«ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΓΧΟΡΔΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ»

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΧΟΛΗ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΓΧΟΡΔΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Τσαγκαρής Δημήτρης (ΑΜ: 252) Στούπας Σπύρος (ΑΜ: 583) ΛΗΞΟΥΡΙ 2013

2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΧΟΛΗ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΓΧΟΡΔΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Τσαγκαρής Δημήτρης (ΑΜ: 252) Στούπας Σπύρος (ΑΜ: 583) Επιβλέπων : Δρ. Κατερέλος Διονύσιος Επιτροπή Αξιολόγησης : Ημερομηνία παρουσίασης: Αριθμός Πρωτοκόλλου Πτυχιακής Εργασίας: 2

3 3

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη παρούσα πτυχι ακή εργασί α πραγματοποι εί ται μι α βι βλι ογραφι κή ανασκόπηση μέσα από δημοσι εύσει ς σε δι εθνή επι στημονι κά περι οδι κά και συνέδρι α σχετι κά με την ακουστι κή συμπερι φορά των έγχορδων μουσι κών οργάνων. Αρχι κά πραγματοποι εί ται μι α κατηγορι οποί ηση των έγχορδων οργάνων σε νύκτα χορδόφωνα, τοξωτά χορδόφωνα και πληκτροφόρα χορδόφωνα. Κάθε κατηγορί α εγχόρδων, περι γράφεται ως προς τα βασι κά χαρακτηρι στι κά της. Έπει τα πραγματοποι εί ται μι α σύντομη ι στορι κή αναδρομή και περι γραφή της αρχής λει τουργί ας κάθε οργάνου και επι μέρους τμημάτων του οργάνου, αν χρει άζεται, ξεχωρι στά. Τέλος, αναλύονται οι δι εθνής μελέτες και έρευνες, όπως έχουν δημοσι ευτεί και παρουσι άζονται τα αποτελέσματά τους. Σκοπός της εργασί ας αυτής εί ναι να παρουσι αστούν συγκεντρωτι κά οι εξελί ξει ς στον τομέα της μουσι κής οργανολογί ας και συγκεκρι μένα στην ακουστι κή των εγχόρδων και να αναδει χθούν και νοτόμοι τομεί ς στην εξέλι ξη των μουσι κών οργάνων. 4

5 ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ακουστική Συμπεριφορά, Ακουστικά Χαρακτηριστικά, Έγχορδα Μουσικά Όργανα TECHNOLOGICAL EDUCATION INSTITUTE OF IONIAN ISLANDS MUSIC TECHNOLOGY FACULTY DEPARTMENT OF SOUND AND MUSICAL INSTRUMENT TECHNOLOGY «LITERATURE REVIEW ON THE ACOUSTIC BEHAVIOR OF STRING MUSICAL INSTRUMENTS» DISSERTATION REPORT Tsagaris Dimitris Stoupas Spiros 5

6 Lixouri, Kefalonia 2013 ABSTRACT This dissertation presents a literature review in acoustic behavior of string musical instruments through international paper publications and conferences. A classification of string musical instruments is initially presented. The classes were Plucked, Bowed and Keyboard string instruments. Main characteristics of each instrument class are initially described and afterwards, a brief history of the evolution and basic function principles of each instrument or parts of it are described. Finally, the international research studies are analyzed and their results are discussed. The aim of this project, is a global presentation of the evolution of string musical instruments, and particularly their acoustic characteristics so as to highlight innovative aspects of musical instrument evolution. 6

7 KEYWORDS: acoustic behaviour, acoustic characteristics, string musical instruments ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙΕΣ Θα θέλαμε να ευχαρι στήσουμε ι δι αί τερα τον Επι βλέποντα Καθηγητή της παρούσας πτυχι ακής εργασί ας Δρ. Κατερέλο Δι ονύσι ο γι α την καθοδήγηση που μας προσέφερε, την εμπι στοσύνη και τι ς πολύτι μες συμβουλές του. Επί σης, θα θέλαμε να ευχαρι στήσουμε τι ς οι κογένει ές μας και τους φί λους μας γι α την υλι κή αλλά κυρί ως την ψυχολογι κή υποστήρι ξη που μας προσέφεραν κατά την εκπόνηση του έργου αυτού. 7

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΕΓΧΟΡΔΑ ΝΥΚΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΙΘΑΡΑ ΤΑ ΜΕΡΗ ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΚΙΘΑΡΑ 13 ΣΚΑΦΟΣ 14 ΜΠΡΑΤΣΟ ΧΟΡΔΕΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ ΑΡΠΑ ΣΙΤΑΡ KANTELE ΜΠΑΝΤΖΟ ΧΕΛΥΣ ΕΓΧΟΡΔΑ ΤΟΞΟΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΙΟΛΙ ΒΙΟΛΟΝΤΣΕΛΟ ΧΟΡΔΟΦΩΝΑ ΠΛΗΚΤΡΟΦΟΡΑ ΟΡΓΑΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΙΑΝΟ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΠΙΑΝΟ: ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΧΟΡΔΕΣ ΣΦΥΡΙΑ ΗΧΗΤΙΚΗ ΠΛΑΚΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 88 8

9 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μεγάλη ανάπτυξη που έχει επέλθει τα τελευταί α χρόνι α στον τομέα της τεχνολογί ας και των επι στημών έχει επηρεάσει αναλόγως και τη μουσι κή. Σχετι κά με το τμήμα της τεχνολογί ας των μουσι κών οργάνων ωστόσο, φαι νομενι κά, δεν υπάρχει μεγάλη πρόοδος καθώς τα μουσι κά όργανα παραμένουν ί δι α, μελετώνται, μαθαί νονται και παί ζονται ανά τους αι ώνες σχεδόν ώς εί χαν κατασκευαστεί κάποτε. Η άποψη αυτή, έπει τα από σκέψη και ερεύνα, αποδει κνύεται εσφαλμένη καθώς μπορεί κάποι ο μουσι κό όργανο να παραμένει γι α πολλά χρόνι α ί δι ο, όπως π.χ. το πι άνο, η εποχή που δι ανύεται όμως δι αθέτει τα καλύτερα εργαλεί α και προχωρημένη γνώση έτσι ώστε να αναλύσει τον τρόπο λει τουργί ας των κάθε επι μέρους τμημάτων, αλλά και συνολι κά, ενός μουσι κού οργάνου. Μπορεί να εξηγήσει τι ς ακουστι κές συμπερι φορές και να προτεί νει βέλτι στα υλι κά γι α τη καλύτερη απόδοση του ήχου. Ακόμα, υπάρχει πλέον η δυνατότητα μέσω ευαί σθητων ακουστι κών και οπτι κών μετρητι κών μηχανών να απει κονι στούν και να μετρηθούν φυσι κές παράμετροι που αξι ολογούν την ακουστι κή συμπερι φορά ενός ή μι ας ομάδας μουσι κών οργάνων. Τέλος, έχοντας πλέον τι ς γνώσει ς και τα εφόδι α, εί ναι δυνατόν να μελετηθούν και να κατασκευαστούν αρχαί α μουσι κά όργανα, όπως το χέλυς, εί τε να κατασκευαστούν παραλλαγές γνωστών μουσι κών οργάνων όπως της ηλεκτρι κής κι θάρας. Στη παρούσα πτυχι ακή εργασί α, που μελετήθηκε και εκπονήθηκε από τον Ι ανουάρι ο του 2014 έως τον Μάι ο του 2014, παραθέτονται και αναλύονται οι σύγχρονες μελέτες πάνω στην ακουστι κή συμπερι φορά των έγχορδων μουσι κών οργάνων. Περι γράφονται οι δημοσι εύσει ς που έχουν παρουσι αστεί σε επι στημονι κά περι οδι κά και δι εθνή συνέδρι α. Καθώς στα έγχορδα περι λαμβάνονται πάρα πολλά μουσι κά όργανα, η πτυχι ακή εργασί α έχει χωρι στεί σε τρί α βασι κά κεφάλαι α: τα νυκτά έγχορδα, τα χορδόφωνα 9

10 πληκτροφόρα όργανα, και τα έγχορδα τοξωτά. Σε κάθε κεφάλαι ο περι γράφονται τα μουσι κά όργανα της εκάστοτε κατηγορί ας, μι α σύντομη ι στορι κή αναδρομή όπως και τα τμήματα από τα οποί α αποτελούνται. Έπει τα παρουσι άζονται οι βι βλι ογραφι κές μελέτες σχετι κά με το κάθε μουσι κό όργανο. Στο τέλος παραθέτονται τα συμπεράσματα που εξάγονται από κάθε έρευνα αλλά και συνολι κά. 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2.1 ΕΓΧΟΡΔΑ ΝΥΚΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα νυκτά μουσι κά όργανα αποτελούν μι α υποκατηγορί α των έγχορδων μουσι κών οργάνων και ο ήχος από αυτά παράγεται με τη νύξη, δηλαδή το τράβηγμα, των χορδών τους. Η νύξη γί νεται με τρόπο ώστε να τραβηχτούν οι χορδές και κατά την απελευθέρωση δί δεται μι α ώθηση που κάνει τη χορδή να δονεί ται. Η νύξη των οργάνων αυτών μπορεί να γί νει εί τε με τα δάκτυλα εί τε με πένα. 10

