ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΕΝΙΑΙΟΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ (ΕΠΑΣ) Φαμίσης Κωνσταντίνος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΕΠΑΣ, με βάση τις γνώσεις που προέρχονται από την αθλητική επιστήμη και τις εμπειρίες των προπονητών, προσδιορίζει τους στόχους της προπόνησης και υποδεικνύει το δρόμο για την επίτευξη τους. Περιέχει αρκετά στοιχεία της προπονητικής διαδικασίας σε κωδικοποιημένη μορφή, τα οποία όμως δεν πρέπει και δεν είναι εφικτό να χρησιμοποιούνται με τη μορφή της «συνταγής».
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προπονητές στηρίζονται στα στοιχεία αυτά και τα εφαρμόζουν λαμβάνοντας υπόψη τα ατομικά χαρακτηριστικά των παικτών που γυμνάζουν, όπως είναι η προπονητική και η βιολογική ηλικία, οι ατομικές ιδιαιτερότητες (δεκτικότητα επιβάρυνσης, ορυθμός βελτίωσης της (απόδοσης κ.ά). τιςσυνθήκεςπροπόνησης, καθώς και τις κοινωνικές υποχρεώσεις τους.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βασικός σκοπός του ΕΠΑΣ είναι η συστηματική και ορθολογικά προγραμματισμένη αθλητική ανάπτυξη των ταλαντούχων παικτών, ώστε η βέλτιστη αγωνιστική τους απόδοση να φτάσει στο υψηλότερο δυνατό σημείο κατά την ευνοϊκότερη περίοδο της ηλικίας καιναδιατηρηθείσευψηλάεπίπεδαγιαόσοτο δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΕΠΑΣ στηρίζεται στον προπονητικό και αγωνιστικό σχεδιασμό της ομοσπονδίας, οοποίος επίσης πρέπει να βασίζεται στον αντίστοιχο εθνικό σχεδιασμό. Έναςτέτοιοςεθνικόςαθλητικόςσχεδιασμόςδεν υφίσταται σε ολοκληρωμένη και θεσμοθετημένη μορφή.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΕΠΑΣ, εκτός από τα βασικά περιεχόμενα (απαντήσεις στα μεθοδολογικά ερωτήματα: ΠΩΣ, ΤΙ, ΠΟΤΕ, ΓΙΑΤΙ), αναφέρεται στο μακροχρόνιο και τον ετήσιο προγραμματισμό, στα κριτήρια επιλογής και αξιολόγησης των ταλαντούχων παικτών και σε συστήματα κωδικοποίησης και καταγραφής των προπονητικών-αγωνιστικών επιβαρύνσεων.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΠΩΣ ΤΙ ΠΟΤΕ ΓΙΑΤΙ ΣΤΟΧΟΣ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ Μέθοδος προπόνησης-εξάσκησης Μορφές οργάνωσης προπόνησης (διάταξη-οργάνωση ασκήσεων, οργάνων, χώρου κ.α.) Περιεχόμενα-ασκήσεις προπόνησης Μέσα προπόνησης (χώρος, όργανα κ.α.) Προγραμματισμός προπονητικών περιεχομένων Μακροχρόνιος, ετήσιος, εξαμηνιαίος, μεσόκυκλος (2-6 ΜΙΚ), μικρόκυκλος (ΜΙΚ = 1 εβδομάδα) προπονητική μονάδα (ΠΜ = 1 προπόνηση) Αιτιολόγηση των παραπάνω επιλογών με βάση: θεωρητικά, ερευνητικά, εμπειρικά δεδομένα
ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ Μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στους ειδικούς στόχους και πιο συγκεκριμένα στην τεχνική, την τακτική και τη φυσική κατάσταση. Στις ηλικίες άνω των 16 ετών χρειάζεται πιο αναλυτικός καθορισμός για κάθε περίοδο του ετήσιου κύκλου προπόνησης (μακρόκυκλοι, μεσόκυκλοι, μικρόκυκλοι).
ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ Βασική παράμετρος καθορισμού των στόχων είναι η δημιουργία μοντέλων δομής των παραγόντων της αθλητικής απόδοσης στο ποδόσφαιρο, με εξειδίκευση των μοντέλων αυτών στα στάδια της αναπτυξιακής φάσης.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ, ΜΕΣΑ, ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ (ΠΩΣ, ΤΙ) Οι στόχοι, υλοποιούνται με τον καθορισμό των μέσων, των περιεχομένων και των μεθόδων της προπόνησης. Για τον προσδιορισμό και την επιλογή τους λαμβάνονται υπόψη: Η ηλικία έναρξης της συστηματικής προπόνησης Η προπονητική - χρονολογική ηλικία των παικτών
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ, ΜΕΣΑ, ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ (ΠΩΣ, ΤΙ) Οι ατομικές ιδιαιτερότητες του παίκτη (κυρία μετά το 15ο - 16ο έτος), όπως είναι η δεκτικότητα επιβάρυνσης, ορυθμός βελτίωσης της απόδοσης στην τεχνική και τακτική, η διάθεση και προθυμία για προπόνηση, σωματομετρικά χαρακτηριστικά κ.ά. Οι κοινωνικές του υποχρεώσεις (π.χ. σχολείο, φροντιστήριο) Οι συνθήκες διεξαγωγής της προπόνησης (υλικοτεχνική υποδομή, κλιματολογικές συνθήκες κ.ά).
ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ & ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Φάσεις ανάπτυξης Πρώτη σχολική περίοδος (7 έως 10 ετών) Δεύτερη σχολική περίοδος (10 έως 12/13 ετών) Πρώτη φάση εφηβείας (προεφηβική ηλικία 12/13 έως 14/15 ετών) Δεύτερη φάση εφηβείας (ηλικία 14/15 έως 16/17 ετών) Εφηβική φάση (ηλικία 16/17 έως 18/19 ετών) Στάδια Εισαγωγικό Βασικό Ειδικό Τελειοποίησης Προπονητικοί Στόχοι Πολυπλευρικότητα Πολύπλευρη ψυχοκινητική εξάσκηση & προετοιμασία των βασικότερων στοιχείων ποδοσφαίρου Αρχή της εξειδίκευσης Ειδική προπόνηση για εκμάθηση, βελτίωση και σταθεροποίηση των τεχνικών επιδεξιοτήτων, προοδευτική βελτίωση των βασικών στοιχείων της τακτικής και φυσικής κατάστασης Εξειδίκευση σε βάθος Ειδική προπόνηση για επέκταση, εμβάθυνση και σταθεροποίηση των στοιχείων των προηγούμενων τμημάτων με προσανατολισμό στην υψηλή απόδοση
ΣΤΟΧΟΙ ΦΚ ΓΙΑ ΑΝΤΟΧΗ, ΔΥΝΑΜΗ & ΤΑΧΥΤΗΤΑ (ΗΛΙΚΙΕΣ 11-16 16 ΕΤΩΝ) Κινητικές ικανότητες Αντοχή Ηλικία 11-12 12 13-14 14 15-16 16 α. Βασική αντοχή (αερόβια) β. Ειδική αντοχή (αναερόβια-αερόβια) - Αντοχή στη δύναμη α. Με το βάρος του σώματος β. Με βοηθητικά όργανα - = πολύ μεγάλη = μεγάλη = μικρή -= καθόλου
Κινητικές ικανότητες Ταχυδύναμη Ηλικία 11-12 12 13-14 14 15-16 16 α. Γενικέςασκήσειςμεήχωρίςόργανα β. Ειδικές ασκήσεις με ή χωρίς μπάλα Μέγιστη δύναμη α. Ενδομυϊκή συναρμογή Ταχύτητα α. Αντίδρασης φάση επιτάχυνσης β. Μέγιστη (δρομική) γ. Μεμονωμένης κίνησης (άκυκλη) = πολύ μεγάλη = μεγάλη = μικρή -= καθόλου
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗΣ (ΠΟΤΕ) Αφορά στην τοποθέτηση των στοιχείων που περιέχουν οι δύο προηγούμενοι θεματολογικοί άξονες σε: Μακροχρόνια Ετήσια βάση
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜ/ΣΜΟΣ Η φάση ανάπτυξης των παραγόντων που καθορίζουν την αθλητική απόδοση διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα. Παράλληλα, είναι δεδομένο ότι η φάση ανάπτυξης της αθλητικής απόδοσης ξεκινά κατά τη διάρκεια της παιδικής και ολοκληρώνεται με το τέλος της εφηβικής ηλικίας.
