ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 23.4.2014 COM(2014) 230 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ σχετικά με την εκ των υστέρων αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστροφής για την περίοδο 2008-2010 (η έκθεση υποβάλλεται σύμφωνα με το άρθρο 50 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της απόφασης αριθ. 575/2007/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Μαΐου 2007) EL EL

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ σχετικά με την εκ των υστέρων αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστροφής για την περίοδο 2008-2010 (η έκθεση υποβάλλεται σύμφωνα με το άρθρο 50 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της απόφασης αριθ. 575/2007/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Μαΐου 2007) 2

1. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ 1 Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επιστροφής συστάθηκε το 2007 για την περίοδο 2008 έως 2013, ως μέρος του γενικού προγράμματος «Αλληλεγγύη και διαχείριση των μεταναστευτικών ροών» 2. Πρόκειται για ένα από τα τέσσερα ταμεία που συστάθηκαν στο πλαίσιο του γενικού προγράμματος 3. Στόχος του Ταμείου είναι η στήριξη των προσπαθειών που καταβάλλουν τα κράτη μέλη προκειμένου να βελτιωθεί η διαχείριση της επιστροφής σε όλες τις διαστάσεις της («ολοκληρωμένη διαχείριση της επιστροφής»), μεταξύ άλλων μέσω της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας. Το Ταμείο διαθέτει συνολικό προϋπολογισμό ύψους 676 εκατομμυρίων ευρώ. Οι πόροι διανέμονται σε 26 κράτη μέλη 4. Δυνάμει της απόφασης για τη σύσταση του Ταμείου, η Επιτροπή καλείται να υποβάλει εκ των υστέρων αξιολόγηση για την περίοδο 2008 έως 2010 5 με βάση τις εθνικές εκθέσεις αξιολόγησης των αποτελεσμάτων και του αντίκτυπου των δράσεων που συγχρηματοδοτούνται από το Ταμείο 6. Η Επιτροπή αξιολογεί το Ταμείο σε συνεργασία με τα κράτη μέλη «προκειμένου να εκτιμήσει τη συνάφεια, την αποτελεσματικότητα και τον αντίκτυπο των δράσεων, υπό το πρίσμα του γενικού στόχου [του Ταμείου]» 7. Η Επιτροπή «εξετάζει επίσης τη συμπληρωματικότητα μεταξύ των δράσεων που εφαρμόζονται στο πλαίσιο του Ταμείου και εκείνων που αναλαμβάνονται σύμφωνα με άλλες συναφείς κοινοτικές πολιτικές, μέσα και πρωτοβουλίες» 8. Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται τα ευρήματα της εκ των υστέρων αξιολόγησης της εφαρμογής των ετήσιων προγραμμάτων από το 2008 έως το 2010 που καλύπτουν τη διάθεση κονδυλίων ύψους άνω των 199 εκατομμυρίων ευρώ στα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη όφειλαν να υποβάλουν τις ετήσιες εκθέσεις τους έως τα τέλη Ιουνίου του 2012. Ωστόσο, δεδομένου ότι η περίοδος επιλεξιμότητας των δράσεων του ετήσιου προγράμματος του 2010 έληξε στις 30 Ιουνίου 2012 και προκειμένου να καταστεί δυνατό να συμπεριληφθούν στην έκθεση συνολικά αποτελέσματα του εν λόγω ετήσιου προγράμματος, η προθεσμία παρατάθηκε έως τις 31 Οκτωβρίου 2012. 1 2 3 4 5 6 7 8 Η παρούσα έκθεση καταρτίστηκε από την Επιτροπή βασιζόμενη κυρίως σε δεδομένα που παρασχέθηκαν από τα συμμετέχοντα κράτη μέλη. Παρά τον ποιοτικό έλεγχο που διενεργήθηκε από την Επιτροπή, δεν μπορεί να αποκλειστεί η ύπαρξη ασυνεπειών ή ανακριβειών. Ωστόσο, η Επιτροπή θεωρεί ότι αυτές δεν είναι ικανές να επηρεάσουν τον ουσιώδη και αξιόπιστο χαρακτήρα των συμπερασμάτων που συνάγονται στην έκθεση. Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της 2ας Μαΐου 2005, σχετικά με τη θέσπιση προγράμματος-πλαισίου για την αλληλεγγύη και τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών κατά την περίοδο 2007-2013, COM(2005) 123 τελικό. Τα άλλα ταμεία του γενικού προγράμματος είναι τα ακόλουθα: το Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσφύγων και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών. Σύμφωνα με το σχετικό με τη θέση της πρωτόκολλο, η Δανία δεν συμμετέχει στο Ταμείο. Απόφαση αριθ. 575/2007/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Μαΐου 2007, για τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστροφής για την περίοδο 2008 έως 2013, ως μέρος του γενικού προγράμματος «Αλληλεγγύη και διαχείριση των μεταναστευτικών ροών», άρθρο 50 παράγραφος 3. Απόφαση αριθ. 575/2007/ΕΚ, άρθρο 50 παράγραφος 2. Απόφαση αριθ. 575/2007/ΕΚ, άρθρο 49 παράγραφος 2. Απόφαση αριθ. 575/2007/ΕΚ, άρθρο 49 παράγραφος 3. 3

Στα επόμενα κεφάλαια παρουσιάζονται τα κυριότερα πορίσματα όσον αφορά τη συνάφεια, αποδοτικότητα, αποτελεσματικότητα, συμπληρωματικότητα και προστιθέμενη αξία της χρηματοδότησης που διατέθηκε μέσω του Ταμείου Επιστροφής κατά την περίοδο 2008-2010. ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΜΕ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ Συνάφεια του Ταμείου με το πλαίσιο της ΕΕ στο οποίο βασίστηκε η σύστασή του Η επιστροφή υπηκόων τρίτων χωρών που δεν πληρούν ή δεν πληρούν πλέον τις προϋποθέσεις εισόδου, παρουσίας ή διαμονής στο έδαφος των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ζωτική σημασία προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν υπονομεύεται η πολιτική εισδοχής και ότι εφαρμόζεται το κράτος δικαίου, το οποίο αποτελεί ουσιώδες χαρακτηριστικό ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Στην πράξη, ωστόσο, η εφαρμογή της πολιτικής επιστροφής αποτελεί σημαντική πρόκληση, ιδίως για κράτη μέλη με σχετικά χαμηλό ΑΕΠ ή μικρή εμπειρία, ή για ορισμένα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν δυσανάλογες μεταναστευτικές ροές, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης ή των ελκυστικών οικονομικών χαρακτηριστικών τους. Η διαχείριση της επιστροφής συνιστά σύνθετη διαδικασία. Απαιτεί την ανάπτυξη καλών σχέσεων με τις χώρες επιστροφής και ταυτόχρονα την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ ζητημάτων που άπτονται των ατομικών δικαιωμάτων και ζητημάτων ανθρωπιστικού χαρακτήρα και του κρατικού συμφέροντος για επιβολή του νόμου. Η μείωση της παράτυπης μετανάστευσης μέσω μιας αποτελεσματικής πολιτικής επιστροφής αποτελεί υπόθεση όλων των κρατών μελών. Σε έναν χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα, επιτρέπεται καταρχήν η απρόσκοπτη κυκλοφορία των προσώπων. Η ανοχή της παράτυπης διαμονής σε ένα κράτος μέλος μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την προσπάθεια καταπολέμησης της παράνομης απασχόλησης σε ολόκληρη την ΕΕ, γεγονός που με τη σειρά του λειτουργεί ως παράγοντας έλξης περισσότερων παράτυπων μεταναστών στην ΕΕ. Αντιθέτως, οι αποτελεσματικές πολιτικές επιστροφής σε ολόκληρη την ΕΕ θα μπορούσαν να επιδράσουν επωφελώς στην αξιοπιστία της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής και να βοηθήσουν στην αύξηση της αποδοχής των υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα στα κράτη μέλη. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επιστροφής βασίζεται σε προπαρασκευαστικές δράσεις που υλοποιήθηκαν κατά τα οικονομικά έτη 2005-2007 και βοήθησαν τα κράτη μέλη να προετοιμαστούν για την έναρξη της λειτουργίας του Ταμείου Επιστροφής το 2008. Προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικότερη η προσπάθεια καταπολέμησης της παράτυπης μετανάστευσης σε εθνικό επίπεδο, δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επιστροφής για τη στήριξη της εκούσιας και, κατά περίπτωση, της αναγκαστικής επιστροφής των παράνομα διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών εντός ενός κοινού πλαισίου «ολοκληρωμένης διαχείρισης της επιστροφής» και σύμφωνα με κοινά πρότυπα. Στο μεταναστευτικό πλαίσιο που περιγράφεται ανωτέρω, όπου οι μεταναστευτικές ροές επηρεάζουν τα κράτη μέλη με διαφορετικό τρόπο, στόχος του Ταμείου ήταν να διασφαλίσει την τήρηση των αρχών της αλληλεγγύης και του δίκαιου καταμερισμού των ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών παρέχοντάς τους χρηματοδοτική βοήθεια προς υποστήριξη των προσπαθειών τους για τη βελτίωση της διαχείρισης της επιστροφής σε όλες της τις διαστάσεις. Η κατανομή των διαθέσιμων πόρων της ΕΕ μεταξύ των κρατών μελών βασίζεται σε δύο κριτήρια που αντικατοπτρίζουν την κατάσταση του κράτους μέλους όσον αφορά τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει εξ ονόματος ή προς το γενικότερο συμφέρον της Ένωσης στον τομέα αυτό: τον αριθμό των αποφάσεων απομάκρυνσης που επηρεάζουν υπηκόους τρίτων χωρών και τον 4

