Μακροοικονομική. Χρήμα και Τράπεζες

Transcript

1 Μακροοικονομική Χρήμα και Τράπεζες

2 Στα προηγούμενα κεφάλαια είδαμε πως γίνεται η ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών και πως διαμορφώνεται η ισορροπία. Όπως θα δούμε τα αγαθά δεν ανταλλάζονται μεταξύ τους αλλά με τη μεσολάβηση του χρήματος. Θα εξετάσουμε λοιπόν ποιος είναι ο ρόλος του χρήματος και των τραπεζών στην οικονομία.

3 Χρήμα και τράπεζες Χρήμα: οτιδήποτε είναι αποδεκτό ως μέσο πληρωμής των συναλλαγών για αγορά και υπηρεσίες Ένας βασικός διαχωρισμός του χρήματος είναι σε χρήμα που έχει εσωτερική αξία και σε χρήμα που δεν έχει εσωτερική αξία. Χρήµα-αγαθό (Commodity money) είναι το «χρήµα» που έχει εσωτερική αξία Παράδειγμα: Χρυσός, τσιγάρα κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, καφές. Παραστατικό Χρήµα ή Χρήµα Αναγκαστικής Κυκλοφορίας (Fiat money) είναι το χρήµα (κέρματα, χαρτονομίσματα) που δεν έχει εσωτερική αξία (intrinsic value) αλλά έχει καθιερωθεί ως χρήμα µε απόφαση της κυβέρνησης. Το υλικό από το οποίο απο πρέπει να έχει μικρότερη αξία από τα αγαθά που μπορεί να αγοράσει αλλιώς θα εξαφανιστεί από την κυκλοφορία. Σε περιόδους αστάθειας και υψηλού πληθωρισμού οι πολίτες δε δέχονται να χρησιμοποιήσουν το εγχώριο νόμισμα αλλά στρέφονται σε νομίσματα άλλων χωρών η ακόμα και σε χρήμα αγαθό (χρυσό, ασήμι κτλ) Αντιπροσωπευτικό χρήμα (representative money) είναι και αυτό χρήμα χωρίς εσωτερική αξία αλλά αντιπροσωπεύει μία αξίωση σε κάποιο είδος (πχ χρυσός) η σε χρήμα αναγκαστικής κυκλοφορίας. Παραδείγματα αντιπροσωπευτικού χρήματος σήμερα είναι οι επιταγές η τα χαρτονομίσματα παλαιότερα όταν είχαν αντίκρισμα σε χρυσό. Το χρήμα έχει 3 βασικές λειτουργίες Μέσο ανταλλαγής Μέσο μέτρησης της αξίας των αγαθών Μέσο αποθήκευσης πλούτου

4 Το χρήμα ως μέσο ανταλλαγής Η βασικότερη λειτουργία του χρήματος είναι ως μέσο ανταλλαγής. Αγοράζουμε αγαθά και υπηρεσίες δίνοντας χρήμα και παίρνουμε χρήμα δίνοντας εργασία μας και τους παραγωγικούς συντελεστές μας. Αν δεν υπήρχε το χρήμα θα έπρεπε να επιστρέψουμε στον αντιπραγματισμό (εμπράγματη οικονομία) και οι συναλλαγές να γίνονται σε είδος. Πχ ένας ράφτης που θέλει να αγοράσει μία τηλεόραση θα έπρεπε να βρει κάποιον κατασκευαστή τηλεοράσεων που να χρειάζεται κοστούμια (διπλή σύμπτωση αναγκών). Θα ήταν λοιπόν πολύ δύσκολο να γίνει αυτή η ταύτιση και θα χρειαζόταν αρκετός χρόνος και πόροι. Το χρήμα μειώνει το κόστος συναλλαγής αφού μειώνει το χρόνο αναζήτησης πωλητών και αγοραστών με τις ίδιες ανάγκες. Π.χ. με τη διαμεσολάβηση του χρήματος ο ράφτης θα πουλήσει κοστούμια σε πολλούς αγοραστές θα συγκεντρώσει χρήματα και θα αγοράσει με αυτά μία τηλεόραση. την

5 Το χρήμα ως μέσο μέτρησης της αξίας των αγαθών Μία ακόμη λειτουργία του χρήματος είναι η μέτρηση της σχετικής αξίας των αγαθών. Χρησιμοποιείται για την τιμολόγηση αγαθών και υπηρεσιών ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην καταγραφή χρεών. Χρησιμοποιείται ως αναφορά για τη σύγκριση της αξίας μεταξύ των αγαθών. Πχ θα ήταν δύσκολο αν δεν υπήρχε το χρήμα να οριστούν οι σχετικές αξίες μεταξύ όλων των αγαθών. Πχ ο ράφτης θα έπρεπε να ορίσει ότι ένα κοστούμι κοστίζει 0,5 τηλεοράσεις, 100 κιλά ντομάτες κ.ο.κ. Με το χρήμα μπορεί απλά να ορίσει ότι ένα κοστούμι κοστίζει 200 και να διενεργήσει όλες τις συναλλαγές. Σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού π.χ. πόλεμος χρησιμοποιούνται τρίτα νομίσματα για τη μέτρηση της αξίας των αγαθών.

