk li dawk li kienu imperçin fuq il-frieg i, x in kien jersaq lejhom, kienu jbaxxu rashom, u b mod mhux tas-soltu kienu mo hom fih. Hu resaq lejhom u e i hom biex ilkoll kemm huma jisimg u l-kelma ta Alla, wissihom b erqa u qalilhom. Óuti l-g asafar: g andkom afna g aliex tfa ru lill-óallieq tag kom: libbiskom bir-rix u takom il- wiena biex ittiru; ip Mill-kitbiet ta San Bonaventura

82 provdielkom l-arja pura, u Hu stess jie u siebkom bla ma intom toqog du t abblu raskom. Meta l-g asafar semg u dan il-kliem u ie or b alu, bdew jag mlu esti li j ieg eluk tabil aqq tistag eb: itawwlu g onqhom, jifirxu wen ajhom, jift u munqarhom, u j arsu lejh b attenzjoni kbira. Hu, mimli e a ta l-ispirtu, g adda minn o nofshom, imisshom b tarf it-tonka, u b danakollu ebda wie ed minnhom ma ççaqlaq minn postu. Fl-a ar, imbag ad, il-bniedem ta Alla raddilhom is-salib u tahom il-permess li jitilqu: taru kollha flimkien! S abu li kienu jistennew fit-triq raw kull ma ara. Meta mbag ad dan il-bniedem safi u sempliçi mar lura dejhom beda jakkuωa lilu nnifsu bi traskura ni talli sa dakinhar qatt ma kien ippriedka lill-g asafar. 4. Minn hemm g adda jippriedka fil-postijiet tal-qrib, u ie f ra al jismu Alviano. Ìabar in-nies u talabhom iωommu s-skiet, iωda bilkemm seta jinstema min abba l-garr tal- uttaf li kienu qeg din jag mlu l-bejta f dawk l-in awi. Meta ra hekk, il-bniedem ta Alla, b le en li kul add seta jisimg u, dar fuq il- uttaf u qalilhom: Óuttaf, a wa tieg i lkoll: intom di a g idtu biωωejjed, u issa jmiss lili li nitkellem. Isimg u l-kelma ta Alla, u Ωommu s-skiet sakemm il-priedka tal-mulej tkun waslet fit-tmiem. U l- uttaf, qishom setg u jifhmuh, waqfu minnufih, u sa ma spiççat il-priedka add minnhom ma tar minn postu. Dawk kollha li raw dan ji ri stag bu g all-a ar, u taw glorja lil Alla. L-a bar ta dan il-miraklu xterrdet ma kullimkien, u f afna nies qanqlet qima lejn il-qaddis u devozzjoni ejja mill-fidi. 5. Fil-belt ta Parma kien hemm student universitarju, Ωag Ωug mill-a jar, medhi fl-istudju flimkien ma s abu, iωda assu mdejjaq g alla ar min abba l-garr bla jaqta ta uttafa, u qalilhom: Ikolli ng id li din il- uttafa hija wa da minn dawk li dejjqu lill-bniedem ta Alla, Fran isku, huwa u jippriedka, sakemm fl-a ar ieg elhom jisktu. Dar fuq il- uttafa u, b fiduçja kbira, qalilha: F isem il-qaddej ta Alla, Fran isku, nordnalek ti i hawn, u tiskot minnufih. Il- uttafa, kif semg et l-isem ta Fran isku, qisha wa da mg allma mill-qaddej ta Alla, siktet dak il- in stess, u niωlet f idejn dak l-istudent, mo ha mistrie li g andu kienet se ssib il-kenn Ωgur. Stag eb mhux ftit, u minnufih alliha ttir fil-libertà, u qatt aktar ma sama l-garr tag ha. 6. Darb o ra, meta l-qaddej ta Alla kien qed jippriedka f Gaeta 78, qrib xatt il-ba ar, imqanqla mid-devozzjoni li kellhom lejh, in-nies tal-post rew g al fuqu biex imissuh. Il-qaddej ta Kristu assu jitkexkex meta ra dak l-applaws tan-nies, u qabeω wa du f daqsxejn ta dg ajsa li kien hemm fuq ix-xatt. Id-dg ajsa bdiet miexja, qisu kellha r-ra uni u minn ewwa Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 81

83 xi qawwa li tmexxiha. Ming ajr l-g ajnuna ta mqadef niωlet il-ba ar u tbieg edet biçça sew mill-art, fost l-istag ib ta dawk kollha li raw dan ji ri. Meta ar et l barra ftit mhux aωin u da let fl-ilma fond, minkejja l-mew li kien hemm, baqg et wieqfa fis-sod g al matul il- in kollu li r-ra el qaddis dam jippriedka lill-folol li kienu jistennew fuq ix-xatt. Wara li semg u l-priedka u raw ji ri dak il-miraklu, dawk il-qtajja ta nies adu l-barka tieg u, qabdu triqthom lura lejn djarhom u ma keddewhx aktar; id-dg ajsa, imbag ad, iet lura x-xatt wa idha. Min hu daqshekk rasu iebsa u qalbu aωina li jmaqdar il-predikazzjoni ta Fran isku? Bil-qawwa mirakoluωa tieg u, mhux biss il- lejjaq bla ra uni qag du g al dak li ried minnhom, imma sa ansitra l-o etti bla ru, meta kien jippriedka, qdewh qishom kellhom il- ajja! 7. L-Ispirtu tal-mulej li dilku u bag atu, u Kristu nnifsu wkoll, ilqawwa u l-g erf ta Alla (1 Kor 1,24), kienu mal-qaddej Fran isku kull fejn kien imur (Rut 1,16), biex hekk ikun mog ni bi kliem ta tag lim sod u tajjeb, u jidher f dawl jiddi bis-sa a kbira tal-mirakli li kien jag mel. Ilkelma tieg u kienet b al nar i e e, tid ol fil-qalb, u timla mo kul add bil-g a eb, g ax kelmtu ma kienitx imωejna bl-eleganza tas-seng a talbnedmin, b al dik ta nies im arr a g alhekk, iωda minnha kienet to ro ir-ri a elwa tar-rivelazzjoni divina. Fuq su eriment tas-sinjur Kardinal ta Ostja, darba minnhom Fran isku kellu jippriedka quddiem il-papa u l-kardinali; ejja priedka mibnija sewwa, u tg allimha bl-amment. IΩda kif sab ru u f nofshom bilg an li jg idilhom kliem ta edifikazzjoni, fid-daqqa u l- in nesa kollox u lanqas kelma wa da minn dak kollu li pprepara ma ftakar. Stqarr dan bl-umiltà kollha quddiemhom ilkoll, u beda jitlob il-grazzja ta l-ispirtu s- Santu. Dak il- in stess il-kliem beda iere minn fommu b tant elokwenza, u l-qawwa ta kliemu kienet hekk effikaçi filli lil dawk il-persona i g oljin iqanqalhom g as-sog ba, li deher çar li mhux hu kien jitkellem, imma l- Ispirtu tal-mulej (Atti 6,10). 8. Billi hu l-ewwel kien jipperswadi lilu nnifsu bil-g emil dwar dak li kien jag mel iltu biex jipperswadi lill-o rajn bil-kliem, ma kienx jibωa minn min içanfru, u kien jippriedka l-verità bl-ikbar kura. Ma kienx jaf imelles il- tijiet ta xi w ud, imma jniggiωhom, u lanqas ma kien japprova l- ajja tal-midinbin, imma jçanfarhom bl-a rax. Mal-kbar u maω-ωg ar kien jitkellem bl-istess qawwa ta l-ispirtu, u kien i oss fih l-istess hena meta kien jitkellem ma afna nies jew ma ftit. Nies ta kull età u ta kull sess kienu jg a lu biex jaraw u jisimg u lil dan il-bniedem did li kien mog ti mis-sema lid-dinja. Hu kien ji erra minn post g all-ie or, jevan elizza b e a kbira, u l-mulej kien ja dem mieg u u jwettaq kelmtu bil-mirakli li kienu jsiru mag ha (Mk 16,20). G ax 82 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

84 bil-qawwa ta isem il-mulej, Fran isku, ix-xandâr tal-verità kien ikeççi x- xjaten u jfejjaq il-morda (Lq 9,2). Bis-sa a ta kelmtu, u din hi a a wisq akbar, irattab qlub nies ta rashom iebsa biex jindmu, u fl-istess in irodd is-sa a lill-i sma u lill-qlub, b alma juru l-mirakli li g amel u li hawn se nsemmu biss xi ftit minnhom b ala eωempji. 9. Fil-belt ta Toscanella ie milqug b qima minn kavallier li kellu biss tifel wie ed, u dan kien twieled zopp. Billi l-missier talbu fuq li talbu, Fran isku quddiem kul add qabdu minn idu u fejjqu minnufih: il-membri kollha ta ismu adu sa ithom, u t-tifel, qawwi u s i, qam malajr u beda jimxi u jaqbeω bil-fer u jfa ar lil Alla (Atti 3,7.8). Fil-belt ta Narni 79 kien hemm ra el miflu li ma kellu sa a f ebda wie ed mill-membri ta ismu. G at-talba ta l-isqof, Fran isku mmarkah bis-sinjal tas-salib minn rasu sa saqajh, u raddlu lura sa tu b mod s i. Fid-djoçesi ta Rieti kien hemm tfajjel li, g al erba snin s a, f ismu kellu nef a hekk kbira li lanqas biss seta jara ri lejh. Ommu, bid-dmug f g ajnejha, abitu quddiemu, u malli r-ra el qaddis messu bl-idejn qaddisa tieg u, dak il- in stess safa mfejjaq g al kollox. Fil-belt ta Orte kien hemm tfajjel hekk sfigurat li rasu kienet tmiss ma saqajh, u kellu wkoll xi g adam miksur. Bid-dmug nieωel minn g ajnejhom, il- enituri tieg u talbu lil Fran isku biex ifejjqu, u hu bierku bis-sinjal tas-salib. Iddritta minnufih, u safa me lus dak il- in stess. 10. Kien hemm fil-belt ta Gubbio wa da mara li kellha jdejha t-tnejn mi buda u niexfa, hekk li xejn ma setg et tag mel bihom. Kif radd fuqhom is-salib f isem il-mulej, fieqet g al kollox, marret lura d-dar, u qisha kienet omm il-mara ta Xmun o ra (ara Mk 8,14), b idejha stess ejjiet l-ikel g alih u g all-foqra. Fir-ra al ta Bevagna ta lura d-dawl lil wa da tfajla f isem it-trinità, dilkilha g ajnejha g al tliet darbiet bir-riq tieg u, u bdiet tara mill- did kif tant kienet tixtieq. Fil-belt ta Narni wa da mara li sfat g amja, meta adet ming andu l-barka bis-sinjal tas-salib, kisbet lura mill- did id-dawl li xtaqet. F Bologna wie ed tifel kellu g ajnu mg ottija bi Ωlie a, hekk li minnha ma seta jara xejn; ter a, ebda rimedju ma seta jfejjqu. Wara li l- qaddej ta Alla raddlu s-salib minn rasu sa saqajh, beda jara çar mill- did. Meta l quddiem da al fl-ordni tal-patrijiet Minuri kien jg id li jara ferm aktar çar mill-g ajn li qabel kienet marida, milli minn dik li dejjem kienet f sa itha. Fir-ra al ta San Gemini ra el devot, li kellu martu tturmentata afna mix-xitan, laqa g andu lill-qaddej ta Alla. Meta temm it-talba, ikkmanda b ubbidjenza lix-xitan biex ifittex jo ro mill-mara, u bilqawwa ta Alla dak il- in stess irnexxielu j arrbu. Hekk deher biç-çar li Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 83

85 l-ostinazzjoni tax-xitan ma tistax to odha kontra l-qawwa ta l-ubbidjenza qaddisa. F Citta di Castello kien hemm mara li kienet ipposseduta minn spirtu aωin li kien ukoll feroçi. Meta l-qaddis tah il-kmand ta l-ubbidjenza, img addab g all-a ar, telaq, u lil dik il-mara li qabel kienet ta t il- akma tieg u, alliha ielsa fir-ru u fil- isem. 11. Wie ed patri kien qed isofri minn marda hekk kerha u tkexkxek li afna kienu tal-fehma li aktar kien fastidju ej mix-xitan milli marda naturali. Spiss kien jinxte et ma l-art, jitkebbeb u jdur l hawn u l hinn, bir-rawg a ier a minn alqu; il-membri ta ismu, issa kienu jkunu m ebbda u mbag ad miftu a, daqqa milwija u o ra mg aww a, imbag ad ri idi u iebsin g all-a ar. Xi drabi, meta kien ikun mi bud u iebes, saqajh imissu ma rasu, arah jog la l fuq b mod li jbeωωg ek u jinstabat ma l-art. Il-qaddej ta Kristu, kollu mog drija, ietu niena minn dan l-infeliçi li ma kien jidher li hemm ebda rimedju g all-marda li kellu. Bag atlu biçça obω milli kien qed jiekol hu, u kif dak il-patri daqha, ass o fih li kien re a a lura sa a hekk kbira li qatt iωjed ma sofra ebda dwejjaq mill-marda li kellu. Fl-in awi ta Arezzo, wa da mara kien ilha bosta jiem issofri millu ieg tal- las u kienet f alq il-mewt. Fid-disperazzjoni li sabet ru ha fiha ma kien fadlilha ebda tama lief biss f Alla. Il-qaddej ta Kristu, li dik il- abta kien marid u kellu jirkeb iω-ωiemel, kien g adu kif g adda minn dawk l-in awi. Issa dawk li kienu qed jie du l-bhima lura g and sidha g addew mir-ra al fejn kienet tg ix din il-mara li kienet qed tbati minn dan l-u ieg. Meta l-ir iel tal-post raw iω-ωiemel li fuqu kien rikeb ir-ra el qaddis, ne ewlu r-riedni u marru jmissuhom ma din il-mara. Kif messewhom mag ha, kull periklu g ab mirakoloωament, u welldet b al mara f sa itha. Ra el mill-belt ta Pieve, twajjeb u jibωa minn Alla, kien iωomm g andu kurdun li bih kien t aωωem il-missier qaddis. Issa, billi f dik il-belt kien hemm g add kbir ta r iel u nisa morda b afna xorta ta mard, kien imur iωur il-morda f darhom, ibill il-kurdun fl-ilma, u jag tihom dak l-ilma biex jixorbuh. B hekk afna nies ew imfejjqa. Óadu l-fejqan ukoll afna morda li kielu mill- obω li kien mess mal-bniedem ta Alla: bil-qawwa divina li admet fihom kisbu malajr ilfejqan li xtaqu. 12. Min abba dawn il-mirakli li semmejna u o rajn li g amel waqt il-vja i ta predikazzjoni, il- abbâr ta Kristu sar mag ruf afna, u n-nies kienu jag tu kas ta dak li jg id, qisu kien qed ikellimhom an lu tal-mulej (Im 2,4). Is-setg at speçjali tal-virtujiet kbar li kellu, l-ispirtu ta profezija (Apk 19,10), il-qawwa tal-mirakli, il-missjoni li jippriedka mnebb a lilu 84 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

86 mis-sema, l-ubbidjenza li l- lejjaq bla ra uni urewh, il-bidla tal-g a eb tal-qlub li se et g as-smig tal-kelma tieg u, il-g erf li jg addi kull tag lim tal-bnedmin imsawwab fih mill-ispirtu s-santu, il-jedd li jippriedka mog ti lilu mill-papa g ax imnebbah minn rivelazzjoni divina, u fuq kollox ir-regola li fiha hemm imfissra l-g amla ta predikazzjoni, imwettqa mill-istess Vigarju ta Kristu, u fl-a ar il-marki tas-sultan il-kbir stampati fuq ismu b ala si ill: dawn huma b al g axar xhieda li bla dubju ta xejn jixhdu quddiem id-dinja kollha li Fran isku, ix-xandâr ta Kristu, hu denn u jixraqlu li jkun meqjum min abba l-missjoni li rçieva, it-tag lim awtentiku li g allem, il-qdusija tassew tal-g a eb tieg u, u g alhekk hu xandar l-evan elju ta Kristu b ala veru messa ier ta Alla 80. Kapitlu tlettax Dwar il-pjagi mqaddsa li rçieva 1. Il-bniedem an eliku, Fran isku, kellu d-drawwa li qatt ma jieqaf milli jag mel il- id, imma b al wie ed mill-ispirti an eliçi fuq is-sellum ta Ìakobb, jew kien jitla lejn Alla, jew jinωel dejn il-proxxmu tieg u (Ìen 28,12) 81. IΩ-Ωmien mog ti lilu biex jimmerita kien tg allem iqassmu b g aqal kbir hekk li, biçça minnu kien jg addih filli ja dem g all- id ta g ajru, waqt li l-bqija kien jiddedikah g all- emda u l-estasi talkontemplazzjoni. Meta, g alhekk, kif kienu jitolbu minnu ç-çirkustanzi taω-ωmien u l-postijiet, kien ikun adem bis-s i biex iwassal lill-o rajn g as-salvazzjoni, arah jitwarrab mill-folol u l-inkwiet tag hom, u jfittex is-sigrieti tas-solitudini u mkejjen ta emda. Hemm, waqt li bil-libertà kollha kien jg addi inu mal-mulej, kien jitnaddaf mit-trab li seta we el mieg u min abba l-kuntatt mal-bnedmin. Sentejn qabel ma radd ru u lura lejn is-sema, immexxi mill- Providenza divina, wara afna idmiet ta afna xorta, kien me ud f post fil-g oli, (Mt 17,1) imsejja il-muntanja La Verna. Meta, kif kienet id-drawwa tieg u, beda jsum randan f ie San Mikiel Arkan lu, ass tfawwar o fih lewwa mhux tas-soltu waqt il-kontemplazzjoni, jikbes aktar fih in-nar ta xewqat is-sema, u jfur sax-xifer bid-doni li ew mog tija lilu minn fuq. Ìie merfug il fuq mhux b allikieku kurjuω ifittex li jkun jaf il-maestà u mbag ad ji i mg affe ta t il-glorja tag ha (Prov 25,27), imma b al qaddej fidil u g aqli (Mt 25,45) li jfittex bir-reqqa dak li jog ob lil Alla li mieg u xtaq bil- e a kollha ta qalbu jintrabat g al kollox u b kull mod. 2. Ìie mnebba mis-sema li jekk jifta il-ktieb tal-van elu, Kristu kien sejjer jirrivelalu dak li fih innifsu u minnu nnifsu Alla jara li l-aktar jog bu. G alhekk, wara li talab b devozzjoni kbira, a l-ktieb ta l-evan elji minn Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 85

87 fuq l-altar, u qal lil sie bu, ra el tassew devot u qaddis, biex f isem it-trinità jift u g al tliet darbiet. Issa, billi kull darba l-ktieb infeta fejn tissemma l-passjoni tal- Mulej, dan il-bniedem mimli b Alla fehem li, kif f dak li g amel f ajtu kien dejjem imita lil Kristu, hekk ukoll kellu jaqbel mieg u fin-niket u t-tbatija tal-passjoni tieg u qabel ma jg addi minn din id-dinja (Ìw 13,1). U g ad li ismu, min abba l-awsterità kbira tal- ajja li kien g ex u l-irfi bla heda ta salib il-mulej, kien dg ajjef g all-a ar, b ebda mod ma assu mbaωωa, anzi assu aktar im e e biex isofri l-martirju. In-nar li xejn ma seta jitfih ta l-im abba li kellu f qalbu g at-twajjeb Ìesù sar u ie a ta m abba hekk qawwija li l-ilmijiet kotrana qatt ma setg u jaslu li jitfuha (G an 8,6-7). 3. Il- e a serafika ta xewqatu, g alhekk, g ollietu l fuq lejn Alla, u l- lewwa tal-kompassjoni biddlitu f Dak li, bis-sa a ta l-im abba kbira (Efes 2,4), ried li jkun imsallab. G odwa wa da, qrib il-festa ta l-eωaltazzjoni tas-salib Imqaddes, waqt li kien qed jitlob mal- enb talmuntanja, Fran isku ra Serafin b sitt i wiena, b al donnhom itajjru xrar tan-nar u jleqqu sbie, nieωel mill-g oli tas-smewwiet. U meta b titjira mg a la g all-a ar wasal fl-arja qrib dak il-post fejn kien il-bniedem ta Alla, fil- wiena dehret ix-xbieha ta ra el imsallab, b idejh u riglejh mifruxa f g amla ta salib, u mwa lin mas-salib. Ûew t i wiena kienu merfug a fuq rasu, tnejn mifruxa b allikieku biex itir, u t-tnejn l-o ra jg attulu ismu kollu. Stag eb mhux ftit meta ra dik id-dehra, u qalbu mtliet b ta lita ta niket u hena fl-istess in. Fera meta ra ta t ix-xbieha ta Serafin lil Kristu j ares lejh b arsa kollha lewwa, iωda d-dehra Tieg u mwa al ma salib, nifditlu qalbu bis-sejf tad-dulur (Lq 2,35), daqskemm ass g alih. Kollu mistag eb iffissa arstu fuq dik id-dehra hekk misterjuωa, waqt li g araf li d-dg ufija tal-passjoni b ebda mod ma tista toqg od mannatura immortali ta l-ispirtu tas-serafin. Imbag ad, b rivelazzjoni mill- Mulej fehem fl-a ar il-g an li g alih il-providenza divina riedet li jkollu preωenti quddiem g ajnejh din il-viωjoni: biex hu, il- abib ta Kristu, jag raf minn qabel li mhux bil-martirju tal- isem kellu jkun mibdul kollu kemm hu fis-sura ta Kristu msallab, imma bin-nar li kien ikebbislu qalbu. Meta l-viωjoni g abet allietlu f qalbu e a li l-kliem ma jasalx ifisser, u fuq ismu stampatlu xbieha ta marki li m hi xejn anqas talg a eb. Fil-fatt ara li minnufih, f idejh u f ri lejh, bdew jidhru s-sinjali ta l-imsiemer, l-istess b al dawk li qabel kien ra fix-xbieha tar-ra el imsallab. Idejh u ri lejh dehru mtaqqbin fin-nofs bil-musmar. Ir-ras ta l-imsiemer dehret fuq in-na a ta ewwa ta l-idejn u l-parti ta fuq tar-ri lejn, waqt li l-ponot tag hom dehru fuq in-na a l-o ra. Ir-ras ta l-imsiemer fl-idejn u r-ri lejn kienet tonda u sewda, waqt li l-ponta mtawwla, milwija lura u b allikieku rbattuta, ier a mil-la am u mqabbωa l barra. In-na a lemin 86 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

88 ta enbu wkoll kienet b al qisha minfuda b lanza, u dehret er a amra li spiss kienet tnixxi demm qaddis li jxarrab it-tonka u l- wejje ta ta t. 4. Il-qaddej ta Kristu ra li l-istimmati li kienu mmarkati f ismu b mod hekk çar ma setg ux jinωammu mo bija minn s abu li kienu l-aktar mid la tieg u, u fl-istess in beda jibωa li jag mel mag ruf minn kul add is-sigriet tal-mulej (Tob 12,7). Sab ru u, g alhekk fl-agunija ta dubju kbir: jekk kellux jitkellem u jg id dak li ra, jew inkella jiskot g al kollox. Sejja lil xi w ud mill-patrijiet u, waqt li esponielhom id-dubju b mod enerali, talabhom il-parir tag hom. Wie ed minnhom, jismu Illuminato 82, ra el li kien tabil aqq imdawwal mill-grazzja, dlonk fehem li Fran isku kellu xi dehra mhux tas-soltu g ax rah li kien qisu barra minnu nnifsu, qal lillbniedem ta Alla: Óija, g andek tkun taf li xi drabi, is-sigrieti divini ma ji ux irrivelati lilek g alik biss, iωda g all-o rajn ukoll. Jidher li hemm ra unijiet li g andhom i ieg eluk tibωa li, jekk ta bi dak li jista jkun ta id g al afna, tkun i udikat ati li bejt it-talent (Mt 25,25). Meta sama dan il-kliem, ir-ra el qaddis assu jitqanqal u, g ad li drabi o ra kien is-soltu jg id: Is-sigriet tieg i hu g alija (ara IΩ 24,16), din id-darba, iωda, g ad li kollu biωa, irrakkontalhom a a, a a kif rat il-viωjoni, u Ωied jg id ukoll li Dak li dehirlu kien qallu wejje li, sakemm idum aj, m hu se jg idhom lil ebda bniedem. G andna nemmnu, g alhekk, li l-kliem li qallu s-serafin li dehirlu b mod ta l-g a eb fis-salib, hu kliem misterjuω li ebda bniedem ma jista jg idhom (2 Kor 12,4). 5. Wara li l-vera m abba ta Kristu biddlet lill-ma bub fl-istess xbieha (2 Kor 3,4) 83, meta g addew l-erbg in jum li kien iddeçieda li jg addi fis-solitudini, issa li l-festa ta San Mikiel Arkan lu kienet fil-qrib, ir-ra el an eliku Fran isku niωel mill-muntanja (Mt 8,1), i orr fih ix-xbieha ta l-imsallab: mhux xbieha impin ija fuq twavel tal- ebel (EΩ 31,18) jew ta l-injam minn id bniedem tas-seng a, iωda mnaqqxa fil-membri ta ismu bis-saba ta Alla l- aj (Ìw 11,27). U g ax hi a a tajba li ΩΩomm mo bi s-sigriet tas-sultan, (Tob 12,7) Fran isku li kien jaf ben tajjeb li ie afdat lilu dan is-sigriet, g amel iltu biex kemm jista dawk is-sinjali qaddisa jωommhom mo bija. Issa, billi jmiss lil Alla li, g all-glorja tieg u, jg arraf il- wejje kbar li jkun g amel, il-mulej innifsu, li b mod mo bi naqqax dawk il-marki fuq isem Fran isku, quddiem kul add g amel bihom afna mirakli: hekk, il-qawwa mo bija u tal-g a eb tag hom saret mag rufa b mod çar permezz tas-sinjali. 6. Fil-provinçja ta Rieti qabdet epidemija serja g all-a ar, u qerdet b kefrija baqar u ng a, u ma seta jinstab ebda rimedju g aliha. Wie ed ra el jibωa minn Alla mal-lejl kien imwissi f dehra biex imur bil-g a la fl-eremita tal-patrijiet fejn dik il- abta kien qed joqg od il-qaddej ta Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 87

