ΓΙΑΣΡΟΦΗ ΠΑΥΤΑΡΚΙΑ & ΦΤΙΚΗ ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΣΜΗΜΑ ΔΠΙΣΗΜΗ ΦΤΙΚΗ ΑΓΧΓΗ ΚΑΙ ΑΘΛΗΣΙΜΟΤ ΔΡΓΑΣΗΡΙΟ ΤΓΙΔΙΝΗ ΚΑΙ ΓΙΑΣΡΟΦΗ ΑΘΛΟΤΜΔΝΧΝ ΓΙΑΣΡΟΦΗ ΠΑΥΤΑΡΚΙΑ & ΦΤΙΚΗ ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ Άλλα Σζηιηγθίξνγινπ-Φαραληίδνπ Δηξήλε Αξγπξηάδνπ Φώηηνο Μαπξνβνπληώηεο Ισάλλα Παζπάια Θεζζαινλίθε 2010

2 2

3 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ειίδεο Πξόινγνο 6 ΔΝΟΣΗΣΑ 1 Η : Οξηζκφο παρπζαξθίαο Δπηδεκηνινγηθά ζηνηρεία 7 (Άλλα Σζηιηγθίξνγινπ-Φαραληίδνπ, Δηξήλε Αξγπξηάδνπ) Οξηζκφο ηεο παρπζαξθίαο 7 Δπηδεκηνινγία ηεο παρπζαξθίαο 8 Δπηθξάηεζε ηεο παρπζαξθίαο 9 Παγθφζκηα δεδνκέλα 11 ΔΝΟΣΗΣΑ 2 Η : Αηηηνινγία παρπζαξθίαο Δπηπηψζεηο ζηελ πγεία (Δηξήλε Αξγπξηάδνπ) Πνχ νθείιεηαη ε παρπζαξθία; Θεσξίεο γηα ηελ παρπζαξθία Γηαηί νη Έιιελεο είλαη παρχζαξθνη; Δπηπηψζεηο ηεο παρπζαξθίαο ζηελ πγεία ΔΝΟΣΗΣΑ 3 Η : Σερληθέο αμηνιφγεζεο ηεο παρπζαξθίαο θαη κέηξεζεο ηνπ ζσκαηηθνχ ιίπνπο (Φψηηνο Μαπξνβνπληψηεο) Δθηίκεζε ηνπ ζσκαηηθνχ ιίπνπο Οη κέζνδνη αλάιπζεο ηεο ζχζηαζεο ηνπ ζψκαηνο Σν πδξνζηαηηθφ δχγηζκα / Τπνβξχρηα δχγηζε Η αεξνππθλνκεηξία Η βηνειεθηξηθή επαγσγή / αληίζηαζε Η κέζνδνο ηεο δηπιήο ελεξγεηαθήο απνξξφθεζεο ησλ αθηηλψλ Υ Η αμνληθή ηνκνγξαθία Η καγλεηηθή ηνκνγξαθία Η ππέξπζξε ειεθηξνκαγλεηηθή αθηηλνβνιία Η κέηξεζε ηνπ νινζσκαηηθνχ λεξνχ Η κέηξεζε ηνπ νινζσκαηηθνχ θαιίνπ Άκεζνη κέζνδνη Η κέζνδνο ελεξγνπνίεζεο νπδεηεξνλίσλ Αλζξσπνκεηξηθέο κέζνδνη Γείθηεο Μάδαο ψκαηνο Πεξίκεηξνη ζψκαηνο Γεξκαηηθέο πηπρέο Τπνινγηζκφο ππθλφηεηαο ζψκαηνο ΔΝΟΣΗΣΑ 4 Η : Οθέιε θαη θίλδπλνη γηα ηελ πγεία απφ ηελ απψιεηα βάξνπο (Δηξήλε Αξγπξηάδνπ) Καηάιιεια θαη αθαηάιιεια πξνγξάκκαηα απψιεηαο βάξνπο Έιεγρνο ηνπ σκαηηθνχ Βάξνπο Μεηψλνληαο ην σκαηηθφ Βάξνο Απψιεηα βάξνπο ζηνπο παιαηζηέο Απμάλνληαο ην σκαηηθφ Βάξνο ΔΝΟΣΗΣΑ 5 Η : ηξαηεγηθή αληηκεηψπηζεο ηεο παρπζαξθίαο (Ισάλλα Παζπάια) Σξνπνπνίεζε δηαηξνθήο Σξνπνπνίεζε ζπκπεξηθνξάο Μέζα θαηαγξαθήο θαη αμηνιφγεζεο δηαηηεηηθήο πξφζιεςεο Υξεζηκφηεηα ησλ δεδνκέλσλ θαηαγξαθήο Μέζνδνη θαηαγξαθήο ηεο δηαηηεηηθήο πξφζιεςεο

4 Δλεξγεηαθή δαπάλε ΔΝΟΣΗΣΑ 6 Η : Γηαηξνθηθνί παξάγνληεο θαη παρπζαξθία (Ισάλλα Παζπάια) Η ζεκαζία ηεο ζσζηήο κάζεζεο ησλ ηξνθψλ Η έλλνηα ηεο φξεμεο Η ςπρνβηνινγηθή άπνςε Γηαρσξηζκφο δηαηηεηηθψλ επηινγψλ Η λεπξνελδνθξηληθή άπνςε Λεπηίλε-Ιλζνπιίλε: Οξκφλεο ππεχζπλεο γηα ηελ παρπζαξθία ΔΝΟΣΗΣΑ 7 Η : Γηαηξνθηθή αγσγή θαη αληηκεηψπηζε ηεο παρπζαξθίαο (Ισάλλα Παζπάια) Γηαηηεηηθή ζπκπεξηθνξά Η δηαηήξεζε ηεο δηαηηεηηθήο αιιαγήο Καηάξηηζε δηαηηνινγίνπ ΔΝΟΣΗΣΑ 8 Η : Η ζεκαζία ηεο άζθεζεο ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο παρπζαξθίαο (Φψηηνο Μαπξνβνπληψηεο) Η ζεκαζία ηεο άζθεζεο Άζθεζε θαη φξεμε Πξνηεηλφκελε πξνπφλεζε γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο παρπζαξθίαο Πξνγξάκκαηα άζθεζεο γηα παρχζαξθνπο Θεξκίδεο πνπ θαίγνληαη κε ηελ άζθεζε ΔΝΟΣΗΣΑ 9 Η : Παρπζαξθία θαη εθπαηδεπηηθή-ςπρνινγηθή παξέκβαζε (Δηξήλε Αξγπξηάδνπ) Φπρνθνηλσληθνί παξάγνληεο θαη ζσκαηηθφ βάξνο Σξνθή θαη ζπκπεξηθνξά εμάξηεζεο ρέζε άγρνπο θαη άιισλ ςπρνινγηθψλ πξνβιεκάησλ ζηε δηαηήξεζε ηνπ βάξνπο Αξλεηηθέο ζθέςεηο θαη απηνέιεγρνο ζηε ιήςε ηξνθήο Φπρνινγηθνί παξάγνληεο θαη θπζηθή δξαζηεξηφηεηα Κνηλσληθέο αηηίεο ηεο παρπζαξθίαο Οη ςπρνινγηθέο ζπλέπεηεο ηεο παρπζαξθίαο. Δηθφλα ζψκαηνο Φπρνινγηθέο δηαηαξαρέο Οη θνηλσληθέο ζπλέπεηεο ηεο παρπζαξθίαο Οη ςπρνινγηθέο ηερληθέο γηα ηε κείσζε ηνπ βάξνπο Κίλεηξν γηα δίαηηα Ρεαιηζηηθνί ζηφρνη Απην-θαηαγξαθή Αληίζηαζε ζηνπο πεηξαζκνχο Σξνπνπνίεζε δπζιεηηνπξγηθψλ ζθέςεσλ Βειηίσζε εηθφλαο ζψκαηνο Γηαρείξηζε ηνπ άγρνπο ΔΝΟΣΗΣΑ 10 Η : Αληηκεηψπηζε παηδηθήο θαη εθεβηθήο παρπζαξθίαο (Δηξήλε Αξγπξηάδνπ) Ση είλαη ε παηδηθή παρπζαξθία; Σαμηλφκεζε ηεο παρπζαξθίαο Αίηηα ηεο παηδηθήο παρπζαξθίαο πρλφηεηα ηνπ θαηλνκέλνπ Δπηπινθέο ηεο παρπζαξθίαο Οη θξίζηκεο πεξίνδνη γηα ηελ εθδήισζε παρπζαξθίαο ζηα παηδηά

