FRANÌISKU IL-MIXJA U L-ÓOLMA Murray Bodo
FRANÌISKU Il-mixja w il- olma Murray Bodo
Edizzjoni Maltija: Maqlub g all-malti minn ÌuΩepp Beneditt Xuereb ofm Computer setting: Ìwann Abela ofm Kura: Franciscan Retreat Ministries u Edizzjoni TAU Edizzjoni TAU - Malta Editur: George Bugeja ofm Stampat: PEG Ltd. Malta Edizzjoni IngliΩa: Titlu ori inali: Francis, the Journey and the Dream Ippublikat: St. Anthony Messenger Press Disinn tal-qoxra: Julie Lonneman Disinji: Lawrence Zink Stampat: USA ISBN 0-86716-116-7 1988 Murray Bodo Murray Bodo ofm huwa wie ed mill-a wa z-ñg ar, kittieb ta diversi xog olijiet. Jg allem l-kompoωizzjoni u l-kitba f Thomas Merton College f Crestview Hills, Kentuchy. Il-kitbiet tieg u jinkludu: A Retreat with Francis and Clare of Asssisi: Following Our Pilgrim Hearts; Song of the Sparrow; Meditations and Poems to Pray By; Clare, A Light in the Garden; Tales of St. Francis: Ancient Stories for Contemporary Living; Through the Year With Francis of Assisi: Daily Meditations From His Words and Life u The Almond Speaks: New and Selected Wrintings, 1974-1994 (St. Anthony Messenger Press) 2
Da la g all-edizzjoni bil-malti Dan il-ktieb, g alkemm di à g addew aktar minn amsa u g oxrin sena mill-ewwel pubblikazzjoni tieg u, joffri b mod mill-aktar aj u sempliçi, il-mixja u l- olma tal-qaddis Fran isku t Assisi. Ktieb li inti u taqrah, tieqaf u tixtarr kull kelma u timmedita esperjenza ta bniedem li, aktar milli a riskju kalkulat, iddeçieda li jimxi tassew wara Dak li qalbu kienet t obb, billi intelaq g al kollox f idejh. Wara li qrajtu l-ewwel darba, malajr beda jbehren f mo i li xi darba jista jkun tradott fl-lsien Malti. Dan il- sieb qsamtu ma l-awtur stess meta kont qed nie u sehem fil-franciscan Internship Program li jsir kull sena f Ohio. P. Murray Bodo ofm apprezza li l-ktieb tieg u Francis, The Journey and the Dream ikun maqlub g all-malti, issa li di à ie ppublikat bil-äappuniω, ÇiniΩ, FrançiΩ, Spanjol u Taljan. Jiena sibtu g odda tajba kemm g alija u kif ukoll g al dawk kollha li di à kellhom il-possibilità li jag mlu uωu minnu matul id- Directed Retreats li a na l-fran iskani qed norganizzaw f Porziuncola Retreat House f Malta u Padova House, f G awdex. Ilkoll urew interess u e ewna sabiex dan il-ktieb ikun tradott u ppublikat flimkien ma edizzjonijiet tal- ajja ta San Fran isk li l-edizzjoni TAU di à stampat. Nixtieq inrodd ajr lill-awtur P. Murray Bodo ofm u lil Jeremy Harrington ofm, Direttur ta St. Anthony Messenger Press tal-permess g at-traduzzjoni u l-pubblikazzjoni tal-ktieb. Grazzi lil P. ÄuΩepp Beneditt Xuereb ofm li g amel it-traduzzjoni bil-malti kif ukoll lill-p. Äwann Abela ofm u P. George Bugeja ofm, li adu sieb l-istampa talktieb f isem l-edizzjoni TAU. Jalla dan il-ktieb li l-franciscan Retreat Ministries u l-edizzjoni TAU qeg din joffru jag ni u j edded l-impenn ta dawk li jaqrawh filmixja u l- olma ta ajjithom. Marcellino Micallef ofm Direttur Dar ta l-irtiri Porziuncola Ba ar iç-çag aq 1 ta Jannar 1999 3
Da la g all-edizzjoni bl-ingliω Din is-sena ukoll il-g olja ta wara l-fortizza msej a Rocca Maggiore tinsab miksija bil- inestra, pjanta li ssibha f kull roqg a ta l- Umbria. U llum ukoll, minn ma emb l-istess g olja, g adhom jaqtg u il- ebel ta kulur roωa. Mal-medda tal-wied, ix-xmara Chiascio sserep kwieta u fil-qrib hemm g alqa kbira ta pepprin, g alqa li nistenna nara kull sena, u li b dankollu dejjem tg a ibni bit-tlellix tag ha l-ewwel darba li nsib ru i fil-liwja tat-triq l hemm miç-çimiterju. Äurnata sabi a ta Äunju: Ωiffa elwa u friska ejja qajla qajl min-na a tal-monte Subasio. Nieqaf dejn l-irdum, barra miç-çimiterju. Nintasab ng arrex g an-na a ta wied ie or qrib il-baωilka ta S. Fran isk. Ódejn ri lejja hemm il-pepprin, a mar bis-sofferenzi kollha li arrab S. Fran isk, il-poverello, li ismu jinsab midfun ta t dak il- ebel tqil. Ninxte et fuq il-kolonna miksura u dlonk ti i f mo i d-dehra tal- BaΩilika kif kont rajtha sittax il-sena ilu, f urnata kies a u umda qrib l- a ar ta Marzu. Minn fejn ninsab bilqieg da, fuq in-na a tax-xellug nista nara biss wie ed mit-torrijiet ta Rocca Maggiore. Fid-daqqa u l- in ftakart fl-a ar versi tal-quddiesa ta filg odu:...dejjaq huwa l-bieb u dejqa t- triq li tie u g all- ajja (Mt 7,14). Il-bieb dejjaq ta Fran isku kien ilbieb tan-na a l-o ra tal-belt minn fejn jien qieg ed bilqeg da, in ares lejn it-torri tal-punent ta Rocca Maggiore. Meta g adda minn dak ilbieb, Fran isku alla warajh is-sigurtà ta Assisi u mexa l isfel ma emb il-g olja. Er ielha lejn id-dar tal-im iddmin li kien hemm qrib il-knisja tal-porziuncola, is-sehem iç-çkejken, kif kienu jsej ulha bi kliem lejju n-nies tal-post. Meta ktibt dan il-ktieb, u xejn inqas illum wara afna snin, S. Fran isk kien g alija l-qaddis li g adda mill-bieb id-dejjaq ta beltu. G adda u alla warajh il- id kollu li kellu, alla l ommu u l missieru, il- bieb u l-qraba, u beda jg ix mal-im iddma. Hemm g ex ajja ielsa, bla ebda xkiel, ajja li biddlet dik l-g adira tinten li kien hemm ta t ilbelt ta Assisi f G eden did, il- enna ta l-art ta l-im abba nisranija. Dik id-dehra baqg et imwa la f mo i u g enitni biex, kollni fer an, nikteb dan il-ktieb. Is-soltu nsibha a a tqila li nikteb: tqil il-kliem u itqal li n aωωu fuq il-karti. Imma l-ktejjeb Fran isku: il-mixja u l-óolma rnexxieli 4
niktbu bla tbatija ta xejn. Jiena u nikteb dawn il-pa ni assejt li kien xi add ie or li qed jiktibhom. Din l-esperjenza kienet g alija l-eqreb a a lejn il-muωa li dwarha jitkellmu l-poeti. Nemmen li S. Fran isk innifsu kien il-muωa tieg i, li tieg u kienet il-freskezza tal-kliem li ktibt, talvizjoni li kelli. Hu g alhekk li f din l-edizzjoni l- dida ma biddilt xejn mill-óolma ori inali. Sempliçement ippruvajt nag Ωel kliem li jkun jinkludi lil kul add. Meta ktibt fis-sena 1972 ma g araftx biωωejjed kemm kienu qawwija çerti kliem. Minn dakinhar l hawn sirt nifhem aktar l-importanza li nag Ωel kliem li jinkludi l kul add, rigal tal-muωi l-o ra, irrid ng id, minn-nisa li ejt f kuntatt mag hom tul ajti: lilhom, lil Marija Omm Alla, Klara ta Asisi u TereΩa ta Lisieux, niddedika din l-edizzjoni ta Fran isku: il-mixja u l-óolma. Murray Bodo ofm Assisi 21 ta Äunju 1988 5
