Θεωρίες Μάθησης: Πρακτικές εφαρμογές στην εκπαίδευση και ανάπτυξη εργαζομένων Ιωάννης Νικολάου Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τι είναι μάθηση; Η μάθηση ορίζεται ως μια σχετικά μόνιμη αλλαγή της συμπεριφοράς που είναι το αποτέλεσμα μιας εμπειρίας (Weiss, 1990) Θετική αρνητική μάθηση Ατομικό επίπεδο Ομαδικό επίπεδο Ο οργανισμός που μαθαίνει 1
Είδη μάθησης Διαδικαστική μάθηση (procedural learning) γνωρίζω ί πως που είναι η ικανότητα του να πραγματοποιώ διάφορες δραστηριότητες όπως το να ζωγραφίσω, να γράψω, να οδηγήσω Δηλωτική μάθηση (declarative learning) αποθήκευση στη μνήμη αποδείξεων και γνώσεων όπως για παράδειγμα η κατανόηση της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης ή η συνεισφορά του αυτοκινήτου στην ανάπτυξη της οικονομίας Η καμπύλη της μάθησης Ικανότητα Προσπάθεια 2
Κλασσική εξαρτημένη μάθηση Ο Pavlov χτυπούσε ένα κουδούνι κάθε φορά που έφερνε φαγητό στο σκύλο, με συνέπεια ο σκύλος να συνδέσει σταδιακά το χτύπημα του κουδουνιού με το φαγητό Κλασσική Εξαρτημένη Μάθηση Μη εξαρτημένο ερέθισμα: Η παρουσίαση του φαγητού Εξαρτημένο ερέθισμα: Το χτύπημα του κουδουνιού Εξαρτημένη αντίδραση: Έκκριση σιέλου, όταν συνδεθεί με το εξαρτημένο ερέθισμα Εφαρμογές στον εργασιακό χώρο;;;; Κριτική;;; 3
Συντελεστική μάθηση Κάθε συμπεριφορά έχει συνέπειες και το πώς θα συμπεριφερθούμε στο μέλλον εξαρτάται από αυτές τις συνέπειες Η επανάληψη μιας συμπεριφοράς εξαρτάται από τις ενίσχυση ή μη της συμπεριφοράς Ο ρόλος της ανταμοιβής Συνεχής Περιοδική Διαμόρφωση της συμπεριφοράς Ενίσχυση της συμπεριφοράς Η ενίσχυση ακολουθεί κάθε επιθυμητή συμπεριφορά Η ενίσχυση δεν ακολουθεί κάθε συμπεριφορά -Σταθερά ανοδική απόδοση με την προϋπόθεση ότι η ενίσχυση ακολουθεί κάθε επιθυμητή συμπεριφορά -Υψηλή συχνότητα ενίσχυσης μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρο κορεσμό -H συμπεριφορά εξασθενεί πολύ γρήγορα όταν η ενίσχυση δεν δίνεται -Ενδείκνυται για συμπεριφορές που είναι καινούργιες, επιθυμητές αλλά εμφανίζονται σπάνια -Δεν οδηγεί σε πρόωρο κορεσμό -Ικανή να επιφέρει συχνές επιθυμητές συμπεριφορές -Ενδείκνυται για σταθερές και συχνά επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. 4
Περιοδική ενίσχυση Περιοδική ενίσχυση Σταθερών διαστημάτων Η ενίσχυση δίνεται την πρώτη φορά που η επιθυμητή συμπεριφορά συμβαίνει, μετά από καθορισμένο χρονικό διάστημα Μεταβλητών διαστημάτων Αλλάζει το χρονικό διάστημα Σταθερής αναλογίας Δίνεται όταν επιτευχθεί ένα σύνολο ενεργειών Μεταβλητής αναλογίας Θεωρία της κοινωνικής μάθησης Είναι μια γνωστική θεωρία που στηρίζεται στην άποψη ότι τα άτομα μαθαίνουν μέσω της παρατήρησης των άλλων ανθρώπων ή μέσω δικής της άμεσης εμπειρίας Σημαντικός ο ρόλος της αντίληψης, της μάθησης μέσω παρατήρησης και της επεξεργασίας των πληροφοριών Ο ρόλος της αυτό αποτελεσματικότητας και των προηγούμενων εμπειριών Ο ρόλος των μοντέλων συμπεριφοράς role models Ο ρόλος της στοχοθεσίας Ο ρόλος της επανατροφοδότησης 5
