ARÇIDJOÇESI TA MALTA DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN DJAKONIJA U ÌUSTIZZJA

Transcript

1 ARÇIDJOÇESI TA MALTA DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN DJAKONIJA U ÌUSTIZZJA

2

3 DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN DJAKONIJA U ÌUSTIZZJA BAGÓATNI NWASSAL IL-BXARA T-TAJBA LILL-FQAJRIN (Lq 4,18) 2003

4 ISBN: Arçidjoçesi ta Malta, Floriana, 2003 Produzzjoni tal-media Centre Publications Stampat fil-media Centre, Blata l-bajda

5 WERREJ PreΩentazzjoni v Kap I Il- idma karitattiva u g all- ustizzja: element essenzjali fil-missjoni tal-knisja 1 Kap II Mill-g oti tal-karità g all- idma g all- ustizzja 6 Kap III It-tag lim soçjali tal-knisja: ames prinçipji ewlenin 9 Kap IV Oqsma li je tie u attenzjoni fil-qasam tal- ustizzja 14 Kap V Id-djakonija 26 Kap VI Je tie impenn minn kul add 32 Kap VII Kummissjoni Ìustizzja u Paçi 40 Kap VIII Morru fil-paçi ta Kristu 43

6

7 PREÛENTAZZJONI Il-Knisja f Malta g andha tradizzjoni twila ta idma favur dawk li huma fil-bωonn. Il- eneroωità tal-poplu Malti f oqsma ta emar inazzjoni u faqar, fuq livell lokali, nazzjonali u internazzjonali, hija wa da mill-isba karatteristiçi tal-knisja tag na. Imma barra li wie ed jag ti karità bil-qalb lil min hu fil-bωonn, irid ifittex ukoll kif ine i dak il-bωonn. Din hija wa da mill-akbar sfidi g all-knisja f Malta: kif l-insara jsie bu flimkien it-tradizzjoni ta eneroωità mal- idma g all- ustizzja soçjali. Dan id-dokument i ares mill-qrib lejn ames prinçipji ewlenin fit-tag lim soçjali tal-knisja: ir-rispett assolut g ad-dinjità tal-bniedem u g ad-drittijiet tieg u; l-im abba preferenzjali li g andha ting ata lill-fqar; is-solidarjetà; il- id komuni; is-sussidjarjetà. Id-dokument jipproponi riflessjoni fuq xi oqsma vitali biex ikun hawn ustizzja vera. Hija parti mill-missjoni tal-komunità nisranija li tag ti importanza lil dak li qed ji ri f dawn l-oqsma: ilpolitika, ix-xog ol, is-sistema edukattiva, is-sa a, is-sistema talwelfare, id-djar, il- arsien ta l-ambjent, ir-refu jati u l-immigranti u l-impenn g at-tielet Dinja. Id-dokument jitkellem ukoll fuq il-qadi (djakonija). Jin ass ilbωonn li din titqies b ala parti çentrali tal- idma ta kull parroçça. v

8 Id-dokument isemmi xi aspetti li g andhom ikunu karatteristiçi tasservizzi li tag ti l-knisja: iç-çentralità ta kull bniedem, l-eççellenza fis-servizz, u servizz mog ti b im abba nisranija u b dedikazzjoni. Jitkellem ukoll fuq l-importanza tas-s ubija f dan il-qasam, kemm fil- Knisja nnifisha kif ukoll ma l-istat. Hemm g add ta proposti kif l-individwu, il-familja, il-parroçça, ir-reli juωi, l-g aqdiet u l-movimenti u d-djoçesi jistg u jimpenjaw ru hom fl-g ajxien tat-tag lim soçjali tal-knisja. Id-dokument jg id li g andha ti i kostitwita l-kummissjoni Ìustizzja u Paçi, li tkun l-istruttura permanenti fil-knisja b responsabbiltà g all-qasam tal- ustizzja. Din il-kummissjoni g andha ta dem biex tkabbar l-g arfien tat-tag lim soçjali tal- Knisja fuq diversi livelli, tistudja l-iωviluppi ekonomiçi, soçjali, le islattivi u f oqsma o ra, u tid ol fi djalogu strutturat ma l- imsie ba soçjali u s-soçjetà çivili, filwaqt li tie u poωizzjoni fuq sitwazzjonijiet speçifiçi fid-dawl tat-tag lim soçjali tal-knisja. Id-dokument juri kemm il- idma karitattiva u l- idma g all- ustizzja huma t-tnejn parti essenzjali mill-missjoni tal-knisja. L- insara huma msej in biex, im e in mill-im abba, ja dmu kontra l- istrutturi ta in ustizzja u favur il- elsien tassew ta kull bniedem. Il-mudell ewlieni li fuqu g andhom ifasslu dan l-impenn tag hom hu Ìesù Kristu. Is-sej a li qed jag mel is-sinodu Djoçesan lil kull nisrani u nisranija f Malta hi li jkunu qaddejja ta dawk li huma fil-bωonn u li ja dmu g all- ustizzja, fid-dawl tat-tag lim soçjali tal-knisja. vi

9 Kap I IL-ÓIDMA KARITATTIVA U GÓALL-ÌUSTIZZJA: ELEMENT ESSENZJALI FIL-MISSJONI TAL-KNISJA

10 IL-ÓIDMA KARITATTIVA U GÓALL-ÌUSTIZZJA L-im abba fil-qalba tal- ajja nisranija 1 IΩ-Ωmien huwa mitmum, u s-saltna ta Alla waslet: indmu u emmnu fl- Evan elju (Mk 1,15). Ìesù Kristu ie biex iwassal is-saltna ta Alla, dak Alla li jag mel aqq lill-ma qurin, u jag ti l- obω lill-im ew in, li je les lillimjassrin, li jifta g ajnejn l-g omja, li jerfa lill-milwijin, li j obb il- usti, li j ares lill-barranin, li jωomm lill-iltim u lill-armla (ara Salm 146,7-9). Il-Knisja taf il-bidu tag ha fl-a bar tal-wasla tas-saltna ta Alla. 1 Mistoqsi liema huwa l-akbar kmandament tal-li i, Ìesù wie eb çar u tond li l-akbar kmandament huwa li t obb lil Alla fuq kollox u lil g ajrek b alek innifsek. Dawn iω-ωew kmandamenti huma l-qofol tal-li i kollha u tal-profeti (Mt 22-40), g ax m hemmx kmandament ie or akbar minn dawn (Mk 12,31). Ìesù jurina li l-im abba tag na g andha tasal g and dawk li huma fil-bωonn ta l-g ajnuna, huma min huma (ara Lq 10,29-37), ukoll dawk li m humiex ta ewwa, anzi sa ansitra g andha tasal sa l- g edewwa tag na u dawk li jag mlulna l- sara (ara Mt 5,43-48). Huwa fuq il-kwalità ta l-im abba tag na g al dawk li huma fil-bωonn li huwa se ji udikana waqt li qalilna li lilu nsibuh u naqduh fl-iωg ar fost dawn uti (Mt 25,40). It-tag lim ta Ìesù dwar l-im abba u s-servizz ta qadi, li fil- ajja tal-knisja huwa msejja djakonija, huwa çar, tant li r-reli jon nisranija hija mag rufa b ala r-reli jon ta l-im abba. Qabel il-passjoni tieg u, Ìesù waqqaf l-ewkaristija u asel saqajn l- appostli biex jurina li l-qima li nag tu lil Alla ma tkunx vera jekk ma tkunx marbuta ma ajja ta servizz lejn l-o rajn: Jekk dawn il- wejjeg tafuhom, henjin intom jekk tag mluhom (Ìw 13,17). 2 1 Ara Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Dommatika Lumen Gentium (21 ta Novembru 1964), 5: Il-misteru tal-knisja mqaddsa juri ru u fl-istess twaqqif tag ha. G aliex il-mulej Ìesù ta bidu lill-knisja tieg u meta xandar il-bxara t-tajba, ji ifieri l-wasla tas-saltna ta Alla mwieg da minn sekli fl-iskrittura San Ìwann Krisostmu jitkellem dwar iω-ωew altari fil- ajja tan-nisrani: (i) l-altar li jitqaddes meta l- obω u l-inbid jinbidlu fil-ìisem u d-demm ta Kristu waqt il-quddiesa, u (ii) l-altar li jinsab f salib it-toroq, ji ifieri l- isem ta Kristu li qed jittallab g al loqma obω u ti ijiet o ra. 2