89 Alla Fran isku, jie u l-ilma li fih ikun asel idejh u ri lejh, u jbixx bih l-annimali kollha. Filg odu qam kmieni, ie fil-post, u wara li bil-mo bi a ming and s ab ir-ra el qaddis l-ilma li bih kien in asel, mar iroxxu fuq in-ng a u l-baqar morda. Óa a tal-g a eb! Kif dak l-ilma, imqar jekk biss ftit qatriet minnu, mess ma l-annimali li kienu dg ajfa g all-a ar u mitfug a ma l-art, mill- did adu lura sa ithom, qamu fuq saqajhom u, qisu qatt ma ralhom xejn, ar u ji ru jfittxu l-merg a. Hekk ara li, bis-sa a tal-g a eb ta dak l-ilma li kien mess mal-pjagi mqaddsa, waqfet kull pjaga, u l-mard tal-pesta g ab mill-mer liet. 7. Fl-in awi tal-muntanja La Verna li di a semmejna, qabel ma r-ra el qaddis kien joqg od hemm, kienet titla minnha s aba li mbag ad tinfexx f tempesta bis-sil u teqred il-frott ta l-art sena wara l-o ra. IΩda b g a eb kbir tan-nies tal-post, wara dik id-dehra qaddisa, is-sil waqaf g al kollox biex il-kalma ta wiçç is-sema, kalma li ma kienet xejn tassoltu, turi b mod l-aktar çar, kemm il-kobor tal-viωjoni li iet mis-sema kif ukoll il-qawwa ta l-istimmati li proprju hemm ew imnaqqxa fuq isem Fran isku. Darba minnhom, fix-xitwa, billi kien i ossu dg ajjef f ismu u t- toroq kienu m arbta, Fran isku rikeb fuq daqsxejn ta mar ta wie ed fqir. Issa billi ma setg ux jaslu fil-post fejn xtaqu jmorru qabel taqa d-dalma tal-lejl, da lu ta t blata ma ruga l barra, biex hekk jevitaw l-iskomdu talborra u jistkennu matul il-lejl li kien qrib. Il-qaddis sama lir-ra el li kien qed jakkompanjah jilminta u jgemgem, idur l hawn u l hinn, u jg id li billi kellu fuqu lbies afif, f dik il-kes a xxoqq il-g adam li kienet, b ebda mod ma seta jorqod u jistrie. Fran isku, kollu m e e b im abba divina, are idu, u messu. X g a eb kbir! Kif dik l-id qaddisa messet mieg u, id li kellha fiha l- amar tas-serafin (IΩ 6,6-7), il-ksie arab, qisu mgerrex mis-s ana qawwija ta xi forn. Imfarra kemm f ru u u kemm f ismu, hemm qalb il- ebel u l-borra, raqad raqda elwa sa filg odu. Wara din l-esperjenza kien i obb jg id li lanqas f soddtu stess ma kien jorqod g al qalbu daqshekk. Dawn kollha huma sinjali li juru biç-çar li dawk is-si illi qaddisa kienu stampati bis-sa a ta Dak li, bil-ministeru tas-serafini jsaffi, idawwal u j e e : il-qawwa tal-g a eb tal-pjagi minn barra saffiet il-pesta, abet serenità fuq wiçç is-sema u s-s ana lill-i sma, kif wara l-mewt tal-qaddis sar mag ruf b g e ubijiet li jippruvaw bla l-içken dubju, kif f waqtu nsemmu aktar l quddiem Minkejja li kien jag mel iltu kollha biex iωomm mo bi t-teωor misjub fil-g alqa (Mt 13,44), b xejn ma seta jirnexxilu ja bi l-pjagi ta jdejh u ta ri lejh hekk li ma jarawhomx g allinqas xi w ud, g ad li jdejh kien iωommhom kwaωi dejjem mg ottija, u beda jilbes iω-ωarbun. Meta hu kien 88 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

90 g adu aj, il-pjagi rawhom afna patrijiet u, g ad li kienu r iel ta qdusija kbira u ta min jemminhom, b danakollu, biex jitwarrab kull dubju, huma wettqu b urament fuq il-kotba mqaddsa l-fatti kif kienu u kif rawhom huma. Xi Kardinali li kienu mid la tar-ra el qaddis rawhom ukoll, u fa ru l-pjagi bil-kitba ta innijiet, antifoni u sekwenzi li kkomponew ad unur tieg u. Hekk, bil-kelma u l-kitba tag hom taw xhieda g all-verità (Ìw 5,33). Il-Qdusija tieg u, is-sinjur Papa Alessandru, meta darba kien qed jippriedka lin-nies, u kien hemm preωenti afna patrijiet, u mag hom kont hemm jiena wkoll, qal çar u tond li, meta l-qaddis kien g adu aj, hu ra b g ajnejh il-pjagi mqaddsa. Meta miet, imbag ad, rawhom aktar minn amsin patri, u rathom ukoll il-ver ni Klara, mara devota g all-a ar lejn Alla, u mag ha s-sorijiet l-o ra tag ha, u g add li ma jing addx ta lajçi. Óafna minnhom, kif ng idu aktar il quddiem, bisuhom b devozzjoni u messewhom b idejhom aktar minn darba, biex hekk isa u x-xhieda tag hom. IΩda l-pjaga li kellu f enbu kien joqg od attent afna biex iωommha mo bija, u sakemm dam aj add ma seta jaraha jekk mhux bis-serqa. Wie ed mill-patrijiet li kien jie u siebu b erqa kbira, darba minnhom, b ingann qaddis, irnexxielu j ieg el lil Fran isku jinωa t-tonka alli jkun jista jfarfarhielu. Óares sewwa lejn dik il-pjaga, u messha malajr bi tliet iswaba; g amel hekk biex, bil- ars u l-mess, ikun jaf kemm kienet kbira l- er a. B biçça aωen b al din raha wkoll il-patri li dak iω-ωmien kien il-vigarju tieg u. Wie ed mill-patrijiet s abu, ra el ta sempliçità tal-g a eb, waqt li kien qed jog roklu spallejh billi kien ma jifla x, po a idu ta t il-kapoçç, u ming ajr ma ried, laqatlu din il-pjaga, u tah we g a kbira. Minn dakinhar il quddiem, g alhekk, beda jilbes qliezet ta ta t li kienu jaslu sa ta t dirg ajh biex hekk jg attulu l-pjaga ta enbu. Il-patrijiet li kienu ja slulu dawn il-qliezet jew li xi kultant kienu jnaddfulu t-tonka u rawhom imçappsin bid-demm, minn dawn is-sinjali kkonvinçew ru hom bla l-içken dubju li tabil aqq kellu ferita qaddisa f enbu. Wara l-mewt, imbag ad, flimkien ma afna o rajn, b wiççhom mikxuf (2 Kor 3,18) ikkontemplawha u qimuha. 9. Ejja, mela, kavallier tassew kura uω ta Kristu, orr l-armi talqatt mirbu Mexxej tieg ek: armat bihom b mod hekk tal-g a eb, teg leb Ωgur lil dawk li huma kontrik! Ìorr l-istendard tas-sultan l-aktar G oli: g all- arsa tieg u l- ellieda kollha ta l-eωerçtu ta Alla jag mlu l-qalb. Ìorr ukoll is-si ill tal-qassis il-kbir, Kristu: b din il-garanzija, kliemek u g emilek ikunu milqug a hekk li add ma jsib xejn xi jg id fihom, g ax tassew awtentiçi (Tit 2,8). G ax issa li f ismek qed i orr il-pjagi tal-mulej Ìesù, add ma g andu jdejjqek, anzi kull qaddej ta Kristu g andu juri lejk im abba devota. Issa, bis-sa a ta sinjali çerti g all-a ar, imwettqin mhux biss mix-xhieda ta tnejn jew tlieta, li jkunu biωωejjed, imma minn Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 89

91 kotra ta nies, ix-xhieda ta Alla fik u permezz tieg ek hi ta min jemminha g al kollox (S 92,5). Lil dawk li ma jemmnux tne ilhom kull velu ta skuωa, waqt li lil dawk li jemmnu ssa a hom fi twemminhom, tg ollihom il fuq bil-fiduçja tat-tama, u tkebbishom bin-nar ta l-im abba. 10. Iva, issa se et tabil aqq l-ewwel dehra li kont rajt (Dan 9,24; 4,6), ji ifieri li, b ala mexxej futur fl-armata ta Kristu, kellek tkun imωejjen bl-armi tas-sema, armi mmarkati bis-sinjal tas-salib. Id-dehra li kellek filbidu tal-konverωjoni tieg ek, meta l-ispirtu tieg ek assejtu minfud bis-sejf tal-kompassjoni doloruωa (Lq 2,35), u l-le en li smajt ej mit-tron g oli u iere mill-propizjatorju (Num 7,89) mo bi ta Kristu, kif bi kliemek wettaqt inti stess, issa jitwemmnu bla l-içken dubju b ala li kienu veri. Nemmnu bis-s i li ma kienux frott tal-fantasija l-viωjonijiet li kellhom xi w ud filmixja tal-konverωjoni tieg ek, imma rivelazzjoni mis-sema. Ng id g assalib li Fra Silvestro ra iere minn fommok b mod meraviljuω; ix-xwabel f g amla ta salib li l-qaddis Fra Pacifico ra jinfdulek ismek; id-dehra li kellu l-an eliku Monaldo li, meta Sant Antnin kien qed jippriedka dwar il-kliem imwa al mas-salib, rak merfug il fuq, f g amla ta salib. U fl-a ar, qrib tmiem ajtek, fl-istess waqt ew murija lilek is-sura g olja tas-serafin u x-xbieha umli ta l-imsallab, t e ek minn ewwa u timmarkak minn barra, b ala An lu ie or, bis-si ill ta Alla l- aj, tiela min-na a tal-lvant (Apk 7,2). Din id-dehra tikkonferma lill-o rajn ta qabilha, u tie u minn g andhom ix-xhieda tal-verità (Ìw 5,33-34). Ara, dawn is-seba viωjonijiet tas-salib ta Kristu li, b mod talg a eb ew murija fik u dwarek matul il-mixja l quddiem taω-ωmien, kienu b al sitt tar iet li wassluk g al din is-seba wa da li fiha ssib fl-a ar il-mistrie tieg ek 85. Is-salib ta Kristu, offrut lilek fil-bidu tal-konverωjoni tieg ek, int g araft t addnu mieg ek, u minn dakinhar il quddiem bla heda arrejtu fik innifsek b ajja mseddqa u bl-eωempju wrejtu lillo rajn, juri bl-akbar çertezza li fl-a ar int il aqt il-quççata tal-perfezzjoni evan elika. G aldaqstant, ebda bniedem tassew devot ma jista jwarrab din il-prova tal-g erf nisrani m aωωa fit-trab ta ismek, add li tabil aqq jemmen ma jista jmur kontriha, kif add li hu tabil aqq umli ma jista jqisha b allikieku kienet a a ta xejn: g ax hi tabil aqq opra ta Alla, u jixirqilha li tkun milqug a g al kollox (1 Tim 1,15) Mill-kitbiet ta San Bonaventura Kapitlu erbatax Dwar is-sabar tieg u u t-transitu f jum mewtu 1. Issa li ma Kristu kien imsallab fuq is-salib (Gal 2,19), kemm f ismu kif ukoll fl-ispirtu tieg u, Fran isku mhux biss kien im e e b im abba

92 serfika lejn Alla, iωda wkoll ma Kristu msallab ass g atx (Ìw 19,28) g as-salvazzjoni tal-bnedmin 86. Billi ma setax jimxi min abba l-imsiemer imqabbωa il barra minn ri lejh, ried li ismu, nofsu mejjet, jin arr ma l- ibliet u l-ir ula biex i e e lil kul add i orr is-salib ta Kristu (Lq 9,23). Lill-patrijiet ukoll kien jg idilhom: Óuti, ejjew nibdew naqdu lill-mulej Alla tag na, g ax sallum ftit wisq g adna mxejna l quddiem. Kellu t e e fih xewqa kbira li jmur lura g all-umiltà li g ex filbidu, biex jaqdi lil-lebbruωi kif beda jag mel g all-ewwel, u lil ismu, g oddu mfarrak bix-xog ol, isejja lu lura g all-jasar ta qabel. Bi Kristu b ala Mexxej tieg u, kellu rieda s i a li jag mel wejje kbar, u g ad li ftit, ftit il-membri ta ismu kienu qed i alluh, fl-ispirtu tieg u kien i ossu qawwi u m e e, u kien konvint li se jo ro rebbie fil- lieda kontra l-g adu. Tabil aqq, la l-mard u lanqas il-g aωω ma jistg u jsibu posthom fejn hemm in-niggieωa ta l-im abba ssuqu b sa a lejn wejje akbar. Bejn ismu u l-ispirtu tieg u kien hemm tant armonija u effa hekk kbira g all-ubbidjenza li, meta hu kien jag mel iltu kollha biex jil aq qdusija s i a, ismu mhux biss ma kienx jirreωisti, imma kien jipprova jg a el biex jasal qabel. 2. U biex aktar joktru l-merti, li jil qu l-milja tag hom fis-sabar (Ìak 1,4), il-bniedem ta Alla beda jkun im arrab b mod gravi minn afna xorta ta mard; bilkemm kellu parti wa da minn ismu li fiha ma kienx i oss u ig kbir. Il- afna mard li kellu, mard fit-tul u li ma jaqta xejn, abuh fi stat li la mu niωel bit-ta sir (Ìob 19,20), u ildu kwaωi we el ma g admu (Lam 4,8). IΩda orox kemm kienu orox is-sofferenzi li kien i arrab, iddwejjaq li kellu ma kienx isejj ilhom pieni, imma utu. Darba minnhom, meta l-u ig li kellu kien aktar kiefer mis-soltu, wie ed patri, ra el sempliçi afna, qallu: Óija, itlob lill-mulej (Sir 31,4) biex jittrattak b inqas ruxija, g ax jidher li idu qed tag fas fuqek aktar milli jmissha (S 31,4). Meta sama dan il-kliem, il-qaddis g ajjat u qal: Li ma kontx naf is-sempliçità u s-safa tieg ek, kont nistmerr il-kumpanija tieg ek, g ax aωωardajt ti udika b ala li huma ta min imaqdarhom il- udizzji ta Alla fuqi (S 18,10; 118,75). G ad li kien mifni g all-a ar mill-mard serju u kroniku, inxte et ma l-art, u b dik il-waqg a we a sewwa g admu dg ajjef. Bies l-art, u qal: NiΩΩik ajr, Mulej Alla, g al dawn is-sofferenzi kollha tieg i, u nitolbok, Mulej tieg i, biex jekk din hija r-rieda tieg ek, tag tini mitt darba iωjed. Inkun kuntent afna jekk, waqt li twe ag ni bis-sofferenza, ma te lisnix mid-dulur, g ax g alija, li nag mel il-volontà mqaddsa tieg ek ifawwarni bil-fara (Ìob 6,10). G all-patrijiet kien qisu Ìob ie or: aktar ma kienet tikber iddebolizza ta ismu, aktar kienet tissa a il-forza ta l-ispirtu tieg u. Jum mewtu kien jaf bih minn afna qabel, u meta qorob jum it-transitu tieg u, qal lill-patrijiet li hu kien dalwaqt ser iwarrab fil- enb it-tinda ta ismu (2 Pt 1,14), kif kien irrivelalu Kristu. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 91

93 3. Matul is-sentejn wara li f ismu ew imnaqqxa l-pjagi mqaddsa, f g eluq il-wie ed u g oxrin sena mill-konverωjoni tieg u, b al ebla iddestinata g all-bini ta Ìerusalem tas-sema, kien min ur bid-daqqiet tal- afna mard u dwejjaq li kienu jifnuh. U b allikieku kien ta materjal li ta dmu kif trid, ta t id-daqqiet tal-martell ta sofferenzi kotrana twassal g all-perfezzjoni. Talab lill-patrijiet i orruh lejn Santa Marija tal-porziuncola biex hemm, fejn kien irçieva l-ispirtu tal-grazzja, irodd lura hemm ukoll in-nifs tal- ajja (Lhud 10,29; Ìen 6,17). Meta abuh hemm, mifni kif kien mill-marda serja li kellu u li temmet is-sofferenzi kollha tieg u, biex bl-eωempju tal-verità nnifisha juri li ma kellu xejn x jaqsam mad-dinja, f dik l-a ar sieg a, mimli e a ta l-ispirtu, inxte et g eri fuq l-art g erja: f dik l-a ar sieg a, meta l-g adu kienu g adu jista jiωvoga fuqu l-g adab tieg u, g eri ried jikkumbatti ma l-g eri. Mix ut hemm, fuq il-qieg a ta l-art, ne a l-ilbies ta l-ixkora li kellu fuqu, u refa g ajnejh lejn is-sema kif kien imdorri jag mel, medhi kollu kemm hu fil-glorja li kienet qieg da tistennieh. Waqt li dan, b idu x-xellugija g atta l-pjaga tan-na a tal-lemin biex ma tidhirx. Dar fuq ilpatrijiet u qalilhom: Jien g amilt il-parti tieg i: Kristu jg allimkom tag mlu l-parti tag kom (1 Slat 19,20; Efes 4,21). 4. Waqt li s ab il-qaddis kienu qeg din jibku, qalbhom maqsuma mill-vle a tad-dulur li kien qed ikiddhom, wie ed minnhom, li r-ra el ta Alla kien isejja lu l-gwardjan tieg u, billi b rivelazzjoni mis-sema kien jaf x kienet ix-xewqa ta Fran isku, qam malajr, a kurdun, tonka u l- wejje ta ta t, u offrihom lill-fqajjar ta Kristu filwaqt li qallu: Qed nisilfek dawn b ala wie ed fqir, u int udhom bil-kmand ta l-ubbidjenza. Fera afna r-ra el qaddis meta sama dan, u ass qalbu tfur bil-hena g ax ra li baqa fidil sa l-a ar g all-kelma li ta lis-sinjura povertà. Imbag ad g olla jdejh lejn is-sema, fa ar lil Kristu tieg u g ax kien sejjer g andu ieles, bla ebda tfixkil jew toqol li jωommu. G amel dan kollu misjuq miω-ωelu g all-faqar, hekk li lanqas it-tonka ma ried li tkun tieg u, imma mislufa lilu minn addie or. Ried li f kollox ikun jixba lil Kristu msallab, li temm ajtu mdendel ma salib: fqir u sofferenti u g eri 87. Kien g alhekk li, fil-bidu tal-konverωjoni tieg u, g eri baqa quddiem l-isqof, u g eri wkoll xtaq itemm ajtu u jo ro minn din id-dinja. Lill-patrijiet li kienu jassistuh ikkmandahom fl-ubbidjenza ta l-im abba li, meta jaraw li miet, i alluh g eri fuq il-qieg a ta l-art g at-tul ta in li wie ed jie u biex bla g a la ta xejn jimxi mil. O ra el tabil aqq nisrani li g amel iltu kollha biex f kollox ikun jixba perfettament lil Kristu aj: fil-mewt lil Kristu qed imut, u ta mejjet lil Kristu mejjet, u mmerita wkoll li jkun imωejjen bix-xbieha Tieg u stampata f ismu Mill-kitbiet ta San Bonaventura

94 5. Meta s-sieg a tat- transitu tieg u qorbot, ried li jissej u madwaru l-patrijiet kollha li kienu jg ixu f dak il-post. Waqt li beda jfarra hom dwar mewtu bi kliem kollu lewwa, b im abba ta missier e i hom biex i obbu lil Alla. Óa fit-tul ikellimhom dwar li g andhom iωommu s-sabar u l-faqar u l-fidi ta l-imqaddsa Knisja ta Ruma, u li l-evan elju dejjem jag tuh l-ewwel post, qabel kull regolamenti o ra. Waqt li l-patrijiet kollha kienu hemm bilqieg da, imdawwrin mieg u, medd idejh lejhom f g amla ta salib, g ax dan il- est kien i obbu afna, u kemm lil dawk preωenti kif ukoll l-o rajn li ma kienux hemm, berikhom bis-sa a u fl-isem ta l-imsallab. Ûied jg idilhom ukoll: Uliedi lkoll kemm intom: kunu s a fil-biωa tal-mulej, u ibqg u Ωommu s i fih g al dejjem. U billi dalwaqt se jkunu mag na s-sofferenza u t-ti rib, ienja dawk li jkomplu sal-a ar fil-mixja li bdew. Jien, iωda, sejjer b pass afif lejn Alla, u nirrikmandakom ilkoll g all-grazzja tieg u 88. X in temm jg id dan il-kliem ta twissija hekk elwa, dan ilbniedem li kien afna g aωiω g al Alla, ordna li j ibulu l-ktieb tal-van eli, u jaqrawlu mill-evan elju ta San Ìwann, jibdew minn fejn hemm il-kliem: Sitt ijiem qabel il-festa tal-g id (Ìw 13,1). Wara dan, imbag ad, mill-a jar li seta, infexx fil-kliem tas-salm: B le en qawwi lill-mulej insejja, b le en qawwi lill-mulej nitlob (S 141,1-8). Kompla sa kliem it-tmiem tas-salm: Il- usti, qal, jistennewni sakemm Int tag tini lasi. 6. Fl-a ar, imbag ad, meta l-misteri kollha la qu fih il-milja tag hom, dik ir-ru l-aktar qaddisa, ma lula mill- isem u mitlufa g al kollox fid-dawl leqqien u divin, il-bniedem ieni raqad fil-mulej (Atti 7,60). Wie ed mill-patrijiet u dixxipli tieg u ra dik ir-ru imbierka, f g amla ta kewkba l-aktar leqqiena, ti i merfug a fuq s aba Ωg ira fuq afna ilmijiet, u die la dritt fis-sema. Kellha madwarha dija tal-g a eb, id-dija ta l-og la qdusija, u kienet imfawwra sax-xifer bil-g erf kotran tas-sema u bil-grazzja. Bihom ir-ra el qaddis immerita li jid ol fil-post tad-dawl u s-sliem fejn ma Kristu jistrie g al dejjem. Il-Ministru ta Terra di Lavoro dik il- abta kien Fra Agostino, ra el tajjeb u ust. Kien hu wkoll f xifer il-mewt, u kien ilu g al afna Ωmien ma jistax jitkellem. F daqqa wa da, dawk li kienu qrib tieg u, semg uh jg ajjat: Stennieni, missier, stennieni: ara, jien gej mieg ek. Il-patrijiet, mistag ba g all-a ar meta semg uh jg id hekk, staqsewh lil min kien qed ikellem hekk b tant e a, u hu we ibhom: M intomx tarawh lillmissier tag na Fran isku sejjer lejn is-sema?. U minnufih, ir-ru qaddisa tieg u alliet il- isem, u marret wara l-missier l-aktar qaddis. Dik il- abta l-isqof ta Assisi kien mar pellegrina fis-santwarju ta San Mikiel Arkan lu fuq il-muntanja Gargano. Fil-lejl tat- transitu tieg u, l-imqaddes Fran isku dehirlu, u qallu hekk: Ara, se n alli din id-dinja, u mmur is-sema (Ìw 16,28). Meta qam filg odu, l-isqof irrakkonta lil Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 93

95 s abu kull ma kien ra, u meta mar lura lejn Assisi fittex bir-reqqa u sar jaf b çertezza li l-imqaddes missier alla din id-dinja f dik l-istess sieg a li fiha kellu l-viωjoni. L-alwett huma g asafar li j obbu afna d-dawl u jibωg u afna mid-dalma tal-lejl. IΩda fis-sieg a tat- transitu tar-ra el qaddis, g ad li wara l-g abex dalwaqt kienet ser taqa d-dalma tal-lejl, ew fi qtajjiet kbar, u qag du fuq il-bejt tad-dar. Damu hemm in twil, iduru min-na a g all-o ra, b allikieku misjuqin minn fer mhux tas-soltu. Hekk huma taw xhieda (Ìw 4,7) elwa u çara g all-glorja tal-qaddis li kemm-il darba kien stedinhom biex ifa ru lil Alla Mill-kitbiet ta San Bonaventura Kapitlu mistax Dwar il-kanonizzazzjoni, u t-trasferiment solenni tal-fdalijiet tieg u 1. Fran isku, il-qaddej u l- abib ta l-aktar G oli, il-fundatur u l-mexxej ta l-ordni tal-patrijiet Minuri, il-kampjun tal-faqar, il-forma talpenitenza, ix-xandâr tal-verità, il-mera tal-qdusija u l-mudell ta kollha kemm hi l-perfezzjoni evan elika, ma tur minn qabel mill-grazzja divina: b mixja il quddiem ordnata tajjeb, minn isfelnett wasal g all-quççata l-aktar g olja. Dan ir-ra el tassew tal-g a eb: g ani bil-bosta permezz tal-faqar, mg olli l fuq bl-umiltà, imsa a bil-mortifikazzjoni, prudenti bis-sempliçità tieg u u jg a bek bl-onestà tal-im ieba kollha tieg u, il- Mulej Ωejnu b dija tal-g a eb matul ajtu, u g amlu wisq aktar leqqien f mewtu. Meta dan ir-ra el ieni telaq minn din id-dinja, l-ispirtu qaddis tieg u da al fid-dar ta l-eternità (Sir 12,5), kien igglorifikat b xarba s i a mill-g ajn tal- ajja (S 35,10), u alla çerti sinjali tal-glorja li g ad trid tidher (Rum 8,18) stampati f ismu. Hekk, il- isem l-aktar qaddis tieg u li, imsallab mal- ibdiet u l-passjonijiet tieg u (Gal 5,24) kien di a nbidel f olqien did (2 Kor 5,17), bi privile singulari j orr fih is-sura tal-passjoni ta Kristu, u b miraklu li qabel qatt ma deher ie or b alu, juri minn qabel ix-xbieha tal-qawmien mill-imwiet. 2. F dawk il-membri ienja wie ed seta jara l-imsiemer iffurmati f ismu minn Alla nnifsu b mod tal-g a eb. Kienu hekk a a wa da malla am ta ismu, li meta tag fashom min-na a, minnufih kienu jaqbωu l barra min-na a l-o ra, qishom kienu g eruq mag qudin flimkien u iebsa. Wie ed seta josserva u jara sew il-pjaga li kellu fuq in-na a tal-lemin ta enbu ma kienitx pjaga mag mula mill-bnedmin. Kienet pjaga tixba lil dik li kellu fil-kustat tieg u s-salvatur: il-pjaga li fil-persuna tar-redentur