O ρόλος των μοντέλων συμπεριφοράς Διαδικασίες προσοχής: Οι άνθρωποι προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους παρακολουθώντας ή αντιγράφοντας τη συμπεριφορά άλλων ανθρώπων που θεωρούν σημαντικούς. Τείνουμε να δίνουμε προσοχή και να μιμούμαστε συμπεριφορές που είναι ελκυστικές ή που ερχόμαστε συχνάσεεπαφήκαι που είναι σημαντικές για εμάς. Διαδικασίες συγκράτησης: Ο βαθμός επίδρασης του κάθε προτύπου που επιλέγει ένα άτομο στη συμπεριφορά του εξαρτάται από το πόσο καλά το άτομο θυμάται αυτή τη συμπεριφορά, αφού το πρότυπο πάψει να είναι παρόν. Διαδικασίες αναπαραγωγής: Το να παρατηρεί κάποιος τη συμπεριφορά του ατόμου που έχει ως πρότυπο δεν είναι αρκετό, αφού αυτή η παρακολούθηση πρέπει να μετατραπεί σε δράση και αναπαραγωγή της συμπεριφοράς. Διαδικασίες ενίσχυσης: Το άτομο θα παρακινηθεί να υιοθετήσει τη συμπεριφορά του προτύπου του όταν αυτή λαμβάνει θετική ενίσχυση. Οι συμπεριφορές που ενισχύονται θετικά προσελκύουν μεγαλύτερη προσοχή, μαθαίνονται γρηγορότερα και εμφανίζονται συχνότερα. Για παράδειγμα, η επιτυχής αναζήτηση χρηματοδότησης για ένα έργο από πηγές της ευρωπαϊκής ένωσης αξιολογήθηκε πολύ θετικά σε μια εταιρεία, και ο εργαζόμενος, που είχε τη θέση προϊσταμένου ο οποίος το κατάφερε, προήχθη σε καλύτερη θέση, και χρηματοδοτήθηκε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα που παρακολουθούσε. Αυτό βοήθησε στο να ενεργοποιηθούν περισσότερο τόσο οι υφιστάμενοί του στο τμήμα του όσο και άλλοιπροϊστάμενοιαπό άλλα τμήματα Στοχοθεσία και μάθηση Ξεκάθαροι στόχοι Βραχύχρονη διάρκεια Άμεση μεταφορά μάθησης/γνώσης 6
Επανατροφοδότηση Ενθαρρύνει την παρακίνηση στην μάθηση Πρέπει να είναι: Ακριβής Εποικοδομητική Να δίνεται την σωστή στιγμή Γνωστικοί χάρτες (cognitive maps) Πνευματικές γνωστικές διαδικασίες που βοηθούν στην διατήρηση της μάθησης Προσδοκίες (Expectancies) Αυξημένη πιθανότητα μάθησης όταν υπάρχουν αυξημένες προσδοκίες Έδρα ελέγχου 7
Διαμόρφωση συμπεριφοράς Θετική ενίσχυση Θετικά ενισχύεται η συμπεριφορά άόταν μετά την εμφάνισή της υπάρχουν θετικές συνέπειες για τον εργαζόμενο όπως για παράδειγμα ο έπαινος, μια άδεια, μια επιπλέον χρηματική αμοιβή Η επιθυμητή συμπεριφορά θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη και για τις δύο πλευρές, εργαζόμενο και διοίκηση. η Η θετική ενίσχυση θα πρέπει να ακολουθεί χρονικά την επιθυμητή συμπεριφορά.. Η θετική ενίσχυση θα πρέπει να λαμβάνει μια μορφή που να είναι επιθυμητή για τον εργαζόμενο και να αποτελεί κίνητρο για αυτόν/ήν