11 Ει κόνα 1. Ενδει κτι κά μουσι κά όργανα της οι κογένει ας του λαούτου, από πάνω: ένα λαούτο του 1774, ένα ιαπωνι κό liuto attiorbato και ένα vihuela. [πηγή: Τα περι σσότερα έγχορδα νυκτά όργανα ανήκουν στην οι κογένει α του λαούτου όπως η κλασσι κή κι θάρα, το μπάσο, το μπουζούκι, το μαντολί νο, το μπάντζο, η μπαλαλάι κα, το σι τάρ και άλλα. Τα νυκτά γενι κά αποτελούνται από ένα σώμα αντηχεί ο το λεγόμενο σκάφος και το μπράτσο. Κατά μήκος του μπράτσου εκτεί νονται οι χορδές οι οποί ες καταλήγουν στα κλει δι ά. Άλλα νυκτά όπως το φι νλανδι κό kantele, το ρώσι κο gusli, το εσθονι κό kannel, το λι θουανι κό kankles, το λεττονι κό kokle, το ιαπωνι κό koto και πολλά άλλα που ανήκουν στην οι κογένει α του σαντουρι ού δεν έχουν μπράτσο και οι χορδές εκτεί νονται κατά μήκος του σκάφους. Τέλος, στην οι κογένει α της άρπας, στην οποί α ανήκει και η αρχαί α λύρα, οι χορδές εί ναι κάθετες στο σκάφος και δεν το δι ατρέχουν κατά μήκος του. Επι σημαί νεται ακόμα ότι έγχορδα τοξωτά όργανα όπως το βι ολί μπορούν να παι χτούν όπως τα νυκτά με την τεχνι κή του πι τσι κάτο (pizzicato). [1] Παρακάτωθα γί νει μι α μι κρή ι στορι κή αναφορά, θα περι γραφούν χαρακτηρι στι κά νυκτά όργανα καθώς και οι δημοσι εύσει ς από δι εθνή επι στημονι κά περι οδι κά και συνέδρι α που αφορούν αυτά ΚΙΘΑΡΑ Η ι στορί α της κι θάρας εί ναι μακρά ανά τους αι ώνες όπου πρι ν τη δημι ουργί α της ηλεκτρι κής κι θάρας και των συνθετι κών υλι κών ως κι θάρα ορί ζονταν το μουσι κό όργανο που έχει ένα μακρύ λαι μό με τάστα, επί πεδο ξύλι νο σώμα, πλαϊ νές όψει ς και επί πεδη πλάτη, χαρακτηρι στι κά που εί χαν πολυάρι θμα άλλα χορδόφωνα όργανα που αναπτύχθηκαν και χρησι μοποι ήθηκαν στον ευρωπαϊ κό χώρο από τον 12ο αι ώνα. Αναφορές υπάρχουν και γι α την αρχαί α Ελλάδα από όπου και 11

12 προέρχεται το όνομα «κι θάρα» μέσα από βι βλι κές αναφορές, ως κατασκευή βέβαι α δεν εί χε μεγάλες ομοι ότητες με τη σύγχρονη κι θάρα. Πολλοί πρόγονοι της σύγχρονης κι θάρας αναφέρονται σε ι στορι κά κεί μενα και παρόλο που η κατασκευή και η προέλευσή τους χάνεται κατά ι στορί α της μεσαι ωνι κής Ισπανί ας, επι κρατέστεροι απόγονοι μπορούν να θεωρηθούν δύο μουσι κά όργανα: το ευρωπαϊ κό λαούτο και το τετράχορδο ούτι. Πι ο συγκεκρι μένα, ως κι θάρες ονοματί ζονται δύο όργανα που χρησι μοποι ούταν στην Ισπανί α το 1200 και αυτά ήταν η λατι νι κή κι θάρα Guitarra Latina και η κι θάρα της Μαυρι τανί ας Guitara Moresca. Η μαυρι τανι κή εί χε στρογγυλοποι ημένη πλάτη, πλατι ά ταστι έρα και αρκετά ηχεί α, από την άλλη, η λατι νι κή εί χε ένα μόνο ηχεί ο και πιο στενό λαι μό. Κατά τον 14ο αι ώνα τα προσδι ορι στι κά μαυρι τανι κή και λατι νι κή εγκαταλεί πονται και τα όργανα χρησι μοποι ούνται πλέον υπό το όνομα κι θάρα. Ένα όργανο του 15ου αι ώνα που μοι άζει πολύ στη σύγχρονη κι θάρα, η ισπανι κή κι θάρα τύπου Βι χουέλα (vihuela), θεωρεί ται η μεγαλύτερη επι ρροή γι α τη κατασκευή αρχι κά της κι θάρας μπαρόκ. Η Βι χουέλα εί χε πέντε ή έξι σει ρές χορδών, κουρδί ζονταν όπως το λαούτο και το σώμα της έμοι αζε πολύ με κι θάρα. Από τον 16ο αι ώνα πλέον η βι χουέλα αρχί ζει κατασκευαστι κά να μοι άζει με τη σύγχρονη κι θάρα καθώς αποκτά μονοκόμματες καμπύλες πλαϊ νές όψει ς και εί ναι μεγαλύτερη από τι ς συμβατι κές κι θάρες τεσσάρων σει ρών χορδών της εποχής. 12

13 Ει κόνα 2. Κι θάρα του Αντόνι ο Τόρες, [πηγή: Από τα τέλη του 16ου ως τα μέσα του 18ου αι ώνα στη νότι α κυρί ως Ευρώπη, γί νεται ι δι αί τερα δημοφι λής η κι θάρα τύπου μπαρόκ ενώπαράλληλα την εποχή εκεί νη καθι ερώνεται και ορι στι κά η κι θάρα με 6 χορδές. Από τι ς αρχές του 19ου αι ώνα η σύγχρονη κι θάρα αρχί ζει παί ρνει τη μορφή της ωστόσο τα σκάφη εί ναι ακόμα σχετι κά μι κρά και με λεπτή μέση. Η σύγχρονη μορφή της κι θάρας πήρε ουσι αστι κά τη μορφή που έχει και σήμερα όταν ο Ισπανός κατασκευαστής Αντόνι ο Τόρες μεγάλωσε το μέγεθος του σκάφους το Ο σχεδι ασμός του βελτί ωσε σημαντι κά την ένταση και τον τόνο του οργάνου και γρήγορα παγι ώθηκε κατασκευαστι κά. Οσχεδι ασμός αυτός έχει παραμεί νει σχεδόν απαράλλαχτος μέχρι σήμερα.[1,2] Στη σημερι νή εποχή, οι κι θάρες ακολουθούν τέσσερι ς βασι κούς σχεδι ασμούς: κλασσι κή κι θάρα, φλαμένγκο, κι θάρα με επί πεδο καπάκι και τοξωτό (καμπύλο) καπάκι. Η κλασσι κή και η φλαμένγκο έχουν χορδές από νάι λον, ενώοι άλλες δύο ατσάλι νες. Οι κι θάρες με ατσάλι νες χορδές έχουν συνήθως μι α ατσάλι νη ράβδο (truss rod) στο εσωτερι κό του μπράτσου της ταστι έρας και τα σκάφη τους έχουν 13

14 χι αστί πλέξη στο εσωτερι κό. Η σύγχρονη κι θάρα έχει συνήθως 6 χορδές και κουρδί ζεται στι ς νότες E2, A2, D3, G3, B3, και E4 (82, 110, 147, 196, 247, και 330 Hz, αντί στοι χα) ΤΑ ΜΕΡΗ ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΚΙΘΑΡΑ Ει κόνα 3. Μέρη από τα οποί α αποτελεί ται μι α κι θάρα. [πηγή: Μι α κι θάρα αποτελεί ται από δύο βασι κά μέρη: το σώμα ή σκάφος (soundboard) και το μπράτσο ή αλλι ώς βραχί ονας (neck).. Οι χορδές που εί ναι συνήθως 6, προσαρμόζονται στη γέφυρα ή αλλι ώς καβαλάρη, η οποί α εί ναι κολλημένη στο πάνωεπί πεδο του σώματος που εί ναι κατασκευασμένο από ξύλο. Οι χορδές εί ναι τεντωμένες πάνω από το καπάκι και περνώντας πάνω από την ταστι έρα καταλήγουν στον μηχανι σμό κουρδί σματος, τα κλει δι ά, όπως υποδει κνύεται στ ην ει κόνα 3. ΣΚΑΦΟΣ 14

15 Το σώμα αποτελεί ται από το μπροστι νό επί πεδο, το καπάκι ή μπροστι νή ηχητι κή πλάκα, το πί σωεπί πεδο ή πλάτη. Η ταστι έρα προσαρμόζεται στο καπάκι και τα πλαϊ νά. Η πλάτη γί νεται άκαμπτη τοποθετώντας σε αυτήν λεπτές τραβέρσες, ενώστο πάνωμέρος του καπακι ού υπάρχει ένα άνοι γμα, η ηχητι κή οπή ή ηχεί ο. Πάνωκαι κάτωαπό το ηχεί ο, το καπάκι δένεται με ακτί νες που υποβαστάζουν το βραχί ονα και την ταστι έρα ώστε να καθι στούν σταθερή τη κατασκευή του σώματος. Το βασι κό τμήμα του σκάφους που δονεί ται περι σσότερο, εί ναι στο καπάκι η περι οχή κάτωαπό το άνοι γμα και ονομάζεται ελεύθερο τμήμα του καπακι ού. Γι α να έχει μι α κι θάρα τι ς επι θυμητές ακουστι κές ι δι ότητες, πρέπει να τηρηθούν συγκεκρι μένες αναλογί ες στι ς αποστάσει ς μεταξύ των τμημάτων της. Έτσι το μήκος του βραχί ονα εί ναι το μι σό του μήκους της χορδής και η θέση τοποθέτησης της γέφυρας εί ναι λί γο πάνωαπό το μέσον του ελεύθερου τμήματος. Η κι θάρα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σύστημα συζευγμένων δονούμενων τμημάτων. Με τη νύξη των χορδών προκαλεί ται αποθήκευση ενέργει ας, οι χορδές όμως εκπέμπουν άμεσα λί γο ήχο. Η υπόλοι πη ενέργει α μεταδί δεται δονητι κά στο καπάκι και τη γέφυρα η οποί α με τη σει ρά της μοι ράζεται αυτή την ενέργει α με τη πλάτη, τα πλαϊ νά και τη κοι λότητα με αέρα στο εσωτερι κό του σκάφους. Οήχος εκπέμπεται από το δονούμενο σκάφος και το ηχεί ο. Στι ς χαμηλές συχνότητες το καπάκι μεταδί δει την ενέργει α στη πλάτη μέσωτων πλαϊ νών και του αέρα και η γέφυρα ουσι αστι κά δρα ως τμήμα του καπακι ού. Στι ς υψηλές συχνότητες ωστόσο, ο περι σσότερος ήχος εκπέμπεται από το καπάκι και οι μηχανι κές ι δι ότητες της γέφυρας μπορεί να γί νουν σημαντι κές. [2] Μι α πολύ ενδι αφέρουσα μελέτη σχετι κά με το δονητι κό σύστημα παρουσι άστηκε το 2002 από τον R. R. Boullosa. Στη μελέτη αυτή περι γράφονται μετρήσει ς που αφορούν τη συμπερι φορά των δονήσεων του σκάφους και των χορδών της κι θάρας σε υψηλές συχνότητες. Επί σης έγι νε σύγκρι ση τρι ών σκαφών από δι αφορετι κά εί δη ξύλου (μεξι κανι κού πεύκου, καναδι κού και ευρωπαϊ κού έλατου) σε σχέση με τους πρώι μους χρόνους απόσβεσής τους μέσωμετρήσεων των δονητι κών παλμι κών 15

