Τράπεζες- Χρηματοδοτήσεις. Συντάκτης: Σιώπη, Γκρος

Transcript

1 Τράπεζες- Χρηματοδοτήσεις Συντάκτης: Σιώπη, Γκρος

2 Προσφορά χρήματος Προσφορά χρήματος = Η ποσότητα του χρήματος που υπάρχει σε μια οικονομία : τη νομισματική κυκλοφορία και τις καταθέσεις ιδιωτών μιας μέρας (καταθέσεις όψεως) δηλαδή : Μ1= Money in circulation +Deposits Πηγές δημιουργίας νέου χρήματος: Πρωτογενές χρήμα : Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, Δευτερογενές χρήμα : Τραπεζικό σύστημα

3 Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών Αποτελείται από: Την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και Τις Κεντρικές Τράπεζες των χωρών μελών της ΟΝΕ Πρωταρχικός σκοπός: η επίτευξη και διατήρηση της σταθερότητας του γενικού επιπέδου τιμών Αρμοδιότητες του ΕΣΚΤ: η χάραξη και άσκηση της νομισματικής πολιτικής στην ΕΕ κρατάει και διαχειρίζεται τα συναλλαγματικά αποθέματα των κρατών μελών η διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του συστήματος πληρωμών η έκδοση τραπεζογραμματίων η έγκριση του όγκου ευρωκερμάτων που μπορούν να εκδώσουν οι χώρες μέλη κ.α

4 Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) Ιδρύθηκε το 1998 και διασφαλίζει την πραγματοποίηση των αποφάσεων του ΕΣΚΤ Όργανα της ΕΚΤ: Το Διοικητικό Συμβούλιο το ανώτατο όργανο λήψης αποφάσεων, απαρτίζεται από τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής και τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών Αρμοδιότητες: διαμορφώνει τη γενική στρατηγική της νομισματικής πολιτικής αποφασίζει για τους ενδιάμεσους νομισματικού στόχους αποφασίζει για τα βασικά επιτόκια αποφασίζει για την προσφορά ρευστότητας στο ΕΣΚΤ καθορίζει τον προσδιορισμό των υποχρεωτικών διαθεσίμων διασφαλίζει τη συμμόρφωση των εθνικών κεντρικών τραπεζών προς τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΚΤ δίνει άδεια στις εθνικές κεντρικές τράπεζες για την έκδοση ευρω-χαρτονομισμάτων και κερμάτων κ.α

5 Αρμοδιότητες Οργάνων της ΕΚΤ Η Εκτελεστική Επιτροπή: απαρτίζεται από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο και τέσσερα μέλη Αρμοδιότητες: Άσκηση της νομισματικής πολιτικής σε καθημερινή βάση Έκδοση οδηγιών προς τις εθνικές τράπεζες για την εφαρμογή των αποφάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου Το Γενικό Συμβούλιο: απαρτίζεται από τον πρόεδρο, τον αντιπρόεδρο και τους διοικητές όλων των εθνικών κεντρικών τραπεζών είναι προσωρινό όργανο και συμβουλεύει τις χώρες μέλη που δεν ανήκουν στην ΟΝΕ να προετοιμαστούν για την είσοδό τους σ αυτή

6 Η Ανεξαρτησία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Τραπεζών Το Ε.Σ.Κ.Τ, σύμφωνα με τη συνθήκη του Μάαστριχτ έχει: πλήρη αυτονομία στη χάραξη και άσκηση της νομισματικής πολιτικής και οικονομική και πολιτική ανεξαρτησία Τομείς στους οποίους ο ρόλος της ΕΚΤ είναι υποβαθμισμένος: Στο τομέα της συναλλαγματικής πολιτικής την αρμοδιότητα της οποίας έχει το Εcofin Στον τομέα εποπτείας των τραπεζών που ασκείται από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες, ενώ η ΕΚΤ παίζει μόνο συμβουλευτικό ρόλο Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες παίζουν το ρόλο του τελικού δανειστή (lender of last resort)

7 Εξήγηση της Συμπεριφοράς της Κεντρικής Τράπεζας Η Θεωρία της Γραφειοκρατικής Συμπεριφοράς (Theory of bureaucratic behavior): ο στόχος της κεντρικής τράπεζας είναι η μεγιστοποίηση της αποτελεί παράδειγμα του προβλήματος ιδιοκτήτη-αντιπροσώπου Πρέπει να είναι ανεξάρτητη η κεντρική τράπεζα; Παράγοντες που συνηγορούν υπέρ της ανεξαρτησίας της: δύναμης και του κύρους της Η ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα μπορεί να έχει πιο μακροπρόθεσμους στόχους από τους πολιτικούς Αποφεύγεται ο πολιτικός οικονομικός κύκλος (political business cycle) τα δημοσιονομικά ελλείμματα θα είναι λιγότερο πληθωριστικά Παράγοντες που συνηγορούν κατά της ανεξαρτησίας της: Η κεντρική τράπεζα δεν είναι υπεύθυνη για τα αποτελέσματα της πολιτικής της (γεγονός μη δημοκρατικό) Δεν είναι εύκολος ο συντονισμός της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής

8 Εννοιολογικό πλαίσιο διαχείρισης κινδύνων

9 9 Κίνδυνος και σταθερότητα Πολλές πτυχές της συμπεριφοράς των τραπεζών που τις εκθέτουν σε διαφόρων ειδών κινδύνους, οι οποίοι εν τέλει αφορούν το σύνολο της οικονομικής κοινότητας Γιατί το κράτος παρεμβαίνει στο τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, πώς συμβαίνει αυτό και αν τελικά επιτυγχάνει παρεμβαίνοντας Το σύνολο των ενεργειών παρέμβασης θα το ονομάζουμε ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος

10 10 Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Στα οικονομικά οι αιτίες της ρύθμισης βρίσκονται στο ότι πολλές φορές οι αγορές αποτυγχάνουν, δηλαδή δεν είναι σε θέση να αυτορυθμιστούν με βάση τα όσα γνωρίζουμε από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές πηγές αποτυχίας και τα προβλήματα που σχετίζονται με την τραπεζική αγορά είναι κυρίως εξωτερικές επιδράσεις, η ασύμμετρη πληροφόρηση και ο ηθικός κίνδυνος Για να δούμε το γιατί θυμηθείτε τις πηγές των κινδύνων

11 11 Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Ένας από τους πλέον βασικούς κινδύνους είναι ο συστημικός ο οποίος σχετίζεται με τη διάχυση του κινδύνου από τράπεζα σε τράπεζα αλλά και από ένα τραπεζικό κλάδο στους υπόλοιπους Αυτός ο κίνδυνος εμφανίζεται λόγω του κεντρικού συστήματος αποθεματικών, της διατραπεζικής δανειοδότησης και του διατραπεζικού συστήματος πληρωμών Το τραπεζικό σύστημα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αυτοπεποίθηση ότι λειτουργεί εύρωστα και αν χαθεί αυτή η εμπιστοσύνη μπορεί να υπάρξει πανικός με ολέθρια αποτελέσματα, ο οποίος πανικός σύντομα θα περάσει και στην πραγματική οικονομία (bank runs)

12 12 Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Συνεπώς διάχυση (μετάδοση) του κινδύνου σημαίνει ότι το πρόβλημα πολύ γρήγορα γενικεύεται και αυτό συμβαίνει για τους εξής λόγους: 1. Όταν μια τράπεζα εμφανίζει προβλήματα αποπληρωμής των υποχρεώσεών της αυτό υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο σύστημα γενικά και οι καταθέτες τρέχουν να εκταμιεύσουν τα χρήματα και από τράπεζες που λειτουργούν εύρωστα 2. Το διατραπεζικό σύστημα τείνει να ζητά πολύ υψηλότερο επίπεδο ρευστών εισροών αλλά αυτό είναι σήμα κινδύνου. Αν οι υπόλοιπες τράπεζες αρνηθούν να δανείσουν από κίνδυνο μήπως η τράπεζα κλείσει τότε δημιουργούνται προβλήματα ρευστότητας

13 13 Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Μια δεύτερη μεγάλη περιοχή συζήτησης περί τη ρύθμιση του τραπεζικού κλάδου είναι η προστασία των καταναλωτών Τα μοντέρνα τραπεζικά συστήματα επιδιώκουν την ελαχιστοποίηση του κινδύνου με τη διασπορά σε πολλά χρηματοοικονομικά προϊόντα και πολλούς πελάτες οι οποίοι όμως δεν έχουν όλοι της ίδια πληροφόρηση Πολλοί λοιπόν από αυτούς τους πελάτες των τραπεζών δεν έχουν σοβαρές γνώσεις για τον κλάδο παρόλο που οι τράπεζες τους είναι απαραίτητες ενώ οι τράπεζες έχουν πολύ βαθύτερη πληροφόρηση των κινδύνων και της οικονομικής κατάστασης Υπάρχει με άλλα λόγια ένα σοβαρό ζήτημα ασύμμετρης πληροφόρησης Οι κυβερνήσεις για πολλούς λόγους δεν μπορούν να αφήσουν αυτό το κομμάτι του πληθυσμού έρμαιο σε μια χρηματοπιστωτική κρίση

14 14 Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Ένας άλλος τρόπος να σκεφτούμε αυτό το θέμα είναι να προσδιορίσουμε την εμπιστοσύνη στις αγορές σαν ένα κοινωνικό όφελος για το οποίο δεν έχουμε ασφαλή εικόνα του πόσο αξίζει Σε αμιγώς οικονομικούς όρους επειδή τα οφέλη της τραπεζικής διαμεσολάβησης δεν προσδιορίζονται επακριβώς από τους συμμετέχοντες φορείς δεν υπάρχουν κίνητρα αντίστοιχης αξίας από τους ίδιους τους φορείς να προστατεύσουν αυτά τα οφέλη ακόμα και σε περιόδους κρίσεων όπου ο καθένας κοιτάει τον εαυτό του Επίσης δεν υπάρχουν κίνητρα ελέγχου του βαθμού στον οποίο η τραπεζική αγορά λειτουργεί στοιχειωδώς ανταγωνιστικά, δηλ. το επιτόκιο δανεισμού δεν υπερβαίνει κατά πολύ το αντίστοιχο επιτόκιο καταθέσεων