Introduzzjoni Fil-pjanura kbira, fil-qalba ta l-italja tan-nofs, fil-provinçja ta l-umbria, tin ass sewwa l-atmosfera ta paçi ta çertu ra el, spirtu perfettament liberu u ieles minn kull irbit, li twieled fil-belt çkejkna ta Assisi fis-sena 1282. Id-dinja tafu bhala qaddis u poeta, ra el, çkejken u fqajjar, Fran isku ta Assisi. Illum ukoll, int u g addej mill-kampanja ta l-umbria, t oss il-paçi ta Fran isku die la fik elu, elu, u tibda temmen mill- did li l-fer perfett hu possibli, g all-bnedmin tallum ukoll, bl-istess prezz li bih kisbu Fran isku. IΩda, g al afna, dan ilprezz hu g oli wisq, g ax Fran isku kiseb il-paçi u l-fer b distakk s i minn kollox. Din il-kitba hi r-rakkont ta pellegrin dwar x jimplika dak iddistakk. L-istorja tibda u tispiçça bil-mewt ta Fran isku. Kull ma jing ad bejn il-bidu u t-tmiem hu tifkira u g alhekk il- rajjiet li jissemmew huma frammentarji u ma fihomx l-istorja s i a ta kull ma jirrakkontaw. Dak li jg aqqadhom, kif nittama, hu Fran isku nnifsu. Dawn il-pa ni m humiex ajja ta San Fran isk. G al kitba b al dik la g andi l- ila u inqas u inqas il- ibda. Li ppruvajt nag mel hu li naqsam ma o rajn il-mod kif jien personalment in ares lejn San Fran isk, u f dan il-proçess nara li are San Fran isk did, li jien stess ma kontx nafu. Fl-a arnett, irrid nizzi ajr lil Fr. Jeremy Harrington li talabni nikteb dan il-ktieb, lil Fr. Roger Huser, il-ministru Provinçjal tieg i li g amilli kura mill-bidu sa l-a ar, u lil Óuti l-fran iskani kollha li bleωempju t-tajjeb tag hom nebb u l-óolma tieg i u g amlu possibli wkoll il-mixja tieg i. 6
Mixja ta Óolm Kien g adu ma kum mill-a ar deni li qabdu, il-ponot ileqqu ta l-u ig kienu qed iniffdulu dahru, u kien jaf li dan hu l-bidu ta dak li olom bih g al afna Ωmien: Mulej, o ro il ru i mill- abs. Aktar kmieni utu l-patrijiet kienu arrewh hawn, fil-kappella tas-sinjura Tag na ta l-an li, fil-pjanura ta ta t il-belt. Huma u nieωlin maω-ωurωieqa ta Assisi, Fran isku talabhom jieqfu x in jaslu dejn id-dar tal-im iddmin, biex minn hemm, g all-a ar darba, ibierek lil beltu. Kien g oddu g ama, iωda dehirlu li seta jara l-belt mifruxa quddiemu, b allikieku kienet tapezzerija mlewwna b afna kuluri. Forsi raha biss bl-ispirtu tieg u. Kemm kienet tidher differenti llum minn kif kien raha dakinhar, afna snin ilu, wara li qam mill-marda twila li kienet akmitu u g adda jixxengel qalb il-g oljiet i addru; issa b al induna li xejn ma kienu g adhom jerfg ulu qalbu l fuq. Kellu biss 22 sena dik il- abta. Il- urnata kienet mill-isba, u hu ftakar kif is-soqfa kienu jaqbdu d-dawl tax-xemx qishom kienu kutri omor u safrana u bojod. IΩda s-sbu ija tag hom aktar kienet issewwidlu qalbu. L-ispirtu qawwi talmelankonija kien akmu sew, u la fehem u lanqas ried jifhem kif u g aliex. In-nies li ltaqg et maω-ωg aωug Fran isku huwa u tiela bittbatija mal-g olja, g arfuh u fer ulu li re a mill- did a sa tu. U ftakar li dakinhar, b mod çiniku, kien aseb f qalbu: Ñgur li qed jg idu bejnhom u bejn ru hom: Hemm hu t-tifel ta Pietro li ma jiswiex abba. Wiççu isfar mewt u bil-kemm jifla iωomm fuq saqajh. Imma g ax g andna n abblu rasna dwaru? Flus g andu aktar milli qatt jista jkollna a na. Talinqas hu g andu futur. Mhux li kienu jobsru x vojt kellu fih u kemm kien i ossu jiesu maqtug g all-a ar preçiωament g ax kien iben Pietro Bernardone, proprju g ax kien g ani u mag ruf u ma bub afna. Kemm kien i ossu mdejjaq min abba dan kollu. IΩda meta ares lura lejn il-belt minn fuq il-quççata tal-muntanja Subasio, ta 22 sena kienu g adu Ωag Ωug biωωejjed biex jemmen li kien hemm xi destin jistennih li kellu jag mel dik il-belt sabi a kburija bih. Fejn u meta kienet qed tistennih il-g ajta tad-destin ma kienx jaf, iωda fil-qalba ta qalbu kien jissuspetta li fla ar kien se jwie eb g as-sej a tal-kavallerija, sej a li kienet 7
titturmentah lejl u nhar; sa fl-a ar kien jirnexxilu jsir kavallier. Hemm kellu jkun il-futur tieg u... L-u ig f rasu u f sidru u f dahru kien beda jin ass mill- did u g al ftit Fran isku ie mçaqlaq mill- sibijiet li kienu qed ji ru bih. Beda jisg ol qawwi u g afas b sa a s-salib li kellu. L-u ig kien beda jdallamlu s-sensi, u mill- did re a ntefa ja seb fl-img oddi tieg u. Dakinhar, 23 sena qabel, waqt li kien fuq il-g olja barra l-belt, kien g amel esperjenza ta disilluωjoni kbira f Ωog Ωitu. F daqqa wa da rrealizza li matul il-marda tieg u kienet ratlu xi a a ta swied il-qalb. Ñgur li kien jiddispra dakinhar u kien jaqta qalbu g all-a ar li xi darba jer a jkun fer an likieku ma kellux il-óolma. Ftit img at wara li kien intasab fuq il-muntanja Subasio, imnikket g all-a ar, jhewden dwar jekk it-22 sena qosra li kellu kienux tmiem ajtu u Ωog Ωitu, olom Óolma li biddlitlu kollox g al dejjem. 8
Il-Óolma Fran isku kien fis-sodda jdur minn-na a g all-o ra, jisforza il mo u, jitolbu jikkwieta, imxennaq g all-irqad, iωieg el bih innifsu daqqa bil- lewwa u xi drabi bil-vjolenza, bit-tama li fl-a ar ji ih inng as u jorqod. Tajjar kull sieb. Mo, orqod jekk jog bok. G andi bωonn nistrie, norqod, g ax hekk qatt ma jien se neg leb din il-bluha, din iddisperazzjoni li qed tag fas fuqi hawn f dan id-dlam. Qam u beda jippassi a minn-na a g all-o ra tal-kamra, idejh imda la f xag ru iswed, im abbel u mqanfed. X inhu ji rili? Dan enn. Kif nista nkun beωg an u nkwetat la darba m hawn xejn minn xiex nibωa`? Kemm ma naf xejn. Fran isku, er a id ol f soddtok. Orqod u strie. G odos fis-sodda u ntefa wiççu l isfel, jippretendi li qed i ossu g ajjien mejjet, imma b xejn ma seta jag laq g ajn ma g ajn. Il-lejl g addih jisg ol u jeg req u jistaqsi lilu nnifsu g ala l-irqad m g adux ji i hekk façilment b al dari. Kien ilu sejjer hekk mindu marad u kellu dik l-esperjenza stramba li ieg elitu j ossu wa du huwa u jterraq ma l-g oljiet ta Assisi, dik il- abta li aωωarda j alli s-sodda tal-mard u jissogra jo ro barra fix-xemx. L-iljieli tieg u issa kienu mimlija biωa u b xi mumenti prezzjuωi ta nag sa afifa li xi mindaqqiet kien jirnexxilu jie u. Fl-a ar, meta l-ewwel ra i ta filg odu kienu qed jinfirxu qishom faxex ma dahru g eri, Fran isku raqad. Kien dak il- in li kellu l-óolma. Idda al o sala kbira ta Palazz mill-isba fejn Prinçipessa- G arusa kellha l-qorti tag ha. Il- itan kienu miksija bit-tarki u t-trofej ta battalji mirbu a. Meta staqsa jg ajjat min kien is-sinjur tal-kastell, sema le en jg idlu: Dan hu l-qorti g oli ta Fran isku Bernardone u s- segwaçi tieg u. Meta Fran isku qam, xi a a kienet inbidlet. Mhux il-messa tal-óolma kien li qanqlu daqstant, u lanqas l-a bar li kien se jsir xi sid kbir. Le, kien sempliçement il-fatt li kellu din il-óolma; issa kellu sens ta direzzjoni, xi a a g al xiex jg ix. Il-Óolma kellha mag ha çertezza b al dik ta viωjoni. Imqar li l-óolma kienet dwar li Fran isku kellu jitlef flusu u l-poωizzjoni tieg u u jsib ru u tallab. Is-sens ta mira u 9