96 irrivelatilna s-sagrament tal-fidwa u tat-tnissil mill- did tal-bnedmin. L- imsiemer kienu suwed, qishom tal- adid, filwaqt li l- er a tal- enb kienet amra, u bil- bid tal-la am adet forma tonda: kienet qisha warda l-aktar sabi a. Il-membri l-o ra ta ismu li qabel, kemm min abba l-mard kif ukoll mill-kulur naturali tag hom kienu jag tu fl-iswed, issa dehru jleqqu bi bjuda li tg ammex: hekk abbru minn qabel is-sbu ija tat-tieni stola. 3. Il-membri ta ismu saru rotob u li tista tg awwi hom kif trid malli tmisshom, qishom adu mill- did it-tenerezza tat-tfulija, u dehru mωejna b sinjali çari ta l-innoçenza. Billi fil- isem bajdani u ta sbu ija li tg axxqek spikkat is-swidija ta l-imsiemer, u l-pjaga ta enbu kienet t ammar b al warda fil-jiem tar-rebbieg a (Sir 50,8), xejn ma tiskanta li varjetà hekk sabi a u mirakoluωa nisslet f dawk li arsu lejha fer u stag ib. L-ulied bkew g at-telfa ta missier li kien hekk ta min i obbu, iωda fl-istess in assew qalbhom tfur bil-hena meta biesu fih is-sinjali tas-sultan il-kbir. In-novità tal-miraklu did bidlet il-biki f fer, u l-intellet bidel it-tfittxija fi stag ib. G al dawk kollha li qag du josservawha, din id-dehra kienet hekk mhux tas-soltu u tassew straordinarja li sa et fihom il-fidi u qanqlithom g allim abba; dawk li semg u biha, stag bu mhux ftit u nisslet fihom ix-xewqa li jarawha. 4. Tabil aqq, meta semg u bl-a bar tat- transitu tal-missier qaddis u l-fama tal-miraklu xterdet f dawk l-in awi, in-nies rew minn kullimkien lejn il-post biex jaraw b g ajnejhom stess; hekk iwarrbu kull dubju minn mo hom, u jωidu l-fer ma im abbithom. Kotra kbira ta çittadini minn Assisi dda lu biex jikkontemplaw il-pjagi mqaddsa b g ajnejhom, u jbusuhom b xufftejhom. Wie ed minnhom, kavallier ta skola u prudenti, jismu Ìirolmu, ra el mag ruf afna u ta fama, kellu dubju dwar dawn is-sinjali qaddisa, u qisu Tumas ie or, kien bla fidi (Ìw 20,24ss). B e a u kura kbir, hemm quddiem il-patrijiet u ç-çittadini, beda jçaqlaq l-imsiemer, l-idejn, ir-ri lejn u sa ansitra l-kustat tal-qaddis b idejh stess, biex hekk, waqt li jmiss b idejh stess dawn is-sinjali awtentiçi tal-pjagi ta Kristu, jne i minn qalbu u minn qalb kul add il- er a tad-dubju. Kien g alhekk, imbag ad, li hu, fost o rajn, sar xhud qawwi ta din il-verità li wasal jag raf b çertezza hekk kbira, u sa ah ix-xhieda tieg u b urament fuq l-evan elju. 5. L-a wa u l-ulied li ssejj u g at- transitu tal-missier u mag hom kotra kbira ta nies, g addew dak il-lejl, li fih miet ix-xhud il-kbir li dejjem stqarr lil Kristu, jfa ru lil Alla: aktar kienet sahra ta l-an li milli funzjoni ta qabel id-difna. Filg odu mas-seb (Ìw 20,4), il-folol li n abru hemm a-du f idejhom il-frieg i tas-si ar u kwantità kbira ta xemg a tixg el, u bil-kant ta innijiet u l-kantiçi wasslu l- isem imqaddes fil-belt ta Assisi. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 95

97 G addew ukoll minn dejn il-knisja ta San Damiano fejn il-ver ni nobbli Klara, illum glorjuωa fis-smewwiet, dak iω-ωmien kienet tg ix mag luqa flimkien mal-ver ni tag ha. Waqfu hemm g al ftit bil- isem imqaddes, isem imωejjen b awhriet is-sema, alli dawk il-ver ni qaddisa jkunu jistg u jarawh u jbusuh. Meta fl-a ar waslu l-belt fost tant fer, b qima kbira qieg du t-teωor g aωiω li kienu qeg din i orru fil-knisja ta San Ìor. Kien f dan il-post li ta tifel tg allem l-iskola, hemm ukoll g amel l-ewwel priedka, u hemm fl-a ar sab l-ewwel post tal-mistrie tieg u. 6. Il-wisq meqjum Missier g adda min-nawfra ju ta din id-dinja fis-sena ta l-inkarnazzjoni tal-mulej Kien il-jum tas-sibt filg axija, 3 ta Ottubru, u ndifen il-óadd 89. Kif dan ir-ra el ieni da al igawdi d-dehra ta wiçç Alla, beda jle bid-dawl qawwi tal-kotra ta mirakli kbar li beda jag mel. Hekk, dik il-qdusija kbira tieg u li, meta kienu g adu fil- isem, tat direzzjoni g allim ieba bl-eωempji ta ustizzja perfetta li kienet tag ti u d-dinja saret taf biha, issa li qed isaltan ma Kristu (Apk 20,4) ti i mwettqa mis-sema biex, permezz tal-mirakli li saru bil-qawwa ta Alla aktar tissa a il-fidi. Il-mirakli glorjuωi li g amel f afna n awi tad-dinja, u mag hom il-benefiççji kbar li nkisbu g all-interçessjoni tieg u, e u l-qlub ta afna bid-devozzjoni lejn Kristu u bil-qima lejn il-qaddis. Il- wejje kbar (S 70,19) li Alla kien qed jag mel permezz tal-qaddej tieg u Fran isku, mag rufa bix-xhieda tal-kliem kif ukoll bil-fatti, waslu f widnejn il-qdusija Tieg u, il-papa Girgor IX. 7. Ir-rag aj tal-knisja kien tabil aqq konvint mill-qdusija tal-g a eb ta Fran isku, mhux biss min abba l-mirakli li sama bihom wara mewtu, iωda wkoll min abba l-provi li ra b g ajnejh u mess b idejh meta hu kien g adu aj, u ma kellu ebda dubju li l-mulej igglorifikah fis-smewwiet. Biex g alhekk ikun fi qbil s i ma Kristu, li tieg u kien il- Vigarju, imqanqal minn sibijiet qaddisa, qatag ha li jigglorifikah fuq l-art ukoll billi jiddikjara uffiçjalment li Fran isku jixraqlu li jkun mog ti kull qima. Barra dan, biex id-dinja kollha tkun img arrfa b çertezza dwar il-glorifikazzjoni ta dan ir-ra el l-aktar qaddis, ried li l-mirakli mag rufa jinkitbu u jissa u bix-xhieda kif g andu jkun. L-eΩami ta dawn il-mirakli allieh f idejn dawk il-kardinali li l-inqas kienu favorevoli g al din il-kawωa. Meta l-mirakli kollha ew eωaminati bl-akbar reqqa u approvati unanimament minn utu l-kardinali, u mill-prelati kollha li dik il- abta kienu fil-kurja, bil-parir u l-qbil tag hom ilkoll, iddeçieda li g andu jkun ikkanonizzat. Hu personalment ie fil-belt ta Assisi fis-sena ta l- Inkarnazzjoni tal-mulej 1228, fil-jum tal-óadd, 16 ta Lulju. Konna nie du 96 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

98 wisq fit-tul li kellna noqog du nirrakkontaw iç-çerimonja kbira u solenni li matulha kiteb lill-missier qaddis fil-lista tal-qaddisin. 8. Fis-sena tal-mulej 1230, meta l-patrijiet kienu mi bura fil-belt ta Assisi g aç-çelebrazzjoni tal-kapitlu enerali, dak il- isem ikkonsagrat lil Alla ie trasferit solennement g all-baωilika mibnija ad unur tieg u nhar il-25 ta Mejju. Waqt li dak it-teωor qaddis, immarkat bis-si ill ta l-og la Sultan, kien qed jin arr, Dak li tieg u Fran isku kien i orr ix-xbieha g o bu jag mel afna mirakli biex ji bed qlub il-fidili bil-fwie a tieg u li tag ti s-sa a, u i ieg elhom ji ru wara Kristu (G an 1,3). Kien tassew xieraq li dak li Alla fil- ajja g amlu hekk g aωiω g alih u ma bub minnu, b al Enok ittela fis-sema bil-grazzja tal-kontemplazzjoni, u b al Elija ie me ud fis-sema fuq karru tan-nar bil- e a ta l-im abba: iva, il-g adam tieg u, issa li hu qieg ed qalb il-fjuri tas-sema fil- ardin tarrebbieg a eterna, jarmi fwejja tal-g a eb mill-post tal-mistrie tieg u. 9. Barra dan, b alma dan ir-ra el qaddis matul ajtu deher leqqien bis-sinjali tal-g a eb tal-virtujiet tieg u, hekk issa, minn jum it- transitu tieg u sallum, f afna partijiet tad-dinja, jiddi bis-sa a tal- afna mirakli kbar u tal-g a eb li jsiru bil-qawwa ta Alla li tigglorifikah. G ax il-g omja u t-torox, il-muti u z-zopop, dawk li jbatu bl-idropsija u l-miflu a, l-indemonjati u l-lebbruωi, in-nawfra i u l- absin: kollha, g all-merti tieg u, sabu rimedju g all-gwaj tag hom. G al kull marda, kull neçessità u kull periklu tinstab g ajnuna. IΩda anke l-qawmien g all- ajja ta afna mejtin bl-interçessjoni tieg u juri lill-fidili li l-qawwa ta l-g a eb ta l-aktar G oli lil dan il-qaddis tieg u igglorifikatu (S 4,4) Lilu kull ie u glorja g al dejjem ta dejjem. Amen. Hawn tintemm il- ajja ta l-imqaddes Fran isku. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 97

99 98 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura Noti g al-legenda Maior 1. B dan il-prologu tassew solenni Bonaventura fehem jg anni bil-fer il-qdusija ta Fran isku ta Assisi. Jift u bi kliem me ud minn San Pawl, kliem li bih i abbar ilmisteru kbir tas-salvazzjoni li se et f Ìesù. Hekk, il- ajja u l- idma ta Fran isku narawhom fid-dawl ta Kristu u l-missjoni li g aliha ie fostna: missjoni ta niena, dawl u sliem. 2. Fil-Vita Prima (L-Ewwel Óajja) li kiteb Tumas minn Celano naqraw li dan kien il-bidu ta l-omelija li g amel il-papa Girgor IX fil-jum li fih iddikjara Qaddis lil abibu Fran isku, fis-16 ta lulju 1228 (1 Cel 125). B din it-tixbiha, me uda mill-bibbja, Bonaventura jg olli lil San Fran isk b ala dawl u sinjal did tal-patt im edded permezz ta l-an lu tal-paçi vera. Huwa ie b ala prekursur ie or, biex i ejji triqat il-mulej. 3. Ra el erarkiku: ji ifieri jixba lill- erarkiji li hemm fil-kori ta l-an li. Il-bniedem jasal g al dan billi jitla t-tar iet tal-purifikazzjoni, l-illuminazzjoni u l-perfezzjoni. Bonaventura jispjega dan aktar fit-tul fit-trattati li kiteb: De triplici via u Itinerarium mentis in Deum. 4. Fil-fehma ta l-awtur, Fran isku hu simbole jat fit-tieni an lu (l-ewwel wie ed huwa Kristu) li jidher i orr is-si ill ta Alla l- aj. Dan hu konfermat mill-missjoni li g aliha ntbag at: li jsejja lill-bnedmin g all-indiema, u lill-mag Ωulin jimmarkahom bis-sinjal tat-tau. Fuq kollox mill-fatt li Fran isku stess kien ie mibdul, sa ansitra f ismu stess, fi Kristu Msallab. 5. Tau: l-a ar ittra ta l-alfabett lhudi u grieg, li fil-forma tag ha tixba lis-salib. Fil-ktieb tal-profeta EΩekjiel (9,4) hi s-sinjal li bih ji u mmarkati dawk li kellhom jin elsu mill-qerda. Fran isku kien i obbha din l-ittra, u g aωilha b ala s-si ill u l-firma tieg u. Fra Pacifico kien ra f viωjoni l-ittra Tau leqqiena fuq xbin Fran isku (Ara, 2 Cel 106: LM IV,9). 6. Il-Kapitlu ta Narbonne ie ççelebrat fis-sena Il-Le enda l- dida iet ippreωentata u approvata fil-kapitlu enerali ta Pisa (1263). 7. L-iskop ta din l-opra kien li jin abar fi ktejjeb wie ed, miktub b mod ordnat, il- afna tag rif li kien mifrux l hawn u l hinn f kotra ta kitbiet miktuba b metodi diversi. Fl-istess in biex ma jintilfux darba g al dejjem ir-rakkonti ta rajjiet u esperjenzi, li kienu jafu bihom l-ewlenin s ab ta San Fran isk, imma li sa dakinhar kien g adhom ma nkitbux. 8. Wara li jistqarr li jrid jimxi fuq il-prinçipju tal-verità storika, Bonaventura jg id kif wasal biex jag raf sewwa l-fatti li jirrakkonta: Ωar il-postijiet fejn g ex u wettaq il- idma tieg u Fran isku, u tkellem ma dawk minn s abu li kienu g adhom ajjin. IΩda ta min isemmi xi a a li Bonaventura ma jfakkarniex fiha, imma li afna mill-qarrejja ta Ωmienu kienu malajr jindunaw biha: hu g arbel u kkonfronta b attenzjoni kbira l-le endi li nkitbu qabel. Inqeda kwaωi eskluωivament bittlitt Le endi miktuba minn Tumas minn Celano u xi o rajn. G amel minnhom muωajk u xog ol ta interzjar mill-isba! Óafna rajjiet, diskorsi u riferenzi bibliçi Bonaventura jiktibhom kelma b kelma, u mag hom spiss iωid xi riflessjonijiet personali jew i eddidhom b xi kliem u sibijiet ori inali tieg u. Fil-fatt ftit huma l- rajjiet li a minn o rajn, ji ifieri mill-ewlenin s ab ta San Fran isk, u ftit ukoll huma l- rajjiet u l-mirakli odda li jirrakkonta. 9. Minkejja din l-affermazzjoni, Bonaventura tana biçça xog ol miktuba b seng a letterarja u qag ad g ar-regoli tal-cursus fil-kitba latina. Il-Le enda mhix miktuba b ordni kronolo iku: kif raw il-fatti mal-medda taω-ωmien, imma skond dak lo iku, ji ifieri skond l-argumenti jew is-su etti li hu g aωel jikteb dwarhom. Dan il-metodu lilna jista forsi ma jog obniex, imma fil-medjuevu kien l-aktar wie ed preferit. Il-Kapitlu ta Pisa approva din il-le enda, u dak ta Pari i (1266) ta ordni li ji u im assra il-le endi kollha li nkitbu qabel, jinstabu fejn jinstabu.

100 10. B dan il-kliem Bonaventura jag mel iltu biex jikkore i dak li kiteb Tumas minn Celano dwar iω-ωog Ωija ta Fran isku fil-vita Prima (1 Cel 1-7) u li kien messu g amel fil-vita Secunda (Ara, 2 Cel 3,7). 11. Jista jkun li din id-dehra tal-kurçifiss hija l-istess wa da li nsibu aktar Ωviluppata fit-tieni kapitlu: dik fil-kappella ta San Damiano. Hekk g amel Celano fil-vita Secunda (2 Cel 10-11). IΩda Bonaventura lil din il- rajja jag tiha post g aliha, kif jag mel fil-kap XIII,10 meta ji bor fi ftit versi d-dehriet tas-salib. 12. Kien proprju f Ruma li Fran isku g amel l-esperjenza u l-prova l-kbira ta x inhu u xi j ib mieg u l-faqar: g ex ta fqir mal-foqra. Ta reli juω, g al darb o ra re a mar Ruma biex jitlob l-approvazzjoni ta l-g amla ta ajja evan elika li kien kiteb g alih u g al s abu (2 Cel 8). Din id-darba wkoll il- est ta Fran isku g amel oss kbir: qabad qabda flus u xe ethom idoqqu fuq il-qabar ta San Pietru (Ara, Leg 3 Comp 3). 13. Id-djalogu mal-kurçifiss ta San Damiano hu wa da mill- rajjiet li taw lil San Fran isk direzzjoni dwar il-missjoni li kellu jaqdi fi dan il-knisja. Fil-Vita Prima Celano jis aq li l-konverωjoni ta Fran isku bdiet f dik il-kappella, imma ma jsemmi xejn dwar din il rajja mhux tas-soltu (Ara, 1 Cel 8 u 18). San Bonaventura jag tiha afna importanza, g ax hu kellu dejjem quddiem g ajnejh il-figura ta Fran isku b ala l-bniedem imsallab ma u b al Kristu. 14. San Bonaventura jag ti spjegazzjoni ta din il- rajja li tag milha aktar qrib il-fatti kif tabil aqq raw. Juri li biex jibda jqieg ed fil-prattika t-talba li g amillu l-kurçifiss, Fran isku beda jbig minn tieg u (u minn ta missieru) u jag ti l-qlig lis-saçerdot li kien jie u sieb il-knisja ta San Damiano. 15. Dan il-fejqan mirakoluω mhux imsemmi miç-celano. 16. Issa Fran isku kien b idu f idu, imma xorta wa da kien deçiz li jag mel dak li ried minnu l-kurçifiss. Triq wa da kellu miftu a quddiemu: li jmur jittallab il-karità ming and in-nies ta beltu, minkejja li dan kien ser jiswielu mist ija u umiljazzjoni kbira. 17. Il-knisja ta San Pietru restawrata minn San Fran isk illum ma g adhiex teωisti. 18. Il-Porziuncola kienet it-tielet kappella li rrestawra San Fran isk. L-awtur tal-le enda juri li kien hawn li Fran isku u s abu bdew il-mixja li g addiethom mit-tlitt toroq jew tar iet li jwasslu g all-perfezzjoni (Ara, Prologu 1, nota 3). 19. Din hi referenza çara g at-tlitt Ordnijiet li waqqaf San Fran isk (Ara wkoll, 1 Cel 37). 20. Kienu di a g addew tlitt snin minn mindu bdiet u kompliet b ritmu qawwi l-konverωjoni tieg u. Issa Fran isku rçieva ming and Alla d-dawl mixtieq u me tie biex ikun jaf x ajja kellu jg ix u x idma jwettaq: ajja evan elika b al dik ta l-appostli. Id-dawl ie mill-van elju li sama jinqara u mill-ispjega li tah is-saçerdot. Minn dak il- in ajtu bdiet ti edded: ne a l-ilbies ta eremita u libes libsa mfassla fuq is-sura ta salib, t aωωem b abel u telaq, afi, ixandar ilpenitenza g as-saltna, u l-paçi (1 Cel 21-22). 21. Din ir-riflessjoni ta Fran isku ma nsibuhiex fil-óajjiet taç-celano (Ara, 1 Cel 24 u 2 Cel 15 fejn jirrakkonta l- rajja ta Fra Bernardo). Donnu jidher li Bonaventura qed isegwi l-programm preçiz tal- ajja fran iskana li kienu qed jis qu fuqu b sa a, biex ma ng idux ukoll b ras iebsa, l-ispiritwali. Dawn kienu jie du l-ispirazzjoni tag hom u l-forza proprju mis-s ab ewlenin li kienu g adhom ajjin. 22. Fra Silvestro kien l-ewwel saçerdot li da al fl-ordni; il-konverωjoni tieg u jirrakkontahielna Celano (2 Cel 109). Sa qabel id-da la tieg u, il-grupp kien mag mul biss minn lajçi. Is-s ubija tieg u abet mag ha Ωviluppi odda: kemm fir-rapporti ma l-awtoritajiet tal-knisja kif ukoll fil-programm ta idma ta evan elizzazzjoni li l-ordni beda jqis b ala parti mill-vokazzjoni u l-missjoni tieg u. 23. Fran isku ried jag mel tieg u b mod s i il-missjoni ta l-appostli li kien sama fil-qari ta l-evan elju: li jg ix il-faqar radikali ma s abu, u mag hom ixandar l-evan elju tal-paçi bil-kelma u l- ajja. 24. Hawn twieldet ir-regola. Kien me tieg li jiktibha biex ikollu x juri lill-papa u jaqla Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 99

101 ming andu l-approvazzjoni ta l-g amla evan elika li kien fassal. Din l-approvazzjoni fissret afna g al Fran isku g ax tag tu ç-çertezza li kien fi qbil mal-knisja. Il-fatt li hu kiteb Regola kienet espressjoni li kien i ossu çert li ab xi a a dida fil- ajja tal-knisja meta mqabbla mar-regoli li nkitbu qabel, u ma l-g amliet ta ajja reli juωa li kienu jeωistu sa dak iω-ωmien. 25. San Bonaventura jsemmiha, anke letterarjament, qabel il-laqg ha mal-papa. Celano jirrakkontaha wara din il-laqg a, imma bla ma jippreçiωa l-mument eωatt meta se et. 26. Din iω-ûjieda ried li tinkiteb Gerolamo d Ascoli, is-suççessur ta Bonaventura. Kiseb dan it-tag rif b mod konfidenzjali ming and il-kardinal Riccardo de Annibaldis, li kien ji i mill-papa Innocenz III. Din l-informazzjoni turi li Fran isku g all-ewwel xejn ma ie milqug tajjeb mill-kurja Romana; Ω-Ωjara tieg u kienet wa da li tat fastidju! 27. Ir-riferenza g at-tonsuri Ωg ar insibuha biss f San Bonaventura. Kien is-sinjal li dawn il-patrijiet kienu jiffurmaw parti mill-kleru, u g aldaqstant me lusa mill- urisdizzjoni tal-prinçpijiet sekulari. 28. G ad li di a kienu g amlu esperjenza ta predikazzjoni dwar il-penitenza, Fran isku u s abu riedu jkunu jafu a jar x ried minnhom il-mulej. Dak li Celano semma biss fuq, fuq, San Bonaventura ried jiωviluppah a jar u juri d-deçiωjoni li wasal g aliha: li jg ix mhux biss g alih innifsu iωda, fuq l-eωempju ta Kristu, jg ix b mod li jkun ta fejda g al kul add. Bonaventura g amel tieg u l-kliem li bih ikkonkluda Celano (Ara, 1 Cel 35). 29. G ad li huma u sejrin lura minn Ruma lejn Assisi kienu waslu g al deçiωjoni, b danakollu dan il-grupp çkejken ta patrijiet fehem li l-impenn tal-kontemplazzjoni, ji ifieri tal- ajja ta talb u devozzjoni, g andha tkun u tibqa l-pedament li fuqu jibnu l- ajja reli juωa tag hom. Marru jg ixu f daqsxejn ta tugurju, post fqajjar u mudlam. Sakemm damu hemm il- idma ta Fran isku kienet dik li jag ti formazzjoni s i a lil utu dwar il- ajja u l-missjoni li g alihom ew imsejj a. Meta wasal il-waqt, marru joqog du qrib S. Marija ta l-an li, il-porziuncola. 30. Din id-dehra toffri lil Bonaventura okkaωjoni o ra biex jis aq mill- did fuq il-missjoni li Alla alla f idejn Fran isku: li jkun Elija did, karru u rikkieb, ta ir iel spiritwali odda. 31. It-trasferiment g all-porziuncola, fil-fehma ta Bonaventura, jimmarka l-bidu ta idma apostolika aktar wiesg a tal-patrijiet Minuri. Kien ukoll dik il- abta li l-idejal talgrupp çkejken beda jikber u jiωdied fit-tlitt frieg i ta l-ordni: il-patrijiet Minuri, is-sorijiet Klarissi, u l-a wa tal-penitenza. Dwar dawn it-tlitt Ordnijiet, li hawn jitkellem fuqhom aktar fit-tul, kien a ta jiel fil-bidu (Ara, II,8). 32. San Bonaventura jg id çar u tond li kien Fran isku li ta l-isem Ordni ta l-a wa tal- Penitenza, u lill-imsie bin tahom g amla ta ajja evan elika tixbah lil dik li kien jg ix hu flimkien mal-patrijiet. 33. Dwar kif Klara saret reli juωa, u kif inbeda u nfirex l-ordni li waqqfet hi meg juna minn Fran isku, San Bonaventura j allina sajmin g al kollox! Aktar tag rif nistg u niksbuh mill-kitbiet ta Celano (1 Cel 18-20), u minn Fonti Fran iskani o ra, l-aktar mil-le enda ta Santa Klara. 34. Ara, Prologu I u nota 4. Kien Provinçjal fi Franza bejn is-snin 1217 u 1223/24. Il-bijografi jsemmu diversi fatti li juru kemm Fran isku kien jie u gost bil-kumpanija tieg u. Matul l-a ar snin ta ajtu kien ikun mieg u spiss. 35. FiΩ-Ωmien li fih kien qed jikteb Bonaventura l-kapitli, kemm enerali kif ukoll provinçjali, kienu a adu x-xejra li g andhom anke llum: fihom kienu jittie du deçiωjonijiet dixxiplinari, isiru li ijiet, eçç. IΩda fil-bidu ta l-ordni kienu, qabel xejn, laqg at li fihom l-a wa kollha kienu jin abru biex jifir u g alenija fil- Mulej u jieklu flimkien, kif naqraw fl-ittra tal-kardinal Giacomo de Vitry, Kienu jitkellmu wkoll dwar il- ajja tag hom, jaqsmu flimkien l-esperjenzi li jkunu g addew minnhom fid-diversi pajjiωi tad-dinja, u jiddiskutu dwar idmiet odda li l-ordni seta jid ol g alihom. Fl-a ar kienu jag Ωlu l dawk li kellhom ikunu Mill-kitbiet ta San Bonaventura

102 responsabbli biex iwettquhom. Dwar l hekk imsejjah Kapitlu tal-ósajjar, li fih jing ad li adu sehem madwar 5,000 patri, Bonaventura jikteb biss Ωew versi, kif g amel qablu Çelano. Aktar tag rif insibuh fil-fjuretti, kap Ir-Regola aktar twila li qed jirreferi g aliha Bonaventura hija dik mag rufa b ala r- Regola mhux bullata, ji ifieri li ma tressqitx g all-approvazzjoni tal-papa. Kien fiha 23(24) kapitlu u iet ippreωentata lill-patrijiet fis-sena 1221 wara li Cesario da Spira kien da al fiha g add kbir ta testi mill-bibbja. Fuq stedina tal-mulej, Fran isku pprepara o ra iqsar meta kien Fonte Colombo u taha lill-vigarju tieg u biex jie u siebha. IΩda dan tilifha - jew, kif kienu jωommu l-ispiritwali, qeridha! G al darb o ra, Fran isku fittex post fis-skiet u beda jikteb ir-regola mill- did. Il-Papa Onorju III wettaqhielu fis-sena Celano jag ti jiel g al din il-viωjoni li jsemmi hawn Bonaventura fil-vita Secunda (n.209). F kitbiet fran iskani tas-seklu XIV ir-rakkonti huma ferm aktar dettaljati u imωewwqa. 37. Fatt li ara fl-eremita ta Greccio; jirrakkontah ukoll Celano (2 Cel 64). 38. Sarteano, fil-provinçja ta Siena. Kien hawn ukoll li San Fran isk alla ç-çella li kien joqg od fiha meta sama li xi add kien qieg ed jirreferi g aliha b ala li kienet tieg u (2 Cel 59). 39. F le endi o ra dan l-episodju nsibuh aktar drammatizzat (Ara, 2 Cel 21-22; SP 27-28; LP 1-2). Fihom jing ad li ara f Rivotorto, mela fil-bidunett. 40. Qeg din qrib tmiem il- ajja ta Fran isku. L-awtur ifakkar f dan l-episodju u jsemmi l-miraklu biex juri kemm il-qaddis kellu setg a kbira fuq il- lejjaq (Ara, 2 Cel 166 u 3 Cel 14). 41. Dik il- abta San Fran isk kien f Rieti, fil-palazz ta l-isqof, g all-kura ta g ajnejh (Ara, 2 Cel 126; 92). 42. Dan il-fatt ma jissemiex fil-kitbiet ta Celano. 43. Ara 1 Cel 53 fejn jing ad li kien San Fran isk stess li kkmandah jitkellem hekk. 44. San Bonaventura jfittex il-g eruq li minnhom ew il-kelmiet minuri u ministri, waqt li j alli barra r-ra unijiet li kien semma Celano (1 Cel 38; 2 Cel 148). Jis aq fuq kliem Ìesù fl-evan elju: Intom mhux hekk, imma l-akbar fostkom g andu j ib ru u ta l-iωg ar wie ed (minor) u min hu fuq l-o rajn i ib ru u ta qaddej (minister) (Lq 22,24). Ftit aktar l isfel jikkwota wkoll Mt 20,26-27: Min irid ikun il-kbir fostkom g andu jkun il-qaddej (minister) tag kom. 45. Ìara f Ruma, u d-domanda saret kemm lil San Fran isk kif ukoll lil San Duminku (Ara, 2 Cel 148). 46. Ta min jg id li l-postijiet li fihom kienu joqog du l-patrijiet kienu Ωg ar u foqra, u kienu mag rufa b dan l-isem sempliçi li juri umiltà u proviωorjetà. FiΩ-Ωmien li fih qed jikteb Bonaventura, kemm fl-italja u kif wkoll f pajjiωi o ra kienu qed joktru l-kunventi kbar, l-aktar min abba ra unijiet ta studju. 47. Fil-fehma ta Bonaventura, bejn Fran isku u l-povertà kien hemm relazzjoni ta m abba b al dik ta bejn il-g arus u l-g arusa tieg u. Biex juri dan jinqeda bil-kliem tal-ìenesi (2,24) u hekk isa ah l-argument tieg u. Ta l-istess fehma kien ukoll Celano li jitkellem b mod aktar çar u jikkwota l-vers s i (2 Cel 55). 48. Dan hu jiel g all-ordni li San Fran isk kien ta biex tin att dar li kienet inbniet flin awi tal-porziuncola bil- sieb li tilqa fiha l-membri tal-kapitlu enerali (Ara, 2 Cel 57), u l-kmand biex il-patrijiet jitilqu minn dar li kienet nbniet g alihom f Bologna (2 Cel 58). 49. Celano jg id li l-vigarju kien Pietro Cattani. San Fran isk kien g aωlu wara li ie lura mis-sirja, bejn Ir-ra uni g ala g amillu din it-talba kienet li ta spiss kienu jωuru l-porziuncola patrijiet minn kullimkien f g add kbir. 50. Fil-Óajjiet li nkitbu qabel u wkoll fil-kitbiet ta San Fran isk il-povertà tissejja Sinjura u G arusa, imma mkien ma tissejja Omm, kif jg id hawn San Bonaventura. 51. Ìrajja msemmija biss minn Bonaventura. Dik il- abta San Fran isk kien fl-eremita ta Fonte Colombo, biex ja rab mill- sejjes ta Rieti, fejn dik il- abta kien hemm il-kurja papali. 52. Skond it-tradizzjoni, dan ir-romitorju, li ismu ma jissemmiex, kien dak ta La Verna. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 101