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜ/ΣΜΟΣ Στις ηλικίες αυτές, όμως, το άτομο αντιμετωπίζει, λόγω των διαδικασιών ωρίμανσης, έντονες και διαδοχικές ψυχοσωματικές μεταβολές, οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη για την αποδοτικότερη δόμηση των παραγόντων επίδοσης και την αποφυγή των δυσάρεστων συνεπειών στην ψυχοσωματική ανάπτυξη των αθλητών.
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜ/ΣΜΟΣ Το μεγάλο χρονικό διάστημα που απαιτείται για την ανάπτυξη τελειοποίηση της αθλητικής απόδοσης σε συνδυασμό με τη συνθετότητα τόσο των παραγόντων επίδοσης όσο και των διαδικασιών ωρίμανσης, καθιστά αναγκαίο ένα μακροχρόνιο προγραμματισμό της προπονητικής διαδικασίας, σκοπούς του οποίου είναι:
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜ/ΣΜΟΣ Η καλύτερη δυνατή ανάπτυξη της αθλητικής απόδοσης. Η μεγιστοποίησή της στην ευνοϊκότερη περίοδο της ηλικίας. Η σταθεροποίησή της σε υψηλά επίπεδα απόδοσης για όσοτοδυνατόνμεγαλύτεροχρονικόδιάστημα. Η ανάπτυξη γενικότερα της προσωπικότητας του αθλητή.
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜ/ΣΜΟΣ Για να υλοποιηθούν οι παραπάνω στόχοι απαιτείται μακροχρόνια και συστηματική προπόνηση, ηοποία διακρίνεται από τη διαδοχικότητα και σταθερή ακολουθία των επιμέρους στόχων. Η σειρά που ακολουθείται κατά την υλοποίηση των στόχων αυτών στηρίζεται σε νομοτέλειες μάθησης και ανάπτυξης της επίδοσης.
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜ/ΣΜΟΣ Μεγαλύτερη εφαρμογή βρίσκει η νομοτέλεια που απαιτεί τη μετάβαση από τον γενικό στον ειδικό στόχο και κατόπιν στην τελειοποίηση. Ηεκμάθηση, για παράδειγμα, της τεχνικής ενός αγωνίσματος διακρίνεται σε 3 επιμέρους φάσεις, η σειρά των οποίων είναι προκαθορισμένη και μη αναστρέψιμη: α) βασικό στάδιο εκμάθησης, β) ειδικό στάδιο εκμάθησης, γ) τελειοποίηση-αυτοματοποίηση της τεχνικής.
ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΕ ΠΜ, ΜΙΚ, ΑΓΩΝΕΣ, ΩΡΕΣ Γνωρίσματα Ηλικία 11-12 12 13-14 14 15-16 16 Αριθμός ΠΜ / έτος 120-150 160-200 200-250 Αριθμός ΠΜ / εβδομάδα 3-4 4-5 5-6 Διάρκεια ΠΜ Αριθμός ΜΙΚ / έτος 35-40 Αριθμός αγώνων / έτος 15-20 Ώρες προπόνησης ΜΚ 3-5 Ώρες προπόνησης / έτος 120-220 Ώρες θεωρητικών προπονήσεων 60-90 80-100 90-120 40-45 42-46 20-25 25-35 5-7 7-10 200-280 280-400 15-20 20-25 25-30
ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜ/ΣΜΟΣ Τα στάδια της αναπτυξιακής φάσης είναι: α) εισαγωγικό, β) βασικό, γ) ειδικό, δ) μεταβατικό ή τελειοποίησης, και ε) ένα μέρος του προτελευταίου σταδίου, στο οποίο εμφανίζεται η πρώτη υψηλή απόδοση του ποδοσφαιριστή. Ένα ζήτημα που προκύπτει είναι η χρονική διάρκεια των φάσεων και των επιμέρους σταδίων και η ηλικία έναρξης τηςμακροχρόνιαςπροπονητικήςδιαδικασίας. Υπάρχουν διάφορες απόψεις για το θέμα αυτό.