16 τους αποκρί σεων προκει μένου να αξι ολογηθεί η πι θανή χρήση τους ως ένα αντι κει μενι κό μέτρο του χρόνου αντήχησης των πλακών. Τα αποτελέσματα έδει ξαν ότι η κι θάρα δονεί ται και εκπέμπει σημαντι κά στην περι οχή των υψηλών έως πολύ υψηλών συχνοτήτων (1-20 khz). Επί σης, εκτός από την ι σχυρή ακτι νοβολί α στι ς χαμηλότερες συχνότητες, η οποί α εί χε από παλαι ότερα μελετηθεί, φάνηκε ότι αξί ζει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη περι οχή των υψηλών συχνοτήτων ει δι κά σε σχέση με την υποκει μενι κή σημασί α της. Ακόμα, η χρήση της παλμι κής απόκρι σης του σκάφους της κι θάρας μπορεί να δώσει πληροφορί ες σχετι κά με την ποι ότητα του ξύλου ή το δέσι μο που χρησι μοποι εί ται κατά τη κατασκευή του. Τέλος, τα αποτελέσματα που περι γράφτηκαν επι σημαί νουν το γεγονός ότι η κι θάρα ή κάποι α άλλα όργανα της κατηγορί ας της, εκπέμπουν σε συχνότητες υψηλότερες από ό, τι συνήθως θεωρεί ται, γεγονός που θα μπορούσε να εί ναι σημαντι κό σε σχέση με ορι σμένα χαρακτηρι στι κά του ήχου της κι θάρας, όπως το χρώμα του τόνου.[3] Μι α παρόμοι α στατι στι κή προσέγγι ση πραγματοποι ήθηκε από τον M. French το Στη συγκεκρι μένη μελέτη μετρήθηκαν οι χαμηλότερες συχνότητες συντονι σμού μι ας ομάδας σκαφών από κι θάρες μεγάλης κατασκευαστι κής εται ρί ας με τη βοήθει α ει δι κού αι σθητήρα μετατόπι σης laser, με σκοπό την βελτί ωση στη ποι ότητα και την ελάττωση στι ς κατασκευαστι κές δι αφορές. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έδει ξαν ότι η τυπι κή απόκλι ση των πρώτων φυσι κών συχνοτήτων ήταν 2,23 % της μέσης συχνότητας και των δεύτερων φυσι κών συχνοτήτων ήταν 3,11 % της μέσης. Σημει ώθηκε ακόμα ότι η επι λογή του υλι κού γι α τα πλαϊ νά φάνηκε να επηρεάζει την πρώτη φυσι κή συχνότητα. Σχετι κά με τα δι άφορα εί δη ξύλου, παρατηρήθηκε ότι η τρι ανταφυλλι ά εί χε σαν αποτέλεσμα γενι κά υψηλότερες θεμελι ώδει ς συχνότητες ενώ το μαόνι χαμηλότερες θεμελι ώδει ς συχνότητες. Από την άλλη, τα αποτελέσματα από τα όργανα κατασκευασμένα από έβενο (Ovangkol) δεν έδει ξαν σαφή τάση, γεγονός που υποδηλώνει ότι θα πρέπει να λαμβάνεται περι σσότερη προσοχή στη δι αδι κασί α επι λογής ή ότι το εί δος αυτό παρουσι άζει μεταβολή των μηχανι κών 16

17 ι δι οτήτων που δεν ήταν άμεσα παρατηρήσι μα στην τρέχουσα δι αδι κασί α ταξι νόμησης. Ει κόνα 4. Μετρητι κή δι άταξη με αι σθητήρα μετατόπι σης laser και γραφήματα συναρτήσεων απόκρι σης συχνότητας. [πηγή: [4]] Τέλος, οι χαμηλές τι μές της τυπι κής απόκλι σης υποστήρι ξαν την υπόθεση ότι η μέτρηση της συχνότητας συντονι σμού εί ναι ένα μέσο χαρακτηρι σμού δι αφοροποί ησης της κατασκευής. Αν οι συχνότητες δεν σχετί ζονταν με την κατασκευαστι κή δι αφοροποί ηση, κανεί ς δεν θα περί μενε η τυπι κή απόκλι ση να εί ναι χαμηλή ή ότι οι σχέσει ς μεταξύ των ει δών ξύλου και συχνότητας συντονι σμού θα εί ναι εμφανής.[4] Μι α ακόμα ενδι αφέρουσα έρευνα σχετι κά με το υλι κό κατασκευής του σκάφους έκαναν οι T. Ono και A. Okuda το 2007 στην Ιαπωνί α. Η μελέτη αυτή δι ερεύνησε τα ακουστι κά χαρακτηρι στι κά σκάφους κατασκευασμένου από αφρό πολυουρεθάνης ενι σχυμένου με ανθρακονήματα. Η έρευνα τους εί χε βασι στεί σε παλαι ότερες μελέτες με το ί δι ο υλι κό των οποί ων τα σκάφη εί χαν σχεδόν τι ς 17

18 ί δι ες ι δι ότητες με την ερυθρελάτη. Οι T. Ono και A. Okuda λοι πόν, κατασκεύασαν καπάκι α με το ει δι κό υλι κό τους ενι σχυμένα στην L κατεύθυνση. Με ει δι κή δι άταξη με σφυράκι και μι κρόφωνο δί νοντας χτυπήματα κατέγραψαν τους ήχους τους οποί ους μετά επεξεργάστηκαν στο πεδί ο των συχνοτήτων και έφτι αξαν τι ς αντί στοι χες συναρτήσει ς μεταφοράς. Ει κόνα 5. Κι θάρες με καπάκι κατασκευασμένο από αφρό πολυουρεθάνης ενι σχυμένο με ανθρακονήματα. [πηγή:[5]] Τα αποτελέσματα της έρευνας τους έδει ξαν ότι οι συναρτήσει ς μεταφοράς των κι θάρων από συνθετι κό υλι κό ήταν πολύ όμοι ες με τι ς ξύλι νες όπως φαί νεται και στην ει κόνα 6. Σε όλες τι ς κι θάρες κάθε ζώνη οκτάβας υψώθηκε καλά και ελαττώθηκε γραμμι κά με την ί δι α κλί ση. Πέρα από τα χαρακτηρι στι κά μεταφοράς, οι κι θάρες τους εκτι μήθηκαν ακουστι κά κατασκευαστές μουσι κών οργάνων οι οποί οι αποφάνθηκαν ότι το συνθετι κό υλι κό του αφρού πολυουρεθάνης με ανθρακονήματα αποτελεί το καλύτερο υποκατάστατο του ξύλου. [5] 18

19 Ει κόνα 6. Σύγκρι ση συναρτήσεων μεταφοράς κι θάρας με ξύλι νο και συνθετι κό καπάκι. [πηγή:[5]] Το 2008 οι T. Sumi and T. Ono προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα την έρευνα σχετι κά με τον σχεδι ασμό του καπακι ού του σκάφους. Με σκοπό να προωθήσουν τη χρήση των συνθετι κών υλι κών όπως στη προηγούμενη έρευνα μελέτησαν τι ς δι αφορές στα ακουστι κά χαρακτηρι στι κά δι αφόρων κλασι κών κι θάρων με δι αφορετι κή ποι ότητα και την επί δραση του εσωτερι κού δεσί ματος / ακτι νωτών στη κάθε ποι ότητα. Συγκεκρι μένα, εξετάστηκαν τρεί ς υψηλής ποι ότητας κι θάρες, χαρακτηρι ζόμενες A, B και C, κατά φθί νουσα σει ρά ποι ότητας που κατασκευάστηκαν από τον ί δι ο κατασκευαστή. Το ξύλο που χρησι μοποι ήθηκε γι α τη κατασκευή των καπακι ών αυτών ήταν ευρωπαϊ κό έλατο γι α την Α και Β και Yezo έλατο γι α την C. Τα μοτί βα των εσωτερι κών υποστηρι γμάτων ήταν σε σχήμα βεντάλι ας και χι αστί όπως φαί νονται στην ει κόνα 7. Επί σης, ο αρι θμός τους ήταν δι αφορετι κός γι α κάθε καπάκι. Γι ατα καπάκι α αυτά λήφθηκαν μετρήσει ς με τη μέθοδο με σφυράκι και στι ς μετρήσει ς έγι νε FEM τυπι κή ανάλυση (FEM-Finite Element Method Modal Analysis). 19

