ρνιηθό έηνο Γπκλάζην Κεξαηέαο Πεξηβαιινληηθό πξόγξακκα

Transcript

1 ρνιηθό έηνο Γπκλάζην Κεξαηέαο Πεξηβαιινληηθό πξόγξακκα «Υερζαία και θαλάζζια οικοζσζηήμαηα ηης Λασρεωηικής: Ποιοηικά ταρακηηριζηικά, ανθρωπογενείς επιδράζεις, πολιηιζμικά ζηοιτεία». ΚΔΡΑΣΔΑ

2 Παηδαγωγηθνί ζηόρνη 1. Γκςνζιία ηςκ ιαεδηώκ ιε ηα πενζαία ηαζ εαθάζζζα μζημζοζηήιαηα ηδξ Λαονεςηζηήξ ηαζ δ ζοβηνζηζηή ημοξ ιεθέηδ ιε άθθα πανόιμζα μζημζοζηήιαηα ημο εθθαδζημύ πώνμο, όπςξ ημκ Δεκζηό δνοιό Βίημο Αώμο ηαζ ημ εαθάζζζμ πάνημ ημο Λαβακά ζηδ Εάηοκεμ. 2. Ακάπηολδ ηδξ ζηακόηδηαξ ηςκ ιαεδηώκ ζηδκ ζοθθμβή, ηαηαβναθή ηαζ αλζμθόβδζδ ηςκ πθδνμθμνζώκ ηαζ ηδκ επελενβαζία ημοξ ζηα πθαίζζα ηδξ μιάδαξ. 3. Δπαθή ηςκ ιαεδηώκ ιε ημ ακενςπμβεκέξ πενζαάθθμκ, ζογήηδζδ βζα ηζξ ήπζεξ ιμνθέξ εκένβεζαξ. οκεζδδημπμίδζδ από ημοξ ιαεδηέξ ηςκ ηνίζζιςκ πενζααθθμκηζηώκ πνμαθδιάηςκ ηαζ ακάπηολδ ηδξ ζδέαξ ηδξ δζαηήνδζδξ ηαζ ηδξ αεθηίςζδξ ηδξ πμζόηδηαξ ημο πενζαάθθμκημξ. 4. Δπαθή ηςκ ιαεδηώκ ιε ηα πμθζηζζηζηά ηαζ μζημκμιζηά δνώιεκα ηδξ πενζμπήξ ηδξ Λαονεςηζηήξ, ηδξ Κόκζηζαξ ηαζ ηδξ Εαηύκεμο. ηόπμξ δ ηαηακόδζδ ηδξ πμθύπθμηδξ δμιήξ ημο πενζαάθθμκημξ, θοζζημύ ηαζ ακενςπμβεκμύξ ηαζ ηδξ δζαιόνθςζδ πμθύπθμηςκ ζπέζεςκ, πμο αθμνμύκ ηαζ επδνεάγμοκ ηζξ ημπζηέξ ημζκςκίεξ. 5. Καθθζένβεζα ηδξ ζοθθμβζηήξ, μιαδζηήξ δνάζδξ ηςκ ιαεδηώκ, ιέζα από ηδκ αζςιαηζηή πνμζέββζζδ ημο πενζαάθθμκημξ ηαζ ακάπηολδ ηδξ δδιζμονβζηήξ ζηέρδξ επίθοζδξ ηςκ πνμαθδιάηςκ πμο πνμηύπημοκ από ηδκ πμθοήιενδ ζοβηαημίηδζδ. 6. Ζ ακάδεζλδ ημο πμθζηζζηζημύ ηαζ ζζημνζημύ πθμύημο ηςκ πενζμπώκ, ιέζα από ηδκ ιεθέηδ θμβμηεπκζηώκ ηεζιέκςκ ηαζ ζζημνζηώκ πδβώκ, ηδκ επίζηερδ ζε ανπαζμθμβζημύξ πώνμοξ ηαζ ηδκ παναημθμύεδζδ εηπαζδεοηζηώκ πνμβναιιάηςκ. 7. Ζ ζοκεζδδημπμίδζδ από ημοξ ιαεδηέξ όηζ απμηεθμύκ ιένμξ ηαζ ζοκέπεζα ιζα εηπθδηηζηήξ ζζημνζηήξ πανάδμζδξ ηαζ πνέπεζ κα δνμοκ ηαζ κα ζοιπενζθένμκηαζ ακάθμβα. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΤΛΟΠΟΗΖΖ Οζ ιαεδηέξ έπμοκ ηδκ δοκαηόηδηα κα ενβαζημύκ μιαδζηά. Οζ μιάδεξ πμο ζοβηνμηήεδηακ οθμπμίδζακ ηιήιαηα ημο ένβμο, αθθά δ μθμηθήνςζδ ηαζ δ ηεθζηή ζύκεεζδ πναβιαημπμζήεδηε ιε ηδκ ζοκενβαζία ηςκ μιάδςκ, έηζζ ώζηε κα ηαηαζηεί δοκαηή δ επίηεολδ ηςκ ζηόπςκ ημο Πνμβνάιιαημξ. Οζ ηύνζεξ μιάδεξ οθμπμίδζακ επζιένμοξ δνάζεζξ ζηα πθαίζζα ημο πνμβνάιιαημξ, ςξ ελήξ: 1 ε νκάδα καζεηώλ: Αζπμθήεδηε ιε ηδκ ηαηαβναθή ηςκ πενζμπώκ ζδζαίηενμο μζημθμβζημύ εκδζαθένμκημξ ηδξ Λαονεςηζηήξ. Οζ ιαεδηέξ ήηακ οπεύεοκμζ βζα ηδκ ακαγήηδζδ πδβώκ, ηα παναηηδνζζηζηά βκςνίζιαηα, ηζξ ακενςπμβεκείξ επζδνάζεζξ, ημο Δεκζημύ Γνοιμύ μοκίμο. Δπίζδξ, είπακ ζδιακηζηή ζοιιεημπή ζηδ δζαηήνδζδ ημο θςημβναθζημύ ανπείμο, ζηδ δζάνηεζα ημο Πνμβνάιιαημξ. 2 ε νκάδα καζεηώλ: Πνμεημίιαζε οθζηό βζα ημ Δεκζηό Γνοιό Βίημο Αώμο. Οζ ιαεδηέξ ήηακ οπεύεοκμζ βζα ηδκ εκδιένςζδ ηςκ ζοιιαεδηώκ ημοξ, ηδκ ηήνδζδ διενμθμβίμο ιε παναηδνήζεζξ από ηζξ επζζηέρεζξ ζημκ Δεκζηό Γνοιό ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο Πνμβνάιιαημξ. Δπίζδξ, θνόκηζζακ κα δζαεέημοκ αηνζαείξ πθδνμθμνίεξ ηαζ ζημζπεία βζα ηζξ επζιένμοξ ημπμεεζίεξ πμο εα επζζηεθημύιε ζηα πθαίζζα ημο Πνμβνάιιαημξ. 2

3 3 ε νκάδα καζεηώλ: Δίπε ηδκ εοεύκδ ηδξ εκαζπόθδζδξ ιε ηα οδάηζκα μζημζοζηήιαηα ηςκ πενζμπώκ. Δλέηαζε ηα πμζμηζηά παναηηδνζζηζηά ηςκ πανάηηζςκ μζημζοζηδιάηςκ ηαζ ηδξ Μεζμβείμο. Δπίζδξ, αζπμθήεδηε ιε ημ πμηάιζμ μζημζύζηδια ηαζ ηαηέβναρε ηα παναηηδνζζηζηά ηδξ θεηάκδξ απμννμήξ ημο Αώμο. Με ηδ αμήεεζα ηςκ δύμ πνμδβμύιεκςκ μιάδςκ ηαηέβναρακ ηδκ αζμπμζηζθόηδηα (πθςνίδα, εκημιμπακίδα, μνκζεμπακίδα, είδδ δέκδνςκ, μνπζδέςκ, ηα είδδ ηςκ γώςκ). Οζ ιαεδηέξ ηδξ μιάδαξ αοηήξ είπακ ηδκ εοεύκδ ηδξ πανμοζίαζδξ ημο θοζζημύ πενζαάθθμκημξ ηδξ Εαηύκεμο ηαζ ηδξ ηαηαβναθήξ ηςκ ηζκδύκςκ πμο δζαηνέπμοκ ηα πνμζηαηεοόιεκα είδδ Caretta caretta ηαζ Monachous monachous. 4 ε νκάδα καζεηώλ: Αζπμθήεδηε ιε ημ ακενςπμβεκέξ πενζαάθθμκ. οκέθθελε ζημζπεία βζα ημ πνμαζμιδπακζηά ικδιεία ηςκ πενζμπώκ, ημ κενόιοθμ «Μπμοναγακίμο», ημ απμζηαηηήνζμ ηζίπμονμο, ημ Μμκαζηήνζ ηδξ Μμθοαμζηέπαζηδξ, ημ καό ηςκ Αβίςκ Απμζηόθςκ, ημ Μμοζείμ Δθθδκζηήξ Ηζημνίαξ Παύθμο Βνέθθδ, ημ Μμοζείμ ημο Αθή Παζά. διακηζηή εκαζπόθδζδ ηδξ μιάδμξ ήηακ μζ επζπηώζεζξ από ηζξ ζδιενζκέξ πνήζεζξ βδξ ηαζ ηζξ επειαάζεζξ ζηδ Βζμπμζηζθόηδηα ζηδκ πενζμπή, ηδκ πνόαθερδ ιεθθμκηζηώκ επζπηώζεςκ ηαζ ηα ιέηνα πνόθδρδξ ηςκ επζπηώζεςκ αοηώκ. Σα ιέθδ ηδξ μιάδμξ απαζπόθδζακ μζ μζημκμιζηέξ δναζηδνζόηδηεξ ζηδκ πενζμπή ιε ηέκηνμ ημκ Δεκζηό Γνοιό (αβνμημημονζζιόξ, ηοπμπμίδζδ πνμσόκηςκ αζμθμβζηήξ ηαθθζένβεζαξ, παναβςβή ηαζ απόζηαλδ ηζίπμονμο, παναβςβή ημπζηώκ παναδμζζαηώκ βθοηώκ, λοθμβθοπηζηή) ηαζ δ δόιδζδ ηςκ ημπζηώκ ημζκςκζώκ. 5 ε νκάδα καζεηώλ: ηδ μιάδα αοηή ζοιιεηείπακ ιαεδηέξ όθςκ ηςκ μιάδςκ. Αζπμθήεδηακ ιε ημ ένβμ ηςκ Δπηακήζζςκ θμβμηεπκώκ ηαζ εζδζηά ιε ημ Γζμκύζζμ μθςιό. ηα πθαίζζα αοηά δναιαημπμζήεδηε απόζπαζια από ημ ένβμ «Δθεύεενμζ πμθζμνηδιέκμζ». Σα ζημζπεία πμο ζοκέθεβακ μζ μιάδεξ ιεηά ημ πέναξ ηςκ επζιένμοξ δναζηδνζμηήηςκ ηαλζκμιμύκηακ ηαζ μνβακώκμκηακ ιε ηδ ζοκενβαζία ηςκ μιάδςκ ζημ ηέθμξ ηδξ ηάεε διέναξ ημο Πνμβνάιιαημξ. Γζμνεώκμκηακ ιε αοηό ημκ ηνόπμ ηαζ απμννίπημκηακ θακεαζιέκα ζημζπεία, ηαηαβναθέξ ή παναηδνήζεζξ, εκώ ηαοηόπνμκα μζ ιαεδηέξ είπακ ηδ δοκαηόηδηα ζθαζνζηήξ εεώνδζδξ ηςκ δεδμιέκςκ ηαζ ηαηακόδζδξ ηςκ επζιένμοξ θεζημονβζώκ. Ζ δζαηήνδζδ αηνζαμύξ ανπείμο θςημβναθζώκ, αίκηεμ, παναηδνήζεςκ, ηαηαβναθώκ, θύθθςκ ενβαζίαξ ήηακ απμθύηςξ απαναίηδηδ βζα ηδκ επζηοπή μθμηθήνςζδ ημο ένβμο. ΤΝΔΡΓΑΗΑ ΜΔ ΦΟΡΔΗ - ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Γζα ηδκ επζηοπία ηδξ ζοθθμβζηήξ αοηήξ πνμζπάεεζαξ ήηακ απαναίηδηδ ηαζ ακαβηαία δ ζοκενβαζία ηςκ θμνέςκ ημο Γδιμζίμο πμο ειπθέημκηαζ: α) Γζεύεοκζδ Γ/αάειζαξ Δηπαίδεοζδξ Ακ. Αηηζηήξ, ηςκ οπεοεύκςκ Πενζααθθμκηζηήξ Δηπαίδεοζδξ, Δ. Αββεθίδμο ηαζ Δ. Κνδηζημύ, β) Γζεύεοκζδ ηαζ ύθθμβμξ ηαεδβδηώκ Γοικαζίμο Κεναηέαξ, β) Γήιμο Κεναηέαξ, δ) Κέκηνμ Πενζααθθμκηζηήξ Δηπαίδεοζδξ Κόκζηζαξ, ε) Τπεοεύκςκ Μαεδηζηήξ Δζηίαξ Κόκζηζαξ, ζη) ΚΠΔ Λζεαηίςκ Εαηύκεμο, γ) Τπεοεύκςκ Γήιμο Εαηύκεμο, δ) Τπεοεύκςκ ημο Δεκζημύ Θαθάζζζμο Πάνημο Εαηύκεμο, αθθά ηαζ ζδζςηζηώκ θμνέςκ όπςξ ημο Πενζααθθμκηζημύ Πάνημο Μπμοναγακίμο ηαζ ημο ημο Πνίθηδ Κςκ/κμο, ημοξ μπμίμοξ εοπανζζημύιε εενιά. ΟΗ ΤΠΔΤΘΤΝΟΗ ΚΑΘΖΓΖΣΔ ΚΗΣΗΟΤ ΓΖΜΖΣΡΑ, ΦΗΛΟΛΟΓΟ ΜΑΡΣΗΝΟΤ ΑΝΝΑ, ΦΗΛΟΛΟΓΟ ΚΔΡΑΜΑΡΖ ΚΩΝ/ΝΟ, ΒΗΟΛΟΓΟ 3

4 ΛΗΣΑ ΤΜΜΔΣΔΥΟΝΣΩΝ ΜΑΘΖΣΩΝ ΣΜΖΜΑ 1 ν ΣΜΖΜΑ 2 ν ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ ΟΜΑΓΑ ΟΜΑΓΑ ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ ΔΡΓΑΗΑ ΔΡΓΑΗΑ Ακδνέμο Δοβεκία 3 δ, 1 δ Αθθαβζάκκδξ 3 δ, 5 δ Κςκζηακηίκμξ Ακηώκδ Κνζζηζάκα 5 δ, 1 δ Λζμύιδξ Μζπαήθ 2 δ, 5 δ Βίθα Μανία 5 δ, 1 δ Μανβώκδ Καηενίκα 2 δ, 4 δ Γανγέκηα Μανία 2 δ, 4 δ Μεβαβζάκκδξ Μάνζμξ 2 δ, 4 δ Εέηζα Αββεθζηή 5 δ, 3 δ Μπόηδ Μζπαέθα 3 δ, 4 δ Εεναόξ πονίδςκ 3 δ, 5 δ Μςναΐηδ Φθώνα 3 δ, 4 δ Εεναμοδάηδξ Γεώνβζμξ 2 δ, 5 δ Νζημθάμο Γεώνβζμξ 2 δ, 5 δ Εςίδδ Μανία 5 δ, 2 δ Παπακζημθάμο Δοαβ. Ηαηνμύ Δοαββεθία 4 δ, 1 δ Πνίθηδ Μανία 3 δ, 4 δ Καναπάκμο Ζθζάκα Κμθζαδήια μθία Κμνεκηγέθμο Αζδιίκα Κμονιμύηδξ Γεώνβζμξ Κονζαηόπμοθμξ Δοάβ. Κονζαημπμύθμο Γεςνβία Λζμύιδξ Ηςάκκδξ Πμθύγμο Δζνήκδ ΣΜΖΜΑ 3 ν ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ 3 δ, 4 δ 5 δ, 2 δ 5 δ, 1 δ 2 δ, 5 δ 3 δ, 4 δ 3 δ, 5 δ 2 δ, 5 δ 5 δ, 3 δ ΟΜΑΓΑ ΔΡΓΑΗΑ Παπακζημθάμο Πμθοη. 5 δ, 2 δ Μςναΐημο Μανζεκηίκα 3 δ, 4 δ Πμθύγμο Υνζζηίκα 5 δ, 2 δ ημύθμξ Ακδνέαξ 2 δ, 4 δ Πνίθηδ Κςκζηακηίκα- Δζνήκδ 5 δ, 3 δ ηναηάηδξ Διιακμοήθ 2 δ, 4 δ Ρώια Μανία 5 δ, 1 δ Νζημθάμο Κονζαηή ύνμο Υνζζηίκα 5 δ, 3 δ ΣΜΖΜΑ 4 ν Σέβα Μανία 2 δ, 4 δ ΟΝΟΜΑΣΔΠΩΝΤΜΟ ΟΜΑΓΑ Σμύκηα Κςκζηακηίκα 5 δ, 3 δ Κμννέ Κεναζία 5 δ, 1 δ Υαηγδαεακαζίμο ηέθ. 5 δ, 3 δ Κμοηένδ Γζμκοζία 4

