ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ Χρήστος Θ. Θανασάς Ορθοπαιδικός Χειρουργός, MSc, EBOT www.orthosurgeon.gr Εισαγωγή-Φυσικές απαιτήσεις Οι ποδοσφαιριστές υψηλού επιπέδου καλούνται να διανύσουν 10km κατά μέσο όρο σε έναν ενενηντάλεπτο αγώνα. Πρέπει να σπριντάρουν κάθε 70 με 90 sec για 2 με 4 sec. Απαιτείται να εκτελέσουν περί τις 1000 μικρής διάρκειας δραστηριότητες όπως σπριντ, άλματα, κεφαλιές, πάσες, σουτ, επαφές με τον αντίπαλο, διεκδίκηση μπάλας, αλλαγές κατέυθυνσης, τάκλιν. Αν και η παραγωγή ενέργειας είναι κατά κύριο λόγο αερόβια, μια σειρά αναερόβιων ενεργειών μπορεί να κρίνουν την έκβαση ενός αγώνα. H δαπανώμενη ενέργεια είναι γύρω στις 1500 θερμίδες για ένα αθλητή 75kg 1 Α: Μηχανισμοί παράγωγης ενεργείας 1. Καρδιακή συχνότητα Η μέση καρδιακή συχνότητα κατά τη διάρκεια του ενενηνταλέπτου εξαρτάται από τη φύση του αγώνα. Σε φιλικούς αγώνες έχει μετρηθεί 157-167 σφ/λεπτό 2 ενώ σε επίσημους αγώνες αναφέρεται υψηλότερη, 159-176 σφ/λεπτό 3, χωρίς διαφορές ανάμεσα σε γυναίκες και άντρες για αθλητές υψηλού επιπέδου. Για αθλητές εφηβικής ηλικίας πρώιμης ή όψιμης ο μ.ο είναι 175 σφ/λεπτό 3. Καλύτερα όμως διατυπώνεται η καρδιακή συχνότητα ως ποσοστό της μέγιστης. Έτσι διατυπωμένη αντιστοιχεί σε 82,2% ως 87,1% της μέγιστης καρδιακής συχνότητας (HRmax) 3 4 για τους επίσημους αγώνες των εφήβων και ως 89% - 93% για αγώνες ενηλίκων. Σπάνια η καρδιακή συχνότητα πέφτει κάτω από 65% της ΗRmax. Είναι πιθανό να υπάρχουν διαφορές
ανάλογα με τη θέση του αθλητή και ο Bangsbo 5 αναφέρει μ.ο κατά διάρκεια προετοιμασίας τριών elite αθλητών 71,6% HRmax για αμυντικό και επιθετικό ποδοσφαιριστή και 77,5% HRmax για ποδοσφαιριστή της μεσαίας γραμμής. 2. Πρόσληψη Οξυγόνου H μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (VO 2max ) είναι διαφορετική αναλόγως της θέσης του παίκτη. Για τους τερματοφύλακες έχει βρεθεί 51-56 ml/kg/min 6, 52-56 ml/kg/min για κεντρικούς αμυντικούς ενώ πλάγιοι αμυντικοί, κεντρώοι και επιθετικοί 60-62 ml/kg/min 6,. Οι έφηβοι παρουσιάζουν χαμηλότερο VO 2max από τους ενήλικες (< 60ml/kg/min) 7, η οποία επιδέχεται βελτίωσης με προπόνηση και έφθασε το 64,3 ml/kg/min σε μία αναφορά 4. Σε άλλες δημοσιεύσεις η VO2max αναφέρεται παρόμοια ή μεγαλύτερη απ αυτή των τους ενήλικων 8. Για τις γυναίκες η πρόσληψη οξυγόνου παρουσιάζεται μικρότερη από τους άνδρες, 45-52 ml/kg/min 9. 