6 Το χρήμα ως μέσο αποθήκευσης πλούτου Το χρήμα χρησιμοποιείται και ως μέσω αποθήκευσης του πλούτου γιατί είναι εύκολα αποθηκεύσιμο και διατηρήσιμο. Είναι λογικό τα άτομα και οι επιχειρήσεις να μη θέλουν (και να μη χρειάζεται) να δαπανήσουν το σύνολο της παραγωγής/ αμοιβής που τους την ίδια στιγμή. Όταν η παραγωγή/ αμοιβή μπορεί να εξαργυρωθεί σε χρήμα τότε μπορεί να διατηρηθεί στο χρόνο. Πχ. ας φανταστούμε ένα κόσμο χωρίς χρήμα. Ένας παραγωγός ντομάτας λαμβάνει το σύνολο της παραγωγής του μέσα σε ενώ μήνα το χρόνο. Είναι αναγκασμένος να διαθέσει το σύνολο της παραγωγής άμεσα γιατί εάν επιχειρήσει να αποθηκεύσει την παραγωγή ντομάτας του για να τη χρησιμοποιεί για συναλλαγές όλο το χρόνο τότε αυτή θα χαλάσει. Με τη χρήση του χρήματος ο παραγωγός ντομάτας μπορεί να πουλά άμεσα όλη την παραγωγή του, να λαμβάνει χρήματα και να τα διατηρεί για τις συναλλαγές που χρειάζεται για τον υπόλοιπο χρόνο.

7 Χαρακτηριστικά του χρήματος Το χρήμα έχει τις εξής ιδιότητες: Είναι καθολικά αποδεκτό ανταλλακτικό μέσο Είναι εύκολα αναγνωρίσιμο Τα όρια προσφερόμενης ποσότητας μπορούν να είναι θεωρητικά απεριόριστα Δεν έχει κάποια εσωτερική αξία Παραμένει αναλλοίωτο διαχρονικά Είναι διαιρετό Αποθηκεύεται και μεταφέρεται εύκολα

8 Τα χρυσοχοεία: οι πρώτες σύγχρονες τράπεζες Κάποιας μορφής «τράπεζες» είχαμε από την αρχαιότητα από όταν οι άνθρωποι άρχισαν να κάνουν εμπορικές συναλλαγές. Οι τράπεζες στην αρχαιότητα αποθήκευαν και δάνειζαν σπόρους δημητριακών, πολύτιμα μέταλλα κτλ. Μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις ναοί χρησιμοποιούνταν ως τράπεζες. Στη σύγχρονη μορφή τους κοντά σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα άρχισαν να εξελίσσονται στην Ευρώπη τον 15 ο και τον 16 ο αιώνα. Την εποχή εκείνη οι συναλλαγές γινόταν σε χρυσό (χρήμα αγαθό) και τα άτομα προτιμούσαν να τον αποθηκεύουν στα χρυσορυχεία έναντι αμοιβής αντί για το σπίτι τους για λόγους ασφαλείας. Με την πάροδο του χρόνου τα άτομα δεν πήγαιναν στο χρυσοχοείο για αναλήψεις χρυσού για τις συναλλαγές τους αλλά τις εκτελούσαν με ένα γράμμα του χρυσοχόου (αντιπροσωπευτικό χρήμα) που έλεγε ότι ο χρυσός μεταβιβάζεται στον έτερο συναλλασσόμενο. Τα γράμματα αυτά ήταν κάτι σαν τις σημερινές επιταγές. Κατά τη φάση αυτή το σύνολο του χρήματος ήταν ο αποθηκευμένος χρυσός στα χρυσοχοεία συν το χρυσό που κυκλοφορούσε στην αγορά για συναλλαγές. Όμως στο τέλος τα άτομα δεν μετακινούσαν το χρυσό από τα χρυσοχοεία αλλά κατέληξαν να συναλλάσσονται με τα γράμματα των χρυσοχόων. Οι χρυσοχόοι τότε συνειδητοποίησαν ότι θα μπορούσαν να δανείζουν μέρους του χρυσού που έμενε «ακίνητος» σε άτομα που τον είχαν ανάγκη έναντι κάποιου επιτοκίου. Έτσι ουσιαστικά δημιουργήθηκαν οι σύγχρονες τράπεζες με τη μορφή που τις ξέρουμε σήμερα.