5 Νενγληθή πεξίνδνο Παρπζαξθία ζηελ ειηθία ησλ 6-7 εηψλ Παρπζαξθία ζηελ εθεβηθή ειηθία Αληηκεηψπηζε θνπφο ηεο ζεξαπείαο Πνχ βαζίδεηαη ε ζσζηή αληηκεηψπηζε; Φάξκαθα θαη εγρεηξήζεηο ζηελ παηδηθή παρπζαξθία ΔΝΟΣΗΣΑ 11 Η : Φαξκαθεπηηθή αγσγή θαη ρεηξνπξγηθή επέκβαζε (Άλλα Σζηιηγθίξνγινπ Φαραληίδνπ) Φαξκαθεπηηθή αληηκεηψπηζε ηεο παρπζαξθίαο Υεηξνπξγηθή αληηκεηψπηζε ηεο παρπζαξθίαο Η ηνπνζέηεζε γαζηξηθνχ δαθηπιίνπ Σν γαζηξηθφ καλίθη ή θάζεηε/επηκήθεο γαζηξεθηνκή Η γαζηξηθή παξάθακςε θαηά Roux en Y Η ηερληθή ηεο ρνινπαγθξεαηηθήο παξάθακςεο κε θάζεηε γαζηξεθηνκή θαη (ή ρσξίο) εηιενδσδεθαδαθηπιηθή αλαζηφκσζε Σν γαζηξηθφ κπαιφλη Δλδεηθηηθή Βηβιηνγξαθία

6 ΠΡΟΛΟΓΟ Η παρπζαξθία απνηειεί παγθφζκηα επηδεκία. Οη επηπηψζεηο ηεο ζηνλ νξγαληζκφ είλαη πνιιέο, φπσο θνηλσληθέο, ςπρνινγηθέο θαη ζσκαηηθέο. Οη παρχζαξθνη πνιιέο θνξέο ζεσξνχλ ηελ άζρεκε εηθφλα ηνπ ζψκαηφο ηνπο ην πην ζεκαληηθφ πξφβιεκα, παξαβιέπνληαο ηηο ζνβαξέο επηπηψζεηο ηεο παρπζαξθίαο ζηνλ νξγαληζκφ θαη ζηελ πγεία. Γη απηφ έρεη ζηεζεί νιφθιεξε βηνκεραλία γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο παρπζαξθίαο κε απνηέιεζκα ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ ππέξβαξσλ θαη παρχζαξθσλ αηφκσλ, θαζψο πξνβάιινπλ θχξηα θαη κφλν ην αηζζεηηθφ θνκκάηη ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο παρπζαξθίαο. Η άγλνηα θαη ε έιιεηςε αγσγήο πγείαο νδεγνχλ ηνπο παρχζαξθνπο ζε κεαπνηειεζκαηηθέο έσο επηθίλδπλεο δίαηηεο. Έηζη, πξέπεη λα γίλεη γλσζηφ απφ ηελ παηδηθή ειηθία φηη ε παρπζαξθία νθείιεηαη ζε απμεκέλε πξφζιεςε ελέξγεηαο (ζεξκίδσλ) θαη ζε κεησκέλε απψιεηα ελέξγεηαο, κε δηαηαξαρή ηνπ ηζνδπγίνπ ππέξ ηεο απμεκέλεο πξφζιεςεο ελέξγεηαο. Γη απηφ απαηηείηαη αχμεζε ηεο θπζηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη εμαηνκηθεπκέλν, ηζνξξνπεκέλν δηαηηνιφγην. Γπζηπρψο, ν ζχγρξνλνο ηξφπνο δσήο πεξηιακβάλεη κεησκέλε θπζηθή δξαζηεξηφηεηα ιφγσ ησλ κέζσλ κεηαθνξάο, ηεο παξαθνινχζεζεο ηεο ηειεφξαζεο, ηεο χπαξμεο ησλ Η/Τ, ηεο έιιεηςεο αλνηρηψλ ρψξσλ, ησλ πεξηνξηζκέλσλ σξψλ γχκλαζεο ζην ζρνιείν αιιά θαη δηα βίνπ. Δπνκέλσο, ε ζσζηή δηαηξνθή θαη ε άζθεζε είλαη ηα θχξηα εξγαιεία πξφιεςεο ή αληηκεηψπηζεο ηεο παρπζαξθίαο. Σέινο ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζηνλ ζπλάδειθν θ. Φψηε Μαπξνβνπληψηε, επίθνπξν θαζεγεηή ζην Σ.Δ.Φ.Α.Α., θαζψο θαη ηνπο ζηελνχο κνπ ζπλεξγάηεο ηελ θ.δηξήλε Αξγπξηάδνπ, McS θαη Phd ζηε θπζηθή αγσγή θαη δηδάζθνπζα ζην Σ.Δ.Φ.Α.Α θαη ηελ θ. Ισάλλα Παζπάια, McS θαη ππνςήθηα δηδάθηνξα ζηε θπζηθή αγσγή γηα ηελ αμηφινγε πξνζπάζεηά ηνπο κε ην πφλεκα απηφ λα παξνπζηάζνπλ ηηο βαζηθέο αιιά θαη ζχγρξνλεο γλψζεηο πάλσ ζην πξφβιεκα ηεο παρπζαξθίαο. Άλλα Σζηιηγθίξνγινπ-Φαραληίδνπ Καζεγήηξηα Γηεπζχληξηα Δξγαζηεξίνπ Τγηεηλήο θαη Γηαηξνθήο Αζινπκέλσλ 6

7 ΔΝΟΣΗΣΑ 1 Η ΟΡΙΜΟ ΠΑΥΤΑΡΚΙΑ ΔΠΙΓΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ Άλλα Σζηιηγθίξνγινπ-Φαραληίδνπ, Δηξήλε Αξγπξηάδνπ Οξηζκόο ηεο παρπζαξθίαο Η παρπζαξθία ζήκεξα απνηειεί έλα απφ ηα ζπνπδαηφηεξα δηαηξνθηθά πξνβιήκαηα γηα ηηο πξνεγκέλεο θνηλσλίεο. Χο παρπζαξθία ραξαθηεξίδεηαη ε ππεξβνιηθή ελαπφζεζε ιίπνπο ζηηο ιηπαπνζήθεο ηνπ ζψκαηνο. Φπζηνινγηθά ην ιίπνο, ζην ζχλνιφ ηνπ, απνηειεί ην 15-20% ηνπ ζσκαηηθνχ βάξνπο γηα ηνλ άλδξα θαη ην 20-25% γηα ηε γπλαίθα, ζηελ παρπζαξθία, φκσο, ην πνζνζηφ απηφ κπνξεί λα θηάζεη ην 40%, ελψ ζε ζπάληεο πεξηπηψζεηο θαη ην 70% (θαθνήζεο παρπζαξθία) Χο παρπζαξθία θαζνξίδεηαη ζσκαηηθφ βάξνο (Β) θαηά 20% πάλσ απφ ην ζπληζηψκελν γηα έλα δνζέλ χςνο ζψκαηνο (π.ρ. 156 pounds αληί 130 pounds γηα γπλαίθα χςνπο 5 πφδηα, 6 inches) Αθφκε, Γείθηεο Μάδαο ψκαηνο (ΓΜ, Body Mass Index, ΒΜΙ) >30 kg/m 2 θαη πνζνζηφ ζσκαηηθνχ ιίπνπο >20% γηα ηνπο άλδξεο θαη >30% γηα ηηο γπλαίθεο, θαζνξίδνπλ ηελ χπαξμε παρπζαξθίαο. Έλαο απφ ηνπο πην απινχο θαη απνδεθηνχο ηξφπνπο πνπ κπνξεί λα θξηζεί εάλ έλα άηνκν είλαη ή φρη παρχζαξθν είλαη ε ρξήζε ηνπ ΓM, πνπ πξνθχπηεη απφ ηε δηαίξεζε ηνπ βάξνπο ηνπ ζψκαηνο κε ην ηεηξάγσλν ηνπ χςνπο ΓM = Βάξνο (kg) / Όςνο 2 (m 2 ) Η παρπζαξθία, φπσο θαη ε ιέμε ππνλνεί, ζεκαίλεη αχμεζε ηνπ ζσκαηηθνχ ιίπνπο. Σν γεγνλφο απηφ επέξρεηαη σο απνηέιεζκα πιενλαζκαηηθνχ ελεξγεηαθνχ ηζνδπγίνπ, πνπ νδεγεί ηνλ νξγαληζκφ ζηελ απνζήθεπζε ηεο πιενλάδνπζαο ελέξγεηαο κε ηε κνξθή ιίπνπο. H παρπζαξθία ζπλδέεηαη, ηφζν κε ππεξπιαζία ηνπ ιηπψδνπο ηζηνχ (αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ιηπνθπηηάξσλ), φζν θαη κε ππεξηξνθία ησλ ιηπνθπηηάξσλ. Η παρπζαξθία ζπλδέεηαη, αιιά δελ είλαη ζπλψλπκε, κε ηελ θαηάζηαζε ηνπ απμεκέλνπ ζσκαηηθνχ βάξνπο, ε νπνία, φκσο, παξαηεξείηαη θαη ζε αζιεηέο ή ζε άηνκα κε απμεκέλε θπζηθή δξαζηεξηφηεηα, ιφγσ κπτθήο ππεξηξνθίαο ή ζε νηδεκαηψδεηο αζζελείο κε παζνινγηθή θαηαθξάηεζε πγξψλ. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, φκσο, ε παζνινγηθή αχμεζε ηνπ βάξνπο νθείιεηαη ζηελ παρπζαξθία, ελψ θαη έλα άηνκν κε θαηλνκεληθά θπζηνινγηθφ βάξνο είλαη δπλαηφλ λα είλαη παρχζαξθν. Παιαηφηεξα, ε 7