103 Giotto a l-ispirazzjoni minn dan ir-rakkont g al wie ed mill-affreski li pin a fil-bazilika ta fuq, f Assisi. 53. Bonaventura jag ti r-ra uni mistika biex jispjega l-qima li kellu San Fran isk lejn il- Ministri tal-kelma: is-saçerdot u l-ministri tal-kelma jag mlu li Kristu, uhom, jg ix fil-qlub ta dawk li jwasslu g all-indiema u l-konverωjoni. Ti i mfa ra l hekk imsej a Li i tal-levirat, imsemmija anke minn Ìesù (Mt 22,24), imma b tifsira spiritwali. 54. Skond Celano (2 Cel 156) San Fran isk ta din is-sa ta f çirkustanza preçiωa: Ωew patrijiet allew il-le ja tikber aktar milli kienet l-uωanza, u l-isqof tahom twissija iebsa. Bonaventura ma jsemmix din iç-çirkustanza, g ax meta kien qed jikteb hu l-abbuωi kienu bil-wisq aktar gravi minn dawk ta le ja twila! Fil-Le enda s-sa ta tapplika g al kull Ωmien. 55. Din hi abra fil-qosor tat-tag lim ta Bonaventura dwar l hekk imsejja eωemplarizmu, ji ifieri l-arti li wie ed isib lil Alla fil- lejjaq kollha, li huma simboli jew xbihat Tieg u. Fil-kapitlu li ej jittratta dwar dan aktar fit-tul (Ara wkoll, 1 Cel 80). 56. Dawn iz-ωew episodji Celano ma jsemmihomx. 57. Giacoma dei Sette Sogli: nobbli rumana, l-armla ta Graziano Frangipane. Bejnha u bejn San Fran isk kien hemm rabta ta biberija u stima kbira. Fran isku xtaqha li tkun dejh huwa u jmut, u ddettalha ittra (Ara, Kitbiet ta S. Fran isk, n.336). L-istorja kollha jirrakkontaha Celano (Ara, 3 Cel 37-39). 58. Episodju ie or mhux imsemmi miç-celano. Fran isku kien qed jaqsam l-g adira veneta, x aktarx wara li ie lura mill-art Imqaddsa, qrib is-sena Din il- rajja elwa, maqbuωa wkoll miç-celano, San Bonaventura jg aqqadha maω-ωmien li San Fran isk g adda fuq La Verna. Qrib tmiem din iω-ωjara rçieva l-istimmati. Insibuha wkoll fl-ewwel Konsiderazzjoni dwar l-istimmati. Celano jsemmi l-episodju tal-bies (2 Cel 168 u 3 Cel 25), imma ma jg idx f liema eremita kien San Fran isk. 60. Hu hawn li San Bonaventura jittraduçi f termini teologiçi u mistiçi l-esperjenza talg a eb ta Fran isku li kien i obb lill- lejjaq kollha b ala Óutu. G alih kienu kotra ta il na li jg inuh jitla lejn Alla, l-akbar u l-og la Sbu ija, f kontemplazzjoni li kienet i ieg elu jintilef f estasi. Fi tmiem il-paragrafu jag mel riferenza afifa g all-g anja tal-ólejjaq. B aç-celano, iωda, din il-g anja jaqbiωha. 61. Dan hu wie ed mill-passa i ta Bonaventura li b al juru minn qabel il-konkluωjoni ta l-esperjenza spiritwali ta San Fran isk: bniedem kontemplattiv li, bil- erqa kollha ta qalbu, mexa lejn bidla s i a fi Kristu. 62. B all-armla tal-van elu (Lq 21,3), Fran isku, imneωωa minn kollox, joffri lilu nnifsu b ala sa rifiççju lil Alla, u jqieg ed g as-servizz tieg u dak li ma jistax jinωa : ru u u ismu. Il-frott ta din l-offerta hu t-twessig ta m abbtu li biha j addan il-bnedmin kollha, utu. G alihom jag ti ajtu u sa ansitra s-sagrifiççju li kien ikollu jag mel: li ta spiss i alli s-solitudini u jmur ixandar l-evan elju biex isalva l-erwie. Dan narawh a jar fil-paragrafu li gej. 63. L-awtur jie u in konsiderazzjoni dak li jikteb Celano (1 Cel 57), imma g andu x- xhieda ta wie ed minn s ab San Fran isk li jsemmih b ismu, Fra Illuminato. Iç-çirkustanza dida tal-laqg a taω-ωew t i rief toffrilu l-ispunt biex jg id kif ew milqug a mis-suldati saraçini. Isemmi wkoll il-proposta tal-prova tan-nar. 64. Kliem me ud mill-antifona tal-g asar f jum il-festa ta San Martin minn Tours. 65. Din hi Ωjieda ma dak li kiteb Celano (Ara, 1 Cel 84-87). 66. San Bonaventura jg id li Giovanni minn Greccio, il- abib li ie mitlub minn San Fran isk biex jipprepara g al din iç-çeremonja (Ara, 1 Cel 84), kien l-istess ra el tajjeb (1 Cel 86) li kellu l-privile jara din id-dehra. 67. San Fran isk kellu m abba kbira g all-istudju ta l-iskrittura, imma riedu msie eb mal-meditazzjoni. F wa da mill-ittri tieg u, Bonaventura jsemmi l- rajja ta meta San Fran isk kien irnexxielu jikseb kopja tat-testment il- did: sfoljah u, billi l- patrijiet kienu afna, ta folja lil kull wie ed minnhom biex hekk jistudjawha u wara jg addu l-folja lil xulxin, bla ma jtellfu wie ed lill-ie or Mill-kitbiet ta San Bonaventura

104 68. Dwar l-istorja ta din il-missjoni ta Fran isku g and is-sultan ta l-e ittu: ara kap IX, Dan kien Fra Rizerio delle Marche (Ara, 1 Cel 49-50). 70. B al-celano (2 Cel 49), Bonaventura ma jsemmi x b ismu, iωda nafu li kien Fra Leone. Din it-tentazzjoni offriet lil Fran isku l-okkaωjoni li jag tina, miktuba minn idejh ippjagati, it-tif ir lil Alla l-g oli u l-barka lill-fra Leone. Dawn ir-relikwiji jinsabu miωmuma b g oωωa fil-baωilika ta San Fran isk, f Assisi. 71. Fil-Vita Secunda din il- rajja se et fil-preωenza tal-vigarju enerali li, fuq il-parir ta San Fran isk, ikkmanda lil dan il-patri li jqerr almenu darba fil- img a. Il- Leggenda Perugina, n.91, iωωid ir-rakkont billi ssemmi l-laqg a ta l-apostata maω-ωew patrijiet fit-triqat tad-dinja. 72. Fil-kitba ta Celano (2 Cel 45), Fran isku jistieden lil dawn il-patrijiet, permezz ta wie ed minn s abu, biex iduru lejh a jirçievu l-barka tieg u. 73. Bonaventura j alli barra l-kumment iebes ta Celano: Tabil aqq, mhux sie eb kien, imma tirann (2 Cel 3). 74. Ara IV, 4 u 9. Dan il-paragrafu li bih jag laq, hu kollu kemm hu ta Bonaventura. L- ispirtu ta Fran isku u dak ta Alla twa du b mod li hu, b as-sempliçi u Ω-zg ar kollha li lilhom Alla jirrivela ru u, wasal li j ares lejn il- wejje kollha, b mod partikulari lejn utu, bil-qawwa ta Alla nnifsu li g andu kollox ta t g ajnejh. 75. Mhux l-ewwel darba li Fran isku ie id-dubju jekk kellux jag Ωel il- ajja apostolika jew dik kontemplattiva (Ara, 1 Cel 91). Dan il-problema kien ie affrontat ukoll meta, wara l-approvazzjoni tar-regola, Fran isku u s abu allew Ruma u er ewlha lejn Assisi (Ara, IV,2: 2 Cel 35). Bonaventura fassal il-paragrafu fuq dan, u wessa t-tag lim li ried jag ti. B al donnu jqieg ed fil-kefef tal-miωien irra unijiet favur u kontra kull g amla ta ajja u idma. Din id-darba wkoll, kif kien ji ri dejjem fl-esperjenza ta San Fran isk, reba l-eωempju ta Kristu li alla t-talb biex ifittex lill-bnedmin. 76. Ara III,5. Il- rajja ta Fran isku li ried jie u l-parir ta Fra Silvestro u ta Santa Klara ti i Ωviluppata aktar fil-fjuretti, kap Dan ir-rakkont, mag ruf afna g all-mod aktar imωewwaq li bih kitbu l-awtur tal- Fjuretti (kap 16), ma g andux warajh motiv apolo etiku, b al dak tal-priedka ta Sant Antnin lill- ut. B dan l-episodju Bonaventura fehem juri bil-provi l-ispirtu ta fratellanza li kien jorbot lil San Fran isk mal- lejjaq kollha. Kien i ossu obbligat li jkellem lill-g asafar, kif ukoll lin-nies, dwar l-im abba ta Alla. 78. Hu u jikteb dan ir-rakkont, li ma nsibu x fiç-celano, Bonaventura kellu quddiem g ajnejh il- rajja ta Ìesù li tela fid-dg ajsa biex jippriedka (Mt 13). 79. Bonaventura jag mel g aωla tal-mirakli li jirrakkonta: biçça jo odhom mit-trattat tal-mirakli (3 Cel) u o rajn mill-vita Prima. 80. Bonaventura kien jinqala afna biex ji bor fil-qosor dak li g andu xi jg id. Isemmi g axar ra unijiet li juru lid-dinja kollha li Fran isku kien tabil aqq il-mibg ut minn Alla, ix-xandâr ta Kristu, u l-an lu tal-mulej. Hekk jorbot ma dak li kien semma fil-ftu tal-prologu. G ad li ma mexiex dejjem skond l-ordni kronolo iku, imma fuq dak lo iku, din il-konkluωjoni sservi ta da la g ar-rakkont tal- rajjiet li se ew fl-a ar sentejn tal- ajja ta San Fran isk: minn meta rçieva l-istimmati sal-mewt (Ara, 1 Cel: hawn jibda t-tieni parti). 81. B seng a kbira Bonaventura juri r-relazzjoni li hemm bejn il-kontemplazzjoni u l- ajja attiva, jag ti definizzjoni çara tag ha u jdawwalha bl-eωempji. IΩda issa, ta mistiku li hu, jid ol il ewwa fil-qalba ta misteru g oli, il-misteru divin u uman tal- ajja ta San Fran isk: l-istimmati. Kif jistqarr huwa stess, kien proprju waqt il-meditazzjoni ta dan il-misteru, meta kien fuq La Verna, li skopra u kiteb it-trattat Itinerarium mentis in Deum. IΩomm, iva, quddiem g ajnejh ir-rakkont ta Celano, imma ja dem b mod aktar ieles: jikteb ta mistiku u ta teologu mistiku li kien. 82. Tag rif did li ma nsibu x fiç-celano. Jer a jissemma Fra Illuminato, wie ed minn s ab San Fran isk li ming andu Bonaventura kiseb tag rif dirett dwar il- ajja tieg u. 83. Paragrafu kollu kemm hu ta Bonaventura li bih irid juri lil San Fran isk b ala Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 103

105 l-mibg ut il- did ta Alla, b al Mosè li niωel minn fuq il-muntanja, immarkat b sinjali leqqiena, ji ifieri l-mirakli. Jew, a jar, b al Kristu li niωel minn fuq it-tabor (u wara mbag ad fuq il-kalvarju) biex iwettaq is-salvazzjoni tad-dinja. 84. Bil-g ajnuna tat-tlitt gradini tal-purifikazzjoni, l-illuminazzjoni u l-perfezzjoni, il-bniedem spiritwali jinbidel fi bniedem erarkiku. Minn din il-qag da l-g emejjel kollha tieg u jirriproduçu fil- wejje kollha t-tlitt operazzjonijiet ta l-ispirtu s-santu. Ara, nota 3 tal-prologu. 85. Mill- did sintesi marbuta ma dak li kiteb fil-prologu (n.2). Fran isku hu l-an lu tas-sitt si ill, li jitla mil-lvant biex jimmarka bis-sinjal tat-tau, ji ifieri bis-salib, lill-mag Ωulin. Din hi t-tifsira tal-viωjonijiet li fihom deher is-salib u tal-bidla ta Fran isku fl-istess Imsallab (is-seba dehra): kollha jikkonfermaw l-ewwel wa da, dik li fiha ra sala mimlija armi mmarkati bis-salib, u l-le en li tahom lil Fran isku b ala armi g all-eωerçitu tieg u (Ara, I,3). 86. Il-ftu ta dan il-kapitlu jipproponi mill- did l-istess sieb li bih jibda dak ta qabel, il-kapitlu kbir tal-bijografu mistiku, San Bonaventura: ru Fran isku g andha Ωew direzzjonijiet komuni ma Kristu: im abba serafika lejn Alla, im abba m e a u erqana lejn il-bnedmin li jrid isalva. 87. Bonaventura jis aq fuq il-g era ta Fran isku. Fi tmiem ajtu, b alma fil-bidu talkonverωjoni tieg u, ried li jkun jixba lil Kristu msallab u g eri. 88. Fir-rakkont tal-mewt ta San Fran isk, Bonaventura jimxi fuq dak li kiteb qablu Celano, imma j alli barra çerti fatti partikulari, u dan mhux bla ra unijiet. Nifhmu g aliex alla barra l-barka li ta lill- vigarju tieg u, Fra Elia (Ara, 1 Cel 108; 2 Cel 216) jew lil Fra Bernardo. Diffiçli nsibu spjegazzjoni g aliex ma semmiex ir-rit taç-çena (2 Cel 217), u l-istedina biex il- lejjaq kollha jfa ru lil Alla. 89. Ji ifieri l-ewwel G asar ta l-4 ta Ottubru, mela s-sibt, 3 tax-xahar, filg axija Mill-kitbiet ta San Bonaventura

106 Is-Si ra tal-óajja Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 105

107 106 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

108 DAÓLA GÓAS-SIÌRA TAL-ÓAJJA L-ispiritwalità nisranija tinbena fuq il-persuna ta Ìesù Kristu. Huwa s-salvatur ta kul add u l-medjatur wa dieni bejn Alla u l-bniedem mifdi b Demmu. Qeda l-missjoni tieg u bix-xandir ta l-a bar it-tajba, u wassalha g all-milja tag ha bis-salvazzjoni li kisbilna bil-misteri talpassjoni, il-mewt u l-qawmien mill-imwiet. Ìesù elisna mill-jasar taddnub u mis-saltna tad-dlam, u da alna fis-saltna tad-dawl. Fil-Medjuevu kibret afna d-devozzjoni lejn l-umanità ta Ìesù u b mod speçjali lejn il-passjoni u l-mewt tieg u. Spiss il- rajjiet tal- ajja tieg u kienu ji u mfissra fid-dettalji bil- sieb li jqanqlu fl-insara sentimenti ta kompassjoni u jit e u jimitaw lis-salvatur fil-virtujiet morali tieg u. EΩempju aj ta dan kien San Fran isk ta Assisi. L-ewwel laqg a tieg u fil-knisja ta San Damjan kienet ma Ìesù Msallab. F dik il-laqg a huwa sema lil Ìesù jg idlu: Fran isku, mur u sewwi l-knisja tieg i li, kif qed tara, sejra ti arraf. Sa minn dak inhar Fran isku beda inaqqax f qalbu l- pjagi ta Ìesù. Lill-Img allem Divin ried jimita mill-qrib kemm jista jkun, l-aktar fil-faqar u fis-sofferenzi li arrab g all-im abba tag na. Ma alla ebda rajja mill- ajja ta Ìesù li ma g amilhiex o ett tal-meditazzjoni, ta l-imitazzjoni u tat-talb tieg u. Kul add jaf bil- rajja ta Greccio (1223). Il-g an ta San Fran isk filli jag mel ajja din il- rajja, kif jirrakkontahielna Tumas minn Celano (1 Cel 84), kien biex l-insara kollha jaraw u jag mlu l-esperjenza ta Ìesù fil-faqar assolut tieg u fil-misteru ta l-inkarnazzjoni. Fl-a ar ta ajtu, Fran isku twa ad ma Ìesù fit-tbatijiet li sofra fuq is-salib biex jifdina. Din is-s ubija ntweriet ukoll minn barra: kien il-mulej innifsu li issa naqqaxlu f ismu l-pjagi mqaddsa tieg u. Fuq il-muntanja ta La Verna, f Settembru 1224, Fran isku rçieva l-istimmati li kienu ikkawωawlu sofferenzi kbar g al sentejn s a. Fil-ktejjeb tieg u Is-Si ra tal-óajja, San Bonaventura joffrilna meditazzjonijiet qosra u sbie fuq il-misteri tal- ajja ta Kristu. Huma frott tad-devozzjoni fran iskana lejn l-umanità u l-passjoni ta Ìesù li kull ma jmur kienet qed tikber u tixtered fil-knisja. Id-Duttur Serafiku jqieg edilna quddiem g ajnejna lil Kristu b ala s-si ra tal-óajja li fuqha jiωharu afna virtujiet: l-umiltà, it-tjieba, is-sabar, il-perseveranza...u afna o rajn. O ett çentrali ta dawn il-meditazzjonijiet huwa Ìesù ta Nazaret, Ìesù kif impingi u muri lilna mill-kotba Mqaddsa tat-testment il- did. Bonaventura jieqaf jimmedita fuq it-twelid, il- ajja pubblika, il-passjoni u l-mewt u l-qawmien Tieg u mill-imwiet. F kull meditazzjoni Bonaventura jag tina fil-qosor id-dettalji tal- rajja li dwarha jikteb, u jag mel referenzi g al xi testi mit-testment il-qadim li b xi mod jiffigurawha minn qabel. B seng a u ila kbira, Bonaventura jda al lill-qarrej fix-xena, jistiednu jara u jisma u jie u sehem Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 107

109 attiv fiha; hi rajja li llum tolqot lilu wkoll, u g alhekk ma g andux jassisti g aliha b allikieku kien spettatur passiv. Ta g aref li kien, fil-kitba tieg u jag raf jo loq ix-xena evan elika b mod aj u konkret. Il-biçça l-kbira talmeditazzjonijiet fihom talba, jew xi kliem ie or indirizzat direttament lil min qed jaqra (jew jisma ); dan jag mlu biex iqajjem fih emozzjonijiet qawwija bir- ritratt aj tal- rajja u bix-xbihat li jqieg edlu quddiem g ajnejn qalbu. Hekk, per eωempju, wara li jiddeskrivi t-twelid ta Ìesù fil-g ar ta Betle em, Bonaventura jda al lill-qarrej fix-xena b dan il-kliem: G alhekk, ru tieg i, addan dan il-presepju divin, wa al xufftejk ma ri lejn dan it-tfajjel u bushomlu t-tnejn. Oqg od a seb, imbag ad, fuq issahra tar-rg ajja, ammira l-qtajja ta l-an li li ew ji ru, u issie eb mag hom fil-melodija tag hom. B fommok u b qalbek g anni mag hom: Glorja l Alla fil-g oli tas-smewwiet u paçi fl-art lill-bnedmin ta rieda tajba. Il-parti l-kbira ta dawn il-meditazzjonijiet huma ççentrati fuq ittbatija u l-mewt ta Ìesù. Insibu fihom deskrizzjoni ajja dwar il-g araq taddemm fil- nien tal-ìetsemani, l-irbit mal-kolonna waqt il-fla ellazzjoni, l-inkurunazzjoni bix-xewk, it-titqib ta idejn u ri lejn Ìesù bl-imsiemer, il-morr tal- all li sqew u l-agunija arxa li wasslet g all-mewt lill-awtur tal- ajja. Bonaventura jag laq il-meditazzjoni fuq il-mewt ta Kristu billi jkellem hekk lill-qalb il-bniedem: O qalb il-bniedem, int iebsa aktar miω-ωonqor qawwi jekk, int u tiftakar f din il-vittma li pattiet daqstant, ma tiççaqlaqx bil-biωa, ma tinqasamx bis-sog ba u lanqas ma tirtab bid-devozzjoni. Id-devot li jrid japprofitta kemm jista minn dawn il-meditazzjonijiet, huwa u jaqra din il-kitba ta San Bonaventura g andu japplika b mod aj is-sensi tieg u u j oss f qalbu sentimenti ta m abba kbira lejn il-feddej li abbu sa l-a ar, u fl-istess in ukoll sentimenti ta niket, ta kompassjoni. B danakollu, il-meditazzjoni fuq il-passjoni ta Kristu ma g andhiex issir b sentimentaliωmu superfiçjali li jg addi malajr bla ma j alli frott. In-nisrani matur jag mel iltu biex dan jevita, u jimpenja ru u filli jimita l-virtujiet ta Ìesù. Il-frott imbag ad je tie li jidher fil- ajja ta kuljum; dan juri kemm dawn il-meditazzjonijiet saru b mod prattiku. Ir- ritratt ta Ìesù Kristu li jag tina Bonaventura ikun aktar sabi u attraenti kemmil darba nie du in konsiderazzjoni wkoll dak li jikteb fi trattati o rajn. Hekk, per eωempju, fil-kitba tieg u, Il-Mixja tar-ru lejn Alla, Bonaventura jippreωenta lil Ìesù Msallab b ala l-uniku bieb li minnu ng addu g al g and il-missier. F kitba o ra jurihulna b ala il-g arus tar- Ru u l-mog dija g all-estasi mistika. Dawn l-imma ni jg inuna nin ibdu b e a akbar lejn is-salvatur tag na u ning aqdu mieg u b im abba li to ro minn qalb niedma u sog biena, iva, imma wkoll ienja g ax mifdija u rikonçiljata mal-missier. Hekk, il-frott jidher fit-tqeg id fil-prattika tal-valuri li Ìesù jg allimna fl-evan elju, u nixhdu g alihom fil-vokazzjoni li sej ilna g aliha, vokazzjoni li mag ha hemm dejjem marbuta missjoni qaddisa Mill-kitbiet ta San Bonaventura

110 IS-SIÌRA TAL-ÓAJJA Prologu 1. Ma Kristu jien imsallab fuq is-salib, mit-tieni kapitlu ta l-ittra lill-galatin (Gal 2,19). Min tassew iqim lill-mulej u hu dixxiplu ta Kristu u jixtieq b qalbu kollha li jkun jaqbel f kollox mas-salvatur ta kul add li ssallab g alih, qabel kollox g al dan g andu jimmira bil- e a kollha ta qalbu: li bla heda j orr is-salib ta Ìesù Kristu f ru u kif ukoll f ismu, hekk li hu wkoll jibda j oss o fih b mod s i dak li jg id l-appostlu. Tabil aqq! jimmerita li j oss fih din l-im abba u jag mel l-esperjenza ta dan is-sentiment min, huwa u jiftakar b rikonoxxenza fil-passjoni tal-mulej, joqg od ja seb fuq l-u ie u l-im abba ta Ìesù msallab b tifkira hekk ajja, b mo tant fin u bl-im abba tar-rieda li hu wkoll ikun jista jg id bil- aqq kollu kliem il-g arusa: Il-Ma bub tieg i borωa mirra g alija, bejn l-isdra tieg i mqieg da (G an 1,13). 2. Biex g alhekk tit e e fina dik l-im abba, jid ol f mo na dan il- sieb u ti i stampata fina dik it-tifkira, fittixt mill-a jar li stajt li mill-foresta ta l-evan elju mqaddes, fejn hemm imfissra fit-tul il- ajja, il-passjoni u l-glorifikazzjoni ta Ìesù Kristu, ni bor din il-borωa mirra, u nikteb bi ftit kliem minsu b mod ordnat u mqabbel alli hekk ikun jista jinωamm a jar fil-memorja. Ridt ukoll li nuωa kliem sempliçi, komuni u li juωa kul add biex hekk, mill-banda l-wa da jin arab il-vizzju tal-kurωità bla fejda, u mill-o ra tit e e id-devozzjoni u tissa a it-tjieba tal-fidi. Issa, billi l-imma inazzjoni tg in afna biex wie ed jifhem a jar, mill- afna g aωilt ftit affarijiet u rajt kif ordnajthom u rran ajthom f sura ta si ra imma inarja. Hekk, fl-ewwel frieg i jew f dawk tal-baxx, niddeskrivi l-bidu u l- ajja tas-salvatur, fin-nofs il-passjoni u fil-quççata l-glorifikazzjoni tieg u. Fl-ewwel ringiela ta frieg i, tnejn fuq kull na a, hemm erba versetti, f ordni alfabetiku, u l-istess ukoll fit-tieni u t-tielet. Ma kull wa da minn dawn il-frieg i hemm imdendel g anqud wie ed ta frott: hekk il-frieg i kollha jidhru li qed jipproduçu tnax-il frott b al fil-misteru tas-si ra tal- ajja (Ara, Apk 22,2). 3. Pin i f mo ok, mela, si ra li l-g eruq tag ha huma msoqqija mill-g ajn li qatt ma tieqaf, anzi li tikber u issir xmara (Est 10,6) ajja u kbira, b erba kanali li minnhom jissaqqa l- nien tal-knisja kollha kemm hi. Miz-zokk ewlieni ta din is-si ra jo or u flimkien tnax-il ferg a, kollha mωejnin bil-weraq, fjuri u frott. Kull werqa sservi ta mediçina ta l-akbar fejda kontra kull xorta ta mard, g ax jew tilqag lu minn qabel jew tfejjqu, Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 109