15 15 Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Σε σχέση με τις τράπεζες μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι καταθέτες βλέπουν τις τράπεζες ως αναγκαίο κακό για να έχουν πρόσβαση στο σύστημα πληρωμών και θεωρούν ότι οι καταθέσεις είναι ένας απλός και ακίνδυνος μηχανισμός αποταμίευσης Στο βαθμό που αυτό αληθεύει οι τράπεζες διαθέτουν μια πηγή χρηματοδότησης που είναι σχεδόν εγγυημένη και δεν επιβλέπεται από τους ιδιοκτήτες Αυτό δημιουργεί κίνητρα στις τράπεζες να επενδύσουν σε χαρτοφυλάκια υψηλότερου κινδύνου από ότι είναι η καταθέσεις για να αυξήσουν τα κέρδη τους (ηθικός κίνδυνος)

16 16 Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Αν ο ηθικός κίνδυνος είναι πολύ υψηλός (πολύ επικίνδυνο χαρτοφυλάκιο) τότε οι καταθέτες μπορεί χωρίς να ευθύνονται να χάσουν τα χρήματά τους (αν η τράπεζα πτωχεύσει) Τέτοιες καταστάσεις μπορεί να συμβούν κατά την περίοδο χρηματοοικονομικής φούσκας, αν ενταθεί πολύ ο ανταγωνισμός μεταξύ των τραπεζών ή αν το πρόβλημα προκύψει από μια ύφεση της πραγματικής οικονομίας

17 17 Γιατί χρειαζόμαστε τη ρύθμιση; Σε κάθε μια από τις περιπτώσεις που εξετάσαμε η ρύθμιση φαίνεται λογική Στην περίπτωση των εξωτερικοτήτων για να προστατευθούν τα οφέλη της ύπαρξης της διαμεσολάβησης Στην περίπτωση της ασύμμετρης πληροφόρησης και του ηθικού κινδύνου για να προστατευθούν οι καταθέτες από την αύξηση των κινδύνων Και στην περίπτωση των στρεβλώσεων (έλλειψη ανταγωνισμού κλπ) από την επιβολή υψηλού ανοίγματος μεταξύ επιτοκίου δανεισμού και καταθέσεων

18 18 Είδη ρύθμισης Επί της ουσίας υπάρχουν 4 είδη Το πρώτο αφορά την επίβλεψη και ρύθμιση της δομής και των λειτουργιών των τραπεζών Στις ΗΠΑ η νομολογία των Glass-Steagall (1933) απέτρεψε τις εμπορικές τράπεζες από της αγοραπωλησία αξιογράφων και τις επενδυτικές τράπεζες από την ανάληψη καταθέσεων Αυτό συνέβη για να διαχωριστούν τα είδη τραπεζών και να μην διασπείρεται ο κίνδυνος όπως έγινε στη μεγάλη κρίση του 29 όταν και κατέρρευσε το χρηματοπιστωτικό σύστημα

19 19 Είδη ρύθμισης Μετά το 1983 οι αρχές των ΗΠΑ άρχισαν να χαλαρώνουν αυτές τις δεσμευτικές διατάξεις και δημιουργήθηκε σταδιακά ο τύπος της «καθολικής τράπεζας» η οποία περιλαμβάνει διευθύνσεις με διάφορες λειτουργίες (δηλ. συνδυασμένη εμπορική και επενδυτική και στεγαστική τράπεζα κοκ) Αυτό το σύστημα λειτουργεί και στην Ελλάδα είτε απευθείας είτε με την ύπαρξη θυγατρικών

20 20 Είδη ρύθμισης Το δεύτερο είδος αφορά την επίβλεψη της ρευστότητας των τραπεζών Η βασικότερη μορφή είναι η επίβλεψη των αποθεματικών ως ποσοστό του ενεργητικού Αν το επίπεδο είναι αρκετά υψηλό τότε η τράπεζα έχει την ικανότητα να ανταποκριθεί στις βραχυχρόνιες απαιτήσεις

21 21 Είδη ρύθμισης Παράλληλα όμως ειδικά σε περιόδους κρίσεων χρειάζεται η ύπαρξη του lender of last resort που προφανώς είναι η ΚΤ και της ύπαρξης ενός σχεδίου ασφάλειας των καταθέσεων (deposit insurance) που θα προασπίζει τους καταθέτες (ως ένα βαθμό) από την απώλεια των χρημάτων τους σε περίπτωση πτώχευσης της τράπεζας Σε αυτό το πλαίσιο οι τράπεζες οφείλουν να παρουσιάζουν τα αποτελέσματα χρήσης σε τακτά διαστήματα