αριθμό των επιστροφών σε τρίτες χώρες. Το Ταμείο υλοποιείται βάσει στρατηγικών πολυετών προγραμμάτων που καλύπτουν ολόκληρη την περίοδο προγραμματισμού 2008-2013 και ετήσιων προγραμμάτων που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης σε ετήσια βάση με τα κράτη μέλη με σκοπό τη διάθεση των ετήσιων κονδυλίων. Οι στόχοι του Ταμείου εστιάζουν σε τέσσερις προτεραιότητες: Προτεραιότητα 1: Υποστήριξη για τον καθορισμό μιας στρατηγικής προσέγγισης στη διαχείριση των επιστροφών από τα κράτη μέλη. Προτεραιότητα 2: Υποστήριξη της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών για τη διαχείριση των επιστροφών. Προτεραιότητα 3: Υποστήριξη για συγκεκριμένα καινοτόμα διεθνή και εθνικά μέσα διαχείρισης των επιστροφών. Προτεραιότητα 4: Υποστήριξη για την εφαρμογή κοινοτικών προτύπων και βέλτιστων πρακτικών για τη διαχείριση των επιστροφών. Εκτός από τα εθνικά προγράμματα, ποσοστό έως 7 % των διαθέσιμων πόρων της ΕΕ διατίθετο σε ετήσια βάση απευθείας από την Επιτροπή για διεθνικά σχέδια, μελέτες ή άλλα είδη δράσεων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ΕΕ μέσω των «κοινοτικών δράσεων» που αφορούν την πολιτική επιστροφής και μέτρων που εφαρμόζονται στις ομάδες στόχους. Για την περίοδο 2005-2007 δρομολογήθηκαν προπαρασκευαστικές δράσεις, συγκεκριμένα οι «Προπαρασκευαστικές δράσεις για την επιστροφή» της περιόδου 2005-2006 και η «Προπαρασκευαστική δράση Διαχείριση της μετανάστευσης, Αλληλεγγύη εν δράσει 2007 Επιστροφή και επανένταξη των επαναπατριζομένων». Χάρη στα μέσα αυτά αποκτήθηκε άμεση πρακτική εμπειρία όσον αφορά τα διεθνικά σχέδια, γεγονός που βοήθησε τα κράτη μέλη, τις ΜΚΟ και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη να προετοιμαστούν για την έναρξη λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστροφής το 2008 9. Από το 2008 έως το τέλος της περιόδου προγραμματισμού, οι κοινοτικές δράσεις του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστροφής συγχρηματοδότησαν (σε ποσοστό έως 90 % των συνολικών επιλέξιμων δαπανών για τη δράση) διεθνικά σχέδια κυρίως στο πεδίο της υποβοηθούμενης εκούσιας επιστροφής (ΥΕΕ) μέσω των ειδικών σχετικών προσκλήσεων υποβολής προσφορών που δημοσιεύονταν σε ετήσια βάση. Τα σχέδια συμπλήρωσαν τα εθνικά προγράμματα και ενθάρρυναν την πανευρωπαϊκή συνεργασία και ανταλλαγή εμπειριών σχετικά με διάφορες πτυχές της διαδικασίας ΥΕΕ. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η παρούσα έκθεση εκ των υστέρων αξιολόγησης καλύπτει τον μεγαλύτερο όγκο των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστροφής που διατίθενται στο πλαίσιο επιμερισμένης διαχείρισης μέσω εθνικών προγραμμάτων. Συνάφεια του Ταμείου με το ευρωπαϊκό πλαίσιο και τα εθνικά πλαίσια κατά τα πρώτα έτη υλοποίησής του Η περίοδος που καλύφθηκε από τα ετήσια προγράμματα 2008-2010 (ΕΠ), από τη σύλληψη έως την ολοκλήρωσή τους, εκτείνεται από το 2008 έως τα μέσα του 2012. Κατά τη διάρκεια της εν λόγω περιόδου τα περισσότερα κράτη μέλη πραγματοποίησαν σημαντικές αλλαγές 9 Η αξιολόγηση των προπαρασκευαστικών δράσεων διατίθεται στη διεύθυνση http://ec.europa.eu/homeaffairs/funding/2004_2007/solidarity/funding_solidarity_en.htm 5

στις αντίστοιχες πολιτικές, τους νόμους και τα θεσμικά πλαίσιά τους με σκοπό την ενίσχυση και τη βελτίωση της διαχείρισης της (αναγκαστικής και εκούσιας) επιστροφής. Η μεταφορά στο εθνικό δίκαιο της οδηγίας για την επιστροφή 10 συνέβαλε στον εξορθολογισμό της διαδικασίας διαχείρισης της επιστροφής, παρέχοντας σε υπηκόους τρίτων χωρών τη δυνατότητα να επιλέγουν μέτρα εκούσιας επιστροφής και περιλαμβάνοντας πρότυπα για την κράτηση των προσώπων για τα οποία έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής. Ορισμένα κράτη μέλη θέσπισαν εναλλακτικά μέτρα για την κράτηση των ευάλωτων υπηκόων τρίτων χωρών. Κατά την υπό εξέταση περίοδο, οι δράσεις συμπληρώθηκαν σε ορισμένες περιπτώσεις από πρόσθετη νομοθεσία που αποσκοπούσε στην καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης και στην επιστροφή των παράτυπων μεταναστών. Οι εξεγέρσεις στη Βόρειο Αφρική το 2011 συνέβαλαν σε σημαντικό βαθμό στην αύξηση των μεταναστευτικών πιέσεων που ασκούνται στις χώρες της Μεσογείου και συνεπώς στην ενίσχυση των γενικότερων εθνικών προσπαθειών στον τομέα της επιστροφής. Από τον Ιανουάριο του 2008 έως τις 30 Ιουνίου 2012, επιτεύχθηκε η επιστροφή συνολικά 630475 υπηκόων τρίτων χωρών στο πλαίσιο επιχειρήσεων είτε αναγκαστικής είτε εκούσιας επιστροφής από κράτη μέλη προς τρίτες χώρες 11. Ποσοστό 60% των εν λόγω προσώπων επέστρεψαν στο πλαίσιο επιχειρήσεων αναγκαστικής επιστροφής και ποσοστό 40% στο πλαίσιο επιχειρήσεων εκούσιας επιστροφής. Εννέα κράτη μέλη 12 προέβησαν σε επιστροφή περισσότερων ατόμων μέσω προγραμμάτων εκούσιας επιστροφής από ό, τι στο πλαίσιο αναγκαστικών απομακρύνσεων, ενώ δεκαέξι κράτη μέλη 13 προέβησαν σε επιστροφή συγκριτικά περισσότερων ατόμων στο πλαίσιο αναγκαστικών απομακρύνσεων από ό, τι στο πλαίσιο επιχειρήσεων εκούσιας επιστροφής 14. Περισσότερες από τις μισές από αυτές τις επιχειρήσεις εκούσιας επιστροφής πραγματοποιήθηκαν από δύο μόνο κράτη μέλη (SE, UK). Οι παράτυποι μετανάστες (συμπεριλαμβανομένων όσων υπερβαίνουν την επιτρεπόμενη διάρκεια διαμονής τους και των αιτούντων άσυλο των οποίων η αίτηση απορρίπτεται) υπερέβησαν κατά πολύ το ποσοστό των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων που επέστρεψαν εκούσια στη χώρα καταγωγής τους. Ο συνολικός αριθμός των κέντρων κράτησης (υπηκόων τρίτων χωρών των οποίων εκκρεμεί η απομάκρυνση) στην Ένωση, σύμφωνα με στοιχεία που υποβλήθηκαν στα τέλη Ιουνίου του 2012, ανερχόταν σε 179, με συνολική χωρητικότητα 17519 κρατουμένων. Κατά την περίοδο που καλύπτεται από την αξιολόγηση, είκοσι ένα κράτη μέλη προέβησαν στην επιστροφή 15 563 υπηκόων τρίτων χωρών μέσω κοινών πτήσεων επιστροφής 15 (από τους συνολικά 379 381 υπηκόους τρίτων χωρών που επέστρεψαν στο πλαίσιο αναγκαστικών απομακρύνσεων). Ποσοστό σχεδόν 75 % του συνολικού αριθμού των ατόμων που επέστρεψαν με τέτοιου είδους πτήσεις προέρχονταν από δύο μόνο κράτη μέλη (ES, NL). Αναφορικά με το ως άνω περιγραφόμενο γενικό πλαίσιο, στο σύνολό τους τα κράτη μέλη έκριναν θετικά τη συνάφεια του Ταμείου με τις εθνικές τους ανάγκες. Μολονότι τα 10 11 12 13 14 15 Οδηγία 2008/115/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Δεκεμβρίου 2008, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών. Η οδηγία ισχύει για όλα τα κράτη μέλη, εκτός της Δανίας, της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Η προθεσμία μεταφοράς στην εθνική νομοθεσία ήταν η 24η Δεκεμβρίου 2010. Ευρύτερα εθνικά προγράμματα, συμπεριλαμβανομένου του Ταμείου Επιστροφής. AT, BE, CZ, IE, LU, PL, PT, SE, UK. BG, EE, FI, FR, DE, EL, HU, IT, LV, LT, MT, NL, RO, SK, SI, ES. Δεν παρασχέθηκαν στοιχεία σχετικά με τις εκούσιες επιστροφές στην Κύπρο. Ευρύτερα εθνικά προγράμματα, συμπεριλαμβανομένου του Ταμείου Επιστροφής. 6