3. Γαλακτικό οξύ Η παραγωγή γαλακτικού οξέως διαφέρει σημαντικά μεταξύ 1 ου και 2 ου ημιχρόνου όπως επίσης και αναλόγως του επιπέδου των αθλητών. Σε αθλητές υψηλού επιπέδου είναι 7 mmol/l κατά μ.ο στο τέλος του 1 ου ημιχρόνου 5 (μπορεί να φθάσει και 14.3 mmol/l 10 ) και 3 mmol στο τέλος του 2 ου. Οι αντίστοιχες τιμές για χαμηλότερων κατηγοριών ομάδες είναι 4,5 mmol/l και 1.7 mmol/l αντιστοίχως 5 ( τιμές συγκέντρωσης στο αίμα). 4. Αερόβια ικανότητα Το άθλημα απαιτεί ένταση 75% της VO 2max 5. Αναερόβια ικανότητα 6. Μυϊκή Δύναμη Για άνδρα αθλητή υψηλού επιπέδου με 75 Kg σωματικού βάρους αναμένεται να σηκώνει 170 Kg σε half-squats 11 και ως 100kg πιέσεων πάγκου 12. Το ύψος του άλματος ποδοσφαιριστή υψηλού επιπέδου είναι 40-60 cm 13, με τους τερματοφύλακες να επιδεικνύουν τα υψηλότερα σκορ και τους μέσους τα χαμηλότερα 12. Η δύναμη του τετρακεφάλου σε ισοκινητικό δυναμόμετρο εκφρασμένη ως ροπή σε γωνιακή ταχύτητα 2.09 rad/sec (περίπου 115 0 /sec) έχει βρεθεί 220-240 N/m στην Μεγ.Βρετανία 14 και 180-200 N/m στην Ιαπωνία. Αν και η μέτρηση αυτή δεν έχει ίσως πρακτική σημασία μια και η φυσιολογικά ασκούμενη δύναμη στη διάρκεια του παιχνιδιού δεν είναι
ισοκινητική και ξεπερνά σε ταχύτητα την δυνατότητα μέτρησης του ισοκινητικού δυναμόμετρου. 7. Ταχύτητα Η μέση ταχύτητα στην υποδοχή της μπάλας είναι 10.3 Km/h και η μέση ταχύτητα τρέχοντας με τη μπάλα στα πόδια είναι 12.9 Km/h. Οι κορυφαία ταχύτητα με τη μπάλα έφθανε τα 25km/h 15. To 96% των σπριντ είναι μικρότερο των 30 μέτρων και τα μισά από αυτά είναι μικρότερα των 10 μέτρων 4. Αν και η ταχύτητα στα 30 μέτρα είναι ίδια μεταξύ επαγγελματιών και ερασιτεχνών η ταχύτητα στα 10 μέτρα είναι διαφορετική (1.79sec με 1.90sec) γεγονός που μεταφράζεται σε διαφορά περίπου ενός μέτρου 16. Από αυτό προκύπτει η ανάγκη για έμφαση στην επιτάχυνση εκτός από την απόλυτη ταχύτητα. 8. Ευκινησία Η ικανότητα του ποδοσφαιριστή να επιταχύνει, να επιβραδύνει και να αλλάζει κατεύθυνση. Παίζει σημαντικό ρόλο στις προσωπικές μονομαχίες και την τεχνική του. 9. Λοιπά Κάθε παίχτης έχει 47 επαφές με τη μπάλα. Τις λιγότερες οι κεντρικοί αμυντικοί (35) και τις περισσότερες οι ακραίοι μπακ (56). Μόλις 1.7% της συνολικής απόστασης που καλύπτει ο αθλητής είναι με τη μπάλα και αυτό αντιστοιχεί σε 53 sec κατοχής της μπάλας. Κατά τη διάρκεια κάθε κατοχής της μπάλας καλύπτονται 3-5 μέτρα και γίνονται 2 επαφές με τη μπάλα (κατά μέσο όρο). Οι πλάγιοι κεντρώοι παίχτες είχαν ελαφρώς υψηλότερη κατοχή της μπάλας. 