9 Οι τράπεζες Μία εμπορική τράπεζα είναι μία επιχείρηση που της παρέχεται από το κράτος το δικαίωμα να παίρνει τις καταθέσεις ιδιωτών και να τις δανείζει σε ιδιώτες. Η τράπεζα μεσολαβεί ανάμεσα σε αυτούς που έχουν πλεόνασμα κεφαλαίου και θέλουν να το δανείσουν (καταθέσουν) έναντι κάποιου κέρδους (επιτόκιο κατάθεσης) και ανάμεσα σε αυτούς που έχουν έλλειμμα κεφαλαίου και θέλουν να δανειστούν με κάποιος κόστος (επιτόκιο δανεισμού). Ο ισολογισμός της τράπεζας καταγράφει το ενεργητικό και το παθητικό της. Στο ενεργητικό καταγράφεται η αξία όλων αυτών που κατέχει η τράπεζα. Στο παθητικό καταγράφεται η αξία όλων αυτών που οφείλει η τράπεζα. Ενεργητικό Απαιτούμενα διαθέσιμα Πλεονάζοντα διαθέσιμα Δάνεια Αξιόγραφα (πχ κρατικά ομόλογα) Παθητικό Καταθέσεις (όψεως, ταμιευτηρίου, προθεσμιακές κτλ) Τόκοι καταθέσεων

10 Είδος κατάθεσης Λογαριασμός Όψεως Λογαριασμός Ταμιευτηρίου Προθεσμιακός Λογαριασμός Πιστωτικές Κάρτες Βασικά χαρακτηριστικά Είδη καταθέσεων Προσφέρονται με σκοπό την ασφαλή και γρήγορη πρόσβαση στα χρήματα του κατόχου. Οι λογαριασμού όψεως ή τρεχούμενοι λογαριασμοί, όπως αλλιώς λέγονται, δεν έχουν αποταμιευτικό χαρακτήρα ούτε έντοκης κατάθεσης. Συνήθως δίνουν μικρό επιτόκιο ενώ προσφέρουν τη δυνατότητα στον κάτοχο να κάνει όσες καταθέσεις ή αναλήψεις επιθυμεί, όσο συχνά θέλει. Οι λογαριασμοί ταμιευτηρίου προσφέρονται για αποταμίευση χρημάτων. Συνήθως επιτρέπουν περιορισμένο αριθμό συναλλαγών κάθε μήνα και προσφέρουν υψηλότερα επιτόκια από άλλα είδη τραπεζικών λογαριασμών. Είναι αποταμιευτικοί λογαριασμοί με υψηλά επιτόκια για ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα, με την προϋπόθεση ότι δεν μπορεί να γίνει ανάληψη από το κατατεθειμένο κεφάλαιο πριν από την ημερομηνία λήξης της κατάθεσης. Σε περιπτώσεις πρόωρης λήξης, ο κάτοχος, συνήθως, καλείται να πληρώσει κάποια επιβάρυνση. Άμεση ρευστότητα Μη άμεση ρευστότητα Είναι ουσιαστικά δάνειο. Δεν περιλαμβάνονται στην ποσότητα του χρήματος (δεν αποτελούν μέσο πληρωμής, αλλά μέσο αναβολής της πληρωμής).

11 Πως λειτουργούν οι τράπεζες 1 Ας υποθέσουμε ότι τα άτομα προτιμούν να συναλλάσσονται μόνο με τα γράμματα της τράπεζας (χρυσοχοείο) που ανταποκρίνονται στις καταθέσεις των νομισμάτων τους. Ένα άτομο (ο Α) καταθέτει στην τράπεζα 100 νομίσματα. Η τράπεζα του δίνει ένα γράμμα (βιβλιάριο) στο οποίο γράφει ότι έχει στην κατοχή του 100 νομίσματα. Η τράπεζα παρατηρεί ότι ο καταθέτης Α δεν αποσύρει πάνω από το 20% των νομισμάτων του για συναλλαγές κτλ. Τα 20 νομίσματα ονομάζονται απαιτούμενα διαθέσιμα και τα 80 νομίσματα πλεονάζοντα διαθέσιμα. Στη φάση αυτή ο ισολογισμός της τράπεζας είναι: Ενεργητικό Παθητικό Απαιτούμενα διαθέσιμα 20 Καταθέσεις του Α 100 Πλεονάζοντα διαθέσιμα 80 Σύνολο ενεργητικού 100 Σύνολο παθητικού 100 Η τράπεζα δε θέλει να κρατά τα 80 νομίσματα ανεκμετάλλευτα αλλά αποφασίζει να τα δανείσει έναντι επιτοκίου σε κάποιο άλλο άτομο (τον Β) και κρατά διαθέσιμα για τον καταθέτη Α μόνο τα 20 νομίσματα για ανάληψη. Στη φάση αυτή ο ισολογισμός της τράπεζα είναι: Ενεργητικό Παθητικό Απαιτούμενα διαθέσιμα 20 Καταθέσεις του Α 100 Δάνειο στον Β 80 Σύνολο ενεργητικού 100 Σύνολο παθητικού 100