8 πεξίζζεηα απηή ηνπ ζσκαηηθνχ βάξνπο θαζνξηδφηαλ ζηα 20% πάλσ απφ ην «επηζπκεηφ» ή «ηδαληθφ» βάξνο. ήκεξα, ην πνζνζηφ απηφ έρεη κηθξφηεξε δηαγλσζηηθή αμία, δηφηη ε δηάγλσζε ηεο πξαγκαηηθήο παρπζαξθίαο έρεη ζρέζε πεξηζζφηεξν κε ηελ πνζφηεηα ηνπ ιίπνπο ηνπ ζψκαηνο παξά κε ην ζσκαηηθφ βάξνο ηνπ αηφκνπ. Δπηδεκηνινγία ηεο παρπζαξθίαο Απφ ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, νη αζθαιηζηηθέο εηαηξίεο δσήο ππνζηήξηδαλ φηη εθφζνλ ηα άηνκα δηαηεξνχζαλ ζσκαηηθά βάξε πςειφηεξα απφ ηα ραξαθηεξηδφκελα σο «επηζπκεηά ή ηδαληθά» εκθάληδαλ κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα λνζεξφηεηαο ή θαη ζλεζηκφηεηαο. Έρεη απνδεηρζεί φηη ε παρπζαξθία, απμάλεη ηνλ θίλδπλν θαξδηαθψλ λνζεκάησλ, εγθεθαιηθψλ επεηζνδίσλ θαη ζαθραξψδνπο δηαβήηε, ελψ ε απψιεηα ζσκαηηθνχ βάξνπο έζησ θαη 5-10% κπνξεί λα κεηψζεη ηνπο παξάγνληεο θηλδχλνπ θαη ηελ αξηεξηαθή πίεζε Με δχν ιφγηα ε παρπζαξθία είλαη ζνβαξή απεηιή γηα ηελ πγεία θαη χπνπινο ερζξφο γηα ηελ αηζζεηηθή ηνπ ζψκαηνο. Κη ελψ ζε πξντζηνξηθέο επνρέο κπνξεί λα έπαηδε ην ξφιν κηαο απνζήθεο ιίπνπο θαη λα εμαζθάιηδε ηελ επηβίσζε ζε πεξηφδνπο ιηκνχ, ην κφλν πνπ εμαζθαιίδεη ζήκεξα είλαη ε κείσζε ηνπ πξνζδφθηκνπ επηβίσζεο ηνπ αηφκνπ. Γπζηπρψο, φκσο, ε δηάδνζε απηνχ ηνπ ρξφληνπ λνζήκαηνο απμάλεηαη ζπλερψο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Απφ ην 1997, ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο έρεη θεξχμεη ηελ παρπζαξθία σο αζζέλεηα επηδεκηθνχ ραξαθηήξα θη αο κελ νθείιεηαη ζε θάπνηνλ ινηκνγφλν παξάγνληα. Η παρπζαξθία είλαη κηα πνιππαξαγνληηθή λφζνο, νθείιεηαη δειαδή ζε έλα πιήζνο παξαγφλησλ, φπσο πεξηβαιινληηθνί, γελεηηθνί, ςπρνινγηθνί, δηαηξνθηθνί, έιιεηςε θπζηθήο δξαζηεξηφηεηαο θ.α. Μπνξεί λα εηπσζεί φηη ε παρπζαξθία παξνπζηάδεη ηηο πεξηζζφηεξεο θαη βαξχηεξεο επηπινθέο ηεο πγείαο, κεηψλεη ηα ρξφληα ηεο δσήο καο θαη ζηελ θπξηνιεμία θαηαζηξέθεη ηελ πνηφηεηα ηεο, ιφγσ κεησκέλεο θπζηθήο θαη ςπρνθνηλσληθήο δξαζηεξηφηεηαο. Χζηφζν, ε παρπζαξθία δελ κπνξεί λα ιπζεί απνζπαζκαηηθά. Σν ζίγνπξν είλαη φηη ε πξφιεςε θαίλεηαη λα απνηειεί ηνλ απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν θαη ηνλ πιένλ καθξνρξφλην. 8

9 Δπηθξάηεζε ηεο παρπζαξθίαο Η πξνζπάζεηα αδπλαηίζκαηνο θνζηίδεη ζήκεξα ζηνπο Ακεξηθαλνχο πάλσ απφ 30 δηο. δνιάξηα ην ρξφλν, ελψ εθηηκάηαη φηη ην 33-40% ησλ ελήιηθσλ γπλαηθψλ θαη ην 20-24% ησλ αλδξψλ αζρέησο κε ην ρξνληθφ ζεκείν πξνζπαζνχλ λα ράζνπλ βάξνο. Αθφκε θαη αλάκεζα ζηνπο καζεηέο Λπθείνπ, ην 44% ησλ θνξηηζηψλ θαη ην 15% ησλ αγνξηψλ αλαθέξνπλ πξνζπάζεηα απψιεηαο βάξνπο. Η ζεκεξηλή επνρή θαιείηαη «επνρή ζεξκηδηθνχ άγρνπο», θαζψο έρνπκε ζέζεη ιεπηά ηδαληθά αιιά δηάγνπκε θαζεκεξηλή δσή πνπ νδεγεί ζην πάρνο. Παξά ηελ εζληθήο εκβέιεηαο εκκνλή κε ην ηδαληθφ βάξνο, θπβεξλεηηθέο έξεπλεο ηα ηειεπηαία 40 ρξφληα έρνπλ δείμεη φηη νη Ακεξηθαλνί ράλνπλ ηνλ πφιεκν. Η παρπζαξθία αθνξά ζήκεξα 58 εθ. ελήιηθεο, κε ηα πςειφηεξα πνζνζηά λα βξίζθνληαη αλάκεζα ζε νκάδεο θησρψλ θαη κεηνλνηήησλ. Πεξίπνπ ν 1 ζηνπο ηξεηο Ακεξηθαλνχο ηαμηλνκείηαη ζήκεξα σο παρχζαξθνο, ελψ πεξίπνπ ηα 2/3 δπγίδνπλ πεξηζζφηεξν απ φηη πξέπεη. Αλάκεζα ζηνπο εθήβνπο, θαη νπζηαζηηθά κεηά ην 1960, ν 1 ζηνπο 5 είλαη ππέξβαξνο. Ο ζηφρνο ηεο Ακεξηθαληθήο θπβέξλεζεο γηα ην έηνο 2000 ήηαλ λα κεηψζεη ηελ επηθξάηεζε ηεο παρπζαξθίαο ζηνπο ελήιηθεο ζε φρη πεξηζζφηεξν απφ ην 20%, αιιά νη ηάζεηο βξίζθνληαη ζηελ αληίζεηε θαηεχζπλζε. Σα δεδνκέλα απφ ην 1960 θαη κεηά δείρλνπλ ζεκαληηθέο απμήζεηο ζηελ επηθξάηεζε ηεο παρπζαξθίαο ζε φια ηα ζεκεία γηα ηελ Ακεξηθαληθή θνηλσλία. Αξθεηέο ζπγθξίζεηο ζε δηεζλέο επίπεδν έρνπλ δείμεη φηη νη Ακεξηθαλνί ζπγθαηαιέγνληαη αλάκεζα ζηνπο πεξηζζφηεξν βαξηνχο αλζξψπνπο ζηνλ θφζκν. Σα απνηειέζκαηα ζρεηηθά κε ηελ εκθάληζε ππεξβάιινληνο βάξνπο θαη παρπζαξθίαο, πνπ αθνξνχλ ζηνλ ελήιηθν πιεζπζκφ (>20 εηψλ) ζηηο Η.Π.Α. παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα 1.1. Αθφκε ζηελ Δηθφλα 1.1 παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ησλ αηφκσλ κε ΓΜ πάλσ απφ 30 ζηηο Η.Π.Α. (CDC, 2008). Πίλαθαο 1.1. Πνζνζηά ππέξβαξσλ θαη παρχζαξθσλ ελήιηθσλ αηφκσλ ζηηο Η.Π.Α. ΑΝΣΡΔ (%) ΓΤΝΑΙΚΔ (%) ΤΝΟΛΟ (%) ΤΠΔΡΒΑΡΟΙ ΠΑΥΤΑΡΚΟΙ