ΦΑΣΕΙΣ & ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΧΟΝΗΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ Μεγιστοποίηση ή Πρωταθλητισμός ΦΑΣΗ ΥΨΗΛΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΦΑΣΗ Πρώτων υψηλών επιδόσεων Μεταβατικό ή Τελειοποίησης Ειδικό Βασικό Εισαγωγικό
ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Σε αυτόν παρουσιάζονται τα μοντέλα δόμησης: Της προπόνησης ετήσιας βάσης (μακρόκυκλοι) Των περιόδων του μακρόκυκλου (περίοδος προετοιμασίας, αγωνιστική περίοδος) Των μικρόκυκλων Των προπονητικών μονάδων για κάθε έτος της αναπτυξιακής φάσης χωριστά.
ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΩΝ Η αξιολόγηση των προπονητικών, αγωνιστικών επιβαρύνσεων, στοσύνολοτους, επιτρέπει στον προπονητή να σχεδιάζει, να καθοδηγεί και να ρυθμίζει την προπονητική διαδικασία. Αυτό είναι εφικτό μόνον όταν καταγράφονται οι προπονητικές και αγωνιστικές επιβαρύνσεις. Όσο πιο αναλυτική είναι η καταγραφή τόσο καλύτερα γίνεται η αξιολόγηση. ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΩΝ
ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΩΝ Για το σκοπό αυτό απαιτείται κωδικοποίηση των προπονητικών και αγωνιστικών παραμέτρων με τη μορφή δεικτών. ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΩΝ Ο ενιαίος τρόπος καταγραφής που διασφαλίζεται με την ύπαρξη κοινών προπονητικών δεικτών, οι οποίοι αποτελούν αναπόσπαστο περιεχόμενο ενός ενιαίου προπονητικού - αγωνιστικού σχεδιασμού.
ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΩΝ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΩΝ Οι βασικοί άξονες που πρέπει να περιλαμβάνει ένα εθνικό αθλητικό σύστημα είναι: 1. Η οργάνωση της προπονητικής διαδικασίας 2. Το προπονητικό δυναμικό 3. Η επιστημονική υποστήριξη 4. Η οργάνωση διαχείριση προγραμματισμός (πολιτική του αθλητισμού)
ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΩΝ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΩΝ 5. Η προσφερόμενη υλικοτεχνική υποδομή 6. Η κοινωνική μέριμνα Από τους 6 άξονες θα αναλυθεί μόνο η οργάνωση της προπονητικής διαδικασίας, δεδομένου ότι οι παράμετροι που περιέχει είναι αυτές που διαμορφώνουν άμεσα την αθλητική απόδοση.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Είναι ανάγκη να υπάρχουν κατευθυντήριες μεθοδικές και εκπαιδευτικές αρχές και να διαμορφώνονται μεταξύ τους σε σχέση με τις διάφορες ηλικίες. Έτσι, όλοι οι προπονητές κινούνται πάνω στον ίδιο εκπαιδευτικό άξονα, αν και υπάρχουν πολλές δυνατότητες στον καθένα να περάσει τα προσωπικά του στοιχεία και να εκφράσει τη δημιουργικότητά του.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Για τις ηλικίες 8-12 ετών υπάρχει ήδη ένα ολοκληρωμένο προπονητικό πλάνο. Στις ηλικίες 13-15 έχει αλλάξει σε βασικά του στοιχεία, ενώ Για τις ηλικίες 16-20 χρονών βρίσκεται υπό προγραμματισμό.