11 IL-ÓIDMA KARITATTIVA U GÓALL-ÌUSTIZZJA Ìesù Kristu: ajtu u l-g aωliet tieg u 2 Fuq kollox is-saltna tidher fl-istess persuna ta Kristu, Bin Alla u Bin ilbniedem, li ie biex jaqdi u biex jag ti ajtu b fidwa g all-kotra (Mk 10, 45). 3 Aktar mill-kelma, tolqotna l-im iba ta Ìesù ma dawk li qed ibatu, li kienet twe iba biωωejjed g al dawk li marru jistaqsuh huwiex il- Messija jew le (ara Mt 11,1-6). Il-mirakli ta Ìesù juruna li l-qawwa tieg u ma riedx juωaha g all- ie jew g all-kobor tieg u (ara Mt 4,1-11), imma biex jg in lil min tassew kellu bωonn. In-nies bi arhom kienu je dulu g andu l-morda tag hom, u huwa kien ifejjaqhom. F dan il-kuntest tolqotna l-g aωla ta Ìesù li jit allat ma l-imwarrba tas-soçjetà u jkun abib tal-pubblikani u tal-midinbin (Mt 11,19). Ìesù laqa g andu lil min kien imwarrab minn kul add, a a li spiççaw jg ajruh biha n-nies it-tajba (ara Lq 15,1-2). F wa da mill-isba xeni ta l-evan elju, naraw lil Ìesù jitqanqal mill-g otja Ωg ira ta armla fqira (ara Mk 12,41-44). Ìesù Kristu, li qabel ma tela s-sema qal lid-dixxipli tieg u: Morru, mela, ag mlu dixxipli mill- nus kollha... u g allmuhom i arsu dak li ordnajtilkom jien (Mt 28,19-20), huwa l-mudell ewlieni li fuqu l-knisja g andha tfassal il- idma tag ha. Fuq l-eωempju u l-kmand tieg u, il-knisja t addan mag ha b im abba lil dawk li huma m arrba b xi dg ufija umana, sa ansitra tag raf fil-fqar u f dawk li jsofru x-xbieha tal-fundatur tag ha, fqir u m arrab, ta dem biex tnaqqas il- ti ijiet tal-fqar u fihom tfittex li taqdi lil Kristu. 4 B ala Knisja a na lkoll imsej in biex in ibu ajja dida u biex inbiddlu d-dinja permezz ta l-im abba ta Alla. It-twe iba tag na g al din is-sej a tinkludi l- idma karitattiva u g all- ustizzja; it-tnejn ji bru fihom il- arsien tal-fqar, tal-vulnerabbli u tal-ma qurin. 3 Lumen Gentium, 5. 4 Ibid., 8. 3

12 IL-ÓIDMA KARITATTIVA U GÓALL-ÌUSTIZZJA Saltna ta m abba u ustizzja 3 Ìesù ma iex biss biex jg in lil min hu fil-bωonn, g aliex huwa sa aq li ie fostna biex iwaqqaf is-saltna ta Alla, saltna ta m abba u niena, imma wkoll saltna ta ustizzja, fejn id-dinjità ta kull wie ed u wa da hija m arsa. G alhekk fil-bidunett tal-ministeru tieg u huwa stqarr li l-ispirtu tal-mulej ikkonsagrah biex i abbar il- elsien lill-imjassrin, iwassal il-bxara t-tajba lillfqajrin, id-dawl mill- did lill-g omja u jrodd il- elsien lill-ma qurin (ara Lq 4,18). Qatt ma beωa jikkritika l-oppressjoni reli juωa (ara Mt 23) u politika (ara Mt 22,25-26) li kien jg ix fiha l-poplu. Wissiena biex lil Çesri nag tuh dak li hu tieg u, imma ming ajr ma nag tuh ukoll dak li hu ta Alla (ara Mk 12,13-17). Il-Knisja u t-tag lim soçjali tag ha 4 Il-Knisja li ippruvat twettaq dan il-kmand ta Ìesù, skond il- ti ijiet u ç-çirkustanzi ta kull Ωmien. Mill-a ar tas-seklu dsatax, il-knisja Ωviluppat afna t-tag lim tag ha f dan il-qasam, u minn seklu l hawn sirna nitkellmu fuq it-tag lim soçjali tal-knisja, li nsibuh l-aktar fid-dokumenti soçjali tal-papiet u l-isqfijiet, kif ukoll f diversi dokumenti tal-konçilju Vatikan II u tas-sinodi ta l-isqfijiet ta matul dawn l-a ar tletin sena. Il-Papa preωenti, bil-kliem u bil-kitba tieg u, kif ukoll bil-vja i u bil- esti kura uzi tieg u, huwa sinjal çar ta kemm il-knisja ta Ωminijietna tixtieq tie u bis-serjetà dan l-impenn g al dinja aktar usta. Kif qal is-sinodu ta l-isqfijiet ta l-1971 dwar il-ìustizzja fid-dinja, idma favur il- ustizzja hija parti essenzjali tat-tixrid ta l-evan elju. 5 5 Sinodu ta l-isqfijiet, Dokument Convenientes ex universo (30 ta Novembru 1971). 4

13 IL-ÓIDMA KARITATTIVA U GÓALL-ÌUSTIZZJA F Centesimus Annus, l-ençiklika li kiteb f g eluq il-mitt sena ta l-ewwel ençiklika soçjali ta Ljun XIII, Ìwanni Pawlu II g aqqad flimkien ajja mg ixa favur dawk li huma fil-bωonn ma g arfien veru tat-tag lim soçjali tal-knisja meta qal li il-messa soçjali ta l-evan elju m g andux jitqies li hu xi teorija, imma hu, fuq kollox, pedament u motiv ta idma. 6 Ikompli jg id ukoll li illum, aktar minn qatt qabel, il-knisja tifhem li l-messa soçjali tag ha aktar jikseb kredibbiltà mix-xhieda ta dak li tag mel milli mil-lo ika interna u l-konsistenza tieg u. 7 L-im abba g all-o rajn, u fuq kollox l- im abba g all-fqar, li fihom il-knisja ssib lil Kristu nnifsu, issir konkreta filpromozzjoni tal- ustizzja. 8 Strutturi ta dnub fuq livell soçjali 5 Huwa xieraq li nfakkru fl-enfasi li tag mel il-knisja, fid-dokumenti soçjali ta dawn l-a ar tletin sena, fuq il-preωenza tad-dnub fl-istrutturi soçjali. Id-dnub huwa preωenza qawwija f qalb il-bniedem, minn fejn jo or u l- sibijiet u x-xewqat l-aktar profondi tieg u, imma jie u wkoll forma strutturali. B ala eωempji, fuq livell internazzjonali nistg u nsemmu r- razziωmu, il-mod in ust u Ωbilançjat kif kultant isir il-kummerç bejn il-pajjiωi sinjuri u dawk fqar, u l-kummerç ta l-armi, filwaqt li f pajjiωna g andna l- firda bejn il-partiti politiçi u dik tal-partiti tal-festi u, skond xi w ud, sistema edukattiva elitista u l-konsumiωmu sfrenat. A na nitwieldu u ng ixu f dinja fejn l-istrutturi ta dnub jag mluha aktar diffiçli li a na nkunu usti u ta servizz g all-o rajn. B ala nsara, hekk kif g andna d-dmir li ne duha kontra d-dnub fuq il-livell personali, g andna wkoll id-dmir li ne duha kontra l-istrutturi ta dnub fuq livell soçjali, kemm billi nikxfuhom b ala strutturi ta dnub kif ukoll billi nag tu sehemna fil-bini ta strutturi ta solidarjetà. 6 Ìwanni Pawlu II, Ençiklika Centesimus Annus (1 ta Mejju 1991), Ibid. 8 Ibid., 58. 5