20 Ει κόνα 7. Καπάκι α κλασσι κής κι θάρας: Α: Υψηλότερη ποι ότητα, Β: Μεσαί α ποι ότητα, C: χαμηλή ποι ότητα. [πηγή:[6]] Τα αποτελέσματά τους σχετι κά με τα χαρακτηρι στι κά μεταφοράς έδει ξαν δι αφοροποι ήσει ς στον χρόνο ανόδου ει δι κά στη σύγκρι ση υψηλής και χαμηλής ποι ότητας. Σχετι κά με τα χαρακτηρι στι κά συχνότητας, το επί πεδο της C ήταν υψηλότερο κάτω από τα 300 Hz και χαμηλότερο πάνω από τα 3 khz, ενώ το επί πεδο της Α ήταν το χαμηλότερο κάτωαπό τα 300 Hz και το μεγαλύτερο πάνω από τα 3 khz. Οι δι αφορές επι πέδων ανάμεσα στι ς Α και Β ήταν αμελητέες. Τέλος, σχετι κή ήταν και η δι αφοροποί ηση στι ς καμπύλες που προέκυψαν από την τυπι κή ανάλυση που υποδεί κνυαν σημαντι κές επι δράσει ς των τρόπων τοποθέτησης των εσωτερι κών υποστηρι γμάτων. Από τα αποτελέσματα που αποκτήθηκαν από τη παραπάνω μελέτη συμπεραί νεται ότι εί ναι δυνατό να κατασκευαστούν υψηλής ποι ότητας καπάκι α γι α κλασσι κή κι θάρα με ι δι αί τερα χαρακτηρι στι κά χρησι μοποι ώντας όχι ξύλο άλλα σύνθετα υλι κά. [6] ΜΠΡΑΤΣΟ ΧΟΡΔΕΣ Το μπράτσο ή αλλι ώς μανί κι της κι θάρας εί ναι το μακρόστενο μέρος της, και περι λαμβάνει την ταστι έρα, τον ζυγό και τα κλει δι ά. Στι ς κλασι κές κι θάρες εί ναι ενσωματωμένο στο σκάφος, ενώσε άλλους τύπους όπως στι ς ηλεκτρι κές μπορεί να εί ναι αποσπώμενο. Το μπράτσο χρησι μεύει γι α να μπορεί ο κι θαρί στας να μεταβάλλει τον ήχο που βγάζει το όργανο, πατώντας τι ς χορδές σε 20

21 δι αφορετι κά τάστα. Ο ζυγός αποτελεί το απέναντι από τον καβαλάρη σημεί ο τεντώματος των χορδών, ενώ τα κλει δι ά εί ναι τα σημεί α όπου καταλήγουν οι χορδές και δι αθέτουν κοχλί α που επι τρέπει το μεγαλύτερο ή μι κρότερο τέντωμά τους, γι α να επι τευχθεί το σωστό χόρδι σμα. Το πί σωμέρος του μπράτσου εί ναι καμπυλωτό ώστε να δι ευκολύνεται η λαβή και η στήρι ξη του χερι ού που πατάει τι ς χορδές. Το ξύλο από το οποί ο κατασκευάζεται το μπράτσο εί ναι, όπως και το σκάφος, σημαντι κό. Γι α την ταστι έρα επι λέγεται συνήθως έβενος ή τρι ανταφυλλι ά, που δί νουν καλύτερη αί σθηση στο παί ξι μο και αντέχουν στι ς φθορές. Γι α το πί σω μέρος χρησι μοποι ούνται ξύλα που δι ακρί νονται γι α την αντοχή τους, καθώς λόγω της τάσης των χορδών δεν εί ναι δύσκολο να παρουσι αστεί σκέβρωμα (καμπύλωση) στο μπράτσο, πράγμα που καταστρέφει τον ήχο μι ας κι θάρας και δυσκολεύει το παί ξι μο. [1,2] Ει κόνα 8. Μπράτσο κι θάρας [πηγή: Καθώς η χορδή δονεί ται ασκεί μι α δύναμη η οποί α έχει ταυτόχρονα εγκάρσι ες και δι αμήκει ς συνι στώσες. Γι α μι α τυπι κή Ε νάι λον χορδή η μέγι στη εγκάρσι α δύναμη εί ναι περί που 40 φορές μεγαλύτερη από το πλάτος της μέγι στης δι αμήκης. Ωστόσο η δι αμήκης δύναμη αυξάνεται με το τετράγωνο του πλάτους του παλμού και έτσι οι δι αφορές μει ώνονται με την αύξηση του πλάτους. Το μέτρο ελαστι κότητας κατά Young εί ναι περί που 40 φορές μεγαλύτερο γι α τι ς 21

22 μεταλλι κές χορδές σε σχέση με τι ς νάι λον και οι τάσει ς στι ς χορδές κατά 50% μεγαλύτερες, έτσι τα δι αμήκη και εγκάρσι α πλάτη εί ναι πι ο ί σα μεταξύ τους.[1] Ένας οργανοπαί κτης μπορεί να αλλάξει τον ήχο της κι θάρας ρυθμί ζοντας τη γωνί α που τραβάει τη χορδή. Δυνάμει ς παράλληλες και κάθετες στη γέφυρα δε παράγουν απλά δι αφορετι κά σύνολα συντονι σμών αλλά επί σης έχουν σαν αποτέλεσμα τόνους με δι αφορετι κούς ρυθμούς απόσβεσης, όπως φαί νεται στην ει κόνα 9. Όταν η χορδή τραβι έται κάθετα στο καπάκι ένας δυνατός άλλα γρήγορα αποσβαι νόμενος τόνος παράγεται, ενώ από την άλλη σε παράλληλη νύξη το αποτέλεσμα εί ναι ένας ασθενέστερος άλλα μακρύτερος σε δι άρκει α ήχος. Το φάσμα των αρχι κών και τελι κών τμημάτων του ήχου ποι κί λει ουσι αστι κά όπως και οι ρυθμοί απόσβεσης. Ει κόνα 9. Ρυθμοί απόσβεσης ήχων κι θάρας γι α δι αφορετι κές κατευθύνσει ς νύξης. Οι οργανοπαί χτες κλασι κής κι θάρας χρησι μοποι ούν κυρί ως δύο τρόπους να πάλλουν τι ς χορδές. Οι τρόποι αυτοί ονομάζονται «apoyando» και «tirando». Το νύχι του δακτύλου δρα σαν κάποι ο εί δος δι αδρόμου μετατρέποντας τμήμα της 22

23 ορι ζόντι ας κί νησης του δακτύλου σε κάθετη κί νηση στη χορδή, όπως αναπαρί σταται και στην ει κόνα 10. [1] Ει κόνα 10. Κί νηση δακτύλου και χορδής γι α τους τρόπους νύξης «apoyando» και «tirando». [πηγή: [1]] Μι α δι ερευνητι κή μελέτη πάνω στην επι ρροή των ι δι οτήτων σχετι κά με το κούρδι σμα και την ακτι νοβολί α γι α την υποκει μενι κή αξι ολόγηση της ποι ότητας μι κρής ομάδας κι θάρων, πραγματοποι ήθηκε το 1999 από τους R.R. Boullosa, F. Orduna-Bustamante και A. Perez Lοpez. Η μελέτη τους έδει ξε ότι οι συνολι κές μετρήσει ς των σφαλμάτων κουρδί σματος και της απόδοσης ακτι νοβολί ας κάτω από 1 khz παράγουν καλές εκτι μήσει ς της υποκει μενι κής μουσι κής ποι ότητας της κι θάρας. Συγκεκρι μένα, λαμβάνοντας ένα σετ 4κλασι κών κι θάρων δι αφορετι κής προέλευσης και ποι ότητας μέτρησαν αρχι κά τα χαρακτηρι στι κά του κουρδί σματος με τη βοήθει α ενός αναλυτή φάσματος ώστε να δι απι στώσουν τι ς τι μές της θεμελι ώδους συχνότητας κάθε χορδής όπως και επί σης και τι ς συχνότητες σε κάθε τάστο. Οι μετρήσει ς τους επεξεργάστηκαν στατι στι κά και παρουσι άζονται σε γραφήματα. Έπει τα, μελέτησαν την απόδοση ακτι νοβολί ας, δηλαδή την αναλογί α της δύναμης του ήχου που εκπέμπεται σε σχέση με τη 23

24 μηχανι κή δύναμη που ασκεί ται.. Τέλος υποβάλανε τι ς κι θάρες τους σε δυο υποκει μενι κές δοκι μασί ες όπου η μι α βασί ζονταν σε «τυφλό» τεστ με τη βοήθει α κοι νού ενώη άλλη σε άμεσο έλεγχο και παί ξι μο από δι δάσκαλους και σπουδαστές. Τα αποτελέσματα των μετρήσεών τους συνάδουν με τα υποκει μενι κά τεστ καθώς η κι θάρα με τη καλύτερη κατάταξη εί χε το μι κρότερο μέσο σφάλμα κουρδί σματος και τη μεγαλύτερη απόδοση ακτι νοβολί ας. Το γεγονός αυτό δί νει περι ορι σμένες αποδεί ξει ς ότι οι ι δι ότητες κουρδί σματος και η απόδοση ακτι νοβολί ας σχετί ζονται με την υποκει μενι κή ποι ότητα ήχου μι ας κι θάρας αν και περεταί ρω έρευνα εί ναι απαραί τητη. [7] Περεταί ρω, εμβάθυνση στην σύνθεση συστημάτων απόδοσης νύξης της κι θάρας έγι νε από έναν μηχανι κό του Cambridge, τον J. Woodhouse το Στη μελέτη αυτή περι γράφτηκαν δι αφορετι κές προσεγγί σει ς στο πρόβλημα της μοντελοποί ησης της απόκρι σης της νύξης των χορδών σε μι α κι θάρα. Όλες οι μέθοδοι ξεκι νούν από την ί δι α βάση, τι ς ι δι ότητες της χορδής και της ει σόδου της δόνησης στη γέφυρα. Η σύνθεση του συστήματος μπορεί να πραγματοποι ηθεί στο πεδί ο των συχνοτήτων, στο πεδί ο του χρόνου εί τε με μεθόδους τυπι κής υπέρθεσης. Μέσα σε αυτές τι ς ευρεί ς κατηγορί ες υπάρχουν περεταί ρωεπι λογές, πολλές από αυτές εφαρμόστηκαν και η απόδοσή τους συγκρί θηκε με ένα τεστ. Το τεστ βασί ζονταν στη χαμηλότερη νότα της κι θάρας και στόχευε στη σύνθεση της απόκρι σης μέχρι περί που τα 5 khz. Ορι σμένες μέθοδοι σύνθεσης βρέθηκαν να δί νουν μη ι κανοποι ητι κά αποτελέσματα, όπως στη σύνθεση στο πεδί ο του χρόνου. Οι δύο μέθοδοι που έδωσαν προβλέψει ς που συμφωνούσαν με ακρί βει α μεταξύ τους ήταν η σύνθεση ι δι όμορφων πρώτης τάξης και η σύνθεση στο πεδί ο του χρόνου που ενσωμάτωνε την επί δραση της απόσβεσης στη χορδή. Ανάμεσα σε αυτές τι ς δύο, η σύνθεση στο πεδί ο του χρόνου αποδεί χθηκε πιο γρήγορη και συστήνεται ως βέλτι στη μέθοδος. Πολλά από τα προβλήματα που έπληξαν τι ς αποτυχημένες μεθόδους σχετί ζονταν με την αντι μετώπι ση της απόσβεσης της δόνησης. Συγκεκρι μένα, η μετέπει τα επεξεργασί α των αποσβαι νόμενων τρόπων, μι α μέθοδος που αποδί δει καλά σε 24