skop fil- ajja, milli jidher, kienu aktar importanti mid-direzzjoni li fiha kien sejjer. Forsi kellha x taqsam ma kemm kien jiswa jew ma dak li kien, iωda fuq kollox kienet tfisser li kien sejjer x imkien, kien fejn kien. Ir-rieda tieg u ma kienitx aktar ipparaliωωata, il- olma elsitu mir-rieda ffriωata li kellu. Fran isku issa kien determinat li jag mel il-óolma sse, g ax kien jaf li hu l-bidu li jg odd. Ftakar çar afna kemm ass qalbu fer ana se ttir hu u j alli Assisi biex jissie eb ma l-armata tal-papa ta t ittmexxija ta Walter ta Brienne, il-kaptan Normann li kien qed jikseb reb iet mill-aqwa fis-servizz tal-papa Innocenz III. IΩda t-tifsila ta ajtu, daqqa fuq u daqqa isfel, ma kienitx se tinbidel daqshekk malajr, la bid-dehriet u lanqas bil- olm. Kien ilu biss il-medda ta jum miexi lura lejn Assisi meta, fil-belt ta Spoleto, mill- did mal-lejl beda jisma il na. 10
Il-Óolma fi Spoleto Fran isku, x inhu l-a jar: taqdi s-sid jew il-qaddej? Oh, sinjur, hu Ωgur a jar taqdi lis-sid. G idli, mela, g aliex qed tag mel il Sidek qaddej? U Fran isku, kollu mrieg ed huwa u jammeti dan, wie eb: Mulej, g idli Int xi tridni nag mel?. Mur lura d-dar, Fran isku, u oqg od a seb fuq l-ewwel dehra li kellek. Int rajt biss dak li jidher, imma mhux il-qalba tal-glorja u l- fama. Int qed tipprova tqabbel il-viωjoni tieg ek max-xewqa bla sabar li g andek li ssir Kavallier. Fran isku, jirtog od imma f sensih sewwa, issa fehem li kien ipprova j addan afna. Irrealizza li n-nuqqas ta sabar li kellu mbuttah biex ja ixxi wisq malajr; kien je tie lu jistenna u jisma u jippurifika qalbu biex jirnexxilu jisma kliem ta tifsira aktar profonda milli kien aseb. Kien ipprova jag mel ir-rieda ta Alla taqdi x-xewqa bla paçenzja li kellu hu g all-glorja. Ma kienx sema tabil aqq. Hu u sejjer lura lejn Assisi, it-triq assha tirtog od ta t saqajh. B ala kavallier li kien ej lura lejn daru, kien donnu qed jg ajjat b mod li tisimg u d-dinja kollha: Ara, jien qed nirtira. IΩda xejn ma ta kas tal- ars suspettus u taω-ωeblie li qara fuq wiçç il-bdiewa li ççassaw i arsu lejh. B mod jew b ie or, issa hekk kellhom ikunu l-affarijiet. Filfatt hu kien imissu qed jimxi b al ma jimxu huma, u mhux jintasab bilqeg da fuq dahar Ωiemel tal-gwerra l- miel tieg u. Lura lejn Assisi a t-triq Flaminia. Minn din l-istess triq rumana kienu mmarçjaw il-le juni Rumani, ir iel ta ila u mimlija fiduçja fil-qawwa ta Ruma. Kienu jieqfu u jixorbu minn-nixxieg a qaddisa ta Clitunno dejn Foligno, u hemm jitolbu lin-ninfi ta l-ilma biex isa uhom fil-battalja, u jag tuhom kura u reb a. Huwa u g addej minn dejn dik il-g adira ta ilma safi, Fran isku ass il- olma tal-glorja ier a minn qalbu; gwerra u reb a ma kienux g ajr kliem fierag iduru o mo u. Óassu vojt. Xi a a kienet qed tg idlu li kien qed jabbanduna t-triq Rumana g al dejjem. 11
Twelid Ädid Il-mixja lura ta Fran isku minn Spoleto bla mistenni kienet l- aktar esperjenza ta biωa li g amel kmieni f ajtu. Id-disprezz qerriedi taç-çittadini ta Assisi da lu b sa a fih innifsu b mod li qatt ma kien arrab b alu qabel. Ix-xnieg a li hu kien re a lura x aktarx g ax kien beωωieg i riet mal-belt kollha, b alma ji ri n-nar imrewwa mir-ri. Xi w ud issuspettaw li sentejn qabel, meta kien inqabad pri unier f Ponte San Giovanni, fil-fatt kien hu li çeda min abba l-biωa. O rajn urew ilfehma tag hom li l-marda twila li kienet qabditu wara li n eles mill- abs ta Perugia ma kienitx g ajr is-sens tal- tija u r-rimors g al dak li kien g amel. Missieru, Pietro, assu avvilit. Lil Fran isku kien i obbu afna, u qatt ma seta jniωωilha li ibnu kien beωωieg i u bla ila; b danakollu, sabha diffiçli jispjiega g ala Fran isku kien ie lura minn Spoleto. Ommu, is-sinjura Pica, g aliet g alih g all-a ar u xtaqet bil-bosta tmelles l-u ig mo bi ta binha biex ittaffihulu, imma ma kienitx taf kif jew x taqbad tag mel. Fran isku g amel kemm seta biex jipprova jispjiega, imma b dan aktar kien ikkonvinça lill- enituri li kien g adu ma iex f tieg u mill-melankonija stramba u d-deluωjonijiet tal-marda li kienet qabditu. Fran isku kien jimxi fit-toroq ta Assisi sturdut u mifxul. Kien qed jg ix ma kum mill- tija li b xejn ma allietu, u hu g addej ikaxkar saqajh, kien il- in kollu jit asseb dwar jekk addejh kienux omor bilmist ija. Óbiebu issa kienu l bog od, jie du sehem fl-armata ta Walter ta Brienne. Hu wa du, minn fost tant ir iel Ωg aωag qalbiena, kien baqa lura man-nisa u t-tfal u ma l-irgiel anzjani li kien ilhom Ωmien li wrew xi jsarrfu fil-battalja. B danakollu, kien i ossu çert li ma setax imur lura u jie u sehem fil-gwerra; dan kien ifisser li juri bil-provi li dak li kul add kien qed jissuspetta kien kollu minnu: li kien beωωieg i u li issa, fl-a ar, tabil aqq ie f sensih sewwa. Tisma lil qalbek meta kul add qed jg id xi a a g al kollox differenti hi prova qalila g all-a ar g all-ispirtu ta dak li jkun. U Fran isku aseb li dik il-prova ma kienx se jeg libha. Talab b qawwa li qatt ma kien talab biha qabel, u lil Äesù talbu bil- niena biex jg idlu g aliex riedu jmur lura lejn Assisi. IΩda t-twe iba baqg et ma ietu qatt. 12
Matul dawn ix-xhur twal u mimlija biωa, Fran isku kien issoltu jmur f g ar çkejken fuq il-g olja n-na a l-o ra tal-muntanja Subasio; hemm kien jintasab ja seb bit-tama li jirnexxilu jifhem x kien qed ji rilu. F dan il-g ar kien imur kuljum, hekk li fl-a ar sar g alih qisu d-dar, l-uniku post fejn kien i ossu komdu. Beda jqis lilu nnifsu b ala ra el, mid la sewwa tat-toqob mudlama ta l-art. Kien hemm, fil- uf tal-muntanja, li fl-a ar sab il-paçi u kellu l-kura jer a jieqaf dritt. Hemm twieled mill- did. 13