15 Β: Τραυματισμοί που εμφανίζονται με τη μεγαλύτερη συχνότητα 1. Τραυματισμοί Έξι με εννέα τραυματισμοί ανά 1000 ώρες έκθεσης ( προπόνησης και αγώνων) είναι ο μέσος όρος τραυματισμών σε ομάδες υψηλού επιπέδου 17. Στους αγώνες η πιθανότητα τραυματισμού είναι 5-8 φορές μεγαλύτερη απ ότι
σε προπόνηση: τρεις με πέντε τραυματισμοί / 1000 ώρες προπόνησης και 24-30 τραυματισμοί / 1000 ώρες αγώνων. Ως μέσος όρος μια ομάδα 25 ποδοσφαιριστών υψηλού επιπέδου και αγωνιστικών υποχρεώσεων πρέπει να αναμένει περίπου 40τραυματισμούς στην αγωνιστική περίοδο. Μισοί από αυτούς θα προκαλέσουν απουσία μικρότερη από μία εβδομάδα (πρακτικά ως μία αγωνιστική). Έξι αθλητές θα απουσιάσουν συνολικά περισσότερο από ένα μήνα. Οι πιο συχνές κακώσεις ( 23%) αφορά τους μύες του μηρού ( κυρίως θλάσεις οπισθίων μηριαίων μυών), με συχνότητα δέκα τέτοιων τραυματισμών κατά μ.ο όρο σε κάθε ομάδα. Κατόπιν ακολουθούν οι κακώσεις του γόνατος ( 20%), ποδοκνημικής (13%) και ισχίου ( 12%). Οι κακώσεις της ποδοκνημικής φαίνεται να έχουν μειωθεί κατά 50% σε σχέση με τη δεκαετία του 1980 17. Σε αντίθεση με τους άνδρες στο γυναικείο ποδόσφαιρο συχνότεροι είναι οι τραυματισμοί του γόνατος και της ποδοκνημικής, ενώ αρκετά πιο σπάνιοι είναι τραυματισμοί της περιοχής του ισχίου 18. Μια περίοδος συγκέντρωσης αγωνιστικών υποχρεώσεων, συνήθως στο τέλος της περιόδου για υψηλού επιπέδου ομάδες σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα τραυματισμών. Επίσης μετά από σοβαρούς τραυματισμούς ( απουσία άνω του μηνός), πρέπει να αναμένεται πτώση της αγωνιστικής απόδοσης του αθλητή. Δεν φαίνεται να υπάρχει διαφοροποίηση της συχνότητας των τραυματισμών κατά τη πενταετία 2002-2007. 2. Σύνδρομα υπέρχρησης Συχνότερα σύνδρομα υπέρχρησης είναι η οσφυαλγία, τενοντίτιδα Αχίλλειου, τενοντίτιδα επιγονατιδικού, άλγος ισχίου, κατάγματα εκ κόπωσης. Αποτελούν το 15% -30% των συνολικών προβλημάτων των αθλητών. 18 Γ. Πρωταγωνιστές μύες Μύες των κάτω άκρων: τετρακέφαλος, καμπτήρες του γόνατος, εκτείνοντες και καμπτήρες του ισχίου, κοιλιακοί. Λάκτισμα: Απαιτεί κίνηση του κορμού και των άκρων σε πολλά επίπεδα. Η επιτάχυνση επιτυγχάνεται αρχικά από το μηρό κατόπιν στην κνήμη και τέλος το πόδι.