14 Kap II MILL-GÓOTI TAL-KARITÀ GÓALL-ÓIDMA GÓALL-ÌUSTIZZJA

15 MILL-GÓOTI TAL-KARITÀ GÓALL-ÓIDMA GÓALL-ÌUSTIZZJA Storja twila ta karità u g ajnuna 6 Il-Knisja f Malta g andha storja twila ta g ajnuna diretta lin-nies fil-bωonn permezz ta donazzjonijiet ta flus, wejje u servizzi. Kuljum, kull img a u kull sena, il-poplu Malti jisma, jinkura ixxi u jg in nies fil-bωonn. Minn dejjem kellna tradizzjoni ta idma favur dawk li huma fil-bωonn; fil-fatt wa da mill-isba karatteristiçi tal-knisja tag na hija l- eneroωità tag na b riωq oqsma ta emar inazzjoni u faqar. Din il- eneroωità ma twassalx biss sa xtutna: bis-sa a ta mijiet ta missjunarji saçerdoti, reli juzi u lajçi, tasal fil-biçça l-kbira tal-pajjiωi tad-dinja. Ftit huma l-appelli g all-g ajnuna, f Malta jew barra, li ma jkollhomx twe iba ta eneroωità li timpressjonak. Il- idma g all- ustizzja 7 Fl-istess in, afna drabi din is-sensibbiltà nisranija tag na ma tasalx sa oqsma fejn minbarra l-g oti ta karità hemm ukoll kwistjoni ta ustizzja. Aktar nafu nag tu karità, u bil-qalb, lil min hu fil-bωonn, milli nfittxu kif inne u dak il-bωonn g al kollox billi naraw li kul add ikollu d-drittijiet tieg u rispettati mis-soçjetà. Kemm il-karità kif ukoll il- ustizzja jfissru s-sej a tag na biex ng ixu l-evan elju ta l-im abba u r-rikonçiljazzjoni. Dawn iω-ωew virtujiet jikkomplementaw lil xulxin, g alkemm m humiex l-istess la fl-g anijiet u lanqas fil-metodu. L-im abba hi l-aqwa kmandament soçjali. Tirrispetta lill-o rajn u d-drittijiet tag hom. Titlob li ssir ustizzja li bl-im abba biss ikollna l- ila n addnuha. 9 Li nag tu karità huwa essenzjali, imma mhux biωωejjed: irridu ninωlu aktar fil-fond. Irridu nsaqsu aktar mistoqsijiet. Dan hu x-xog ol tal- ustizzja. 9 KatekiΩmu tal-knisja Kattolika (1992), par

16 MILL-GÓOTI TAL-KARITÀ GÓALL-ÓIDMA GÓALL-ÌUSTIZZJA Meta nag tu karità nkunu qed nipprovdu servizz dirett b al ikel, ilbies jew kenn; inkunu qed inwie bu g all-bωonnijiet immedjati li jistg u ikunu effetti ta in ustizzja soçjali. 10 Il- idma g all- ustizzja hi orjentata lejn azzjoni pubblika, impenn politiku, hidma ekonomika u kollettiva biex issir il-bidla. Turina t-triq lejn il-kawωi ta l-in ustizzji soçjali. F dan il-kaω, il-poplu kollu ta Alla g andu l-isfida u r-responsabbiltà biex jirrifletti fuq l-istrutturi soçjali li jnisslu l-in ustizzji, u ja dem ma o rajn biex jibdilhom sabiex noqorbu dejjem aktar lejn il- id komuni. Fil-fatt, il- ustizzja tindirizza l-kundizzjonijiet l-aktar permanenti u ib il quddiem bidla soçjali f istituzzjonijiet u f sistemi. Din hija wa da mill-akbar sfidi quddiemna b ala Knisja f Malta: kif ng addu mill-g oti tal-karità g all- idma g all- ustizzja ming ajr ma nitilfu t-tradizzjoni ta eneroωità lejn l-o rajn. 10 L-Arçisqof Helder Camara darba qal: Jekk nag ti jiekol lil min hu bil- u jg idu li jien qaddis. Jekk nistaqsi g aliex hawn nies bil- u jg idu li jien komunist. 8

17 Kap III IT-TAGÓLIM SOÇJALI TAL-KNISJA: ÓAMES PRINÇIPJI EWLENIN

18 IT-TAGÓLIM SOÇJALI TAL-KNISJA: ÓAMES PRINÇIPJI EWLENIN Rispett g ad-dinjità u g ad-drittijiet tal-bniedem 8 Rispett assolut g ad-dinjità tal-bniedem u g ad-drittijiet tieg u huwa l- kundizzjoni ewlenija biex issaltan l-im abba u l- ustizzja fostna. Kull persuna g andha dritt fundamentali g all- ajja u g al dawk il- wejje li jg inuha tg ix ajja diçenti l-ikel u l-kenn, il-familja, il-kapaçità li tesprimi l-idejat tag ha, il-kura, l-edukazzjoni u l-impjieg. Dawn id-drittijiet fundamentali huma drittijiet ta kull bniedem g ax huwa bniedem u mhux g ax g andu xi a a (b al flus, kariga, twemmin). Dawk li jeωerçitaw xi awtorità g andhom id-dmir li j arsu d-drittijiet fundamentali ta kull persuna. Fl-istess in, iç-çittadini kollha g andhom id-dmir li j arsu d-drittijiet tal-bniedem u li jwettqu r- responsabbiltajiet tag hom lejn xulxin, lejn il-familji tag hom, u lejn issoçjetà in enerali. Il-Knisja hi f poωizzjoni privile jata biex trawwem rispett enwin g ad-dinjità ta kull persuna ma luqa xbieha ta Alla. Im abba preferenzjali g all-fqar 9 Im abba preferenzjali g andha ting ata lill-fqar. L-g aωla tal-fqar hija s-sinjal tal-wasla tas-saltna ta Alla. Fil-fatt, meta lil Ìesù staqsewh jekk kienx hu dak li kellu ji i, huwa wie eb: Morru ag tu lil Ìwanni l-a bar ta dak li qieg din tisimg u u taraw: l-g omja jaraw, iz-zopop jimxu, l-im iddmin ifiqu, it-torox jisimg u, il-mejtin iqumu, u l-evan elju jixxandar lill-foqra (Mt 11,2-5). Ìesù qag ad g all-ikel ma l-imwarrba u stieden lid-dixxipli tieg u jag mlu l-istess (ara Lq 14,15-24), wera li g andhom ikunu proxxmu ma kull min huwa fil-bωonn (ara Lq 10,29-37) u identifika ru u ma l-içken fix-xena tal- udizzju finali (ara Mt 25,31-46) Ara Ìwanni Pawlu II, Ittra Appostolika Novo Millennio Ineunte (6 ta Jannar 2001), 49: Din is-silta mill- Evan elju m hijiex biss stedina g all-im abba: hija pa na ta Kristolo ija li titfa ra ta dawl fuq il-misteru ta Kristu. B dawn il-kelmiet u mhux anqas bil-verità tat-tag lim tag ha, il-knisja tkejjel il-fedeltà tag ha b ala l-g arusa ta Kristu. 10

19 IT-TAGÓLIM SOÇJALI TAL-KNISJA: ÓAMES PRINÇIPJI EWLENIN Din l-g aωla g andha ssir parti integrali mill- ajja tal-knisja. 12 Hija g aωla jew forma speçjali ta dak li g andu ji i l-ewwel fit-twettiq tal-karità nisranija, kif tixhed it-tradizzjoni kollha tal-knisja. Tolqot il- ajja ta kull nisrani, huwa u jfittex li jkun jixbah lil Kristu, imma tg odd ukoll g arresponsabbiltajiet soçjali tag na, u allura g all-mod kif ng ixu, u g addeçizjonijiet li g andna nie du b koerenza rigward il-propjetà u l-uωu tal- id li g andna. 13 Min abba f hekk, din l-g aωla trid tkun kriterju ta dixxerniment pastorali fil- idma tal-knisja u mhix biss g aωla bejn possibbiltajiet differenti. L-ewwelnett titlob minna li nkunu Knisja tal-fqar 14 u li nfasslu ajjitna u l- idma pastorali fuq il- ajja ta dak li g ad li kien g ani, ftaqar min abba fikom biex intom tistag nu permezz tal-faqar tieg u (2 Kor 8,9). Il-Knisja g andha tkun il- emg a, imsej a minn Kristu, fejn il-foqra jkollhom post speçjali, le en u dar, 15 fejn jiskopru t-triq u l-appo lejn il- elsien tag hom. 16 Il-foqra huma dejjem mag na; g alhekk din l-g aωla titlob minna li nkunu g assa sabiex nag rfu suriet odda ta theddid g ad-dinjità talbniedem. Dan l-g arfien g andu jissarraf f impenn biex nirreωistu kull in ustizzja, oppressjoni, sfruttament u emar inazzjoni u jwassalna mhux 12 Ara ibid.: Kristu huwa preωenti b mod speçjali fil-foqra u dan jitlob li l-knisja tag mel g aωla preferenzjali g alihom. 13 Ìwanni Pawlu II, Ençiklika Sollicitudo Rei Socialis (30 ta Diçembru 1987), Ara Ìwanni Pawlu II, Ençiklika Laborem Exercens (14 ta Settembru 1981), Ara Novo Millennio Ineunte, 50: Je tie naraw li l-fqar f kull komunità j ossuhom f darhom. Ma jkunx dan l-a jar mod u l-aktar wie ed effettiv kif nippreωentaw l-a bar it-tajba tas-saltna? Ming ajr din l- evan elizzazzjoni bil-karità u x-xhieda tal-faqar nisrani, l-a bar it-tajba ta l-evan elju, li fiha nnifisha hija l-ewwel forma ta karità, tkun fil-periklu li tkun mifhuma aωin jew li tkun ma nuqa minn kwantità ta kliem li bih ninsabu mdawrin fis-soçjetà ta komunikazzjoni ta Ωmienna. Il-karità bl-g emil twettaq b mod l-aktar çar il-karità bil-kliem. 16 Ara San Ìwann Krisostmu, Omeliji dwar l-evan elju ta San Mattew, 50, 4: X ikun qed igawdi Kristu jekk il-mejda tieg u tkun miksija b vaωuni tad-deheb waqt li huwa stess ikun qed imut fil-persuna tal-fqar? Ibdew xebbg u lil dak li g andu l- u u mbag ad, jekk jibqg alkom flus, Ωejnu lill-artal... Alla qatt ma kkundanna lil xi add g ax ma tax tiωjin g ani lit-tempju tieg u, imma hedded anke bl-infern lil min ittraskura l- g ajnuna tal-fqar. 11