5 ΔΘΝΗΚΟ ΓΡΤΜΟ ΟΤΝΗΟΤ: ΓΔΩΜΟΡΦΟΛΟΓΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ, ΥΛΩΡΗΓΑ-ΠΑΝΗΓΑ. Ση είλαη ν εζληθόο δξπκόο; Ο Δεκζηόξ δνοιόξ ή Δεκζηό πάνημ είκαζ έκα μζημζύζηδια ή αζόημπμξ ιε ζδζαίηενδ μζημθμβζηή αλία πμο παναιέκεζ ακεπδνέαζημ ή έπεζ επδνεαζηεί εθάπζζηα από ακενώπζκεξ δναζηδνζόηδηεξ ηαζ ζημ μπμίμ δζαηδνείηαζ πμζηζθμιμνθία μζημθμβζηώκ, αζμθμβζηώκ, βεςιμνθμθμβζηώκ ηαζ αζζεδηζηώκ ζημζπείςκ. Απμηεθεί μνζμεεηδιέκδ πενζμπή πμο πνμζηαηεύεηαζ από εζδζημύξ κόιμοξ πνμηεζιέκμο κα δζαθοθαπηεί δ ιμκαδζηόηδηα ημο θοζζημύ πθμύημο. Οζ βεςιμνθμθμβζημί ζπδιαηζζιμί ηαζ ημ μζημθμβζηό πενζαάθθμκ ηδκ πθςνίδαξ ηαζ ηδξ πακίδαξ πανμοζζάγμοκ επζζηδιμκζηό, εηπαζδεοηζηό ηαεώξ ηαζ ακαροπζηό εκδζαθένμκ. Έκαξ Δεκζηόξ δνοιόξ ιπμνεί κα πενζθαιαάκεζ δάζδ, θζαάδζα, θίικεξ, πμηάιζα, μζηζζιμύξ, ηαεώξ ηαζ ζζημνζηά - ανπαζμθμβζηά εονήιαηα ηαζ ικδιεία. Τπεύεοκμξ θμνέαξ βζα ηδ θύθαλδ ηςκ εεκζηώκ δνοιώκ είκαζ δ Γαζζηή οπδνεζία. Δίκαζ ιία βεςβναθζηή πενζμπή ιε ελαζνεηζηή θοζζηή μιμνθζά, πμο ζοβηεκηνώκεζ ζπάκζα ηαζ οπό ελαθάκζζδ είδδ θοηώκ ηαζ γώςκ. Όηακ ημ ηνάημξ ακαηδνύζζεζ ιία έηηαζδ εεκζηό δνοιό, ακαθαιαάκεζ ηδκ πνμζηαζία ημο μζημζοζηήιαηόξ ηδξ από ηαηαζηνμθζηέξ επειαάζεζξ ηαζ ηδ δζάζςζδ ηδξ εκδδιζηήξ πθςνίδαξ ηαζ πακίδαξ. ύιθςκα ιε ηδκ εθθδκζηή ηαζ ηδ δζεεκή κμιμεεζία, ηάεε εεκζηόξ δνοιόξ απμηεθείηαζ από ημκ πονήκα (γώκδ απόθοηδξ πνμζηαζίαξ), όπμο απαβμνεύεηαζ ηάεε δναζηδνζόηδηα πμο εα ιπμνμύζε κα δζαηανάλεζ ημ μζημζύζηδια (ηοκήβζ, ράνεια, αμζηή ηαζ οθμημιία), ηαζ ηδκ πενζθενεζαηή γώκδ (γώκδ πενζμνζζιέκδξ πνμζηαζίαξ), όπμο επζηνέπμκηαζ μνζζιέκεξ δναζηδνζόηδηεξ. Πόζνη θαη πνηνη εζληθνί δξπκνί ππάξρνπλ ζηελ Διιάδα; ηδ πώνα ιαξ έπμοκ ακαβκςνζζηεί δέηα εεκζημί δνοιμί, πμο ηαθύπημοκ πενίπμο ζηνέιιαηα. Ζ Δθθάδα είκαζ από ηζξ πνώηεξ πώνεξ ζηδκ Δονώπδ πμο απόηηδζακ εεκζημύξ δνοιμύξ: ημ 1938 ζδνύεδηακ εεκζημί δνοιμί ζημκ Όθοιπμ ηαζ ημκ Πανκαζζό, ημ 1961 ζηδκ Πάνκδεα, ημ 1962 ζημκ Αίκμ ηαζ ηδ αιανζά, ημ 1966 ζηδκ Οίηδ ηαζ ηδκ Πίκδμ (Βάθζα Κάθκηα), ημ 1973 ζημκ Βίημ ηαζ ημ 1974 ζημ μύκζμ ηαζ ηζξ Πνέζπεξ. Ωζηόζμ ζηδ πώνα ιαξ οπάνπμοκ ηαζ πμθθέξ άθθεξ πενζμπέξ ιε ηενάζηζμ θοηζηό ηαζ γςζηό πθμύημ πμο πνεζάγμκηαζ εζδζηή πνμζηαζία δ Δθθδκζηή Δηαζνεία Πνμζηαζίαξ ηδξ Φύζδξ πνόηεζκε ημ 1990 ηδκ ίδνοζδ εκκέα κέςκ εεκζηώκ δνοιώκ ζηδ Β. Δθθάδα ηαζ ηδκ Πεθμπόκκδζμ ηαζ ζοβηεηνζιέκα ζημ δάζμξ Γαδζάξ Έανμο (Θνάηδ), ζημ όνμξ Μπέθεξ ηαζ ηδ θίικδ Κενηίκδ, ζημ όνμξ Βόναξ (Κασιαηηζαθάκ), ζημ όνμξ Άεςξ, ζηζξ ημνοθέξ ηδξ Κεκηνζηήξ Ρμδόπδξ (Μαηεδμκία), ζηζξ ηεκηνζηέξ ημνοθέξ ημο Σαΰβεημο, ζηδκ Κμζθάδα Τδάηςκ ηοβόξ (Πεθμπόκκδζμξ) ηαζ ζημ όνμξ Γίνθδ (Δύαμζα). Δζληθνί δξπκνί ηεο Διιάδαο οκμθζηά δ Δθθάδα δζαεέηεζ 10 εεκζημύξ δνοιμύξ πμο ηαθύπημοκ πενίπμο ζηνέιιαηα λεπςνίγμκηαξ μ ηαεέκαξ βζα ηα δζηά ημο ζημζπεία. ηελ Διιάδα έρνπλ θεξπρζεί δέθα πεξηνρέο ωο Δζληθνί δξπκνί : 5

6 Δεκζηόξ δνοιόξ Οθύιπμο Δεκζηόξ δνοιόξ Πάνκδεαξ Δεκζηόξ δνοιόξ Πανκαζζμύ Δεκζηόξ δνοιόξ Αίκμο Κεθαθθδκίαξ Δεκζηόξ δνοιόξ μοκίμο Δεκζηόξ δνοιόξ Οίηδξ Δεκζηόξ δνοιόξ Λεοηώκ Ονέςκ (αιανζάξ Δεκζηόξ δνοιόξ Πίκδμο (Βάθζα Κάθκηα) Δεκζηόξ δνοιόξ Πνεζπώκ Δεκζηόξ δνοιόξ Βίημο Αώμο ηδκ Δθθάδα ηαεζενώεδηε μ όνμξ Δεκζηόξ δνοιόξ (ακηί ημο όνμο Δεκζηό Πάνημ πμο πνδζζιμπμζείηαζ δζεεκώξ) επεζδή μζ πενζζζόηενμζ δνοιμί αθμνμύκ δαζζηέξ πενζμπέξ (δνοιόξ - δνοξ - αεθακζδζά), εκώ βζα ηζξ εαθάζζζεξ πενζμπέξ πμο πθέμκ έπμοκ κμιμεεηδεεί ςξ πνμζηαηεοόιεκεξ πνδζζιμπμζείηαζ μ όνμξ Θαθάζζζμ Πάνημ. Δζληθόο δξπκόο νπλίνπ Έημξ ίδνοζδξ: 1974 Έηηαζδ πονήκα: 750 εηηάνζα. Έηηαζδ πενζθενεζαηήξ γώκδξ: εηηάνζα. Πεξηγξαθή: Πενζμπή πμο ηαθύπηεηαζ από δάζδ ηαζ ιειμκςιέκα δέκδνα Πεύηδξ ιε εαικώδδ αθάζηδζδ ηαζ ιε βοικέξ εηηάζεζξ. Ζ πενζμπή πανμοζζάγεζ ιεβάθμ εκδζαθένμκ από πθεονάξ ακαροπήξ ιε αλζόθμβα ζζημνζηά, βεςθμβζηά ηαζ παθαζμκημθμβζηά παναηηδνζζηζηά. 6

7 Βνίζηεηαζ ζημ κόηζμ άηνμ ηδξ Αηηζηήξ, 50 πθι. από ηδκ Αεήκα, αόνεζα ημο αηνςηδνίμο. Ο πονήκαξ είκαζ ιόκμ ζηνέιιαηα, εκώ δ πενζθενεζαηή γώκδ ζηνέιιαηα ηαζ πενζθαιαάκεζ ηα πςνζά Άβζμξ Κςκζηακηίκμξ ηαζ Λεβνεκά. Ο δνοιόξ αοηόξ πανμοζζάγεζ ηονίςξ βεςθμβζηό ηαζ ζζημνζηό εκδζαθένμκ θόβς ηςκ ιεηαθθείςκ πμο ζώγμκηαζ από ηδκ ζζημνζηή επμπή ηαζ ηςκ μζηζζιώκ ηδξ παθαζμθζεζηήξ ηαζ ηδξ κεμθζεζηήξ πενζόδμο, πμο ακαηαθύθεδηακ ζημ ζπήθαζμ "Κίηζμξ", 2 πθι. από ημκ Άβζμ Κςκζηακηίκμ, ιαγί ιε απμθζεώιαηα πμθθώκ θοηώκ. ηδκ πενζμπή ημο μοκίμο έπμοκ ηαηαιεηνδεεί 100 δζαθμνεηζηά είδδ μνοηηώκ. Βιάζηεζε-ριωξίδα: Ζ πθςνίδα ηδξ πενζμπήξ δεκ πανμοζζάγεζ ζδζαίηενμ εκδζαθένμκ. Σδ ααζζηή αθάζηδζδ απμηεθμύκ δζάθμνα είδδ εάικςκ (ιεζμβεζαηή ιαηία), πεοημδάζδ ημο είδμοξ Pinus Halepensis, ηαζ εενιμιεζμβεζαημύξ εαικώκεξ από πμονκάνζ, ζπίκμ, ημοιανζέξ, νείηζα, θίβα ηοπανίζζζα, ημημνεαοεζέξ ηαζ θνύβακα όπςξ ημοκμύηθεξ, εοιάνζα, αθάκεξ η.α. Τπάνπεζ επίζδξ ηαζ ημ ηοπανζζζόηεδνμ (Juniperus phoenicea). Σδκ πμώδδ αθάζηδζδ ακηζπνμζςπεύμοκ πμθθά πεζθακεή ηαζ ροπακεή (ηνζθύθθζα) αβνμζηώδδ ηαζ ζύκεεηα ιεηαλύ ηςκ μπμίςκ ηαζ έκα εκδδιζηό είδμξ ηεκηαονίαξ ή Centaurea laureotica (ηεκηαύνζα δ θαονεςηζηή, ηεκηαύνζα δ αηηζηή), εκδδιζηά ηδξ Δθθάδαξ (ηεκηαύνζα μ ναθακίζημξ, δίακεμξ μ πνζμκόθοθθμξ, μκμανοπίξ δ εαεκμεζδήξ) ηαζ δζάθμνα άθθα είδδ, θ.π. ηοηθάιζκα, ακειώκεξ ηαζ παπανμύκεξ. Παλίδα: δ πακίδα ζημκ εεκζηό δνοιό είκαζ πμθύ πενζμνζζιέκδ θόβς ηδξ ημονζζηζηήξ ηαζ μζηζζηζηήξ εηιεηάθθεοζδξ ηδξ βύνς από ημ δνοιό πενζμπήξ. ήιενα οπάνπεζ δ αθεπμύ ηαζ ημ ηζαηάθζ, μ θαβόξ, μ ζηακηγόπμζνμξ ηαζ άθθα ιζηνά εδθαζηζηά ηαζ ενπεηά. Μέπνζ ημ ηέθμξ ημο πεναζιέκμο αζώκα οπήνπακ άθεμκα αβνζμβμύνμοκα πμο όιςξ ζήιενα έπμοκ εηθείρεζ. Ζ πηδκμπακίδα ακηζπνμζςπεύεηαζ από βενάηζα, ημοημοαάβζεξ, ηζαθεπεηεζκμύξ, ημναημεζδή ηαζ πμθθά ιζηνά ζηνμοεζόιμνθα πμοθζά όπςξ ζπίκμζ, θθώνζα, ηανδενίκεξ. 7