10 Δηθόλα 1.1. Πνζνζηά παρχζαξθσλ αηφκσλ (BMI > 30) ζε ελήιηθα άηνκα ζηηο Η.Π.Α. Δξεπλεηηθά δεδνκέλα απνθαιχπηνπλ φηη ζηηο Γπηηθέο, αλεπηπγκέλεο, βηνκεραληθέο ρψξεο έλαο ζηνπο ηέζζεξηο ελήιηθεο είλαη παρύζαξθνο θαη έλαο ζηνπο δχν ππέξβαξνο. ηελ Δπξψπε, ηα πνζνζηά εκθάληζεο παρπζαξθίαο αθνξνχλ ην 10-20% ησλ ελήιηθσλ αλδξψλ θαη ην 15-25% ησλ ελήιηθσλ γπλαηθψλ, αληίζηνηρα. ην ρ. 1.1, παξνπζηάδνληαη ηα πνζνζηά ησλ ελήιηθσλ αηφκσλ κε ΓΜ πάλσ απφ 30 ζηελ Δπξψπε. εδηάγξακκα 1.1. Πνζνζηά ελήιηθσλ αηφκσλ κε BMI>30 ζηελ Δπξψπε ηελ Διιάδα, ζχκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο πξψηεο επηδεκηνινγηθήο κειέηεο πνπ δηεμήγαγε ε Διιεληθή Δηαηξεία Παρπζαξθίαο (2004), ην 41.1% ησλ αλδξψλ θαη ην 29.9% ησλ γπλαηθψλ είλαη ππέξβαξνη ελψ ην 26% ησλ αλδξψλ θαη ην 18.2% ησλ γπλαηθψλ είλαη παρχζαξθνη (ρ. 1.2). ζνλ αθνξά ην γεληθφ πιεζπζκφ ην ζπλνιηθφ 10

11 πνζνζηφ αλέξρεηαη ζην 48.1% ζε άηνκα ειηθίαο εηψλ, δειαδή πεξίπνπ 1 ζηνπο 2 Έιιελεο είλαη ππέξβαξνο ή παρχζαξθνο. ρεδηάγξακκα 1.2. Δπηπνιαζκφο ηεο παρπζαξθίαο (απφ Παγθόζκηα δεδνκέλα χκθσλα κε ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ πγείαο ην 2005 ζε φιν ηνλ θφζκν 1.6 δηζεθαηνκκχξηα ελήιηθα άηνκα ήηαλ ππέξβαξα θαη 400 εθαηνκκχξηα ήηαλ παρχζαξθα (WHO, 2005) (ρ. 1.3). ρεδηάγξακκα 1.3. Σν πξφβιεκα ηεο παρπζαξθίαο παγθνζκίσο Η παρπζαξθία είλαη έλα ζχγρξνλν/κνληέξλν πξφβιεκα. Έηζη, δελ ππάξρνπλ επαξθή ζηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα ηελ παρπζαξθία αθφκε θαη 50 ρξφληα πξηλ. Η αχμεζε ησλ εχθνισλ θαη γξήγνξσλ ηξνθψλ, ησλ ειεθηξηθψλ ζπζθεπψλ, ησλ κέζσλ κεηαθνξάο 11

12 θαη ησλ πεξηζζφηεξν ππνθηλεηηθψλ εξγαζηψλ ζεκαίλεη φηη νη άλζξσπνη γίλνληαη φιν θαη πην πνιχ παρηνί, θαη απηφ ζπκβαίλεη ζε φιν ηνλ θφζκν. ρεδηάγξακκα 1.4. Πξνγλσζηηθά ζηνηρεία γηα ηελ παρπζαξθία Σα πνζνζηά ησλ παρχζαξθσλ θαη ησλ ππέξβαξσλ αηφκσλ ηείλνπλ λα δηπιαζηαζηνχλ ζε κία κφλν δεθαεηία. Έηζη, ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο πξνβιέπεη φηη ην 2015 ζε φιν ηνλ θφζκν ζα ππάξρνπλ 2.3 δηζεθαηνκκχξηα ππέξβαξα ελήιηθα άηνκα, ελψ πεξηζζφηεξα απφ 700 εθαηνκκχξηα απηψλ ζα είλαη παρχζαξθα (WHO, 2005). 12

13 ΔΝΟΣΗΣΑ 2 Η ΑΙΣΙΟΛΟΓΙΑ ΠΑΥΤΑΡΚΙΑ ΔΠΙΠΣΧΔΙ ΣΗΝ ΤΓΔΙΑ Δηξήλε Αξγπξηάδνπ Πνύ νθείιεηαη ε παρπζαξθία; Η παρπζαξθία ραξαθηεξίδεηαη απφ ππεξβνιηθή ελαπφζεζε ιίπνπο ζηηο ιηπαπνζήθεο ηνπ ζψκαηνο. Η θαηαλνκή ηνπ ζσκαηηθνχ ιίπνπο είλαη γελεηηθά θαζνξηζκέλε (δνκηθφ ιίπνο) θαη δηαθέξεη αλάινγα κε ην θχιν. Γηαθνξνπνηείηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ήβεο, θαηά ηελ επνρή δειαδή πνπ αλαπηχζζνληαη ηα δεπηεξεχνληα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θχινπ. Η παρπζαξθία κπνξεί λα επηζπκβεί θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ. Μεξηθέο θνξέο κπνξεί λα πξνζιάβεη δξακαηηθέο δηαζηάζεηο θαη ε θαηάζηαζε απηή πεξηγξάθεηαη σο θαθνήζεο παρπζαξθία. Θεσξίεο γηα ηελ παρπζαξθία Η εμήγεζε ηνπ γηαηί έλα ηφζν κεγάιν πνζνζηφ αηφκσλ δπγίδεη πεξηζζφηεξν απ φηη ζα έπξεπε πξνθαιεί ζχγρπζε ζηνπο εξεπλεηέο θαη ζην θνηλφ ζπλαίζζεκα. Οη πεξηζζφηεξνη εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ φηη ηξεηο παξάγνληεο είλαη πεξηζζφηεξν ππεχζπλνη: 1. Γελεηηθέο θαη γνληθέο επηδξάζεηο: νη γελεηηθνί παξάγνληεο κπνξεί λα εμεγνχλ έσο ην 25% ηεο δηαθνξάο ζην ιίπνο αλάκεζα ζηα άηνκα. Έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη αθφκε θαη φηαλ ρσξίδνληαη φληαο βξέθε θαη παηδηά, ηα δίδπκα απφ ην ίδην σάξην θαηά ηε κέζε ειηθία βξίζθνληαη πην θνληά ζην Β απ φηη νη ςεπδνδίδπκνη ή ηα αδέξθηα. Έξεπλα ζε ειηθησκέλνπο πνπ έρνπλ πηνζεηεζεί πξηλ ηελ ειηθία ηνπ ελφο έηνπο απέδεημε φηη αθφκα θη φηαλ ηα άηνκα απηά αλαηξάθεθαλ απφ ηνπο κε-βηνινγηθνχο γνλείο ηνπο, ην Β ηνπο ήηαλ θαηά πνιχ φκνην κ εθείλν ησλ βηνινγηθψλ γνλέσλ ηνπο. Χζηφζν, ζε κία κεγάιε έξεπλα ζε 6000 δηδχκνπο ζηε Φηιαλδία, νη παξάγνληεο ηνπ ηξφπνπ δσήο θάλεθε λα είλαη πεξηζζφηεξν ζεκαληηθνί απφ ην γελεηηθφ ππφβαζξν ζηελ εμήγεζε ηεο αχμεζεο ηνπ Β ζε κηα εμαεηή πεξίνδν. Δθηηκνχκελεο καδί, νη έξεπλεο απηέο δείρλνπλ φηη θάπνηα άηνκα είλαη πεξηζζφηεξν επηξξεπή ζηελ παρπζαξθία απ φηη άιια ιφγσ γελεηηθψλ παξαγφλησλ θαη φηη ηέηνηα άηνκα ζα 13