22 22 Είδη ρύθμισης Το τρίτο αφορά τη ρύθμιση της κεφαλαιακής επάρκειας Εξασφαλίζοντας ότι η τράπεζα έχει ικανό επίπεδο ιδίων κεφαλαίων σημαίνει ότι οι μέτοχοι διαθέτουν κεφάλαια προς χρήση σε περίπτωση προβλημάτων, χωρίς να κινδυνεύουν οι καταθέτες Σε αυτό το πλαίσιο και παρόλο που οι εθνικοί φορείς είναι υπεύθυνοι για τη ρύθμιση, οι περισσότερες δυτικές χώρες έχουν υιοθετήσει τους κανόνες της Επιτροπής της Βασιλείας ώστε να υπάρχει ένα κοινό υπερεθνικό πλαίσιο κανονισμών κεφαλαιακής επάρκειας (G10)

23 23 Είδη ρύθμισης Το τέταρτο είδος ρύθμισης αφορά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων και την επί τόπου επίβλεψη Αυτό συμβαίνει αφενός για την προάσπιση των πελατών και των επενδυτών από επισφαλή χρηματοοικονομικά προϊόντα και αφετέρου για τον συστηματικό έλεγχο των αποτελεσμάτων και της σύννομης λειτουργίας των τραπεζών Προβλέπονται σε πολλές περιπτώσεις και συγκεκριμένες ποινές για τις τράπεζες επί αυτών των θεμάτων (το τι συμβαίνει στην Ελλάδα είναι άλλο θέμα)

24 24 Το κόστος της ρύθμισης Όπως οποιαδήποτε ρύθμιση έτσι και η επίβλεψη των τραπεζικών αγορών έχει κόστος τόσο άμεσο όσο και έμμεσο Το άμεσο είναι το χρηματικό κόστος της παρακολούθησης Το έμμεσο όμως κόστος είναι πολύ πιο σημαντικό και ενέχει αρκετούς κινδύνους που σχετίζονται επίσης με τέσσερις συγκεκριμένες περιοχές οικονομικής ανάλυσης

25 25 Το κόστος της ρύθμισης Ο ηθικός κίνδυνος αφορά εδώ το ότι αν οι καταναλωτές πιστεύουν ότι προστατεύονται θα συμπεριφέρονται περισσότερο απερίσκεπτα Για παράδειγμα με το deposit insurance οι καταναλωτές δεν έχουν κίνητρο να ελέγχουν την πορεία της τράπεζάς τους Το ίδιο συμβαίνει και με τις τράπεζες που αν γνωρίζουν ότι υφίσταται ο lender of last resort θα είναι πρόθυμες να αναλάβουν πολύ υψηλότερο ρίσκο από αυτό που θα αναλάμβαναν διαφορετικά Επίσης αν η τράπεζα είναι αρκετά μεγάλη ώστε να πιστεύει ότι θα στηριχτεί αν πτωχεύσει (too big to fail) τότε επίσης θα έχει κίνητρο να αναλάβει υπέρογκο ρίσκο

26 26 Το κόστος της ρύθμισης Προβλήματα ύπαρξης δικτύων μεταξύ του ελεγκτή και του ελεγχόμενου αποτρέπουν πολλές φορές τον αποτελεσματικό έλεγχο Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό σε περιόδους υφέσεων όπου ο επί τόπου έλεγχος κρίνεται απαραίτητος Τρίτον ο έλεγχος των λειτουργικών κινδύνων είναι από τη φύση του ανεπαρκής Αν δηλαδή υπάρχουν διαφορετικά κίνητρα στους manager που επιθυμούν υψηλότερα βραχυπρόθεσμα μπόνους για τους εαυτούς τους και των μετόχων που επιθυμούν τη μεγιστοποίηση των κερδών μακροπρόθεσμα αυτό δύσκολα μπορεί να ελεγθεί κεντρικά γιατί αποτελεί ζήτημα εταιρικής διακυβέρνησης

27 27 Το κόστος της ρύθμισης Τέταρτο πρέπει να εξετάσουμε τα εμπόδια εισόδου Οι τράπεζες χρειάζονται κεφάλαια, ρευστά διαθέσιμα και ικανοποίηση όρων άδεια λειτουργίας πολύ διαφορετικά από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις ή άλλα είδη διαμεσολαβητών Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν εμπόδια εισόδου που μπορεί να οδηγήσουν σε μυστικές συμφωνίες μεταξύ των υπαρχόντων τραπεζών και να λειτουργούν εις βάρος της αποτελεσματικότητας