111 ladarba l-kelma tas-salib hi l-qawwa ta Alla g as-salvazzjoni ta dawk kollha li jemmnu (Rum 1,16). Kull fjura, imbag ad, hija msebb a bl-ilwien kollha u l-fwie a tag ha hi ta lewwa liema b alha, hekk li tfarra u ti bed il-qlub im assba ta dawk kollha li huma mxennqa g aliha. Imma ina fla arnett li dawn it-tnax il frotta huma mog nija b kull lewwa u fihom kull tog ma (G erf 16,20). Dan il-frott jing ata lill-qaddejja ta Alla biex iduqu, alli mbag ad jieklu minnu sa jixbg u, imma bla ma qatt jiddejjqu minnu. - Dan hu dak il-frott li tnissel mill- dan ver inali u ssajjar b mod li fih kull tog ma bis-s ana ta nofsinhar tax-xemx Eterna, ji ifieri ta l-im abba ta Kristu. Fil- nien tas-sema, irrid ng id jien fuq il-mejda ta Alla, dan il-frott jitqieg ed quddiem dawk li jixtiequh alli jkunu jistg u jduquh. Dan hu li tissu erixxi l-ewwel strofa li tg id hekk: O Salib, si ra ta frott li jsalva, Imsoqqi minn g ajn ajja, Il-fjuri tieg ek jarmu r-rie a, Il-frott tieg ek ta min jixtiequ. 4. G ad li dan il-frott hu wie ed u ma jinqasamx, b danakollu jitma l-erwie devoti skond il-qag da soçjali, id-dinjità, il-virtujiet u l-opra tag hom, li huma ta afna xorta, imma li fil-fatt nistg u ni bruhom fi tnax. Hu g alhekk li jien qed inqieg ed quddiemek u niddeskrivi t-tog ma tas-si ra tal- ajja b allikieku kellha tnax-il ferg a. Mill-ewwel ferg a r-ru devota lejn Kristu dduq it-tog ma tal- lewwa hija u ta seb fuq il-bidu talg a eb u t-twelid lejju tas-salvatur tag ha. Mit-tieni ferg a l-mod l-aktar umli ta ajja li g o bu jitbaxxa g alih. Mit-tielet il-virtù l-aktar g olja u perfetta. Mir-raba l-milja tat-tjieba kotrana tieg u. Mill- ames il-kura li wera waqt it-ti rib tal-passjoni. Mis-sitt ferg a s-sabar li wera huma u jinsultaw u joffenduh kemm jifil u. Mis-seba s-sedqa li ma ietx nieqsa waqt it-turmenti tal-martirju kiefer tas-salib. Mit-tmien ferg a r-reb a li kiseb fl-agunija u l-mewt. Mid-disa n-novità tal-qawmien mill-imwiet, qawmien imωejjen bi kwalitajiet ta l-g a eb. Mill-g axar wa da l-g oli tattlug is-sema li minnu jitqassmu l-kariωmi spiritwali. Mill- dax il- udizzju ejjieni skond il- aqq u s-sewwa. Mit-tnax u l-a ar ferg a l-eternità tassaltna ta Alla. 5. Dawn insej ilhom frott g ax jg axxqu bil-benna tag hom u blikel li jtuq tag hom iqawwu r-ru li toqg od ta seb fuqhom, wie ed, wie ed bil-g aqal kollu. Hija u tag mel dan, tistmerr l-eωempju ta Adam li waqqag na, g ax hu flok is-si ra tal- ajja ipprefera dik tat-tajjeb u l- aωin (Ìen 2,17). - IΩda r-ru ma tasalx li tag mel din il-g aωla kemm-il darba ma tag rafx tqieg ed il-fidi qabel ir-ra uni, id-devozzjoni qabel it-tfittxija, is-sempliçità qabel il-kurωità; fl-a arnett, jekk ma tiddeçidix li tag Ωel is-salib ta Kristu minflok dak li j oss u jrid il- isem, jew inkella il-g erf Mill-kitbiet ta San Bonaventura

112 skond il- isem. Hu permezz tas-salib imqaddes ta Kristu li l-im abba ta l-ispirtu s-santu titmantna fl-erwie devoti u tissawwab fihom il-grazzja li hi ta seba xorta, kif nitolbu fl-a ar Ωew strofi li bihom nag lqu. Itmag na b dan il-frott Dawwal sieb mo na Mexxina minn toroq dritti Xejjen l-attakki ta l-g adu. Imliena b dawl leqqieni Qajjem fina xewqat qaddisa Kun g al dawk li jibωg u minn Kristu Triq ta heda matul ajjithom. Amen. It-taqsimiet ta dan il-ktejjeb huma dawn DWAR IL-MISTERU TAL-BIDU L-ewwel frott: il-bidu tal-g a eb Ìesù, imnissel minn Alla Ìesù, muri minn qabel b figuri Ìesù, mibg ut mis-sema Ìesù, imwieled minn Marija It-tieni frott: l-umiltà tal- ajja li g ex Ìesù, jaqbel mal-patrijarki Ìesù, muri lill-ma i Ìesù, joqg od g al-li i Ìesù, ma rub mis-saltna It-tielet frott: il-g oli tal-virtù tieg u Ìesù, g ammiedi mis-sema Ìesù, im arrab mill-g adu Ìesù, tal-g a eb fit-twettieq tal-mirakli Ìesù, ittrasfigurat Ir-raba frott: il-milja tat-tjieba tieg u Ìesù, rag aj kollu e a Ìesù, ma sul bid-dmug Ìesù, imxandar re tad-dinja Ìesù, obω ikkonsagrat DWAR IL-MISTERU TAL-PASSJONI Il- ames frott: il-kura waqt it-ti rib Ìesù, mibju b qerq Ìesù, mix ut fl-art jitlob Ìesù, imdawwar mill-folla Ìesù, marbut bil-ktajjen Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 111

113 Is-sitt frott: is-sabar waqt l-insulti Ìesù, mhux mag ruf minn niesu Ìesù, img ammad Ìesù, mog ti f idejn Pilatu Ìesù, ikkundannat g all-mewt Is-seba frott: il-perseveranza waqt it-turmenti Ìesù, immaqdar minn kul add Ìesù, imsammar bl-imsiemer Ìesù, bejn Ωew allelin Ìesù, misqi l- all It-tmien frott: ir-reb a waqt l-agunija Ìesù, xemx imnewnija fil-mewt Ìesù, minfud bil-lanza Ìesù, ma sul b demmu Ìesù, imqieg ed fil-qabar Id-disa frott: in-novità tal-qawmien mill-imwiet Ìesù, mejjet jirba Ìesù, hieni jqum mill-imwiet Ìesù, ta sbu ija wa danija Ìesù, sultan tal- olqien Il-g axar frott: il-g oli tat-tlug tieg u fis-sema Ìesù, mexxej ta l-armata Ìesù, mg olli fis-sema Ìesù, jibg at l-ispirtu Ìesù, je les mill- tija Il- dax il-frott: udizzju skond il- aqq u s-sewwa Ìesù, xhud li jg id is-sewwa Ìesù, im allef rigoruω Ìesù, rebbie u glorjuω Ìesù, g arus imωejjen g all-festa It-tnax il-frott: l-eternità tas-saltna Ìesù, re u iben ta re Ìesù, ktieb issi illat Ìesù, g ajn tarmi ra i ta dawl Ìesù, tmiem li kul add jixtiequ Qum, g alhekk, min-ng as tieg ek, o ru devota ta Kristu, u oqg od a seb bil-g aqal kollu fuq kull ma jing ad fuq Ìesù: immedita kull a a b attenzjoni kbira u xtarrha bla g a la ta xejn. Tmiem il-prologu u bidu tat-trattat Mill-kitbiet ta San Bonaventura

114 DWAR IL-MISTERU TAL-BIDU L-ewwel frott: il-bidu ta l-g a eb Ìesù, imnissel minn Alla 1. Meta tisma li Ìesù hu mnissel minn Alla, ara li ma t allix li quddiem g ajnejn mo ok jitfaçça xi sieb baxx skond il- isem. Bl-ikbar sempliçità emmen, u bil- arsa ta amiema u ta ajkla ifhem u oqg od ikkontempla sewwa kif minn dak id-dawl dejjiemi, bla tarf u sempliçi g alla ar, ta dija kbira u fl-istess in mo bi, to ro dija li hija wkoll eterna, indaqs u ta l-istess sustanza, li hu l-qawwa u l-g erf ta Dak li jnissel. Fih il-missier, sa mill-eternità, jag mel kollox bl-ordni u bi g amel ukoll il- olqien (Lhud 1,2), jiggverna u jmexxi kull ma g amel g all-glorja tieg u: biçça permezz tan-natura, o rajn bil-grazzja, xi w ud bil- ustizzja u ter a o rajn bil- niena, biex hekk f din id-dinja ma j alli xejn li mhux f postu. Ìesù, muri b figuri minn qabel 2. Sa mill-bidunett tal- olqien l-ewlenin enituri tag na kienu mqieg din fil-genna ta l-art, imma minn hemm ew imkeççija l barra b sentenza divina arxa, g ax kielu mill-frott tas-si ra ipprojbita. Sa minn dak il- in, iωda, il- niena kbira ta Alla ma waqfitx issejja lill-bniedem, li kien ji erra l hawn u l hinn, biex jaqbad it-triq tal-penitenza, u tti it-tama tal-ma fra bil-weg da tal-mi ja tas-salvatur. U biex dan il-g emil ta Alla, li g o bu jitbaxxa daqshekk biex isalvana, ma jisfax fix-xejn min abba l-injoranza u l-ingratitudini, fil- ames Ωminijiet ta l-istorja tag na ma waqafx i abbar minn qabel, iwieg ed u juri b figuri l-mi ja ta Ibnu permezz tal- idma tal-patrijarki, l-im allfin, is-saçerdoti, is-slaten u l-profeti: minn Abel il- ust sa Ìwanni il-battista. B kotra ta sinjali kbar u ta l-g a eb matul il-medda ta afna eluf ta snin, qanqal l-im u tag na g all-fidi u e e qlubna b xewqat erqana. Ìesù, mibg ut mis-sema 3. Fl-a arnett, meta waslet il-milja taω-ωminijiet (Gal 4,4), b alma fis-sitt jum kien ma luq il-bniedem bil-qawwa u l-g erf ta Alla, hekk ukoll, fil-bidu tas-sitt Ωmien, l-arkan lu Gabrijiel kien mibg ut g and Ver ni. U meta l-ver ni tag tu l-kunsens tag ha, niωel fuqha l-ispirtu s-santu li, b allikieku nar mis-sema, e ilha mo ha u qaddsilha isimha b safa mill-aktar perfett. Barra dan, il-qawwa ta l-g oli xe tet id-dell tag ha fuqha (Lq 1,26-38) biex setg et i orr o fiha dik il- e a. B dan il-g emil divin, dak il- in stess, ie iffurmat fiha l- isem u n alqet ir-ru, u t-tnejn ing aqdu flimkien mad-divinità fil-persuna ta l-iben: dan se b tali mod li l-istess wie ed kien Alla u bniedem, u kull wa da miω-ωew naturi baqg et iωωomm il-proprjetajiet tag ha. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 113

115 Oh! li kont tista b xi mod t oss xi kwalità kien u kemm kien kbir in-nar li tkebbes mis-sema, xi frisk kien hemm mieg u u x fara kien jakkompanja. Kemm iet img ollija l-ver ni, x ieh kbir kisbet ir-razza tal-bnedmin, u kemm tbaxxiet lejna l-maestà divina! Li kont tista tisma lill-ver ni tg anni kollha fer ana, titla mas-sinjura fuq il-muntanja u tikkontempla t-tg anniqa elwa ta l-omm l-isterili mal-ver ni! Nemmen li int ukoll kont tinfexx tkanta l-kantiku qaddis: Ru i tfa ar il-kobor tal-mulej (Lq 1,46-55). Kont tg annih b toni elwin flimkien mal-ver ni qaddisa, u mat-tfajjel profeta kont tag ti qima ferre ija u hienja lil Dak li tnissel b mod ver inali tassew tal-g a eb. Ìesù, imwieled minn Marija 4. Tabil aqq, meta l- emda tal-kwiet (G erf 18,4) tal-paçi universali, fi Ωmien l-imperatur Çesari Awgustu, kienet ikkalmat iω-ωminijiet imqallba ta qabel, u bi kmand tieg u sar çensiment ma l-art kollha, bi pjan talprovidenza ara li ÌuΩeppi, il-g arus tal-ver ni mnissla mis-slaten, a fil-belt ta Betle em liz-ωag Ωug a li kienet tqila. U meta g addew id-disa xhur mit-tnissil, is-sultan tal-paçi are minn dan il-ver ni b al g arus minn kamartu (S 18,6). In are g ad-dawl bla ebda jiel ta sara, l-istess b al ma kien imnissel ming ajr ma kien mittiefes b xi xewqat Ωienja. Hu li kien kbir u g ani, sar g alina Ωg ir u fqir. G aωel li jitwieled barra mid-dar, fi stalla, ikun imfisqi fi rieqi çkejknin, jitmantna b alib ver ni u jitqieg ed f maxtura bejn baqra u mara. Imbag ad, fe g alina d-dawl tal-fidwa l- dida, il-jum imhejji g alina sa mill-qedem, il-jum ta l-hena ta dejjem, u s-smewwiet xerrdu l-g asel ma l-art kollha. G alhekk, o ru tieg i, addan dak il-presepju divin, wa al xufftejk ma ri lejn dak it-tfajjel u bushomlu t-tnejn. Oqg od a seb, imbag ad, fuq is-sahra tar-rg ajja, ammira l-qtajja ta l-an li li ew ji ru, u ssie eb mag hom fil-melodija tag hom. B fommok u qalbek g anni mag hom: Glorja lil Alla fil-g oli tas-smewwiet u paçi fl-art lill-bnedmin ta rieda tajba (Lq 2,14). It-tieni frott: l-umiltà tal- ajja li g ex Ìesù, jaqbel mal-patrijarki 5. G eluq it-tmint ijiem mit-twelid it-tarbija saritilha ç-çirkonçiωjoni, u semmewh Ìesù: ma ddawwarx ma beda jxerred demmu g alik is- Salvatur tieg ek, imwieg ed lill-patrijarki bil-kliem u bis-sinjali, u sar jixba hom f kollox, barra milli fl-injoranza u d-dnub. Kien proprju g alhekk li rçieva s-sinjal taç-çirkonçiωjoni, u deher f sura ta isem tad-dnub biex b ala vittma jikkundanna d-dnub (Rum 8,3), u jsir g alina salvazzjoni u ustizzja ta dejjem, ibda mill-umiltà, li hi kemm il-g erq kif ukoll ilg assiesa tal-virtujiet kollha Mill-kitbiet ta San Bonaventura

116 G aliex mela tifta ar, trab u rmied? (Sir10,9). Il-Óaruf bla tija li jne i d-dnubiet tad-dinja (Ìw 1,29), ma stmerrx il- er a taç-çirkonçiωjoni, u int, midneb li int, tippretendiha ta ust, u ta rab ir-rimedju tas-salvazzjoni ta dejjem. Ma jirnexxilek qatt tasal g aliha jekk ma tridx timxi wara s- Salvatur umli. Ìesù, muri lill-ma i 6. Meta l-mulej twieled f Betle em ta Ìuda, fil-lvant dehret kewkba lill-ma i li bid-dija leqqiena tag ha wriethom it-triq li tie u g ad-dar tas- Sultan umli. La titbieg edx mid-dija qawwija ta dik il-kewkba fil-lvant li tmexxik. Issie eb mas-slaten qaddisa; ilqa bil-qalb ix-xhieda ta l-iskrittura lhudija dwar Kristu, u warrab minnek il- aωen tas-sultan qarrieq. Biddeheb, l-inçens u l-mirra qim il Kristu Sultan b ala veru Alla u veru bniedem. Flimkien ma l-ewwel frott minn fost il- entili li ew imsejj a g all-fidi qim, stqarr u fa ar l Alla umli, imqieg ed f maxtura. Hekk, imwissi f olma, ma tmurx wara l-kburija ta Erodi, imma tterraq lejn artek fuq il-passi ta Kristu umli. Ìesù, joqg od g all-li i 7. Ma kienx biωωejjed g all-g alliem ta l-umiltà perfetta, f kollox daqs il-missier, li joqg od g all-ver ni umli, imma qag ad ukoll g allli i, biex jifdi lil dawk li kienu ta t il-li i u je lishom mill-jasar tat-ta sir u jiksbu l- elsien tal-glorja ta ulied Alla (Gal 4,5; Rum 8,21). Ried ukoll, g ad li purissima, li l-ommu t ares il-li i tal-purifikazzjoni. Hu stess, il- Feddej ta kul add, ried ikun mifdi b ala l-iben imwieled l-ewwel, u jkun ippreωentat fit-tempju ta Alla; ried li ting ata offerta g alih fil-preωenza u l-fer tal- usti. Ifra, mela, inti wkoll mar-ra el xwejja u ma Anna mg obbija bis-snin. Mur iltaqa ma l-omm u t-tarbija. Óalli l-im abba teg leb ilmist ija, u l- e a ta qalbek tkeççi l-biωa. Óu f idejk inti wkoll it-tarbija u g id ma l-g arusa: Ûammejtu u le ma nitilqu (G an 3,4). Ifra mar-ra el qaddis mimli bil-g omor u g anni mieg u: Issa tista t alli l-qaddej tieg ek, Mulej, imur fis-sliem skond kelmtek (Lq 2,29). Ìesù, eωiljat mis-saltna tieg u 8. Jixraq tassew li l-umiltà perfetta tkun imωejna u msie ba millvirtujiet o ra, irrid ng id jien: il-faqar li ja rab il-g ana li jwassal g allkburija; sabar li j arrab bil-kwiet kollu l-insulti; l-ubbidjenza li tag mel anke l-ordnijiet tal-barranin. G alhekk, fil-pjan l-aktar g oli tal-providenza tieg u, Alla ppermetta li meta l-kiefer Erodi fittex lis-sultan çkejken biex joqtlu, Dan ie me ud fl-e ittu b ala pellegrin u fqajjar; g al dan ie mwissi mis-sema. Fit-tfal çkejkin, maqtula m abba fih, kien maqtul Hu Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 115

117 u b allikieku mbiççer f kull wie ed minnhom. Fl-a ar, imbag ad, wara l-mewt ta Erodi, b ordni ta Alla, in ieb lura lejn l-art ta Ìuda. Hawn kiber fiω-ωmien u l-grazzja u g ex mal- enituri tieg u u kien joqg od g alihom. Qatt ma telaqhom, lanqas g all-mument wie ed biss, lief meta g alaq it-tnax il-sena, u baqa Ìerusalemm. Dan ieg el lil Ommu ssofri hija u tfittxu u ferra a g all-a ar meta mbag ad sabitu. U int ara li qatt ma titlaq lill-omm u t-tarbija huma u ja arbu lejn l-e ittu. La twaqqafx it-tfittix ma l-omm g aωiωa hija u tfittex lill-g aωiω tag ha, sakemm issibu. O, kemm dmug kont ixxerred likieku kellek t ares b qima lejn Sinjura hekk twajba u qaddisa, lejn tfajla l- miel tag ha, itterraq f art barranija flimkien mat-tfajjel sbejja. Jew li kellek tisma l-ilment lejju ta Omm Alla mimlija m abba: Ibni, g aliex g amiltilna hekk? (Lq 2,48). B allikieku riedet tg idlu: Ibni g aωiω, kif stajt i ieg el issofri daqshekk lil ommok il-g aωiωa li tant t obbok? It-tielet frott: Il-g oli tal-virtù tieg u Ìesù, il-battista tas-sema 9. Meta s-salvatur g alaq tletin sena, erqan li jiksbilna s-salvazzjoni, beda jag mel qabel beda jg allem (Atti 1,1). Beda mill-bieb tas-sagramenti u l-pedament tal-virtujiet, u g alhekk ried ikun img ammed minn Ìwanni alli jurina eωempju ta ustizzja perfetta, u jag ti lill-ilma l-qawwa tattnissil mill- did bil-kuntatt mal- isem purissimu tieg u (Beda, In Lucam, I,3:21). Issie eb mieg u bil-fedeltà inti wkoll, li a ejt imnissel mill- did fih, u ag raf tajjeb il- wejje mo bija tieg u; hekk, wara li tkun ikkontemplajt fuq ix-xtut tal-ìordan, fil-le en tag raf il-missier, l-iben fil- isem, u l-ispirtu s-santu fil- amiema, is-sema tat-trinità jinfeta g alik (Ps- Anselmu, Meditationes, 15) u int ukoll tkun merfug f Alla. Ìesù, m arrab mill-g adu 10. Imbag ad Ìesù kien me ud mill-ispirtu fid-deωert biex ix-xitan i arrbu (Mt 4,1). Billi bl-umiltà kollha arrab l-attakki ta l-g adu, ried jg allimna nkunu umli filli n arrbu l- lieda ma l-g adu, u jag milna qalbiena bil-kisba tar-reb a. Bil-kura kollu g aωel ajja iebsa u solitarja, biex hekk i e e qlub il-fidili a jimxu b ila fit-triq tal-perfezzjoni u jsa a hom biex jifil u jissapportu t-tbatijiet. Ejja, mela, dixxiplu ta Kristu: fittex bir-reqqa s-sigrieti mal-ma bub G alliem tieg ek, is-sigrieti tas-solitudini. Meta tkun sirt abib tal-bhejjem selva i, tas-silenzju mo bi, tat-talb devot, tas-sawm fit-tul, int timita u tissie eb fil-battalja ta tliet xorta ma l-g adu astut, u titg allem ti ri g al g andu Kristu f kull periklu ta ti rib, g ax a na ma g andniex qassis il Mill-kitbiet ta San Bonaventura

118 kbir li ma jistax jag der id-dg ufija tag na, imma g andna wie ed li kien im arrab b alna f kollox minbarra d-dnub (Lhud 4,15). Ìesù, tal-g a eb fit-twettieq tal-mirakli 11. Iva, Hu wa du jag mel wejje kbar u tal-g a eb (S 71,18): ibiddel l-elementi, ikattar il- obω, jimxi fuq il-ba ar u jikkalma l-imwie tieg u, iraωωan id-demonji u j ieg elhom ja arbu, ifejjaq il-morda, inaddaf illebbruωi, u jqajjem il-mejtin. Ta d-dawl mill- did lill-g omja, is-smig littorox, il-kelma lill-imbikkma; g amel li z-zopop jimxu u l-miflu a jibdew i ossu mill- did u jimxu. Il-kuxjenza mtaqqla bid-dnub issejja lu, issa b al-lebbruω: Mulej, jekk trid tista tnaddafni (Lq 5,12; Mt 8,2) u issa bhaç-çenturjun: Sinjur, iddar g andi l-qaddej mix ut, miflu u batut wisq (Mt 8,6). Drabi o ra ddur lejh u titolbu b all-kananea: Óenn g alija, Mulej, Bin David (Mt 15,22), jew b all-mara li kienet tbati bit-tnixxija tad-demm: Imqar jekk immiss il-libsa tieg u, infiq (Mt 9,12), jew ukoll b al Marija u Marta: Mulej, ara, dak li inti t obb hu marid (Ìw 11,3). Ìesù, ittrasfigurat 12. Biex iqawwi qalb il-bnedmin bit-tama tal- las ta dejjem, Ìesù a mieg u lil Pietru u lil Ìakbu u lil u Ìwanni wa idhom (Mt 17,1). Huwa rrivelalhom il-misteru tat-trinità, abbrilhom minn qabel il-passjoni, u bit-trasfigurazzjoni wrihom il-glorja tal-qawmien tieg u mill-imwiet li kellu jse fil- ejjieni. Il-Li i u l-profeti xehdu g alih meta dehru Mosè u Elija, u l-missier u l-ispirtu s-santu taw ix-xhieda tag hom ukoll fil-le en u s-s aba. Hekk ir-ru devota lejn Kristu, imwettqa di a fil-verità u mwassla sa fuq il-quççata tal-virtù, tkun tista tg id bil-fedeltà kollha ma Pietru: Mulej, kemm hu sew li a na hawn (Mt 17,4), ji ifieri nithennew bil-kontemplazzjoni serena tieg ek. U meta fir-ru jinωel in-ng as elu tas-sema u tintilef f estasi, tisma jing adu wejje li ma jitfissrux bil-kliem u li ebda bniedem ma jista jg idhom (2 Kor 12,4). Ir-raba frott: il-milja tat-tjieba tieg u Ìesù, Rag aj kollu erqa 13. Kemm kienet kbira l- erqa tar-rag aj l-aktar devot u mag ha l- niena g an-ng a li ntilfu, ir-rag aj it-tajjeb innifsu wrihomlna filparabbola tar-rag aj u tal-mitt ng a a li ntilfet: mar ifittixha bl-akbar erqa u baqa, baqa sa ma sabha; kollu fer an refag ha fuq spallejh u abha lura. Ter a, Hu stess stqarr: Ir-rag aj it-tajjeb jag ti ajtu g an-ng a tieg u (Ìw 10,11). Fih se et perfettament il-profezija: B al rag aj jirg a l-mer la tieg u (IΩ 40,11). Biex jil aq dan il-g an sofra t-ta bit, it-taqtig il-qalb u n-nuqqas ta ikel. Minkejja n-nases li kienu jonsbulu l-fariωej u Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 117