12 Πως λειτουργούν οι τράπεζες 2 Ο Β όμως μάλλον δε θα θέλει να ξοδέψει όλα τα λεφτά του δανείου αμέσως και τα καταθέτει στην τράπεζα. Η τράπεζα του δίνει ένα γράμμα που γράφει ότι έχει 80 νομίσματα στο λογαριασμό του. Η τράπεζα παρατηρεί ότι και αυτός χρειάζεται μόνο το 20% (16 νομίσματα) για άμεσες αναλήψεις και το υπόλοιπο 80% (64 νομίσματα) το αφήνει ακίνητο. Στη φάση αυτή ο ισολογισμός της τράπεζας είναι: Ενεργητικό Παθητικό Απαιτούμενα διαθέσιμα του Α 20 Καταθέσεις του Α 100 Δάνειο στον Β 80 Απαιτούμενα διαθέσιμα του Β 16 Καταθέσεις του Β 80 Πλεονάζοντα διαθέσιμα του Β 64 Σύνολο ενεργητικού 180 Σύνολο παθητικού 180 Η τράπεζα και πάλι θα θέλει να δανείσει τα πλεονάζοντα 64 διαθέσιμα νομίσματα σε κάποιον Γ ο οποίος θα τα καταθέσει και θα κρατά διαθέσιμα γι αυτόν το 20% και θα δανείσει σε κάποιον Δ τα 51,2 κ.ο.κ. Όπως καταλαβαίνουμε όσο υπάρχουν πλεονάζοντα διαθέσιμα η τράπεζα θα συνεχίσει να τα δανείζει και θα σταματήσει μόνο όταν αυτά μηδενιστούν.

13 Πως λειτουργούν οι τράπεζες 3 Άρα ο δανεισμός της τράπεζας θα είναι ,1+40,96 +0,19 Άρα κάθε δανεισμός συνδέεται με τον προηγούμενο από τη σχέση: α α ν = α ν 1 (1 e) ή ν = 1 e (α=100, e= 0,2, α α ν 0) ν 1 Στο τέλος το συνολικό ποσό που θα έχει δανείσει η τράπεζα θα είναι: Ενεργητικό S ν = α 1 + α α ν (άθροισμα γεωμετρικής ακολουθίας) Παθητικό Απαιτούμενα διαθέσιμα του Α 20 Καταθέσεις του Α 100 Δάνειο στον Β 80 Απαιτούμενα διαθέσιμα του Β 16 Καταθέσεις του Β 80 Δάνειο στον Γ 64 Απαιτούμενα διαθέσιμα του Γ 12,8 Καταθέσεις του Γ 64 Πλεονάζοντα διαθέσιμα του Γ 51,2.. Σύνολο ενεργητικού 500 Σύνολο παθητικού 500 Εάν κάνουμε τις πράξεις θα διαπιστώσουμε ότι το άθροισμα είναι 500 νομίσματα. Θα μπορούσε λοιπόν (θεωρητικά) η τράπεζα από το να δανείσει κάθε φορά το 80% των καταθέσεων του προηγούμενου να δανείσει στον Β, 500 νομίσματα κρατώντας ως απαιτούμενα διαθέσιμα το σύνολο της κατάθεσης των 100 νομισμάτων του Α...

14 Η δημιουργία χρήματος από την τράπεζα Η προσφορά χρήματος περιλαμβάνει τα νομίσματα που βρίσκονται σε κυκλοφορία μαζί με τις καταθέσεις στην τράπεζα. Όπως είδαμε πριν μία αρχική κατάθεση 100 νομισμάτων στην τράπεζα μετατράπηκε σε 500 νομίσματα (σε καταθέσεις). Έτσι η τράπεζα 5πλασίασε την ποσότητα νομισμάτων (δημιούργησε χρήμα). Για να συμβεί αυτό πρέπει να ισχύουν τα εξής: Να υπάρχει πίστη των συναλλασσομένων στα γράμματα της τράπεζας Οι δανειολήπτες να καταθέτουν το δάνειο τους στην ίδια τράπεζα από την οποία δανείστηκαν (θεωρητικό στην πραγματικότητα οι τράπεζες είναι συγκοινωνούντα δοχεία). Η τράπεζα κρατά μόνο το ορισμένο ποσοστό 20% σε μετρητά και όλα τα υπόλοιπα τα μετατρέπει σε δάνεια (στην πραγματικότητα το ποσοστό που κρατούν οι τράπεζες του ευρωσυστήματος είναι 1%-1,5%!!!). Πρέπει να υπάρχει πάντα κάποιος που είναι πρόθυμος να δανειστεί από την τράπεζα της καταθέσεις τον προηγουμένων. Αν δεν υπάρχει διάθεση για δανεισμό τότε δε δημιουργείται χρήμα.