Il-G ar Huwa u jitkellem minn ta t l-ilsien f widnejn il-g ar, Fran isku g amel l-esperjenza tal-fer niexef qoxqox li j ib mieg u l- elsien. Im ares kif kien mit-tarka tad-dlam sabha aktar façli jpespes sigrieti mo bija f dak il-ba, jew jg ajjat b an ra daqsiex f wiçç il- itan niedja l-u ig li kellu. Minn jum g all-ie or beda jsibha aktar diffiçli li j alli dak ilg ar u jiltaqa mad-dawl kiefer tad-dinja, t ares çassa lejh. Aktar ma kien jid ol il ewwa fil-g ar, aktar kien i ossu komdu fl-iωolament li hu stess g aωel g alih. Mulej Äesù, a noqg od hawn; allini nin eba fil- uf ta din l- art niedja li qed ixxarrabni b tajn artab u lejju. IΩda kuljum kien ji i misjuq il barra mill- did bil-biωa li d- dawl ma jmurx jag mih. O uf ta l-art, a bini mill-g ajnejn li qed jiffriωawni f dan il-biωa li jifli ni. Kien fil-g ar li Fran isku ltaqa ma Äesù u ra lilu nnifsu g allewwel darba. Sa dakinhar, l-il na u l- olm dejjem dehrulu ejjin minn barra, mill-bog od afna. IΩda matul is-sig at ta agunija li kien jg addi fil-g ar, beda jisma le en fih innifsu, le en ej mill-qieg nett, aktar çar, u dan ieg elu jiskopri parti minnu nnifsu li qabel ma kienx jaf li kienet hemm. Aktar ma kien jitlob u jirrikorri g and Äesù biex inebb u x g andu jag mel, aktar kien jog dos fil-fond lejn xi qawwa ewwinija li kienet ittih sa a u paçi. Ma baqax jitkellem aktar mal- itan g erja ta l-g ar. G all-ewwel, din it-tfittxija o qalbu kienet arsa lejh innifsu li twe g u u tbeωωg u, arsa lejn id-dg ufija tieg u u lejn dnubietu; ilmixja kienet b al g odsa l isfel li ieg elitu j ossu qed jg ereq f g adira mmensa u bla qieg. IΩda meta kompla jitlob bla heda, fla ar assu li ie b al f xi g ar kbir iemed u li fih ma jid olx l-ilma, g ar fejn il- oss ta le nu dehirlu lejju u qawwi. U hemm, fil-fond ta dan il-g ar, Äesù kellmu bil-mod u kebbislu qalbu bl-im abba. Wara imbag ad seta jer a jitla fil-wiçç, im edded u mimli bil-kura. IΩda kull darba kien ikollu jer a jag mel g oddsa l isfel li twe g u u tbeωωg u. Kull darba kien jin akem mill-biωa li ma kienx ser jirnexxilu jsibu l-g ar. 14
Matul is-sena mindu kien sema le en Kristu fi Spoleto, Fran isku baqa jmur fil-g ar barra minn Assisi, u niωel sal-qieg nett bit-tama li jtella fil-wiçç dik il-paçi ewwinija ta l-g ar, paçi li xtaqha tibqa mieg u g al dejjem. Fl-a ar ass li b xi mod dik it-tfittxija ta l- g ar kellha tkun il-mixja tieg u ta kuljum g all-bqija ta ajtu; jekk ried ikun paçi mieg u nnifsu, a a wa da kellu x jag mel: jinωel kuljum fil-profondità tat-talb. Dan il- sieb ablu fer kbir, g ax kien beda j obb it-tfittxija u l-biωa u l-mistennija b ala parti mill-proçess tat-talb u milli jisma lil Kristu. 15
Wa du, Bla Wens ta Óadd Huwa u jg arrex minn kantuniera fil-pjazza, Fran isku seta jara l-wiçç ta tfajla Ωag Ωug a, u tg idx kemm iddispjaçih li f g ajnejha ra s-swied ta qalb. Hekk Ωag Ωug a u elwa, u hekk wa idha fid-dieqa tag ha. Seta jara biss ras abibha minn wara, imma dan kien biωωejjed g alih biex jie u idea ta l-espressjoni mwe g a tal- uvnott. Ñgur li bejniethom jew o fihom kienet rat xi a a li kienet qed i ib tensjoni kbira fir-relazzjonijiet ta bejniethom. Fran isku kien jaf sewwa dak li kienet qieg eda t oss dik it-tfajla. Dak li kienet qieg eda t oss kien hekk fgat u mg akkes mir-raωan li kienet qed tag mel minn barra, ieg elu j oss il-g afsa o sidru stess. We g u l- fatt li hu ma seta jag mel xejn, imma ma kienitx a a xierqa li jinda al, u g alhekk tafa arstu lejn il-pjazza miksija çag aq. Imma f tebqa ta g ajn, g ajnejh strie u mill- did fuq it-tfajla. Xi darba, u forsi mhux fil-bog od, kien jasal isib dak li kien qed ifittex. Tabil aqq, la kien qed ifittex intimità u lanqas iω-ωeg il ta xi persuna o ra, imma dak li xtaq kellu x jaqsam ma dik it-tfajla u l-bωonn li ass li jfarra ha, li j oss rasha tistrie fuq spalltu u jkun jaf li hi kuntenta u li dejh t ossha fiω-ωgur. Imma tg id kien qed ja seb, forsi, dwar is-sigurtà tieg u stess? Dehirlu li ma kienx hekk, u sigurtà forsi lanqas ma kienet il-kelma eωatta li tispjega dak li kien qed jinkwetah. Issa, wara li kien sema` dawk l-il na u f qalbu da let din id-dimensjoni dida, assu wa du. L- unika relazzjoni f ajtu kienet ma dawk l-il na u ma dak il- olm. Dawn saru d-dinja reali tieg u, u kull ma ra u sema u mess bis-sensi tieg u, kien il- in kollu qed jisparixxi u jg ib b alma jg ib id-du an. Fl-imma inazzjoni tieg u anke t-tfajla kienet iddub fix-xejn hekk kif rasha tistrie fuq spalltu; g al darb o ra sab ru u wa du. Fran isku beda jist ajjel jekk it-tfajla tad-demm u l-la am, din it-tfajla, kienitx se ddub fix-xejn ukoll li kellu jmissha. Jew, jekk le, tg id kienu se jispiççaw fix-xejn il- olm u l-il na li kellu? Kien beωg an li jmiss lil xi add. Il- olm kien reba, u hu kien se jibqa j ossu wa du. 16
Is-Sinjura Povertà Me lus mill- bieb ta tfulitu, Fran isku issa kien jixba lil dak il-mexxej, i iblek asra ta qalb, li nqata minn niesu u mar fl-eωilju. Er ilu jintasab fl-irkejjen tat-triqat u jg arrex madwar il-bini lejn il- ajja bla xkiel li kien jg ix qabel. Meta kien i ossu wa du, l-aktar filg axijiet, kien jixxennaq biex jirritorna u jbieg ed minnu l- olm b allikieku kienu illuωωjonijiet ta idealist ambizzjuω u mifxul g alla ar. IΩda kif kien ja bat se jmidd l-ewwel pass biex jissie eb ma biebu ta qabel, arah i oss qalbu tin akem mill-biωa li kien qed jarmi xi awhra jew teωor ta sbu ija u valur liema b alhom. U ma kienx jasal. G ad li kien jixxennaq g all-kumpanija, fil-mudullun tieg u b xi mod ass li kien se jkollu bieb odda kif jer a jkollu olma o ra. U jekk kellu jibqa bla bieb? X jag mel, imbag ad? Seta qatt jissapporti dik il- ajja ta wa du biex jirba sinjura-fantaωma, is-sinjura ta l-ewwel Óolma, is-sinjura tal-kastell li olom bih, sinjura li fil-fatt la qatt ra u lanqas mess? Il- sieb biss dwar dan kien ibeωωg u, ieg lu j ossu bla ila u mhux aktar Ωgur minnu nnifsu. Wara kollox, kien hu wa du li semag hom dawn l-il na u li kellu dan il- olm. U hu ma kienx marid u j ossu bla sa a g al afna Ωmien? Forsi dal- olm kollu ma kienx g ajr xewqa qawwija li jsir mag ruf u li issa kien qed jie u forma f dinja ta fantasija li turi a a b o ra. B all-profeta Danjel, kien ra el tax-xewqat, bla sabar sa ma jara jse dak li jixtieq, fis-sakra blimportanza li kien qed jag ti lilu nnifsu. Dan il- sieb dejjem kien i ieg lu jid ak: ra el importanti, kavallier jew eroj minn Assisi! U din Assisi min qatt sema biha? Ma kienitx g ajr gozz bini tas-seklu XIII li biex jg ix, kien imqabbad ma l- irdum tan-na a l-o ra tal-muntanja Subasio. Li xi darba din il-muntanja kellha tiççaqlaq, il-belt kollha kienet taqa ebla, ebla fil-wied. B danakollu, g ad li pprova kemmil darba, b ebda mod ma rnexxielu jne iha minn mo u dik il-óolma, u l-il na kienu g alih aktar reali minn dawk tan-nies fil-pjazza. Ñgur li kien jiddispra huwa u jisma dawk l-il na, li b xejn ma seta jwarrab minn widnejh, li ma kienx g all-paçi, qajla titfisser bil-kliem, li abulu f ajtu. Issa wkoll, huwa u jitlajja fit-triqat ba, x in kien i ares mid-djuq mudlama tag hom lejn id-dawl tal-pjazza tal-belt fit-tarf l-ie or, il-paçi li kien 17