28 Ισολογισμός Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Ενεργητικό Απαιτήσεις έναντι εξωτερικού Απαιτήσεις έναντι Δημοσίου Τομέα Απαιτήσεις έναντι Ιδιωτικού Τομέα Λοιπά Παθητικό Υποχρεώσεις έναντι εξωτερικού Υποχρεώσεις έναντι Δημοσίου Τομέα Υποχρεώσεις έναντι ιδιωτικού Τομέα Λοιπά Εκδοθέντα Τραπεζογραμμάτια και κέρματα Καταθέσεις Τραπεζών

29 Ο Ισολογισμός της Κεντρικής Τραπέζης της Ελλάδος Ο Ισολογισμός της Κεντρικής Τραπέζας της Ελλάδας Ενεργητικό Τράπεζα της Ελλάδος Παθητικό Χρυσός και απαιτήσεις σε χρυσό - Τραπεζογραμμάτια και κέρματα σε κυκλοφορία(c) Απαιτήσεις σε συνάλλαγμα - Καταθέσεις σε ΕΥΡΩ Πιστωτικών Δάνεια σε ευρώ σε πιστωτικά ιδρύματα (RB) ιδρυμάτων της ζώνης ΕΥΡΩ ( R ) της ζώνης ευρώ - Καταθέσεις σε ευρώ κατοίκων και μη Χρεόγραφα Γενικής Κυβέρνησης κ.α. κατοίκων της ζώνης ευρώ Απαιτήσεις έναντι της Γενικής Κυβέρνησης - Υποχρεώσεις σε συνάλλαγμα Απαιτήσεις εντός του ευρωσυστήματος κατοίκων και μη της ζώνης ευρώ (συμμετοχή στα κεφάλαια και αποθέματα - Υποχρεώσεις εντός του ευρω της ΕΚΤ, καθαρές απαιτήσεις που απορρέουν συστήματος (καθαρές υποχρεώσεις από την κατανομή ευρώ εντός του ευρω- που απορρέουν από την κατανομή συστήματος κ.α.) Τραπεζογραμματίων ευρώ εντός του ευρωσυστήματος κ.α.) Λοιπά στοιχεία ενεργητικού - Λοιπές Υποχρεώσεις - Μετοχικό Κεφάλαιο & Αποθεματικά

30 Β = C + R Η Νομισματική Βάση ή Πρωτογενές Χρήμα (Β ) (monetary base or high-powered money) Όπου: C= τραπεζογραμμάτια και κέρματα σε κυκλοφορία R= καταθέσεις των πιστωτικών ιδρυμάτων στην ΚΤ Από τον ισολογισμό της Κεντρικής Τραπέζης της Ελλάδος προκύπτει η εξίσωση της νομισματικής βάσης: Β= Χρυσός + Απαιτήσεις σε συνάλλαγμα + Χρεόγραφα Δημοσίου + Απαιτήσεις έναντι της Γενικής Κυβέρνησης + Απαιτήσεις εντός του ευρωσυστήματος + Λοιπά ενεργητικά Καταθέσεις σε ευρώ κατοίκων και μη της ζώνης ευρώ Υποχρεώσεις σε συνάλλαγμα Υποχρεώσεις εντός του ευρωσυστήματος λοιπές υποχρεώσεις Μετοχικό Κεφάλαιο & Αποθεματικά Η εξίσωση του Β μας επιτρέπει να προσδιορίσουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν το μέγεθος της νομισματικής βάσης

31 Πρωτογενές Χρήμα : Δημιουργία χρήματος από την Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ)- εκδίδει χαρτονομίσματα, κέρματα κλπ(έχει το προνόμιο), δεν δημιουργεί όμως χρήμα. Χρήμα είναι ότι βρίσκεται έξω από το τραπεζικό σύστημα. Η ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί (νομισματικό χρήμα) ή Νομισματική βάση ανήκει στην ΕΚΤ η οποία ασκεί και την Νομισματική Πολιτική.

32 Πρωτογενές Χρήμα, συνέχεια Ας τα πάρουμε από την αρχή: Η ΕΚΤ εκδίδει χαρτονομίσματα και κέρματα ονομαστικής αξίας C E,δεν κυκλοφορεί όμως όλο σαν χρήμα στην οικονομία Τα ταμειακά διαθέσιμα των τραπεζών (R) = Μετρητά στο ταμείο τους (C B )και καταθέσεις στην Κεντρική Τράπεζα (Κ Τ ) R=C B + Κ Τ Το C Β είναι μέρος του C E που δεν κυκλοφορεί στην οικονομία άρα: C E = C + C B C=Είναι το συνολικό ποσό των χρημάτων που διακρατείται από το κοινό ως νόμισμα

33 Πρωτογενές Χρήμα B= C E + K T B = C + C B + K T B = C + R C=νομισματική κυκλοφορία R= ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών Νομισματική βάση (Β) : Είναι το συνολικό ποσό των χρημάτων που διακρατείται από το κοινό ως νόμισμα (C) και από τις τράπεζες ως διαθέσιμα (R) Το χρήμα ελέγχεται άμεσα από την κεντρική τράπεζα.