20 IT-TAGÓLIM SOÇJALI TAL-KNISJA: ÓAMES PRINÇIPJI EWLENIN biss biex jitwarrbu l-effetti ta kull deni, izda wkoll il-kawωi tieg u. 17 L-g aωla preferenzjali tal-foqra g andha wkoll iddawwalna fl-g aωliet tag na rigward il-mezzi li nuωaw fil-pastorali tag na u biex nirrifjutaw kull abbuω ta poter (soçjali, politiku, finanzjarju, reli juω) biex inwasslu l-evan elju. Is-solidarjetà 10 Is-solidarjetà huwa aspett kruçjali marbut ma dan l-impenn. Ilkoll kemm a na niddependu minn xulxin g all-bωonnijiet kemm personali kif ukoll soçjali. Ma nistg ux niωviluppaw il-potenzjali tag na u ma nistg ux napprezzaw id-dinjità tag na jekk ma naqsmux ajjitna ma xulxin u ma nikkoperawx fi pro etti li lkoll kemm a na nibbenefikaw minnhom. Il-konvinzjoni li l-knisja kollha, kemm il-ministri kif ukoll il-membri kollha tag ha, hija marbuta bil-vokazzjoni tag ha li terfa mill-miωerja tag hom lil dawk li qed ibatu, kemm dawk fil-qrib kif ukoll dawk fil-bog od, mhux biss miω-ωejjed iωda wkoll min-neçessarju, tag mel parti mit-tag lim u l- prattika l-aktar antika tal-knisja. 18 Il-Papa Ìwanni Pawlu II spiss jirreferi g as-solidarjetà b ala l-virtu essenzjali tal- ajja soçjali. Ilkoll kemm a na responsabbli g al xulxin. 19 Il- id komuni 11 Il- id komuni tas-soçjetà hu l- abra flimkien ta dawk il-kundizzjonijiet tal- ajja soçjali li bihom il-bnedmin jistg u jil qu l-perfezzjoni tag hom b mod aktar s i u afif. 20 G alhekk huwa l- id tas-soçjetà kollha kemm hi: huwa 17 Konçilju Vatikan II, Digriet Apostolicam Actuositatem (18 ta Novembru 1965), Sollicitudo Rei Socialis, Ibid., Ara Konçilju Vatikan II, Dikjarazzjoni Dignitatis Humanae (7 ta Diçembru 1965), 6. 12

21 IT-TAGÓLIM SOÇJALI TAL-KNISJA: ÓAMES PRINÇIPJI EWLENIN afna aktar mill- id tal-ma oranza, u qatt ma naslu g alih jekk infittxu biss il- id individwali tag na jew tal-grupp tag na. G alhekk g andna responsabbiltà morali li nimpenjaw ru na biex nil quh: fil-komunitajiet lokali, f art twelidna, fil-komunità tan-nazzjonijiet. In-natura soçjali talbniedem titlob li bilfors ikun hemm relazzjoni bejn il- id ta kull wie ed u dak ta kul add. Titlob g aqal minn kul add, u wisq aktar minn dawk li g andhom l-awtorità. Is-sussidjarjetà 12 Il-prinçipju ta sussidjarjetà ifisser li responsabbiltajiet u deçiωjonijiet g andhom ji u eωerçitati kemm jista jkun fil-livell ta inizjattiva individwali, fil-komunitajiet u istituzzjonijiet lokali. G alhekk jimplika li l-awtoritajiet kollha politiçi, soçjali, ekonomiçi u ekklezjastiçi jirrispettaw l-ispazju ta a enziji iωg ar u ta l-individwi ming ajr ind il bla bωonn u, fejn me tie, jag tu l-g ajnuna biex id-deçiωjonijiet jittie du u jitwettqu minn dawn ta l-a ar. Fl-istess in, il- id komuni jitlob li jkun hemm a enziji li jsegwu birreqqa f kull livell, mil-livell lokali sa dak internazzjonali, biex jassiguraw li l-g anijiet wesg in jintla qu u li ma jkunx hemm abbuωi. 13

22 Kap IV OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA

23 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA Il-missjoni tal-komunità nisranija 13 Dan is-sinodu jipproponi riflessjoni mill-knisja f Malta dwar xi oqsma tal- ajja f pajjiωna meqjusa b ala vitali biex ikun hawn ustizzja vera. Hija parti mill-missjoni tag na b ala komunità nisranija li nag tu importanza lil dak li ji ri f dawn l-oqsma. Il-Knisja mhix immexxija minn xi ambizzjoni tal- wejje ta l-art iωda tfittex dan biss: li, ta t it-tmexxija ta l-ispirtu s-santu, tkompli l-istess idma ta Kristu li ie fid-dinja biex jag ti xhieda tal-verità, biex isalva u mhux biex jikkundanna, biex jaqdi u mhux biex ikun moqdi. 21 Dan qed nag mluh ukoll konvinti mir-rabta bejn l-evan elizzazzjoni u l- promozzjoni umana. 22 Fl-istess in, nag rfu li fl-istess çirkustanzi jista jkun hemm ukoll varjetà le ittima ta g aωliet differenti l-istess fidi nisranija tista twassal g al impenji differenti 23 fl-oqsma soçjali. Nag rfu wkoll li d-dmir profetiku tal-komunità nisranija jmur flimkien mad-dmir g ad-djalogu u r-rispett kemm lejn il- enwinità ta dawk li ma jag mlux parti mill-komunità nisranija kif ukoll lejn il-kumplessità tar-realtà. Din il-kumplessità tfisser li kultant ma jeωistux soluzzjonijiet façli, ovvji u permanenti. 24 Id-deçiΩjonijiet u l- azzjonijiet tal-komunità nisranija g andhom isiru b dixxerniment fid-dawl tal-kelma ta Alla u bil-kontribut imprezzabbli tax-xjenzi soçjali, kontribut li ma jistax jing ata minn imkien ie or. 21 Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Pastorali Gaudium et Spes (7 ta Diçembru 1965), Ara Pawlu VI, EΩortazzjoni Appostolika Evangelii Nuntiandi (8 ta Diçembru 1975), 31: JeΩistu rabtiet profondi bejn l-evan elizzazzjoni u l-promozzjoni, l-iωvilupp u l-liberazzjoni umana. Hemm rabta ta natura antropolo ika g ax il-bniedem evan elizzat mhux xi add astratt, imma kundizzjonat mill-kuntest soçjali u kulturali. Hemm ukoll ir-rabta ta natura teolo ika g ax wie ed ma jistax jifred il-livell tal-kreazzjoni minn dak tar-redenzjoni li jil aq sas-sitwazzjonijiet konkreti ta l-in ustizzja... TeΩisti r-rabta evan elika, dik ta l-im abba: kif nistg u nxandru l-kmandament il- did jekk ma nippromwovux l-iωvilupp awtentiku tal-bniedem fil- ustizzja u l-paçi? 23 Pawlu VI, Ittra Appostolika Octogesima Adveniens (14 ta Mejju 1971), Ara Gaudium et Spes,