Χωρίζεται στη φάση της οπίσθιας κίνησης και στη φάση της πρόσθιας κίνησης. Στη φάση οπίσθιας κίνησης το ισχίο φέρεται σε έκταση ως 29 ο και σε μικρή προσαγωγή και έξω στροφή. Το γόνατο κάμπτεται και η κνήμη έρχεται σε ήπια έσω στροφή (ταχύτητα 745-850 μοίρες/sec). H ποδοκνημική είναι σε πελματιαία κάμψη 10 ο και το πόδι σε απαγωγή 20 ο και ήπιο πρηνισμό. Η φάση της πρόσθιας κίνησης γίνεται με στροφή της λεκάνης ώστε το κάτω άκρο να έρθει μπροστά. Το ισχίο κάμπτεται ως 20 ο (ως 745 ο /sec) με συνοδό απαγωγή παραμένοντας σε έξω στροφή. To γόνατο αρχικά κάμπτεται και κατόπιν εκτείνεται με υψηλή γωνιακή ταχύτητα 1200 ο /sec (ως 1860 Ο /sec). Συγχρόνως κάνει έξω στροφή. Το πόδι είναι σε προσαγωγή και πελματιαία κάμψη. Στην επαφή με τη μπάλα το ισχίο είναι σε κάμψη, απαγωγή και έξω στροφή και το πόδι σε πελματιαία κάμψη και προσαγωγή 12 ο 19 Δ. Δοκιμασίες αξιολόγησης φυσικών ικανοτήτων Αερόβια ικανότητα: Το Hoff test 20 είναι ένα τεστ αερόβιας ικανότητας σχεδιασμένο για το ποδόσφαιρο. Είναι απλού σχεδιασμού, δεν έχει κόστος και μπορεί να αναπαράγεται εύκολα 21. Προσομοιάζει περισσότερο στις συνθήκες του αγώνα από τη κλασική μέτρηση VO max στο εργαστήριο. Γίνεται στο γήπεδο. Ο αθλητής καλείται να καλύψει μέσα σε δέκα λεπτά την μεγαλύτερη δυνατή απόσταση ενώ ντριμπλάρει τη μπάλα. Πρόκειται για ένα κύκλο 290 μέτρων που επαναλαμβάνεται όσες περισσότερες φορές είναι δυνατόν μέσα σε καθορισμένο χρονικό διάστημα 10 λεπτών. Περιλαμβάνει πέρασμα κώνων, άλματα, αλλαγές κατεύθυνσης, σπριντ και χαλαρό τρέξιμο. Έχει διατυπωθεί πως έχει υψηλή συσχέτιση με τη VO 21 2max. Είναι προσδοκώμενο ποδοσφαιριστές υψηλού επιπέδου να καλύπτουν πάνω από 2100 μέτρα στο τεστ αυτό. H μέτρηση VO 2max σε δαπεδοεργόμετρο θα ήταν χρήσιμη ειδικά στην αρχή της προετοιμασίας Αναερόβια ικανότητα
Το wingate test είναι ένα τεστ που γίνεται στο εργαστήριο με τη βοήθεια ενός κυκλοεργόμετρου. Ζητείται από τον αθλητή να ποδηλατήσει υπό αντίσταση 7,5% του σωματικού του βάρους για 30 δευτερόλεπτα όσο πιο γρήγορα μπορεί. Εξάγονται μετρήσεις για τη κορυφαία παραγόμενη ισχύ διαστήματος 5 sec, τη μέση παραγόμενη ισχύ των 30sec και τη διαφορά μέγιστης- ελάχιστης ισχύος που αντικατοπτρίζει παράμετρο κόπωσης. Πρέπει να σημειωθεί πως, πιθανότατα, ένα τμήμα της παραγόμενης ισχύος να οφείλεται σε αερόβια παραγωγής ενέργειας. 22. Ταχύτητα και επιτάχυνση Σπριντ 30 μέτρων με μέτρηση και στα 10 πρώτα μέτρα. Καταγραφή της ταχύτητας του ποδοσφαιριστή αλλά και της «εκρηκτικότητας» δηλαδή της επιτάχυνσης στα 10 πρώτα μέτρα. Αυτό το τεστ προσομοιάζει πολύ με τις απαιτήσεις του αγώνα 16. Αλτικότητα Κάθετα ελεύθερα άλματα,ώστε να προσομοιάζουν με τις πραγματικές συνθήκες, σε δυναμοδάπεδο. Τα αποτελέσματα πιθανώς σχετίζονται με την αγωνιστική απόδοση 13 Δύναμη Μέτρηση δύναμης με μία μέγιστη επανάληψη (1RM) σε πιέσεις πάγκου με ελεύθερα βάρη ( για τα άνω άκρα) και ημικαθίσματα squots για τα κάτω άκρα. Ευκινησία: Εξετάζεται η ικανότητα του αθλητή να επιταχύνει να επιβραδύνει και να αλλάζει κατεύθυνση. Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο είναι το Τ-Τest 23. Πρόσφατη δημοσίευση συμπεραίνει πως θα πρέπει να χρησιμοποιούνται διαφορετικά τεστ αναλόγως της θέσης του ποδοσφαιριστή 23.