περισσότερα θεώρησαν συναφείς τους στόχους των προγραμμάτων, η Γαλλία ανέφερε ότι δεν κατέστη δυνατή η αντιμετώπιση ορισμένων σχετικών αναγκών (όπως το να ληφθεί υπόψη ο πληθυσμός των παράτυπων μεταναστών στο υπερπόντιο διαμέρισμα του Μαγιότ) λόγω των κανόνων επιλεξιμότητας. Η Γαλλία έκρινε επίσης ότι η προτεραιότητα 2 ήταν λιγότερο συναφής όσον αφορά τις κοινές πτήσεις επιστροφής, δεδομένου ότι και ο FRONTEX παρέχει χρηματοδότηση για τις κοινές πτήσεις επιστροφής. Από την άλλη πλευρά, ορισμένα κράτη μέλη έκριναν ότι οι ανάγκες και οι στόχοι των αντίστοιχων προγραμμάτων δεν μεταβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς, δηλαδή από τη στιγμή του καθορισμού των στόχων στο πολυετές πρόγραμμα (ΠΠ) έως την εκτέλεση των ΕΠ. Άλλα προσέθεσαν ότι οι στόχοι που είχαν εντοπιστεί παρέμειναν συναφείς και για μελλοντικές παρεμβάσεις, χρηματοδοτούμενες είτε από τους εθνικούς προϋπολογισμούς είτε από το Ταμείο. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΘΝΙΚΟΥΣ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΜΕ ΑΛΛΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ Τα κράτη μέλη ανέφεραν ότι η συγχρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Επιστροφής ήταν συμπληρωματική προς εκείνη των άλλων χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ. Για αρκετά κράτη μέλη, ο ρόλος του Ταμείου Επιστροφής στη διαχείριση της μετανάστευσης ήταν συμπληρωματικός με εκείνον των άλλων τριών ταμείων 16 που εντάσσονται στο γενικό πρόγραμμα της ΕΕ «Αλληλεγγύη και διαχείριση των μεταναστευτικών ροών» (2007 2013). Άλλες πηγές χρηματοδότησης της ΕΕ που αναφέρονται ως συμπληρωματικές προς το Ταμείο Επιστροφής περιλάμβαναν το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και τις προπαρασκευαστικές δράσεις του Ταμείου Επιστροφής πριν από την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού. Όσον αφορά τη συμπληρωματικότητα του Ταμείου με τις εθνικές επενδύσεις στον τομέα της επιστροφής, η συμβολή του Ταμείου στους εθνικούς προϋπολογισμούς κυμαίνεται από 100% (BG, CY, LV, PT) έως λιγότερο από 1% (CZ). Τα κονδύλια του Ταμείου αντιστοιχούν σε ποσοστά 25 % και 21 % των συνολικών δαπανών στον εν λόγω τομέα στην Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, αντιστοίχως. Τα ποσοστά αυτά είναι σημαντικά, λαμβανομένου υπόψη του ποσού των εθνικών επενδύσεων για τη διαχείριση της επιστροφής στα εν λόγω κράτη μέλη. Αντιθέτως, η Γαλλία αναφέρει ότι η χρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Επιστροφής έχει σχετικά ασθενή οικονομικό αντίκτυπο στις εθνικές δαπάνες στον συγκεκριμένο τομέα, ο οποίος ανέρχεται σε ποσοστό μόλις 4,9 % των δαπανών για τις αναγκαστικές επιστροφές, αλλά σε ποσοστό 15,3 % των δαπανών για τις εκούσιες επιστροφές (2009-2011). Η συμβολή του Ταμείου ορίζεται κατ ανώτατο όριο σε ποσοστό 50% του συνολικού κόστους μιας δράσης και κατ ανώτατο όριο σε ποσοστό 75% για τα κράτη μέλη που καλύπτονται από το Ταμείο Συνοχής και για δράσεις που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες προτεραιότητες. Εν προκειμένω, από την αξιολόγηση προκύπτει ότι η πλέον σημαντική συμβολή του Ταμείου αφορά τομείς όπου τα κράτη μέλη είναι λιγότερο πιθανό να επενδύσουν εθνικά κεφάλαια, όπως η παροχή βοήθειας προς ευάλωτα άτομα και η εφαρμογή των κανόνων και των προτύπων της ΕΕ. Αυτό είναι πιθανό, διότι τέτοιου είδους δραστηριότητες δεν θεωρούνται εθνικές προτεραιότητες ή εντάσσονται σε προτεραιότητες της ΕΕ που λαμβάνουν στήριξη σε ποσοστό 75 %. 16 Το Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσφύγων και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών. 7

ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ Κατανομή και αξιοποίηση των κονδυλίων Συνολικά, η συμβολή του Ταμείου στα κράτη μέλη στο πλαίσιο των ετήσιων προγραμμάτων της περιόδου 2008 έως 2010 ανήλθε σε περισσότερα από 199 εκατομμύρια ευρώ. Η χρηματοδότηση κυμαίνεται από λίγο περισσότερο από 1 εκατομμύριο ευρώ για το Λουξεμβούργο έως άνω των 29 εκατομμυρίων ευρώ για το Ηνωμένο Βασίλειο και άνω των 27 εκατομμυρίων ευρώ για την Ελλάδα. Τα μεγαλύτερα κονδύλια διατέθηκαν σε εκείνα τα κράτη μέλη που παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες εισροές παράτυπων μεταναστών και τον υψηλότερο αριθμό επιστρεφόντων. Πρόκειται για το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία, που έλαβαν από κοινού ποσοστό 59 % της συνολικής συνεισφοράς της ΕΕ που διατέθηκε στα κράτη μέλη κατά την περίοδο αυτή. Διάγραμμα 1: Κατανομή της χρηματοδότησης μέσω του Ταμείου Επιστροφής ανά κράτος μέλος σε χιλιάδες ευρώ 35,0000 30,0000 29,759 27,267 25,0000 20,0000 21,983 19,802 18,666 15,0000 11,533 10,0000 9,750 9,653 5,0000 6,290 5,534 4,808 3,198 3,137 3,087 2,779 2,689 2,679 2,601 2,076 2,066 1,985 1,827 1,732 1,599 1,547 1,004 0,0000 Το μέσο ποσοστό υλοποίησης 17 της ενωσιακής συγχρηματοδότησης του ΕΠ του 2008 ανήλθε σε 66 % (δαπανήθηκαν 36,6 εκατομμύρια ευρώ από τα 55,5 εκατομμύρια ευρώ που διατέθηκαν). Το ποσοστό υλοποίησης της ενωσιακής συγχρηματοδότησης στο πλαίσιο του εν λόγω προγράμματος κυμαινόταν από 16 % (NL) έως 100 % (ES). Το μέσο ποσοστό υλοποίησης της ενωσιακής συγχρηματοδότησης των ΕΠ για το 2009 και το 2010 κυμαινόταν από 27 % στην Τσεχική Δημοκρατία έως 99 % στην Ισπανία. Συνολικά, σε δεκαέξι κράτη μέλη το ποσοστό υλοποίησης ήταν υψηλότερο του 75 % 18 ενώ σε έξι εξ αυτών το εν λόγω 17 18 Το ποσοστό υλοποίησης αντικατοπτρίζει τον βαθμό στον οποίο τα κράτη μέλη δαπάνησαν όντως τη χρηματοδότηση που τους είχε αρχικά διατεθεί. AT, BE, DE, ES, FI, FR, HU, IE, IT, LV, MT, PL, PT, SE, SK, UK. 8

