ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Υπεύθυνη Μαθήματος Στρατηγέα Αναστασία Αναπλ. Καθηγ. Ε.Μ.Π.

ΑΔΕΙΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς. 2

Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Ποιοτικές και ποσοτικές διαστάσεις Ανάγκη αξιοποίησης μεθόδων που διαχειρίζονται ποσοτική και ποιοτική πληροφορία Προβλήματα Σχεδιασμού του Χώρου ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ 3

ΣΤΟΧΟΣ Εξοικείωση με σύγχρονες μεθόδους αξιολόγησης που κάνουν χρήση ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ για την επίλυση προβλημάτων Αξιολόγησης στο Σχεδιασμό του Χώρου ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Έργων Σχεδίων - Προγραμμάτων Πολιτικών 4

ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Ε Ν Ο Τ Η Τ Ε Σ Βασική ορολογία Μεθοδολογική προσέγγιση Εμβάθυνση στις βασικές αρχές - τρόπο εφαρμογής της πολυκριτηριακής αξιολόγησης Εμβάθυνση σε μεθόδους - εργαλεία πολυκριτηριακής αξιολόγησης 5

ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ 6

ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: η διαφορά μεταξύ σημερινής και επιθυμητής κατάστασης ΣΤΟΧΟΣ: η επιλογή ενός προβλήματος προς επίλυση ΑΠΟΦΑΣΗ: δέσμευση για δράση (ανθρώπινοι υλικοί πόροι) 7

ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗΣ: σειρά σταδίων - αρχίζει με τον προσδιορισμό του στόχου και τελειώνει με μία συγκεκριμένη κατεύθυνση δράσης ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΝΤΕΣ: άτομα ή ομάδες που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στη διαδικασία λήψης απόφασης, εκφράζοντας κρίσεις για τον καθορισμό των εναλλακτικών, των κριτηρίων αξιολόγησης και των προτεραιοτήτων 8

ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ: ποιά προβλήματα - ποιές ευκαιρίες για δράση ΔΙΑΓΝΩΣΗ: καθορισμός σχέσεων αιτίας αποτελέσματος ΕΠΙΠΤΩΣΗ: των εναλλακτικών στα διάφορα χαρακτηριστικά της περιοχής μελέτης / προβλήματος π.χ. κοινωνικά, περιβαλλοντικά ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ: ποιοτική ή/και ποσοτική 9

ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ: ΜΕΤΡΗΣΙΜΗ ΚΑΘΑΡΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ π.χ. απόσταση (m), ταχύτητα (m/sec), πληθυσμός ΔΕΙΚΤΗΣ: συνάρτηση άλλων μεγεθών π.χ. επιβάτες/οχηματοχιλιόμετρο ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ: ΜΗ ΜΕΤΡΗΣΙΜΗ Π.χ. ποιότητα μετακίνησης Ποσοτικοποιείται με τεχνητές κλίμακες 10

ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Δίνουν πληροφορία για τη φύση του προβλήματος Καθορίζουν τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις Τύποι κριτηρίων αξιολόγησης Ποσοτικά Ποιοτικά 11

ΒΑΣΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΒΑΡΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ - ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ Ιεραρχούν τη σημαντικότητα των κριτηρίων αξιολόγησης σε ένα πρόβλημα (ποιοτικά ή ποσοτικά) ΕΠΙΔΟΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ Η απόδοση κάθε εναλλακτικής ως προς ένα κριτήριο αξιολόγησης 12

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 13

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Αντικρουόμενοι Στόχοι Μέθοδοι Προγραμματισμού Πολλαπλών Στόχων 14

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Διαχειρίζονται ποσοτική ή/και ποιοτική πληροφορία Ενσωματώνουν: πολλαπλούς στόχους διαφορετικές οπτικές Ενσωματώνουν τις επιπτώσεις από συγκεκριμένες επιλογές 15

ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Μεθοδολογικό Πλαίσιο Στήριξης Αποφάσεων Ενσωματώνει ΠΟΣΟΤΙΚΗ και ΠΟΙΟΤΙΚΗ πληροφορίας διαστάσεις του προβλήματος Ενσωματώνει ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ (μέσα από κριτήρια) Ενσωματώνει ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ - ΟΠΤΙΚΕΣ (μέσα από κριτήρια και βάρη) Εξασφαλίζει ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ στη λήψη αποφάσεων 16

ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟΧΟΣ Προσπάθεια αντικειμενικοποίησης μιας συγκεκριμένης επιλογής Εκτίμηση των επιπτώσεων από αυτή 17

ΒΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Καθορισμός του προβλήματος - ΣΤΟΧΟΣ Προσδιορισμός ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ Καθορισμός ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (προκύπτουν / εκφράζουν τους αντικρουόμενους στόχους) Συλλογή πρωταρχικής ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Καθορισμός ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ για τη διαθέσιμη πληροφορία (π.χ. ratio, ordinal, fuzzy πληροφορία) Εκτίμηση ΤΙΜΗΣ κάθε εναλλακτικής για κάθε κριτήριο αξιολόγησης - ΕΠΙΠΤΩΣΗ εναλλακτικής ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ - ΕΠΙΛΟΓΗ 18

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΛΥΣΕΩΝ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΒΑΡΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ 19

Καθορισμός Προβλήματος Καθορισμός Εναλλακτικών Λύσεων Καθορισμός Κριτηρίων Αξιολόγησης 20

Η ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΑΠΑΙΤΕΙ Αναγνώριση Προβλήματος Διάγνωση Δομή Προβλήματος Δημιουργία Βάσης Δεδομένων 21

Βάση Δεδομένων Τιμές Εναλλακτικής/Κριτήριο ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ εναλλακτικών ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Σύγκριση Εναλλακτικών ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ Ιεράρχηση Κριτηρίων - ΒΑΡΗ Πολυκριτηριακή Ανάλυση 22

ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΒΑΡΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ Διαφορετικές οπτικές θεώρηση προτεραιοτήτων Διαφορετικές κοινωνικές ομάδες Ιεράρχηση Κριτηρίων - ΒΑΡΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 24

ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΙ στη σύγκριση ανά δύο όλων των εναλλακτικών ως προς όλα τα κριτήρια αξιολόγησης που έχουν τεθεί ΒΑΣΗ: οι επιπτώσεις των εναλλακτικών ως προς τα κριτήρια αξιολόγησης (Πίνακας Επιπτώσεων) Συνυπολογίζεται η διαφορετική σημαντικότητα των κριτηρίων αξιολόγησης Βάρη κριτηρίων 25

ΒΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΒΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Εναλλακτικές Κριτήρια Κ 1 Κ 2... Ε1 Ε2... Εn ΒΑΣΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ Πίνακας επιπτώσεων Βάρη / προτεραιότητες κριτηρίων αξιολόγησης Κ m 26

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Ταξινόμηση Ιεράρχηση Αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων / σεναρίων ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ: Τον τύπο του προβλήματος Τη μέθοδο που χρησιμοποιείται 27

ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ REGIME ELECTRE I, II, III NAIADE EVAMIX PROMETHEE MULTIPOL

ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΥΠΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Πληροφορία Μέθοδος ELECTRE Ποσοτική Ποιοτική Ποιοτική & Ποσοτική Χ REGIME Χ Χ Χ EVAMIX Χ MULTIPOL Χ NAIADE Χ Χ Χ PROMETHEE Χ 29

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 30

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Οι ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ που αντιπροσωπεύουν τις διαφορετικές λύσεις του προβλήματος Τα ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ με βάση τα οποία αξιολογούνται οι εναλλακτικές Τα ΒΑΡΗ των κριτηρίων αξιολόγησης, που εκφράζουν τη σχετική ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ των κριτηρίων στο υπό μελέτη πρόβλημα 31

ΒΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ Φωτογραφία του προβλήματος ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Εναλλακτικές Ε1 Ε2... Εm Κριτήρια αξιολόγησης Κ1 Score 11 Score 12 Κ2 Κ3 Score 32... Κn Score nm m: αριθμός εναλλακτικών λύσεων n: αριθμός κριτηρίων αξιολόγησης Score nm: επίπτωση εναλλακτικής m ως προς το κριτήριο αξιολόγησης n 32

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ 33

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ Αντιπροσωπεύουν τις ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ του προβλήματος Η διατύπωσή τους αποτελεί εν γένει μία υποκειμενική διαδικασία Εξαρτάται από: την εμπειρία του μελετητή τη γνώση του αντικειμένου και των αλληλεπιδράσεών του με άλλα ζητήματα τις αντιλήψεις και το προσωπικό του στυλ 34

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ Οι ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ πρέπει να είναι: Εφικτές Λογικές Πιθανές Να μπορούν να ενσωματωθούν με τον καλύτερο τρόπο στην ήδη υπάρχουσα πραγματικότητα Να περιγράφονται πλήρως τόσο ως προς το περιεχόμενό τους όσο και ως προς τη σχέση τους με τον επιδιωκόμενο στόχο 35