Βιβλιογραφία: 1. Mohr M, Krustrup P, Bangsbo J. Match performance of high-standard soccer players with special reference to development of fatigue. J Sports Sci 2003;21(7):519-28. 2. Ogushi T. Work intensity during soccer match play. In: T R, editor. Science and Football. London: E&FN Spon, 1993:121-3. 3. Stroyer J, Hansen L, Klausen K. Physiological profile and activity pattern of young soccer players during match play. Med Sci Sports Exerc 2004;36(1):168-74. 4. Helgerud J, Engen LC, Wisloff U, Hoff J. Aerobic endurance training improves soccer performance. Med Sci Sports Exerc 2001;33(11):1925-31. 5. Bangsbo J, Mohr M, Krustrup P. Physical and metabolic demands of training and match-play in the elite football player. J Sports Sci 2006;24(7):665-74. 6. Bangsbo J. Energy demands in competitive soccer. J Sports Sci 1994;12 Spec No:S5-12. 7. Impellizzeri FM, Rampinini E, Coutts AJ, Sassi A, Marcora SM. Use of RPE-based training load in soccer. Med Sci Sports Exerc 2004;36(6):1042-7. 8. McMillan K, Helgerud J, Macdonald R, Hoff J. Physiological adaptations to soccer specific endurance training in professional youth soccer players. Br J Sports Med 2005;39(5):273-7. 9. Polman R, Walsh D, Bloomfield J, Nesti M. Effective conditioning of female soccer players. J Sports Sci 2004;22(2):191-203. 10. Ekblom B. Applied physiology of soccer. Sports Med 1986;3(1):50-60. 11. Wisloff U, Castagna C, Helgerud J, Jones R, Hoff J. Strong correlation of maximal squat strength with sprint performance and vertical jump height in elite soccer players. Br J Sports Med 2004;38(3):285-8. 12. Wisloff U, Helgerud J, Hoff J. Strength and endurance of elite soccer players. Med Sci Sports Exerc 1998;30(3):462-7. 13. Arnason A, Sigurdsson SB, Gudmundsson A, Holme I, Engebretsen L, Bahr R. Physical fitness, injuries, and team performance in soccer. Med Sci Sports Exerc 2004;36(2):278-85. 14. Davis JA, Brewer J, Atkin D. Pre-season physiological characteristics of English first and second division soccer players. J Sports Sci 1992;10(6):541-7. 15. Carling C. Analysis of physical activity profiles when running with the ball in a professional soccer team. J Sports Sci 2010;28(3):319-26. 16. Cometti G, Maffiuletti NA, Pousson M, Chatard JC, Maffulli N. Isokinetic strength and anaerobic power of elite, subelite and amateur French soccer players. Int J Sports Med 2001;22(1):45-51. 17. Ekstrand J, Hagglund M, Walden M. Injury incidence and injury patterns in professional football: the UEFA injury study. Br J Sports Med 2011;45(7):553-8. 18. Walden M, Hagglund M, Ekstrand J. Football injuries during European Championships 2004-2005. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc 2007;15(9):1155-62. 19. Levanon J, Dapena J. Comparison of the kinematics of the full-instep and pass kicks in soccer. Med Sci Sports Exerc 1998;30(6):917-27.
20. Hoff J, Wisloff U, Engen LC, Kemi OJ, Helgerud J. Soccer specific aerobic endurance training. Br J Sports Med 2002;36(3):218-21. 21. Chamari K, Hachana Y, Kaouech F, Jeddi R, Moussa-Chamari I, Wisloff U. Endurance training and testing with the ball in young elite soccer players. Br J Sports Med 2005;39(1):24-8. 22. Granier P, Mercier B, Mercier J, Anselme F, Prefaut C. Aerobic and anaerobic contribution to Wingate test performance in sprint and middle-distance runners. Eur J Appl Physiol Occup Physiol 1995;70(1):58-65. 23. Sporis G, Jukic I, Milanovic L, Vucetic V. Reliability and factorial validity of agility tests for soccer players. J Strength Cond Res 2010;24(3):679-86.