igawdi fil-qieg nett ta qalbu kienet ittaffilu s-solitudini u n-nuqqas ta xi add ie or li mieg u seta jaqsam il- olm tieg u. Fit-talb kien jitkellem ma Äesù bil- lewwa, imma dan ma kienx l-istess. Xtaq li jkollu xi sie eb, xi abib li jkun jista jara u jmiss, u jkun jaf li qed ji i mismug u mifhum. Forsi ried iωωejjed: il-paçi talqalb u l-im abba ta Alla u l-kumpanija tal-bnedmin ukoll? Imma ma kienx Alla li qal li mhux sewwa g alina li nkunu wa idna? Xi a a li kienet dejjem tberhen o mo u - u dehret ejja b ton ma nuq sa millbidu taω-ωmien - kienet tg idlu li qatt ma kien se jkun u lanqas qatt ma seta jg ix ta eremita. Il-Van elu, dejjem il-van elu tal- ajja, qanqlu. Mhux Kristu wa du, imma Kristu flimkien mad-dixxipli, Äesù ta NaΩaret u l-mer la Ωg ira ta dawk li mxew warajh, jixhdu flimkien il- bluha u t-tjubija ta Alla. Ra el wa du kien sinjal fqir wisq ta l-im abba. In-nies kienet tara l-im abba fi bnedmin li j obbu, bnedmin li r-rabta ta bejniethom kienet ixxerred ma kullimkien m abba og la minn dik tal-bnedmin. Familja ta a wa li tabil aqq jie du sieb xulxin u jixhdu quddiem iddinja li l-im abba hi possibli, tkun b al twelid mill- did tal-knisja talewwel Ωminijiet li wasslet lir-rumani jg idu: Ara kemm l-insara j obbu lil xulxin. IΩda issa hemm, arah, wa du u ma g andu lil add mieg u, ra el solitarju. Dak li dejjem farr u u g amillu l-qalb kien il-fatt li fil- olma kien hemm afna tarki mwa lin mal- itan tal-kastell. Ñgur li dawn ma kienux kollha g alih. Kienu g al dawk l-o rajn li xi darba kellhom jissie bu mieg u, ir iel o ra li Ωgur kellhom ji u ta t is-se er tas-sinjura tieg u. IΩ-Ωmien li qatta fil-g ar g enu jifhem li din issinjura kienet is-simbolu ta Kristu fqir, tal-kastità, tal-qlubija u l- kura, tal- e a ta kavallier, tal-virtujiet u ta kull a a spiritwali u sabi a. IΩda aktar minn kollox kienet is-sinjura Povertà. Ix-xewqa wa danija tieg u kienet li jkun il-qaddej tag ha. Is-Sinjura Povertà! Taqdi lilha jfisser li tkun g ani aktar milli qatt wie ed jista jimma ina. Is-Sinjura Povertà kienet is-simbolu tal-paradossi tal-van elu: g ana fil-faqar, ajja fil-mewt, sa a fid-dg ajjef, sbu ija fl-img ajjeb u l-imçewla, paçi fil-konflitti u t-ti rib, milja fil-fierag, u fuq kollox im abba fid-distakk u ç-ça da. Hija trattab l-iebes, u tag mel façli d- diffiçli. 18
Jekk is-sinjura Povertà ΩΩomm kelmitha, Ωgur li kienet se tbiddillu din is-solitudini li kien jinsab fiha u tipprovdilu ma min jaqsam xortih, meta jirnexxilu jkollu tant kura li jissagrifika kollox min abba fiha. Li kellu jag ti lis-sinjura Povertà l-bωonn li kien i oss g all-im abba u l-kumpanija, hi kienet ter a tag tihomlu lura. Kien Ωgur minn dan. Kien jonqsu biss li jqieg ed fil-prattika, bl-akbar sempliçità, din il-konvinzjoni tieg u. 19
Il-Laqg a mal-im iddem Fran isku ftakar fl-ewwel reb a ta qalbu l- dida. Tul ajtu kollha, id-dehra tal- diem dejjem ieg elitu jferfer bil-biωa. Darba minnhom, hu u miexi fi triq ta t Assisi, g amel wa da minn dawk il- wejje ta l-g a eb li tista tispjegaha biss il-qawwa li ti i mill-ispirtu ta Äesù. Óare idejh u mess ra el, im iddem li d-dehra tieg u biss kienet tqallg u. Irkoptejh bdew i abbtu ma xulxin, u tant in akem millbiωa li lanqas biss fela jasal sal-im iddem li kien wieqaf quddiemu. Irri a tal-la am qed jit assar attakkatlu s-sensi kollha, donnu kien qed ixomm b g ajnejh u b widnejh ukoll. Id-dmug beda j elben ma addejh g ax aseb li ma kienx se jasal jag mel dak li xtaq. U waqt li beda jitlef il-kalma u l- lewwa tieg u, litteralment kellu jaqbeω b salt biex jirnexxilu jasal sa dejn ir-ra el li kellu quddiemu. B rog da kbira fuqu, tafa dirg ajh ma g onq l-im iddem u biesu fuq addejh. Dak il- in ftakar x kien ass meta telaq jimxi g all-ewwel darba, u beda jifra u j ossu mimli fiduçja fih innifsu. Issa waqaf dritt u kalm, mimli m abba g al dak ir-ra el li kellu f dirg ajh. Xtaq kieku jag fsu mieg u, imma ass li issa dan qed jag mlu biex jissodisfa lilu nnifsu, u beωa li jitlef dik il-libertà dida li rnexxielu jikseb. Óalla jdejh jaqg u u tbissem, u g ajnejn ir-ra el petptu lura b mod li ieg elu l Fran isku jifhem li kien irçieva aktar milli kien ta. Fis-skiet tal- arsa fissa, la wie ed u lanqas l-ie or ma dawwar g ajnejh band ohra, u Fran isku stag eb g all-a ar bis-sbu ija li ssa rek li lema f g ajnejn l-im iddem. 20
Dan Jum Ìdid Dan jum did. Din g anja g al bidu did. X armonija qed in oss o fija! In ossni afif se ntir. Minn Ωmien g al Ωmien, Fran isku baqa jie u xi lem a ta dak il- elsien, ta dak il-bidu mill- did li bih assu jimtela dakinhar li bies l im iddem. Il-frustrazzjonijiet kollha ta Ωog Ωitu li kellu msakkrin o fih, il- asra tieg u nnifsu, id-dubju fuqu nnifsu li kien we g u g allmewt u l-mistoqsijiet bla twe iba, il-buri u d-dwejjaq li ass matul ilmarda tieg u - dawn kollha ar u ji ru minn qalbu, b al qisu nfaqa xi lqug kbir ta l-ilma, u l-ilma salmastru li kien ilu miωmum hemm ajtu kollha, gelgel il barra mill-bibien ta qalbu u nxtorob mill- amrija u ntesa darba g al dejjem. Dik il-bewsa, dawk ix-xoftejn li mess g all-ewwel darba, mexxewh lejn xi add barra minnu nnifsu, lejn xi add li kien ta min i obbu. Dakinhar aktar beda jie u nifs il barra milli l ewwa, idur aktar il barra milli l ewwa, u beda aktar jag mel milli ja seb dwar x se jag mel. Fl-a ar kien ieh il-kura li jaqbeω id-dag bien li kien jifirdu mill-ie or, jifirdu milli j obb lil dak li kien ja seb li kien sejjer jitolbu afna aktar milli hu, Fran isku, seta jag ti. Óarstu dejjem fissa f g ajnejn l-im iddem, siebu biss f dik il-persuna li kellu quddiemu, nesa lilu nnifsu u kull ma kien jifirdu minnu, u era lejn dak il-bera g al dirg ajn l-im abba u l-fer. U g all-bqija ta ajtu kien jisforza biex iωomm ajja dik l-im abba li dakinhar da let f qalbu u ried jibqa jg ixha kuljum. L-im abba kienet qed t ares f g ajnejn l-ie or, u waqt li tinsa l-vojt mudlam bejnek u l-ie or, u tinsa li add ma jista jimxi filvojt, tg addi b ila g an-na a l-o ra, b idejk miftu a bera biex tag ti minnek innifsek u tirçievi minn ta l-ie or. Fit-Testment, l-a ar kelmiet li alla lil Óutu, qal: Meta jien kont ng ix fid-dnubiet, id-dehra ta l-im iddmin kienet g alija wisq ta min jistmerrha; iωda l-mulej innifsu mexxieni f nofshom, u jiena wrejt niena mag hom. U wara li qdejt dmiri lejhom, dak li qabel dehirli li hu morr, inbidel g alija fi lewwa g ar-ru u g all- isem. Kliem li fih hemm mi bur kollox: il-passi li g amel lejn l-im iddem kienet il-mixja; kull ma ara wara kienet il-óolma li saret realtà. 21