ποσοστό υπερέβη το 90 % 19. Σε έξι κράτη μέλη το μέσο ποσοστό υλοποίησης της ενωσιακής συγχρηματοδότησης των ΕΠ της περιόδου 2009-2010 ανερχόταν σε ποσοστό έως 50 % 20. Τα κράτη μέλη που εμφανίζουν υψηλό ποσοστό υλοποίησης είναι συχνά εκείνα που λαμβάνουν υψηλά κονδύλια ενώ τα κράτη μέλη με χαμηλό ποσοστό υλοποίησης είναι συχνά τα κράτη μέλη που λαμβάνουν μικρότερα κονδύλια. Αυτό θα μπορούσε να εξηγηθεί από το γεγονός ότι σε κράτη μέλη με υψηλά κονδύλια, η συμβολή του Ταμείου αντιπροσωπεύει μικρό ποσοστό του εθνικού τους προϋπολογισμού που προορίζεται για τις επιστροφές, και οι χώρες αυτές είναι εξοικειωμένες με την υλοποίηση δράσεων στον εν λόγω τομέα βάσει προχρηματοδότησης. Εξάλλου, τα κράτη μέλη που λαμβάνουν μικρότερα κονδύλια διαθέτουν συχνά και μικρότερη εμπειρία, με λιγότερους φορείς να δραστηριοποιούνται στον τομέα των επιστροφών. Συνολικά, τα κράτη μέλη κατόρθωσαν να δαπανήσουν ποσοστό 76 % των κονδυλίων που τους διατέθηκαν στο πλαίσιο των ετήσιων προγραμμάτων της περιόδου 2008 έως 2010 (δαπανήθηκαν περίπου 151 εκατομμύρια ευρώ από τα περίπου 199 εκατομμύρια ευρώ που διατέθηκαν). Η πλειονότητα των δράσεων υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1, με τις προτεραιότητες 3, 4 και 2 να έπονται. Όσον αφορά τις δαπάνες, έμφαση δόθηκε στην προτεραιότητα 1, με τις προτεραιότητες 3, 4 και 2 να έπονται. Διάγραμμα 2: Ταμείο Επιστροφής για την περίοδο 2008-2010 ανά προτεραιότητα: αριθμός δράσεων, δαπάνες σε εκατομμύρια ευρώ και αριθμός κρατών μελών που υλοποιούν την προτεραιότητα 250 229 200 150 100 50 0 114 107 63 26 31 15 4 16 21 18 4,8 Προτεραιότητα 1 Προτεραιότητα 2 Προτεραιότητα 3 Προτεραιότητα 4 Αριθμός δράσεων Δαπάνες σε εκατομμύρια ευρώ Οι περισσότερες δαπάνες για τα ΕΠ της περιόδου 2008-2010 αφορούσαν δράσεις που αποσκοπούσαν στην υλοποίηση της προτεραιότητας 1 (υποστήριξη για τον καθορισμό μιας στρατηγικής προσέγγισης στη διαχείριση των επιστροφών 114 εκατομμύρια ευρώ, δηλαδή ποσοστό 82 % του συνόλου της χρηματοδότησης που δαπανήθηκε). Τα κράτη μέλη με τις υψηλότερες δαπάνες στην κατηγορία αυτή ήταν η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία και το 19 20 AT, DE, ES, FR, IT, PT. BG, CZ, EE, LT, LU, SI. 9

Ηνωμένο Βασίλειο. Επιπλέον, ποσοστό 12% των πόρων της ΕΕ δαπανήθηκε για δράσεις που αποσκοπούσαν στην υλοποίηση της προτεραιότητας 3 (υποστήριξη για καινοτόμα μέσα διαχείρισης των επιστροφών). Η Αυστρία, το Βέλγιο, η Ελλάδα, η Γερμανία και η Σουηδία δαπάνησαν τα υψηλότερα ποσά στο πλαίσιο της εν λόγω προτεραιότητας. Μόλις 4,8 εκατομμύρια ευρώ δαπανήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 4 (υποστήριξη για την εφαρμογή κοινοτικών προτύπων και βέλτιστων πρακτικών), με τη Γαλλία, τη Λετονία και τη Σλοβακική Δημοκρατία να δαπανούν τα υψηλότερα ποσά. Μεταξύ των τελευταίων, η Γαλλία διέθεσε ποσοστό 46% των συνολικών δαπανών της ΕΕ για δραστηριότητες στο πλαίσιο της προτεραιότητας 4. Μόλις 4 εκατομμύρια ευρώ δαπανήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 2 (υποστήριξη της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών), με την Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία να δαπανούν τα υψηλότερα ποσά στο πλαίσιο της εν λόγω προτεραιότητας. Όσον αφορά τις δαπάνες ανά κατηγορία δράσης, το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης διατέθηκε στην κατηγορία της αναγκαστικής επιστροφής (ποσοστό 38 % του συνόλου των δαπανών), με την κατηγορία της εκούσιας επιστροφής να έπεται (ποσοστό 36 % του συνόλου των δαπανών). Το Ηνωμένο Βασίλειο δαπάνησε με διαφορά το υψηλότερο ποσό για τις εκούσιες επιστροφές (ποσοστό 61 % των συνολικών δαπανών που πραγματοποιήθηκαν στην κατηγορία των εκούσιων επιστροφών). Αναθεωρήσεις Συνολικά 20 κράτη μέλη 21 ανέφεραν ότι τουλάχιστον ένα από τα ΕΠ τους χρειάστηκε να υποβληθεί σε επίσημη αναθεώρηση. Τα περισσότερα κράτη μέλη 22 χρειάστηκε να προβούν σε αναθεωρήσεις που υπερέβησαν το 10 % του προϋπολογισμού για ένα ή περισσότερα από τα ΕΠ τους. Οι αναθεωρήσεις πραγματοποιήθηκαν με σκοπό να διασφαλιστεί η πλήρης απορρόφηση των υπόλοιπων χρηματοδοτικών πόρων και να γίνει αναπροσαρμογή των προβλέψεων όσον αφορά τις δαπάνες με σκοπό τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας. Δεκαοκτώ 23 κράτη μέλη ανέφεραν ότι έκριναν τις αναθεωρήσεις χρήσιμες. Αρκετά κράτη μέλη ανέφεραν ότι, χάρη στις αναθεωρήσεις, προέβησαν σε αναδιανομή του προϋπολογισμού από τομείς όπου οι δαπάνες θα ήταν μικρότερες των προβλεπόμενων προς τομείς όπου οι δαπάνες θα υπερέβαιναν τις προβλέψεις. Άλλα κράτη μέλη ανέφεραν ότι οι αναθεωρήσεις βοήθησαν να εξασφαλιστεί η αποδοτική υλοποίηση των σχεδίων, αυξάνοντας έτσι τη συνολική τους αποδοτικότητα, ή παρείχαν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν οι δράσεις που είχαν αρχικά προγραμματιστεί σε νέες ή μεταβαλλόμενες ανάγκες ή σε απρόβλεπτα γεγονότα. Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη ανέφεραν ότι τα ετήσια προγράμματα δεν ήταν αρκετά ευέλικτα ώστε να καθιστούν δυνατή την προσαρμογή των στόχων στις μεταβαλλόμενες ανάγκες. Δαπάνες διαχείρισης των προγραμμάτων Η βασική πηγή χρηματοδοτικής στήριξης για τις δαπάνες διαχείρισης ήταν η τεχνική βοήθεια που χορηγήθηκε από το Ταμείο. Από τα 139 εκατομμύρια ευρώ που δαπανήθηκαν για σχέδια κατά την υπό αξιολόγηση περίοδο, περισσότερα από 12 εκατομμύρια ευρώ δαπανήθηκαν από τα κράτη μέλη για τεχνική βοήθεια (περίπου 9%). Τα περισσότερα κράτη μέλη χρησιμοποίησαν την τεχνική βοήθεια κατά κύριο λόγο για την κάλυψη των δαπανών 21 22 23 Τα ακόλουθα κράτη μέλη δεν προέβησαν σε αναθεώρηση κανενός από τα ΕΠ τους για την περίοδο 2008 έως 2010: AT, BG, CZ, LU, MT, SI. DE, EE, EL, ES, FI, FR, HU, IT, LV, PL, PT, RO, SE, SK, UK. BE, DE, EE, EL, ES, FI, FR, HU, IT, LT, LV, NL, PL, PT, RO, SE, SK, UK. Η Κύπρος δεν παρείχε εκτίμηση της αναθεώρησης του προγράμματός της για το 2009. 10