14 πξέπεη λα είλαη αζπλήζηζηα πξνζεθηηθά αλαθνξηθά κε ηηο θαζεκεξηλέο ζπλήζεηέο ηνπο πξνθεηκέλνπ λα εμηζνξξνπήζνπλ απηέο ηηο επηδξάζεηο. Οη πηζαλφηεηεο λα γίλεη έλα παηδί παρχζαξθν είλαη ιηγφηεξεο απφ 10% φηαλ θαλείο απφ ηνπο δχν γνλείο δελ είλαη παρχζαξθνο. Δληνχηνηο, φηαλ ν έλαο απφ ηνπο δπν γνλείο είλαη παρχζαξθνο είλαη πεξίπνπ 40-50% θαη φηαλ θαη νη δπν γνλείο είλαη παρχζαξθνη κπνξεί λα θηάζεη ην 70-80%. Σν ηη αθξηβψο θιεξνλνκείηαη δελ είλαη γλσζηφ. Χζηφζν, έρνπλ ελνρνπνηεζεί: ε ειαηησκέλε ζεξκνγέλεζε, ηα κε θπζηνινγηθά επίπεδα δηαθφξσλ λεπξνδηαβηβαζηψλ, (π.ρ. θαηερνιακίλεο, ζεξνηνλίλε), ε απμεκέλε δξαζηεξηφηεηα ηεο ιηπνπξσηετληθήο ιηπάζεο (LPL), ν απμεκέλνο βαζηθφο κεηαβνιηζκφο θαζψο θαη θάπνηεο δηαηαξαρέο ζην επίπεδν ηνπ ππνζαιάκνπ κε ηελ ππφζεζε φηη ζηελ πεξηνρή απηή ππάξρνπλ θέληξα θνξεζκνχ θαη πείλαο. Γηα λα ππάξμεη φκσο έθθξαζε ηεο γελεηηθήο απηήο πξνδηάζεζεο ζα πξέπεη λα επηδξάζνπλ πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο, φπσο ε ειηθία ηεο κεηέξαο, ν ηφπνο δηακνλήο, ε θνηλσληθν-νηθνλνκηθή ηάμε, ην επίπεδν κφξθσζεο, ν αξηζκφο ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ζπλαηζζεκαηηθά πξνβιήκαηα, ε θαζηζηηθή δσή, νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο νπνίνπο δηακνξθψλνπλ ζε ηειηθή αλάιπζε ηε δηαηξνθηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ. Μπνξεί, ζπλεπψο λα εηπσζεί φηη ηα γνλίδηα επηηξέπνπλ ηελ παρπζαξθία, ελψ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηελ πξνθαιεί - δεκηνπξγεί. 2. Γίαηηεο κε πνιιέο ζεξκίδεο θαη πνιιά ιηπαξά: ππάξρνπλ πνιινί ιφγνη γηα λα γίλεη πηζηεπηφ φηη ε αθζνλία ηεο γεχζεο ησλ ζεξκηδηθά πινχζησλ ηξνθίκσλ θαη εηδηθά εθείλσλ κε πνιιά ιηπαξά είλαη έλαο θχξηνο παξάγνληαο πνπ εμεγεί ην επξέσο δηαδεδνκέλν πξφβιεκα ηεο παρπζαξθίαο ζηηο Γπηηθέο Κνηλσλίεο. Έλα ζπλαθφινπζν εχξεκα πνιιψλ εξεπλεηψλ είλαη φηη φηαλ ε δηαηξνθηθή πξφζιεςε ησλ ιηπψλ είλαη πςειή, νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ηείλνπλ λα βάδνπλ βάξνπο επθνιφηεξα θαη γξεγνξφηεξα. ηαλ ε πξφζιεςε δηαηξνθηθψλ ιηπψλ είλαη ρακειή θαη νη «ρακέλεο» ζεξκίδεο απνηεινχληαη απφ πδαηάλζξαθεο, ηφηε ην επηζπκεηφ Β επηηπγράλεηαη πην εχθνια. Έλαο άιινο ιφγνο είλαη αθφκε ηα ιίγα θαη κεγάια γεχκαηα. 3. Αλεπαξθήο θαηαλάισζε ελέξγεηαο: ν αλζξψπηλνο νξγαληζκφο θαίεη ηηο ζεξκίδεο κε ηξεηο ηξφπνπο. Πεξίπνπ ηα 2/3 ηεο εκεξήζηαο ελεξγεηαθήο δαπάλεο πξνέξρνληαη απφ ην κεηαβνιηζκφ εξεκίαο, ην 23% πξνέξρεηαη απφ ηε ζσκαηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ην 10% απφ ηελ πέςε θαη ρξήζε ηεο ηξνθήο. Ο κεηαβνιηθφο ξπζκφο εξεκίαο (RMR) 14