24 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA Il-politika 14 Il-politika ti i l-ewwel f din il-lista, g aliex hija dejjem il-qasam deçiωiv fejn tid ol il- ustizzja ta bejn il-bnedmin. G alhekk il-knisja fit-tag lim tag ha t ares lejha b afna rispett, u tfa ar lil min jid ol g all-politika b sens ta missjoni u ta qadi. Hija arti diffiçli, g ax tinvolvi t-tfittxija tal- id komuni fiç-çirkustanzi konkreti tal-pajjiω. Hija sfortuna li f pajjiωna afna jqisu l- politika b ala l-g ajn ewlenija ta konflitt u firda bejnietna l-maltin, firda li xi kultant tidher b ala wa da mfittxija mill-partiti, bil-kliem u permezz talmedia tag hom, g al skopijiet purament parti jani u elettorali. Fl-istorja tieg u, pajjiωna ra diversi konflitti bejn il-knisja u partit politiku jew ie or, u dawn olqu feriti li g adhom iwasslu g al çerta sfiduçja. G alhekk hemm bωonn li l-isforzi lejn rikonçiljazzjoni aktar s iha ma jieqfu qatt. Fl-istess in dan is-sinodu jqis li hemm Ωmien meta tiskot u Ωmien meta titkellem (Ko 3,7) waqt li jag raf li mhux biωωejjed li jitkellmu l-mexxejja jekk il-komunità nisranija ma tkunx aktar konvinta li l-fidi nisranija tag ha g andha afna x tg id fuq kwistjonijiet politiçi. Min abba l-ambjent lokali polarizzat, huwa aktar diffiçli tara kif tista titkellem fuq kwistjonijiet politiçi ming ajr ma tkun jew tidher parti jan. Imma daqstant ie or huwa importanti li l-knisja ssemma le enha fuq dawn il-kwistjonijiet, u a na naraw li hemm bωonn ta strutturi djoçesani u lokali biex jg inuna nag mlu dan. Dan g andu jkun wie ed mill-g anijiet ewlenin tal-kummissjoni Ìustizzja u Paçi li dan is-sinodu jara li g andha titwaqqaf. 25 Hemm bωonn ukoll li min hu involut fil-partiti politiçi, fuq livell lokali u nazzjonali, isib mill-knisja d-dawl fl-impenn u d-deçiωjonijiet tieg u. Huwa wkoll importanti afna li l-knisja, fid-dawl ta esperjenzi li di à saru, tara kif tista tinvolvi ru ha aktar fil-formazzjoni ta min huwa involut filpolitika, u kif it-tag lim soçjali tag ha jista jasal a jar g and dawn in-nies. 25 Ara paragrafi 36 u 37 ta dan id-dokument. 16

25 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA Il-Knisja f Malta qed tag raf dejjem iωjed li titkellem ma jfissirx biss li xxandar il-prinçipji imma wkoll li tid ol fi djalogu ma o rajn li b alna, avolja mhux parti mill-knisja, qed ifittxu l- id komuni. Dan jg odd mhux biss fi kwistjonijiet lokali, imma wkoll f dawk internazzjonali, fil-kuntest ta Ewropa dejjem aktar mag quda u ta dinja dejjem aktar globalizzata. Ix-xog ol 15 Ix-xog ol huwa qasam baωiku, hekk li l-papa Ìwanni Pawlu II qal li dan huwa ç-çavetta tal-kwistjoni soçjali kollha. Dan Ωgur li jg odd ukoll g al pajjiωna, fejn g addejjin minn tibdil kbir, l-aktar min abba l-impatt talglobalizzazzjoni fuq ekonomija miftu a b al tag na. Il-proçess ta ristrutturar ta l-ekonomija, g alkemm me tie biex i ares l-impjiegi fil- ejjieni, jista j ib mieg u ukoll Ωieda fin-nies bla xog ol. Huwa tajjeb li ntennu dak li qalu l-isqfijiet Amerikani fl-ittra pastorali tag hom fuq l- ekonomija: Li jkun hemm xog ol g al kul add (full employment) huwa l- pedament ta ekonomija usta. L-aktar prijorità ur enti g all-politika ekonomika tag na g andha tkun il- olqien ta impjiegi odda b pagi adegwati u kundizzjonijiet diçenti. B ala pajjiz irridu nag mluha possibbli li kull min ifittex impjieg isibu fi Ωmien ra unevoli. 26 Dan huwa qasam fejn kul add jg id li hemm bωonn ta numru ta bidliet, imma dawn donnhom idumu wisq biex jaslu. L-g aqdiet tal- addiema g ad g andhom post ewlieni fil-kisba u d-difiωa tad-drittijiet ta min ja dem, imma donnhom g adhom ifittxu posthom f dinja mibdula afna, u sa issa g adhom ma waslux li jiffurmaw struttura li ibhom flimkien. L-azzjoni industrijali u l-istrajk huma dritt tal- addiem, imma g andhom jintuωaw b mod responsabbli b ala l-a ar mezz fin-negozjati, u b mod li jkun çar li l-g an ta kull azzjoni industrijali jkun favur il- addiema u fil-kuntest tal- id komuni. 26 Konferenza Nazzjonali ta l-isqfijiet Kattoliçi ta l-istati Uniti ta l-amerika, Economic Justice for All (1986),

26 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA Hawn kategoriji s a ta addiema sfruttati g aliex ma g andhomx protezzjoni vera mil-li i jew g aliex m humiex imse bin f unjon. Il-kundizzjonijiet f çerti fabbriki, f çerti oqsma fl-industrija tat-turiωmu u fejn jid lu addiema li jkunu Malta illegalment, ma jag mlux ie lil min i addem. Fl-istess in, ilkoll nafu li hawn nies li ja dmu g al inijiet twal iωωejjed ming ajr ma jibqg alhom ener ija jew aptit g al xejn izjed, lanqas g all-familja, filwaqt li hemm o rajn li ma jag tux il- urnata tax-xog ol tag hom kif suppost. Hija poωittiva u b riωq id-dinjità tal- addiema l-le islazzjoni reçenti li t ares id-drittijiet tal- addiema part-time, ta dawk li huma fuq kuntratt definit, tal- addiema barranin kif ukoll id-d ul tal-leave g all- enituri, u li tag ti arsien f kaω ta redundancies kollettivi u miωuri o ra. Is-Sinodu j e e lill-imsie ba soçjali kollha sabiex ikomplu ja dmu b riωq l-iωvilupp ta kundizzjonijiet dejjem a jar g all- addiema u g all-familji tag hom. Ma nistg ux ma nsemmux l-issue tan-nisa miωωew a u x-xog ol. Innisa ta Ωmienna jaraw valur kemm fix-xog ol kif ukoll fil-familja; dan huwa wie ed mis-sinjali ta Ωmienna. Il-bieb g ax-xog ol u g all-professjoni g andu jkun miftu g al kul add, bla ebda diskriminazzjoni in usta, miftu l-istess g all-ir iel u g an-nisa, g al dawk f sa ithom u g al dawk b diωabilità, g an-nies tal-pajjiω u g all-emigranti. 27 Il-Knisja g andha ta dem favur dak kollu li jg in biex id-dinja tax-xog ol u l-familja jkunu dejjem izjed rikonçiljati. Il-vera avvanz tal-mara jitlob li x-xog ol ikun strutturat b mod illi n-nisa ma jkollhomx i allsu l-avvanz tag hom billi jabbandunaw dak li huwa speçifiku g alihom u b dannu g all-familja, fejn huma b ala ommijiet g andhom rwol li add ma jista jwettqu. 28 Is-sistema edukattiva 16 Is-sistema edukattiva preωenti te tie dejjem ti did biex, fost l-o rajn, jitfejqu l-in ustizzji li jimbottaw lil min huwa b sa tu u jwarrbu lil min, g al 27 KatekiΩmu tal-knisja Kattolika par. 2433; Ara Laborem Exercens, 19, Laborem Exercens, 19. Dwar dan il-punt, ara wkoll id-dokument tas-sinodu Ûwie u Familja,