Il-Kurçifiss Jitkellem Kien jaf li kienet ejja xi prova, il-bidu ta xi a a li kien jibωa minnha, imma kellu wkoll qima lejha. Li dak li beda j oss fih ma kellux idum, kien ibeωωg u. Fl-img oddi tant g amel esperjenzi li issa jg olluh il fuq u mbag ad iniωωluh l isfel, li beda jissuspetta kull a a dida li terfg u il fuq. B danakollu, fil-óolm tieg u kien hemm çertezza li kienet aktar konvinzjoni u twemmin milli sempliçi sentiment jew buri tajba. Huwa u ja seb fil-fond dwar dan, Fran isku qorob lejn il-knisja ta San Damiano, g oddha qed taqa biçça, biçça. G al ftit assu bejn alltejn, imma mbag ad da al ewwa. Fuq l-artal ra x-xbieha BiΩantina ta Kristu msallab. B al donnu misjuq minn qawwa ier a minn o fih innifsu, inxte et g arkoptejh u beda jitlob b erqa: Mulej Äesù, xi tridni nag mel? Kuljum noqg od nistaqsi lili nnifsi dwar il- olma li kelli fi Spoleto, nit asseb u ninkwieta dwar jekk kontx tabil aqq Int li kellimtni jew kienx sempliçement l-eççitament li kelli dwar il-mag mudija tannar li biha kelli nitg ammed biex insir Kavallier? Mulej, il- olm tieg i qed tant ikiddni. Xi jfisser tabil aqq? G ax qed ikolli dan il- olm u nisma dawn l-il na? Xi kwalità ta ra el jien, Mulej? Fran isku rafa g ajnejh mill-art miksija çangatura u beda jfittex f g ajnejn il-kurçifiss li issa kienu qed jidhru b allikieku kienu g ajnejn veri. F daqqa wa da, wiçç Kristu deher qisu qed jiççaqlaq, u Fran isku beωa. Imbag ad, b al donnu ej mill-bog od, imma Ωgur mill-kurçifiss, le en çar u jidwi nifed ru Fran isku. Fran isku, mur, isa, u sewwi l-knisja li, kif qed tara, nieωla ftit, ftit. Fran isku mtela bil-fer. Stenna g al iωjed, u st arre u ffissa arstu fuq wiçç il-kurçifiss, iωda ma kien hemm ebda çaqliqa o ra, ebda sinjal li kien se jirçievi xi ordni ie or. Fran isku baqa msammar hemm g al Ωmien twil, u ma g ejiex jiωωi ajr lil Äesù g al din it-talba çara li kien g amillu. Kien lest biex, dak il- in stess jibda jirrestawra l-bini talknisja. Lanqas biss g addielu minn mo u li Kristu kien qed jitolbu xi a a o ra aktar milli li jdur u jirrestawra l-knejjes li kienu qed ji arrfu. G alhekk telaq ji ri minn San Damiano u beda ji bor il- ebel biex jibni mill- did il-knejjes li kienu qed ji arrfu. Ósieb mo u u l-ener ija kollha tieg u issa ffokaw kwaωi b mod fanatiku fuq dan il-pro ett biss. 22
Din l-ubbidjenza sinçiera g all-a ar, g all- olm u l-il na, kellha ssir it-tifsila qalbenija tal- ajja ta Fran isku li kellha tmexxih lejn is-servizz s i u radikali tal-van elu ta Kristu. 23
Jitlef Missier Fran isku kien jaf li kienet se tkun g alih ferm iebsa li lil missieru, ra el, li jridha tg addi tieg u b sa a, jiqaflu. U f çertu sens, it-tnejn kienu pezza wa da, kull wie ed minnhom determinat g alla ar dwar dak li kien jidhirlu l-aktar importanti fil- ajja. G al Pietro, kienet is-setg a u l-influwenza fuq l-o rajn u s-sodisfazzjon li jirnexxi fin-negozju u l-kummerç. G al Fran isku, mill-banda l-o ra, kienet iddg ufija u ç-çokon u l-faqar ta l-ispirtu li, paradossalment, tawh issetg a u l-influwenza u s-sodisfazzjon ta l-ispirtu. Likieku ma kellux il- ila jiltaqa wiçç imbwiçç ma missieru u jiqaflu, kien ikun qed i assar dak kollu li kien se fil-g ar. Missieru g amel kull ma seta biex ifejjaq lil Fran isku minn dawn il- sibijiet ta bluha li akmuh wara li gie lura minn Spoleto. IΩda meta Fran isku bieg xi drappijiet u mag hom iz-ωiemel ukoll, u l- flus mar tahom lill-qassis fqajjar li kien jg ix f San Damiano, u b xejn ma ried ji i lura d-dar, dan kien wisq g alih. U l-a ar insult arrbu meta Fran isku mar jittallab fit-toroq ta Assisi. Kien liebes imçerçer u Ωmattat, u l-folol er ilhom izekzku u jwaqqg u g aç-çajt it-tifel ta l- iktar ra el g ani li kien hemm fil-belt, jarawh jittallab il- ebel biex jirrestawra l-knejjes. Darba minnhom, meta kien qed jittallab fit-toroq u l-folla kienet storbjuωa aktar mis-soltu fit-tg ajjir tag ha, Fran isku g adda minn quddiem il- anut ta missieru. Pietro ass demmu jitla g al rasu bilmist ija u qalbu riedet tinqasam. Óare barra l- anut, qabad lil Fran isku minn g onqu u kaxkru quddiem l-isqof ta Assisi. Kien dak il- in li Äesù ta lil Fran isku l-kura li jiltaqa ma missieru. Bil-kalma kollha, Fran isku neωa wejj u, u bl-ikbar rispett qieg edhom f ri lejn missieru. Imbag ad, b le en sod qal: Sejja t lil Pietro Bernardone missieri.. Issa ng id «Missierna li inti fis-smewwiet» u mhux aktar Pietro Bernardone. Li kellu jsir sar, u Pietro nduna li kien a rax iωωejjed fl-im ieba tieg u mat-tifel. Fl-intimu tieg u beka g al l- iben li kien tant i obb, iωda ma kienx se jag mlu hu l-ewwel pass lejn ir-rikonçiljazzjoni. Dak li Fran isku kien qal kien ta l-a ar, u tal-biωa biex twie bu. L-Isqof satar lil Fran isku bil-mantell tieg u stess. Aktar tard dakinhar, Fran isku alla l-qorti ta l-isqof imleflef f çoqqa fqajra, 24
imma li g alih kienet libsa ta kburija u ta miel ferm aktar mill-ifjen ilbies li kien hemm f Assisi. Il-Óolma reb et. 25