15 θαζνξίδεηαη σο ε ελέξγεηα πνπ δαπαλάηαη απφ ην ζψκα γηα ηε δηαηήξεζε ηεο δσήο θαη ησλ θπζηνινγηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ ζψκαηνο. Ο RMR είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλνο κε ην κέγεζνο ηνπ ζψκαηνο, κε ηνπο κεγαιφζσκνπο αλζξψπνπο λα έρνπλ ην πην πςειφ εχξνο. Με άιια ιφγηα ηα άηνκα πνπ είλαη παρχζαξθα έρνπλ πςειφηεξνπο RMR απ φηη εθείλα πνπ είλαη ιεπηά ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο κάδαο ζψκαηνο. Κάπνηνη εξεπλεηέο έρνπλ θαζνξίζεη φηη έλαο ρακειφο RMR αλάκεζα ζε άηνκα κε θαλνληθφ Β είλαη έλαο παξάγνληαο θηλδχλνπ γηα κειινληηθή παρπζαξθία, αιιά ζ απηφ δελ ππάξρεη πιήξε ζπκθσλία ησλ εξεπλεηψλ. Δληνχηνηο νη εξεπλεηέο ζπκθσλνχλ ζην εμήο: ηα άηνκα πνπ είλαη παρχζαξθα ηείλνπλ λα αζθνχληαη ιηγφηεξν απ φηη ηα ιεπηά άηνκα, έρνπλ δειαδή κεησκέλε θπζηθή δξαζηεξηφηεηα. 4. Αθφκε, ε παρπζαξθία κπνξεί λα νθείιεηαη ζε παξάγνληεο φπσο ε ιήςε θαξκάθσλ θαη ςπρνινγηθνί παξάγνληεο. Απφ ηα παξαπάλσ, κπνξεί λα εηπσζεί φηη ε παρπζαξθία απνηειεί κηα ζχλζεηε θαη πνιππαξαγνληηθή δηαηαξαρή-αλσκαιία θαη αθφκε δελ έρεη γίλεη πιήξσο θαηαλνεηή ε ζπλνιηθή αηηηνινγία ηεο. Βαζηθά, εθιακβάλεηαη σο απνηέιεζκα ζεηηθνχ ζεξκηδηθνχ ηζνδπγίνπ. Η απνθιεηζηηθή αηηηνινγία ηεο παρπζαξθίαο είλαη ε ιήςε ηεο ηξνθήο ζε πνζφηεηα κεγαιχηεξε απφ φζν νη θπζηνινγηθέο αλάγθεο θαη ε θπζηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ αηφκνπ επηβάινπλ, ή ε πνηνηηθά κε νξζή δηαηξνθή θαη ε κεησκέλε θπζηθή δξαζηεξηφηεηα. Υσξίο ηε ιήςε πιενλάδνπζαο ηξνθήο δελ είλαη δπλαηφ λα επέιζεη παρπζαξθία (Δηθ. 2.1) ε ειάρηζηεο κφλν πεξηπηψζεηο κπνξεί ε παρπζαξθία λα απνδνζεί ζε θάπνην ππνθεηκεληθφ-κεηαβνιηθφ λφζεκα (ππνζπξενεηδηζκφ, ππνγνλαδηζκφ, ππνιεηηνπξγία ηεο ππφθπζεο ή ζχλδξνκν Gushing). Χζηφζν, νη θαηαζηάζεηο απηέο (2%), είλαη ζπλήζσο εχθνιν λα δηαθνξνδηαγλσζηνχλ απφ ηελ εμσγελή παρπζαξθία (98%), επεηδή, ζε αληίζεζε κε ηελ ηειεπηαία, ζπλνδεχνληαη θαηά θαλφλα απφ ειαηησκέλν ξπζκφ αχμεζεο θαη θαζπζηέξεζεο ηφζν ηεο νζηηθήο φζν θαη ηεο ζεμνπαιηθήο σξίκαλζεο. 15

16 Δηθόλα 2.1. Θεξκηδηθφ Ιζνδχγην Πέξαλ απηψλ ησλ δεδνκέλσλ ππάξρνπλ ζρεηηθέο ελδείμεηο πνπ απνδεηθλχνπλ φηη νη πξνεξρφκελεο απφ ην ιίπνο ζεξκίδεο παραίλνπλ πεξηζζφηεξν απφ ηηο πξνεξρφκελεο απφ ηα άιια καθξνζηνηρεία. Σν ιίπνο εθηφο ηεο πςειήο ελεξγεηαθήο ηνπ πξνζθνξάο, ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνλ νξγαληζκφ κε ην κηθξφηεξν ελεξγεηαθφ θφζηνο, αθνχ κφλν ην 3% ηεο πεξηερφκελεο ελέξγεηάο ηνπ μνδεχεηαη ζε ζεξκνγέλεζε, ζε ζχγθξηζε κε ην 6-8% ηεο γιπθφδεο θαη ην 25-30% ησλ ακηλνμέσλ. Δπίζεο, κφλν ην 4% ηεο ελέξγεηαο ηνπ μνδεχεηαη θαηά ηελ απνζήθεπζε ηνπ, ζε αληίζεζε κε ην 12% ησλ πδαηαλζξάθσλ θαη ην 25-30% ησλ ακηλνμέσλ. Δπηπιένλ, ε νμείδσζε ησλ καθξνζηνηρείσλ δηαθέξεη θαηά ηηο πεξηφδνπο πςειήο θαη ρακειήο ελεξγεηαθήο πξφζιεςεο. ε παρχζαξθα αιιά θαη ηζρλά άηνκα, ε απμεκέλε πξφζιεςε πξσηετλψλ θαη πδαηαλζξάθσλ νδεγεί ζε αχμεζε ηεο νμείδσζεο ηνπο, ελψ αληίζεηα ε αχμεζε πξφζιεςεο ιίπνπο νδεγεί ζε κεησκέλε νμείδσζε ηνπ. Μειέηε έδεημε φηη ν αλζξψπηλνο νξγαληζκφο ζε ζηαζεξά απμεκέλε πξφζιεςε πδαηαλζξάθσλ απμάλεη ακέζσο, αιιά ζηαδηαθά, ηελ νμείδσζε ηνπο θαη ρξεηάδεηαη ελλέα (9) εκέξεο γηα λα αληηζηαζκίζεη ε νμείδσζε ηελ απμεκέλε πξφζιεςε. Αληίζεηα, απφ ηελ πξψηε ήκεξα ηεο ζηαζεξά απμαλφκελεο πξφζιεςεο ιίπνπο κεηψλεηαη ζηαδηαθά ε δπλαηφηεηα νμείδσζεο ηνπ θαη επνκέλσο απμάλεηαη ζπλερψο ε δηαθνξά πξνζιακβαλνκέλνπ κείνλ νμεηδνχκελνπ ιίπνπο, ε νπνία ηελ έλαηε (9ε) εκέξα θζάλεη ζηελ αλψηεξε ηηκή. Σα άηνκα εκθαλίδνπλ γελεηηθά πξνζδηνξηζκέλεο δηαθνξέο, φπσο απνδεηθλχεηαη, αθνχ ηα πξψελ παρχζαξθα κεηνλεθηνχλ αθφκε πεξηζζφηεξν ζηελ ειαηησκέλε νμείδσζε ηνπ ιίπνπο, ζε ζρέζε κε ηζνβαξή άηνκα πνπ δελ αχμεζαλ πνηέ ην βάξνο ηνπο. ια απηά θαλεξψλνπλ φηη ην δηαηξνθηθφ ιίπνο 16