34 Έλεγχος της Νομισματικής Βάσης Η Κ.Τ αγοράζει ομόλογα 1000 από τις τράπεζες: Ενεργητικό Τραπεζικό Σύστημα Παθητικό Καταθέσεις στην ΤΕ (R ) Επενδύσεις (ομόλογα) Ενεργητικό Κεντρική Τράπεζα Παθητικό Ομόλογα Καταθέσεις Τραπεζών Η Τ.Ε αγοράζει ομόλογα 1000 από το μη τραπεζικό κοινό: Ενεργητικό Μη Τραπεζικό Κοινό Παθητικό Καταθέσεις Όψεως Επενδύσεις (ομόλογα) Ενεργητικό Κεντρική Τράπεζα Παθητικό Ομόλογα Καταθέσεις Τραπεζών Ενεργητικό Τραπεζικό Σύστημα Παθητικό Καταθέσεις στην ΤΕ (R ) Καταθέσεις Όψεως Αποτέλεσμα: R και Β 1.000

35 Έλεγχος της Νομισματικής Βάσης Η Τ.Ε αγοράζει ομόλογα 1000 τοις μετρητοίς από το μη τραπεζικό κοινό: Ενεργητικό Μη Τραπεζικό Κοινό Παθητικό Ρευστά διαθέσιμα Επενδύσεις (ομόλογα) Ενεργητικό Κεντρική Τράπεζα Παθητικό Ομόλογα Τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία Αποτέλεσμα: R αμετάβλητο και Β Το αποτέλεσμα στο Β είναι βέβαιο ενώ στο R είναι αβέβαιο Ανάληψη από το λογαριασμό όψεως: Ενεργητικό Μη Τραπεζικό Κοινό Παθητικό Ρευστά διαθέσιμα Καταθέσεις Όψεως Ενεργητικό Τραπεζικό Σύστημα Παθητικό Διαθέσιμα (R ) Καταθέσεις Όψεως Αποτέλεσμα: R και Β αμετάβλητο

36 Έλεγχος της Νομισματικής Βάσης Οι τράπεζες δανείζονται από την Κεντρική Τράπεζα: Ενεργητικό Τραπεζικό Σύστημα Παθητικό Ρευστά διαθέσιμα ( R ) Δάνεια από ΚΤ Ενεργητικό Κεντρική Τράπεζα Παθητικό Δάνεια σε Τράπεζες Καταθέσεις Τραπεζών ( R ) Αποτέλεσμα: R και Β Από τα παραπάνω το συμπέρασμα είναι ότι: η Κεντρική Τράπεζα ελέγχει καλύτερα τη νομισματική Βάση (Β) από ότι τα Διαθέσιμα του τραπεζικού συστήματος (R)

37 Δευτερογενές χρήμα : Τραπεζικό σύστημα Για την εξασφάλιση των καταθετών και τον έλεγχο ρευστότητας της οικονομίας, το κράτος ορίζει για τις Εμπορικές Τράπεζες ένα ελάχιστο ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων με την μορφή μετρητών ή καταθέσεων στην Κεντρική Τράπεζα. Οι δυνατότητες των Εμπορικών Τραπεζών να χορηγούν δάνεια και να δημιουργούν νέες καταθέσεις εξαρτώνται από αυτό το ποσοστό και δεδομένου ότι η Νομισματική Βάση1 αποτελείται από τα διαθέσιμα των εμπορικών τραπεζών και την νομισματική κυκλοφορία, η αυξομείωση των υποχρεωτικών διαθεσίμων επηρεάζει την προσφορά χρήματος 1-wikipedia Monetary Base Money Supply

38 Δευτερογενές χρήμα : Τραπεζικό σύστημα, συνέχεια Τα σημαντικά αυτά ποσά ρευστών που έχουν οι Εμπορικές Τράπεζες τους δίνουν την δυνατότητα δανειοδότησης, αύξησης της Νομισματικής Κυκλοφορίας και τελικά της προσφοράς χρήματος. Κάθε φορά λοιπόν που ένα πιστωτικό ίδρυμα δανείζει μέρος των ποσών που κατατίθενται [και των δανείων] σε αυτό δημιουργεί νέο χρήμα μέσω καινούργιων διαθέσιμων καταθέσεων. Η λειτουργία αυτή των εμπορικών τραπεζών με βάση την οποία δημιουργείται νέο χρήμα σε μια οικονομία ορίζει την έννοια του πολλαπλασιαστή χρήματος οποίος ορίζεται παρακάτω. Ο πολλαπλασιαστής χρήματος είναι το ποσό των χρημάτων που δημιουργεί το Τραπεζικό Σύστημα για κάθε μονάδα χρήματος της αρχικής κατάθεσης και ισούται με τον λόγο της μονάδας προς το ποσό των ρευστών διαθεσίμων.