25 πολλά προβλήματα μελέτης των δονήσεων, μπορεί να δώσει ανακρι βή αποτελέσματα κυρί ως επει δή το σύστημα ως ολότητα εμφανί ζει έντονα μη αναλογι κή απόσβεση. Δηλαδή, η εγγενής απόσβεση της χορδής εί ναι πολύ χαμηλότερη από αυτή του σκάφους. Η μοντελοποί ηση του φαι νομένου αυτού έδει ξε ότι σε συχνότητες πάνωαπό μερι κές εκατοντάδες Hertz το συζευγμένο σύστημα χορδής-σκάφους δεν εί χε την ί δι α προσανατολι σμένη συμπερι φορά.[8] Ει κόνα 11. Φάσμα συχνοτήτων της επι τάχυνσης του σκάφους που προκαλεί ται από μι α νύξη της χορδής σε συνάρτηση με τη γωνί α της νύξης. [πηγή: [8]] Μι α ακόμα πολύ ενδι αφέρουσα προσέγγι ση στη σύνθεση και τη μοντελοποί ηση των τόνων που παράγει μι α κι θάρα, εφάρμοσαν οι R. V. Migneco και Y. E. Kim το Η ανάλυση και η σύνθεση των τόνων αυτών μέσω προσεγγί σεων φι λτραρί σματος εί ναι μι α δι αδεδομένη και εδραι ωμένη μέθοδος προς τη μοντελοποί ηση της συμπερι φοράς συντονι σμού της χορδής καθώς και του σήματος δι έγερσης που παράγεται. Παραλλάζοντας το σήμα ει σόδου, μπορεί να παραχθεί ένας σχεδόν απερι όρι στος αρι θμός μοναδι κών τόνων με τη χρήση ενός μοντέλου φι λτραρί σματος, παρότι εί ναι ασαφές το πώς θα πρέπει να παραμετροποι εί ται το μοντέλο του σήματος δι έγερσης με σκοπό να καταγραφούν όλες οι αποχρώσει ς του τρόπου παι ξί ματος ενός κι θαρί στα από μι α καταγραμμένη εκτέλεση. 25

26 Στην έρευνα που περι γράφεται εφαρμόστηκε η μέθοδος Ανάλυσης Κυρί ων Συνι στωσών (Principal Components Analysis-PCA) σε σήματα δι έγερσης κι θάρας που προήλθαν από καταγραφές ώστε να σχεδι αστεί ένα βι βλί ο κωδι κών (codebook) το οποί ο να περι έχει τα μοναδι κά χαρακτηρι στι κά ορι σμένων τρόπων παι ξί ματος χορδών. Η PCA αποδεί χθηκε μι α ι κανή μέθοδος γι α τη μοντελοποί ηση κοι νών χαρακτηρι στι κών των σημάτων δι έγερσης τα οποί α σχετί ζονται με τη φυσι κή συμπερι φορά των χορδών που πάλλονται, καθώς και με τι ς λεπτές δι αφορές που ξεχωρί ζουν τον κάθε δι αφορετι κό τρόπο παι ξί ματος του ερμηνευτή. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδει ξαν ότι το πλαί σι ο γι α τη δημι ουργί α του βι βλί ου κωδι κών που σχεδι άστηκε αντι προσώπευε πολύ καλά τα αρχι κά σήματα ει σόδου ώστε να ανοι χθεί περεταί ρωο δρόμος της έρευνας πάνω στους τομεί ς της εκφραστι κής σύνθεσης των τόνων κι θάρας γι α τη δημι ουργί α λογι σμι κών ει κονι κής μουσι κής.[9] ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ Παρόλο που η εφαρμογή μι κροφώνου ή άλλου τύπου μαγνητών σε μι α ακουστι κή κι θάρα μπορεί να δώσει μι α ηλεκτρονι κή έξοδο, η ηλεκτρι κή κι θάρα έχει αναπτυχθεί ξεκάθαρα ως ανεξάρτητο μουσι κό όργανο. Οι περι σσότερες ηλεκτρι κές κι θάρες χρησι μοποι ούν ηλεκτρομαγνήτες, υπάρχουν όμως και τύποι που ενσωματώνουν πι εζοηλεκτρι κούς και οπτι κούς μαγνήτες. Το σώμα της ηλεκτρι κής κι θάρας μπορεί να εί ναι ατόφι ο ή κούφι ο, αν και το ατόφι ο σκάφος εί ναι πιο συνηθι σμένο. Οι δονήσει ς του σκάφους έχουν πολύ λι γότερη επι ρροή στον ήχο της ηλεκτρι κής κι θάρας σε σχέση με την ακουστι κή. Οατόφι ος τύπος κι θάρας, παρόλο που εί ναι βαρύτερος, εί ναι λι γότερο επι ρρεπής σε ακουστι κές ανατροφοδοτήσει ς (επι στροφή από το ηχεί ο στη κι θάρα) και επί σης επι τρέπει στι ς χορδές να δονούνται γι α περι σσότερο χρόνο. Ένα από τα βασι κότερα μέρη της ηλεκτρι κής κι θάρας εί ναι ο ηλεκτρομαγνήτης (pickup) που αποτελεί ται από ένα πηνί ο με ένα μαγνήτη στο πυρήνα του. Όταν πάλλεται η χορδή, αλλάζει η μαγνητι κή ροή στον πυρήνα και με μαγνητι κή επαγωγή παράγεται ηλεκτρι κό σήμα στο πηνί ο. Οι περι σσότερες ηλεκτρι κές 26

27 κι θάρες έχουν τουλάχι στο δύο σετ από μαγνήτες γι α κάθε χορδή ενώορι σμένες έχουν τρί α. Οι μαγνήτες αυτοί εί ναι τοποθετημένοι σε δι αφορετι κά σημεί α κατά μήκος της χορδής και δει γματοληπτούν δι αφορετι κές δυνάμει ς των δι αφόρων αρμονι κών, όπως φαί νεται και στην ει κόνα 13. Ομπροστι νός μαγνήτης που βρί σκεται κοντά στα τάστα παράγει το ι σχυρότερο σήμα στη θεμελι ώδη συχνότητα ενώο πί σωμαγνήτης, που βρί σκεται κοντά στη γέφυρα εί ναι ο πιο ευαί σθητος στι ς υψηλές αρμονι κές. Ποτενσι όμετρα που ρυθμί ζουν την ένταση και τον τόνο επι τρέπουν στον κι θαρί στα να αναμεί ξει τα σήματα από τους μαγνήτες όπως επι θυμεί. 27

28 Ει κόνα 12. Ανατ ομί α τ ης ηλεκτ ρι κής κι θάρας. [π ηγή: ] 28

29 Ει κόνα 13. Δι άταξη πολλαπλών μαγνητών γι α τη δει γματοληψί α των δι αφόρων αρμονι κών της χορδής. [πηγή:[2]] Οι περι σσότεροι μαγνήτες έχουν μι α κοχλι ωτή ράβδο που μπορεί να ρυθμι στεί σε ύψος βι δώνοντάς τη προς τα μέσα ή προς τα έξω. Η ρύθμι ση της ράβδου αυτής κοντύτερα στη χορδή συνήθως αυξάνει την ένταση, αν όμως ρυθμι στεί πολύ κοντά στη χορδή, προκαλεί ται παραμόρφωση λόγω της δύναμης που ασκεί ται από τη χορδή στον μαγνήτη. Η παραμόρφωση αυτή γί νεται ι δι αί τερα αι σθητή όταν οι δακτυλι σμοί γί νονται πέρα από το δωδέκατο τάστο και φέρνουν τη χορδή πολύ κοντά στον μαγνήτη. Οι μαγνήτες «Humbucking» έχουν δύο πηνί α δεμένα με τέτοι ο τρόπο ώστε τυχαί α μαγνητι κά πεδί α (όπως από καλωδι ώσει ς και φώτα) να προκαλούν αντί θετα μεταξύ τους ηλεκτρι κά σήματα στα δυο πηνί α κάνοντας το βουητό που παράγουν ελάχι στο. Ορι σμένες ηλεκτρι κές κι θάρες συνδυάζουν τέτοι ους μαγνήτες με μαγνήτες με μονά πηνί α. Μι α άλλη τεχνολογί α που υπάρχει εί ναι οι πι εζοηλεκτρι κοί μαγνήτες που αποτελούνται από πι εζοηλεκτρι κά υλι κά τοποθετημένα στη γέφυρα. Οι μαγνήτες αυτοί αντι δρούν στη δύναμη της δονούμενης χορδής πάνω στη γέφυρα. Δημι ουργούν δι αφορετι κό ήχο από τους ηλεκτρομαγνητι κούς μαγνήτες τον οποί ο και αρκετοί μουσι κοί προτι μούν χωρί ς παράλληλα να πι άνουν ήχους από τυχαί α μαγνητι κά πεδί α. Τέλος, εμφάνι ση έχουν κάνει και οι μαγνήτες που χρησι μοποι ούν υπέρυθρα LEDs και φωτοανι χνευτές ώστε να ανι χνεύσουν τη δόνηση της χορδής. Οι οπτι κοί 29