την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Διαμόρφωση συμπεριφοράς (2) Αρνητική ενίσχυση Ο εργαζόμενος μαθαίνει να μην επαναλαμβάνει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά αφού δεν επιθυμεί τις αρνητικές συνέπειές της ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Ο εργαζόμενος αντιμετωπίζει την κακή διάθεση και τα μούτρα του προϊσταμένου του επειδή καθυστερεί την παράδοση των αναφορών που του έχει αναθέσει. Σήμερα παρέδωσε την αναφορά του στην ώρα της και αυτό είχε ως συνέπεια να αλλάξει η διάθεση και η συμπεριφορά του προϊσταμένου του προς εκείνον. 8
Διαμόρφωση συμπεριφοράς (3) Τιμωρία οδηγεί σε μια αρνητική για τον εργαζόμενο συνέπεια εξαιτίας της ανεπιθύμητης ης συμπεριφοράς ρ που εμφανίζει Η τιμωρία πρέπει να είναι σύντομη και γρήγορη Πρέπει να δίνεται αμέσως μετά την ανεπιθύμητη συμπεριφορά Πρέπει να συνδέεται με την ανεπιθύμητη συμπεριφορά και όχι με τον χαρακτήρα του εργαζόμενου (υπάρχει κράτηση μισθού γιατί προκάλεσες φθορά ξένης περιουσίας και όχι γιατί είσαι ατζαμής ή άγαρμπος) Η τιμωρία πρέπει να παίρνει τη μορφή αφαίρεσης αμοιβών και σίγουρα όχι ψυχολογικής ή σωματικής βίας. Εξάλειψη σχετίζεται με την αφαίρεση οποιασδήποτε ενίσχυσης θετικής ή αρνητικής Εκπαίδευση και ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού Τι είναι εκπαίδευση; Τι είναι ανάπτυξη; Άσκηση: Εντοπίστε τις διαφορές τους και συζητήστε τα πλεονεκτήματα τους 9
Πρόγραμμα εκπαίδευσης Προσδιορισμός εκπαιδευτικών αναγκών Υλοποίηση προγράμματος Εκπαίδευση στη θέση εργασίας Εκπαίδευση εκτός θέσης εργασίας Αξιολόγηση εκπαιδευτικού προγράμματος Μέτρηση αντιδράσεων Μέτρηση απόκτησης γνώσης Μέτρηση αλλαγής συμπεριφοράς Μέτρηση συνεισφοράς της εκπαίδευσης στους επιχειρησιακούς στόχους Ο οργανισμός που μαθαίνει Έχει αναπτύξει την ικανότητα να προσαρμόζεται και να αλλάζει Πρώτο επίπεδο μάθηση (single loop learning) Ικανότητα διόρθωσης λαθών Δεύτερο επίπεδο μάθησης (double loop learning) Ικανότητα διόρθωσης αιτιών που προκαλούν τα λάθη 10
Χαρακτηριστικά του οργανισμού που μαθαίνει Ξεκάθαρο όραμα και στρατηγική που υποστηρίζεται από τους εργαζόμενους Ηγεσία που ενθαρρύνει την καινοτομία, την ανοιχτή επικοινωνία και την συμμετοχή Οργανωσιακή κουλτούρα που στηρίζεται σε αξίες όπως ο πειραματισμός, η δημιουργικότητα, η συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων κ.α Ικανότητα στο να μαθαίνει από λάθη που γίνονται και να διαχέει την γνώση μέσα και έξω από την επιχείρηση Έμφαση στην ομαδική εργασία με μηχανισμούς μ που επιτρέπουν την άμεση επίλυση προβλημάτων, την διόρθωση λαθών, τον πειραματισμό, την μάθηση Δομές, διαδικασίες και αξίες που επιτρέπουν στους εργαζόμενους να επικοινωνήσουν ανοιχτά χωρίς το φόβο της κριτικής ή της απόλυσης 11