15 Νομισματική βάση (Η) είναι τα νομίσματα που βρίσκονται σε κυκλοφορία (νομισματική κυκλοφορία), συν τα απαιτούμενα ρευστά διαθέσιμα που διακρατούν οι τράπεζες ως απαιτούμενα διαθέσιμα. Στο παράδειγμά μας υποθέτουμε ότι το σύνολο των νομισμάτων είναι κατατεθειμένα στην τράπεζα και οι καταθέτες συναλλάσσονται με επιταγές. Το σύνολο των καταθέσεων (D) που η τράπεζα δημιουργεί μέσω του δανεισμού (στο παράδειγμά μας 500) είναι και η συνολική προσφορά χρήματος στην οικονομία (Μ) και είναι μεγαλύτερο από τη νομισματική βάση. Έστω ότι e είναι το ποσοστό που η τράπεζα κρατά ως απαιτούμενα διαθέσιμα (στο παράδειγμά μας 20%) Όπως είδαμε πριν το ύψος των απαιτούμενων διαθεσίμων πρέπει να ισούται με τη νομισματική βάση. άρα e D=H Ποιος είναι ο πολλαπλασιαστής χρήματος; D= 1 e H Στο παράδειγμά μας είναι 1 e = 1 0,2 = 5 Ο πολλαπλασιαστής χρήματος Πολλαπλασιαστής χρήματος Συμπεραίνουμε ότι όσο μειώνεται το ποσοστό των απαιτούμενων διαθεσίμων τόσο αυξάνεται ο πολλαπλασιαστής χρήματος από την τράπεζα.

16 Είχαμε υποθέσει αρχικά ότι τα άτομα προτιμούν να συναλλάσσονται μόνο με τα γράμματα της τράπεζας που ανταποκρίνονται στις καταθέσεις των νομισμάτων τους. Έστω ότι τα άτομα προτιμούν να κρατούν και κάποια νομίσματα επάνω τους (ρευστά διαθέσιμα) για τις συναλλαγές τους. Τι θα συμβεί στον πολλαπλασιαστή χρήματος; Έστω ότι τα άτομα θέλουν να κρατούν μία σταθερή αναλογία ρευστών διαθεσίμων (b) ίση με 5%. Το χρήμα D που θα δημιουργηθεί θα είναι D= H e+b = = 400 Άρα το σύνολο των καταθέσεων ισούται με τη νομισματική βάση προς την αναλογία των απαιτούμενων διαθεσίμων συν την αναλογία των καταθέσεων που κρατούνται ως μετρητά. Συμπεραίνουμε ότι όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό των απαιτούμενων διαθεσίμων και το ποσοστό των ρευστών διαθεσίμων τόσο μειώνεται ο πολλαπλασιαστής χρήματος από την τράπεζα. Άρα το σύνολο των καταθέσεων ισούται με τη νομισματική βάση προς την αναλογία των απαιτούμενων διαθεσίμων συν την αναλογία των καταθέσεων που κρατούνται ως μετρητά. Πόση είναι η ποσότητα χρήματος (Μ) που κυκλοφορεί τώρα στην οικονομία; Είναι το σύνολο των καταθέσεων D συν το σύνολο των μετρητών bd που κυκλοφορούν ως ρευστά διαθέσιμα. M = % 400 = 420 Ο λόγος 1+b e+b Διατήρηση ρευστών διαθεσίμων M = D + bd => M = H e+b + b H e+b είναι πάντα μεγαλύτερος από τη μονάδα. => M = 1+b e+b H Πολλαπλασιαστής χρήματος

17 Συμπεράσματα Ο τραπεζικός δανεισμός είναι αυτός που αυξάνει την ποσότητα του χρήματος σε μια οικονομία. Η ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί είναι το σύνολο των αποδεκτών μέσων ανταλλαγής και υπερβαίνει την ποσότητα του χρυσού σε μία οικονομία. Όλο το τραπεζικό σύστημα στηρίζεται στην πίστη που έχουν τα άτομα ότι μπορούν κάθε στιγμή να κάνουν ανάληψη του συνόλου του ποσού που έχουν σε καταθέσεις. Εάν για κάποιο λόγο η πίστη αυτή κλονιστεί και οι καταθέτες θεωρήσουν ότι η τράπεζα δεν έχει επάρκεια ρευστότητας τότε θα σπεύσουν όλοι μαζί να κάνουν ανάληψη των καταθέσεων τους προκαλώντας τραπεζικό πανικό και η τράπεζα θα καταρρεύσει. Τέτοιους τραπεζικούς πανικούς είχαμε αρκετούς σε καιρούς κρίσης (κρίση του 1929, Ελλάδα το 2015 κτλ) Σημασία Χρήσης Καρτών (ηλεκτρονικό χρήμα): Μείωση της Ποσότητας Χρηματικών Διαθεσίμων που επιλέγουν να κρατούν τα άτομα για συναλλακτικούς σκοπούς