17 νδεγεί ηειηθά ζε παρπζαξθία. Καη απηφ γηαηί, ζε ηζνζεξκηδηθή δηαηξνθή, ε απμεκέλε πξφζιεςε ιίπνπο νδεγεί επθνιφηεξα ζε αχμεζε ηνπ Β. Καηά ηε δηεξεχλεζε ηεο παζνγέλεηαο ηεο παρπζαξθίαο δηαπηζηψλεηαη φηη πξνθαιείηαη απφ δίαηηεο ζεξκηδηθά ππθλέο, (π.ρ. πινχζηεο ζε ιίπε, αιθνφιε, δάραξε ή θαη θησρέο ζε άπεπηεο θπηηθέο ίλεο). Άιινη ππνζηεξίδνπλ φηη νη θχξηεο αηηίεο είλαη: ε θαζηζηηθή δσή, ε αθζνλία, ε πνηθηιία, ε δηαζεζηκφηεηα θαη γεπζηηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ ηξνθψλ θαη ηδηαηηέξσο ησλ πξφρεηξσλ ηξνθψλ, νη νπνίεο θαηαλαιψλνληαη ελδηάκεζα ησλ γεπκάησλ. Αθφκε ε παρπζαξθία είλαη δπλαηφ λα ζπλνδεχεηαη απφ έλαλ ππεξβνιηθφ αξηζκφ ιηπνθπηάξξσλ, πνπ ε γέλεζε ηνπο πηζαλφλ λα νθείιεηαη ζηνλ ππεξζηηηζκφ ζηελ βξεθηθή θαη ζηελ πξψηε παηδηθή ειηθία. Ο αξηζκφο απηψλ ησλ ιηπνθπηάξξσλ παξακέλεη ζηαζεξφο θαη θαηά θάπνην ηξφπν πξνθαιεί κηα θαηάζηαζε γηα ηε δηαηήξεζε ηεο παρπζαξθίαο. ηαλ ην κέγεζνο ηνπ ιηπψδνπο θπηηάξνπ ζε δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ζην ίδην άηνκν είλαη γλσζηφ, θαζψο επίζεο θαη ν νιηθφο αξηζκφο ησλ ιηπνθπηηάξσλ, ε επηηπρία κηαο ππνζεξκηδηθήο δίαηηαο είλαη δπλαηφ λα πξνβιεθζεί κε κεγάιε πξνζέγγηζε θαη γηα ηα δπν, δειαδή γηα ην νιηθφ ιίπνο (βάξνο ζψκαηνο) θαη γηα ηελ θαηά πεξηνρέο ελαπνζήθεπζε ηνπ ιίπνπο (ηνπηθφ ιίπνο)". Σν πξφβιεκα, ινηπφλ, ηεο παρπζαξθίαο είλαη πην πνιχπινθν απφ κηα εμίζσζε ζεξκηδηθνχ ηζνδπγίνπ. Η παρπζαξθία, δειαδή, είλαη κελ ην απνηέιεζκα πεξηφδσλ ζεξκηδηθνχ ηζνδπγίνπ, νη απνθαζηζηηθνί παξάγνληεο, φκσο, ηνπ ηζνδπγίνπ απηνχ είλαη πνιιαπινί, ζχλζεηνη θαη κεξηθνί απφ απηνχο αθφκε άγλσζηνη. Γηαηί νη Έιιελεο είλαη παρύζαξθνη; Μεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν, νη Έιιελεο ιφγσ ηεο ζεκαληηθήο ζηέξεζεο ηξνθίκσλ, "έπεζαλ" θπξηνιεθηηθψο κε ηα κνχηξα ζην θαγεηφ. Γπζηπρψο δελ ππάξρεη ε δένπζα ελεκέξσζε ζε επξεία έθηαζε ζε φηη αθνξά ηελ επηινγή ηξνθίκσλ, παξ φηη ε ειιεληθή θνπδίλα θαη δίαηηα θαη ηδίσο απηή πνπ είλαη επξέσο γλσζηή σο δίαηηα κεζνγεηαθνχ ηχπνπ, είλαη απηή ε νπνία ζπληζηάηαη ζήκεξα θαη κάιηζηα πηνζεηείηαη θαη ελζαξξχλεηαη απφ πνιιέο πνιηηηζκέλεο ρψξεο. Μφλν ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ Διιάδα άξρηζε λα γίλεηαη ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε κεζνγεηαθή δίαηηα ε νπνία ζηεξίδεηαη ζε πνιιά ιαραληθά, φζπξηα, θξνχηα, ςάξη θαη ζε κηθξέο πνζφηεηεο θξέαηνο θαη ησλ πξντφλησλ ηνπ, είλαη ε δίαηηα ε νπνία ζπλδπάδεηαη κε θαιή πγεία, ιηγφηεξε πξνζβνιή ηνπ 17

18 θαξδηαγγεηαθνχ ζπζηήκαηνο απφ αζεξνζθιήξσζε θαη ιηγφηεξα λενπιάζκαηα. Αθφκε, ζηελ Διιάδα, κφλν ηα ηειεπηαία ρξφληα άξρηζε λα γίλεηαη ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αμίαο ηεο θπζηθήο άζθεζεο, θαη αθφκε θαη απηή ε αμία ηνπ απινχ πεξπαηήκαηνο. Δλδηαθέξνπζα είλαη έξεπλα γηα ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο θαη ηνλ ηξφπν δσήο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ Διιάδα. Γελ αζθνχληαη θαη δελ πεξπαηνχλ. Υξεζηκνπνηνχλ ην απηνθίλεην αθφκε θαη γηα θνληηλέο απνζηάζεηο. Κάλνπλ γεληθά θαζηζηηθή δσή, θαπλίδνπλ θαη θαηαλαιψλνπλ έηνηκν θαγεηφ. Ο ιφγνο γηα ηνπο Έιιελεο εξγαδφκελνπο νη νπνίνη έρνπλ πηνζεηήζεη επηβιαβείο ζπλήζεηεο δσήο επηβαξχλνληαο ην βάξνο θαη ηελ πγεία ηνπο (Διιεληθή Ιαηξηθή Δηαηξεία Παρπζαξθίαο, 2007). Έλαο ζηνπο δχν Έιιελεο εξγαδφκελνπο (55%) δελ αζθείηαη θαζφινπ ή αζθείηαη ιίγν, δειαδή έσο 100 ιεπηά/ εβδνκάδα. Δλδεηθηηθφ είλαη φηη νη Έιιελεο εξγαδφκελνη απαληνχλ φηη ζεσξνχλ πην δχζθνιε ηελ άζθεζε (54%), απφ ηε δίαηηα (38%). Σαπηφρξνλα, ην 70% ησλ εξγαδφκελσλ Διιήλσλ ρξεζηκνπνηεί ηδησηηθφ κεηαθνξηθφ κέζν (απηνθίλεην ή κεραλή) γηα λα πάεη ζηε δνπιεηά, ελψ ην 55% θάλεη ρξήζε κεηαθνξηθνχ κέζνπ θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ δηαλχεη θνληηλέο απνζηάζεηο. Αλαθνξηθά κε ηε δηαηξνθή, νη Έιιελεο εξγαδφκελνη θαηαλαιψλνπλ θαηά κέζν φξν 4 θνξέο ηελ εβδνκάδα έηνηκν ή πξφρεηξν θαγεηφ. Αθφκε, ην 51% ησλ εξγαδνκέλσλ έρεη θάλεη ζην παξειζφλ δίαηηα, ελψ απφ απηνχο ην 48% θαηάθεξε λα ράζεη ιηγφηεξν απφ 5% ηνπ αξρηθνχ ηνπ βάξνπο. Σν 31% φζσλ έραζαλ βάξνο απφ δίαηηα, δελ θαηάθεξαλ λα δηαηεξήζνπλ ην βάξνο ηνπο χζηεξα απφ απηήλ. Φάλεθε, ζπλεπψο, φηη νη Έιιελεο είλαη έλα ιαφο πνπ ζήκεξα ηξέθεηαη ιάζνο, ηφζν ζρεηηθά κε ηελ πνηφηεηα φζν θαη ηελ πνζφηεηα, θαπλίδεη πνιχ, αιιά θπξίσο δελ έρεη θαζφινπ δξαζηεξηφηεηα θαη βξίζθεη πνιχ δχζθνιν λα θάλεη νπνηαζδήπνηε κνξθήο άζθεζε. Δπηπηώζεηο ηεο παρπζαξθίαο ζηελ πγεία Παιαηφηεξα ε παρπζαξθία ζεσξνχληαλ κηθξήο ζεκαζίαο επηβαξπληηθφο παξάγνληαο γηα θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα, θπξίσο ιφγσ ησλ ζπλεζεηψλ θαη ηνπ ηξφπνπ δσήο ησλ παρχζαξθσλ αηφκσλ θαη φρη απφ ηελ ίδηα ηελ παρπζαξθία. ήκεξα φκσο ε παρπζαξθία ζεσξείηαη λόζνο. Τπάξρνπλ πνιιά πξνβιήκαηα πγείαο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ παρπζαξθία, ελψ πνιινί εηδηθνί επηζεκαίλνπλ φηη ε παρπζαξθία απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα ηαηξηθά θαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα πγείαο ηνπ αηψλα καο. Η παρπζαξθία 18