119 afna perikli o ra, Huwa dar l-ibliet u l-ir ula jxandar is-saltna ta Alla, u kien jg addi l-iljieli mehdi fit-talb. Bla ma tmeωmeω xejn mit-tgergir u l-iskandlu tal-fariωej, ab ru u bil- lewwa mal-pubblikani, u g amilha çara li Hu ie fid-dinja g al dawk li kienu morda (Mt 9,12). Lejn il-midinbin niedma wera m abba ta Missier, u wrihom miftu g alihom il- dan ta Alla kollu niena. Xhieda ta dan li qed ng id insejja lil Mattew (Mt 9,9-13), lil Ûakkew (Lq 19,10), lil dik il-midinba li nxte tet f ri lej (Lq 7,17) u mag ha lill-mara maqbuda fl-adulterju (Ìw 11,35). B al Mattew, g alhekk, imxi wara r-rag aj tant devot. Ilqg u g andek kif laqg u Ûakkew. Idliklu ri lej biω-ωejt ifu, a silhomlu biddmug, ixxottahom b xag rek u qimhom bil-bews, kif g amlet il-mara midinba. Fl-a ar, imbag ad, flimkien mal-mara mi juba quddiemu g all- udizzju, timmerita li tisma s-sentenza tal-ma fra. Óadd ma ikkundannak? Mela lanqas jien ma nikkundannak; mur u tidnibx aktar (Ìw 8,10-11). Ìesù, ma sul bid-dmug 14. Biex jurina l- lewwa tat-tjieba tieg u bla tarf, il-g ajn ta kull niena, it-twajjeb Ìesù, mhux darba beka min abba fina l-imsejknin, imma afna drabi. Beka l-ewwel fuq LaΩΩru (ara, Ìw 11,35), imbag ad fuq il-belt (ara,lq, 19,41), u fl-a ar meta kien fuq is-salib. Minn dawk ilg ajnejn mimlija tjieba ar u xmajjar ta dmug bi tpattija g al dnubietna. Is-Salvatur tag na beka afna, issa g ax jit assar id-debulizza tal-miωerja tag na l-bnedmin, imbag ad id-dlam tal-qalb g amja, u fl-a ar it-ta sir tal-malizzja arxa. O qalb iebsa, belha u aωina, ta min jibkik b allikieku kont imça da mill- ajja vera: g aliex fost tant miωerja tifra u tid aq b allboloh, waqt li fuqek jibki l-g erf tal-missier? Oqg od a seb fit-tabib tieg ek imbikki, u ag mel il-luttu b allikieku g all-iben Wa dieni, ibki bl-imrar. (Ìer 6,26). Xerred lejl u nhar id-dmug b al xmara, u ming ajr mistrie ta xejn t allihomx jieqfu lil g ajnejk mill-biki (Lam 2,18). Ìesù, mag ruf sultan tad-dinja 15. Wara l-qawmien ta LaΩΩru mill-mewt u t-tiswib tan-nard pur u jfu fuq ras Ìesù, billi issa l-fwie a tal-fama tieg u kienet di a xterrdet fost il-poplu, Huwa g araf minn qabel li l-folla kienet se ti i tiltaqa mieg u. Rikeb g alhekk fuq daqsxejn ta mar biex jag ti eωempju ta l-umiltà talg a eb fost dawk in-nies li rew g al dej, jaqtg u l-frieg i u jifirxu fittoroq l-imnatar tag hom. Waqt li l-folol bdew ikantaw innu ta tifhir Hu, filwaqt li ma nesiex il-kompassjoni tieg u, ilminta bil-miftu fuq il-qerda tal-belt. Qum, issa, qaddejja tas-salvatur, biex b al wa da minn ulied Ìerusalemm tara lis-sultan Salamun (G an 3,11), imωejjen bl-unuri li ommu s-sinagoga wrietu bil-qima kollha b ala simbolu tal-misteru tal-knisja li Mill-kitbiet ta San Bonaventura

120 kienet qed titwieled. Akkumpanja lis-sinjur tas-sema u l-art, bilqieg da fuq dahar il- mar. Issie eb mieg u bil-frieg i taω-ωebbu u l-palm, blg emejjel ta tjieba u t-trofew tal-virtujiet. Ìesù, obω ikkonsagrat 16. Fost il- rajjiet kollha ta Kristu li huma ta min ifakkarhom, bla dubju ta xejn jixirqilha tifkira speçjali l-ikla l-aktar qaddisa ta l-a ar çena. Fiha mhux biss ie m ejji l- aruf ta l-g id, imma kien mog ti wkoll biex jittiekel il-óaruf bla tebg a, li jne i d-dnubiet tad-dinja (Ìw 1,29), ta t ix-xbihat tal- obω li g andu fih kull lewwa (G erf 16,20). F din l-ikla dehret tabil aqq il- lewwa tal-g a eb tat-tjubija ta Kristu meta Hu qag ad g all-ikel fuq l-istess mejda u a mill-istess platt flimkien mad-dixxipli foqra u ma Ìuda, it-traditur. Tassew tal-g a eb kien l-eωempju ta l-umiltà li deher ileqq fih meta, b fardal imdawwar ma qaddu, is-sultan tal-glorja asel b attenzjoni kbira ri lejn dawk is-sajjieda u wkoll dawk tat-traditur tieg u! U kemm dehret meraviljuωa l- eneroωità alja ta qalbu meta lil dawk l-ewwel saçerdoti, u b ala konsegwenza lill-knisja kollha u lid-dinja, tahom il-ìisem u d-demm l-aktar g aωiω tieg u b ala ikel veru u xorb veru. Hekk, dak li dalwaqt kellu jkun offrut sagrifiççju li jog ob lil Alla u l-prezz li ma jistax jitkejjel tal-fidwa tag na, ikun g alina vjatku u ikel li jmantnina. Fl-a arnett, dehret b mod çar u sabi il-kotra ta m abbtu meta abb lil tieg u g all-a ar (Ìw 13,1), wettaqhom fit-tajjeb bi kliem ta e a kollu lewwa, u lil Pietru speçjalment wissieh minn qabel biex ikun s i fil-fidi, u lil Ìwanni allieh iserra rasu fuq sidru b ala post ta ser an, hieni u qaddis. Oh kemm huma tassew tal-g a eb dawn ir-realtajiet, kollhom lewwa, imma biss g al dik ir-ru li, mistiedna g al din l-ikla meraviljuωa, ti ri lejha bil- erqa kollha ta qalbha, hekk li tkun tista ttenni l-kliem profetiku: B alma l-g aωωiela tixxennaq g an-nixxig at ta l-ilma, hekk tixxennaq ru i g alik, o Alla (S 41,2). Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 119

121 DWAR IL-MISTERU TAL-PASSJONI Il- ames frott: kura waqt it-ti rib Ìesù, mibju b qerq 17. Min jixtieq jimmedita fuq il-passjoni ta Kristu Ìesù Ωgur li jitkexkex quddiem l-im ieba qarrieqa tat-traditur. Kien mimli sax-xifer bil-velenu ta l-ingann, hekk li wasal jittradixxi lill-img allem u s-sinjur tieg u; kien hekk ma ruq bin-nar tar-reg ba g all-flus, tant li wasal ibie lil Alla kollu tjieba, u g all-qieg baxx, id-demm l-aktar g aωiω ta Kristu. Ingrat g all-a ar, li adem biex iwassal g all-mewt lil Dak li allielu kollox f idejh u wasal jg olli g ad-dinjità apostolika. Qalbu tant twebbset li la l-familjarità ta l-ikla, la l-umiltà kollha qima li wera (fil- asil tar-ri lejn), u lanqas il-kliem kollu lewwa tal-mulej ma setg u jçaqalquh mill-fehma aωina tieg u. O tjubija tal-g a eb ta l-img allem lejn id-dixxiplu ta qalb iebsa, tas-sinjur kollu m abba lejn qaddej tassew mill-ag ar! Tabil aqq, kien ikun a jar g alih dak il-bniedem li kieku ma twieled qatt (Mt 26,24). - B danakollu, g ad li l- Ωunija tat-traditur tibqa bla spjegazzjoni, iωda l- qalb wejda u elwa g all-a ar tal-óaruf ta Alla teg libha bil-bosta. Din l-im ieba mansweta iet mog tija b ala mudell lill-bnedmin li jmutu alli hekk il-qalb fra li tal-bniedem, meta tisfa ttraduta mill- bieb, ma tkunx tista tg id aktar: M huwiex xi g adu dak li jçanfarni, li kien hekk kont nissaporti (S 54,13), g ax ara, wie ed b ali, sie bi u abib tal-qalb (S 54,14) li kiel il- obω ta Kristu, u f dik l-ikla mqaddsa mieg u a l- obω elu, u ntrefa kontrih (S 40,10; 54,15). U b danakollu, il-óaruf l-aktar manswet, li fuqu ma nstab ebda qerq (1 Pt 2,22) ma asibhiex darbtejn li jressaq fommu ma fomm Ìuda, mimli aωen, li biesu fis-sieg a tat-tradiment. Dan g amlu biex ma j alli xejn li b xi mod seta jrattab l-ebusija tal-qalb im assra. Ìesù, mix ut ma l-art jitlob 18. Ìesù, billi kien jaf kull ma kien ej fuqu (Ìw 18,14) skond il-pjan misterjuω imfassal mill-aktar G oli, wara li kantaw is-salmi, are lejn il-g olja ta-ûebbu (Mt 26,30), kif kien is-soltu jag mel, biex imur jitlob lill-missier. U kien l-aktar f dak il- in, meta t-taqbida g all-mewt kienet fil-qrib, u n-ng a li r-rag aj it-tajjeb kien addan mieg u b tant im abba kienu se jixxerrdu u jibqg u bla add jie u siebhom, li sieb il-mewt kien hekk tal-biωa g an-natura sensibbli ta Kristu, li qal: Missier, jekk jista jkun bieg ed minni dan il-kalçi (Mt 26,39). Kemm il-qalb tal-feddej kienet mag fusa bl-u ig, ikkawωat minn afna bnadi, jixhdu l-qtar ta l-g araq tad-demm li minn ismu kollu are u xarrab l-art. Ìesù, Mulej u Mexxej, g aliex tant ansjetà qawwija f ru ek u supplika kollha mbeωωg a? Forsi lill-missier ma offrejtlux g al kollox minn rajk is-sagrifiççju? Iva, bla dubju ta xejn, imma int ridt tqawwi l-fidi tag na li Mill-kitbiet ta San Bonaventura

122 nemmnu li, b alna, kellek natura li tmut, u biex meta nsibu ru na f ti rib jixbah lil tieg ek, nitwieωnu bit-tama u jkollna aktar ra unijiet g aliex in obbuk. Hekk int urejt b sinjali çari d-dg ufija naturali tal- isem, u minnhom nitg allmu li int tabil aqq tg abbejt bin-niket tag na (IΩ 53,4) u ma kienx bla w ig li doqt il-qrusa tat-tbatijiet. Ìesù, imdawwar mill-folla 19. Iva, Ìesù kien lest g all-passjoni, u kemm dan hu minnu jidher çar mill-fatt li, meta nies tad-demm (S 54,24) li kienu qed ifittxulu ajtu (S 37,12) ew bil-lejl flimkien mat-traditur, bil-fanali, armati bis-sjuf u l-bsaten, Hu mar jiltaqa mag hom minn rajh. Urihom min kien bla abi ta xejn u offra lilu nnifsu. U biex il-preωunzjoni tal-bnedmin tag raf tajjeb li kontra tieg u ma g andha ila tag mel xejn lief dak li Hu stess kien jippermettilha, b kelma wa da tas-setg a tieg u li tista kollox lil dawk il-g assiesa Ωiena xe ethom ma l-art. - IΩda f dak il- in ma ebiex nientu fil-g adab tieg u (S 76,10), u dik ix-xehda lanqas ma waqfet tqattar (ara G an 4,11) il- lewwa tat-tjieba tieg u. Infatti, bil-mess ta idejh fejjaq widnet il-qaddej arroganti, maqtug a mid-dixxiplu tieg u, u fl-istess in raωωan iω-ωelu ta dak li ried jiddefendih alli ma jidrobx lil dawk li kienu qed ja btu g alih. Mis ut g adabhom, g ax qalil (Ìen 49,7), ladarba la l-miraklu tal-maestà u lanqas il-benefiççju tat-tjieba ma seta jraωωnu. Ìesù, marbut bil-ktajjen 20. Fl-a arnett, min jista jisma bla ma jinfexx jibki, kif f dik is-sieg a l-g assiesa kiefra refg u l-idejn qattiela tag hom fuq is-sultan tal-glorja, rabtu l-idejn innoçenti tal- wejjed Ìesù, kaxkru l-óaruf l-aktar manswet li ma lissinx kelma b allikieku kienu sejrin jo duh g all-qatla, qisu kien xi brigant? Min jista jg id x dulur a rax nifed qalb id-dixxipli meta raw lill-img allem tant ma bub u l-mulej tag hom ittradut minn wie ed minn s abhom, b idejh marbuta wara dahru u me ud g all-mewt qisu kien xi ra el aωin? Jew meta raw lil Ìuda, ra el tassew mill-ag ar, misjuq mirrimors u mimli bl-imrar hekk li wasal jag Ωel aktar li jmut milli jibqa aj? Imma gwaj g al dak il-bniedem li ma marx lura lejn il-g ajn tal- niena biex jie u l-ma fra, iωda mbaωωa kif kien mill-kobor tad-delitt li wettaq, iddispra! Is-sitt frott: is-sabar waqt l-insulti Ìesù, mhux mag ruf minn niesu 21. Meta ie maqbud ir-rag aj, in-ng a tal-mer la tferrxu (Mt 26,31; Ûak 13,7); me ud l-img allem, id-dixxipli arbu. IΩda Pietru, aktar ta kelmtu, baqa miexi warajh mill-bog od sal-palazz tal-qassis il-kbir (Mt 26,5-8). Hemm, mistoqsi minn wa da qaddejja, ça ad b u-rament u Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 121

123 tenna g al tlitt darbiet li lil Kristu lanqas biss kien jafu. Meta s-serduq idden, l-img allem twajjeb ares lejn id-dixxiplu li kien i obb b arsa ta niena u ta grazzja. Pietru fehem, u are l barra jibki biki ta qsim il-qalb (Mt 26, 75). O int min int li, g al-le en ta qaddejja li baqg et tinsisti, ji ifieri ismek, bla mist ija ta xejn, bir-rieda u bil-g emil ç adt lil Kristu li sofra g alik: int u tiftakar fil-passjoni ta l-img allem l-aktar g aωiω, o ro barra ma Pietru biex tibki lilek innifsek b biki ta mrar kbir. Ittama li Dak li ares lejn Pietru ma sul bid-dmug, i ares lejk ukoll u tissakkar bl-assenzju (Lam 3,15) ta qrusa doppja: sog ba g alik innifsek u mog drija g al Kristu. Hekk, imnaddaf ma Pietru mill- tija tad-delitt, ma Pietru wkoll timtela bl-ispirtu tal-qdusija. Ìesù, img ammad 22. Meta aduh g and il-qassisin il-kbar Ωiena, il-qassis il-kbir tag na, Kristu Ìesù, stqarr bla abi ta xejn il-verità li hu kien tabil aqq l-iben ta Alla. Qatg uhielu g all-mewt b allikieku kien ati ta dawg a, u sofra l-insulti li g amlulu kemm fel u. G ax dak il-wiçç li l-anzjani jqimuh u l-an li jixtiequh, wiçç li jimla bil-fer is-smewwiet, kien imkaωbar bil-bωieq ta xufftejn imni sa, imsawwat minn idejn Ωiena u sagrilegi u mg otti b velu biex jiddie qu bih. Is-Sinjur tal- lejjaq kollha ie mog ti daqqa ta arta minn qaddej li jixraqlu jkun immaqdar, waqt li Hu, b le en kalm g all-a ar u minn ta t l-ilsien, çanfar lil wie ed mill-qaddejja talqassis il-kbir li kien tah id-daqqa, u qallu: Jekk jien g idt xi a a mhux sewwa, urini fejn, imma jekk g idt is-sewwa, g aliex terfa jdejk fuqi? (Ìw 18,23). O Ìesù twajjeb u li tg id is-sewwa: liema ru devota lejk, meta tara u tisma dan kollu, tista iωωomm il-biki, u ta bi n-niket u l-mog drija tal-qalb? Ìesù, mog ti f idejn Pilatu 23. Tabil aqq ta min jistmerrha l- Ωunija tal-lhud li ma xebg etx b dawn l-in urji kollha! Imrieg da b rog da ta bhejjem selva i, esponew quddiem l-im allef aωin, b al quddiem kelb irrabjat, ir-ru tal-ìust biex jiblag ha! Il-qassisin il-kbar rabtu lil Ìesù u aduh quddiem Pilatu, u talbu li ji i meqrud bit-torturi tas-salib dak li assolutament ma kienx jaf x inhu dnub (2 Kor 5,21). U Hu, min-na a tieg u, b al aruf imbikkem quddiem min i iωωu (IΩ 53,7), quddiem l-im allef, baqa sieket u ma feta x fommu, waqt li l-qarrieqa u l- Ωiena bdew jakkuωawh b kotra ta delitti foloz, jg ajjtu kemm jifil u biex ting ata l-mewt lill-awtur tal- ajja, u l- elsien lill- alliel xewwiexi u qattiel. Ippreferew il-lupu g all- aruf, il-mewt g all- ajja, id-dlam g ad-dawl; g aωlu mhux biss ta boloh, imma wkoll ta nies Ωiena! Mill-kitbiet ta San Bonaventura

124 O twajjeb Ìesù, min jista jkun daqshekk ta qalb iebsa li jisma b widnejh jew li joqg od ja seb fuq dawk il-kelmiet fa xin: g all-mewt, g all-mewt, sallbuh (Ìw 19,15) u ma jinfexx fil-biki u ma jitnieg idx flispirtu tieg u? Ìesù, ikkundannat g all-mewt 24. Pilatu kien jaf bejn tajjeb li l-lhud kienu mqanqlin kontra Ìesù mhux miω-ωelu g all- ustizzja, imma mill-g ira. G ad li stqarr bil-miftu li hu ma jsib fih lanqas l-içken tija li aqqha l-mewt, b danakollu, mirbuh mill-biωa tal-bnedmin, fawwar bl-imrar (Lam 3,15; ara Rum 3,14) ru Kristu, u lis-sultan l-aktar twajjeb tah f idejn tirann kiefer, ji ifieri Erodi, biex ji udikah. Erodi qag ad jg addih biω-ωmien, u mbag ad bag tu lura g and Pilatu. Dan ta ordni aktar krudil biex Ìesù jidher imneωωa ta t il- arsa ta dawk l-ir iel li riedu jwaqqg uh g aç-çajt. U dawk l-arguωini kiefra nfexxew isawwtu kemm jifil u dak il- isem ver ni u bla ebda tebg a, iωidu pjaga fuq o ra. Id-demm g aωiω era ma enbejn dak il- isem qaddis u innoçenti taω-ωag Ωug kollu m abba, u dan bla ma nstabet fih ebda tija, imqar l-iωg ar! U int, bniedem mitluf, kawωa ta dan it-ta wid u ta dawn l- umiljazzjonijiet kollha: kif inhi li ma tinfexx tibki? Ara, il-óaruf l-aktar innoçenti, biex lilek je ilsek minn sentenza usta tad-dannazzjoni, g aωel li ji i kkundannat Hu minn flokok b udizzju n ust. Ara, radd g alik dak li ma seraqx (S 68,5). Imma int, ru tieg i, ingrata u aωina, xejn ma tfittex li t allas il-gratitudini tad-devozzjoni u lanqas li tpatti bl-im abba u l-mog drija! Is-seba frott: il-perseveranza waqt it-turmenti Ìesù, iddisprezzat minn kul add 25. Wara li Pilatu ta l- udizzju tieg u biex ix-xewqat tal- Ωiena jitwettqu, dawk is-suldati sagrilegi ma kienux kuntenti li jsallbu s-salvatur, imma riedu li qabel xejn jimlewlu ru u bl-imrar. Meta l-qtajja tas-suldati n abru fil-pretorju, neωωg u l Ìesù minn wejj u, tefg ulu fuqu mantar a mar skur u geωwruh bil-porpra; fuq rasu qieg dulu kuruna tax-xewk, u f idejh il-leminija tawh qasba. Biex jiωωuffjettaw bih kienu jinωlu g arkubtejhom quddiemu, jag tuh bil- arta u jobωqulu f wiççu u jsawwtuh bil-qasba fuq rasu mbierka! O qalb kburija tal-bniedem li tfittex l-unuri u ta rab it-tmaqdir, oqg od a seb fuq dan: min hu dan li ej donnu jixbah lis-sultan, u b danakollu hu mimli bit-tmaqdir, ag ar milli kieku kien ilsir li ma jiswiex sold? Dan hu s-sultan tieg ek u Alla tieg ek, mag dud b allikieku kien xi lebbruω u mhu meqjus xejn (IΩ 53,4.3), biex lilek je ilsek mit-ta wid Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 123

125 ta dejjem, u jfejjqek mill-pesta tal-kburija. G ajb, mela, u g ajb mill- did g al dawk li, wara mera çara ta umiltà hekk kbira, jitg ollew il fuq bilkburija, isallbu mill- did lill-iben ta Alla (Lhud 6,6), li jixraqlu jkun meqjum mill-bnedmin b kull xorta ta qima min abba t-tmaqdir u l-insulti li rçieva min abba fihom. Ìesù, imsallab fuq is-salib 26. Meta fl-a ar dawk il- Ωiena xebg u jkaωbru lis-sultan l-aktar wejjed, mill- did libbsulu wejj u li ftit wara kellu jer a ji i mça ad minnhom g al darb o ra u, mg obbi bis-salib aduh lejn il-post imsejjah il-qorrieg a (Ìw 19,17). Hemmhekk neωωg uh g eri, b biçça çarruta mdawwra ma qaddu, u tellg uh bil-goff fuq il-g uda tas-salib. Ìebbduh il fuq u l isfel b alma jag mlu l xi biçça ilda, taqqbuh bil-ponot ta l-imsiemer, wa lu dawk l-idejn u r-ri lejn mas-salib u ieg luh isofri wgig kbir bil-feriti li g amlulu. Ilbiesu wkoll ew mog tija b ala priωa u mqassma bejn is-suldati, waqt li t-tunika, li kienet bla jata, t alliet s i a u ng atat lil min messitu bix-xorti. Ara, o ru tieg i, kif dak li hu Alla mbierek g al dejjem ta dejjem (Rum 9,5) hu mg addas fl-ilma tat-tbatijiet minn qieg ir-ri el sar-ras (IΩ 1,6). Inkurunat bix-xewk, ie m ieg el jilwi dahru ta t it-toqol tas-salib u j orr il-g ajb tieg u (EΩek 32,24-25). Meta wasal fil-post fejn kellhom isallbuh neωωg uh minn wejj u biex, min abba d-daqqiet tal-fla elli fuq dahru u t-tben il ma ismu kollu, jidher b al wie ed lebbruω. Imbag ad ie minfud bl-imsiemer alli l-g aωiω tieg ek jidher quddiemek imbiççer bil-feriti li g amlulu biex isalva lilek. Kemm nixtieq li Alla jisma talbi! Kemm nixtiequ li jaqtag li xewqti (Ìob 6,8). G andi xewqa kbira li nkun minfud jien ukoll fir-ru u fil- isem biex nitwa ad ma l-g aωiω tieg i fuq is-salib! Ìesù, bejn il- allelin 27. Biex aktar jiωdiedu t-ta wid, il-g ajb, il-mist ija u d-dulur, il-óaruf bla tija ie mg olli l fuq, fuq is-salib, b allikieku kien g al xi wirja, bejn Ωew allelin. Sallbuh barra bibien il-belt, fil-post fejn is-soltu jikkastigaw lin-nies xellerati, f jum solenni, g all- abta ta nofsinhar, mibki minn biebu u nsultat mill-g edewwa tieg u. G ax dawk li kienu g addejjin bdew içaqalqu rashom, u dawk li kienu wieqfa hemm bdew jinsultaw u jg idu: Salva o rajn, imma ma jistax isalva lilu nnifsu! (Mt 27,42). U wie ed mill- allelin ukoll ma baqax lura milli jissie eb f dan it-tmaqdir, waqt li l-óaruf lejju, imqanqal mit-tjieba, talab lill-missier ikollu niena kemm minn dawk li sallbuh kif ukoll minn dawk li kienu qeg din jiddie qu bih. U lill- alliel li stqarru u talbu j enn g alih, b im abba mill-aktar eneruωa, wieg edu l- enna. O kelma mimlija lewwa u ma fra: Missier, a frilhom! (Lq 23,34). O kelma mimlija m abba u grazzja: Illum tkun mieg i l- enna (Lq 23,43) Mill-kitbiet ta San Bonaventura

126 Hu n-nifs, o ru, imqar jekk int midinba, fit-tama tal-ma fra. Toqg odx ta sibha darbtejn li timxi fuq il-passi tal-mulej u Alla tieg ek li qed isofri g alik, u li waqt dawk it-turmenti kollha ma feta x fommu darba wa da biss: la biex jilminta u lanqas biex jag mel imqar l-içken difiωa tieg u nnifsu, u inqas u inqas biex jhedded jew jis et lil dawk il-klieb mis uta. IΩda qal kliem did ta barka li qatt qabel ma nstema (Ìw 9,32), kliem li bih bierek lill-g edewwa tieg u (Psewdo-Anselmu, Meditatio 9, PL 158,755). G ajjat b fiduçja int ukoll: Óenn g alija, o Alla, enn g alija, g ax fik jien insib il-kenn tieg i (S 56,2). Mhux li kont, int ukoll, b al alliel li stqarru, ikun jisthoqqlok fil-pont tal-mewt tisma l-kliem: Illum int tkun mieg i l- enna (Lq 23,43). Ìesù, misqi l- all 28. Wara dan, Ìesù, billi issa kien jaf li kollox kien mitmum, biex isse l-iskrittura, qal: G andi l-g atx! (Ìw 19,28). Kif jixhed Ìwanni li kien hemm, preωenti, wara li ressqulu ma alqu sponωa mxarrba fil- all u l-morr, Ωied: Kollox mitmum (Ìw 19,30), b allikieku l-passjoni l-aktar kiefra la qet il-milja tag ha fit-tog ma tal- all u l-morr. G ax tabil aqq, billi Adam li Ωbalja kien il- tija tat-telfien billi daq il- lewwa tas-si ra pprojbita, kien f waqtu u xieraq li r-rimedju tas-salvazzjoni tag na jinstab fi triq kuntrarja. Waqt li l-vle e li kienu l- in kollu jkattru l-u ig mill-aktar kiefer f kull membru ta ismu, u ru u xorbot it-tosku tag hom (ara Ìob 6,4), kien xieraq li alqu u lsienu, l-organi li jservu g all-ikel u l-kelma, ma je ilsuhiex, biex fit-tabib tag na jse kliem il-profezija: Fawwarni bl-imrar, sakkarni bl-assenzju (Lam 3,15). Kien f waqtu wkoll biex fl-omm l-aktar elwa u kollha m abba jitwettaq il-kliem: G amilli qalbi sewda, mifnija l-jum kollu (Lam 1,13). Liema lsien jista qatt ifisser jew liema mo jifhem, o Ver ni qaddisa, il-kefrija tan-niket bla tarf tieg ek? Int kont hemm huma u jse u dawn il- rajjiet kollha li semmejna. Assistejt g alihom u b kull mod li stajt adt sehem fihom. Dak il- isem imbierek u l-aktar qaddis, isem li int nissilt fik b mod hekk safi, bl-akbar lewwa g ajjixtu u sqejtu alibek. Spiss kont isser u fi danek u b xufftejk tbusu fuq xufftejh, u tikkomtemplah b g ajnejn ismek. Issa kellek tarah imbiççer bid-daqqiet tal-fla elli, minfud bil-ponot iniggωu tax-xewk, imsawwat bil-qasba, mog ti bil- arta u l-ponnijiet, imsammar bl-imsiemer u mwa al ma l-g uda tas-salib. Rajtu, imbag ad, jitqatta u jiççarrat b kefrija mill-istess piω tieg u, espost g al kull xorta ta Ωufjett u fl-a ar misqi l- all u l-morr. - IΩda bil-g ajnejn ta mo ok rajt dik ir-ru divinissima misqija bil-morr ta kull xorta ta mrar, issa titniehed fl-ispirtu, issa tterter bil-biωa, issa g ajjiena, issa fl-agunija, issa fl-ansjetà, issa m awda, issa mag fusa minn niket u l-hemm min abba li hu kien i oss b sensibilità kbira l-u ieg tal- isem, u anke g aliex kellu e a kbira g all- ie divin li d-dnub kien seraqlu. Hu kellu wkoll niena Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 125