27 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA xi ra uni jew o ra, ma jifla x. Dawn l-in ustizzji nbnew bil-mod il-mod matul is-snin, frott ukoll ta deçiωjonijiet ta malajr u xi kultant Ωbaljati. Irridu lkoll na dmu b persistenza g al sistema ta edukazzjoni aktar usta, fejn kul add ikollu opportunitajiet indaqs. L-iskejjel tal-knisja huma fost ir-riωorsi ewlenin li g andha l-knisja f pajjiωna. G alhekk il-kredibbiltà tag ha hija marbuta mill-qrib ma kemm effettivament tuωa dawn ir-riωorsi g all-ifqar fis-socjetà tag na. 29 Nag rfu fl-istess in li dan jista jsir biss f kuntest ta bidliet importanti fis-sistema edukattiva tag na kollha kemm hi, li l-knisja ma tistax twettaqhom wa edha. Madankollu, il-fatt stess li madwar terz tat-tfal Maltin jirçievu l- edukazzjoni tag hom fl-iskejjel tag ha jitfa fuq il-knisja responsabbiltà li tie u sehem ewlieni b ala protagonista f dan id-dibattitu. Wasal iω-ωmien li l-iskejjel tal-knisja jag tu l-kontribut tag hom fit-tfittxija ta sistema ta edukazzjoni aktar usta u li f dan il-kuntest il-knisja tkun dawl g as-soçjetà. Is-sa a 17 Is-sa a tibqa dejjem qasam vitali g all- ajja ta bejnietna. F dan il-qasam hemm aspetti poωittivi u aspetti li jnisslu preokkupazzjoni. Hemm afna nies li ja dmu b dedikazzjoni. Fl-istess waqt, fejn ikun hemm abbuωi - kemm jekk minn professjonisti kif ukoll jekk minn pazjenti - dak li jispiçça jbati huwa d-dg ajjef u dak li m g andux alternattiva g as-servizz pubbliku. G alkemm hawn Malta g andna sistema tas-sa a b xejn g al kul add, kultant huwa diffiçli li jkollok servizz tajjeb jekk ma tirrikorrix g all-privat ukoll. Din il-prattika titfa piω kbir fuq min jifla ftit u li dejjem isib ru u fi Ωvanta. Dan ma jnaqqasx mill-valur ta tant nies li ja dmu b onestà f dan il-qasam. 29 Ara Kongregazzjoni g all-edukazzjoni Kattolika, L-Iskola Kattolika fuq l-g atba tat-tielet millennju (28 ta Diçembru 1997), 15: (L-iskola kattolika) hija skola g al kul add, b attenzjoni specjali g al dawk li huma l-aktar dg ajfa... G amliet odda ta faqar huma ta sfida g all-iskola kattolika:...dawk li tilfu kull sens tal- ajja u ma g andhom l-ebda idejal x jispirahom, dawk li ma g andhom lil add min jipproponilhom valuri jew li ma jafux is-sbu ija tal-fidi, dawk li ji u minn familji mfarrka li ma jafux i obbu u li spiss jg ixu f ambjenti ta faqar materjali u spiritwali

28 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA PajjiΩi o rajn, afna akbar minna, qed i abbtu wiççhom ma problemi kbar afna fejn tid ol ir-riforma tas-servizz tas-sa a u l-finanzjament tieg u, u dawn il-problemi ser jaslu g andna wkoll. F diskussjoni b al din, min abba li dan huwa qasam daqshekk sensittiv, façli nqieg du l-interessi tag na u tal-grupp politiku, professjonali jew soçjali tag na qabel il- id komuni. G alhekk, filwaqt li l-knisja ma g andhiex tag lim partikulari fejn tid ol id-diskussjoni teknika ta l-alternattivi g as-sistema preωenti, hija tis aq li tintg aωel liema sistema tintg aωel, din tkun tirrispetta s-solidarjetà u s-sussidjarjetà, u toffri l-ewwelnett g ajnuna u arsien lil min l-anqas jifla i allas, waqt li ssostni wkoll li kul add huwa obbligat jikkontribwixxi lejn il- id komuni skond ma jifla. Huwa dmir tag na li na dmu biex f pajjiωna jkun hawn le islazzjoni jew regolamentazzjoni fil-qasam tal-bioetika. Dan biex il- ajja umana jkollha l- arsien li jist oqqilha. Kul add jistenna li jkun hawn struttura pubblika u le islazzjoni serja u bilançjata fejn jid lu dawn il-kwistjonijiet ta bioetika. Il-Knisja f Malta trid tag mel enfasi biex ting ata aktar dinjità lillpersuni bi problema ta sa a mentali. Din hija kategorija ta nies li huma fost l-aktar imwarrbin fis-soçjetà tag na, u impenn favurhom mill-knisja f Malta jista jag mel differenza kbira afna. Kif matul dawn l-a ar erbg in sena l-knisja g enet biex il-persuni b diωabilità jkollhom aktar dinjità fissoçjetà tag na, il-knisja tixtieq tie u l-istess impenn favur persuni bi problema ta sa a mentali. Meta llum qed isir tant tibdil mg a el fil-kura tas-sa a, irridu nag tu arsa mill- did lejn il-kura pastorali li qed ting ata f dan il-qasam. G andna r-responsabbiltà li nassiguraw il-bωonnijiet pastorali, spiritwali u reli juωi kemm tal-pazjenti kif ukoll ta l-istaff. Je tie li nibdew na sbu g andux ikun hemm kappillani, membri tal-kleru u lajçi b ta ri fit-teolo ija u fil-mediçina, li jiffurmaw parti mit-tim professjonali li jie u sieb il-pazjent u li x-xog ol tag hom jirrifletti: sensittività g ar-realtajiet ta diversi kulturi u twemmin; 20

29 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA rispett g all-g aωliet spiritwali/reli juωi tal-pazjent; g arfien ta l-impatt li j alli l-mard fuq l-individwi u fuq min jie u siebhom; promozzjoni tal-valuri etiçi u attenzjoni g al sitwazzjonijiet etiçi diffiçli. Is-sistema tal-welfare 18 Is-sistema tal-welfare u l-pensjonijiet tag na sa issa kienet tiggarantixxi li kul add, anke min hu dg ajjef, g andu çans jg ix bid-dinjità. Madankollu, hawn afna x juri li din is-sistema ma tistax tibqa kif inhi g al afna Ωmien aktar, g aliex il-bidla fid-demografija Maltija tfisser li ser ikun hawn piωijiet li ma nkunux nistg u nkomplu nerfg uhom. Nafu wkoll li hawn min jabbuωa mis-sistema ta benefiççji, u dan huwa nuqqas serju ta solidarjetà u mhu xejn g ajr serq. Wie ed ma jistax ikun kuntent bil-kwalità tad-diskussjoni nazzjonali li saret sa issa fuq dan il-qasam daqshekk vitali g all- ejjieni tal- ustizzja soçjali f pajjizna. Nittamaw li f din id-diskussjoni l-maltin kollha jaslu biex ifittxu l- id komuni u mhux dak tal-grupp soçjali jew politiku tag hom. A na nemmnu li l-knisja, bit-tradizzjoni ta tag lim soçjali tag ha, g andha kontribut importanti x tag ti f din id-diskussjoni, u huwa d-dmir tag ha twassal il-messa tag ha f qasam daqshekk sensittiv g all- ejjieni ta pajjizna. Il-Knisja ma tixtieqx, u ma tistax, tipproponi xi formola ma ika. Madankollu hija g andha tipproponi numru ta konsiderazzjonijiet u tinsisti li huwa dmir ta kul add li jipparteçipa fl-isforz sabiex is-servizzi baωiçi tal- arsien soçjali jitqieg du fuq baωi sostenibbli. Barra minn hekk je tie li l- arsa tag na ma tkunx frammentata: irridu n arsu lejn il-pensjonijiet, iωda mag hom lejn is-servizzi tas-sa a, 21

30 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA l-edukazzjoni, id-djar, il- arsien tat-tfal. Mhux biωωejjed li n arsu lejn l-interess tal-qasam tag na biss, g ax f kull intervent il-gwida a arija hija l- id komuni, li j ares id-dinjità ta kull bniedem, l-aktar ta dawk dg ajfin. Kul add irid jag ti sehmu lejn l-iωvilupp tal- arsien soçjali. Id-djar 19 L-issue tad-djar g andha rilevanza partikulari hawn Malta, anke min abba ç- çokon tal-pajjiω u d-densità tal-popolazzjoni, ta madwar 1200 persuna g al kull kilometru kwadru. Il-prezzijiet ta l-art u d-djar, li ma jiqfux jitilg u minkejja n-numru ta djar vojta, qeg din jitfg u piω esa erat fuq il-koppji Ωg aωag, li jaffettwa l- ajja tag hom u tal-familja tag hom g al afna snin. Fatturi o ra, pjuttost reçenti, qed i allu wkoll l-effett tag hom fuq dan ilqasam, b an-numru jiωdied ta single parents, kuxjenza akbar li ( ustament) vjolenza domestika m hijiex aççettabbli, persuni b diωabilità li jixtiequ jg ixu, kif hu dritt tag hom, fi djar fil-komunità minflok ma jid lu f xi istituzzjoni. Qed jiωdied ukoll in-numru ta dawk li g andhom bωonn ta kenn temporanju. It-tag lim tal-knisja li Alla alaq kollox g al kul add huwa çar, u g andu jsir aktar mag ruf. Tajjeb li l-knisja tid ol fi djalogu ma min huwa responsabbli g all-formulazzjoni u t-twettiq tal-politika g all-housing, ng idu a na dwar ir-riforma usta u realistika tal-li ijiet tal-kera, g alkemm tag raf li ma jeωistux soluzzjonijiet semplici jew ma içi. Il- arsien ta l-ambjent 20 Domna afna sa ma bdejna nqisu l- arsien ta l-ambjent b ala dmir ewlieni tag na b ala nsara. Imma aktar ma jg addi Ω-Ωmien, aktar nag rfu kemm il- ustizzja ambjentali hija fil-qalba tar-responsabbiltajiet tag na b ala nsara Dwar dan is-su ett, ara wkoll id-dokument tas-sinodu Kultura-Soçjetà-Knisja. 22