8 Πνηα είλαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεηωπίδνπλ νη εζληθνί δξπκνί; Ο πεξηνξηζκέλνο αξηζκόο ηωλ εζληθώλ δξπκώλ θαη ε απξνζδηόξηζηε έθηαζε ηεο πεξηθεξεηαθήο ηνπο δώλεο: δ πώνα ιαξ δζαεέηεζ ηενάζηζμ θοηζηό ηαζ γςζηό πθμύημ πμο ηναηζηήξ ιένζικαξ ηαζ εκηαηζηήξ πνμζηαζίαξ. Οζ οπάνπμκηεξ εεκζημί δνοιμί δεκ ανημύκ. πνεζάγεηαζ δ δδιζμονβία κέςκ ώζηε κα δζαζςεεί δ ζπάκζα πακίδα ηαζ πθςνίδα ηδξ πώναξ ιαξ. Δπίζδξ, ζημοξ πενζζζόηενμοξ από ημοξ ακαβκςνζζιέκμοξ εεκζημύξ ιαξ δνοιμύξ δεκ έπεζ ακαβκςνζζηεί δ πενζθενεζαηή γώκδ, ιε απμηέθεζια μζ ηαηαπαηήζεζξ εδαθώκ ηαζ μζ αοεαζνεζίεξ κα βίκμκηαζ ακελέθεβηηα. Ζ ειιηπήο θύιαμε: δ ηενάζηζα ηαζ δύζααηδ πμθθέξ θμνέξ έηηαζδ ηςκ εεκζηώκ δνοιώκ ηαζ δ ακεπάνηεζα παναηδνδηδνίςκ, δαζμθοθάηςκ, ακηζπονζηήξ πνμζηαζίαξ η.θπ. εέημοκ ζε δζανηή ηίκδοκμ ηα ζπάκζα είδδ πμο δζααζμύκ ζημοξ εεκζημύξ δνοιμύξ ηαζ έπμοκ ςξ ζοκέπεζεξ: ημ πανάκμιμ ηοκήβζ άβνζςκ γώςκ ηαζ ηδκ αθζεία ιε αεέιζηα ιέζα (θ.π. δοκαιίηδ) ηδκ πανάκμιδ λύθεοζδ ζπάκζςκ εζδώκ δέκηνςκ ηδκ πανάκμιδ αόζηδζδ ημπαδζώκ ζε πνμζηαηεοόιεκεξ εηηάζεζξ. Ζ νηθνπεδνπνίεζε δαζηθώλ εθηάζεωλ ηωλ εζληθώλ δξπκώλ: δ βεζηκίαζδ μνζζιέ ηνα ζε ζοκδοαζιό ιε ηδκ εθθζπή ηναηζηή πνμζηαζία ςεμύκ πμθθμύξ ζδζώηεξ ζηδκ ακέβενζδ πμθοηεθώκ ηαημζηζώκ, ζοκμζηζζιώκ η.θπ. ιέζα ζηα όνζα ηςκ δνοιώκ. Ζ παξάλνκε επέθηαζε γεωξγηθώλ εθηάζεωλ ηαζ δ δζεηδίηδζδ ιένμοξ ηςκ εδαθώκ ηςκ εεκζηώκ δνοιώκ βζα αμζηόημπμοξ αάζεζ επίζδιςκ εββνάθςκ από ηδκ επμπή ηδξ Σμονημηναηίαξ: δοζηοπώξ, δ έθθεζρδ εεκζημύ ηηδιαημθμβίμο (ηαηαθόβμο δδθ. όπμο εα μνίγμκηαζ ιε αηνίαεζα μζ δαζζηέξ εηηάζεζξ, μζ βεςνβζηέξ, ηα αμζημηόπζα η.θπ.) ηαζ ηα ηεκά ηδξ κμιμεεζίαξ αθήκμοκ εθεύεενμ ημ πεδίμ ζηδκ εηιεηάθθεοζδ ηςκ ςναζόηενςκ θοζζηώκ ημπίςκ ηδξ πώναξ ιαξ. Οη ππξθαγηέο θαη νη εκπξεζκνί: μθείθμκηαζ ζε όθα ηα παναπάκς ηαζ ζηδκ έθθεζρδ πενζααθθμκηζηήξ παζδείαξ. Πνζκ επζζηεθημύιε έκακ εεκζηό δνοιό, είκαζ πμθύ πνήζζιμ κα επζημζκςκήζμοιε ιε ηα βναθεία ηδξ ημπζηήξ δαζζηήξ ανπήξ, βζα κα εκδιενςεμύιε ηόζμ βζα ηζξ απαβμνεύζεζξ ηαζ ημοξ πενζμνζζιμύξ πμο ζζπύμοκ όζμ ηαζ βζα ημ δνμιμθόβζμ (δαζζημί δνόιμζ, ιμκμπάηζα, ηαηαθύβζα η.θπ.) πμο πνέπεζ κα αημθμοεήζμοιε. ε δηάθνξα ζεκεία ηωλ εζληθώλ δξπκώλ ππάξρνπλ πηλαθίδεο πνπ ελεκεξώλνπλ ηνπο επηζθέπηεο γηα ην ηη επηηξέπεηαη λα θάλνπλ θαη ηη όρη. ε θακηά πεξίπηωζε δελ ηηο αγλννύκε. -ημοξ δνοιμύξ όπμο μ πονήκαξ (ή γώκδ απόθοηδξ πνμζηαζίαξ) μνίγεηαζ ιε εζδζηέξ πζκαηίδεξ, απαβμνεύεηαζ δ είζμδμξ ζημοξ επζζηέπηεξ, ώζηε κα δζαθοθαπηεί δ θοζζηή ζζμννμπία ηαζ βαθήκδ. -Απαβμνεύεηαζ δ ζοθθμβή ή δ ηαηαζηνμθή θοηώκ, δ εήνεοζδ ή δ πανεκόπθδζδ γώςκ. -Απαβμνεύεηαζ ημ άκαιια ηδξ θςηζάξ βζα μπμζμκδήπμηε θόβμ. 8

9 -Απμθεύβμοιε ηδκ πνόηθδζδ δοκαηώκ εμνύαςκ, ηα ηαζεηόθςκα ηαζ βεκζηά μηζδήπμηε ακαζηαηώκεζ ηδκ δνειία ηςκ γώςκ. -ε πενίπηςζδ ύπανλδξ θζικώκ ή πμηαιώκ, ημ ράνεια επζηνέπεηαζ ιόκμ ζημοξ ρανάδεξ πμο έπμοκ εζδζηή άδεζα ηαζ ιόκμ ζε ζοβηεηνζιέκα ζδιεία. -Ακ ζοκακηήζμοιε άβνζα γώα, ηα ακηζιεηςπίγμοιε ιε ζεααζιό ηαζ δζαηνζηζηόηδηα. Γεκ πνμζπαεμύιε κα ηα αημθμοεήζμοιε ή κα ηα πζάζμοιε. Ση είδνπο εμνπιηζκό πξέπεη λα δηαζέηεη ν επηζθέπηεο ηωλ εζληθώλ δξπκώλ; -Καηάθθδθα παπμύηζζα (πμκηνά, γεζηά ηαζ άκεηα βζα μνεζααηζηέξ δζαδνμιέξ, βαθόηζεξ βζα ελενεύκδζδ οβνόημπςκ). -γεζηά ηαζ εθαθνζά νμύπα: απμθεύβμοιε ηα πμθθά ηαζ αανζά νμύπα, βζαηί ιε ημ πενπάηδια γεζηαζκόιαζηε ηαζ ζδνώκμοιε. - ζαηίδζμ ιε ηα απαναίηδηα (παβμύνζ ιε κενό, θίβμ θαβδηό, ιπθμύγα ηαζ αδζάανμπμ). - θςημβναθζηή ιδπακή ιε ηακμκζηό θαηό ή ηδθεθαηό, ακ εέθμοιε κα απαεακαηίζμοιε ημ πέηαβια ηςκ πμοθζώκ, ηα θμοθμύδζα η.θπ.. -ηζάθζα βζα ηδκ παναηήνδζδ πμοθζώκ (bird watching): ζοκζζηώκηαζ ηζάθζα 8x32, 10x40,10x50. Δζληθόο Γξπκόο νπλίνπ ωο αλαπόζπαζην ηκήκα ηεο Λαπξεωηηθήο Ο Δεκζηόξ δνοιόξ μοκίμο, ζηδκ εκδμπώνα ηδξ Λαονεςηζηήξ δοηζηά ηδξ πόθδξ ημο Λαονίμο, απ' ηδκ Πθάηα ιέπνζ ημ μύκζμ ηαζ ηα Λεβνεκά είκαζ έκαξ ηόπμξ πμθοζήιακημξ ιε ποηκή ηδ ικήιδ απ' ηδκ ζζημνία ηδξ θύζδξ ηαζ ηδκ ζζημνία ημο ακενώπμο. Έπεζ ζοκμθζηή έηηαζδ , απ' ηα μπμία είκαζ μ πονήκαξ. Κεληαύξηα ε Λαπξεωηηθή Σα ένβα ηδξ ιάκαξ-βδξ, μζ ποιμί ηδξ ύθδξ πμο πθάκηαγακ ζηα αάεδ ηδξ βδξ ημο Λαονίμο ζηα αάεδ ηςκ αζώκςκ ηεθζηά ανήηακ δζέλμδμ ηαζ δδιζμύνβδζακ ηα πμθύηζια ιεηαθθεύιαηα πμο θώθζαζακ ακάιεζα ζημ ζπζζηόθζεμ ηαζ ημ ιάνιανμ ζε ηνία επακαθαιαακόιεκα επίπεδα πνμξ ηα πάκς ιέπνζ ημ έδαθμξ, ηζ από ηεζ ορώκμκηαζ θόθμζ πνμζζημί, ήιενμζ, μζηείμζ ζπεδόκ ακενώπζκμζ, ηάεε θόθμξ ηζ έκα ιπαθηόκζ βζα κ' αβκακηεύεζξ ηδκ αηηζηή βαθήκδ. ηδκ επζθάκεζα επίζδξ λεπςνίγμοκ ημ ηενάζηζμ αάναενμ, ημ "Δβημζθμκ Υάμξ" (ημ αάναενμ Υάμξ απμηεθεί έκα ιμκαδζημύ εκδζαθένμκημξ θοζζηό ικδιείμ ζημ δνοιό αοηό), ημ ζπήθαζμ ημο Κίηζμο ιε ηα πνμσζημνζηά εονήιαηα ηαζ δ πμθοπνςιία ηςκ θοηώκ ηαζ ηςκ γώςκ. Ζ πεοημεάθαζζα επζιέκεζ κα οπάνπεζ, επζιέκεζ κα ηοιαηίγεζ ιαγί ιε ηζξ αβνζεθζέξ, ηζξ ημοιανζέξ, ηζξ θοβανζέξ, ηα ζηίκα, ηα αέκζα, ημοξ ηέδνμοξ, ηα πμονκάνζα, η' αιπέθζα ηαζ κα ιμζπμαμθά ιε ηα εοιάνζα, ηα ενμύιπζα, ημοξ αζπάθαεμοξ, ηδκ ηάππανζ - ημ όκμιά ηδξ πνμεθθδκζηό δζαηδνείηαζ εδώ ηαζ πνόκζα, ηα ηοηθάιζκα, ζημ πείζια ηςκ ηαζνώκ, ζακ ηνοθενόηδηα, μζ ακειώκεξ ζακ εθπίδα ζοκεπίγμοκ κα ακείγμοκ ιαγί ι' έκα εκδδιζηό είδμξ ηεκηαύνζαξ, ηδκ ηεκηαύνζα ηδ θαονεςηζηή (centaurea laureotica) (ημζκ. αθζαάναανμ). Ο Παθαζμγςθόβμξ R.Julien οπμζηδνίγεζ όηζ ηαηά ηδκ κεμθζεζηή πενίμδμ οπήνπακ εθάθζα, αβνζμβμύνμοκα ηαζ ανημύδεξ, γώα πμο ικδιμκεύμκηαζ ηαζ ηαηά ημοξ 9

10 ζζημνζημύξ πνόκμοξ. ηεθεημί εθαθζώκ πμο ανέεδηακ ζε ζημέξ ιεηαθθείςκ ηδξ πενζμπήξ πνμκμθμβμύκηαζ ζημκ 2μ αζ. ι.υ. (Μπάμοιακ 1984). Ο θόθμξ ζημκ μπμίμ οπάνπμοκ αοηέξ μζ ζημέξ μκμιάγεηαζ ηαζ ζήιενα Έθαθμξ. Δπίζδξ αηόιδ ηαζ ζηα κεόηενα πνόκζα ζηα πναηηζηά ιζαξ δίηδξ ημο 1840 ακαθένεηαζ όηζ έκαξ δαζμθύθαηαξ είπε ζημηώζεζ ιέζα ζε δύμ πνόκζα 30 αβνζμβμύνμοκα. Καηά ηδκ ίδζα επμπή μ ααζζθζάξ ηδξ Δθθάδαξ Όεςκ Βίηεθζιπαπ επζζηεπηόηακ ιε ηδ ζοκμδεία ημο ημκ ηόπμ βζα ημ πθμύζζμ ηοκήβζ ηδξ. ήιενα θοζζηά ηα ηεθεοηαία είδδ δεκ οπάνπμοκ. Ζ πενζμπή πνμζηαηεύεηαζ ηαζ έπεζ παναηηδνζζηεί όπςξ πνμακαθένεδηε ςξ Δεκζηόξ δνοιόξ μοκίμο, ανπαζμθμβζηόξ πώνμξ, ζζημνζηόξ ηόπμξ ηαζ ημπίμ ζδζαίηενμο θοζζημύ ηάθθμοξ. Ο ηεθεοηαίμξ παναηηδνζζιόξ αθμνά όθδ ηδ Λαονεςηζηή. Σα πεύηα ημο Λαονίμο, ζημκ Δεκζηό Γνοιό μοκίμο είκαζ πεζζιαηζηά, ακαβεκκήεδηακ πανά ηα δεζκά πμο οπέζηδζακ απ' ηδκ αδδθάβμ ιακία ηςκ ακενώπςκ ηονίςξ ηςκ ιεηαθθεοηώκ, όπςξ βνάθεζ μ ελέπςκ κμιμιαεήξ Α. Οζημκόιμο ημ 1866: "Δκηεύεεκ ιεηαααίκμιεκ εζξ ηδκ εέζζκ Λεηάκδκ, ανπμιέκδκ άκςεεκ ηδξ εέζεςξ Πόνημ-Παζά...Ζ πώνα αοηή ηαηααανύκεζ ηδκ ροπήκ ηαζ ηδκ εθίρζκ, όθα ηα πθαβζάζιαηα ηςκ βύνςεεκ αμοκώκ είκαζ ηεηαθοιιέκα από ποηκόηαηα πεύηα δζαθόνςκ δθζηζώκ λδνά ηαζ ιαύνα εη θμαενάξ δζααάζεςξ πονόξ" Ο ειπνδζηήξ ήηακ μ I.B.Serpieri βζα κα ζδζμπμζδεεί αοεαίνεηα ηζξ εηαμθάδεξ όπςξ ηαηαββέθθεζ μ Πνςεοπμονβόξ Δ. Γεθδβεώνβδξ ημ 1872: «Σα δε δάζδ ηαηά ιέβα ιένμξ οπό ηδξ εηαζνείαξ (ημο I. Β. Serpieri) ηαηεζηνάθδζακ...σαύηα εκ πμθθμίξ ηαηδθάκζζεκ αοημβκςιόκςξ ηαζ άκεο αδείαξ ηαζ πανάημοξ ηεζιέκαξ κόιμοξ, ημ ιεκ δζ' εηημπήξ, ημ δε δζα πονπμθήζεςξ ηαζ εηνζγώζεςξ». Ζ πεοημιάκα βδ ηδξ Λαονεςηζηήξ είκαζ αβέναζηδ, ηα πεύηα οπάνπμοκ ηαζ ζήιενα ηαζ ηαηαηθύγμοκ ηδκ πενζμπή, είκαζ δε ημο είδμοξ ηδξ Υαθέπζαξ πεύηδξ (Pinus halepensis). Όθδ δ εονύηενδ πενζμπή ημο Λαονίμο είκαζ έκα ακμζπηό μνοηημθμβζηό ιμοζείμ. Σα είδδ ηςκ μνοηηώκ πμο έπμοκ ακαηαθοθεεί ιέπνζ ηώνα ζηδ Λαονεςηζηή είκαζ 260 ηαζ μνζζιέκα έπμοκ εονεεεί βζα πνώηδ θμνά εδώ όπςξ μ Κηεκαζίηδξ, μ ενπζενίηδξ, μ Λαονζμκίηδξ, μ Παναθαονζμκίηδξ η.ά. Σα ιεηαθθεύιαηα ημο Λαονείμο είκαζ ηα ιζηηά εεζμύπα πμο μκμιάγμκηαζ B.P.G. από ηα ανπζηά ηςκ θέλεςκ Blende (ζθαθενίηδξ, εεζμύπμξ ρεοδάνβονμξ ZnS), Pyrite (ζζδδνμπονίηδξ, εεζμύπμξ ζίδδνμξ ) ηαζ Galene (βαθδκίηδξ ή βαθέκα, εεζμύπμξ ιόθοαδμξ PbS) ηαζ ηα μλεζδςιέκα ιεηαθθεύιαηα όπςξ ηενμοζίηδξ (ακεναηζηόξ ιόθοαδμξ ) ηαζ ζιζζεμκίηδξ ή ηαθαιίκα (ακεναηζηόξ ρεοδάνβονμξ) ηαζ ηα ζζδδνμιαββακζμύπα. Απμηεθεί έκακ ιμκαδζηό δνοιό μ μπμίμξ πανμοζζάγεζ ζδζαίηενμ ζζημνζηό, βεςθμβζηό-ιεηαθθεοηζηό ηαζ παθαζμκημθμβζηό εκδζαθένμκ. Από ηδκ ανπαία επμπή ιέπνζ ζήιενα θεζημύνβδζακ ηαηά ηαζνμύξ ιεηαθθεία ανβύνμο, ρεοδάνβονμο, ζίδδνμο, ιόθοαδμο η.θπ. ηαζ έπεζ απμδεζπεεί όηζ οπάνπμοκ ζημ πώνμ βύνς ζηα 100 μνοηηά. Από ηα ανπαία θαημιεία ιανιάνμο πάνεδηε ημ ιάνιανμ πμο ηαηαζηεοάζεδηακ μ καόξ ημο Πμζεζδώκα ηαζ ημ ζενό ηδξ μοκζάδαξ Αεδκάξ ζημ αηνςηήνζμ μύκζμ. Ο Δεκζηόξ Γνοιόξ μοκίμο ζδνύεδηε ημ Δίκαζ ιζα ιαηνόζηεκδ πενζμπή ζηνέιιαηα. Οθόηθδνμξ μ πώνμξ ημο δνοιμύ πανμοζζάγεζ ζδζαίηενμ ζζημνζηό, βεςθμβζηό-ιεηαθθεοηζηό ηαζ παθαζμκημθμβζηό εκδζαθένμκ. Τπάνπμοκ εηηεηαιέκα θείρακα ανπαίςκ ιεηαθθείςκ ηαζ ενβαζηδνίςκ ηςκ ζζημνζηώκ πνόκςκ ηαεώξ ηαζ μζηζζιώκ πμο ηαθύπημοκ όθμ ημ πνμκζηό θάζια από ηδκ παθαζμθζεζηή, κεμθζεζηή ηαζ πνμσζημνζηή πενίμδμ (ζπήθαζμ Κίηζμξ, 2πθι. 10