39 Δευτερογενές χρήμα : Τραπεζικό σύστημα, συνέχεια Λόγος ρευστότητας των τραπεζών -r R= ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών D=καταθέσεις r=r/d Άρα D= 1 r R B = C + R R = B C οπότε D= 1 r (B-C) B=Νομισματική βάση Ο λόγος 1/r ονομάζεται πολλαπλασιαστής χρήματος

40 Δευτερογενές χρήμα : Τραπεζικό σύστημα, συνέχεια Πολλαπλασιαστής Χρήματος = Μ/Β =1/r Όπου Μ=η συνολική προσφορά χρήματος Β= η Νομισματική Βάση, r = o λόγος ρευστότητας των τραπεζών, r= R/D,όπου R=ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών και D=καταθέσεις.

41 Δευτερογενές χρήμα : Τραπεζικό σύστημα, συνέχεια Λόγος ρευστότητας του κοινού c: c= C D άρα C = c D, όπου: C=νομισματική κυκλοφορία D=καταθέσες, αφού B = C + R,και r=r/d R= r x D όπου: R= ρευστά διαθέσιμα των τραπεζών, r=λόγος ρευστότητας των τραπεζών

42 Δευτερογενές χρήμα : Τραπεζικό σύστημα, συνέχεια Τότε :B = C + R = c D + r x D = (c+r) x D Το μέγεθος της Νομισματικής βάσης (πρωτογενές χρήμα) εξαρτάται από το μέγεθος των καταθέσεων (δευτερογενές χρήμα), με σταθερούς τα c και r.

43 Δημιουργία Τραπεζικού (Δευτερογενούς) Χρήματος Δημιουργία χρήματος από την επιμέρους τράπεζα: Υποθέσεις: Οι τράπεζες διατηρούν μόνο καταθέσεις όψεως, D. Το ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων για λογαριασμούς όψεως είναι rd = 10%. Οι τράπεζες βρίσκονται σε ισορροπία όταν τα πλεονάζοντα αποθεματικά τους ΕR= 0. Αν ΕR > 0 η τράπεζα χορηγεί δάνεια ή κάνει επενδύσεις μέχρις ότου ΕR=0. Όλες οι τράπεζες έχουν ΕR=0. Όλες οι συναλλαγές γίνονται μόνο με επιταγές, δηλαδή, δεν γίνονται αναλήψεις. Υποθέτουμε ότι η ΚΤ αγοράζει στην ανοικτή αγορά ομολογίες αξίας από τη τράπεζα ΑΛΦΑ.

44 Δημιουργία Τραπεζικού (Δευτερογενούς) Χρήματος Αγορά της ΚΤ ομολόγων αξίας από την ΑΛΦΑ: Ενεργητικό ΑΛΦΑ Παθητικό Διαθέσιμα (R) Ομολογίες Η ΑΛΦΑ τώρα έχει ΕR= και χορηγεί δάνειο 1.000: Ενεργητικό ΑΛΦΑ Παθητικό Διαθέσιμα (R) Καταθέσεις όψεως Ομολογίες Δάνεια Το δάνειο χρησιμοποιείται από τον δανειολήπτη: Ενεργητικό ΑΛΦΑ Παθητικό Ομολογίες Δάνεια Η τράπεζα δε μπορεί να κάνει (ασφαλώς) δάνεια μεγαλύτερα από το μέγεθος των πλεοναζόντων αποθεματικών που έχει πριν χορηγήσει το δάνειο, διότι όταν το δάνειο χρησιμοποιηθεί, πιθανότατα θα χάσει ίση ποσότητα διαθεσίμων (τα οποία θα κερδίσει κάποια άλλη τράπεζα)

45 Δημιουργία Τραπεζικού (Δευτερογενούς) Χρήματος Δημιουργία χρήματος από το τραπεζικό σύστημα: Συνεχίζοντας το προηγούμενο παράδειγμα, ο δανειολήπτης της ΑΛΦΑ εκδίδει επιταγή στο όνομα του πωλητού των αγαθών ή υπηρεσιών που αγόρασε ο οποίος την καταθέτει στο λογαριασμό του στην ΒΗΤΑ τράπεζα: Ενεργητικό ΒΗΤΑ Παθητικό Διαθέσιμα (R) Καταθέσεις όψεως Η ΒΗΤΑ τώρα έχει ΕR= ΔD x (1-rd)=1.000x0,90 = 900 και χορηγεί δάνειο 900: Ενεργητικό ΒΗΤΑ Παθητικό Διαθέσιμα (R) Καταθέσεις όψεως Δάνεια Το δάνειο χρησιμοποιείται, η ΒΗΤΑ χάνει καταθέσεις όψεως και διαθέσιμα 900 τα οποία κερδίζει η ΓΑΜΑ τράπεζα:

46 Δημιουργία Τραπεζικού (Δευτερογενούς) Χρήματος Ενεργητικό ΒΗΤΑ Παθητικό Διαθέσιμα (R) Καταθέσεις όψεως Δάνεια 900 Ενεργητικό ΓΑΜΑ Παθητικό Διαθέσιμα (R) Καταθέσεις όψεως Η ΓΑΜΑ τώρα έχει ΕR= ΔDx(1-rd)=900x0,90 = 810 και χορηγεί δάνειο 810: Ενεργητικό ΓΑΜΑ Παθητικό Διαθέσιμα (R) + 90 Καταθέσεις όψεως Δάνεια Το δάνειο χρησιμοποιείται, η ΓΑΜΑ χάνει καταθέσεις όψεως και διαθέσιμα 810 τα οποία κερδίζει η ΔΕΛΤΑ τράπεζα κ.ο.κ.