18 Οφέλη από τη λειτουργία των τραπεζών Αν δεν υπήρχε αυτή η λειτουργία των τραπεζών η οικονομία θα αναπτυσσόταν με τραγικά πιο αργούς ρυθμούς. Πχ έστω μία επιχείρηση χρειάζεται 100 εκ. για να χρηματοδοτήσει τις επενδύσεις της. Σύζευξη προσφοράς και ζήτησης κεφαλαίων. Αν δεν υπήρχε τράπεζα θα έπρεπε να βρει πάρα πολλούς ιδιώτες οι οποίοι να της δανείσουν τις αποταμιεύσεις τους ώστε να συγκεντρωθεί το ποσό αυτό. Αυτό θα σήμαινε κόστος σε χρόνο και πόρους. Η τράπεζα φέρνει κοντά τους αποταμιευτές/ δανειστές και τους δανειζόμενους εξοικονομώντας χρόνο και πόρους. Διενέργεια ελέγχων/ εκτίμηση ρίσκου. Επίσης οι δανειστές θα έπρεπε να κάνουν έλεγχο του σχεδίου επένδυσης της επιχείρησης πριν τη δανείσει για να εκτιμήσει το ρίσκο αλλά και να παρακολουθεί την πορεία της επένδυσης. Η τράπεζα κάνει αυτό τον έλεγχο εξοικονομώντας χρόνο και πόρους. Συνένωση και διασπορά κινδύνου. Εάν δεν υπήρχαν τράπεζες και η επιχείρηση αυτή χρεοκοπούσε, τότε όλοι οι μικροαποταμιευτές που τη δάνεισαν θα έχαναν το σύνολο των αποταμιεύσεων τους. Η τράπεζα λόγω του μεγέθους της έχει συγκεντρωμένα τεράστια ποσά καταθέσεων και θα μπορούσε ενδεχομένως να αντέξει τη χρεοκοπία της επιχείρησης διασφαλίζοντας τις καταθέσεις των μικροαποταμιευτών.

19 Νομισματικά μεγέθη Τα νομισματικά μεγέθη είναι κατηγοριοποιήσεις του «χρήματος» με κριτήριο την ευκολία ρευστοποίησής του Άμεσα και εις ολόκληρο ρευστοποιήσημο Μη άμεσα ρευστοποιήσημο Μ0 (Νομισματική βάση) Μ1 Μ2 Μ3 Κέρματα και χαρτονομίσματα σε κυκλοφορία Κέρματα και χαρτονομίσματα που κρατούν οι τράπεζες ως απαιτούμενα διαθέσιμα Κέρματα και χαρτονομίσματα σε κυκλοφορία Κέρματα και χαρτονομίσματα που κρατούν οι τράπεζες ως απαιτούμενα διαθέσιμα Κέρματα και χαρτονομίσματα σε κυκλοφορία Κέρματα και χαρτονομίσματα που κρατούν οι τράπεζες ως απαιτούμενα διαθέσιμα Κέρματα και χαρτονομίσματα σε κυκλοφορία Κέρματα και χαρτονομίσματα που κρατούν οι τράπεζες ως απαιτούμενα διαθέσιμα Καταθέσεις Όψεως Καταθέσεις Όψεως Καταθέσεις Όψεως Καταθέσεις Απλού Ταμιευτηρίου Καταθέσεις Απλού Ταμιευτηρίου Μικρής αξίας προθεσμιακές καταθέσεις Καταθέσεις Απλού Ταμιευτηρίου Μικρής αξίας προθεσμιακές καταθέσεις Προθεσμιακές καταθέσεις μεγάλης αξίας

20 Η κεντρική τράπεζα και το πιστωτικό σύστημα Η κεντρική τράπεζα είναι ένας οργανισμός που διαχειρίζεται το νόμισμα μιας χώρας ή μιας ομάδας χωρών και ελέγχει την προσφορά χρήματος. Ο πρωταρχικός στόχος πολλών κεντρικών τραπεζών είναι η σταθερότητα των τιμών. Η κεντρική τράπεζα έχει δύο βασικούς ρόλους: Διασφάλιση της ομαλότητας του τραπεζικού και νομισματικού συστήματος (π.χ. δανεισμός των εμπορικών τραπεζών σε περιπτώσεις τραπεζικού πανικού) και διαχείριση του συστήματος πληρωμής εντολών στο οποίο τηρούνται οι λογαριασμοί διακανονισμού των εμπορικών τραπεζών. Άσκηση νομισματικής πολιτικής προκειμένου να αυξηθεί το εισόδημα στην οικονομία να σταθεροποιηθούν οι τιμές κτλ Ρόλοι -Διασφάλιση της ομαλότητας του τραπεζικού και νομισματικού συστήματος -Άσκηση νομισματικής πολιτικής Εργαλεία -Πράξεις ανοικτής αγοράς -Προεξοφλητικό επιτόκιο -Υποχρεωτικά διαθέσιμα Στόχοι -Σταθερές τιμές -Χαμηλή ανεργία -Αύξηση του ΑΕΠ - Αποφυγή κρίσεων