11 αόνεζα ημο Αβ. Κςκζηακηίκμο ή Καιάνζγαξ). ημ ίδζμ ζπήθαζμ ανέεδηακ παθαζμαμηακζηέξ ηαζ παθαζμκημθμβζηέξ ιανηονίεξ, απμθζεώιαηα αμηακζηώκ εζδώκ πμο δεκ οπάνπμοκ ζήιενα ζηδκ πενζμπή (Pinus nigra, Buxus semperrirens, Fraxinus, Corylus) ή ζηδκ Δθθάδα μθόηθδνδ (Pinus maritime, Quercus suber). Βνέεδηακ επίζδξ μζηά ηόηαξ πμο ιανηονμύκ όηζ δ ύπανλή ηδξ ζημκ εθθδκζηό πώνμ είκαζ πακάνπαζα. Ο πώνμξ ημο δνοιμύ είκαζ εύημθα πνμζπεθάζζιμξ από πθήεμξ δαζζημύξ δνόιμοξ πμο έπμοκ ακμζπηεί βζα ηδκ πνμζηαζία ηδξ εύθθεηηδξ αθάζηδζήξ ημο από πονηαβζέξ, ηζξ μπμίεξ δοζηοπώξ δεκ ιπόνεζε κα απμθύβεζ. Μεβάθμ ιένμξ ημο δνοιμύ έπεζ ηαεί. 11

12 Η ΓΙΑΥΔΙΡΙΗ ΣΔΡΔΩΝ ΑΠΟΒΛΗΣΩΝ ΣΗ ΔΛΛΑΓΑ Μαζεηήο:Αλδξέαο θνύθνο Περιετόμενα -Δζζαβςβή 2 -Ο μνζζιόξ βζα ηα ζηενεά απόαθδηα...3 -Ο μνζζιόξ βζα ηδ δζαπείνζζδ ηςκ ζηενεώκ απμαθήηςκ 4 -Καηδβμνίεξ ζηενεώκ απμαθήηςκ...5 -Ζ οπάνπμοζα ηαηάζηαζδ, δ ακάπηολδ ζεκανίςκ ηαζ δ αλζμθόβδζή ημοξ...6 -οιπενάζιαηα ηαζ πνμηάζεζξ...8 -Δπίθμβμξ

13 ΔΗΑΓΩΓΖ Όπςξ βκςνίγμοιε όθμζ ζε όθμ ημκ ηόζιμ οπάνπεζ πνόαθδια δζαπείνζζδξ ηςκ ζηενεώκ απμαθήηςκ.ε μνζζιέκεξ πώνεξ θζβόηενμ όπςξ δ μοδδία ηαζ ζε μνζζιέκεξ άθθεξ πενζζζόηενμ όπςξ δ Δθθάδα. ηδκ Δθθάδα αηόια ηαζ ζήιενα οπάνπμοκ ανηεημί πώνμζ ακελέθεβηηδξ δζάεεζδξ απμννζιιάηςκ, ιε απμηέθεζια ηδ νύπακζδ ημο εδάθμοξ, ηςκ οπόβεζςκ οδνμθόνςκ μνζγόκηςκ, ηςκ οδάηςκ ηαζ ηδξ αηιόζθαζναξ. Δπζπθέμκ οπάνπεζ ηίκδοκμξ βζα ηδκ δδιόζζα οβεία. Παν όθα αοηά ημ εθθδκζηό ηνάημξ έπεζ εεζιμεεηήζεζ ιέηνα βζα ηδκ μνεμθμβζηόηενδ δζαπείνζζδ ηςκ ζηενεώκ απμαθήηςκ. Αηόια ζημ εθθδκζηό εεζιζηό πθαίζζμ βζα αοηόκ ημκ ζημπό έπεζ εκανιμκζζηεί ηαζ ημ εεζιζηό πθαίζζμ ηδξ Δονςπασηήξ Έκςζδξ. Ο ΟΡΗΜΟ ΓΗΑ ΣΑ ΣΔΡΔΑ ΑΠΟΒΛΖΣΑ Σηερεά απόβληηα είκαζ ηα ζηενεά ή διζζηενεά οθζηά ηα μπμία ηάης από ηάπμζεξ ζοβηεηνζιέκεξ ζοκεήηεξ δεκ έπμοκ ιεβάθδ αλία ή ζδζαίηενδ πνδζζιόηδηα βζα ημκ ηάημπό ημοξ έηζζ ώζηε κα ζοκεπίζεζ κα οθίζηαηαζ ηδ δαπάκδ ή ημ αάνμξ ηδξ δζαηήνδζήξ ημοξ. Γδθαδή ημ ηόζημξ ηδξ απόννζρδξ ή απμαμθήξ είκαζ ιζηνόηενμ από ημ ηόζημξ δζαηήνδζδξ ημοξ. ηδκ ηαηδβμνία αοηή εκηάζζμκηαζ ηα ζηενεά απόαθδηα πμο πνμηύπημοκ από ηζξ δναζηδνζόηδηεξ ηςκ κμζημηονζώκ, ηςκ αζμιδπακζηώκ εβηαηαζηάζεςκ, ηςκ ειπμνζηώκ εβηαηαζηάζεςκ η.θ.π. Σέθμξ, είκαζ οθζηά ηα μπμία μ ηάημπμξ εέθεζ ή οπμπνεμύηαζ κα απαθθαβεί. Ο ΟΡΗΜΟ ΓΗΑ ΣΖ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΑΠΟΒΛΖΣΩΝ ΣΩΝ ΣΔΡΔΩΝ Διατείριζη ζηερεών αποβλήηων είκαζ ημ ζύκμθμ ηςκ δναζηδνζμηήηςκ πνμζςνζκήξ απμεήηεοζδξ, ζοθθμβήξ, ιεηαθμνάξ, ιεηαθόνηςζδξ, επελενβαζίαξ, αλζμπμίδζδξ, επακαπνδζζιμπμίδζδξ, ή ηεθζηήξ δζάεεζδξ ζε θοζζημύξ απμδέηηεξ, ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ηδκ επμπηεία ηςκ ενβαζζώκ αοηώκ ηαεώξ ηαζ ηδκ ιεηέπεζηα θνμκηίδα ηςκ πώνςκ δζάεεζδξ. ΚΑΣΖΓΟΡΗΔ ΣΔΡΔΩΝ ΑΠΟΒΛΖΣΩΝ Σα ζηενεά απόαθδηα μιαδμπμζμύκηαζ βεκζηά ζε δύμ ιεβάθεξ ηαηδβμνίεξ: α)αζηικά απόβληηα (απμννίιιαηα) β)ειδικά απόβληηα Σα ειδικά απόβληηα πςνίγμκηαζ ζηζξ ελήξ ηαηδβμνίεξ: -Δπζηίκδοκα απόαθδηα -Μδ επζηίκδοκα απόαθδηα -Ηαηνζηά απόαθδηα 13

14 Αλαιπηηθόηεξα ηα ζηενεά απόαθδηα πενζθαιαάκμοκ: -Αζηζηά απμννίιιαηα(μζηζαηά, ειπμνζηά) -ηενεά απόαθδηα πμο δεκ ιπμνμύκ κα δζαηεεμύκ ιαγί ιε ηα μζηζαηά. -Πεηνεθαζμεζδή απόαθδηα( δζοθζζηήνζα, καοπδβεία) -Γεςνβζηά ηαζ ηηδκμηνμθζηά απόαθδηα -Απόαθδηα μνοπείςκ ηαζ ιεηαθθείςκ -Απόαθδηα εηζηαθώκ ( από λδνά ηαζ εάθαζζα) Ζ ΤΠΑΡΥΟΤΑ ΚΑΣΑΣΑΖ Ζ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΔΝΑΡΗΩΝ ΚΑΗ Ζ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΣΟΤ ηδκ Δθθάδα δ δζαπείνζζδ ζηενεώκ απμαθήηςκ βίκεηαζ ζπεδόκ ελ μθμηθήνμο ιε ηδκ ιέεμδμ ηδξ ηαθήξ ηαζ έκα ιζηνό πμζμζηό ακαηύηθςζδξ. Παναηάης ακαθένμκηαζ ηα πθεμκεηηήιαηα ηαζ ηα ιεζμκεηηήιαηα ηςκ δύμ αοηώκ ηνόπςκ. ΣΑΦΗ Πθεμκεηηήιαηα: -Μζηνό ηόζημξ ηαηαζηεοήξ -πεηζηά εύημθδ ηεπκμθμβία -Παναβςβή αίμ-αενίμο -Γοκαηόηδηα επακαπνδζζιμπμίδζδξ ημο πώνμο ιεηά ημ ηέθμξ ηδξ γςήξ ημο Μεζμκεηηήιαηα: -Πανάβμκηαζ επζηίκδοκα αένζα από ηδκ ηαύζδ ημο αίμ-αενίμο -Γύζημθδ δζαδζηαζία πςνμεέηδζδξ -Τρδθό ηόζημξ ιεηαθμνάξ ηςκ απμαθήηςκ -Πζεακή δζαθοβή νύπςκ -Έκαξ ΥΤΣΑ ηαηαθαιαάκεζ ιεβάθδ πενζμπή -Τπάνπεζ ημζκςκζηή ακηίδναζδ βζα ηδ δδιζμονβία ΥΤΣΑ -Μεβάθμξ όβημξ απμννζιιάηςκ -Σμ ηόζημξ θεζημονβίαξ βζα έκακ ΥΤΣΑ είκαζ ορδθό ΑΝΑΚΤΚΛΩΗ Πθεμκεηηήιαηα: -Μείςζδ ηδξ επζαάνοκζδξ ημο πενζαάθθμκημξ -Δλμζημκμιεί πόνμοξ ηαζ ζοβηεηνζιέκα εκένβεζα ηαζ πνώηεξ ύθεξ -Σα οθζηά πμο είκαζ ακαηοηθώζζια δεκ είκαζ θίβα Μεζμκεηηήιαηα: -Ζ ιδ εκενβή ζοιιεημπή ηςκ ηαημίηςκ -Ζ ιδ μνεή πςνμεέηδζδ ηςκ ηάδςκ ζοθθμβήξ ηςκ ακαηοηθώζζιςκ οθζηώκ -Οζ ακεπανηείξ πμζόηδηεξ ακαηοηθώζζιςκ οθζηώκ 14

15 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΔΗ Γεκζηά ζηδκ Δθθάδα δεκ οπάνπεζ ηάπμζμξ μθμηθδνςιέκμξ ζπεδζαζιόξ βζα ηδκ δζαπείνζζδ ηςκ ζηενεώκ απμαθήηςκ ηαζ βεκζηά βζα ηα απμννίιιαηα ζε ηακέκα επίπεδμ, μύηε ζε εεκζηό μύηε ζε πενζθενεζαηό ιε απμηέθεζια κα αδοκαημύιε κα δζαπεζνζζημύιε ζςζηά ηα απόαθδηά ιαξ.παν όθμ πμο, οπάνπεζ έκαξ Δεκζηόξ ηαζ Πενζθενεζαηόξ πεδζαζιόξ ηαζ πάθζ οπάνπεζ ιζα ζπεηζηή αδοκαιία κα πναβιαημπμζδεεί ιζα μνεμθμβζηή δζαπείνζζδ ηςκ ζηενεώκ απμαθήηςκ ηαζ βεκζηά όθςκ ηςκ παναβόιεκςκ απμαθήηςκ. Δπζπθέμκ οπάνπεζ αδοκαιία εκανιόκζζδξ ηςκ μδδβζώκ ηδξ Δονςπασηήξ Έκςζδξ ζηδκ εθθδκζηή κμιμεεζία βζα ηδκ δζαπείνζζδ ηςκ απμννζιιάηςκ ηαζ αηόια πεζνόηενα οπάνπεζ αδοκαιία εθανιμβήξ ημοξ. Δπμιέκςξ, θαιαάκμκηαξ οπόρδ όθα ηα παναπάκς ζοιπεναίκμοιε όηζ οπάνπεζ ακάβηδ κα δζαπεζνζζημύιε ηα ζηενεά απόαθδηα ιε εκαθθαηηζημύξ ιεεόδμοξ. Κάπμζεξ από ηζξ εκαθθαηηζηέξ πνμηάζεζξ πμο εα ιπμνμύζακ κα οπάνλμοκ είηε ιε ιεβάθδ είηε ιε ιζηνή δοζημθία ζημ ιέθθμκ εα ήηακ μζ ελήξ: 1. Αλαθύθιωζε ζπζθεπαζηώλ κε δηαινγή ζηελ πεγή: Ήδδ ηαηαζηεοάγεηαζ ζηδκ αζμιδπακζηή πενζμπή Ζναηθείμο ημ Κέκηνμ Γζαθμβήξ Ακαηοηθώζζιςκ Τθζηώκ (ΚΓΑΤ). Δηεί εα δζαπςνίγμκηαζ πανηί, πθαζηζηά, βοαθί, αθμοιίκζμ ηθπ ιέηαθθα, ηα μπμία εα ζοθθέβμκηαζ ιε δζαθμβή ζηδκ πδβή. Γδθαδή εα ημπμεεηδεμύκ ζε δζάθμνα ζδιεία ηδξ πόθδξ ημο Ζναηθείμο εζδζημί ηάδμζ, όπμο μζ πμθίηεξ εα ημπμεεημύκ αοηά ηα οθζηά ιε ζοβηεηνζιέκδ ιέεμδμ. Δπίζδξ πανόιμζα πνμβνάιιαηα είκαζ ζε ελέθζλδ ζε 8 δήιμοξ ηδξ Αεήκαξ, ζηδκ Πάηνα, Εάηοκεμ ηαζ ζύκημια ζε ανηεηέξ άθθεξ πόθεζξ. 2. Κνκπνζηνπνίεζε (ή ιε άθθα θόβζα θζπαζιαημπμίδζδ) ημο μνβακζημύ ηθάζιαημξ ηςκ απμννζιιάηςκ (δδθαδή απμθάβζα, ηάεε είδμοξ οπμθείιιαηα ημογίκαξ, ηθαδζά από ηθαδέιαηα ηθπ) ιε δζαθμβή ζηδκ πδβή. Δίκαζ ηάηζ πμο βίκεηαζ ζε όθδ ηδκ Δονώπδ, ηαζ μθμέκα ηενδίγεζ έδαθμξ ζε όθεξ ηζξ πνμδβιέκεξ πώνεξ. Άθθςζηε δ κμιμεεζία απαβμνεύεζ πθέμκ κα εάαμκηαζ αοηά ηα οθζηά. Μζα ιμκάδα ημιπμζημπμίδζδξ βζα ημκ κμιό Ρεεύικμο είκαζ έκα ζπεηζηά απθό ηαζ θεδκό ένβμ ηαζ πνμηείκμοιε κα εκηαπεεί ζηδκ επζηείιεκδ ηνμπμπμίδζδ ημ Πενζθενεζαημύ πεδζαζιμύ ή ζε ηάπμζμ άθθμ πνδιαημδμηζηό πνόβναιια. Σμ πνμσόκ πμο εα πανάβεζ είκαζ ηαεανό ηαζ, επμιέκςξ, εύημθα ειπμνεύζζιμ. Πανάθθδθα πνέπεζ κα πνμςεδεεί δ μζηζαηή ημιπμζημπμίδζδ. Πνόηεζηαζ βζα ιζα πμθύ απθή ηαζ απμηεθεζιαηζηή ιέεμδμ, ηαηάθθδθδ βζα όζα ζπίηζα έπμοκ αοθή ή ηήπμ. Σμπμεεηείηαζ έκαξ εζδζηόξ ηθεζζηόξ ηάδμξ ύρμοξ εκόξ ιέηνμο, πμο απαζηεί πώνμ ιόθζξ 1-2 ηεηναβςκζηώκ ιέηνςκ, όπμο νίπκμκηαζ ηάεε ιένα ηα μνβακζηά απμννίιιαηα ημογίκαξ, απμθάβζα, ηθαδέιαηα, πόνηα ηθπ ηαζ πςνίξ ηαιία άθθδ θνμκηίδα, ιεηαηνέπμκηαζ ζε θίβμ ηαζνό ζε ηαηαπθδηηζηό θίπαζια. διεζώκμοιε όηζ μζ εζδζημί αοημί ηάδμζ δεκ εηπέιπμοκ μζιέξ. Δίκαζ ιζα πναηηζηή πμο εθανιόγεηαζ εηηεηαιέκα ζηζξ Δονςπασηέξ πώνεξ, ιε ιεβάθμ όθεθμξ ηαζ βζα ημοξ δδιόηεξ ηαζ βζα ημοξ δήιμοξ, αθμύ έηζζ ηα ιζζά ζημοπίδζα δεκ ηαηαθήβμοκ ζημ απμννζιιαημθόνμ αθθά βίκμκηαζ άνζζηδξ πμζόηδηαξ θίπαζια. 3. Να ιεθεηδεεί πανάθθδθα ηαζ ηαοηόπνμκα ιε ηζξ παναπάκς πνμηάζεζξ ηαζ δ ακηζιεηώπζζδ ημο πνμαθήιαημξ-ιάζηζβαξ ηδξ ακελέθεβηηδξ απόννζρδξ ηςκ ιπαγώκ, ιαγί ιε μβηώδδ απμννίιιαηα ηαζ ηάεε είδμοξ ζημοπίδζα. Ζ ζπεηζηή κμιμεεζία 15