30 μαγνήτες δεν εί ναι στη πραγματι κότητα μαγνητι κοί, έτσι δεν χρει άζεται να χρησι μοποι ούνται μεταλλι κές χορδές. Οι μαγνήτες αυτοί ανι χνεύουν τι ς μετατοπί σει ς των χορδών, οι μαγνητι κοί την ταχύτητα ενώοι πι εζοηλεκτρι κοί τη δύναμη των χορδών. [2] Η έρευνα στι ς ηλεκτρι κές κι θάρες κι νεί ται συνήθως γύρωαπό τη τεχνολογί α που αφορά τους μαγνήτες. Μι α ολοκληρωμένη μελέτη γύρωαπό την ηλεκτρι κή κι θάρα έχει γί νει από τον Fanuel T. Ban το Η μελέτη αυτή έγι νε με σκοπό την εμβάθυνση πάνωστη μηχανι κή της ηλεκτρι κής κι θάρας από τους οργανοπαί χτες της καθώς πολλοί κι θαρί στες δε γνωρί ζουν τον τρόπο που παράγονται οι ήχοι από τους ηλεκτρομαγνήτες. Έτσι, περι γράφονται αναλυτι κά τα ακουστι κά, μηχανι κά και ηλεκτρονι κά συστήματα που αλληλεπι δρούν μεταξύ τους. Αναλύονται οι θεωρί ες της μαγνητι κής επαγωγής, του σχεδι ασμού και κατασκευής των μαγνητών και της τοποθέτησής τους σχετι κά με τη γέφυρα, τα δομι κά χαρακτηρι στι κά της κι θάρας και τη σχέση της εμπέδησης εξόδου του μαγνήτη με τα καλώδι α του οργάνου και τον προενι σχυτή της κι θάρας. Πραγματοποι εί ται ακόμα μι α ολοκληρωμένη ανάλυση των τρι ών πι ο συνηθι σμένων τύπων μαγνητών (τύπος μονού πηνί ου, τύπος Humbucker και τύπος P-90). [10] Ει κόνα 14. Θεμελι ώδης τρόπος κάμψης ατόφι ου σώματος κι θάρας στα 55 Hz. [πηγή: [10]] 30

31 Ακόμα μι α έρευνα σχετι κή με τους μαγνήτες έκαναν οι R. C. D. Paiva, J. Pakarinen, και V. Välimäki το Η ομάδα αυτή ασχολήθηκε με τα ακουστι κά χαρακτηρι στι κά και τη μοντελοποί ηση της θέσης των μαγνητών, το πάχος ευαι σθησί ας του μαγνήτη, τη δι ασπορά των κυμάτων σε μι α μεταλλι κή χορδή, τι ς επι λογές ανάμει ξης χρήσης δι αφόρων μαγνητών, το γραμμι κό φι λτράρι σμα συντονι σμού του κυκλώματος του μαγνήτη και τη παραμόρφωση που προκαλεί ται από τη μαγνητι κή ροή που εξαρτάται από την απόσταση. Η δουλει ά τους παρουσί ασε τι ς ι δι ότητες των φυσι κών φαι νομένων και των τεχνι κών μοντελοποί ησης των μαγνητών από ηλεκτρι κές κι θάρες. Η σημασί α μοντελοποί ησης των φαι νομένων αυτών σχετί ζεται με τη σωστή σύνθεση των οργάνων με μεταλλι κές χορδές, όπως η κλασι κή κι θάρα ή το μπάσο, και την εξομοί ωση δι αφορετι κών τύπων μαγνητών στην επεξεργασί α ψηφι ακών ακουστι κών εφέ. Η θέση των μαγνητών μοντελοποι ήθηκε σε ένα πλαί σι ο κυματι κής προσέγγι σης. Με τη προσέγγι ση αυτή εί ναι δυνατή η περι γραφή των χρωματι σμών των συχνοτήτων σε συνάρτηση με τη θέση των μαγνητών όπως επί σης και ο σχεδι ασμός ψηφι ακού φί λτρου που την προσομοι ώνει. Μέσω της σύγκρι σης δι αφορετι κών θέσεων μαγνητών εξηγήθηκε γι α ποι ο λόγο μαγνήτες τοποθετημένοι κοντά στη γέφυρα έχουν δυνατό και καθαρό ήχο, ενώ θέσει ς στο λαι μό και στη μέση παράγουν έναν πιο «σκοτει νό» ήχο. Επεξηγήθηκε το πάχος ευαι σθησί ας των μαγνητών και προτεί νεται ένα νέο μοντέλο χρησι μοποι ώντας την ί δι α κυματι κή προσέγγι ση η οποί α έδει ξε ότι η ευαι σθησί α των μαγνητών έχει χαμηλοπερατή επί δραση στο σήμα εξόδου. Τα αποτελέσματα γι α τι ς θέσει ς των μαγνητών χρησι μοποι ήθηκαν γι α να προσδι ορι στεί η επί δραση της ανάμει ξης δι αφορετι κών σημάτων όταν χρησι μοποι ούνταν πανομοι ότυποι μαγνήτες. Δεί χθηκε ότι ορι σμένες συνθέσει ς με αντί θετη φάση καταστέλλουν τη πρώτη αρμονι κή, ενώ παρατηρήθηκε πλατύτερος πρώτος λοβός στι ς κυματομορφές απόκρι σης συχνότητας σε συνθέσει ς με in-phase μεί ξη. Επι προσθέτως, η απόκρι ση των σημάτων ανάμει ξης των μαγνητών έδει ξε ένα πι ο σύνθετο μοτί βο το οποί ο εξαρτάται από τη δι αφορά και το μέσο όρο των αποστάσεων στους μαγνήτες. 31

32 Ει κόνα 15. Προσομοί ωση πεπερασμένων στοι χεί ων μαγνήτη και χορδής, όπου η πυκνότητα της μαγνητι κής ροής (Tesla) μετρήθηκε στο κέντρο του μαγνήτη. Το αποτέλεσμα της προσομοί ωσης γι α (a) μετατόπι ση της χορδής κάθετα στη πρόσοψη του μαγνήτη και (b) κατά μήκος της πρόσοψης του μαγνήτη. [πηγή:[11]] Ακόμα, αναλύθηκαν τα ι σοδύναμα στοι χεί α του κυκλώματος όπου η επι ρροή κάθε στοι χεί ου παρατηρήθηκε μεμονωμένα. Η επαγωγή και η χωρητι κότητα στο μοντέλο αποδεί χθηκε ότι έχουν μεγάλη επι ρροή στη θέση της κορύφωσης της καμπύλης συντονι σμού που έχουν οι μαγνήτες στη συνάρτηση μεταφοράς τους. Η κορύφωση αυτή εί ναι υπεύθυνη γι α τον χαρακτηρι στι κό ήχο σε κάθε μαγνήτη. Η DC αντί σταση εί χε μι κρή επι ρροή στη συνάρτηση μεταφοράς των μαγνητών και σχετι κή επι ρροή στην απόσβεση της κορύφωσης συντονι σμού. Επί σης, τυπι κά κυκλώματα ελέγχου της έντασης έδει ξαν να αλληλεπι δρούν με τη παραπάνω αντί σταση και σε ακραί ες τι μές παρατηρήθηκε απόσβεση του συντονι σμού του μαγνήτη. 32

33 Τέλος, παρουσι άστηκε η μη γραμμι κή συμπερι φορά των μαγνητών μέσω μι ας προσομοί ωσης πεπερασμένων στοι χεί ων. Τα αποτελέσματα έδει ξαν ότι η πόλωση της κί νησης της χορδής επηρεάζει τη χροι ά που προκύπτει προσθέτοντας περι σσότερο άρτι ο αρμονι κό περι εχόμενο γι α υψηλές ενέργει ες σε ορι ζόντι α πόλωση και περι ττό αρμονι κό περι εχόμενο γι α κάθετη πόλωση. Τα αποτελέσματα της παρούσης έρευνας μπορούν να χρησι μοποι ηθούν στη σύνθεση μουσι κών ήχων και στη υλοποί ηση ψηφι ακών εφέ. Καθώς σχεδόν όλα τα μοντέλα εξαρτώνται από τι ς χορδές, οι εφαρμογές του στη σύνθεση εί ναι απλές, ει δι κά όταν χρησι μοποι ούν κυματι κές προσεγγί σει ς. Γι α την υλοποί ηση ακουστι κών εφέ γι α σήματα από πραγματι κές κι θάρες, χρει άζονται μη μαγνητι κοί εξάφωνοι μαγνήτες (όπως οι πι εζοηλεκτρι κοί ) που δι αχωρί ζουν τι ς ροές σημάτων σε κάθε χορδή. Στη σημερι νή εποχή εί ναι δι αθέσι μα τέτοι α εμπορι κά συστήματα μαγνητών. [11] ΑΡΠΑ Η σύγχρονη άρπα εί ναι μι α εξέλι ξη της ι ρλανδι κής που ει σήχθη από την Ανατολή περί που τον 8ο αι ώνα μ.χ. Το όργανο αυτό αποτελεί ται από ένα λοξά ανερχόμενο σώμα συντονι σμού - ηχεί ο, ένα ζυγό δι πλού τόξου και μί α κατακόρυφη κολόνα, στο πόδι της οποί ας βρί σκεται ο μηχανι σμός με τα πεντάλ. Το ύψος του οργάνου εί ναι περί που 1,80 μέτρα και ζυγί ζει περί που 35 κι λά. Κατά το παί ξι μο, ο οργανοπαί κτης αγκαλι άζει το όργανο, το στηρί ζει στον ώμο του και παί ζει τι ς χορδές με τα δάκτυλα των δύο χερι ών, όπως φαί νεται και στην ει κόνα 17. Η άρπα της συμφωνι κής ορχήστρας δι αθέτει 47 χορδές και καλύπτει 6 ½ οκτάβες ήχου. Οοργανοπαί κτης χρησι μοποι εί, ανάλογα με το εί δος του κομματι ού, τα δάκτυλά του ή ένα πλήκτρο που κρατάει. Ένα πρόβλημα που υπήρχε σχετι κά με τη χρήση της άρπας ήταν ότι σε κάθε χορδή αντι στοι χούσε ένας μοναδι κός ήχος. Οοργανοπαί κτης δεν εί χε τη δυνατότητα να μι κρύνει το μήκος της χορδής, όπως γί νεται. στα έγχορδα με τάστα και να 33