47 Δημιουργία Χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες. Οι τράπεζες δανείζουν χρήματα που δεν έχουν Τα δάνεια που χορηγούν οι τράπεζες δεν καλύπτονται 100% από διαθέσιμα. Το ελάχιστο ύψος διαθεσίμων καθορίζει το μέγεθος επίδρασης των τραπεζών στην νομισματική πολιτική. Μικρότερο ύψος διαθεσίμων συνεπάγεται μεγαλύτερος όγκος διαθεσίμων κεφαλαίων για δάνεια. Οι πελάτες μιας τράπεζας θα την οδηγούσαν σε πτώχευση εάν εμφανίζονταν όλοι μαζί και ζητούσαν τις καταθέσεις τους.

48 Δημιουργία Χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες. Χορηγώντας ένα δάνειο, δημιουργείται η δυνατότητα να χορηγηθεί ένα νέο δάνειο, μια διαδικασία που μπορεί να γίνεται συνεχώς: Η Τράπεζα Α χορηγεί δάνειο 100 ευρώ στον Ανδρέου και του δίνει ισόποση επιταγή έναντι των διαθεσίμων της. Ο Ανδρέου αγοράζει αγαθά από τον Βασιλείου και του δίνει την επιταγή ως εξόφληση, Ο Βασιλείου καταθέτει την επιταγή στην Τράπεζα Β. Δημιουργείται ένας νέος καταθετικός λογαριασμός. Η Τράπεζα Β χορηγεί στον Γεωργίου ισόποσο δάνειο.

49 Δημιουργία Χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες, παράδειγμα Νομισματική Βάση =100 (διαθέσιμα), Συνολική ποσότητα χρήματος Μ=500 Καταθέσεις Δάνεια Διαθέσιμα Τράπεζα Α Τράπεζα Β Τράπεζα Γ 64 51,2 12,8 Τράπεζα Δ 51, ,2 Τράπεζα Ε 41 32,8 8,2 Τράπεζα Ζ 32,8 26,2 6,5 Τράπεζα Η 26,2 21 5,2 Τράπεζα Θ 21 16,8 4,2 Τράπεζα Ι 16,8 13,4 3,4 Τράπεζα Κ 13,4 10,7 2,7 Σύνολο για τις πρώτες 10 Σύνολο για τις υπόλοιπες ΣΥΝΟΛΟ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

50 Δημιουργία Χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες Αν συνεχισθεί αυτή η διαδικασία μέχρι πιο ποσό μπορεί να φτάσουν οι συνολικές καταθέσεις όψεως? Στο προηγούμενο παράδειγμα θεωρήσαμε ότι το ποσοστό των υποχρεωτικών διαθεσίμων ότι είναι 20% Κάθε αριθμός της σειράς είναι το 80% της προηγούμενης

51 Δημιουργία Χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες Τέτοια σειρά αποτελεί φθίνουσα γεωμετρική πρόοδο : Γεωμετρική πρόοδος είναι η ακολουθία, στην οποία κανένας όρος δεν ισούται με το μηδέν και για α δύο διαδοχικούς όρους της, α ν και α ν+1 ισχύει ν+1 = λ, όπου λ μία μη μηδενική σταθερή α ν ποσότητα. Η ποσότητα λ ονομάζεται λόγος της γεωμετρικής προόδου. Στην περίπτωσή μας το λ είναι 0,80. Το άθροισμα των άπειρων όρων μιας γεωμετρικής προόδου που έχει πρώτο όρο α1 και λόγο λ, με λ < 1, είναι S = α 1 1 λ = ,8 =500

52 Δημιουργία Χρήματος από τις εμπορικές τράπεζες Μελέτες που έχουν γίνει, έχουν δείξει ότι ιστορικά η μείωση της προσφοράς χρήματος εξαιτίας της συμπεριφοράς των εμπορικών τραπεζών έχει δημιουργήσει σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Εχει οδηγήσει ή τουλάχιστον έχει χειροτερεύσει τις οικονομικές υφέσεις. Έχουμε πρόσφατο παράδειγμα?

53 Προσφορά χρήματος- Μ M = c + D = c D + D = 1 + c D D = M (1 + c) αφού B=(c+r) x D D= B x 1 οπότε M = B x 1 (c+r) (1+c) (c+r) M= 1+c c+r Β = m x B Ο λόγος m = 1+c c+r ονομάζεται πολλαπλασιαστής νομισματικής βάσης