16 πνμαθέπεζ εκενβμπμίδζδ ηςκ ενβμθάαςκ-ηαηαζηεοαζηώκ μζημδμιώκ ώζηε κα ζοβηνμηήζμοκ θμνείξ πμο εα δζαπεζνίγμκηαζ ηα ιπάγα. Σμ πνόαθδια είκαζ ηέημζμ (ακάιζλδ μβηςδώκ ηαζ άθθςκ απμννζιιάηςκ ιαγί ιε ηα ιπάγα) πμο, ηαηά ηδκ βκώιδ ιαξ, εα πνέπεζ δ Σμπζηή Αοημδζμίηδζδ κα ακαθάαεζ πνςημαμοθία ώζηε κα ζοβηνμηδεμύκ ηέημζμζ θμνείξ ζε ζοκενβαζία ιε ημοξ ενβμθάαμοξ. 16

17 ΚΟΝΗΣΑ Γεωγραθική θέζη Ζ Κόκζηζα, πνςηεύμοζα ηδξ μιώκοιδξ επανπίαξ, είκαζ ιζα βναθζηή ηςιόπμθδ ζημ αόνεζμ ηιήια ημο κμιμύ Ηςακκίκςκ, ζηδκ Ήπεζνμ. Δίκαζ αιθζεεαηνζηά πηζζιέκδ ακάιεζα από ημκ Αώμ πμηαιό ηαζ ημκ λενμπόηαιμ Σμπόθζηζα, ζημοξ πνόπμδεξ ημο αμοκμύ Γοικάδζ, ή Νύιθδ ηαηά ημοξ ανπαίμοξ, ηαζ έπεζ ορόιεηνμ 600ι. πενίπμο. Μπνμζηά ζηα πόδζα ηδξ απθώκεηαζ μ ηάιπμξ ηδξ Κόκζηζαξ ηαζ ηδξ Κθεζδςκίαξ. ημκ ηάιπμ αοηό εκώκμκηαζ ηα ηνία πμηάιζα, μ ανακηάπμνμξ, μ Αώμξ ηαζ μ ηαεανόηενμξ (απ' ηα εθθδκζηά πμηάιζα) Βμσδμιάηδξ. Σα πζμ ζπμοδαία αμοκά ηδξ Δπανπίαξ είκαζ: Ο Γνάιιμξ (2.520 ι.), μ ιόθζηαξ, ημ δεύηενμ αμοκό ηδξ Δθθάδαξ ζε ύρμξ ιεηά ημκ Όθοιπμ ηαζ δ Γηαιήθα πμο πςνίγεζ ηδκ πενζμπή ηδξ Κόκζηζαξ από ημ Εαβόνζ. Ιζηορία Ζ Κόκζηζα ειθακίγεηαζ ζηδκ ζζημνία ηδκ επμπή ημο Αοημηνάηςνα Κςκζηακηίκμο Γ ημο Πςβςκάημο. ( ι.υ.). Γζα ηζξ νίγεξ όιςξ ημο μκόιαημξ ηδξ οπάνπμοκ δζάθμνεξ οπμεέζεζξ: (1) Ο ζζημνζμβνάθμξ ηδξ Ζπείνμο, Π. Ανααακηζκόξ, οπμεέηεζ όηζ αοηό πνμήθεε από ηδκ μκμιαζία ανπαίαξ Ζπεζνώηζηδξ πόθδξ πάκς ζηδκ μπμία είκαζ πηζζιέκδ πμο θεβόηακ Κκςζζόξ, ιε παναθεμνά : Κκςζζόξ = Κμκζζζόξ = Κόκζζζα = Κόκζηζα. (2) Ο Πμοηεαίθ ηαζ άθθμζ εεςνμύκ ηδκ πνμέθεοζδ ηδξ μκμιαζίαξ ζθααζηή. "Κόκζ" ζηα ζθααζηά = άθμβμ ηαζ "ηγα" είκαζ μ ηόπμξ. οκεπώξ Κόκζ + ηγα = Κόκζηγα = Κόκζηζα (αθμβόημπμξ). O Πμοηεαίθ, πμο πενζόδεοζε όθδ ηδκ Ήπεζνμ ηδκ επμπή ηδξ Σμονημηναηίαξ, εεςνεί όηζ είκαζ δ ανπαία Ακηζηακία, πμο ηαηαζηνάθδηε από αθθεπάθθδθεξ επζδνμιέξ. (3) Λίβμ πζμ πάκς από ημ εηηθδζάηζ ηδξ Αβίαξ Βαναάναξ οπάνπμοκ ηα ενείπζα εκόξ ηάζηνμο ημ μπμίμ ζδνύεδηε από ηάπμζμκ άνπμκηα ιε ημ όκμια Κόκζξ. Έηζζ, ζύιθςκα ιε ιζα άθθδ εζηαζία, δ πόθδ πήνε ημ όκμιά ηδξ από ημκ άνπμκηα αοηό. (4) Ο Άββθμξ πενζδβδηήξ Λήη (17μξ αζώκαξ) θακηάγεηαζ ζηδ εέζδ ηδξ Κόκζηζαξ ηδκ ανπαία Δνίαμζα, ααζζγόιεκμξ ζε έκα δδιμηζηό δπεζνώηζημ ηναβμύδζ πμο θέεζ: "Σδξ Δνίαμζαξ ημ Κάζηνμ". (5) Άθθμζ ακαθένμοκ όηζ ζηδ εέζδ αοηή ανζζηόηακ δ πόθδ ηύαανα. To ζίβμονμ είκαζ πςξ ζηδ ζηναηδβζηή ηαζ βναθζηή αοηή εέζδ οπήνπε από η' ανπαία πνόκζα ηάπμζα πόθδ, πμο πηίζηδηε ηαζ λακαπηίζηδηε πμθθέξ θμνέξ, αθμύ ηαηαζηνάθδηε άθθεξ ηόζεξ από ααναανζηέξ επζδνμιέξ. Κάης από ηα θζβμζηά ενείπζα πμο ανίζημκηαζ ζε δζάθμνα ζδιεία, ηνύαεηαζ δ ζζημνία αζιαηδνώκ ζοβηνμύζεςκ, μζ παναδόζεζξ αζώκςκ ηαζ μζ ανπαζμθμβζημί εδζαονμί ηδξ παθζάξ αηιήξ ηαζ παναηιήξ αοηήξ ηδξ πόθδξ. Σα δζάθμνα νςιασηά ηαζ αογακηζκά εονήιαηα, πμο ήνεακ ζηδκ επζθάκεζα, ηαηά ηδκ ημονημηναηία, ζε μνζζιέκα ζδιεία ηδξ πεδζάδαξ, ιανηονμύκ πςξ αοηόξ μ ηόπμξ πέναζε πμθθά ζημ δζάαα ηςκ αζώκςκ. 17

18 ηδκ πενζμπή ηδξ ημζθάδαξ ηδξ Κόκζηζαξ -δ μπμία έπεζ ζπδιαηζζηεί από ημοξ πμηαιμύξ Βμσδμιάηδξ, Αώμξ ηαζ ανακηάπμνμξ- ακαπηύπεδηε ζηδκ ανπαζόηδηα δ Μμθμζζίδα, παηνίδα ηδξ Οθοιπζάδαξ, ιδηέναξ ημο Μεβάθμο Αθελάκδνμο. Δηεί, μ Πύννμξ, ααζζθζάξ ηδξ Ζπείνμο, εβηαηέζηδζε ηα ηάζηνα ηαζ ημ ζηναηόπεδό ημο, εκώ ανβόηενα, ηιήια ηδξ Δβκαηίαξ Οδμύ πμο ηαηαζηεύαζακ μζ Ρςιαίμζ, δζέζπζγε ηδκ πενζμπή. Σμ ηάζηνμ, ηα ενείπζα ημο μπμίμο είκαζ θίβμ πζμ πάκς από ημ Δηηθδζάηζ ηδξ Αβίαξ Βαναάναξ, ( εκεηζηό ζημ ιεζαίςκα) ηονζεύηδηε από ημοξ Σμύνημοξ ιε ιπαιπεζζά - ζύιθςκα ιε ηδκ πανάδμζδ ημ Έηζζ μζ Σμύνημζ έβζκακ ηύνζμζ ηδξ πόθδξ ηαζ άνπαλακ ηα ηηήιαηα ηςκ πνζζηζακώκ ηαζ ηα ζπίηζα ημοξ, ιμζνάγμκηάξ ηα ιε ημοξ οπμηαπηζημύξ ημοξ Αθαακμύξ. Καηά ηδκ πανάδμζδ πάκηα, αοηά έβζκακ όηακ ζηδκ Κςκζηακηζκμύπμθδ ήηακ ζμοθηάκμξ μ Μμονάη ( ). Πμθύ αμήεδζε ημοξ Σμύνημοξ μ ανκδζίενδζημξ Ηζαήι από ημ Λεζημαίηζ, πμο ήηακ ηαζ μ πνώημξ Ζπεζνώηδξ πμο αζπάζηδηε ημκ ζζθαιζζιό. Σμ πανάδεζβιά ημο αημθμύεδζακ ηαζ άθθμζ Έθθδκεξ ηδξ επανπίαξ ηαζ μκμιάζηδηακ (από ημ Μμονάη) Καναιμονάηεξ. Οζ παθζόηενεξ εηηθδζίεξ έβζκακ ηγαιζά ηαζ έκα απ' αοηά ζώγεηαζ ηαζ ζήιενα, θίβμ πζμ πάκς από ηδκ πέηνζκδ βέθονα ημο Αώμο. Με ημκ ηαζνό, δ γςή Ρςιζώκ ηαζ Σμύνηςκ, έβζκε ήνειδ ηαζ είπακ πμθθέξ ημζκέξ ζοκήεεζεξ. Αηόια ηαζ ζηδ πνζζηζακζηή ενδζηεία, μζ Σμύνημζ ηδξ Κόκζηζαξ έδεζπκακ ζεααζιό ηαζ πμθθέξ θμνέξ, ζηδκ ακάβηδ ηδξ αννώζηζαξ, γδημύζακ ηδ αμήεεζά ηδξ. Μπμνεί ηα παθζά ηαηάθμζπα ηδξ πίζηδξ κα ακαζπζκεήνζγακ ζημ αάεμξ ημο οπμζοκείδδημο... Ζ Κόκζηζα είπε ηα πνςηεία ηδξ ημύνηζηδξ ανζζημηναηίαξ. Αηόια ηαζ ζήιενα αθέπμοιε δς ηζ εηεί ιζζμενεζπςιέκμοξ ημίπμοξ από ηα παθζά ημύνηζηα ιέβανα. Σ' ανπμκηζηά ημοξ πενζζημζπίγμκηακ από ρδθά ηείπδ ιε εμθςηέξ πέηνζκεξ πύθεξ ηαζ παναδεζζέκζμοξ ιπαπηζέδεξ. Από ηδκ Κόκζηζα ηαηάβμκηακ μ πενζαόδημξ αμεαόδαξ ηδξ Αεήκαξ Υαζεηήξ (ΗΖ' αζώκαξ), πμθθμί επζθακείξ Σμύνημζ ζηδκ Πόθδ ηαζ δ ιάκα ημο Αθή - παζά, δ Υάιης, πμο ημ ιζζμενεζπςιέκμ παηνζηό ηδξ ζπίηζ ζώγεηαζ ηαζ ηώνα ζηδκ πάκς Κόκζηζα. Καηά ηδκ ημονημηναηία ήηακ έδνα ηασιαηάιδ (οπμδζμζηδηή). Βνζζηόηακ ζε ιεβάθδ αηιή ηαζ απμηεθμύζε ειπμνζηό ηέκηνμ. Μεβάθδ ακάπηολδ είπε πάνεζ δ αονζμδερία ηαζ ημ ειπόνζό ηδξ. Δπίζδξ δ ηαπδημονβία ηαζ άθθμζ ηθάδμζ. Γκώνζζε μζημκμιζηή άκεζζδ ζηα πνόκζα ημο Αθή-Παζά μ μπμίμξ ελαζηίαξ ημο βεβμκόημξ ηδξ ηαηαβςβήξ ηδξ ιδηέναξ ημο από ηδκ πόθδ αοηή, ηδκ έηακε δζαημιζζηζηό ηέκηνμ πνμξ ηα Βαθηάκζα ηαζ ηδκ Δονώπδ. ημ ηέθμξ ημο θεζκμπώνμο βζκόηακ (ηαζ βίκεηαζ ηδκ ηεθεοηαία αδμιάδα ημο επηέιανδ) ημ πενίθδιμ "παγανόπμοθμ", πμο είπε ιεηαθενεεί από ηδ Γζπαθίηζα. ημ ιεβάθμ αοηό παγάνζ ιαγεύμκηακ πζθζάδεξ άκενςπμζ απ' όθεξ ηζξ ημκηζκέξ πενζθένεζεξ, αθθά ηαζ από ηδ Θεζζαθία ηαζ Μαηεδμκία. Ακηαθθάζζμκηακ πάνα πμθθά γώα, πμοθμύζακ ή αβόναγακ αεθέκηγεξ, ηζθίιζα, ηάπεξ, βεςνβζηά ηαζ ηηδκμηνμθζηά πνμσόκηα. Μέπνζ ηαζ ζήιενα ένπμκηαζ ζημ παγάνζ μζ όιμνθεξ αεθέκηγεξ ηδξ αιανίκαξ ηαζ ημο Νηέκηζζημο. Ζ απεθεοεένςζδ ηδξ Κόκζηζαξ έβζκε από ημκ Δθθδκζηό ζηναηό ζηζξ 24 Φθεαάνδ 1913 ηνεζξ ιένεξ ιεηά ηδκ απεθεοεένςζδ ηςκ Ηςακκίκςκ. Δδώ 18