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΟΝΗΣΕΩΝ Ανκαιοιπροπονήσειςείναιδομημένεςμεβασικές ομοιότητες, εντούτοις καμία δεν είναι ακριβώς ίδια με την άλλη. Αναλύουμεσεγενικέςγραμμές, τις αρχές που πρέπει να ακολουθεί ο προπονητής, στη δημιουργία αξιόλογων προπονητικών μονάδων.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΟΝΗΣΕΩΝ 1. Εξηγήστε στους μαθητές τι θα κάνουν στη σημερινή προπόνηση. Αναλύστε για λίγο την προηγούμενη προπόνηση ή το τελευταίο παιχνίδι. 2. Κάντε σωστή ολοκληρωμένη προθέρμανση (γενική και ειδική). 3. Η διδασκαλία της νέας τεχνικής να γίνεται στην αρχή. Ο καλύτερος χρόνος μάθησης είναι, όταν οι παίκτες είναι ξεκούραστοι.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΟΝΗΣΕΩΝ 4. Ειδικές ασκήσεις πρακτικής εξάσκησης της ίδιας τεχνικής, είναι το επόμενο στάδιο της προπόνησης. 5. Μετά ασκήσεις με μικρή πίεση. 6. Η ανακεφαλαίωση, το τι έχει διδαχθεί ενισχύει την ικανότητα μάθησης. 7. Κάθε προπόνηση πρέπει να περιέχει ομαδικές δραστηριότητες. Η επιθετική και η αμυντική τακτική εξασκείται από όλη την ομάδα, μετά την ατομική τεχνική.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΟΝΗΣΕΩΝ 8. Όλες οι προπονήσεις να περιέχουν εκπαιδευτικά ποδοσφαιρικά παιχνίδια. Τα διάφορα παιχνίδια στα εκπαιδευτικά τετράγωνα ή στο μισό γήπεδο δίνουν χαρά στα παιδιά. Να υπάρχουν σε κάθε προπόνηση, αλλά προς το τέλος. Πολλά παιδιά έρχονται στις προπονήσεις μόνο για τα εκπαιδευτικά διπλά. Εάν το παιχνίδι είναι στην αρχή της προπονητικής διδασκαλίας, τότε οι νεαροί αθλητές δεν θα έχουν ενδιαφέρον για το υπόλοιπο πρόγραμμα. 9. Αποθεραπεία στο τέλος της προπόνησης.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η ύπαρξη και η εφαρμογή ενός σύγχρονου ΕΠΑΣ θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του ποδοσφαίρου στην παιδική και εφηβική ηλικία. Ο ΕΠΑΣ είναι μία πρώτη προσπάθεια, που θα χρειαστεί αρκετές βελτίωσεις μέχρι να πάρει την τελική του μορφή. Προϋπόθεση, βέβαια, είναι η εφαρμογή του στην πράξη.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ Στην κατεύθυνση αυτή καθοριστικό ρόλο θα παίξει η υιοθέτησή του από την ομοσπονδία και τις τοπικές ενώσεις και, κυρίως, η συμμετοχή και συνεργασία των προπονητών που θα εφαρμόσουν τα ενιαία προπονητικά προγράμματα του ποδοσφαίρου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δραμπής, Κ., Κέλλης, Σ., Λιάπης, Δ., Μούγιος, Β., Σάλτας, Π., Τερζίδης, Ι. (1996). Το ποδόσφαιρο στην παιδική και εφηβική ηλικία, (σσ.9-24), Θεσ/νίκη: Σάλτο. Παπανικολάου, Ζ. (1999). Σημειώσεις: Ποδόσφαιρο και αθλητικές επιστήμες, (σσ.90-91), Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.