34 ανυψώσει τον ήχο. Αυτό ξεπεράστηκε στι ς αρχές του 19ου αι ώνα, όταν επι νοήθηκε ο μηχανι σμός των πεντάλ. Στι ς χορδές ί δι ας νότας αντι στοι χεί ένα πεντάλ, όταν αυτό πατηθεί κατά ένα βήμα, ανεβαί νουν οι νότες κατά ένα ημι τόνι ο και γι α δι πλό βήμα κατά δύο ημι τόνι α. Γι α να καλυφθούν και οι 47 χορδές υπάρχουν 7 πεντάλ. Υπάρχει ακόμα ένα όγδοο μι κρότερο πεντάλ, που χρησι μεύει γι α τη δι ατήρηση του ήχου. Αυτό το εί δος άρπας χρησι μοποι εί ται τελει οποι ημένο μέχρι σήμερα Ει κόνα 16. Σχηματι κή αναπαράσταση μερών από τα οποί α αποτελεί ται η άρπα. [πηγή: en.wikipedia.org] H πι ο χαρακτηρι στι κή τεχνι κή δακτυλι σμών στην άρπα εί ναι το λεγόμενο «glissando» (γλί στρημα), όπου τα δάκτυλα του οργανοπαί κτη γλι στρούν γρήγορα και απαλά πάνωστι ς χορδές. Άλλες τεχνι κές εί ναι το «bisbigliando» (ψι θυρι στά), 34

35 το «près de la table» (κρούση κοντά στο ηχεί ο), το «pedal glissando» (γλί στρημα με χρήση του πεντάλ) και τα «sonnes étouffés» ("πνι γμένος" ήχος). [1, 2] Ει κόνα 17. Τρόπος παι ξί ματος της άρπας. [πηγή: Μι α ενδι αφέρουσα έρευνα σχετι κά με τι ς συμφωνι κές άρπες έγι νε από τον C. Waltham το Η έρευνα αυτή ασχολήθηκε με τα δονητι κά χαρακτηρι στι κά του σώματος συντονι σμού. Εί ναι γνωστό ότι η μουσι κή ποι ότητα μι α άρπας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ένας από τους βασι κότερους όμως εί ναι οι μηχανι κές ι δι ότητες του σώματος. Αρχι κά, γι α να κατανοηθεί η σχέση ανάμεσα στη δονητι κή συμπερι φορά ενός «γυμνού» - χωρί ς χορδές σώματος και ενός ολοκληρωμένου οργάνου, κατασκευάστηκε μι α άρπα 36 χορδών. Σε κάθε στάδι ο κατασκευής λαμβάνονταν μετρήσει ς που έδει ξαν με ποι ο τρόπο οι ι δι ότητες του «γυμνού» σώματος επηρεάζουν το ολοκληρωμένο όργανο. Επι πρόσθετα, αξι ολογήθηκαν σώματα άρπας τεσσάρων δι αφορετι κών τύπων οργάνων μετρώντας την αγωγι μότητα κατά μήκος του τόξου των χορδών. Τα αποτελέσματα των μετρήσεων της αγωγι μότητας έδει ξαν ότι οι πληροφορί ες αυτές μπορούν να χρησι μοποι ηθούν σαν ένα χρήσι μο εργαλεί ο στη κατανόηση της συμπερι φοράς της άρπας αλλά και γι α ποι ό λόγο ορι σμένα όργανα εί ναι πιο 35

36 πετυχημένα κατασκευαστι κά από άλλα. Οι μετρήσει ς αυτές έδει ξαν μι α σχέση ανάμεσα στα μοτί βα των συχνοτήτων συντονι σμού του σώματος και των θεμελι ωδών συχνοτήτων των χορδών. [12] Μι α άλλη πει ραματι κή μελέτη πάνω στην ακουστι κή εκπομπή της συμφωνι κής άρπας πραγματοποί ησαν οι F. Gautier και N. Dauchez το Χρησι μοποι ώντας ένα στατι κό μηχανι κό σύστημα δι έγερσης τοποθετημένο σε κάθε χορδή, δι ερεύνησαν την ακουστι κή εκπομπή ολόκληρου του οργάνου. Αναγνωρί στηκαν δύο βασι κότερες πηγές ακουστι κής εκπομπής, το άνωτμήμα του σώματος και οι οπές αντήχησης. Σε αυτά τα δύο επί πεδα μετρήθηκαν τα δι ανύσματα ακουστι κής έντασης και περι γράφτηκε ολόκληρο το ακουστι κό πεδί ο. 36

37 Ει κόνα 18. Κανονι κή ακουστι κή ένταση που μετρήθηκε πάνωστην επι φάνει α του σώματος και στι ς οπές σε επι λεγμένες συχνότητες. [πηγή: [13]] Οι δι ανυσματι κές μετρήσει ς της έντασης έδει ξαν ότι η σύγκρι ση της εκπεμπόμενης ακουστι κής δύναμης από τι ς οπές και το σώμα προκαλούν αύξηση της συνολι κής εκπεμπόμενης δύναμης, ει δι κά στι ς μπάντες συχνοτήτων A, C και E, παρόλο που τα τμήματα αυτά δε σχεδι άστηκαν εξαρχής γι α την εκπομπή του ήχου αλλά γι α το δέσι μο των χορδών. Τα δύο εί δη ακουστι κών πηγών επι δρούν πάνω στη συνολι κή γκάμα συχνοτήτων. Η ανάλυση των χωρι κών κατανομών των δι ανυσμάτων της έντασης έδει ξε ότι το κάτωμέρος του οργάνου εκπέμπει κυρί ως στι ς χαμηλές συχνότητες ενώτο άνωκυρί ως στι ς υψηλές. Επί σης, ο αρι θμός των δι ακρι τών περι οχών ακουστι κής εκπομπής αυξάνεται από 1 σε 4 με τη συχνότητα. Στι ς χαμηλές συχνότητες ( Hz), προτεί νεται η περι γραφή της ακουστι κής εκπομπής με δύο ι σοδύναμα σημεί α πηγών ήχου. Τα σχετι κά τους πλάτη και φάσει ς μπορούν να προσδι ορι στούν με ένα σύστημα δυο βαθμών ελευθερί ας που μπορεί να περι γράψει την άρπα ως ένα ι σοδύναμο ελαστι κό αντηχεί ο Helmholtz. [13] Μι α ακόμα μελέτη παρουσι άστηκε το 2009 από τους Jean-Loic Le Carrou και Francois Gautier σχετι κά με τι ς «συμπαθητι κές» λει τουργί ες της συμφωνι κής άρπας. Όταν γί νεται η νύξη μι ας χορδής, δι εγεί ρονται και άλλες χορδές προκαλώντας τη χαρακτηρι στι κή «ηχώτου ήχου». Το φαι νόμενο αυτό ονομάζεται «συμπαθητι κές δονήσει ς» ή «συμπαθητι κή αντήχηση» και οφεί λεται στη σύζευξη ανάμεσα στι ς χορδές μέσω του σώματος του οργάνου. Οι συμπαθητι κές αυτές λει τουργί ες προκαλούν τη παρουσί α πολλαπλών φασματι κών συνι στωσών σε κάθε τόνο. Η αναγνώρι σή τους δεν επι τυγχάνεται με ανάλυση Fourier και γι α αυτό το λόγο χρησι μοποι ήθηκε μι α μέθοδος ανάλυσης που ονομάζεται ESPRIT, ώστε να δι αχωρι στούν οι φασματι κές συνι στώσες που εί ναι πολύ κοντά η μι α στην άλλη. Ορι σμένες από τι ς φασματι κές συνι στώσες που μετρήθηκαν αντι στοι χούν σε «συμπαθητι κές λει τουργί ες». Ερευνήθηκαν επί σης οι ι δι οσυχνότητες και τα σχήματα αυτών των λει τουργι ών χρησι μοποι ώντας μι α κατάλληλη μοντελοποί ηση του οργάνου. Η μοντελοποί ηση αυτή βασί στηκε σε μι α κυματι κή προσέγγι ση στην 37

38 οποί α περι γράφονται δι αμήκει ς κι νήσει ς και κι νήσει ς κάμψεων από 35 χορδές συνδεδεμένες σε έναν ι σοδύναμο ζυγό που αναπαρι στά το σώμα της άρπας. Τα αποτελέσματα έδει ξαν ότι οι συμπαθητι κές λει τουργί ες που εί ναι υπεύθυνες γι α τι ς συμπαθητι κές δονήσει ς εί ναι παρούσες στην απόκρι ση του οργάνου και μέσω ενός κυματι κού μοντέλου άρπας εί ναι δυνατό να προσδι ορι στούν με ακρί βει α. Ει κόνα 19. Σχηματι κή αναπαράσταση πει ραματι κής δι άταξης. [πηγή: [14]] Στο πεδί ο του χρόνου, οι συμπαθητι κές δονήσει ς δημι ουργούν πολλαπλές συνι στώσες στα τμήματα των χορδών. Οι συνι στώσες αυτές ανι χνεύθηκαν με επι τυχί α μέσωτης μεθόδου ESTER. Αρκετές συνι στώσες ανι χνεύθηκαν στο πρώτο τμήμα της χορδής 31 και δύο από αυτές αντι στοι χούν σε δύο τρόπους δόνησης χορδών με δι αφορετι κή πόλωση, ενώ άλλες συνι στώσες αντι στοι χούν σε «συμπαθητι κούς τρόπους». Στο παράδει γμα που αναλύθηκε, εμπλέκονται δύο συμπαθητι κοί τρόποι. Ο αρι θμός τους και οι ι δι οσυχνότητές τους περι γράφτηκαν πολύ καλά από το προτει νόμενο μοντέλο. [14] 38