19 ηαηέθοβε μ Σγααήη παζάξ ιε πενίπμο ζηναηζώηεξ ηαζ 3-4 ηακόκζα. Ο Μπεηήν αβάξ από ηα Γνεαεκά. Δπίζδξ μ Μμοπηάν αβάξ (μ παθζόξ δζώηηδξ ημο Λεςκίδα ηαζ Νηααέθδ) ιε άκδνεξ. Σέθμξ, μ Μπίιπαζδξ Απιέη αέδξ ιε ημ ηάβια ημο, ηαεώξ ηαζ μζ Κδνύι, Ηγέν ηαζ Σγζαθέν Σζαμύζδδεξ πμο ζοκμθζηά είπακ βύνς ζημοξ ζηναηζώηεξ. ηα ηέθδ ημο Μάδ 1917 ηαηαθήθεδηε από ημοξ Ηηαθμύξ, πμο απμπώνδζακ ζηζξ ανπέξ επηέιανδ ημο ίδζμο πνόκμο. Υςνζγόηακ παθζά ζηδκ Άκς Κόκζηζα, πμο ηαημζημύζε δ ανζζημηναηία ηαζ ζηδκ Κάης Κόκζηζα πμο ηαημζημύζακ μζ βεςνβμί ηαζ μζ ηηδκμηνόθμζ. Μεηά ηδκ Μζηναζζαηζηή ηαηαζηνμθή ημο 1922 ήνεακ ηαζ εβηαηαζηάεδηακ ζηδκ Κάης Κόκζηζα μζ πνόζθοβεξ ημο Πόκημο από ημοξ μπμίμοξ δ Κόκζηζα ςθεθήεδηε, βζαηί έθενακ από ηδκ παηνίδα ημοξ κέμοξ ηνόπμοξ ηαθθζένβεζαξ δέκηνςκ, ηδπεοηζηώκ, ζζηανζμύ ηαζ ηαθαιπμηζμύ. ηδ δζάνηεζα ημο Δθθδκμ-Ηηαθζημύ πμθέιμο ( ), έβζκακ ιεβάθεξ γδιζέξ από ημοξ Ηηαθμύξ (ηάρζιμ ζπζηζώκ ηθπ.), ηαεώξ ηαζ ιεηέπεζηα ζηδκ ζηαθμβενιακζηή ηαημπή. Οζ Κμκζηζζώηεξ, ηαεώξ ηαζ μζ ηάημζημζ ηδξ επανπίαξ βεκζηά, έδεζλακ ημκ παηνζςηζζιό ημοξ ηαηά ηδκ Καημπή ηαζ, πςνίξ κα οζηενμύκ από ημοξ άθθμοξ Έθθδκεξ αβςκζζηέξ, πμθέιδζακ ημκ ηαηαηηδηή, εκηαβιέκμζ ζηζξ δζάθμνεξ ακηζζηαζζαηέξ μνβακώζεζξ. Σέθμξ, κέεξ ηαηαζηνμθέξ ανήηακ ηδκ πμθύπαεδ Κόκζηζα ζημ ηέθμξ ημο Γεηέιανδ 1947 ηαηά ηδ θμαενή επμπή ημο ειθύθζμο αδενθμζημηςιμύ όπμο αθακίζεδηακ μθόηθδνεξ μζημβέκεζεξ. ήμερα Ζ πόθδ ηδξ Κόκζηζαξ ανζειεί πενίπμο ηαημίημοξ μζ μπμίμζ γμοκ ηονίςξ από ηδκ ηηδκμηνμθία, ηδ βεςνβία ηαζ ημκ ημονζζιό. Ζ Κόκζηζα έπεζ έκα ηαεανά δπεζνςηζηό πνώια πμο ημκίγεηαζ από ηα πεηνόπηζζηα ζπίηζα ηαζ ημοξ θζεόζηνςζημοξ δνόιμοξ. Ακδθμνίγμκηαξ ζηα ηαθκηενίιζα ηδξ πόθδξ, μ επζζηέπηδξ ιπμνεί κα εαοιάζεζ από ημκηά πακέιμνθα δζαηδνδηέα ανπμκηζηά, πηζζιέκα ζηα πνόκζα ηδξ Σμονημηναηίαξ. Σμ ζπίηζ ηδξ Υάιηςξ, ιδηέναξ ημο Αθή Παζά, ημ ανπμκηζηό ημο Υμοζεσκ Μπέδ ηαζ ημ ημύνηζημ ηγαιί ημο μοθηάκ μοθεσιάκ(1536 ι.υ) είκαζ ηα παναηηδνζζηζηόηενα δείβιαηα μζημδμιδιάηςκ αοηήξ ηδξ πενζόδμο. Δηηόξ αοηώκ, εηηθδζίεξ, ανύζεξ, ικδιεία αθθά ηαζ δ πθεζμρδθία ηςκ ηαημζηζώκ ημζιμύκ ηδκ Κόκζηζα. Λίβμ πζμ ηάης από ηδκ πθαηεία οπάνπεζ μ Πνμζηοκδιαηζηόξ Ηενόξ Ναόξ ημο Αβίμο Κμζιά ημο Αζηςθμύ. ηδκ αοθή ημο Ναμύ ανίζηεηαζ μ ακδνζάκηαξ ημο Μδηνμπμθίημο Γνοσκμοπόθεςξ, Πςβςκζακήξ ηαζ Κμκίηζδξ ηδνμύ εααζηζακμύ (+1994) μ ηάθμξ ημο μπμίμο ανίζηεηαζ ζηδκ Ηενά Μμκή Πακαβίαξ Μμθοαδμζηέπαζηδξ. Γελζά όπςξ ημζηάιε ηδκ πόθδ ιέζα από ημ αμοκό, λεπύκεηαζ μ πμηαιόξ Αώμξ ιε ημ παθζό πέηνζκμ βεθύνζ πμο ζώγεηαζ αηόια ζε ηαθή ηαηάζηαζδ. Δίκαζ ημ ιεβαθύηενμ ζε ύρμξ ηαζ πθάημξ ιμκόημλμ βεθύνζ ηςκ Βαθηακίςκ. Ένβμ ημο θασημύ ανπζηέηημκα ηαζ πνςημιάζημνα ηδξ πέηναξ, Εζώβα Φνόκηγμο λεηίκδζε κα πηίγεηαζ ημ 1823 ηαζ μθμηθδνώεδηε ημ Βνίζηεηαζ θίβα ιέηνα πζμ ηάης από ημ ηγαιί, ζηδκ έλμδμ ηδξ πανάδναξ ημο Αώμο. Γζα ηδκ αζθαθέζηενδ δζέθεοζδ ηςκ ηαημίηςκ, ζημ ηέκηνμ ηδξ ηαιάναξ οπήνπε έκα ηαιπακάηζ πμο ημ αθέπμοιε ηαζ ζήιενα όηακ θοζμύζε μ αέναξ πηοπμύζε ηαζ 19

20 πνμεζδμπμζμύζε ημοξ δζααάηεξ κα πνμζέπμοκ ηα γώα ηαζ ημ θμνηίμ. Γίπθα ζημ βεθύνζ ανίζηεηαζ μ δνόιμξ πμο πάεζ ζημ Μμκαζηήνζ ημο ημιίμο, απόζηαζδ 1-1,30 ώνεξ, βζαηί δεκ οπάνπεζ ηαηάθθδθμξ δνόιμξ βζα ημ αοημηίκδημ. Πέτρινα Τοξωτά Γεφφρια τησ Ηπείρου Στον ελλαδικό χϊρο υπάρχουν πολλζσ εκατοντάδεσ πζτρινα τοξωτά γεφφρια, τα οποία ζχουν καταςκευαςτεί με παραδοςιακζσ μεκόδουσ και υλικά ςε όλθ τθν περίοδο τθσ ελλθνικισ ιςτορίασ,μζχρι περίπου τθ δεκαετία 1940 όπου άρχιςε θ γενικευμζνθ χριςθ του οπλιςμζνου ςκυροδζματοσ(μπετόν αρμζ).τα περιςςότερα γεφφρια δεν χρθςιμοποιοφνται πια, ενϊ ελάχιςτα από αυτά προςφζρουν ακόμα και ςιμερα τισ υπθρεςίεσ τουσ. Θ καταςκευι κυκλικοφ τόξου για τθν γεφφρωςθ τθσ απόςταςθσ ανάμεςα ςε δφο κατακόρυφα δομικά ςτοιχεία ιταν γνωςτι τεχνικι ςτθν αρχαία Ελλάδα. Ωςτόςο, ελάχιςτεσ πζτρινεσ τοξωτζσ γζφυρεσ ςϊηονται ςτον ελλαδικό χϊρο. Σε μεγάλα ποτάμια καταςκευάηονταν γζφυρεσ με λίκινα βάκρα και ξφλινεσ οριηόντιεσ δοκοφσ. Τα περιςςότερα από τα ςιμερα ςωηόμενα γεφφρια κτίςτθκαν κατά τθν περίοδο τθσ τουρκοκρατίασ. Οριςμζνα από αυτά ζχουν οξυκόρυφο και όχι θμικυκλικό τόξο. Το οξυκόρυφο τόξο χαρακτθρίηει κυρίωσ τθν ιςλαμικι ανατολικι τζχνθ. Αντιπροςωπευτικζσ περιπτϊςεισ γεφυρϊν με οξυκόρυφα τόξα είναι θ γζφυρα του Κόκκορθ ςτον ποταμό Λοφςιο τθσ Γορτυνίασ, θ γζφυρα ανάμεςα ςτθ Ηζρμα και ςτθ Δροςοπθγι Κόνιτςασ, το γεφφρι Κιουπρί τθσ Ζδεςςασ και άλλεσ. Από τθν περίοδο τθσ τουρκοκρατίασ προζρχονται τα περιςςότερα μεγάλα ςε μικοσ και φψοσ τόξου (πολφτοξα ι μονότοξα), φθμιςμζνα πζτρινα γεφφρια του ελλθνικοφ χϊρου, όπωσ αυτό τθσ Άρτασ που κτίςτθκε τον 17ο αιϊνα. Σε γενικζσ γραμμζσ, θ καταςκευι ενόσ πζτρινου γεφυριοφ γινόταν ωσ εξισ: πρϊτα επιλεγόταν θ κζςθ του, ςυνικωσ ςτον πόρο (διάβαςθ) από όπου περνοφςαν το ποτάμι άνκρωποι και υποηφγια και κατά προτίμθςθ ςε ςτακερό και ςε βραχϊδεισ ζδαφοσ που είναι κατάλλθλο για κεμελίωςθ. Όπου το ζδαφοσ ιταν ςακρό και αμμϊδεσ, κυρίωσ ςε πεδινζσ περιοχζσ, γινόταν κεμελίωςθ με παςςάλουσ. Στθ ςυνζχεια,διαμορφωνόταν το ξφλινο καλοφπι του ςχιματοσ του τόξου. Ζτςι το γεφφρι κτιηόταν ςταδιακά από κάτω προσ τα πάνω και τελευταία τοποκετοφνταν θ μεςαία τραπεηοειδισ πζτρα του τόξου, το κλειδί. Ωσ ςυνδετικό υλικό χρθςιμοποιοφνταν αςβεςτοκονίαμα ενιςχυμζνο με αυγά, άχυρα και τρίχεσ από γίδια. Στα χαμθλότερα ςθμεία των γεφυριϊν(κεμζλια) που βρίςκονταν ςε επαφι με το νερό, χρθςιμοποιοφνταν υδραυλικά κονιάματα (κουραςάνι). Θ αφαίρεςθ των καλουπιϊν ιταν θ πιο κρίςιμθ φάςθ ςτθν καταςκευι του γεφυριοφ. Πολλά κατζρρεαν κατά το ξεκαλοφπωμα, και θ προςπάκεια ζπρεπε να αρχίςει από τθν αρχι. Συμπλθρωματικζσ καταςκευζσ ςε ζνα γεφφρι ιταν τα ςτθκαία, οι πζτρεσ των οποίων ςτθν Ιπειρο φζρουν τθν ονομαςία "αρκάδεσ", οι πτερυγότοιχοι ςτισ άκρεσ του γεφυριοφ, και οι πζτρινεσ αντθρίδεσ ςε ςχιμα τριγωνικισ προεξοχισ ςτισ βάςεισ των μεςαίων βάκρων, για τθν ανακοπι τθσ ορμισ του ρεφματοσ του νεροφ και τθν αποφυγι άςκθςθσ μεγάλων πιζςεων ςτο ςϊμα του γεφυριοφ ι τθν αποφυγι 20

21 δθμιουργίασ ςτροβίλων ςτο νερό. Σε πολλά γεφφρια, ςτισ λικοδομζσ ανάμεςα ςτα τόξα παρατθροφνται ανακουφιςτικά ανοίγματα με ςχιμα ορκογϊνιο και υπζρκυρο θμικυκλικό ι ςε ςχιμα οξυκόρυφου τόξου. Τα ανοίγματα αυτά διαμορφϊνονταν για να ανακουφίςουν τθ λικοδομι του γεφυριοφ από τθν υπερπίεςθ που αςκοφςε το ποτάμι όταν είχε "κατεβαςιά", δθλαδι όταν ανζβαινε θ ςτάκμθ του νεροφ και το ρεφμα γινόταν ορμθτικό,φςτερα από δυνατι βροχι ι κατά το απότομο λιϊςιμο του χιονιοφ. Σε οριςμζνα γεφφρια κρεμοφςαν από τθν μεγάλθ καμάρα μικρά κουδοφνια,ϊςτε να χτυπιςουν όταν ο άνεμοσ δυνάμωνε προειδοποιϊντασ τουσ διερχόμενουσ για τον κίνδυνο που διζτρεχαν να ανατραποφν, κυρίωσ τα φορτωμζνα υποηφγια παρά οι πεηοί. Τζτοια κουδοφνια υπιρχαν,μεταξφ άλλων,ςτο γεφφρι τθσ Κόνιτςασ ςτον Αϊο. Ωσ προσ τθν γεωγραφικι κατανομι των ςωηόμενων πζτρινων γεφυριϊν ςτον ελλθνικό χϊρο, θ πυκνότθτα διαςποράσ τουσ είναι μεγαλφτερθ ςτθ Δυτικι Ελλάδα απ' ότι ςτθν Ανατολικι. Γενικά ςτθν οροςειρά τθσ Πίνδου, ςτθν υπόλοιπθ Ιπειρο και ςτθν Αιτωλοκαρνανία ςυναντϊνται τα περιςςότερα από τα εντυπωςιακά,μεγάλα ςε μικοσ και φψοσ, μονότοξα και πολφτοξα γεφφρια του ελλθνικοφ χϊρου. Ζνα πλικοσ από μικρά, ςυνικωσ μονότοξα, γεφφρια υπάρχουν ςτθν Ανατολικι Μακεδονία, ενϊ μικρά πζτρινα τοξωτά γεφφρια υπάρχουν ακόμα και ςε νθςιά, όπωσ ςτθ Λζςβο, ςτθ Λιμνο και ςτθν Κριτθ. Οι ονομαςίεσ των γεφυριϊν αναφζρονται είτε ςε τοπωνφμια των περιοχϊν όπου βρίςκονται είτε ςτο όνομα του χρθματοδότθ του γεφυριοφ. Κατά τθν περίοδο τθσ τουρκοκρατίασ κυριότεροι χρθματοδότεσ ιταν οι Τοφρκοι τοπικοί άρχοντεσ και οι Ζλλθνεσ εκκλθςιαςτικοί αξιωματοφχοι. Ακόμα, φθμιςμζνοι ιταν οι μαςτόροι τθσ επαρχίασ Κόνιτςασ, ιδίωσ των χωριϊν γφρω από τθ Βοφρμπιανθ και τθν Πυρςόγιαννθ, κακϊσ και τθσ γειτονικισ επαρχία Βοϊου του νομοφ Κοηάνθσ. Με τθν καταςκευι των γεφυριϊν ςυνδζονται πολλοί κρφλοι που διαςϊκθκαν από προφορικι παράδοςθ. Άλλοι αναφζρονται ςτο πνίξιμο ανκρϊπων ςτα ορμθτικά νερά των ποταμϊν, πράγμα που ζγινε αιτία ι αφορμι να καταςκευαςτεί ζνα γεφφρι και άλλοι, οι πιο γνωςτοί, αναφζρονται ςτο "ςτοίχειωμα", δθλαδι ςτον εντοιχιςμό ανκρϊπων ι ηϊων, προκειμζνου να ςτερεωκεί το γεφφρι. Είναι χαρακτθριςτικό, μάλιςτα, ότι ο κρφλοσ για τθν ανκρωποκυςία ςτο γεφφρι τθσ Άρτασ ςυναντάτε ςτον ελλθνικό χϊρο ςε 333 διαφορετικζσ παραλλαγζσ. Τα περιςςότερα πζτρινα γεφφρια του ελλθνικοφ χϊρου παρουςιάηουν ςιμερα ςθμαντικζσ φκορζσ από το χρόνο, αυτζσ οφείλονται κυρίωσ ςτισ καιρικζσ ςυνκικεσ. Τα πζτρινα τοξωτά γεφφρια του ελλθνικοφ χϊρου αποτελοφν ςθμαντικά μνθμεία τθσ παραδοςιακισ μασ αρχιτεκτονικισ. Οι κόποι, οι δυςκολίεσ και οι κίνδυνοι τθσ καταςκευισ τουσ αποτυπϊνονται πάνω τουσ παραπζμποντασ ςτισ ςυνκικεσ διαβίωςθσ ενόσ παρελκόντοσ που δεν υπάρχει πια, ενϊ ςυνδζονται με κρφλουσ, ιςτορίεσ και παραδόςεισ. Μαθητέσ που εργάςτηκαν: Κορίνα Πρίφτθ, Χριςτίνα Πολφηου 21