127 li kien jifrex fuq il-bnedmin imsejkna, u wkoll kien i oss g alik, omm l-aktar elwa tieg u, kif is-sejf nifed il-fond ta qalbek, meta b g ajnejn mimlija m abba, hu ares lejk wieqfa quddiemu u qallek dawn il-kelmiet: Mara, hemm hu ibnek (Ìw 19,26), biex ifarra lil ru ek fil-hemm tat-ti rib tag ha imnikkta, g ax kien jaf ben tajjeb li kienet minfuda bix-xabla talkompassjoni li kellek g alih b mod aktar qalil milli kieku kont midruba f ismek stess. It-tmien frott: ir-reb a waqt l-agunija Ìesù, xemx imnewnija fil-mewt 29. Imbag ad, meta l-óaruf bla tija, il-veru xemx tal- ustizzja, kien ilu mdendel mas-salib g al tlitt sig at, u fl-istess in ix-xemx li tidher, b mog drija lejn Min g amilha, biet ir-ra i tad-dawl tag ha, issa li kollox kien mitmum, g ad-disa sieg a l-istess G ajn tal- ajja nixfet: Ìesù, Alla u bniedem, biex juri m abbtu kollha niena u wkoll is-setg a taddivinità tieg u, b le en g oli u bid-dmug (Lhud 5,7), re a ru u f idejn il-missier u miet. Wara dan, il-purtiera tas-santwarju ççarrtet minn fuq s isfel, l-art theωωet, il-blat inqasam u l-oqbra nfet u (Mt 27,51-52). Dak il- in ç-çenturjun g arfu b ala li kien tabil aqq Alla. Dawk imbag ad li ew hemm biex b allikieku jaraw xi wirja u jiddie ku bih, re g u lura j abbtu fuq sidirhom (Lq 23,48). Imbag ad, l-isba fost ulied il-bnedmin (S 44,3), b g ajnejh imdallma u wiççu sfajjar, deher sfigurat quddiem il-bnedmin, Hu li kien sar l-olokawstu ta fwie a l-aktar elwa f g ajnejn il-glorja tal- Missier biex iwarrab minn fuqna l-korla tieg u (S 84,4). O Mulej, Missier qaddis, ares, nitolbuk, lejn wiçç il-midluk tieg ek (S 83,10). Óares lejn din il-vittma l-aktar qaddisa li lilek qed joffri l-qassis il-kbir tag na g al dnubietna. Re a lura l- sara li trid tag mel lill-poplu tieg ek (EΩ 32,15). - U int ukoll, bniedem mifdi, oqg od a seb fuq min hu, kemm hu kbir u xi kwalità ta Persuna hu Dak li g alik hemm imdendel mas-salib. Il-mewt tieg u tati l- ajja lill-mejtin, il-mog dija tieg u jibkuha s-sema u l-art, u sa ansitra l-blat samm b al donnu jinqasam b mog drija naturali! O qalb il-bniedem, int iebsa aktar miω-ωonqor qawwi jekk, inti u tiftakar f din il-vittma li pattiet daqstant, ma tiççaqlaqx bil-biωa, ma tinqasamx bis-sog ba u lanqas ma tirtab bid-devozzjoni. Ìesù, minfud bil-lanza 30. Biex mill-kustat ta Kristu rieqed fuq is-salib ti i msawwra l-knisja u sse l-iskrittura li tg id: Huma g ad i arsu lejn min nifdu (Ìw 19,37), b ordni ej minn Alla ara li wie ed mis-suldati b daqqa ta lanza nifed, feta bera dak il-kustat l-aktar qaddis. Waqt li are minnu demm u ilma, tferrag il-prezz tas-salvazzjoni tag na. Tabil aqq, il-qawwa li gelglet millmo ba tal-qalb tat lis-sagramenti tal-knisja s-setg a li jag tu l-grazzja u, Mill-kitbiet ta San Bonaventura

128 g al dawk li di a qed jg ixu fi Kristu, xarba mill-g ajn ta l-ilma li jwassal sal- ajja ta dejjem (Ìw 4,14). Ara, issa kif il-lanza mitfug a mill- Ωunija qarrieqa ta Sawl, ji ifieri tal-poplu Lhudi li ie mwarrab, g all- niena ta Alla baqg et imwa la mal- ajt bla ma g amlet er a (1 Sam 19,10), g amlet toqba fil- ajt u xquq fil-blat (ara, G an 2,14), post fejn jg ammar il- amiem. Qum, mela, abiba ta Kristu, u kun int ukoll b all- amiema li tbejjet f xifer l-irdum (Ìer 48,28); kun b all-g asfur li jsib fejn jg ammar (S 83,4) hemm, u tieqafx tishar. B all-gamiema, a bi hemm iω-ωg ar tieg ek imnisslin b im abba safja; wa al hemm alqek u imla l-ilma mill-g ejun tas-salvatur (IΩ 12,3). Din hi dik ix-xmara ierga minn nofs il- nien tal- G eden, li tinqasam f erba rjus (Ìen 2,10) u li mbag ad tfawwar fil-qlub devoti, issaqqi u tag mel g ammiela l-art kollha. Ìesù, ma sul f demmu 31. Kristu l-mulej kien ma sul f demmu stess, demm li are bilkwantità l-ewwel b ala g araq, imbag ad bid-daqqiet tal-fla elli, ix-xewk u l-imsiemer, u fl-a ar bid-daqqa tal-lanza. Biex quddiem Alla l-fidwa tkun kotrana (S 129,7), libes il-libsa pontifikali l- amra; tabil aqq, a mar deher f ilbiesu, u wejj u b al min jg affe fil-mag sar (IΩ 63,3). U hekk, il-veru ÌuΩeppi mniωωel f bir qadim, il-libsa tieg u, imçappsa bid-demm tal-gidi (Ìen 37,33), ji ifieri min abba s-sura ta isem tad-dnub (Rum 8,3) intbag tet lill-missier biex jag rafha u jilqag ha. Ag raf, mela, O Missier ta l-akbar niena, din il-libsa ta l-g aωiω Ibnek ÌuΩeppi li l-g ira ta utu skond il- isem b all-bhima selva a u kiefra kilitu (Ìen 37,3), u fir-rabja g aff et fuq wejj u u amm et kull sbu ija tieg u fil-bqija tad-demm, g ax alliet fiha farretti koroh g all-a ar. Din, O Mulej, hi l-libsa li Ω-Ûag Ωug tieg ek alla f idejn il-prostituta E izzjana, ji ifieri s-sinagoga. Ipprefera li jinωel fil- abs tal-mewt, imça ad millmantell tal- isem, milli ji ri wara l-glorja ta din l-art billi joqg od g al dak li riedet il-folla adultera (Psewdo-Anselmu, Meditatio, 8 PL 158,756). G ax fil-fatt Hu, flok il-hena li kellu quddiemu, qag ad g as-salib, bla xejn ma qies il-g ajb tieg u (Lhud 12,2). - U int ukoll, Sinjura kollok niena, oqg od ares sewwa lejn dik il-libsa l-aktar qaddisa tal-ma bub Ibnek, libsa minsu a f ismek kastissimu bl-opra ta l-ispirtu s-santu. Flimkien mieg u itlob l- niena g alina li nfittxu l-kenn tieg ek biex ikun jist oqqilna na arbu mill-korla li ejja (Mt 3,7). Ìesù, midfun 32. Fl-a ar, imbag ad, ie d-dekurjun nobbli, ÌuΩeppi minn Arimatija li, wara li a l-permess ming and Pilatu, bil-g ajnuna ta Nikodemu niωωel l- isem ta Kristu mis-salib, ibbalzmah bil-fwejja u geωwru fil-liωar. B qima kbira difnu f qabar did li kien affer g alih stess fil-blat fi nien Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 127

129 qrib. Meta ntemmet id-difna u tqieg du s-suldati g assa mal-qabar, dawk in-nisa twajba li kienu mxew warajh meta kien g adu aj, billi riedu jag tuh is-servizz tag hom issa wkoll li kien mejjet, xtraw il-fwejja biex jidilku bihom il- isem imqaddes ta Ìesù. Fosthom kien hemm Marija Maddalena, misjuqa min-nar qawwi li kellha jaqbad f qalbha, u mqanqla minn lewwa ta tjieba li ma b alha u mi buda mill-ktajjen ta m abba hekk b sa ithom li nsiet id-dg ufija tag ha ta mara, u add u xejn ma seta jωommha milli tmur iωωur il-qabar: la d-dalma tal-lejl u lanqas il-kefrija tal-persekuturi. Hija baqg et hemm, barra, u aslet il-qabar bi dmug ha. Telqu d-dixxipli, imma hi le, hemm baqg et. Óu ie a wa da bl-im abba divina, kellha t e e fiha xewqa hekk qawwija, u kienet midruba minn im abba hekk bla sabar, li ma kienet taf tag mel xejn g ajr li tibki. Bil- aqq kollu setg et ittenni u tag mel tag ha kliem il-profeta: Id-dmug lejl u nhar kien l-ikel tieg i, meta l-jum kollu kienu jg iduli: Fejn hu Alla tieg ek? (S 41,4). O Alla tieg i, twajjeb Ìesù, ag mel li, g ad li ma jist oqqlix, m inix denn u lanqas ma mmeritajt li nie u sehem bil- isem f dawn il- rajjiet, x in noqg od na seb fuqhom b qalb sinçiera, in oss g alik, Alla tieg i li ssallabt g alija u min abba fija, sentimenti ta mog drija b alma assew Ommok bla tija u l-maddalena niedma fis-sieg a tal-passjoni tieg ek. DWAR IL-MISTERU TAL-GLORIFIKAZZJONI Id-disa frott: in-novità tal-qawmien mill-imwiet Ìesù, rebbie fil-mewt 33. Issa li l-agunija tal-passjoni ntemmet, u d-dragun g atxan g addemm u mg addab g all-a ar aseb li kiseb ir-reb a fuq il-óaruf maqtul, il-qawwa tad-divinità bdiet tidher leqqiena f ru u waqt li niωlet fil-qieg ta l-art. B din il-qawwa tieg u l-iljun tag na l-aktar qawwi, mit-tribù ta Ìuda (Apk 5,5) qam kontra l-armat tajjeb (Lq 11,21), ataflu l-priωa, kisser il-bibien ta l-infern u, wara li rabat is-serpent, neωωa l-prinçipati u s-setg at, u g amel wirja minnhom quddiem id-dinja, u kaxkarhom fit-trijonf tieg u (Kol 2,15). Il-kukkudrill inqabad bis-sunnara (Ìob 40,25). Kristu nifidlu x- xedaq (Ìob 40,26) biex dak li fuq ir-ras ma kellu ebda dritt u b danakollu attakkaha, jitlef ukoll id-dritt li deher li kellu fuq il- isem. Imbag ad, ilveru Sansun, huwa u jmut, ab fix-xejn l-eωerçtu ta l-g adu. Il-Óaruf bla tebg a are lill-mirbu a mill- ofra fejn ma hemmx ilma fid-demm tal-patt tieg u (Ûak 9,11). Imbag ad, dawk li kienu joqog du f art id-dlam (IΩ 9,1) raw ileqq id-dawl il- did li kienu ilhom imxennqa g alih. Ìesù, hieni jqum mill-imwiet 34. Meta fuq il- emda qaddisa tal-mulej fil-qabar bexbex it-tielet jum, li fil-mixja tal-jiem hu t-tmien wie ed u l-ewwel, Kristu, il-qawwa u Mill-kitbiet ta San Bonaventura

130 l-g erf ta Alla (1 Kor 1,24), wara li medd ma l-art l-awtur tal-mewt, u reba sa ansitra lill-istess mewt: qajjem lilu nnifsu mill-imwiet bis-sa a ta Alla u g allimna t-toroq tal- ajja (S 15,11). Imbag ad in asset theωiωa kbira u An lu tal-mulej liebes l-abjad, imωejjen sabi u kollu dija, niωel mis-sema (Mt 28,1ss); f g ajnejn it-twajbin deher lejju, imma f g ajnejn dawk il- Ωiena deher imqit u tal-biωa. Min abba f hekk is-suldati kiefra kexkixhom waqt li lin-nisa mbeωωg a qawwielhom qalbhom. Il-Mulej innifsu li qam mill-imwiet deher lilhom l-ewwel, g ax hekk st aqqilha d-devozzjoni erqana tag hom. Wara rah Pietru, imbag ad id-dixxipli li kienu fi triqthom lejn G emmaws, u rawh ukoll l-appostli kollha barra Tumas. Wara, imbag ad, ippreωenta ru u wkoll lil Tumas biex imissu, u dan infexx fl-istqarrija tal-fidi: Mulej tieg i u Alla tieg i (Ìw 20,28). U hekk baqa jidher g al erbg in jum (Atti 1,3-4) lid-dixxipli, jiekol u jixrob mag hom. Bl-argumenti u l-provi dawwalna dwar il-fidi, u bil-weg diet li g amel g olla l fuq it-tama tag na biex fl-a ar imbag ad i e ilna l-im abba bid-doni tas-sema. Ìesù, ta sbu ija li m hawnx b alha 35. Tassew, dik il-warda l-aktar sabi a miz-zokk ta Ìesse (IΩ 11,1) li warrdet fl-inkarnazzjoni u dbielet fil-passjoni, warrdet mill- did fil-qawmien mill-imwiet biex issebba lil kul add. G ax dak il- isem l-aktar glorjuω, sottili, afif u immortali kien imlibbes bi miel ta glorja li ma b alha hekk li kien jeg leb id-dija tax-xemx. Huwa wera kif g ad tkun is-sbu ija ta l-i sma tal-bnedmin fil-qawmien tag hom mill-imwiet. Dwar dan is- Salvatur innifsu qal: Imbag ad il- usti jsiru jiddu b ax-xemx fis-saltna ta Missierhom (Mt 13,43), ji ifieri fil-hena ta dejjem. Issa, jekk kull bniedem ust g ad jiddi b ax-xemx, b liema kobor ta dija ta seb li jista jiddi l-istess Xemx tal- ustizzja? Tant kbira, ng id jien, li tiddi aktar mix-xemx, u aqwa minn kull emg a ta kwiekeb, imxebbha mad-dawl (G erf 7,29) is-sbu ija tag ha jixirqilha tkun i udikata isba. Óienja l-g ajnejn li rawh! Imma int ukoll g ad tkun tabil aqq ieni jekk jibqg u fik il-fdal ta nislek biex jaraw, minn ewwa u minn barra, dak is-seb li hu ta min jixtiequ b erqa hekk kbira (ara, Tob 13,17). Ìesù, sultan tal- olqien 36. Il-Mulej deher ukoll lid-dixxipli fil-galilija u ddikjara li l-missier ta kull setg a fis-sema u fl-art. Kien g alhekk li Hu bag at lid-dixxipli fid-dinja kollha biex ixandru l-evan elju lill- lejjaq kollha (Mk 16,15). Lil dawk li emmnu wieg edhom is-salvazzjoni, u hedded bid-dannazzjoni lil dawk li ma jemmnux. Il-Mulej kien ja dem mag hom u jwettaq il-kelma bil-mirakli li kienu jsiru mag ha (Mk 16,20). Bis-sa a ta l-isem ta Ìesù huma kienu jikkmandaw lill- lejjaq kollha u l-mard kollu. Issa deher biç-çar quddiem id-dinja kollha li Ìesù Kristu, Iben il-kbir tal-missier, Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 129

131 b allikieku kien ÌuΩeppi ie or u l-veru Salvatur, jg ix u jsaltan (Ìen 41,45; 45,26) mhux biss fl-art ta l-e ittu (Ìen 45,26), imma kullimkien fissaltna (S 102,22) fejn ja kem is-sultan ta dejjem. Me lus bi kmand ta Alla tas-smewwiet mill- abs tal-mewt u ta qieg l-art, u mqarweω mill- eωωa ta isem li jmut, bidel il-libsa tal- isem fis-sbu ija ta l-immortalita. B al Mosè veru, me lus mill-ilmijiet tal-mewt, dg ajjef l-imperu tal-farag un. L-unur tieg u hu tant kbir u fil-g oli li f ismu kul add jinωel g arkubbtejh fis-sema, fl-art u f qieg l-art (Fil 2,10). L-g axar frott: il-g oli tat-tlug tieg u fis-sema Ìesù, il-mexxej ta l-armata 37. Meta g addew erbg in jum mill-qawmien mill-imwiet tal-mulej - u l-erbg in jum mhux ming ajr il-misteru kbir tieg u - wara li kiel maddixxipli tieg u (Atti 1,4) l-img allem twajjeb tela fuq il-g olja taω-ûebbu, u minn hemm, huma u j arsu lejh, b idejh merfug a l fuq, ittie ed lejn is-sema (Lq 24, 50-51; Atti 1,9-11). Huwa u tiela s aba dawwritu u n eba minn arset il-bnedmin. Hekk, huwa u tiela fil-g oli, a l-jasar fil-jasar (S 68,19). Issa li l-bibien tas-smewwiet infet u, feta it-triq (Mik 2,3) g al dawk li jimxu waraj, u da al lill-eωiljati fis-saltna. G amilhom çittadini ta l-an li u nies tad-dar ta Alla (Efes 2,19). Sewwa l- sara tal-waqg a ta l-an li, kabbar il-glorja tal-missier u wera ru u rebbie. Ta prova li hu l-mulej tal-qtajja. Ìesù, mg olli l fuq fis-sema 38. Fost il-g ana ta l-an li u l-fer tal-qaddisin, Alla u l-mulej ta l-an li u l-bnedmin, rikeb fuq is-sema tas-smewwiet (S 67,34), u fuq wiena ir-ri (S 17,11) tar bil- effa tal-g a eb tal-qawwa tieg u. Issa li sar daqshekk aqwa mill-an li daqskemm og la minn tag hom hu l-isem li kiseb (Lhud 1,4), qag ad bilqieg da fuq il-lemin tal-missier. Hemm issa jidher quddiem wiçç il-missier l-aktar twajjeb biex jid ol g alina (Lhud 9,24). Dan hu, tabil aqq, il-qassis il-kbir li kien jg odd g alina: qaddis, safi, maqtug mill-midinbin, merfug il fuq mis-smewwiet (Lhud 7,26). Bilqieg da fuq il-lemin tal-maestà divina jista juri quddiem il-wiçç glorjuω ta Missieru l-marki tal- rie i li sofra g alina. Mulej Missier: kull ilsien iroddlok ajr g ad-don li ma jitfissirx bilkliem ta l-im abba tieg ek kotrana bil-bosta. Int lanqas lill-iben wa dieni ta qalbek ma firtha, imma tajtu g all-mewt g alina lkoll (Rum 8,32) biex quddiemek fis-sema jkollna Difensur kbir u fidil (1 Ìw 2,1). Ìesù, jag ti l-ispirtu 39. Meta g addew seba img at mill-qawmien mill-imwiet, ji ifieri g eluq il- amsin jum, waqt li d-dixxipli kienu mi burin flimkien ma xi Mill-kitbiet ta San Bonaventura

132 nisa u ma Marija, Omm Ìesù, f daqqa wa da ie mis-sema oss b al ta ri qawwi (Atti 1,14; 2,1). L-Ispirtu niωel fuq il- emg a ta mija u g oxrin ru, u dehrulhom ilsna qishom tan-nar (Atti 1,15; 2,3) biex jag ti l-kelma lill-fomm, id-dawl lill-mo u l- e a lill-qalb. Ilkoll imtlew bl-ispirtu s- Santu u bdew jitkellmu b ilsna o ra (Atti 2,4), skond kif l-istess Spirtu kien jag tihom li jitkellmu. G allimhom kull verità, kebbes fihom kull im abba u sa a hom f kull virtù. Hekk, meg junin mill-grazzja tieg u, imdawwlin minn tag limu u mwettqin b qawwietu, g ad li kienu ftit fil-g add u sempliçi, bejn bin-nar tal-kelma tag hom u bejn bl-eωempji perfetti ta ajjithom u wkoll bil-qawwa tal-mirakli, awwlu l-knisja b demmhom. Il-Knisja, imnaddfa, imdawwla u mag mula perfetta bil-qawwa ta l-istess Spirtu s-santu, saret ma buba f g ajnejn il-g arus u f g ajnejn il-óbieb ta l-g arus, g ax dehret tassew sabi a u kollha miel (S 44,15). IΩda g al Satana u l-an li tieg u dehret tal-biωa b all-eωerçtu bl-istendardi mqassam (G an 6,10). Ìesù, ieles mill- tija 40. F din il-knisja mxerrda fid-dinja kollha, bil- idma tal-g a eb ta l-ispirtu s-santu, imωewwqa b afna suriet u fl-istess in mag quda a a wa da, jippresjiedi Qassis il-kbir wie ed, Kristu, b ala l-og la Ìerarkika. Fiha b al fil-belt tas-sema, b ordni tal-g a eb iqassam l-uffiççji ta dinjità u jag ti d-doni kariωmatiçi. Infatti, huwa ta lil xi w ud li jkunu appostli, lil xi w ud profeti, lil xi w ud evan elisti, lil xi w ud rg ajja u mg allmin; hekk jitrawwmu l-qaddisin g ax-xog ol tal- idma tag hom g all-bini tal- isem ta Kristu (Efes 4,11-12). Skond il-grazzja ta l-ispirtu li hi ta seba xorta ta s-seba Sagramenti b allikieku seba mediçini kontra l-mard. Blamministrazzjoni tag hom Huwa jag ti l-grazzja li tqaddes u l-ma fra tad-dnubiet, li ma jin afru qatt jekk mhux fil-fidi u l-g aqda ta l-istess Knisja, Omm Qaddisa. U billi d-dnubiet jissaffew fin-nar tan-niket, Alla, b alma espona lil Kristu r-ras tal-knisja g all-imwie tas-sofferenza, hekk ukoll jippermetti lill-ìisem tieg u, ji ifieri l-knisja, li ssofri tribulazzjonijiet li jippruvawha u jippurifikawha. Hekk il-patrijarki, hekk il-profeti, hekk l-appostli, il-martri, il-ver ni u dawk kollha li g o bu lil Alla g addew minn afna tribulazzjonijiet u baqg u fidili. U l-istess jibqa ji ri lill-membri mag Ωula ta Kristu sa jum il- aqq. Il- dax-il frott: udizzju skond il- aqq u s-sewwa Ìesù, xhud li jg id is-sewwa 41. Imbag ad, meta jasal jum il- aqq, jum li fih Alla ji udika s-sigrieti tal-qlub, nar jimxi quddiemu, jintbag tu l-an li bil- oss ta tromba kbira, u l-mag Ωulin jin abru mill-erbat irji at tad-dinja (S 96,3; ara, 2 Tess 1,8; Mt 24,31). Dawk li jkunu fl-oqbra jqumu bil-qawwa ta l-ordni ta Alla u Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 131

133 lkoll jidhru quddiem it-tribunal ta Alla (Rum 14,10). Imbag ad jin are g ad-dawl dak li hu mo bi fid-dlam (1 Kor 4,5) u jinkixfu l-fehmiet mistura tal-qlub (1 Kor 4,5), jinfet u l-kotba tal-kuxjenzi u wkoll dak li jissejja ilktieb tal- ajja (Apk 20,12). Ji ri wkoll li s-sigrieti ta kull wie ed u wa da, minnufih u lkoll flimkien, isiru mag rufa minn kul add b mod hekk çar u çert li kontra x-xhieda tal-verità, li titkellem fi Kristu, u quddiem itt aqqiq ta kull kuxjenza, ma jibqa ebda triq miftu a biex wie ed jiç ad, jiddefendi jew jiskuωa ru u jew joqg od ikewtel: kull wie ed jie u skond ma jkun g amel (Apk 2,23). Fuqna, g alhekk, hemm imposta l- tie a li nkunu tajbin, ladarba l-g emejjel kollha tag na nag mluhom ta t il- arsa ta l-im allef li jara kollox (Severino Boezio, De consolatione philosophiae, V,6 PL 63,862). Ìesù, im allef rigoruω 42. Iva, fuq is-s ab g ad jidher is-sinjal ta l-iben ta Alla li jista kollox, il-qawwiet tas-sema jitheωωu u nirien ji ru flimkien g all- ruq il-kbir tad-dinja. Imbag ad it-tajbin jitqieg du fuq in-na a tal-lemin, il- Ωiena fuq ix-xellug. L-Im allef ta kul add jidher img addab quddiem il- Ωiena, hekk li jibdew jg idu lill-muntanji u l-blat: ordmuna u a buna minn wiçç dak li hemm bilqieg da fuq it-tron u mill-korla tal-óaruf (Apk 6,16). U jqieg ed fuq sidru l-kurazza tal- ustizzja u fuq rasu l-elmu tal- aqq bla qerq. Jie u t-tarka tal-qdusija li qatt ma tintreba, u jsinn is-sejf tal-qilla mg addba, u d-dinja tissie eb mieg u fil- lieda kontra l-boloh (G erf 5,17-20). Hekk, dawk li jkunu aduha b mod insolenti kontra l-óallieq ta kollox, b udizzju ust ta Alla ji u mirbu a mill- lejjaq kollha. Jidher imbag ad fil-g oli l-im allef img addab, u ta tu ta wid tal-biωa u l-infern miftu bera. Fuq il-lemin id-dnubiet li jag mlu l-akkuωa, u fuq ix-xellug demonji bla g add. U l-midneb, hekk imdawwar, fejn se ja rab? Tabil aqq, jin eba ma jistax u jidher ma jissapportix. U jekk il- ust bil-kemm isalva, x ser isir mill- aωin u mill-midneb? (1 Pt 4,18). G alhekk, Mulej, tressaqx g all- aqq lill-qaddej tieg ek (S 142,2). Ìesù, rebbie glorjuω 43. Wara li tkun iet mog tija s-sentenza tad-dannazzjoni biex l- imwarrba jintefg u jin arqu fin-nirien ta dejjem, u l-g edewwa kollha ta Ìesù Kristu, mi bura lkoll f qattg a wa da, il-qawwa setg ana ta Alla titfag hom, bil- isem u bir-ru ukoll, fin-nar ta dejjem li jibla kollox. F dan in-nar qatt ma jin arqu hekk li jisfaw fix-xejn, imma jibqg u jin arqu u jsofru g al dejjem, u d-du an tat-tbatija tag hom jitla g al dejjem ta dejjem (Apk 14,11). Imbag ad, il-bhima u l-profeta qarrieq, u dawk li jkunu adu x-xbieha tag ha, jitwaddbu fil-bellieg a tan-nar u l-kubrit, li kienu m ejjija g ax-xitan u l-an li tieg u (Apk 20, 9-10; Mt 25,41). Jo or u mbag ad il-mag Ωulin u jaraw l-i sma (IΩ 66,24) ta dawk Mill-kitbiet ta San Bonaventura