Ra el Óieles It-triq isserrep l hawn u l hemm qalb il-muntanji kienet tie u lejn Gubbio. Kemm kienu g eωieω it-tifkiriet tal- afna vja i li g amel lejn dik id-daqsxejn ta belt, hemm fuq muntanja, il-belt ta Ubaldo, li tixba afna lil beltu, Assisi. Kien i obbha afna l dik il-belt g ax kien hemm li abibu laqg u bl-im abba meta missieru g amilhielu çara li ma kienx se jkun milqug aktar o daru. Kien f April 1207 meta telaq g al kollox minn dar missieru, u liebes libsa fqajra ta bidwi, alla Assisi u er ielha lejn Gubbio. Dik il-mixja tieg u lejn Gubbio minn qalb l-imsa ar folti mal- nub tal-muntanji li twassal g al Valfabricca kienet g alih b al l-ewwel passi ata li g amel Adam fil-äenna ta l-art. F April wiçç is-sema jkun ka lani sbejja u x-xemx tarmi dawl leqqien; fix-xquq talmuntanja jkun g ad hemm il-borra u l-arja friska ittik is-sa a. Issa kien ieles g al kollox, u n-natura kollha kemm hi dehret qisha tieg u mill- did, imma hekk differenti minn dakinhar wara l-marda tieg u meta, qalbu sewda g all-a ar, era l hawn u l hinn qalb il-g oljiet ta Assisi. In-natura kienet inbidlet f enna ta l-art, g ax irnexxielu jwarrab fil- enb kull xorta ta sigurtà li mag ha normalment il-bniedem jorbot qalbu. Ma kienx aseb fih minn qabel dan is-sentiment ta elsien, u hekk l-istag ib tieg u stess kabbarlu l-fer g al mitt darba iωjed. Il-fer kien hekk ifawwar fih li g amel dak li mbag ad a d- drawwa li jag mel kull meta jiççelebra: beda jg anni, jg anni l-g ana tat-trovaturi ta Provenza. Fran isku kien g adu kif dar mal-quççata tal-muntanja u kien se jibda n-niωla lejn Valfabricca meta, fid-daqqa u l- in, fil-weraq warajh, sema it-t axwix. Dar b effa waqt li baqa jkanta, u arstu ffissaha f g ajnejn il-kap tal- allelin. Ir-ra el u x-xirka briganti li kellu mieg u dehru ma suda meta beda jkanta b le en qawwi: Jiena l- Óabbâr tas-sultan il-kbir. Kull darba li kien jiftakar fil-bixra ta wiçç dawk il-banditi, kien jitbissem. Il-kap tag hom refa spallejh u b subg ajh qrib mo u g amel b al çrieki fl-arja biex juri li dar-ra el kien m a niex! Kollha nfaqg u jid ku, u xejn anqas minnhom Fran isku, meta qabduh u tefg uh f kanal mimli borra. Il- allelin qag du hemm, jittawwlulu, 26
maqsumin bid-da k u jbaxxu rashom u jag mlu esti ta kortesija huma u jxejjru l-brieret tag hom fl-arja. Sadanittant, Fran isku kien qed jiωωegleg bit-tbatija biex jara kif se jqum u jo ro minn qalb il-borra fejn kien mix ut, iωda kompla jkanta u jie u gost b li ara daqskemm kienu qed jiddevertu l- allelin stess. Ma damx ma beda jfarfar il-borra minn fuq iç-çoqqa u kompla triqtu qalb il-muntanji. Óabibu ta Gubbio Ωgur li kien se jistag eb x in jarah ma wiççu, u kemm kellu x jirrakkontalu! Imqar li seta jg addilu ta l-inqas ftit mill- elsien s i ta l-ispirtu li kien qed i oss dak il- in. Óaffef kemm fela lejn Gubbio, g ax beωa li dak li kien qed i oss kien ser itir u jg addi qabel ma jkollu ç-çans li jaqsmu mieg u. Francesco? Francesco! Óabibu kien g arfu x in lem u ej mat-triq; g arfu mill-mixja tieg u, imma le mill-ilbies li fih kien imleflef. Francesco! U x moda ta ilbies suppost li hi dik li g andek fuqek? Dik m hi mod xejn, Federico; issa dik hi ajti l- dida u l- libertà l- dida li ksibt. Huma u mexjin id f id lura lejn id-dar ta Federico, Fran isku qag ad jirrakkonta l-istorja ta dak kollu li g adda minn g alih minn dawk l-ewwel jiem meta Federico kien imur mieg u kuljum fil-g ar qrib Assisi, u mbag ad joqg od barra jistennih sakemm hu jtemm it-talb tieg u. U waqt li kien qed jitkellem, g ajnejn Federico mtlew biddmug, u Fran isku g araf li abibu kien fehem. Ftit dam fid-dar ta abibu, g ax ried imur joqg od malim iddmin, f Gubbio. IΩda f dik il-lejla wa da li Fran isku g adda mieg u, Federico g amel xi a a li g aliha Fran isku baqag lu dejjem rikonoxxenti: tah çoqqa ta eremita, kurdun u par sandli li kellhom ikunu l-ilbies distintiv ta l-a wa Ω -Ñg ar g al ajjet Fran isku u lil hemm minnha. U Fran isku, mleflef fil-libsa ta eremita ta Alla, alla d-dar ta Federico ma sbi il-jum u mar jg ix mal-im iddmin ta Gubbio, ja slilhom il- rie i u jaqdihom f kull ma kien ikollhom bωonn. Dawk kienu tabil aqq ranet idilliçi, u f qalbu alla dejjem rokna mimlija b im abba speçjali g al Federico u l-belt çkejkna ta Gubbio, fejn ass il- lewwa kbira ta l-ispirtu timlielu ru u sax-xifer. 27
Ix-Xandâr ta Sultan Uçu fil-folla, dejjem uçu, uçu i arsu çass jew lejk jew lejhom infushom. Uçu distratti, uçu i arsu fissi. Uçu fer ana, uçu im assba. Fran isku ried jo odhom kollha g alih u jωommhom bejn idejh, u bil-kalma kollha j ares f g ajnejhom u jpespes: Paçi u Äid. Xi wçu b al donnhom iffissaw arsa ta tfittxija, il- arsa ta dawk li l-mixja tag hom ma kellhiex tmiem, ta dawk li kienu ji errew l hawn u l hinn fil- ajja g ax ma kienux jafu x se jaqbdu jag mlu, jew inkella g ax kienu qed ja arbu minn xi a a aktar milli lejn xi a a. G al dawn Fran isku kien i oss kompassjoni g ax ma kellhomx olma, u g aliex il- olma kienet trid ti ihom minn o fihom stess, fejn kollox kien niexef qoxqox, b ad-deωert. Tg id setax xi add ie or isibilhom olma? Beda jit asseb u jistaqsi lilu nnifsu jekk hux ilkoll semg u Le en o fihom b alma kien sema hu, jew inkella xi w ud kienux semg u biss il na ta bnedmin. Kemmil darba l-óolma tieg u kienet xi a a speçjali, dan kien ifisser li hu kellu jkunu le en ej minn Kristu g all-o rajn biex jisimg uh huma wkoll. Imissu jsir ix-xandâr ta Kristu, jg anni bil-qawwa kollha l-glorja tal-óolma li Alla kien g amel g al kul add. Huwa u jippassi a fil-kampanja u jg addi mit-toroq taddinja, kien jimma ina lilu nnifsu b allikieku qed jaqbad kull wiçç minn qalb il-folol anonimi u jonfo fih tama u m abba. Hekk il-óolma tieg u jkun qed jaqsamha ma kul add. Liebes ilbies ta l-ixkejjer, b abel fqajjar ma qaddu u b salib im aωωeω bil- ibs quddiem u wara, Fran isku terraq ma kullimkien qisu kien xi kavallier imlibbes l-isba armatura u j orr it-tarka tas- Sultan tas-slaten. Kollu e a u mimli fer, g ajjat b le en g oli: Jiena x-xandâr tas-sultan il-kbir. Xejn ma kien jimpurtah li x-xandâr qatt ma kien kavallier, u l-kavallier qatt ma kien xandâr. Issa beda jitbissem u d-dmug qabiωlu minn g ajnejh x in qag ad ja seb kemm deher iblah quddiem kull min semg u jg ajjat kemm jifla : Jiena x-xandâr tas-sultan il-kbir, u mbag ad rah jaqbeω g al g onq it-triq, ra el Ωg ir u fqir, ritratt perfett tal-buffu tal-qorti. Kemm kienet sabi a dil-biçça, u issa wkoll, huwa u jiftakar, assu aktar b sa tu, u kwaωi pprova jqum mill-art u jer a jaqbad mill- did, is- Sultan-Buffu-Xandâr-Ma bub tal-kelma. 28