21 Πως η κεντρική τράπεζα ελέγχει την προσφορά χρήματος Πράξεις ανοικτής αγοράς Όταν θέλει να αυξήσει (μειώσει) την προσφορά χρήματος αγοράζει (πουλάει) χρεόγραφα αυξάνοντας (μειώνοντας) ουσιαστικά τη νομισματική βάση (Η). Καθορισμός υποχρεωτικού ποσοστού απαιτούμενων διαθεσίμων (e) για τις εμπορικές τράπεζες. Μία αύξηση (μείωση) του ποσοστού e θα μειώσει (αυξήσει) τον πολλαπλασιαστή χρήματος M = 1+b e+b H Καθορισμός του προεξοφλητικού επιτοκίου. Μία αύξηση (μείωση) του προεξοφλητικού επιτοκίου μειώνει (αυξάνει) τη ζητούμενη ποσότητα δανεικών κεφαλαίων των εμπορικών τραπεζών από την κεντρική τράπεζα και κατ επέκταση την παροχή δανείων από τις εμπορικές τράπεζες μειώνοντας (αυξάνοντας) ουσιαστικά περαιτέρω το (e)

22 Παράγοντες που επηρεάζουν τη νομισματική βάση, τον πολλαπλασιαστή χρήματος και την προσφορά χρήματος Παράγοντας Επίπτωση στη Νομισματική Βάση (Η) Ο λόγος των απαραίτητων διαθεσίμων αυξάνεται Επίπτωση στον πολλαπλασιαστή χρήματος Επίπτωση προσφορά (Μ) Δε μεταβάλλεται Μειώνεται Μειώνεται στην χρήματος Ο λόγος διακράτησης μετρητών προς τις καταθέσεις αυξάνεται Δε μεταβάλλεται Μειώνεται Μειώνεται Η κεντρική τράπεζα αγοράζει ομόλογα Η κεντρική τράπεζα πουλάει ομόλογα Το προεξοφλητικό επιτόκιο αυξάνεται Αυξάνεται Δε μεταβάλλεται Αυξάνεται Μειώνεται Δε μεταβάλλεται Μειώνεται Μειώνεται Δε μεταβάλλεται Μειώνεται

23 Ανεξαρτησία κεντρικής Τράπεζας Παραδοσιακά η κεντρική τράπεζα χρησιμοποιούνταν από τις κυβερνήσεις για να χρηματοδοτήσουν την επεκτατική δημοσιονομική πολιτική τους. Η ανεξέλεγκτη αυτή αύξηση της προσφοράς χρήματος χωρίς σημαντική αύξηση στο προϊόν οδηγούσε σε αύξηση του πληθωρισμού. Για το λόγο αυτό πολλές χώρες έχουν θεσπίσει την ανεξαρτησία της Κεντρική Τράπεζας. Πρόβλημα Ηθικού Κινδύνου Ακατάλληλη συμπεριφορά χρηματοπιστωτικών οργανισμών, εφόσον γνωρίζουν ότι η Κεντρική Τράπεζα θα παρέμβει για να τους σώσει από τη χρεοκοπία (too big to fail).

24 Ο κανόνας του χρυσού Το σύστημα λειτούργησε μαζικά σε πολλές χώρες την περίοδο Εγκαταλείφθηκε μερικώς κατά τη διάρκεια του Α ΠΠ και επανήλθε μερικώς μετά τη λήξη του έως και το Η λειτουργία του συστήματος του κανόνα του χρυσού βασιζόταν στις ακόλουθες τρεις αρχές: Κάθε χώρα καθόριζε την επίσημη σταθερή ισοτιμία του νομίσματος της σε χρυσό και στην ισοτιμία αυτή, η Κεντρική Τράπεζα της χώρας ήταν υποχρεωμένη να προβαίνει σε αγοραπωλησίες με το κοινό για οποιαδήποτε ποσότητα χρυσού. Επιτρεπόταν η εισαγωγή και εξαγωγή χρυσού χωρίς περιορισμούς. Υπήρχε σταθερή σχέση μεταξύ προσφοράς χρήματος και αποθέματος χρυσού. Πλεονεκτήματα Χαμηλός ρυθμός αύξησης πληθωρισμού Σταθερή σχέση νομισμάτων μεταξύ τους που ευνόησε το διεθνές εμπόριο Μειονεκτήματα Σπατάλη πόρων και χρόνου για να εξορυχτεί ο χρυσός Αδυναμία επιρροής της προσφοράς χρήματος (άσκησης νομισματικής πολιτικής) Οι κεντρικές τράπεζες έπρεπε να διατηρούν τεράστια αποθέματα χρυσού. Η αύξηση της ποσότητας χρυσού ήταν πολύ αργή δεδομένου ότι εξαρτιόταν από τις ανακαλύψεις νέων κοιτασμάτων. Η ανάγκη όμως για συναλλαγές αύξανε δυσανάλογα και υπήρχε πρόβλημα ρευστότητας (αυτός ήταν και ο λόγος που κατέρρευσε το σύστημα.