39 2.1.4 ΣΙΤΑΡ Το σι τάρ ανήκει στην οι κογένει α του λαούτου, έχει μακρύ βραχί ονα, χορδές και τάστα. Συνήθως αποτελεί ται από λαβή φτι αγμένη από ξύλο (Burma) τι κ, που ενώνεται με μι σό φλασκί, που χρησι μεύει ως ηχεί ο, συχνά κατασκευασμένο από κολοκύθα. Στο πάνω μέρος του βραχί ονά τους πολλά σι τάρ, ει δι κά αυτά που χρησι μοποι ούνται σε συναυλί ες, έχουν και ένα δεύτερο φλασκί, που ενι σχύει τη μετάδοση του ήχου Ο αρι θμός των τάστων ποι κί λλει από 19 έως 23. Τα περι σσότερα τάστα κατασκευάζονται συνήθως από χαλκό και έχουν δι αφορά ενός ημι τονί ου, εκτός από το 8ο, το 14ο, το 18ο και το 19ο τάστο, τα οποί α ανεβαί νουν έναν ολόκληρο τόνο ψηλότερα από το προηγούμενο τάστο Ει κόνα 20. Ι νδι κές ονομασί ες τμημάτων του σι τάρ. [πηγή:kksongs.org] Ποι κι λί α επί σης υπάρχει και στον αρι θμό των χορδών. Οι βασι κές χορδές εί ναι έξι ή εφτά ανάλογα με την προτί μηση, οι τέσσερι ς γι α τη μελωδί α και οι υπόλοι πες γι α να κρατάνε το ρυθμό ή να δημι ουργούν βόμβο. Κάτωαπό τα τάστα 39

40 υπάρχουν 9-13 συμπαθητι κές χορδές που εί ναι κολλημένες σε μι α δεύτερη, μι κρότερη γέφυρα μπροστά από τη βασι κή γέφυρα, η οποί α εί ναι τοποθετημένη στη βάση του σώματος. Οι χορδές παί ζονται με τη χρήση μι ας πένας που ονομάζεται mizrāb, που φορι έται σαν δαχτυλήθρα στο δεί χτη. Κάθε χορδή έχει αρκετή ευλυγι σί α γι α να τεντωθεί ή να λυγί σει προς τα τάστα με το αρι στερό χέρι να ανεβαί νει μέχρι πέντε νότες ψηλότερα από την «πατημένη» νότα. Η τεχνι κή του παι ξί ματος των χορδών εί ναι γνωστή ως mīnd και ο ήχος που παράγεται ονομάζεται gāyakī ang (φωνητι κό στ υλ), καθώς λέγεται ότι καταφέρνει να μι μηθεί επι τυχημένα την ανθρώπι νη φωνή. [1] Μελέτη γύρω από τι ς ακουστι κές ι δι ότητες του σι τάρ πραγματοποί ησε ο S. Siddiq το Μέσωενός φυσι κού μοντέλου μελετήθηκε η μη γραμμι κότητα της κί νησης της χορδής που προκαλεί ται από τη γέφυρα που λει τουργεί ως εμπόδι ο στη δόνηση της χορδής. Σημαντι κές ομοι ότητες φάνηκαν στη σύγκρι ση του ακουστι κού μοντέλου αυτού και ηχητι κών καταγραφών του οργάνου. Συνολι κά το μοντέλο που προτάθηκε, επι βεβαι ώνει αρκετές υποθέσει ς σχετι κά με τη μη γραμμι κότητα της κί νησης των χορδών. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν μι α πραγματι κού χρόνου μοντελοποί ηση των χορδών του σι τάρ. Η ηχητι κή έξοδος του μοντέλου ανέδει ξε επί σης σημαντι κές χαρακτηρι στι κές λει τουργί ες στον ήχο του. Δηλαδή, σημαντι κότατο ρόλο στον σχηματι σμό του ήχου του οργάνου παί ζει όχι μονό η «επί πεδη» γέφυρα αλλά και η δι ασπορά στι ς χορδές. [15] 40

41 Ει κόνα 21. Λε πτομέρει α που απει κονί ζει τι ς «επί πεδες» γέφυρες του σι τάρ.[πηγή:[15]] Μι α ακόμα πολύ ενδι αφέρουσα έρευνα παρουσι άστηκε σε συνέδρι ο στον Καναδά το ΟP. G. Singh μελέτησε την αντί ληψη και την ενορχήστρωση της μελωδί ας, της αρμονί ας και του ρυθμού σε όργανα με χορδές «chikari». Η χρήση των χορδών αυτών γί νεται σε όργανα όπως το σι τάρ και το σαρόντ. Σε αντί θεση με τι ς κύρι ες «baj» χορδές με τι ς οποί ες παί ζεται η βασι κή μελωδί α, ή τι ς «tarb» χορδές που ενι σχύουν την ένταση, οι «chikari» χορδές ακούγονται σε στρατηγι κά σημεί α της ερμηνεί ας γι α να δώσουν βόμβο, να προσθέσουν υφή, να υπογραμμί σουν τι ς συγχορδί ες, να σημει ώσουν ρυθμι κά σημεί α και να κρατήσουν το τέμπο. Πει ράματα ακοής και μεταγραφής που πραγματοποι ήθηκαν σε παρεμβαλλόμενες νότες που παί χτηκαν σε «chikari» και «baj» χορδές επι κυρώνουν το πώς οι δι αφορές στο ηχόχρωμα και το κούρδι σμα βοηθούν τι ς «chikari» χορδές να ξεχωρί ζουν από τους άλλους ήχους στα μελωδι κά μοτί βα και να βοηθούν στη δημι ουργί α αρμονι κού βόμβου στο υπόβαθρο. Σε ρυθμι κά μοτί βα, εμφάσει ς που σημει ώνονται με τι ς «chikari» μπορούν να βοηθήσουν στην αποσαφήνι ση και την ενί σχυση του ρυθμού. 41

42 Γι α όλους τους λόγους αυτούς, ο ήχος από τι ς «chikari» χορδές πρέπει να δι ατηρηθεί ευδι άκρι τος από τους άλλους μελωδι κούς ήχους. Γι α να γί νει αυτό, χρησι μοποι ούνται λεπτότερες χορδές ώστε να παραχθεί ένας πι ο φωτει νός ήχος. Η νύξη των δύο τονι κών chikaris μαζί με τι ς άλλες χορδές (S, G, P) επί σης δημι ουργεί ένα σύνθετο αρμονι κό συγχορδι ακό ήχο ο οποί ος εί ναι πλουσι ότερος σε ηχόχρωμα και εύκολα ξεχωρί ζεται από του πι ο «γλυκούς» τόνους της μελωδι κής «baj» χορδής. Οι παρατηρήσει ς και τα εμπει ρι κά δεδομένα που παρουσι άζονται στην έρευνα αυτή συμπληρώνουν τη πληθώρα των αποδεί ξεων που υποστηρί ζουν τον ρόλο του βόμβου ως δομι κής δι άστασης της μουσι κής και δεί χνουν πως ένα μόνο όργανο μπορεί να επι φέρει ορχηστρι κά εφέ μέσωτης χρήσης δι ατάξεων όπως οι χορδές «chikari». [16] Ει κόνα 22. Χορδές «chikari» σε δύο τύπους σι τάρ. [πηγή: [16]] 42

43 2.1.5 KANTELE Η Kantele εί ναι το πιο γνωστό φι λανδι κό παραδοσι ακό όργανο. Οι μελετητές δι αφωνούν σχετι κά με την προέλευση της kantele, την ηλι κί α της ή τη σχέση της με άλλες περι οχές. Μερι κοί ι σχυρί ζονται ότι σχετί ζεται με το ρώσι κο gusli, το αραβι κό κανονάκι ή κάποι ο άλλο αντί στοι χο μουσι κό όργανο της Βαλτι κής. Γραπτά κεί μενα γι α τη φι νλανδι κή kantele χρονολογούνται μόνο από τον 16ο αι ώνα, αλλά δεν υπάρχουν ακρι βεί ς περι γραφές πρι ν από το 18ο. Μετά τον 19ο αι ώνα, η kantele γί νεται πλέον το εθνι κό σύμβολο του φι νλανδι κού πολι τι σμού. Ει κόνα 23.Φι νλανδι κή kantele. [πηγή: kantele.net] Οι παλαι ότερες kanteles αποτελούνταν από ένα κούφι ο κομμάτι ξύλου και αργότερα προστέθηκε από πάνωκαπάκι. Δεν εί χαν γέφυρα και ζυγό και οι χορδές τεντώνονταν κατευθεί αν από τα κλει δι ά σε μι α μεταλλι κή μπάρα. Οαρι θμός των χορδών ήταν συνήθως πέντε έτσι ώστε οι μουσι κοί να μπορούν να τραγουδάνε ποί ηση σε Kalevalaic-μέτρο. Από τον 18ο αι ώνα και μετά οι μεγάλες kanteles εί χαν συνήθως 8-12 χορδές, μερι κές φορές και περι σσότερες. Οι χορδές γί νονταν αρχι κά από τρί χες αλόγου, αργότερα από χαλκό και μεταλλι κό σύρμα. Από τη δεκαετί α του 1950 ελάχι στα άτομα στη Φι νλανδί α γνώρι ζαν πώς παί ζεται η πεντάχορδη kantele. Στι ς αρχές του 1980 η Väinämöinen kantele επανεμφανί στηκε στη μουσι κή σκηνή της χώρας, με αποτέλεσμα να εί ναι σήμερα ευρέως γνωστή και να δι δάσκεται ακόμα και στα σχολεί α. 43