31 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA Kull bniedem g andu d-dritt li jgawdi mill- id tad-dinja, u g alhekk huwa d-dmir ta kul add li jara li l-bnedmin kollha, kemm dawk li b alissa qeg din fid-dinja, kif ukoll il- enerazzjonijiet futuri, ikollhom sehem minn dan il- id. A na nemmnu li l- olqien Alla tah lill-bniedem biex jie u siebu u biex juωah g all-glorja tieg u u g all- id ta kul add, u add ma g andu dritt jag mel sara jew ja li riωorsi bl-addoçç, g ax dik hija forma o ra ta egoiωmu. Óafna ja sbu li la n-natura hija b xejn, jistg u jag mlu uωu minnha kif jiftlilhom; madankollu, dan dejjem ji ri minn fuq dahar l-o rajn. F pajjiωna l- arsien ta l-ambjent spiss ji i f konflitt ma l-iωvilupp ekonomiku. Madankollu, l-ebda Ωvilupp li mhux sostenibbli ma huwa Ωvilupp veru, u jispiçça biex ikun ta sara g all-bqija tal- olqien, u fl-a ar mill-a ar g all-bniedem. Li t ares l-ambjent ifisser li tg ix b mod aktar awster, ma ta lix bla bωonn, ma tkunx konsumista, tqis l-interessi ta addiehor u mhux tieg ek biss, li tirrispetta l- olqien kollu, inkluω l-annimali u s-si ar. Dawn kollha huma valuri evan eliçi li jqarrbuna lejn dawk li, g alkemm ma g andhomx l-istess twemmin tag na, qeg din ifittxu l-istess idejali. Il-Knisja trid tag ti xhieda ta dan kollu anke fl-amministrazzjoni ta dak li hu tag ha. Ir-refu jati u l-immigranti 21 Il-preΩenza fostna ta refu jati u immigranti hija fenomenu did, u dan spiss iwassal g al eωempji ta razziωmu f Malta. A na l-maltin gawdejna afna millopportunitajiet ta xog ol f pajjiωi o rajn, u n-numru ta Maltin li jg ixu barra pajjiωna huwa kbir afna. Issa f dawn l-a ar snin bdejna naraw kif il-moviment kbir ta persuni, vittmi ta konflitti u tra edji umanitarji ta Ωmienna, qed jolqot anke lil pajjiωna. Il-miljuni ta refu jati, li numru Ωg ir minnhom jinsabu anke hawn fostna f Malta, huma xhieda li g ad hawn afna nuqqas ta ustizzja f din id-dinja. Nistg u ng idu li a na poplu li jaf juri ospitalità kbira lejn min iωurna. 23

32 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA L-isfida kbira llum hi li nilqg u bl-istess idejn miftu a persuni ta razez u twemmin differenti minn tag na, nies li meta jaslu fuq xtutna x aktarx ikollhom biss il-memorja ta passat ikrah f pajjiz il bog od u l-impossibbiltà ta futur f dik l-art. Dawn jitolbuna mhux biss karità imma fuq kollox solidarjetà u l-opportunità li jipparteçipaw mag na f komunità ta bnedmin fejn id-dinjità u d-drittijiet tag hom huma m arsa. Dawn isibu afna min jg inhom, imma jsibu wkoll min jisfruttahom min abba li huma ta kulur jew ta kultura differenti minn tag na. Il-preΩenza fostna ta dawn il-fqar odda hija sfida biex inpo u fil-prattika dak li ng idu fuq l-g aωla preferenzjali g all-fqar, u nag tu importanza speçjali lejn il- idma biex naffrontaw l-istrutturi tad-dnub li jo olqu tant in ustizzji u faqar kemm fissoçjetà tag na kif ukoll fuq livell internazzjonali. Ir-razziΩmu huwa struttura ta dnub li jikkontradixxi l- olqien tag na lkoll indaqs fix-xbieha tal-óallieq. Minflok ma napprezzaw popli o ra u d-diversità kulturali, xi drabi nintrabtu mal-mod tag na ta kif nesprimu l-umanità, u niddisprezzaw lill-barranin fostna u l-espressjonijiet ta kulturi o ra. Xi drabi dan iwassal g al abbuω verbali, pressjoni psikolo ika u, tra ikament, kaωijiet ukoll ta theddid u vjolenza fiωika. Dan nirb uh biss b edukazzjoni minn kmieni u integrali fil-valuri ta l-im abba, tat-tolleranza, tal-pluraliωmu, u l-apprezzament ta reli jonijiet u kulturi o ra. L-insara g andhom rwol kbir meta jag tu eωempju ta djalogu u joffru persuni u istituzzjonijiet biex jg inu fl-integrazzjoni tal-barranin u r-refu jati fostna. L-impenn g at-tielet Dinja 22 L-impenn g at-tielet Dinja huwa wkoll aspett importanti fil- idma g all- ustizzja. A na l-maltin minn dejjem konna qrib afna tal-popli fqar, u dan jixhduh il-mijiet ta missjunarji Maltin li jinsabu mxerrdin mad-dinja kollha, l-aktar fil-pajjiωi l-aktar fqar ta l-afrika, l-asja u l-amerika Latina. Il- eneroωità tag na g all-missjonijiet hija wa da mill-isba aspetti tal- ajja 24

33 OQSMA LI JEÓTIEÌU ATTENZJONI FIL-QASAM TAL-ÌUSTIZZJA tag na nisranija, imma tajjeb li ma din il-qalb tajba jiωdied ukoll g arfien a jar tal-kawωi li jwasslu g al dinja dejjem aktar in usta, fejn il-pajjiωi sinjuri qed isiru aktar sinjuri u dawk fqar ikomplu jiftaqru. Ma nistg ux ning alqu biss f pajjiωna u fil-problemi tag na u ninsew il-ma oranza tal-bnedmin li g andhom l-istess dinjità tag na imma li jonqsuhom l-aktar affarijiet baωiçi g all- ajja: l-ikel u l-ilma, id-dar, ixxog ol u l-paçi. Dan l-g arfien irid ikun parti mill-edukazzjoni nisranija li ting ata, kemm fil-katekeωi tat-tfal, fl-iskejjel kollha, speçjalment dawk tal- Knisja, kif ukoll fl-edukazzjoni u l-formazzjoni nisranija ta l-adulti. Kuxjenza dinjija hija sinjal ta ajja tabil aqq nisranija li ma tkunx mag luqa fiha nnifisha. Tajjeb li pajjiωna wkoll jikkontribwixxi g all-iωvilupp ta pajjizi aktar fil-bωonn minna, u li jsemma le nu f fora internazzjonali g al dan il-g an. 25

34 Kap V ID-DJAKONIJA

35 ID-DJAKONIJA Ìie mhux biex ikun moqdi imma biex jaqdi 23 Il- idma tal-knisja g all- ustizzja g andha tkun dejjem imsie ba b atti ta qadi konkret lil min hu fil-bωonn. Dawn is-servizzi g andhom il-baωi tag hom fil-fidi f Dak li ie mhux biex ikun moqdi imma biex jaqdi u jag ti ajtu b fidwa g all-kotra (Mk 10,45). G al Ìesù ma kien hemm l-ebda firda bejn ajtu u tag limu: g alih, il-fejqan u l-g ajnuna huma parti integrali mit-t abbir tal-bxara t-tajba, ta l-evan elizzazzjoni (Mt 11,1-6; Lq 9,1-2,6). Id-djakonija hija evan elizzazzjoni mmirata li til aq lil kul add u mhux biss lin-nies qrib tag na. Kull nisrani hu msejja biex jixbah aktar lil Kristu, kif ukoll biex f kull in jara lil Kristu f kull persuna fil-bωonn. Min abba li s- servizz li tag ti l-knisja huwa l-wiri ta wiçç Kristu l-feddej, dan jitfa responsabbiltà fuq l-g aωla u l-kwalità tas-servizzi li nag tu. Id-djakonija fil-parroçça 24 Dan is-sinodu jqis li l-parroçça g andha tikkonsidra d-djakonija b ala parti çentrali tal- idma tag ha. Madankollu jidher li l-kelma djakonija ma tinftihemx mill-biçça l-kbira tan-nies, u dan ikompli jdg ajjef l-importanza ta dan l-aspett tal- ajja tal-parroçça. 31 G andhom ji u identifikati l-prijoritajiet soçjali tal- idma ta kull parroçça mhux kull parroçça neçessarjament g andha l-istess problemi 31 Sar st arri permezz ta kwestjonarju, li ntbag at lis-67 parroçça, bl-iskop ewlieni li ji i stabbilit jekk ilparroççi g andhomx Kummissjoni Djakonija u, jekk g andhom, kif inhi organizzata. Saru wkoll domandi fuq jekk il-kummissjoni g andhiex prijoritajiet fuq xi aspett partikulari g all-parroçça, kif ukoll jekk tag tix formazzjoni u edukazzjoni xierqa lil kull min jag ti servizz fil-komunità parrokkjali. Ir-riΩultat ta dan ilkwestjonarju juri li hemm bωonn ta sforz serju ta ti did f dan il-qasam: ir-rispons ta l-ist arri kien biss ta 42%, g aliex minn 67 parroçça li rçevew il-kwestjonarju irrispondew biss 28 u, minn dawn, il-parroççi b Kummissjoni Djakonija li qed ta dem tajjeb huma tassew ftit. L-analiΩi tat-twe ibiet turi, fost wejje o ra, li l- idma hija prinçipalment indirizzata lejn l-anzjani, persuni b diωabilità, morda u romol. Jidher ukoll li f certi kaωi, id-djakonija qed titqies biss b ala grupp Ωg ir ta nies li jag tu servizz assistenzjali lil ftit kategoriji ta persuni li je tie u xi forma ta g ajnuna. 27