25 Η μεγάλη ύφεση του 1929 Η κρίση ξεκίνησε με την κατάρρευση της φούσκας του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Η ξηρασία του 1930 μείωσε δραματικά την αγροτική παραγωγή. Η κρίση μεταδόθηκε παγκόσμια και άρχισε να μεγεθύνεται Μέχρι το 1933 η χρηματιστηριακή αγορά των ΗΠΑ έχασε το 85% της αξίας της. Το χρηματιστήριο είχε ανέβει υπερβολικά. Οι τράπεζες είχαν προβεί σε υπερβολικό δανεισμό. Με την πτώση του χρηματιστηρίου οι δανειζόμενοι δε μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα δάνεια τους. Αυτό δημιούργησε κρίση εμπιστοσύνης των καταθετών προς τις τράπεζες και έσπευσαν όλοι μαζί να αποσύρουν τις καταθέσεις τους. Οι τράπεζες άρχισαν να πτωχεύουν. Η προσκόλληση στον κανόνα χρυσού ενέτεινε την κρίση Χώρες που εγκατέλειψαν τον κανόνα χρυσού εγκαίρως ξεπέρασαν γρηγορότερα την κρίση

26 Η μεγάλη ύφεση του 1929 Η προσφορά χρήματος μειώθηκε κατά 25% την περίοδο Γιατί συνέβη αυτό; Η νομισματική βάση είχε αυξηθεί κατά 19% την περίοδο M = 1+b e+b H Οι τράπεζες άρχισαν να κρατούν περισσότερα απαιτούμενα διαθέσιμα στα ταμεία τους. Οι καταθέτες έχασαν την εμπιστοσύνη τους προς τις τράπεζες και άρχισαν να αυξάνουν την ποσότητα μετρητών τους.

27 Το Ευρωπαϊκό Τραπεζικό Σύστημα Από την 1η Ιανουαρίου 1999 η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είναι υπεύθυνη για την άσκηση της νομισματικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ. Το ΕΣΚΤ αποτελείται από την ΕΚΤ και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) όλων των κρατών μελών της ΕΕ είτε αυτά έχουν υιοθετήσει το ευρώ είτε όχι. Το Ευρωσύστημα αποτελείται από την ΕΚΤ και τις ΕθνΚΤ των χωρών που έχουν υιοθετήσει το ευρώ. Το Ευρωσύστημα και το ΕΣΚΤ θα εξακολουθήσουν να συνυπάρχουν όσο υφίστανται κράτη μέλη της ΕΕ που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ. Πρωταρχικός στόχος της ΕΚΤ είναι η διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών και δευτερεύοντες στόχοι είναι η αύξηση του εισοδήματος, η μείωση της ανεργίας κτλ Η ΕΚΤ έχει το αποκλειστικό προνόμιο να εκδίδει χαρτονομίσματα, να παρεμβαίνει στην αγορά συναλλάγματος, να διαχειρίζεται τα συναλλαγματικά διαθέσιμα των ΕθνΚΤ και να χαράσσει και να εκτελεί νομισματική πολιτική κυρίως μέσω πράξεων ανοικτής αγοράς και επιβολής ελάχιστων απαιτούμενων διαθέσιμων στις εμπορικές τράπεζες. Η εποπτεία του τραπεζικού συστήματος κάθε χώρας και η εφαρμογή των μέτρων της ΕΚΤ γίνεται από τις ΕθνΚΤ. Το ΕΣΚΤ είναι ανεξάρτητη αρχή από τη συνθήκη του Μάαστριχτ (πολύ πριν το ) και απαγορεύεται να παρέχει πιστωτικές ευκολίες σε όργανα της ΕΕ, σε εθνικές κυβερνήσεις και σε άλλους κρατικούς φορείς, αγοράζει δημόσιους τίτλους από την πρωτογενή αγορά, αναλαμβάνει δανειακές υποχρεώσεις κράτους μέλους όταν αυτό χρεοκοπεί. ΕθνΚΤ δε δέχονται ούτε ζητούν υποδείξεις από εθνικές η κοινοτικές αρχές. Η θητεία του Εκτελεστικού Συμβουλίου της ΕΚΤ είναι οκταετής και μη ανανεώσιμη. Το ΕΣΚΤ είναι πιο ανεξάρτητο από τη FED.