προσωπικού που απασχολείται στο γραφείο της υπεύθυνης ή της εξουσιοδοτημένης αρχής, και δευτερευόντως για εξοπλισμό ΤΠ, ενώ το μικρότερο μέρος των δαπανών αφορούσε ταξίδια ή/και εκδηλώσεις. Τα περισσότερα κράτη μέλη ανέφεραν ότι η τεχνική βοήθεια αποδείχθηκε πολύ χρήσιμη, ιδίως για την υποστήριξη της διοίκησης του Ταμείου, και ότι συνεπώς συνέβαλε στην αποδοτικότερη και αποτελεσματικότερη διαχείριση του Ταμείου, παρόλο που ορισμένα κράτη μέλη (LU, RO) αντιμετώπισαν δυσκολίες κατά τη χρήση των κονδυλίων εξαιτίας περιορισμών που επιβλήθηκαν στην επιλεξιμότητα και τη χρήση τους. Συνολική αξιολόγηση της αποδοτικότητας Τα περισσότερα κράτη μέλη χαρακτήρισαν την υλοποίηση των προγραμμάτων αποδοτική 24. Λίγα μόνο τη χαρακτήρισαν μη αποδοτική, κυρίως λόγω των δυσκολιών που σημειώθηκαν κατά την εξασφάλιση συγχρηματοδότησης, των σύνθετων και διοικητικά επαχθών μηχανισμών υλοποίησης, και του υψηλού λόγου μεταξύ του διοικητικού κόστους και του συνολικού ύψους των κονδυλίων (AT, CZ, CY, NL). Οι κυριότερες προκλήσεις που αναφέρθηκαν όσον αφορά την υλοποίηση 25 είναι οι εξής: καθυστερήσεις κατά την έγκριση των εγγράφων τόσο από τα κράτη μέλη όσο και από την Επιτροπή δυσκολίες κατά την εξασφάλιση συγχρηματοδότησης χρονοβόροι μηχανισμοί και διαδικασίες υλοποίησης, που οδήγησαν σε καθυστερήσεις κατά την εκτέλεση των σχεδίων έλλειψη αποτελεσματικής επικοινωνίας και συνεργασίας με εκπροσώπους τρίτων χωρών ανεπαρκής πληροφόρηση σχετικά με το εύρος της ομάδας δικαιούχων-στόχου ή δυσκολίες κατά την επιστροφή αυτών. Τα περισσότερα κράτη μέλη 26 ανέφεραν εξάρτηση από νομική και οικονομική άποψη από την έγκριση της απόφασης της Επιτροπής για την υλοποίηση των ετήσιων προγραμμάτων τους. Ορισμένα κράτη μέλη (FR, LU, SI, SE, UK) ανέφεραν ότι δεν εξαρτιόνταν οικονομικά από την έγκριση των αποφάσεων της Επιτροπής για τη δρομολόγηση των ετήσιων προγραμμάτων τους, διότι η χρηματοδότηση προερχόταν από τον εθνικό τους προϋπολογισμό. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζεται επισκόπηση των υλοποιήσεων και των αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν από τα ετήσια προγράμματα της περιόδου 2008 έως 2010 στο πλαίσιο έκαστης από τις τέσσερις προτεραιότητες του Ταμείου 27. 24 25 26 27 AT, BE, BG, EE, EL, ES, FI, FR, HU, IE, LT, LV, MT, NL, PL, PT, SE, SI, SK, UK. AT, BG, CZ, DE, EL, ES, FI, FR, HU, IT, LV, LT, LU, MT, NL, PL, PT, SE, SI, SK, UK. AT, BE, BG, CY, CZ, EE, EL, ES, FI, IT, LT, LV, MT, PL, PT, RO, SK. Η παρουσίαση των υλοποιήσεων και των αποτελεσμάτων ανά προτεραιότητα αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο έγιναν αντιληπτές οι εν λόγω προτεραιότητες από τα κράτη μέλη και τη συνακόλουθη ταξινόμηση των σχεδίων τους. Παρόμοια σχέδια ενδέχεται να προγραμματίστηκαν στο πλαίσιο διαφορετικών προτεραιοτήτων στα διάφορα κράτη μέλη. Παρατηρείται επικάλυψη στα αποτελέσματα και τις υλοποιήσεις έκαστης από τις προτεραιότητες π.χ. εκούσιες επιστροφές πραγματοποιήθηκαν ως αποτέλεσμα δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων 1 11

Συνολικά αποτελέσματα και κυριότερα επιτεύγματα Είκοσι τρία κράτη μέλη 28 αξιολόγησαν τα συνολικά αποτελέσματα και επιτεύγματα του Ταμείου είτε ως θετικά είτε ως πολύ θετικά, ενώ μόλις τρία τα χαρακτήρισαν ουδέτερα 29. Η τελευταία ομάδα προέβη στον εν λόγω χαρακτηρισμό διότι δεν επιτεύχθηκαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα και υλοποιήθηκαν λίγες μόνο δράσεις (CZ), δεν επιτεύχθηκαν αποτελέσματα ή δεν ήταν ποσοτικώς μετρήσιμα (LU) ή υλοποιήθηκε μόνο μικρός αριθμός δράσεων, γεγονός που δυσχέρανε τη διενέργεια γενικής εκτίμησης (SE). Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται συνολικά οι υλοποιήσεις και τα αποτελέσματα του Ταμείου. Πίνακας 1 Επισκόπηση των συνολικών υλοποιήσεων και των αποτελεσμάτων των δράσεων που υλοποιήθηκαν Κατηγορία δράσης ΥΛΟΠΟΙΗΣΕΙΣ σε επίπεδο ΕΕ στο πλαίσιο ΕΠ της περιόδου 2008-2010 1. Περισσότερες εκούσιες επιστροφές 51 341 αιτήσεις/ δηλώσεις προθέσεως εκούσιας επιστροφής 9 788 επιχειρήσεις εκούσιας επιστροφής ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ σε επίπεδο ΕΕ στο πλαίσιο ΕΠ της περιόδου 2008-2010 39 115 άτομα επέστρεψαν 20 568 άτομα έλαβαν υποστήριξη κατά την επανένταξή τους (κατά περίπτωση) Προτερα ιότητα Προτεραι ότητες 1, 3 & 4 2. Περισσότερες αναγκαστικές επιστροφές πραγματοποιήθηκ αν 2 404 εθνικές πτήσεις αναγκαστικής επιστροφής 97 962 άτομα επέστρεψαν στο πλαίσιο μονομερών επιχειρήσεων αναγκαστικής επιστροφής Προτεραι ότητες 1 & 2 3. Περισσότερη/ καλύτερη πληροφόρηση /παροχή συμβουλών διοργανώθηκαν 397 ενημερωτικές δραστηριότητες/εκ στρατείες 83 235 άτομα έλαβαν συμβουλές 17 699 άτομα επέστρεψαν εκουσίως μετά από παροχή συμβουλών Προτεραι ότητες 1 & 3 4. Περισσότερη/ καλύτερη παροχή βοήθειας σε ευάλωτα άτομα 10 255 ευάλωτα άτομα έλαβαν βοήθεια 7 804 άτομα που έλαβαν βοήθεια επέστρεψαν εκουσίως 232 άτομα που έλαβαν βοήθεια υποχρεώθηκαν σε αναγκαστική επιστροφή Προτεραι ότητες 1 & 3 5. Περισσότερη/ καλύτερη βοήθεια κατά την επανένταξη πραγματοποιήθηκ αν 691 δραστηριότητες επανένταξης 7 636 άτομα έλαβαν βοήθεια κατά επανένταξή τους την 4 541 άτομα επέστρεψαν σε συνέχεια ή εν αναμονή δραστηριοτήτων επανένταξης Προτεραι ότητες 1 & 3 28 29 και 3 ή ευάλωτα άτομα έλαβαν βοήθεια μέσω δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο των προτεραιοτήτων 1, 3 και 4. Πολύ θετικά: AT, BE, CY, ES, FI, FR, IT, LV, LT, PL, PT, SK, UK (13). Θετικά: BG, DE, EE, EL, HU, IE, MT, NL, RO, SI (10). CZ, LU, SE. 12

6. Νέα μέσα/ πρωτοβουλίες που δοκιμάστηκαν ή καθιερώθηκαν καθιερώθηκαν 3 081 νέα μέσα/πρωτοβουλίε ς 6 230 περιπτώσεις επιστροφής εξετάστηκαν/επηρ εάστηκαν λόγω της χρήσης νέων πρωτοβουλιών 2 041 άτομα επέστρεψαν χάρη στα νέα εργαλεία/τις νέες πρωτοβουλίες που καθιερώθηκαν Προτεραι ότητες 1 & 3 7. Βελτίωση των γνώσεων στα κράτη μέλη 14 112 μέλη του προσωπικού των δημόσιων αρχών απέκτησαν νέες γνώσεις 3 091 μέλη του προσωπικο ύ ΜΚΟ/άλλων εμπλεκόμεν ων φορέων απέκτησαν νέες γνώσεις αναπτύχθηκαν 310 εταιρικές σχέσεις συνεργασίας 46 νομικές διατάξεις ή διοικητικές πρακτικές σχετικές με την επιστροφή μεταβλήθηκαν ή καθιερώθηκαν Προτεραι ότητες 1 & 3 8. Περισσότερη/ καλύτερη συνεργασία με άλλα κράτη μέλη αναπτύχθηκαν 5 νέες εταιρικές σχέσεις συνεργασίας 30 41 κοινές επιχειρήσεις επιστροφής πραγματοπο ιήθηκαν σε συνεργασία με άλλα κράτη μέλη 820 άτομα επέστρεψαν μέσω κοινών επιχειρήσεων επιστροφής 7 πρακτικές μεταφέρθηκαν και εφαρμόστηκαν Προτεραι ότητες 2 & 4 9. Βελτιωμένη εφαρμογή των κανόνων και των προτύπων της ΕΕ ελήφθησαν 11 προπαρασκευαστι κά μέτρα για τη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο 17 οργανισμοί εφάρμοσαν τα μέτρα 2 184 επιστροφές πραγματοποιήθηκ αν σε συνέχεια της θέσπισης των μέτρων Προτεραι ότητα 4 10. Περισσότερη/ καλύτερη συνεργασία σε εθνικό επίπεδο αναπτύχθηκαν 77 νέες εταιρικές σχέσεις (μεταξύ ΜΚΟ, ΜΚΟ και κρατικών φορέων, κτλ.) αναπτύχθηκ αν και πραγματοπο ιήθηκαν 15 κοινές δραστηριότη τες 27 άτομα επέστρεψαν εκουσίως σε συνέχεια των δραστηριοτήτων συνεργασίας/κοιν ών δραστηριοτήτων Προτεραι ότητες 1 & 4 11. Περισσότερη/ καλύτερη συνεργασία με τρίτες χώρες αναπτύχθηκαν 269 νέες εταιρικές σχέσεις 3 415 υποθέσεις τεκμηριώθηκ αν χάρη στην καλύτερη συνεργασία με τρίτες χώρες 25 007 άτομα υποχρεώθηκαν σε αναγκαστική επιστροφή, σε συνέχεια της συνεργασίας 39 687 άτομα επέστρεψαν εκουσίως, σε συνέχεια των δραστηριοτήτων συνεργασίας/κοιν ών δραστηριοτήτων Προτεραι ότητα 3 30 Στο πλαίσιο των κατηγοριών δράσεων 10 και 11, με τον όρο «εταιρική σχέση» νοείται μια νέα μορφή συνεργασίας σε εθνικό επίπεδο ή με τρίτες χώρες, η οποία δρομολογήθηκε μέσω του Ταμείου Επιστροφής, δηλαδή η ανάπτυξη νέων πρωτοβουλιών συνεργασίας με τα σχετικά ενδιαφερόμενα μέρη. 13