L-Iblah Ladabra Äesù seraqlu qalbu, Fran isku kien jidhirlu li hemm kelma wa da li ti bor fiha kollox: fiduçja. Äesù kellu fiduçja fih li jsir perfett, b alma hu perfett il-missier tas-sema. Fran isku kellu jiel ta xi tfisser il-fiduçja meta kien ja dem fil- anut ta missieru. In-nies kienu ji u u jixtru pezez tad-drapp iqumu afna, i allsuh u jitolbuh iwarrabhomlhom fuq xi xkaffa biex imbag ad jg addu g alihom aktar tard. Huma kienu jafdaw li se jag rafhom min kienu u jag tihom iddrapp li xtraw bla ma joqg od isibilhom diffikultajiet. Ñgur li din kienet çerta kwalità ta fiduçja: fiduçja fl-onestà tieg u u filli hu tabil aqq jiftakar. IΩda l-fiduçja li Äesù qieg ed fih kienet afna akbar f li kienet timplika. L-Iben ta Alla nnifsu kellmu u talbu biex jirrestawralu l- knisja tieg u. Issa fehem li dik it-talba kienet tfisser afna aktar minn ebel u tajn biex jirfed il-bini. Kienet tfisser li hu, Fran isku, jer a jo loq mill- did fil-persuna tieg u l- ajja li Äesù g ex meta kien fuq din l-art. Hu kellu jkun ubbidjenti g all-kelma ta Alla, safi f mo u u f qalbu, u fqir f kollox. Ma kienx g adu jaf kif b hekk kien se jibni mill- did il-knisja ta Alla, imma kellu suspett li, kif dejjem kien i obb jg id Pietro, missieru, dan seta ji ri billi wie ed ikun qaddej tajjeb. B ala sid il- anut, Pietro kien jittama li fl-a ar ji ri li s-sidien l-o ra jimxu fuq l-eωempju tieg u kemmil darba riedu jibqg u jg ixu filkompetizzjoni li kien hemm. Jekk Fran isku jkun tabil aqq qaddis u jixbah lil Kristu, dawk li jarawh g andhom mnejn jg arblu sewwa l- mod kif qed jimxu wara Kristu fid-dawl ta l-eωempju li Fran isku kien jag ithom b ajtu. Kien preçiωament dan li beωωg u. Hu ma riedx li n-nies jitqabblu mieg u, imma ma Kristu. Tg id ser jitkabbar g ax sar qaddis? G andu mnejn! Imma dak kien sogru li kellu jie u. Äesù qieg ed fih it-tama tieg u, u g al ra unijiet li jafhom Hu, stenna minn dan iω-ωag Ωug fqir, iben sid ta anut, li jkun il- abib intimu tieg u li fih seta jafda b qalbu kollha. Hekk ji ri f kull xorta ta biberija, aseb Fran isku; ma tistax tkun taf biha minn qabel, u mbag ad meta sse, il- biberija toqtolha jekk toqg od tanalizzaha ΩΩejjed. Il- biberija, b mod speçjali dik ta Alla, hi rigal. Tirçeviha bil-qima kollha u bi gratitudini, u tittama li tkun timmerita l-fiduçja li ttik il-persuna meta 29
tifta qalbha mieg ek, u kellha l-kura teg leb il-bera ta bejnek u bejnha u tersaq lejk, u temmen li int ukoll se ttenni: «Iva, jien lilek in obbok ukoll». Tabil aqq, Äesù Ωgur kien jaf li hu ser jg idlu iva, imma Fran isku kien g adu ja seb li dil- a a kienet wisq meraviljuωa! Anke f din il-belt fqira u kburija ta Assisi, l-im abba ta Alla niωlet u g addiet mit-toroq dojoq tag ha sakemm asditek meta int u ddur ilkantuniera ma kellek sieb ta xejn, u kont mehdi biss fil- sibijiet egoistiçi tieg ek. Ósibijiet! Kemm inbidlu. Issa b al donnu kien dejjem distratt, mitluf x imkien f Äesù. Milli jidher, dan kien qed jaffettwa sewwa l- im ieba tieg u wkoll, g ax kull darba li kien jinduna li xi add qed i ares lejh, kien jarah bi tbissima stramba, b da ka mqanω a li kienet tg id: Miskin, Fran isku, Ωgur li qed jitlef. Forsi blieh, jew forsi wkoll hu xi poeta, imma Ωgur li hu mi nun. U mbag ad Fran isku kien jitbissem u jg id: Paçi u Äid, u kien joqg od italla u jniωωel jekk dik it-tislima kienitx ukoll tad-da k. Mill-konverΩjoni l hawn, kollox kien donnu sar tad-da k, u donnu jdoqq b allikieku ma kien xejn sinçier. G ax u g aliex ma kienx jaf. Forsi g ax in-nies ma kienu jag mlu xejn milli kien qed jag mel hu: idur l hawn u l hinn, ifa ar lil Äesù u jitbissem u j obb anke bil- arsa ta g ajnejh. Fran isku kien i obb lil kul add b g ajnejh. Imma l-o rajn kienu jarawh dan? Kien jittama li, iva, kienu jinteb u. U x ji ri mbag ad jekk, xi darba, huma wkoll i arsu lejh bl-im abba? Dik tkun a a meraviljuωa, u li jg adduh b mi nun kien iqisha prezz Ωg ir afna xi j allas g al dan. Dal- sieb mela qalb Fran isku bil-fer hekk li are ji ri fitoroq, telà b effa t-tar iet g olja li jag tu g al knisja ta San Rufino, intasab bilqeg da dejn il-bieb u beda jag ti mer ba lil kull min jara die el u jg idlu: Paçi u Äid. IΩda nnota li lil xi w ud din it-tislima kienet iddejjaqhom; o rajn kien jidhrilhom li hu mi nun li ma jag milx sara, u kienu jid kulu lura b allikieku qed jinωlu g all-livell tieg u; ter a, xi w ud tawh teg miωa li fiha sens, b allikieku qed jg idulu: Ñomm s i, Fran isku; meta jkun il-waqt ni u a na wkoll. Óassu kuntent b dawk li tawh din it-teg miωa. 30
Ri f Wiççek X hena ttaptap b saqajk fit-toroq fi Ωmien r-rebbieg a, bir-ri jonfo f wiççek, u l-alwett jag mlu wirja ftit il fuq minn rasek. Fran isku dejjem kien i ossu b allikieku jrid ji ri u jg ajjat fil-jiem s an tar-rebbieg a, l-aktar jekk kien ikun g adu kif niωel minn fuq ilmuntanja fejn dejjem kien jag mel il-bard u l- in kollu jbexxex. Li jkollok it-triq kollha g alik jag mel parti mill-gost li t ossok u tkun liberu, parti mill-premju g all-u ig il-qalb li ib mag ha l-firda missoçjetà li allejt warak u li fiha ma kien jonqsok xejn. Ma kellek ebda sieb ta xejn fid-dinja u n-natura kienet b al nien g alik biss biex titlieg eb fih. Fran isku kien iqis kull a a fih u madwaru b allikieku kienet rigal mill-missier tas-sema. Hu ma kien jistenna xejn, u g alhekk kien i ossu mimli gratitudini g al kull a a. Sa ansitra biçça art kienet i ieg elu jifra, u kien dejjem irodd ajr lil Alla g al kull a a li teωisti. Kien jag fas kollox ma qalbu bl-entuωjaωmu ta tifel Ωg ir meta xi add g al g arieda jag tih xi ugarell. L-arja li kien jie u ma kull nifs, il- sejjes li kien jisma, kull ma kien jara u jxomm fid-dinja kollha, kollox kien jid ol f ru u rikonoxxenti mis-sensi tieg u pperfezjonati mill-gratitudini u s-safa tal-qalb. Xejn ma kien aωin, g ax kollox ej minn Alla, u l- aωin kien ji i biss minn qalb li tiddeçiedi li ma t obbx. Il-qalb, min abba l-passjoni jew sforz l-egoiωmu jew min abba l- kburija, tista tag Ωel li ma t obbx u dan hu aωin, imma ebda a a jew persuna m hi aωina fiha nnifisha jew minnha nnifisha. Kull meta Fran isku kien jiltaqa man-nies hu u g addej mittriqat, jew meta kien ji i wiçç imbwiçç mag hom fuq il-g atba ta djarhom huwa u jittallab il-karità, ma kienx jirnexxilu ja bi l-g axqa li kien i oss fihom, g all-fatt stess li huma jeωistu. In-nies kollha kienu g al Fran isku rigali sbie biex iferr ulu l- urnata tieg u bil-misteru tal-personalità wa danija tag hom. Huwa u ji erra fit-toroq ta l- Umbria fir-rebbieg a, kien b al donnu jrid jg ajjat u jg id lil kull min jiltaqa mieg u, kemm kienet a a tassew sabi a li hu aj, u x hena li tkun fil- nien li g amel Alla. Ried jg id lis-si ar u l-fjuri, lill-annimali u lill-g asafar, lin-nixxig at u lix-xmajjar, kemm kienu jnisslu hena fi qlub il-bnedmin u jag tu tif ir lil Alla, sempliçement bil-preωenza tag hom u billi jiççelebraw lilhom infushom. 31