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 36

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Το κριτήριο ορίζεται σαν μία μετρήσιμη ποσότητα διά μέσου της οποίας ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό των εναλλακτικών (το σχετικό με το κριτήριο) μπορεί να μετρηθεί Π.χ. χρόνος ταξιδίου ταχύτητα μέσου ποιότητα/άνεση μέσου επιφάνεια πρασίνου ανά κάτοικο Προσοχή πρέπει να δίνεται στην ΕΠΙΛΟΓΗ και ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ των κριτηρίων 37

ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Top-down προσέγγιση DEDUCTIVE προσέγγιση Kαταγραφή κύριων ομάδων κριτηρίων ή χαρακτηριστικών του προβλήματος π.χ. ποιότητα περιβάλλοντος, απασχόληση, αναψυχή κ.λπ. - εξειδικεύονται ΠΟΙΟΤΙΚΑ ή ΠΟΣΟΤΙΚΑ με τη βοήθεια ενός ή περισσοτέρων κριτηρίων Bottom-up προσέγγιση INDUCTIVE προσέγγιση Αντίστροφη διαδικασία - καταγραφή όλων των στοιχείων ή χαρακτηριστικών των εναλλακτικών λύσεων - ομαδοποίηση ώστε να προκύψει το σύνολο των κριτηρίων που θα χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση 38

ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Η καταγραφή των χαρακτηριστικών του εξεταζόμενου προβλήματος εξαρτάται από: την ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ του προβλήματος την ΕΜΠΕΙΡΙΑ του ατόμου που δομεί το πρόβλημα Μπορεί να γίνει με: συνεντεύξεις ερωτηματολόγια επισκόπηση άρθρων του τύπου brainstorming κ.λπ. (Voogd, 1983) 39

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΙΜΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Εξαρτάται από: τον ΤΥΠΟ του προβλήματος αξιολόγησης τους ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥΣ που σχετίζονται με το χρόνο, τη διαθέσιμη πληροφορία, τους διαθέσιμους πόρους και μέσα ΧΡΗΜΑ ΧΡΟΝΟΣ ΜΕΣΑ 40

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΙΜΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΧΡΗΣΗ ΔΕΙΚΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Διαθέσιμη πληροφορία ΔΕΙΚΤΕΣ (indicators) Μέτρηση των τιμών των κριτηρίων με τη βοήθεια των κατάλληλων δεικτών (indicators), οι οποίοι αξιοποιούν με τον καλύτερο τρόπο τη διαθέσιμη πληροφορία ΔΕΙΚΤΕΣ Υπάρχουν αυτούσιοι π.χ. εισόδημα Μπορούν να κατασκευαστούν Π.χ. επιβάτες ανά οχηματοχιλιόμετρο

ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Το ΧΡΟΝΟ, ενσωματώνοντας κριτήρια σχετικά με διαφορετικές χρονικές κλίμακες π.χ. βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα Το ΧΩΡΟ (zonal evaluation), ενσωματώνοντας κριτήρια που διαφοροποιούνται σε διαφορετικές χωρικές ενότητες - χρήσιμο για μελέτες αξιολόγησης σε ευρύτερη χωρική κλίμακα π.χ. περιφέρεια ή χώρα 42

ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Το ΠΕΔΙΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ της αξιολόγησης που μπορεί να αφορά σε διάφορους τομείς όπως π.χ. μεταφορές, κατοικία, αναψυχή κ.λπ. Τις διάφορες ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ π.χ. χαμηλού μεσαίου εισοδήματος, εργαζόμενοι επισκέπτες του κέντρου της πόλης κ.λπ. 43

ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Διαφορετική ΦΥΣΗ διαφορετικές μέτρησης των διαφόρων κριτηρίων μονάδες Οι ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ κάθε εναλλακτικής ως προς τα κριτήρια (πίνακα επιπτώσεων -scores) μπορούν να παρουσιαστούν είτε με ποσοτικό είτε με ποιοτικό τρόπο ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ οι μονάδες μέτρησης είναι γνωστές ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ γίνεται χρήση τεχνητών κλιμάκων 44

ΠΟΣΟΤΙΚΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ RATIO SCALE: ποσοτική κλίμακα π.χ. ο αριθμός κατοίκων μιας πόλης ή η ταχύτητα ενός αυτοκινήτου (καθαρός αριθμός με γνωστή τη φυσική ή τεχνητή αρχή του - το μηδέν) MONETARY SCALE: ειδική περίπτωση της ratio scale, οι επιπτώσεις μετρώνται σε χρηματικούς όρους π.χ. εισόδημα, κόστος έργου INTERVAL SCALE: κλίμακα στην οποία έχει νόημα η διαφορά και όχι η απόλυτη τιμή αυτή καθεαυτή 45

ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ORDINAL SCALE: ιεράρχηση επιπτώσεων (ranking). Οι εναλλακτικές ιεραρχούνται με βάση την επίπτωσή τους (μικρότερη - μεγαλύτερη επίπτωση). Πληροφορία σχετική με το ΠΟΣΟ καλύτερη ή χειρότερη είναι μία εναλλακτική (με ποσοτικούς όρους) ΔΕΝ μπορεί να δοθεί ---/+++ scale: ειδική περίπτωση της ordinal scale, οι επιπτώσεις παρουσιάζονται με τη μορφή ---, --, - και +, ++, +++. Υποδηλώνει ότι οι επιπτώσεις κάθε εναλλακτικής ως προς το συγκεκριμένο κριτήριο ΔΙΑΦΕΡΟΥΝ, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο σε ποιό βαθμό 46

ΚΛΙΜΑΚΑ ORDINAL Ποιοτική κλίμακα μέτρησης των επιπτώσεων των εναλλακτικών ως προς τα κριτήρια Π.χ. 1:πάρα πολύ καλό 2:καλό 3:αδιάφορο (μηδενική επίπτωση) 4:κακό 5:πάρα πολύ κακό Ή 1:πάρα πολύ καλό 2:καλό 3:μέτριο Θετική επίπτωση Αρνητική επίπτωση 47

---: πολύ μεγάλη αρνητική επίπτωση --: μεγάλη αρνητική επίπτωση -: μικρή αρνητική επίπτωση 0: μηδενική επίπτωση +: μικρή θετική επίπτωση ++: μεγάλη θετική επίπτωση +++: πολύ μεγάλη θετική επίπτωση ΚΛΙΜΑΚΑ ---/+++ 48

ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ BINARY SCALE: χρησιμοποιείται για να υποδηλώσουμε π.χ. αν μία επίπτωση υφίσταται ή δεν υφίσταται. Παίρνει δύο τιμές yes και no. Π.χ. συμβάλλει μία συγκεκριμένη εναλλακτική στη μείωση των ρύπων? ΝΑΙ ή ΟΧΙ NOMINAL SCALE: αφορά σε κριτήρια προσδιορισμού μιας εναλλακτικής π.χ. το όνομα μιας πόλης. Δεν μπορούν να διαφοροποιήσουν τις εναλλακτικές. 49

Κλίμακα Μέτρησης Κριτηρίων Παράδειγμα ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Σχόλια Nominal Αθήνα Θεσσαλονίκη Πάτρα Binary 1 0 0 Πόλεις 1 = πληθυσμός μεγαλύτερος από 2.000.000 κατοίκους 0 = πληθυσμός μικρότερος από 2.000.000 κατοίκους Ordinal 1 2 3 Διαβάθμιση ανάλογα με τον πληθυσμό Ratio 4 0,9 0,4 Πληθυσμός σε εκατ. Κατοίκους Interval Αθήνα - Θεσσαλονίκη = Αθήνα - Πάτρα = Θεσσαλονίκη - Αθήνα = Διαφορές στον αριθμό των κατοίκων 50

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Επίπτωση μιας εναλλακτικής ως προς ένα κριτήριο: κόστος (cost) ή όφελος (benefit) ΚΟΣΤΟΣ Όσο μεγαλύτερη είναι η επίπτωση (score) τόσο ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΟΔΟΣΗ της εναλλακτικής ως προς το κριτήριο αυτό (cost criteria) ΟΦΕΛΟΣ Όσο μεγαλύτερη είναι η επίπτωση (score) τόσο ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΟΔΟΣΗ της εναλλακτικής ως προς το κριτήριο αυτό (benefit criteria) 51

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Κριτήριο Κατεύθυνση κριτηρίου Ερμηνεία Κόστος παρέμβασης Χρόνος ταξιδίου cost cost Όσο μεγαλώνει το κόστος τόσο περισσότερο αρνητικό γίνεται για τη λύση Όσο μεγαλώνει ο χρόνος ταξιδίου τόσο περισσότερο αρνητικό γίνεται για τη λύση Ασφάλεια benefit Όσο μεγαλώνει η ασφάλεια τόσο περισσότερο θετικό γίνεται για τη λύση Απασχόληση benefit Όσο αυξάνεται η απασχόληση τόσο περισσότερο θετικό γίνεται για τη λύση 52

ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ Κριτήριο Κ 1 : Κόστος παρέμβασης Είδος Κριτηρίου Μονάδες Μέτρησης Κατεύθυνση Κριτηρίου Ποσοτικό Interval Cost Κ 2 : Χρόνος Ποσοτικό Interval Cost Κ 3 : Εφικτότητα Ποσοτικό Ordinal Benefit...... Κ n... 53

ΒΑΡΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ 54

ΒΑΡΗ Ή ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Σχετική ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ κριτηρίων Απαραίτητο στοιχείο για τη διαδικασία αξιολόγησης ΒΑΡΗ ποσοτική διαβάθμιση κριτηρίων ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ποιοτική διαβάθμιση κριτηρίων Βάρη και Προτεραιότητες ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ σημαντικότητας κριτηρίων 55

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ Κριτήρια αξιολόγησης 1... m Διαφορετικές απόψεις - οπτικές 1 2.. n προτεραιότητες Αντικρουόμενες απόψεις διαφορετικών ομάδων Οι προτεραιότητες μπορούν να εκφραστούν: ΠΟΣΟΤΙΚΑ: π.χ. 0.18, 0.28, 0,65 κ.λπ. ΠΟΙΟΤΙΚΑ: π.χ. πολύ σημαντικό, σημαντικό, λιγότερο σημαντικό 56

ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΒΑΡΩΝ Expected Value Method (Ranking) Pairwise Comparison Random Weights Extreme Weights Η επιλογή της μεθόδου απόδοσης βαρών εξαρτάται από τη μέθοδο πολυκριτηριακής ανάλυσης που χρησιμοποιείται 57

ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΣΕ ΣΕΙΡΑ (EXPECTED VALUE METHOD RANKING) Ιεράρχηση των κριτηρίων ανάλογα με τη σημαντικότητά τους Τα κριτήρια τοποθετούνται με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας Πρώτο μπαίνει το πιο σημαντικό, ακολουθεί το αμέσως επόμενο σε σειρά σημαντικότητας κ.ο.κ. Ελκυστική λόγω της απλότητας στην εφαρμογή της Προβλήματα όσο μεγαλώνει ο αριθμός των κριτηρίων - δυσκολία κατάταξής τους 58

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΖΕΥΓΗ (PAIRWISE COMPARISON) Χρήση της ΚΛΙΜΑΚΑΣ SAATY - ταξινόμηση κριτηρίων μέσω της σύγκρισής τους ανά δύο ΤΙΜΕΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ SAATY 1: εξ ίσου σημαντικό 3: περισσότερο σημαντικό 5: πολύ πιο σημαντικό 7: ιδιαίτερα πιο σημαντικό 9: εξαιρετικά πιο σημαντικό Κατασκευή Πίνακα Κριτήρια Κ 1 Κ 2 Κ 3... Κ n Κριτήρια Κ 1 - -3-7 +5 +3 Κ 2 +3 - -3-1 +7 Κ 3 +7 +3 - +3-3... -5 +1-3 - -5 Κ n -3-7 +3 +5-59

Τα πρόσημα του πίνακα 1 έχουν την ακόλουθη λογική: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΗΤΡΑΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΝΑ ΖΕΥΓΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ + όταν η στήλη είναι πιο σημαντική, και - όταν η σειρά είναι πιο σημαντική Π.χ. σύγκριση ζεύγους κριτηρίων Κ2 και Κ5 Αν η σειρά είναι πιο σημαντική (Κ2 σημαντικότερο Κ5), το πρόσημο είναι αρνητικό και αν η τιμή του στην κλίμακα Saaty είναι 5, τότε το στοιχείο του πίνακα θα είναι το 5 Κριτήρια Κ2-5 Κ5 +5 Αντίθετα αν η στήλη είναι πιο σημαντική (Κ5 σημαντικότερο Κ2), βάζουμε θετικό πρόσημο π.χ. αν η τιμή του είναι 5, το αντίστοιχο στοιχείο του πίνακα θα είναι το +5 60

ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΒΑΡΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΟΤΙΜΗΣΗΣ (PREFERENCE ANALYSIS) Προσδιορισμός προτεραιοτήτων μέσω ερωτηματολογίων, συνεντεύξεων κ.λπ. ΣΤΟΧΟΣ: απόκτηση γνώσης για την απόδοση βαρών ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (BEHAVIOURAL ANALYSIS) Προσδιορισμός προτεραιοτήτων μέσα από τη μελέτη της πραγματικής συμπεριφοράς σε παρόμοια προβλήματα του παρελθόντος (revealed preference) ΧΡΗΣΗ ΥΠΟΘΕΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ (HYPOTHETICAL PRIORITIES) Υιοθετούνται υποθετικές προτεραιότητες / βάρη προσεγγίζοντας κάθε φορά το πρόβλημα από μία διαφορετική σκοπιά 61

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ 62

Εναλλακτικές Εντοπίζονται τρεις κενοί χώροι που έχουν ικανοποιητική έκταση Ε1: Θέση 1 Ε2: Θέση 2 Ε3: Θέση 3 ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1: ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κριτήρια αξιολόγησης Κ1: Ύπαρξη αντίστοιχου σχολείου σε ακτίνα 1500 m (cost) K2: Πληθυσμός σε ακτίνα 1000 m (benefit) K3: Προσβασιμότητα (benefit) K4: Ασφάλεια θέσης (benefit) Kριτήρια Εναλλακτικές Ε1 Ε2 Ε3 Κ1 yes no no Κ2 12000 3000 7000 Κ3 3 7 7 Κ4 + - ++ 63

ΠΡΟΒΛΗΜΑ 2: ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Εναλλακτικές Ε1: Αναπαλαίωση κτιρίων Ε2: Πεζοδρόμηση Ε3: Δημιουργία πάρκων στους κενούς χώρους Κριτήρια αξιολόγησης Κ1: Αντίδραση Κοινού (cost) K2: Κόστος (x εκατ.δρχ) (cost) K3: Αισθητική του χώρου (benefit) Kριτήρια Eναλλακτικές Ε1 Ε2 Ε3 Κ1 1 5 3 Κ2 30 50 10 Κ3 + ++ +++ 64

ΠΡΟΒΛΗΜΑ 3: ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΟΔΙΚΗΣ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΥΟ ΠΟΛΕΩΝ Εναλλακτικές Ε1: Διεύρυνση του υπάρχοντος δρόμου Ε2: Κατασκευή νέας οδού 2 λωρίδων κυκλοφορίας Ε3: Κατασκευή νέου αυτοκινητόδρομου Κριτήρια αξιολόγησης Κ1: Κόστος (x εκατ. Δρχ) (cost) Κ2: Μείωση του χρόνου ταξιδιού (benefit) Κ3: Επιβάρυνση στην αισθητική του τοπίου (cost) Κ4: Μείωση Ατυχημάτων (benefit) Kριτήρια Eναλλακτικές Ε1 Ε2 Ε3 Κ1 500 1000 20000 Κ2 15 15 60 Κ3 1 5 7 Κ4 4 5 8 65

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 4. ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΔΥΟ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Εναλλακτικές Αυτοκινητόδρομος (Ε1) Επαρχιακός δρόμος/λεωφορείο (Ε2) Τραίνο (Ε3) Κριτήρια αξιολόγησης Κόστος (cost) Χρόνος ταξιδίου (cost) Χωρητικότητα (benefit) Εκπομπές NOx (cost) Αισθητική τοπίου (cost) Εναλλακτικές Μονάδες Ε1 Ε2 Ε3 Κριτήρια Κόστος Εκατομ. -200-250 -400 Χρόνος ταξιδίου ---/+++ +++ ++ + Χωρητικότητα Χιλ/χλμ/έτος 20 30 40 Εκπομπές NΟx Τόννους/έτος -1000-750 -10 Αισθητική τοπίου ---/+++ --- -- - 66

ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ (criterion uncertainty) Αν έχουν περιληφθεί όλα τα σχετικά με το πρόβλημα κριτήρια Αν έχουν σωστά οριστεί ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ (assessment uncertainty) Αδυναμία ακριβούς προσδιορισμού των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε εναλλακτικής Αδυναμία προσδιορισμού των επιπτώσεων 67

ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ (priority uncertainty) Προτεραιότητες που διαφέρουν από άτομο σε άτομο και από χρόνο σε χρόνο Μέθοδος που χρησιμοποιείται (method uncertainty) Υποθέσεις που χρησιμοποιούν οι διάφορες μέθοδοι 68

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Voogd, H. (1983). Multiple criteria evaluation for urban and regional planning. Lion, London. 69

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΕΜΠ» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του υλικού Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους 70