Υλοποιήσεις και αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1 (Υποστήριξη μιας στρατηγικής προσέγγισης στη διαχείριση των επιστροφών) Στο πεδίο των αναγκαστικών επιστροφών, οι περισσότερες (97%) αναγκαστικές επιστροφές που συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ταμείο πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1 (άλλες πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 2). Η Ισπανία προέβη σε επιστροφή του μεγαλύτερου αριθμού των υπηκόων τρίτων χωρών (48550), ακολουθούμενη από την Ελλάδα (17338), την Ιταλία (8321) και την Κύπρο (6947). Στον τομέα των εκούσιων επιστροφών, συνολικό ποσοστό 88 % όλων των εκούσιων επιστροφών υπήρξε αποτέλεσμα δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1. Το Ηνωμένο Βασίλειο προέβη στην επιστροφή του μεγαλύτερου αριθμού υπηκόων τρίτων χωρών (14 110). Άλλα κράτη μέλη που προέβησαν στην επιστροφή μεγάλου αριθμού υπηκόων τρίτων χωρών στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1 ήταν η Γερμανία (4 903), η Γαλλία (3 900), η Πολωνία (2 616) και οι Κάτω Χώρες (2 613). Το Ηνωμένο Βασίλειο παρείχε βοήθεια κατά την επανένταξη στον μεγαλύτερο αριθμό υπηκόων τρίτων χωρών (14 288), με τον αριθμό αυτό να αντιπροσωπεύει ποσοστό 70 % του συνόλου των ατόμων που έλαβαν βοήθεια κατά την επανένταξή τους. Άλλα κράτη μέλη που παρείχαν βοήθεια κατά την επανένταξη σε σημαντικό αριθμό υπηκόων τρίτων χωρών ήταν η Πολωνία (3 510), οι Κάτω Χώρες (835) και η Ιταλία (782). Στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1, δώδεκα κράτη μέλη 31 διοργάνωσαν ενημερωτικές εκστρατείες και δώδεκα 32 υλοποίησαν δράσεις που στόχευαν απευθείας στην παροχή συμβουλών σε δυνητικούς επιστρέφοντες. Η Ισπανία, η Φινλανδία και η Ιρλανδία έκριναν ότι η παραγωγή και η ευρεία διάδοση πληροφοριών σχετικά με την επιστροφή αποτέλεσαν ένα από τα βασικά επιτεύγματα των δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο αυτής της προτεραιότητας. Η Αυστρία (26687), οι Κάτω Χώρες (24 634) και η Γερμανία (10476) προσέγγισαν τον μεγαλύτερο αριθμό ατόμων μέσω δράσεων παροχής συμβουλών, ενώ στην Αυστρία (10144), τη Γερμανία (2 705) και την Πορτογαλία (1871) σημειώθηκαν οι μεγαλύτεροι αριθμοί επιστροφών ως αποτέλεσμα των εν λόγω δράσεων. Δεκαπέντε κράτη μέλη 33 παρείχαν βοήθεια σε ευάλωτα άτομα με σκοπό τη διευκόλυνση της επιστροφής τους. Η Ισπανία παρείχε βοήθεια στον μεγαλύτερο αριθμό ατόμων (6 178), που επέστρεψαν όλα εκουσίως. Τέσσερα κράτη μέλη (BE, HU, LT, EE) ανέφεραν ότι προέβησαν σε αναγκαστική επιστροφή ευάλωτων ατόμων, έπειτα από την παροχή βοήθειας. Δέκα κράτη μέλη 34 ανέπτυξαν νέα μέσα ή πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα από μέσα για την αύξηση της ενημέρωσης και την ανάπτυξη ικανοτήτων για την υποβοηθούμενη εκούσια επιστροφή, τη δημοσίευση οδηγών σχετικά με την επιστροφή και την ανάπτυξη μέσων διαχείρισης για τη διοίκηση και τη χρηματοοικονομική παρακολούθηση της παροχής βοήθειας κατά την επιστροφή, έως τη συλλογή βιομετρικών στοιχείων για τους αιτούντες βοήθεια κατά την επιστροφή. Ορισμένα κράτη μέλη 35 παρείχαν ενημέρωση/κατάρτιση σε δημόσιες αρχές ή/και ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα της επιστροφής. 31 32 33 34 35 BG, CZ, DE, ES, FI, FR, IE, LT, PL, PT, RO, SK. AT, BG, CZ, DE, FI, IE, LV, LT, NL PL, PT, RO. AT, BE, BG, DE, EE, ES, FI, FR, HU, IT, LT, NL, PL, PT, SE. BE, CY, FI, FR, LV, LT, NL, PT, RO, SE. DE, FI, IE, LT, MT, PT, RO. 14

Όσον αφορά τα αποτελέσματα των δράσεων στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1, ιδίως εκείνων που αφορούν την ενημέρωση/κατάρτιση των δημόσιων αρχών ή/και των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα της επιστροφής, αναφέρθηκε ότι δημιουργήθηκαν νέες εταιρικές σχέσεις συνεργασίας στη Γερμανία, την Ιρλανδία, τη Μάλτα, την Πορτογαλία και τη Ρουμανία. Επιπλέον, έξι κράτη μέλη (BE, EL, LV, MT, NL, PT) αναφέρουν βελτίωση στη συνεργασία με τρίτες χώρες ως αποτέλεσμα δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1. Η βελτίωση αυτή φέρεται να συνέβαλε στην πραγματοποίηση πρόσθετων αναγκαστικών επιστροφών (428 από το Βέλγιο, 301 από την Ελλάδα) και εκούσιων επιστροφών (120 από το Βέλγιο, 9 από τη Μάλτα, 168 από τις Κάτω Χώρες και 55 από τη Σουηδία). Όσον αφορά τα πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων που έλαβαν χρηματοδότηση στο πλαίσιο αυτής της προτεραιότητας, τα κράτη μέλη ανέφεραν τα ακόλουθα: τρία κράτη μέλη 36 ανέφεραν ότι η χρηματοδότηση από το Ταμείο Επιστροφής βοήθησε να δρομολογηθούν δραστηριότητες εκούσιας επιστροφής και επανένταξης, στα οποία τέτοιου είδους μέτρα δεν προϋπήρχαν επτά κράτη μέλη 37 ανέφεραν ότι οι υποστηριζόμενες δράσεις οδήγησαν σε συστημικές βελτιώσεις στη διαχείριση της επιστροφής, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη τυποποιημένων προσεγγίσεων δεκαοκτώ κράτη μέλη 38 έκριναν ότι δράσεις που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 1 συνέβαλαν σε πολύ σημαντικό βαθμό στη βελτίωση της συνολικής διαχείρισης της επιστροφής σε εθνικό επίπεδο αναφέρθηκαν επίσης βελτιώσεις στην ποιότητα των διαδικασιών εκούσιας και αναγκαστικής επιστροφής, π.χ. ανάπτυξη νέων μέσων 39, παροχή βοήθειας κατά τις αναγκαστικές επιστροφές ευάλωτων ατόμων 40, ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων με ΜΚΟ και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη 41 ή βελτίωση της συνεργασίας με τρίτες χώρες 42. Υλοποιήσεις και αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 2 (Υποστήριξη της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών) Επτά κράτη μέλη 43 πραγματοποίησαν κοινές επιχειρήσεις επιστροφής σε συνεργασία με άλλα κράτη μέλη. Συνολικά, επιτεύχθηκε η επιστροφή 820 ατόμων μέσω κοινών επιχειρήσεων επιστροφής που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 2. Επτά κράτη μέλη 44 ανέφεραν ότι δράσεις που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 2 συνέβαλαν στην ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων με άλλα κράτη μέλη. Δημιουργήθηκαν συνολικά δεκαέξι νέες εταιρικές σχέσεις. Οι εν λόγω σχέσεις κατέστησαν δυνατή την ανταλλαγή εμπειρογνωμοσύνης σχετικά με τη δύσκολη διαδικασία της λήψης 36 37 38 39 40 41 42 43 44 CY, SI, LV. EE, ES, FI, FR, IT, MT, SE. BE, BG, CY, EE, EL, ES, FI, FR, HU, IE, IT, LT, LV, MT, PL, PT, SE, SI. BE, CY, FI, FR, LV, LT, NL, PT, RO, SE. BE, HU, LT, EE. DE, IE, PT, SE. BE, EL, LV, MT, NL, PT. BE, CY, EL, IE, PL, RO, UK. BG, CZ, DE, EE, EL, PL, UK. 15