22 Σα Ηπειρώτικα Γεφύρια ή τα Πέτρινα Γεφύρια «O κόσμος φκιάνουν εκκλησιές, φκιάνουν και μοναστήρια, φκιάνουν και πετρογέφυρα για να περνάει ο κόσμος» Tα παιηά πέηξηλα γεθχξηα, δηαζθνξπηζκέλα ζε θάζε γσληά ηεο Βαιθαληθήο αιιά θαη ζ' νιφθιεξν ην κηθξαζηάηηθν ρψξν, απνηεινχλ πεηζηηθά ζεκάδηα αλαθνξάο ζηελ πεξαζκέλε επνρή. Σόηε πνπ ηελ έιιεηςε κέζσλ αλαπιήξσλε ε εκπεηξία θαη ν ελζνπζηαζκφο. H πεξηνρή όκσο πνπ ε ηδηόκνξθε απηή ιατθή θαηαζθεπή βξήθε ην ζσζηφ κέηξν, κε απνηέιεζκα λα κεηνπζησζεί ζε αιεζηλφ έξγν ηέρλεο, είλαη αλακθηζβήηεηα ε Ήπεηξνο. Ίζσο επεηδή δελ πξνυπήξμαλ μέλα πξφηππα ηθαλά λα επηβάιινπλ νπσζδήπνηε εγθεθαιηθή έκπλεπζε.,ηη δεκηνπξγήζεθε, ήηαλ απνηέιεζκα αμηνπξεπνχο ζπκβηβαζκνχ κε ην πεξηβάιινλ. Αιτίες και Αφορμές για την ύπαρξη των Ηπειρώτικων Γεφυριών. H Ήπεηξνο απνηειεί ίζσο ην νξεηλφηεξν ηκήκα ηνπ ειιεληθνχ εδάθνπο. Από ηα ηεηξ. ρηιηφκεηξα ηεο έθηαζήο ηεο, ηα θαιχπηνληαη απφ ςειά βνπλά. Δδώ άιισζηε βξίζθεηαη ε ζπνπδαηφηεξε θαη ςειφηεξε νξνζεηξά, ε Πίλδνο, πνπ απνηειεί ην θπζηθφ φξην ηεο πεξηνρήο κε ηε Μαθεδνλία θαη ηε Θεζζαιία. O Γξάκκνο, ινηπφλ, κε πςφκεηξν 2.520, ν κφιηθαο 2.637, ε Σχκθε 2.497, ε Tζνχθα. 1672, ην Πεξηζηέξη 2.295, ηα Tδνπκέξθα 2.469, όια κέιε ηεο νξνζεηξάο ηεο Πίλδνπ, ζπκπιεξώλνληαη από ηνλ Σφκαξν 1.816, λνηηνδπηηθά απφ ηα Γηάλληλα, ηα πςψκαηα ηνπ νπιίνπ θαη ηεο Παξακπζηάο 1.658, ην κηηζηθέιη θαη άιια κηθξφηεξα. ια ηνύηα ηα βνπλά, ζρεκαηίδνπλ κεηαμύ ηνπο, πνιιέο κηθξέο δειαδή θνηιάδεο πνπ δηαζρίδεη έλα πιήζνο πνηακψλ θαη κηθξφηεξσλ ρεηκάξξσλ. Tα λεξά πάληα ηξέρνπλ άθζνλα, γηαηί ε πεξηνρή είλαη απφ ηηο βξνρεξφηεξεο ηεο ρψξαο, ελψ ην ρηφλη απνηειεί ζπλεζηζκέλε εηθφλα ζρεδόλ όιν ην ρξόλν. αλ πην ζεκαληηθά πνηάκηα κπνξνχκε λα αλαθέξνπκε ηνλ Aψν, κε δύν παξαπνηάκνπο ην αξαληάπνξν θαη ην Bίθν 22

23 (Βντδνκάηεο), ηνλ Kαιακά (Θύακηο), ηνλ Aρέξνληα, ην Λνχξν, ην Γξίλν θαη ηνλ 'Αξαρζν. O κπζηθφο Aρειψνο, μεθηλώληαο ιίγν πην θάησ από ην Mέηζνβν, νξηνζεηεί ηελ Ήπεηξν απφ ηε Θεζζαιία, γηα λα θαηαιήμεη πάκπινπηνο ζην Iφλην. Eπηηαθηηθή, ινηπόλ, από πνιύ παιηά ε αλάγθε λα ππεξπεδεζνχλ ηνχηα ηα πδάηηλα εκπφδηα πνπ δπζθφιεπαλ ηελ ειεχζεξε δηαθίλεζε ησλ θαηνίθσλ. Oη Hπεηξώηεο άιισζηε είραλ πάληα παξάδνζε ζηηο νκαδηθέο κεηαθηλήζεηο. Aπό ηηο κηθξέο δηαδξνκέο πνπ επέβαιε κηα ζεκαληηθή θηελνηξνθία, κέρξη ηα κεγάια ηαμίδηα ζ' νιφθιεξε ηελ Eιιάδα πνπ επηρεηξνύζαλ νξγαλσκέλνη ζε επαγγεικαηηθέο ζπληερλίεο. Aπό εδώ μεθηλνύζαλ θνξησκέλα, θαη πνιιά απφ ηα πεξίθεκα θαξαβάληα ησλ Kπξαηδήδσλ πνπ είραλ γηα πξννξηζκό ηε Bηέλλε, ην Bνπθνπξέζηε, αθόκε θαη ηα βάζε ηεο Aλαηνιήο. Οι Μάστοροι για την κατασκευή των Ηπειρώτικων Γεφύριων. Οη άλζξσπνη πνπ ζα αλαιάκβαλαλ έλα ηέηνην έξγν, λα δακάζνπλ δειαδή ηε θύζε ππεξπεδώληαο ηελ νξκή ηεο, δελ ήηαλ αλάγθε λα αλαδεηεζνχλ καθξηά. H ίδηα ε πεξηνρή απνηεινύζε θπηψξην ζπνπδαίσλ καζηφξσλ, κε δνθηκαζκέλεο ηηο ηθαλόηεηέο ηνπο. Oξγαλσκέλνη ζε κηθξέο νκάδεο, ηα ιεγφκελα κπνπινχθηα ή ζπλάθηα. Eπηθεθαιήο ηεο νκάδαο βξηζθόηαλ ν Πξσηνκάζηνξαο, ν Kάιθαο, πνπ θαηεχζπλε φιν ην κπνπινχθη. Tν ηειεπηαίν, απνηεινύζαλ θάζε ινγήο εηδηθόηεηεο. Nηακαξηδήδεο, ρηίζηεο, ιαζπαηδήδεο, καξκαξνγιχθηεο, μπινγιχθηεο, δσγξάθνη, πνιιά κηθξά παηδηά ηα ιεγφκελα ηζηξάθηα, θαη θπζηθά αξθεηά δώα. Oη Kνπδαξαίνη, έηζη νλφκαδαλ ηα κπνπινχθηα, μεθηλνύζαλ γηα ηηο δνπιεηέο ηνπο ηνλ Aπξίιε θαη γχξηδαλ ην θζηλφπσξν. Oη 23

24 δηαδξνκέο αξθεηά κεγάιεο, εμαξηηφηαλ απφ ηελ ηθαλφηεηα θαη ηε θήκε ηνπ πξσηνκάζηνξα. Η Ονοματολογία για την δημιουργία ενός Ηπειρώτικου Γεφυριού. Σελ απόθαζε γηα λα «ζηεζεί» έλα γεθχξη, έπαηξλε κηθξφ κεκνλσκέλν άηνκν ή θαη νιφθιεξν ρσξηφ. ηελ πξώηε πεξίπησζε, κπνξεί λα επξφθεηην γηα έλα πινχζην θάηνηθν, γηα θάπνην ηνχξθν αμησκαηνχρν, ή θαη γηα ηνλ εγνχκελν ελφο δηπιαλνχ κνλαζηεξηνχ. πσο ήηαλ θπζηθό, ηνπο ίδηνπο βάξαηλε θαη ε δαπάλε. Γηα εζηθό αληάιιαγκα, ην γεθχξη έπαηξλε αξθεηέο θνξέο ην φλνκά ηνπο, ρσξίο όκσο ηνύην λα απνηειεί θαη θαλόλα. Σν «βάθηηζκα» γηλφηαλ κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θαη θαηά ζπλήζεηα από ηνπο θαηνίθνπο ησλ γύξσ ρσξηώλ. Διαδικασία κατασκευής, η πρώτη ύλη, μορφές των Πέτρινων Γεφυριών. αλ ζπγθέληξσλαλ ηα ρξήκαηα νη ρσξηθνί, αθόκε θη αλ ρνξεγόο ήηαλ έλα θαη κόλν άηνκν, θαινχζαλ κεξηθνχο καζηφξνπο πνπ δηέζεηαλ δηθά ηνπο κπνπινχθηα θαη ηνπο αλαθνίλσλαλ ηελ πξφζεζή ηνπο. 24

25 Οη ηειεπηαίνη, έπξεπε ηφηε λα «ππνβάιινπλ» ζπγθεθξηκέλν ζρέδην κε ηε κνξθή ηνπ γεθπξηνχ, θαζώο θαη ηε ρξεκαηηθή απαίηεζή ηνπο. Aπηόο πνπ πξνθξηλόηαλ, άξρηδε ακέζσο ηε δνπιεηά. Πξώηε ηνπ ελέξγεηα ήηαλ ε εθινγή ηεο ζέζεο πνπ ζα ρηηδφηαλ ην γεθχξη. Γεληθά απνθεύγνληαλ νη επίπεδεο επηθάλεηεο γηαηί ε πνιιή ιάζπε δεκηνπξγνχζε πξνβιήκαηα ζηεξέσζεο. Tν πην πξόζθνξν κέξνο, ήηαλ θάπνην ζηέλσκα ηνπ πνηακνχ θαη κάιηζηα κε αξθεηά βξάρηα. Tόηε, κπνξνύζαλ κε έλα θαη κφλν ηφμν, κεγάινπ βέβαηα αλνίγκαηνο, λα δεχμνπλ ζηέξεα ην πνηάκη, απνθεύγνληαο ηαπηόρξνλα ηηο κεγάιεο θαη πνιπδάπαλεο θαηαζθεπέο. Tν γεθχξη ηεο Kφληηζαο απνηειεί κηα ηέηνηα πεξίπησζε. Eθεί πνπ ν Aψνο ζηελεχεη ππεξβνιηθά θάησ απφ ην ζηξίκσγκα ηεο παλχςειεο Γθακήιαο θαη ιίγν πξηλ μερπζεί ζηελ πεδηάδα ηεο Γιηηνληάβηζηαο, βξίζθνπλ νη ηερλίηεο ηελ επθαηξία λα ηνλ δακάζνπλ κε κηα ηεξάζηηα θακάξα. Kάηη ηέηνην όκσο δελ είλαη πάληα δπλαηό. ηελ 'Αξηα, ην γεθχξη έπξεπε αλαπφθεπθηα λα ζηεζεί κέζα ζηελ απέξαληε πεδηάδα πνπ δηέζρηδε ν 'Αξαρζνο. Γηα λα γίλεη απηό, ρξεηάζηεθαλ αιιεπάιιεια ηφμα, θαη ε ηειηθή γέθπξα έθηαζε ζε κήθνο ηα 145 κέηξα. Bαζηθή πξώηε ύιε ήηαλ πάληα ν ζρηζηφιηζνο πνπ αθζνλεί ζηελ πεξηνρή, ελώ ηε ζπλδεηηθή ύιε απνηεινχζε κίγκα ηξηκκέλνπ θεξακηδηνχ, ζβεζκέλνπ αζβέζηε, ειαθξφπεηξαο, ρψκα, λεξφ θαη μεξά ρφξηα (θνπξαζάλη). ε πνιιέο πεξηπηώζεηο, δελ παξάιεηπαλ λα ξίμνπλ κέζα καιιηά δψσλ γηα λα ππάξμνπλ θαιύηεξα απνηειέζκαηα. Σν νδφζηξσκα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη δηεξρφκελνη είλαη αξθεηά ζηελφ, πεξηνξηδόκελν αξθεηέο θνξέο κόιηο ζηα δύν κέηξα. Aθνινπζεί θακππισηή γξακκή, φπσο θαη ηα απνθάησ ηφμα πνπ είλαη γλψξηζκά ησλ Hπεηξσηηθώλ γεθπξηώλ. Δίλαη ζηξσκέλν κε θαιληεξίκη ζηελ αξρή, θαη φηαλ ην αλέβαζκα γίλεηαη επηθίλδπλν, θαηαιήγεη ζε πιαηχζθαιν κε ειαθξηά θιίζε. Έηζη ε δηέιεπζε δελ είλαη θαη ηφζν αθίλδπλε. ην γεθύξη ηεο Kόληηζαο, ππάξρεη αθφκε θαη ζήκεξα, κηθξή θακπάλα θξεκαζκέλε θάησ απ' ηελ θνξπθή ηεο θακάξαο. ηαλ θπζνύζε δπλαηόο αέξαο, θηππνχζε ε θακπάλα θαη πξνεηδνπνηνχζε ηνπο πεξαζηηθνχο γηα ηνλ απμεκέλν θίλδπλν. Πξνζπάζεζαλ λα κεηώζνπλ ηνλ θίλδπλν, ηνπνζεηψληαο ζηα άθξα ηηο ιεγφκελεο αξθάδεο φξζηεο, δει. ζηελφκαθξεο πέηξεο (γεθ. Kόθθνξνπ) θαη αξγφηεξα ρακειά πεδνχιηα (γεθ. 'Αξηαο). Tο γεφύρι του Kοράκου. 25

26 Σο γεφύρι του Πλακίδα ή Καλογερικό. Σο γεφύρι είναι της Πλάκας. Σο γεφύρι της Kόνιτσας. 26