19 αλαγλσξίδεηαη σο έλαο ζεκαληηθφο πξνδηαζεζηθφο παξάγνληαο, γηα εθδήισζε θαξδηαγγεηαθψλ πξνβιεκάησλ (ζηεθαληαίαο λφζνπ, αηθλίδηνπ ζαλάηνπ, θαζψο θαη θαξδηαθήο αλεπάξθεηαο). Δπίζεο πξνδηαζέηεη ζηελ εκθάληζε ή/θαη ηελ επηδείλσζε άιισλ γλσζηψλ πξνδηαζεζηθψλ παξαγφλησλ γηα θαξδηαγγεηαθέο λφζνπο, φπσο είλαη ε ππεξιηπηδαηκία, ε ππέξηαζε, ν ζαθραξψδεο δηαβήηεο θ.α., παζνινγηθέο θαηαζηάζεηο πνπ ζπλαζξνίδνληαη ζηνλ παρχζαξθν αζζελή. Πξνβιήκαηα πγείαο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ παρπζαξθία: Φπρνινγηθό βάξνο: ιφγσ ηζρπξψλ πηέζεσλ απφ ηελ θνηλσλία γηα λα αδπλαηίζνπλ ηα παρχζαξθα άηνκα ππνθέξνπλ ζπρλά απφ αηζζήκαηα ελνρήο, θαηάζιηςε, άγρνο θαη ρακειή απην-εθηίκεζε. Απμεκέλε νζηεναξζξίηηδα: ηα ππέξβαξα άηνκα βξίζθνληαη ζε πςειφ θίλδπλν εκθάληζεο νζηεναξζξίηηδαο ζηα γφλαηα θαη ζηα ηζρία. Απμεκέλε πίεζε αίκαηνο: ε πςειή πίεζε αίκαηνο είλαη πνιχ πην ζπρλή αλάκεζα ζηνπο ππέξβαξνπο θαη ν θίλδπλνο απμάλεηαη θαηαθφξπθα κε ηελ αχμεζε ηνπ Β. Δπίζεο παρχζαξθα άηνκα ρσξίο αξηεξηαθή ππέξηαζε, έρνπλ κεγαιχηεξε πηζαλφηεηα εκθάληζεο ππέξηαζεο ζην κέιινλ, εάλ ζπγθξηζνχλ κε άηνκα ίδηαο ειηθίαο, πνπ έρνπλ θπζηνινγηθφ ζσκαηηθφ βάξνο. Απμεκέλα επίπεδα ρνιεζηεξόιεο θαη άιισλ ιηπηδίσλ αίκαηνο: ηα ππέξβαξα άηνκα είλαη πεξηζζφηεξν πηζαλφ απ φηη είλαη ηα θαλνληθνχ βάξνπο άηνκα λα έρνπλ πςειά επίπεδα ρνιεζηεξφιεο θαη ηξηγιπθεξηδίσλ, θαζψο επίζεο θαη ρακειφηεξε HDL. Η κείσζε ηνπ Β βνεζάεη ζηελ ειάηησζε ηεο ρνιεζηεξφιεο, ελψ ε αχμεζε ηνπ Β πξνθαιεί πνιιαπιάζηα αχμεζε ηεο ρνιεζηεξφιεο ηνπ αίκαηνο. Απμεκέλνο δηαβήηεο: ε παρπζαξθία πηζαλψο λα παίδεη θάπνην ξφιν ζηελ εκθάληζε ζαθραξψδε δηαβήηε, θπξίσο ζε άηνκα κε γελεηηθή πξνδηάζεζε. Έηζη, ε επηθξάηεζε ηνπ δηαβήηε είλαη πεξίπνπ 3 θνξέο πςειφηεξε αλάκεζα ζηα παρχζαξθα άηνκα. Η αχμεζε ηνπ Β, βέβαηα, επηδεηλψλεη ηνλ ππάξρνληα ζαθραξψδε δηαβήηε. Απμεκέλε θαξδηαθή λόζνο: φρη κφλν ηα παρχζαξθα άηνκα έρνπλ πεξηζζφηεξνπο παξάγνληεο θηλδχλνπ γηα θαξδηαθή λφζν, αιιά θαη πεζαίλνπλ απφ απηή ζε πνιχ πην απμεκέλν πνζνζηφ. Δπίδξαζε ζην κπνθάξδην: Η παρπζαξθία πξνθαιεί αχμεζε ηνπ βάξνπο ηεο θαξδηάο, κε απμεκέλε ελαπφζεζε ιίπνπο ζε απηήλ, ππεξηξνθία ηεο θαξδηάο θαη δηάηαζε 19

20 απηήο. Οη κεηαβνιέο απηέο κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε θαξδηαθή αλεπάξθεηα, ζηεθαληαία λφζν θαη απμεκέλε ζλεζηκφηεηα. Απμεκέλνο θαξθίλνο: άλδξεο θαη γπλαίθεο πνπ είλαη παρχζαξθνη έρνπλ πςειφηεξα πνζνζηά ζαλάηνπ απφ θαξθίλν αλαθνξηθά κε ηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο θπξηφηεξεο κνξθέο θαξθίλνπ απ φηη ηα άηνκα πνπ δελ είλαη παρχζαξθα. Απμεκέλνο πξώηκνο ζάλαηνο: πνιινί εξεπλεηέο έρνπλ απνδείμεη φηη ηα πνζνζηά ζαλάηνπ απ φιεο ηηο αηηίεο είλαη πςειφηεξα ζηα παρχζαξθα άηνκα, ελψ νη αδχλαηνη άλδξεο θαη γπλαίθεο έρνπλ ρακειφηεξα πνζνζηά ζαλάηνπ. Με απινχο φξνπο, ηα παρχζαξθα άηνκα πεζαίλνπλ λσξίηεξα ζε ζρέζε κε ηα αδχλαηα. Τπεξνπξηραηκία: Η αχμεζε ηνπ Β νδεγεί επίζεο ζε αχμεζε ηνπ νπξηθνχ νμένο θαη ζηα δχν θχια, αιιά πεξηζζφηεξν ζηνπο άλδξεο. Η ζλεζηκφηεηα ησλ παρχζαξθσλ απφ ζαθραξψδε δηαβήηε είλαη ζρεδφλ 4πιάζηα απηήο ηνπ γεληθνχ πιεζπζκνχ, νη ζάλαηνη απφ θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα είλαη ηνπιάρηζηνλ δηπιάζηνη θαη γεληθά φια ηα αίηηα ζαλάησλ είλαη ζπρλφηεξα ζηα ππέξβαξα άηνκα. Ιδηαίηεξα κεγάιε αλεζπρία πξνθαιεί ε θνηιηαθή παρπζαξθία θαζψο ζρεηίδεηαη κε απμεκέλν θίλδπλν γηα ηελ πγεία Έηζη, ν θίλδπλνο γηα εκθάληζε ζηεθαληαίαο λφζνπ απμάλεηαη εάλ ε θαηαλνκή ηνπ ιίπνπο ζηνλ νξγαληζκφ αθνξά πεξηζζφηεξν ηελ θνηιηά. (Δηθ. 2.2). Έρεη απνδεηρζεί φηη ζρεδφλ ην ζχλνιν ησλ κεηαβνιηθψλ, θαξδηαγγεηαθψλ, νξκνληθψλ θαη επαηηθψλ επηπινθψλ ηεο παρπζαξθίαο παξαηεξείηαη φηαλ ππάξρεη αχμεζε ηνπ ελδνθνηιηαθνχ ιίπνπο (δειαδή ιίπνο ζηνλ ελδνθνηιηαθφ πεξηζπιαγρηθφ ρψξν, ιίπνο ππιψλ ήπαηνο) θαηά ηελ θεληξηθή (ζπιαγρληθή) ή αλδξνεηδή παρπζαξθία (WHR>102 cm γηα ηνπο άλδξεο θαη > 88 cm γηα ηηο γπλαίθεο). Άκεζε, άιισζηε, είλαη ε ζπζρέηηζε ηνπ πνιπκεηαβνιηθνχ ζπλδξφκνπ (ζχλδξνκν Υ) κε ηελ ελδνθνηιηαθή ηνπ εληφπηζε. Γηα λα ειαρηζηνπνηεζεί ν θίλδπλνο, πξέπεη ε ζρέζε ησλ πεξηκέηξσλ θνηιηάο/ιεθάλεο λα είλαη κηθξφηεξε απφ 0.9 ζηνπο άλδξεο θαη απφ 0.8 ζηηο γπλαίθεο. Η παρπζαξθία ζηηο γπλαίθεο ζπρλά ζπλδπάδεηαη θαη κε κεγαιχηεξν θίλδπλν εκθάληζεο αγγεηαθψλ εγθεθαιηθψλ επεηζνδίσλ. Πάλησο ε δηφξζσζε ηεο παρπζαξθίαο νδεγεί ζηελ εμάιεηςε ησλ αξλεηηθψλ επηδξάζεσλ, πνπ έρεη ζην θαξδηαγγεηαθφ ζχζηεκα. Οη εξεπλεηέο ζπκβνπιεχνπλ φηη ηα άηνκα πνπ ραίξνπλ θαιχηεξεο πγείαο είλαη εθείλα πνπ δπγίδνπλ 15-20% ιηγφηεξν απφ ηνλ κέζν Ακεξηθαλφ, πνπ ηείλεη λα είλαη πνιχ βαξχο. 20