εγγράφων των επιστρεφόντων από συγκεκριμένες χώρες καταγωγής, τη διοργάνωση συνεδριάσεων ομάδων εργασίας με εκπροσώπους από άλλα κράτη μέλη σχετικά με θέματα όπως η σύναψη συμφωνιών επανεισδοχής, και την ανάπτυξη εταιρικών σχέσεων για την επιστροφή στα κοινά σύνορα (Ηνωμένο Βασίλειο με Γαλλία). Για δώδεκα 45 από τα δεκαπέντε κράτη μέλη που υλοποίησαν δράσεις, τα αποτελέσματα των δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 2 συνέβαλαν θετικά στη βελτίωση της συνολικής διαχείρισης της επιστροφής σε εθνικό επίπεδο. Όσον αφορά τα περισσότερο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, τα κράτη μέλη ανέφεραν τα εξής: δημιουργία μακροπρόθεσμων συνεργειών και δικτύωσης μέσω κοινών πτήσεων επιστροφής και άλλων ανταλλαγών θετικά αποτελέσματα της προώθησης και της εφαρμογής των ευρωπαϊκών προτύπων και των κοινών κριτηρίων κατάρτισης για τις κοινές επιχειρήσεις επιστροφής βελτίωση της επικοινωνίας και της συνεργασίας με τρίτες χώρες για την ενίσχυση της εμπειρίας των υπαλλήλων στη διαχείριση της επιστροφής. Μόνο τρία κράτη μέλη 46 ανέφεραν ότι τα αποτελέσματα των δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 2 συνέβαλαν σε περιορισμένο βαθμό στη βελτίωση της συνολικής διαχείρισης της επιστροφής σε εθνικό επίπεδο. Υλοποιήσεις και αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 3 (Υποστήριξη για καινοτόμα μέσα) Τα αποτελέσματα των δράσεων υλοποίησης της προτεραιότητας 3 κυμαίνονται από την ανάπτυξη ή/και θέσπιση νέων μέσων και πρωτοβουλιών (βάσεις δεδομένων για τις χώρες καταγωγής, ανοικτή τηλεφωνική γραμμή για την παροχή πληροφοριών σχετικά με την (υποβοηθούμενη) εκούσια επιστροφή, δικτυακός τόπος σε διάφορες γλώσσες, κτλ.) έως την παροχή κατάρτισης ή ενημέρωσης σε δημόσιες αρχές και ΜΚΟ σχετικά με μέσα και πρωτοβουλίες. Τα κράτη μέλη προέβησαν επίσης σε εκούσιες επιστροφές, παρείχαν βοήθεια σε ευάλωτα άτομα, παρείχαν συμβουλές/ενημέρωση σε υπηκόους τρίτων χωρών, και βοήθησαν άλλους παρέχοντας υποστήριξη κατά την επανένταξή τους. Τέλος, δημιουργήθηκαν εταιρικές σχέσεις συνεργασίας με τρίτες χώρες, π.χ. εταιρικές σχέσεις για σχέδια επανένταξης (AT, MT, ES). Για παράδειγμα, η Ισπανία διοργάνωσε σεμινάρια κατάρτισης σχετικά με τη συνεργασία και τη βιωσιμότητα των επιστροφών, τα οποία απευθύνονταν σε υπαλλήλους τρίτων χωρών. Άλλα κράτη μέλη (BG, HU, PL, RO, SI) ανέπτυξαν συνεργασία με προξενικές και διπλωματικές υπηρεσίες για την τεκμηρίωση της ταυτότητας των επιστρεφόντων. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης αυτών των επιτευγμάτων από τα κράτη μέλη ήταν ανάμεικτα. Δεκατρία (BE, BG, ES, FI, HU, IE, IT, LT, NL, PL, RO, SI, UK) έκριναν ότι τα αποτελέσματα των δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της εν λόγω προτεραιότητας ήταν συνεπή με τους στόχους που είχαν οριστεί αρχικά. Στις περιπτώσεις όπου ορισμένα κράτη μέλη (AT, DE, EL, FR, LU, MT, SE, SK) έκριναν ότι τα αποτελέσματα δεν ήταν συνεπή ή ήταν συνεπή μόνο σε κάποιο βαθμό, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι στόχοι ορισμένων δράσεων δεν εκπληρώθηκαν πλήρως ή ότι ορισμένα σχέδια δεν υλοποιήθηκαν. Όσον αφορά τα πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων, σε 17 κράτη μέλη 47 τα αποτελέσματα κρίθηκαν θετικά και συμβάλλοντα στη βιώσιμη διαχείριση της επιστροφής, 45 46 BE, CY, CZ, EE, EL, FR, IE, IT, LV, PL, RO, UK. BG, EE, LU. 16

ενώ άλλα (MT, SE) έκριναν ότι είχαν υλοποιηθεί υπερβολικά λίγες δράσεις ώστε να έχουν αξιοσημείωτο αντίκτυπο στη διαχείριση της επιστροφής ή ότι η υπό αξιολόγηση περίοδος ήταν υπερβολικά σύντομη για να καταστεί δυνατή η αξιολόγηση του αντίκτυπου των σχεδίων (DE). Υλοποιήσεις και αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 4 (Υποστήριξη για την εφαρμογή κοινοτικών προτύπων και βέλτιστων πρακτικών) Το συνηθέστερο επίτευγμα των δράσεων που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο της προτεραιότητας 4 ήταν η απόκτηση γνώσεων από το προσωπικό των δημόσιων αρχών ή/και ΜΚΟ ή άλλων εμπλεκόμενων φορέων σχετικά με τα κοινοτικά πρότυπα και τις βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά τη διαχείριση της επιστροφής. Δεκατέσσερα κράτη μέλη 48 ανέφεραν ότι παρασχέθηκε κατάρτιση σχετικά με τα κοινοτικά πρότυπα και τις βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά τη διαχείριση της επιστροφής. Η Ιταλία παρείχε κατάρτιση στα περισσότερα άτομα (3 390), ακολουθούμενη από την Πολωνία (2666) και την Ελλάδα (2234). Πέντε κράτη μέλη (BE, BG, HU, LT, SK) υλοποίησαν δράσεις που συνδέονταν με την εφαρμογή της οδηγίας για την επιστροφή, π.χ. στη Σλοβακική Δημοκρατία αυτό οδήγησε στη χορήγηση δικαστικής συνδρομής σε 273 επιστρέφοντες και στην παροχή βοήθειας σε 647 ευάλωτα άτομα. Τα αποτελέσματα αξιολογήθηκαν εν γένει ως πολύ θετικά τόσο όσον αφορά τη συνέπειά τους προς τους στόχους που είχαν τεθεί αρχικά όσο και σχετικά με τη βελτίωση της συνολικής διαχείρισης της επιστροφής. Στις περιπτώσεις που τα αποτελέσματα χαρακτηρίστηκαν λιγότερο θετικά, αυτό οφειλόταν συνήθως στον μικρό αριθμό δράσεων που είχαν υλοποιηθεί (FI). ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ Προστιθέμενη αξία του Ταμείου Αποτελέσματα από άποψη όγκου (πρακτικά αποτελέσματα): βαθμός στον οποίο η παρέμβαση του Ταμείου συνέβαλε στο συνολικό φάσμα των δραστηριοτήτων που αφορούν την επιστροφή Εν γένει, τα κράτη μέλη ανέφεραν ότι η στήριξη μέσω του Ταμείου συνέβαλε σε αύξηση της κλίμακας, της διάρκειας και της βιωσιμότητας των εθνικών δραστηριοτήτων που αφορούν την επιστροφή. Σύμφωνα με τις εκθέσεις των κρατών μελών, η προστιθέμενη αξία του Ταμείου φαίνεται να είναι μεγαλύτερη στον τομέα της εκούσιας επιστροφής. Η στήριξη της εκούσιας επιστροφής αναφέρθηκε όντως ως καίριας σημασίας προστιθέμενη αξία από αρκετά κράτη μέλη, και συγκεκριμένα: Η στήριξη μέσω του Ταμείου κατέστησε δυνατή τη δημιουργία προγραμμάτων εκούσιας επιστροφής σε τρία κράτη μέλη, στα οποία δεν προϋπήρχαν τέτοιου είδους προγράμματα (CY, LV, SI) Η χρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Επιστροφής προώθησε ή διεύρυνε την πρόσβαση σε προγράμματα εκούσιας επιστροφής (CZ, EE, ES, FI, MT, PL, PT) 47 48 AT, BE, BG, EL, ES, FI, HU, IE, IT, LT, LU, NL, PL, RO, SI, SK, UK. BE, BG, CY, EE, EL, HU, IT, LT, LV, PL, RO, SE, SI, SK. 17