134 li mietu mhux b mewta naturali, imma b piena. Il- usti mbag ad ja slu idejhom fid-demm tal- Ωiena (S 57,11). Il-Óaruf li are rebbie fuq li are, iqieg ed l-g edewwa tieg u mirfes ta t ri lejh (S 109,1), meta l- Ωiena jid lu fil-qieg nett ta l-art, jaqg u ta t is-setg a tas-sejf u jsiru ikel g all-klieb selva i (S 62,10-11), ji ifieri tad-demonji qarrieqa li jkunu da qu bihom u waqqg uhom. Ìesù, g arus imωejjen g all-festa 44. Fl-a arnett, meta wiçç l-art jisfa m edded g all-a jar, id-dawl tal-qamar ikun jiddi b ad-dawl tax-xemx, u d-dawl tax-xemx jitqawwa seba darbiet daqs id-dawl ta sebat ijiem (IΩ 30,26), u l-belt il-qaddisa, Ìerusalemm il- dida li niωlet mis-sema b all-g arusa mωejna g all-g arus tag ha (Apk 21,2-10), u issa m ejjija g at-tie tal-óaruf (Apk 19,7), imlibbsa b Ωew t istejjel, tidda al fil-palazz tal-qorti tas-sema. U meta tkun imda la filkamra l-qaddisa u mo bija, hemm ting aqad mal-óaruf tas-sema f patt ta m abba hekk intima li l-g arusa u l-g arus isiru ru wa da bejniethom (1 Kor 6,17). Kristu jitlibbes b kull sbu ija tal-mag Ωulin, b al b libsa ta afna lwien (Ìen 37,3; ara, EΩek 16,13). Imlibbes biha jiddi b tiωjin mill-isba, b allikieku miksi bil- a ar prezzjuω. Imbag ad jinstama jidwi l-g ana g at-tie u fit-toroq kollha ta Ìerusalemm titkanta l-alleluja. Imbag ad, ix-xebbiet g aqlin u prudenti li kienu m ejjija jid lu ma l-g arus g all-festa tat-tie (Mt 25,1ss) u, wara li jing alaq il-bieb, jg ammru bla biωa f post is-sliem, mistrie a fil-kwiet, bla ma jkun jonqoshom xejn (IΩ 32,18). It-tnax-il frott: l-eternità tas-saltna Ìesù, Sultan, iben is-sultan 45. Tabil aqq, il-glorja u n-nobiltà tas-saltna ta dejjem ta Alla g andhom jitqiesu skond il-kobor tas-sultan, la darba mhux is-sultan ej mis-saltna, imma hi s-saltna li taf il-bidu tag ha lis-sultan. Dan is-sultan, fuq il-mantell u fuq koxxtu, g andu miktub: Sultan tas-slaten u Sid tassidien (Apk 19,16), il- akma tieg u akma g al dejjem li ma tg addix (Dan 7,14), u s-saltna tieg u ma tinqeridx. Lilu jaqdu kull ens u tribù, kull poplu u lsien g al dejjem (Apk 7,9) u hu tabil aqq is-sultan tas-sliem (1 Kron 22,9) li s-sema u l-art kollha jixtiequ jaraw wiççu (1 Slat 10,24). O Kemm hi glorjuωa din is-saltna ta dan l-aqwa Sultan! Fiha jsaltnu mieg u l- usti kollha, il-li i tag ha hi l-verità, il-paçi, l-im abba, l-eternità. Ma tinqasamx min abba l-kotra ta dawk li jsaltnu fiha u lanqas ma tiçkien; il-g add kbir xejn ma j awwadha, l-inugwaljanza ma t arbathiex, mhix limitata bit-territorju, ebda çaqliq ma jbiddilha, u ma titqiesx bil- in u Ω-Ωmien. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 133

135 Ìesù, ktieb issi illat 46. Biex il-glorja ta saltna tkun perfetta hi me tie a mhux biss setg a g olja, iωda wkoll g erf imdawwal, biex it-tmexxija tas-saltna ma tkunx il-frott ta deçiωjoni me uda mir-rieda bl-addoçç, imma skond id-dawl leqqien tal-li ijiet eterni li jo or u mid-dawl ta l-g erf li ma jqarraqx. U dan il-g erf hu miktub fi Kristu Ìesù b al fil-ktieb tal- ajja li fih Alla l- Missier eba t-teωori tal-g erf u x-xjenza (Kol 2,3). Hu g alhekk li l-iben wa dieni ta Alla, b ala l-kelma mhix ma luqa, hu l-ktieb ta l-g erf, hu d-dawl fil-mo ta l-og la Mg allem ta kull arti, mimli bi prinçipji ajja u eterni; b al kelma ispirata fl-intellett ta l-an li u l-qaddisin, b ala Kelma inkarnata fl-im u mog nija bir-ra uni mag qudin mal- isem. Hekk il-g erf ta Alla li hu ta afna xorta (Efes 3,10) minnufih jidher ileqq mas-saltna kollha, b al minn mera li fiha hemm is-sbu ija ta kull xorta u ta kull lewn, u b al ktieb li fih kollox hu miktub skond il-misteri profondi ta Alla. Mhux li kont nista nsib dan il-ktieb li l-bidu tieg u hu etern, l- essenza tieg u qatt ma tit assar, it-tag rif li fih ifisser ajja, il-kitba tieg u ma tit assar qatt, l-istudju tieg u hu ta min jixtiequ, it-tag lim li fih hu façli, ix-xjenza elwa, il-profondità tieg u add ma jista jkun jafha, il-kliem li fih add ma jasal itennih, u b danakollu huma biss Kelma wa da! Tabil aqq, min isib dan il-ktieb isib il- ajja u jikseb is-salvazzjoni mill-mulej (Prov 8,35). Ìesù, g ajn tarmi ra i ta dawl 47. F din is-saltna ta dejjem kull a a tajba li ting ata u kull don perfett jinωel kotran ming and Missier id-dawl (Ìak 1,17) u jing ata blabbundanza permezz ta Kristu Ìesù li hu l-aqwa u l-aktar ra essenzjali li, billi hu wa dieni, jista kollox, u waqt li jibqa fih innifsu j edded kollox. Hu b al da na afifa tas-setg a ta Alla, nixxieg a safja ta Dak li jista kollox; g alhekk xejn imdennes ma jid ol (G erf 7,25) f din il-g ajn ta Ra ta dawl ewlieni. Int min int, ru devota lejn Alla, i ri b xenqa ajja lejn din il-g ajn tal- ajja u d-dawl, u g ajjat bis-sa a kollha tal-forzi ta qalbek: O sbu ija ta Alla l-g oli li add ma jista jersaq lejha, u dija l-aktar safja tad-dawl ta dejjem: int il- ajja li tg ajjex kull ajja, dawl li jdawwal kull dawl u ΩΩomm f dija dejjiema l-eluf ta eluf ta dwal li jiddu quddiem it-tron tad-divinità tieg ek sa mit-tbexbix ta l-ewwel seb! O nixxieg a eterna, safja u elwa, u li add ma jista jersaq lejha, li to ro mill-g ajn mo bija g all-g ajnejn il-bnedmin kollha li jmutu: il-profondità tieg ek ming ajr qieg, il-g oli tieg ek ming ajr kejl, il-wisg a tieg ek bla tarf u s-safa tieg ek add u xejn ma jista jtebbg u. Minnek ti ri x-xmara ta Ωejt il-fer (S 44,8) li tfer-ra il-belt ta Alla (S 45,5). Qawwi hu t-torrent ta dik il- u ie a qawwija, irrid ng id jien, ta l-hena ta Alla (S 35,10) fejn il-mistiedna g all-ikla tas Mill-kitbiet ta San Bonaventura

136 sema jixorbu l-hena sa ma jiskru, u bla jieqfu jew jg ejjew jg annu g ana ta fer. Idlikna b dan iω-ωejt qaddis, u ffriska l-griωmejn g atxana ta qlubna niexfa bl-ilma ta dan it-torrent li hu tant ta min jixtiequ, biex fost il-g ajat ta fer u ta radd il- ajr (S 41,5) ng annulek g ana ta fer, u nuru bix-xhieda ta l-esperjenza li g andek hemm il-g ajn tal- ajja, u fiddawl tieg ek naraw id-dawl (S 35,10). Ìesù, tmiem li kul add jixtiequ 48. Hi a a li jafha kul add li l-g an ta kull xewqa hi l-hena, l-istat perfett li fih jin abar u jitgawda l- id kollu (Severino Boezio, De contemplatione philosophiae, III,2, PL 63,724). Óadd ma jasal g al dan l-istat lief bil-g aqda a arija ma Dak li hu l-g ajn u l-bidu ta kull id, kemm naturali kif ukoll dak mog ti b xejn, dak li jmiss il- isem jew dak spiritwali, temporali jew etern. Alla nnifsu hu din il-g ajn, u g alhekk jg id g alih innifsu: Jien hu l-alfa u l-omega, il-bidu u t-tmiem (Apk 1,8). Fil-fatt, kif bil-kelma li tlissnet minn dejjem sar kollox, hekk bil-verb Inkarnat kollox ji i restawrat, mi jub il quddiem u mitmum. F waqtu u sewwa li ie mog ti l-isem ta Ìesù, g ax m hemmx isem ie or mog ti lill-bnedmin li bih a na g andna nkunu salvi (Atti 4,12). O Ìesù li int tant ta min jixtieqek: jalla nkun mi jub quddiemek, konvint kif jien li Int il-g ajn ta kul add u ta kollox. Nittama fik u n obbok b qalbi kollha, b mo i kollu, b ru i kollha u bil-forzi tieg i kollha (Mt 12,30), g ax Int biss g alija int kollox, Inti wa dek tajjeb u tog ob lil dawk li jfittxuk u j obbu lil ismek (S 5,12). O twajjeb Ìesù tieg i: Int ilfeddej tal-mitlufa, it-tama ta l-itturufnati, is-sa a tal- addiema, il-fara elu g all-erwie mu ug a, il-kuruna u d-dinjità imperjali tar-rebbie a, il- las wa dieni u l-fer taç-çittadini kollha tas-sema, in-nisel glorjuω ta Alla u l-frott sublimi ta uf ver ni, g ajn kotrana tal-grazzi kollha li millmilja tag ha a na lkoll adna (Ìw 1,16). TALBA Biex naqilg u s-seba doni ta l-ispirtu s-santu 49. Nitolbu, g alhekk, il-missier l-aktar anin permezz tieg ek, Ibnu l-wa dieni li g alina sirt bniedem, kont imsallab u gglorifikat, biex mitteωori tieg ek tibg at fina l-ispirtu tal-grazzja li hi ta seba xorta, l-ispirtu li strie fuqek fil-milja kollha tieg u: l-ispirtu ta l-g erf, li bih induqu l-frott tas-si ra tal- ajja, li Inti tabil aqq, ji ifieri tog miet li jag tu l- ajja; id-don tal-fehma li bih jiddawwlu l-fehmiet ta mo na; id-don tal-kunsill, li bih nimxu fuq il-passi tieg ek fit-toroq tas-sewwa; id-don tal-qawwa biex bih inxejjnu l-attakki ta l-g edewwa li jitqabdu kontrina; id-don tal-xjenza Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 135

137 biex nimtlew bid-dawl leqqien tat-tag lim qaddis tieg ek alli nag rfu t-tajjeb mill- aωin; id-don tal-pjetà li bih nilbsu sentimenti ta niena (Kol 3,2); id-don tal-biωa li bih nitbieg du minn kull aωen (Ìob 28,28), ng ixu fis-sliem billi noqog du b qima g all-maestà tieg ek. - Ridtna li nitolbu dawn il- wejje f dik it-talba qaddisa li g allimtna, u issa nitolbuk u nittamaw li naqilg uhom bis-salib tieg ek, g at-tif ir ta l-isem l-aktar qaddis tieg ek, li mal-missier u ma l-ispirtu jixraqlu jing ata kull ie u glorja, radd il- ajr, miel u setg a g al dejjem ta dejjem. Amen Mill-kitbiet ta San Bonaventura

138 Il-Mixja tar-ru lejn Alla Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 137

139 138 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura

140 DAÓLA GÓALL-MIXJA TAR-RUÓ LEJN ALLA L-isem ori inali ta din l-opra hu Itinerarium mentis in Deum, Il-Mixja tar-ru lejn Alla. Kif j id San Bonaventura nnifsu fil-prologu, hu irçieva l-ispirazzjoni biex jiktbu mill-viωjoni tas-serafin imsallab b sitt wiena li San Fran isk kellu fuq La Verna f Settembru 1224, u li stampalu f ismu l-marki tal-passjoni ta Kristu. Bonaventura nnifsu kien mar fuq La Verna, fil- arifa ta l-1259, sentejn wara li ie elett Ministru Ìeneral, bix-xewqa li hemmhekk ifittex il-paçi interjuri u jimmedita fuq dak li ara lill-missier Serafiku amsa u tletin sena qabel. Il-viΩjoni tas-serafin al Bonaventura tfisser l-istadji tal-mixja lejn Alla u l-quççata tal-kontemplazzjoni u aqda mistika. B hekk hu jaqsam it-trattat f seba partijiet, l-ewwel sitta li jiddeskrivu l-mixja u l-a ar wa da li tiddeskrivi l-unjoni mistika. Din il-mixja t addi minn tliet faωijiet prinçipali. Ir-ru timxi lejn Alla permezz ta l-imma ini tie u stampata fil- olqien, permezz tax-xbieha tie u fil-fakultajiet ta l-istess ru, u permezz tal-kontemplazzjoni ta Alla b ala Esseri u Tajjeb. B hekk is-sitt wiena tas-serafin huma simboli ta tliet stadji b Ωew faωijiet kull wa da, u b ordni li jitlaq mill- olqien, j addi mill-bniedem u jitla f Alla. L-isem Itinerarium mentis in Deum ji i tradott Il-Mixja tar-ru lejn Alla, imma kull traduzzjoni tibqa approssimattiva. Il-Mixja tindika pellegrina, li fih il-bniedem jitlaq minn post biex jasal f destinazzjoni o ra. Il-kelma latina mens ma tfissirx mo, imma pjuttost ir-ru tal-bniedem fil-fakultajiet ta ha ta memorja, intelli enza u rieda ielsa. Ir-ru f dan il-kuntest tirreferi ax-xbiha tie u innifsu li Alla jnaqqax fl-eωistenza intima ta kull bniedem. F dan it-trattat mistiku Bonaventura jinqeda bi tliet persuna i li j inuh tul il-mixja tie u, ji ifieri b San Fran isk fir-relazzjoni mal- olqien, b Santu Wistin fir-relazzjoni mar-ru tal-bniedem, u bil-mistiku Psewdo-Dijonisju fir-relazzjoni ma Alla. Dan il-vja irid iwassal lir-ru biex tid ol f Alla permezz ta l-unjoni mistika. Imma l-bieb li jwassal and Alla hu Kristu msallab, li allura jsir il-mixja u l- an tal-mixja. Din il-mixja issib il-mudell ta ha fl-esperjenza mistika ta Fran isku t Assisi, li adda minn din id-dinja b al Kristu al and il-missier bis-sehem tie u fil-misteru ta l-g id. Il- olqien isir all-bniedem b al sellum li jwassal and Alla. Bonaventura jara fil- lejjaq b al vestigia Dei, impronti ta Alla, li minnhom infushom jitkellmu dwar il-kobor tie u. Il- olqien hu mqabbel ukoll ma mera, li fiha nnifisha tirrifletti l-kobor ta Alla allieq. Din hi viωjoni Fran iskana mill-qie nett. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 139

141 Bonaventura jibni sistema tejolo iku li fih Alla l-missier hu l-fontalis plenitudo, il-milja tal-bidu ta kollox. Din il-milja tidher fil-persuna umana ta Ìesù Kristu, li hu l-espressjoni ta kif l-im abba tal-missier tinfirex fuq il- lejjaq kollha tie u. B hekk fi Kristu kollox isib l-eωemplar etern li fuqu Alla alaq kollox. Din hi duttrina ejja minn San Pawl, u li iet im addna mill-iskola Tejolo ika Fran iskana. G al Bonaventura l- lejjaq kollha, fi Kristu, jo or u min and Alla, u ma Kristu jridu jer u jirritornaw and Alla. Dan il-prinçipju wkoll jista j inna nifhmu l-mod kif hu jipproçedi fil-mixja tar-ru lejn Alla. Jekk Alla hu l-ewwel Prinçipju li minnu kollox jiddependi, hu ibla dak il-bniedem li mhux kapaçi jara sinjali çari tal-preωenza ta Alla fil- lejjaq ta madwaru. Ma San Fran isk Bonaventura jfa ar lill-óallieq all- emejjel kollha ta idejh, tant li nist u naraw xeb bejn il-g anja tal-ólejjaq ta San Fran isk u l-ewwel Ωew kapitli tal-mixja tar-ru lejn Alla. It-tieni taqsima ta dan it-trattat titkellem dwar il-fakultajiet tar-ru, ji ifieri l-memorja, l-intelli enza u r-rieda ielsa. Anke dawn huma b al tar iet li jqarrbu lir-ru lejn Alla. L-istess studju dwar il-bniedem isib sens biss jekk wie ed jara fid-dawl tax-xjenza divina, jew tejolo ija. Din ukoll hi konvinzjoni li Bonaventura jiωviluppa l-aktar fi tratatt ie or tie u: De reductione artium ad theologiam, Dwar kif l-arti kollha jist u ji u ridotti at-tejolo ija. It-tielet taqsima ta l-itinerarium titkellem dwar Alla nnifsu b ala Esseri perfett u b ala Tajjeb. Biex jitkellem dwar din il-verità Bonaventura ja mel riferiment all- atu propizjatorju li Mosè kien qie ed fuq l-arka tat-twavel tal-li i biω-ωew Kerubini, wie ed i ares lejn l-ie or. Hi l- arsa kontemplattiva f Alla li hu l-ewwel Prinçipju u fl-istess in hu t-tjubija fiha nnifisha, li fih insibu dak li t-tejolo i jsej ulu koinçidenza ta l-opposti, u li nist u narawha fil-misteru ta l-inkarnazzjoni, li fih Alla li hu etern jie u fuqu nnifsu n-natura ta na l-bnedmin li tintemm. Fil-fatt, f din it-tielet taqsima tal-mixja tar-ru lejn Alla andna sintesi mistika tal-veritajiet ta fidi dwar it-trinità u dwar l-inkarnazzjoni. Fis-seba stadju Bonaventura jitkellem dwar l-unjoni mistika. Hu jaraha b ala mixja li t addi minn din id-dinja al and il-missier. Hi l-istess esperjenza tal-misteru ta l-g id ta Kristu li Fran isku amel fuq La Verna. Hu wkoll adda mill-eωilju all- elsien, bl- ajnuna ta l- uda tas-salib u bin-nar ja raq ta l-im abba lejn Kristu msallab. B din id-dehra grandjuωa ta Fran isku stigmatizzat Bonaventura ja laq dan it-trattat bil-konkluωjoni li x-xjenza u l-ispekulazzjoni filosofika ftit jiswew min ajr l-unzjoni, jew dilka ta l-ispirtu, li jnissel l- aqda mistika f dawk li jid lu f kuntatt mal-kelma ta Alla. G alkemm dan it-trattat mistiku jibqa diffiçli li wie ed jifhmu b mod dirett, jekk ma jaqra x b attenzjoni al diversi drabi, xorta wa da hu validu b ala metodu ta meditazzjoni fuq stil Fran iskan Mill-kitbiet ta San Bonaventura

142 IL-MIXJA TAR-RUÓ LEJN ALLA Prologu 1. Nibda billi ndur fit-talb lejn l-ewwel Prinçipju, irrid ng id jien, lejn l-etern Missier li minnu, b ala Missier id-dwal u bidu ta kull a a tajba li ting ata u ta kull don perfett (Ìak 1,17), jinωlu l-illuminazzjonijiet kollha. U f isem Ìesù Kristu, Ibnu u Sidna, nitolbu biex, bl-interçessjoni ta Omm Alla, l-aktar qaddisa, il-ver ni Marija, u ta San Fran isk, missier u mexxej tag na, idawwlilna l-g ajnejn ta ru na (Efes 1,17), u jmexxi l-passi tag na fit-triq ta dak is-sliem (Lq 1, 79) li jg addi kull ma l-mo jista jifhem (Fil 4,7). Dan is-sliem kien imxandar u mog ti mill-mulej tag na Ìesù Kristu, u warajh imtenni mill-missier tag na San Fran isk. Kien jibda u jtemm kull priedka li jag mel billi jawgura l-paçi, jixtieq il-paçi ta l-estasi, b allikieku kien i ossu li hu di a çittadin ta dik Ìerusalemm li dwarha jitkellem dak il-bniedem li, g ad li kien jg ix ma dawk li jobog du s-sliem, kien mimli bissliem u jg id: Itolbu s-sliem g al Ìerusalemm (S 119,7; 121,6). Iva, San Fran isk kien jaf ben tajjeb li t-tron ta Salamun ma kellux sies ie or g ajr is-sliem, kif hemm miktub: F Salem hemm il-g arix tieg u, u l-g amara tieg u f Sijon (S 75,3). 2. Billi jien, fuq l-eωempju ta San Fran isk, il-missier l-aktar qaddis tag na, kont qed infittex bi spirtu erqan dan is-sliem, midneb u indenjament is-seba suççessur tieg u b ala Ministru Ìeneral ta l-a wa, il-mulej nebba ni biex nirtira fis-solitudini u l- emda ta l-g olja ta La Verna. Dan ara tlieta u tletin sena wara t-transitu ta San Fran isk. U hemm, jiena u na seb fit-tul dwar il-modi differenti ta kif ir-ru tista tog la lejn Alla, ftakart fil-miraklu li kien se f San Fran isk f dak l-istess post. Qed nirreferi g ad-dehra tas-serafin bil- wiena f g amla ta Kurçifiss. Jiena u na seb fit-tul fuq dik il- rajja, fid-daqqa u l- in intba t li dik il-viωjoni kienet tiffigura l-estasi tal-kontemplazzjoni tal-missier tag na fl-istess in ukoll it-triq li minnha naslu g aliha. 3. Is-sitt wiena tas-serafin huma tabilhaqq figura tas-sitt gradi ta l-illuminazzjoni mistika li bihom, b allikieku minn sitt tar iet jew mog dijiet, ir-ru, ma tufa f estasi, tg addi tgawdi s-sliem tal-g erf nisrani. IΩda t-triq wa danija li twassal hemm mhix g ajr l-im abba m e a g all-a ar lejn l-imsallab. Kienet din l-im abba li l San Pawl atfitu u telleg tu sat-tielet sema (2 Kor 2,19), u tant biddlitu fi Kristu li seta jg id: Jien imsallab fuq is-salib ma Kristu. Ng ix, imma mhux aktar jiena, iωda Kristu jg ix o fija (Gal 2,19). Din l-istess im abba tant xorbot mo San Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 141

143 Fran isk li l-ispirtu tieg u kien jidher çar f ismu; tabil aqq, g al sentejn s a qabel mewtu, huwa arr l-istimmati qaddisa tal-passjoni. Is-sitt wiena tas-serafin, g alhekk, huma simbolu tas-sitt gradi ta l-illuminazzjoni li jibdew mill- lejjaq u jwasslu sa g and Alla, li dejh add ma jista jid ol jekk ma jg addix mill-kurçifiss. G ax min ma jid olx mill-bieb, imma minn xi mkien ie or huwa alliel (Ìw 10,1). IΩda min jid ol minn dan il-bieb, jid ol u jo ro u jsib il-merg a (Ìw 10,9). Hu g alhekk li fl-apokalissi San Ìwann jg id: Óienja dawk li ja slu wejji hom fid-demm tal-óaruf; huma jkollhom jedd jieklu mis-si ra tal- ajja u jid lu fil-belt millbibien (Apk 22,14). B allikieku jrid jg id: Mhix biωωejjed il-kontemplazzjoni g ad-d ul f Ìerusalemm tas-sema, iωda je tie li wie ed jg addi mill-bieb li hu d-demm tal-óaruf. Min imbag ad mhuwiex bniedem tax-xewqat b al Danjiel (Dan 9, 23), ma jistax ikun im ejji g all-kontemplazzjonijiet divini li jwasslu g all-irfig tal-mo fl-estasi. Xewqat b al dawn jit e u fina b Ωewg modi: bil-g ajjat qawwi tat-talb li jo ro mit-tferfir tal-qalb (S 37,9), u l- meditazzjoni li biha r-ru iddur b mod l-aktar dirett u qawwi lejn id-dawl. 4. Qabel xejn, g alhekk, nistieden lill-qarrej g all-krib tat-talb permezz ta Kristu msallab li b demmu nitnaddfu mill- mie ta dnubietna (Ara, Lhud 9,13ss). Hekk ma ji rilux li jitqarraq u ja seb li hu biωωejjed il-qari ming ajr l-unzjoni, il- sieb u r-riflessjoni ming ajr id-devozzjoni, it-tfittxija ming ajr l-istag ib, l-osservazzjoni ming ajr il-fer, l-attività ming ajr it-tjieba, il-g arfien ming ajr l-im abba, l-intelli enza ming ajr l-umiltà, l-istudju ming ajr il-grazzja divina, ir-rifless b al f mera ming ajr il-g erf ispirat minn Alla. Lil dawk l-erwie imsa a bil-grazzja divina, lill-umli u lit-twajbin, lin-niedma u d-devoti, lil dawk midluka b Ωejt ilhena (S 44,8) u l dawk li j obbu l-g erf divin u li huma tassew erqana g alih, lil dawk li jixtiequ jag tu lilhom infushom biex jigglorifikaw u jammiraw u sa ansitra jduqu lil Alla, lilhom noffri dawn ir-riflessjonijiet li ejjin. Inwissi, iωda, li ftit li xejn tiswa l-mera li minn barra tippreωentalna d-dinja kemmil darba l-mera ta o ru na ma tkunx imnaddfa sewwa u bla nikta. O bniedem ta Alla, idra oss fik ir-rimors tal-kuxjenza qabel ma terfa g ajnejk lejn ir-ra i ta l-g erf li jidhru riflessi fil-mirja tieg u, biex ma ji rix li d-dawl leqqien g all-a ar tieg u jg ammixlek g ajnejk u jwaqqg ek f ofra fonda g all-a ar ta dlamijiet. 5. Ósibt li jkun jaqbel li nqassam din il-kitba f seba kapitli, u kull kapitlu nag ti titlu biex hekk il-qarrej jifhem malajr x hemm fihom. U nitlobu bil- erqa kollha biex jag ti aktar kas ta l-intenzjoni tal-kittieb milli tal-kitba, it-tifsira ta kliemu aktar milli l-istil rozz tieg u, il-verità aktar mis-sbu ija, il- e a tal-qalb aktar milli l-erudizzjoni tal-mo. Nitolbu wkoll biex din il-kitba ma jaqrahiex bil-g a la, i ri u erri, imma jixtarr fit-tul dak li jkun jaqra Mill-kitbiet ta San Bonaventura

144 It-tmiem tal-prologu Werrej tal-kapitli I. It-tar iet li jtellg una g and Alla u l-kontemplazzjoni tieg u fissinjali li naraw fil- olqien. II. III. IV. Il-kontemplazzjoni ta Alla fis-sinjali tieg u fid-dinja li naraw u n ossu bis-sensi tag na. Il-kontemplazzjoni ta Alla permezz tax-xbieha tieg u stampata fil-qawwiet tar-ru. Il-kontemplazzjoni ta Alla fix-xbieha tieg u m edda bid-doni talgrazzja. V. Il-kontemplazzjoni ta l-unità divina permezz ta l-isem ewlieni tieg u: Dak-li-hu. VI. VII. Il-kontemplazzjoni tas-santissima Trinità fl-isem tag ha: It-Tjubija. Dwar l-estasi spiritwali u mistika li fiha l-intellet jistrie meta millestasi ta l-m abba jg addi g al kollox f Alla. Mill-kitbiet ta San Bonaventura - 143

145 144 - Mill-kitbiet ta San Bonaventura