36 ID-DJAKONIJA soçjali jew grupp ta parroççi irien, kif ukoll il-bωonnijiet ta formazzjoni u edukazzjoni professjonali tal-membri tad-djakonija. Hemm bωonn li ti i indirizzata b mod serju l-problema ta l-aççessibbiltà u l-inkluωjoni fil- ajja tal-parroçça, 32 u li jkun hemm aktar koordinament ma istituzzjonijiet u organizzazzjonijiet çentrali. Ma nistg ux ma nistaqsux g aliex spiss ma hemmx kuntatt bejn il-parroçça u inizjattivi o ra f dan il-qasam, b al djar tat-tfal jew ta l-anzjani, li jkunu jinsabu fil-parroçça stess. Dan l-impenn g andu jwassal biex ikun hemm verament azzjoni konkreta, biex ikun hemm inqas duplikazzjoni ta riωorsi umani u ekonomiçi u biex b hekk il- idma tad-djakonija tkun aktar effiçjenti, effettiva u stabbli. Minn azzjoni ta assistenzjaliωmu ng addu g al servizz nisrani li jag ti kontribut veru g at-ti did tal-parroçça. Sinjal çar ta dan ikun meta tin oloq rabta aktar s i a bejn is-servizz li jkun qed jing ata u l-litur ija parrokkjali. Huwa importanti li nifhmu li l- qadi kollu li jid ol ghalih in-nisrani huwa intrinsikament marbut ma dak li huwa jiççelebra flimkien mal-komunità fil-litur ija. Il-laqg a tag na mal- Ìisem ta Kristu fuq l-altar tkompli fil-qadi ta Kristu fil- isem ta dawk kollha li je tie u l-g ajnuna tieg u. Is-servizzi tal-knisja 25 Is-servizzi tal-knisja huma afna u diversi: djar tat-tfal, djar ta l-anzjani, servizzi g all-persuni bi problema tad-droga, djar g all-persuni b diωabilità, u o rajn. U ud minn dawn is-servizzi tipprovdihom il-knisja wa edha, waqt li o rajn qed jing ataw fi s ubija ma a enziji o rajn, pubbliçi jew privati. Ir-reli juωi joffru w ud minn dawn is-servizzi waqt li g aqdiet jew organizzazzjonijiet tal-lajçi joffru o rajn. 32 Hawnhekk m g andniex inqisu l-aççessibbiltà u l-inkluωjoni fiωika biss izda wkoll l-inkluωjoni fil- ajja talfidi u dik litur ika. Is-Seminarju, f kollaborazzjoni mad-djar ta formazzjoni ta l-ordnijiet reli juωi maskili, g andu joffri kors fis-sign Language lil dawk li qeg din i ejju ru hom g as-saçerdozju. 28

37 ID-DJAKONIJA G andha ssir riflessjoni dwar il-kwalitajiet li g andhom jimmarkaw il- idma tal-knisja f dan il-qasam, l-aktar fuq dak li jiddistingwi lisservizzi mog tija mill-knisja minn dawk mog tija minn a enziji o rajn, pubbliçi jew privati. Ûgur li ma tistax ting ata twe iba diretta li tg odd g al kull servizz, imma fil-qadi dejjem g andhom jit arsu dawn l-aspetti: Iç-çentralità tal-bniedem. Is-servizzi tal-knisja g andhom jil qu lill-bniedem s i u jirrispettaw id-dinjità tieg u; wara kollox Kristu jag mel lill-bniedem aktar bniedem. 33 Il-bniedem, u kull bniedem, huwa importanti g ax huwa bniedem u mhux g ax g andu xi a a jew jista jag ti xi a a. G alina huwa sinifikattiv li afna misservizzi tal-knisja f Malta huma indirizzati lejn dawk li ma tantx jistg u jag tu lura (tfal, xju u persuni b diωabilità). Eççellenza fis-servizz. Din g andha tkun kwalità f kull servizz mog ti mill-knisja. Dan g andu jinkludi opportunitajiet ta Ωvilupp professjonali g all-istaff kif ukoll strutturi amministrattivi adegwati. Servizz mog ti b im abba nisranija u dedikazzjoni. G aωla dwar is-servizzi 26 F dan ir-rigward, dan is-sinodu jqis li g andha tittie ed azzjoni kemm jista jkun malajr biex isir u jigi konkluω audit u valutazzjoni ta l-istrutturi u s- servizzi ta djakonija tal-knisja ewwa Malta. Dan g andu jkun eωerçizzju li jsir kull tant Ωmien. Fid-dawl tal-konkluωjonijiet ta dan l-istudju, tittie ed deçiωjoni jekk irridux inkomplu jew le nag tu prijorità lis-servizzi kollha, jekk jonqsux xi servizzi eωistenti, jew ting atax enfasi lil oqsma o ra. Óafna mis-servizzi tal-knisja bdew f kuntest differenti: f socjetà fejn ftit li xejn kien hemm servizzi o ra, realtajiet soçjali u demografiçi li nbidlu g al kollox, u fatturi 33 Gaudium et Spes,

38 ID-DJAKONIJA o ra. Iç-çirkustanzi (speçjalizzazzjonijiet, nuqqas ta vokazzjonijiet, finanzi, Ωviluppi o ra fil-psikolo ija u l-qasam soçjali, fostering, u o rajn) qed i ibuna f poωizzjoni li jekk mhux ser nie du l-inizjattiva u nag mlu eωercizzju b al dan, ser nispiççaw bid-deçiωjonijiet jittie du fi kriωi u ddettati minnha. Id-dmir li nag mlu dan ej ukoll mill-fatt li s-soçjetà qed tinbidel u mag ha qed jinbidlu l- ti ijiet: ng idu a na, sa ftit snin ilu l-bread fund u l-meat fund tad-djar tat-tfal kienu jag mlu sens, filwaqt li llum a jar nitkellmu fuq ti ijiet o ra. Id-deçiΩjoni trid tikkunsidra: Min g andu bωonn servizz? (e.g. illum ftit hawn tfal iltiema jew tfal b familji kbar) X servizz hemm bωonn? G adu Ωmien djar kbar? Jista jonqos in-numru tat-tfal fid-djar tal-knisja? Ikun a jar g at-tfal li jg ixu ma familja milli f istitut? X riωorsi g andha l-knisja? Kif tista tuωahom l-a jar? X qed isir minn addie or? Ma rridux nikkompetu, jekk xejn g ax ir-riωorsi f pajjizna huma limitati. Anzi, il-knisja tie u pjaçir blinizjattivi ta addie or. 34 S ubija 27 Il-Knisja f Malta trid issa a is-s ubija f dan il-qasam; hija konvinta li trid tag ti servizz lill-persuna u mhux issib persuni g as-servizzi tag ha. L-ewwelnett s ubija fil-knisja. Huwa minnu li s ubija ma tfissirx çentralizzazzjoni jew kontroll, imma jkollna nistqarru li n- nuqqas ta kollaborazzjoni li teωisti huwa inaççettabbli. S ubija vera twassal g al servizz a jar, billi naqsmu bejnietna r-riωorsi (umani, finanzjarji, u o rajn), u nevitaw duplikazzjoni. Barra minn hekk, isservizzi g andhom ikunu integrati a jar fil- ajja tal-parroçça. 34 Apostolicam Actuositatem, 8. 30