Η χρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Επιστροφής οδήγησε σε σαφή αύξηση της προθυμίας για εκούσια επιστροφή χάρη στην καθιέρωση παροχής συμβουλών σχετικά με την επιστροφή και βοήθειας κατά την επανένταξη, την πρόβλεψη οικονομικών κινήτρων για την επιστροφή (CZ, ES, FR, MT, PT, SK), τη διαθεσιμότητα ολοκληρωμένης πληροφόρησης (π.χ. σχετικά με τη βοήθεια εκκίνησης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στη χώρα επιστροφής) και τη δημοσιοποίηση των δυνατοτήτων για εκούσια επιστροφή, καθώς και την ενημέρωση σχετικά με αυτές (BE, DE, FR, HU, IE, MT, PT). Εν προκειμένω, το Βέλγιο ανέφερε στην έκθεσή του ότι το Ταμείο συνέβαλε σε σημαντικό βαθμό στην αύξηση του αριθμού των εκούσιων επιστροφών, όχι μόνο προσφέροντας περισσότερη βοήθεια αλλά και παρέχοντας σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς επικαιροποιημένες πληροφορίες σχετικά με τις εκούσιες επιστροφές, καθώς και τρόπους για να γίνεται αναφορά στο ενδεχόμενο επιστροφής, αυξάνοντας την ενημέρωση σχετικά με την επιλογή της εκούσιας επιστροφής Η χρηματοδότηση μέσω του Ταμείου Επιστροφής προώθησε τη συμμετοχή ΜΚΟ σε δραστηριότητες υποβοηθούμενης εκούσιας επιστροφής (ΥΕΕ) (CZ, NL). Αρκετά κράτη μέλη ανέφεραν ότι το Ταμείο είχε σημαντική προστιθέμενη αξία και στο πεδίο της αναγκαστικής επιστροφής, και ιδίως ως προς τα εξής: Συμμετοχή σε κοινές πτήσεις (BE, EL) Βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών (EE, EL, IT, MT, SI, SE, PL), πιο συγκεκριμένα όσον αφορά τα ακόλουθα: ενίσχυση της διαδικασίας ταυτοποίησης μέσω επίσημων εγγράφων, η οποία μειώνει τον χρόνο κράτησης και επιταχύνει τη διαδικασία επιστροφής δημιουργία επαφών σε τρίτες χώρες, κυρίως σε χώρες που δεν διαθέτουν προξενική παρουσία στα κράτη μέλη, με αντίκτυπο που μεταφράζεται σε βελτιώσεις όσον αφορά τη διευκόλυνση και την εφαρμογή των συμφωνιών επανεισδοχής Αναβάθμιση του εξοπλισμού της αστυνομίας και κατάρτιση των αστυνομικών σχετικά με τα πρότυπα της ΕΕ, που είχε ως αποτέλεσμα τη βελτίωση των αστυνομικών υπηρεσιών που παρέχονται στους επιστρέφοντες και την αύξηση της κατανόησης από τους τελευταίους των δικαιωμάτων τους, των λόγων για τους οποίους τελούν υπό κράτηση και των διαδικασιών για την επιστροφή τους (BE, DE, EL, LT, PL, SI, SK). Όσον αφορά τις απόψεις για την προστιθέμενη αξία των προγραμμάτων σε σύγκριση με τα υφιστάμενα εθνικά προγράμματα και τις υφιστάμενες εθνικές πολιτικές και σε σχέση με τον εθνικό προϋπολογισμό, τα περισσότερα κράτη μέλη 49 συνέδεσαν την προστιθέμενη αξία του Ταμείου με αύξηση των χρηματοδοτικών μέσων ιδίως σε μια περίοδο δημοσιονομικών περικοπών που διατίθενται τόσο για την αναγκαστική όσο και για την εκούσια επιστροφή. Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη επεσήμαναν την περιορισμένη προστιθέμενη αξία του Ταμείου εξαιτίας του σχετικά μικρού μεγέθους της συνεισφοράς του στους εθνικούς προϋπολογισμούς που διατίθενται για τη διαχείριση της επιστροφής (LU, FR). 49 BE, CZ, ES, EE, IE, MT, NL, PL, PT, SE, UK. 18

Αποτελέσματα από άποψη ρόλου: βαθμός στον οποίο το Ταμείο συνέβαλε στην προετοιμασία των κρατών μελών για τη δέουσα εφαρμογή της οδηγίας για την επιστροφή Όσον αφορά την εφαρμογή της οδηγίας για την επιστροφή, δεκαεπτά 50 από τα είκοσι τέσσερα 51 κράτη μέλη έκριναν ότι το Ταμείο συνέβαλε θετικά στη δημιουργία συστημάτων τόσο αναγκαστικής όσο και εκούσιας επιστροφής, όπως αυτά προβλέπονται στην οδηγία για την επιστροφή. Στην Ουγγαρία, το Ταμείο συνέβαλε σε σημαντικό βαθμό στην υλοποίηση προγραμμάτων υποβοηθούμενης εκούσιας επιστροφής και στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης και της ποιότητας των επιχειρήσεων αναγκαστικής απομάκρυνσης από αέρος. Για τη Σλοβενία, η πλέον σημαντική συνεισφορά του Ταμείου ήταν η στήριξη που παρείχε για τη δρομολόγηση για πρώτη φορά στη χώρα προγραμμάτων εκούσιας επιστροφής και επανένταξης. Η σύναψη συμφωνίας συνεργασίας μεταξύ του εσθονικού Υπουργείου Εσωτερικών και του εσθονικού Ερυθρού Σταυρού για την εκπλήρωση της απαίτησης που προβλέπεται στην οδηγία για την επιστροφή για παρακολούθηση των επιχειρήσεων αναγκαστικής επιστροφής αποτέλεσε μία από τις πλέον σημαντικές παρεμβάσεις στη χώρα αυτή. Άλλα κράτη μέλη ανέφεραν ότι τα εθνικά τους πρότυπα όσον αφορά την επιστροφή ήταν ήδη σύμφωνα με την οδηγία για την επιστροφή, ή ότι η εφαρμογή της οδηγίας αυτής υποστηρίχθηκε από τον εθνικό προϋπολογισμό κατά τη διάρκεια της περιόδου αναφοράς και όχι από το Ταμείο Επιστροφής ή ότι η οδηγία για την επιστροφή εφαρμόστηκε μετά το πέρας της υπό αξιολόγηση περιόδου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προέβη στην πολιτική σύνδεση του Ταμείου Επιστροφής με την έκδοση της οδηγίας για την επιστροφή. Η φιλοσοφία πίσω από αυτή την πολιτική σύνδεση ήταν ότι χρήματα της ΕΕ που προορίζονται για τη συγχρηματοδότηση δραστηριοτήτων των κρατών μελών που σχετίζονται με την επιστροφή θα πρέπει να εκταμιεύονται μόνον εάν τα κράτη μέλη συμφωνήσουν πρώτα να θεσπίσουν κοινά πρότυπα που θα εγγυώνται ότι οι επιστρέφοντες θα τυγχάνουν ανθρώπινης και αξιοπρεπούς μεταχείρισης. Η εν λόγω προσέγγιση συνέβαλε στην επανέναρξη των διαπραγματεύσεων που είχαν οδηγηθεί σε αδιέξοδο στο Συμβούλιο και οδήγησε τελικά στην έκδοση της οδηγίας για την επιστροφή στα τέλη του 2008. Ωστόσο, το γεγονός ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει ακόμα αποφασίσει να συμμετάσχει στην οδηγία για την επιστροφή ενώ αποτελεί ταυτόχρονα τον μεγαλύτερο δικαιούχο του Ταμείου Επιστροφής συνιστά ζήτημα διαρκούς ανησυχίας για την Επιτροπή. Αποτελέσματα από άποψη εύρους: βαθμός στον οποίο οι δραστηριότητες που συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ταμείο δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί χωρίς τη χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ Τα περισσότερα κράτη μέλη (AT, BE, CY, CZ, DE, EL, ES, HU, IT, LV, LT, MT, PL, PT, RO, SE, SK, UK) έκριναν ότι ορισμένες δραστηριότητες που συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ταμείο θα είχαν εκτελεστεί μόνο σε περιορισμένο βαθμό χωρίς τη χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ. Ανέφεραν ότι το εύρος των δραστηριοτήτων, ιδίως των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την εκούσια επιστροφή (ενημέρωση, οικονομικά κίνητρα για την επιστροφή, στήριξη της επανένταξης, παροχή συμβουλών), θα είχε περιοριστεί. Το πόρισμα αυτό επισημαίνει και πάλι την προστιθέμενη αξία του Ταμείου στο πεδίο της εκούσιας επιστροφής. Εν προκειμένω, η Γερμανία ανέφερε ότι χωρίς το Ταμείο, πολλά σχετικά με την επιστροφή μέτρα δεν θα είχαν εφαρμοστεί ή θα είχαν εφαρμοστεί σε περιορισμένο μόνο βαθμό. Μέσω της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, πραγματοποιήθηκαν εντατικότερες και 50 51 BE, BG, CY, DE, EE, EL, ES, FI, HU, IT, LT, LV, MT, PL, PT, RO, SI. Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία επέλεξαν να εξαιρεθούν από την οδηγία για την επιστροφή. 19