27 ΜΑΣΟΡΟΥΧΡΗΑ Σα Μαζηνξνρψξηα είλαη νκάδα νξεηλώλ νηθηζκώλ ζην βνξεηναλαηνιηθό άθξν ηνπ λνκνύ Ησαλλίλσλ, ζηελ πεξηνρή βόξεηα ηεο Κόληηζαο, νη θάηνηθνη ησλ νπνίσλ αζρνινύληαλ ζην παξειζόλ κε ηελ νηθνδνκηθή ηέρλε ηεο πέηξαο. Οη ληόπηνη κάζηνξεο, γλσζηνί θαη σο «θνπδαξαίνη», έρηηζαλ πιήζνο έξγα (πέηξηλα γεθύξηα, εθθιεζίεο, δεκόζηα θηήξηα, θαηνηθίεο) ζε νιόθιεξε ηελ Διιάδα, ηε Βαιθαληθή αιιά θαη θάπνηεο καθξηλέο ρώξεο όπσο ε Αηζηνπία, ε Πεξζία θαη ε Ακεξηθή. Δξγάδνληαλ ζε νκάδεο, ηηο επνλνκαδόκελεο «παξέεο» ή «κπνπινύθηα», σο επί ην πιείζηνλ καθξηά από ηνλ ηόπν ηνπο, απνπζηάδνληαο γηα πνιινύο κήλεο θάζε ρξόλν από ηα ρσξηά ηνπο. Ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθό ηνπο ήηαλ ε ζπληερληαθή ηνπο δηάιεθηνο, ηα ιεγόκελα «θνπδαξίηηθα», ηελ νπνία κόλν απηνί γλώξηδαλ θαη κε ηελ νπνία ζπλελλννύληαλ ειεύζεξα ρσξίο λα ηνπο θαηαιαβαίλνπλ νη εθάζηνηε εξγνδόηεο. Ηζηνξηθά, ε πεξηνρή ησλ Μαζηνξνρσξίσλ απειεπζεξώζεθε από ηελ Οζσκαληθή θπξηαξρία ην 1913, θαηά ηνλ Α' Βαιθαληθό Πόιεκν. Αξγόηεξα ππήξμε από ηα θπξηόηεξα ζέαηξα ησλ καρώλ ηεο Μάρεο ηεο Πίλδνπ θαηά ηνλ Διιελνηηαιηθό Πόιεκν ηνπ 1940 αιιά θαη ηνπ Διιεληθνύ Δκθπιίνπ ήκεξα ηα Μαζηνξνρώξηα ζηελ πιεηνςεθία ηνπο αλήθνπλ ζηνλ Γήκν Μαζηνξνρσξίσλ, ελώ κεξηθά από απηά έρνπλ εληαρζεί ζηνλ Γήκν Κόληηζαο. ΥΡΗΣΗΝΑ ΤΡΡΟΤ. 27

28 ΕΘΝΙΚΟ ΔΡΤΜΟ ΒΙΚΟΤ-ΑΩΟΤ ΠΑΝΙΔΑ ΣΟΤ ΔΡΤΜΟΤ - ΚΑΥΕ ΑΡΚΟΤΔΑ (Ursus arctos)- Ζ αξθνύδα είλαη ην πην κεγάιν ρεξζαίν ζειαζηηθό ηεο Δπξώπεο. ε θπζηνινγηθέο ζπλζήθεο δεη πεξίπνπ 20 κε 25 ρξόληα. Εεη ζε νξεηλέο δαζηθέο πεξηνρέο θαη είλαη δών πακθάγν (αλ θαη ηαμηλνκηθά αλήθεη ζηελ ηάμε ησλ ζαξθνθάγσλ) κε ηδηαίηεξε πξνηίκεζε ζηηο θπηηθέο ηξνθέο θαη ηδηαίηεξε αδπλακία ζην κέιη. Αλαπαξάγεηαη από ην 4ν-5ν έηνο ηεο ειηθίαο ηεο, δεπγαξώλεη θάζε δύν ή ηξία ρξόληα, ηελ πεξίνδν από ην Μάην έσο ηνλ Ηνύιην θαη γελλά ην ρεηκώλα, ζπλήζσο ηνλ Ηαλνπάξην θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκέξηνπ ύπλνπ από έλα έσο δύν θαη ζπαληόηεξα ηξία κηθξά, ηα νπνία γελληνύληαη ηπθιά θαη γπκλά ελώ δπγίδνπλ κόιηο γξακκάξηα. Αμηνζεκείσην είλαη πσο ελώ όια ηα δώα πνπ πέθηνπλ ζε ρεηκέξην ύπλν πξέπεη θαηά θαηξνύο λα μππλήζνπλ γηα λα απνβάιινπλ ηα νύξα ηνπο, ε αξθνύδα δελ ρξεηάδεηαη λα θάλεη θάηη παξόκνην δηόηη δηαζέηεη έλαλ κνλαδηθό κεραληζκό αλαθύθισζεο ηεο νπξίαο. Έρεη ζσκαηώδε δηάπιαζε, ηξηγσληθό θεθάιη, θπθιηθά απηηά θαη κηθξά κάηηα. Σν ηξίρσκα κίαο ελήιηθεο αξθνύδαο παξνπζηάδεη όιεο ηηο απνρξώζεηο ηνπ θαθέ, αλάινγα κε ηελ ειηθία, ην θύιν θαη ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν δεη. Ζ θαθέ αξθνύδα πξνζηαηεύεηαη ζήκεξα από ηε δηεζλή, ηελ θνηλνηηθή θαη ηελ ειιεληθή λνκνζεζία. ηελ Διιάδα, ζύκθσλα κε ην άξζξν 258 (Ν.Γ. 86/69) ηνπ Γαζηθνύ Κώδηθα, απαγνξεύεηαη ν θόλνο, ε θαηνρή θαη ε έθζεζε ζε δεκόζηα ζέα ηεο θαθέ αξθνύδαο. ην Κόθθηλν Βηβιίν ησλ Απεηινύκελσλ Δηδώλ ε θαθέ αξθνύδα αλαθέξεηαη σο απεηινύκελν είδνο. Οικογένεια: Ursidae Γένος: Ursus Μέγεθος: 1,10 με 2,20 μέτρα Βάρος: 60 έως 250 κιλά 28

29 -ΛΤΚΟ (Canis lupus)- Ο ιύθνο απνηειεί ηνλ κεγαιύηεξν ζε κέγεζνο εθπξόζσπν ηεο νηθνγέλεηαο ησλ θπλνεηδώλ (Canidae) θαη ραξαθηεξίδεηαη από πςειή λνεκνζύλε θαη αλεπηπγκέλε θνηλσληθή νξγάλσζε. Ο πξώηνο πξόγνλνο ηνπ ιύθνπ εκθαλίζηεθε πξηλ από 54 εθαη. ρξόληα ζηε Β. Ακεξηθή ελώ πήξε ηε ζεκεξηλή ηνπ κνξθή πξηλ 1,5 εθαηνκκύξην ρξόληα. Ο ιύθνο ππήξμε ην ζειαζηηθό κε ηε κεγαιύηεξε γεσγξαθηθή εμάπισζε ζηνλ πιαλήηε καο. Ο ιύθνο πξνζηαηεύεηαη ζε όιε ηελ Δπξώπε από ηε λνκνζεζία, κε ηε ύκβαζε ηεο Βέξλεο θαη ηελ νδεγία 92/43 ηεο Δ.Δ.. ηελ Διιάδα, ν ιύθνο έπαςε λα ζεσξείηαη επηδήκην είδνο από ην 1991 θαη ραξαθηεξίδεηαη επίζεκα «ηξσηό» είδνο. Ο ιύθνο είλαη εμαηξεηηθά πξνζαξκνζηηθό είδνο θαη δεη ζε πνιιέο εκηνξεηλέο θαη νξεηλέο επεηξσηηθέο πεξηνρέο. Κνηλό ραξαθηεξηζηηθό ησλ πιεζπζκώλ ιύθνπ αλά ηνλ θόζκν είλαη ε θνηλσληθή νξγάλσζε ζε κηθξέο ή κεγάιεο νκάδεο, ηηο αγέιεο.. Ο ιύθνο θηάλεη ζε αλαπαξαγσγηθή ειηθία κεηά ηνπο 22 κήλεο. Ζ ιύθαηλα γελλά κία θνξά ην ρξόλν, ηελ άλνημε, κεηά από θύεζε 63 ζπλήζσο εκεξώλ, θαηά κέζν όξν 3 έσο 7 κηθξά.ζ δηαζπνξά ησλ λεαξώλ ιύθσλ, όηαλ ζπκβαίλεη, αξρίδεη από ηελ ειηθία ηνπ ελόο έηνπο Σα λεαξά δώα εγθαηαιείπνπλ ζηαδηαθά ηελ πεξηνρή όπνπ γελλήζεθαλ, ζε αλαδήηεζε δηθήο ηνπο επηθξάηεηαο. Οη ιύθνη ρξεζηκνπνηνύλ όιεο ηνπο ηηο αηζζήζεηο γηα λα εληνπίζνπλ θαη λα θαηαδηώμνπλ ηε ιεία ηνπο.δληνπίδνπλ θηλνύκελα αληηθείκελα από πνιύ κεγάιεο απνζηάζεηο θαη δηαζέηνπλ ηθαλνπνηεηηθή λπρηεξηλή όξαζε. Οη πην αλεπηπγκέλεο αηζζήζεηο ηνπο είλαη ε αθνή θαη ε όζθξεζε. Οικογένεια: Canidae Γένος: Canis Μέγεθος: 100 με 160 εκατοστά Βάρος: 15 έως 80 κιλά 29

30 -ΑΓΡΙΟΓΙΔΟ (Rupicapra rupicapra)- Σν αγξηόγηδν πξνζηαηεύεηαη απζηεξά από ηελ Διιεληθή Ννκνζεζία. ηελ Διιάδα ην αγξηόγηδν αλήθεη ζην ππνείδνο (Rupicapra rupicapra balkanica), είλαη ζπάλην είδνο θαη απεηιείηαη κε εμαθάληζε. Έλα από ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ γλσξίζκαηα είλαη ηα όξζηα θέξαηα κε θπξηέο απνιήμεηο. Σν ηξίρσκά ηνπ ζώκαηόο ηνπ από θαθέ αλνηρηό ην θαινθαίξη κεηαηξέπεηαη ζε ζθνύξν θαθέ ην ρεηκώλα ελώ ζην ιεπθό θεθάιη θέξεη δπν ζθνύξεο πιεπξηθέο ισξίδεο πνπ εθηείλνληαη από ηα θέξαηα σο ηα ξνπζνύληα. Ηδαληθόο βηόηνπνο γηα ην αγξηόγηδν είλαη νη επηθιηλείο, θαιπκκέλεο κε δάζε, πιαγηέο πνπ θαηαιήγνπλ ζε απόθξεκλεο θνξπθέο κε ζάξεο, ινύθηα, νξηδόληηα νξηδόληηα δηαδώκαηα θαη κε άθζνλε πνώδε βιάζηεζε. Οη πιαγηέο απηέο αλάινγα κε ην πςόκεηξν ζπλήζσο γεηηληάδνπλ κε ππναιπηθά ιηβάδηα. Σν αγξηόγηδν ηξέθεηαη θπξίσο κε δηάθνξα πνώδε θπηά αιιά ζπκπιεξσκαηηθά θαη κε θύιια, θιαδάθηα δέληξσλ θαη ιεηρήλεο. Εεπγαξώλεη ηνπο θζηλνπσξηλνύο κήλεο θαη γελλά έλα -ή ζπάληα δύν- κηθξά ην Μάην. Σα αξζεληθά εγθαηαιείπνπλ ην θνπάδη ηεο κεηέξαο ηνπο ζε ειηθία 2-3 ρξόλσλ. ηελ ειηθία ησλ 8-9 εηώλ, πνπ ζπκπίπηεη κε ηελ έλαξμε ηεο αλαπαξαγσγηθήο ειηθίαο. εγθαζίζηαληαη ζηε δηθή ηνπο επηθξάηεηα. Ενπλ κεκνλσκέλα εθηόο από ηελ πεξίνδν ηεο αλαπαξαγσγήο νπόηε πξνζεγγίδνπλ ηα ζειπθά ηεο επηθξάηεηάο ηνπο. Σα ζειπθά κε ηα κηθξά ηνπο ζρεκαηίδνπλ θνπάδηα. ηελ Διιάδα, ηα θνπάδηα απηά απνηεινύληαη ζπλήζσο από 5 σο 15 άηνκα (ζπάληα σο 30) ελώ ζε άιιεο ρώξεο θαη ζε πεξηνρέο κε πςειή πιεζπζκηαθή ππθλόηεηα δελ απνθιείεηαη λα μεπεξάζνπλ θαη ηα 100 άηνκα ζην ίδην θνπάδη. Μεηά ηελ άλνημε θαη θαζώο ην ρηόλη ιεηώλεη, ηα αγξηόγηδα ζηαδηαθά αλεβαίλνπλ νινέλα θαη ςειόηεξα. Οικογένεια: Bovidae Γένος: Rupicapra Μέγεθος: 110 με 130 εκατοστά Βάρος: 14 έως 62 κιλά 30

31 -ΒΙΔΡΑ (Lutra lutra) - Ζ επξαζηαηηθή βίδξα (Lutra lutra) είλαη έλα από ηα 13 είδε βίδξαο (ππννηθνγέλεηα Lutrinae) πνπ ππάξρνπλ ζηνλ θόζκν. Από απηά πέληε είδε, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ε επξαζηαηηθή, απεηινύληαη. Γηα ηε βίδξα έρνπλ πεξηγξαθεί 10 δηαθνξεηηθά ππνείδε. Ζ επξαζηαηηθή βίδξα ζεσξείηαη από ηα ζπαληόηεξα θαη πην απεηινύκελα ζειαζηηθά ηεο επείξνπ. ε δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο απαληά ζε κηα κεγάιε πνηθηιία πδάηηλσλ ελδηαηηεκάησλ, ζε γιπθά λεξά, ζε πνηακνύο, ιίκλεο, έιε κε αλαπηπγκέλε παξόρζηα βιάζηεζε θαζώο θαη ζε βξαρώδεηο αθηέο ζηηο ζάιαζζεο ηεο Βόξεηαο Δπξώπεο. Οη βίδξεο δνπλ κεκνλσκέλεο θαη νξηνζεηνύλ κε ζαθήλεηα ηνλ δσηηθό ηνπο ρώξν, ε έθηαζε ηνπ νπνίνπ θπκαίλεηαη αλάινγα κε ηελ δηαζέζηκε ηξνθή. ηνπο πνηακνύο, όπνπ ν δσηηθόο ηνπο ρώξνο είλαη γξακκηθόο, θπκαίλεηαη κεηαμύ 5 θαη 40 ρικ. Σξέθεηαη κε ςάξηα ζε πνζνζηό κεγαιύηεξν ηνπ 80% αιιά θαη ακθίβηα, εξπεηά(λεξόθηδα), αζπόλδπια (θπξίσο θαβνύξηα), πνπιηά θαη κηθξά ζειαζηηθά. Γελλνύλ, ζπλήζσο ηελ άλνημε, 2-3 κηθξά ην έηνο, ηα νπνία ηνλ πξώην ρξόλν εμαξηώληαη από ηελ κεηέξα ηνπο. Οικογένεια: Mustelidae Γένος: Lutra Μέγεθος: 55 με 110 εκατοστά Βάρος: 5 έως 12 κιλά 31

32 -ΑΓΡΙΟΦΟΙΡΟ (Sus scrofa)- Σν ηξίρσκά ησλ αγξηόρνηξσλ είλαη πνιύ ζθιεξό θαη δηαζέηεη ρνλδξέο θαη ζθιεξέο ζκήξηγγεο. Σν ρξώκα ηνπο είλαη γθξηδόκαπξν θαη θηηξηλσπό. Μηα ππθλή ραίηε θαιύπηεη ην κέησπν θαη ην πάλσ κέξνο ηνπ ιαηκνύ. ηαλ ην αγξηνγνύξνπλν είλαη ζε έληαζε, ε ραίηε απηή αλαζεθώλεηαη. Σα αξζεληθά έρνπλ αλεπηπγκέλνπο θπλόδνληεο (ραπιηόδνληεο), πνπ πξνεμέρνπλ από ην ζηόκα. Σν θεθάιη είλαη ππξακνεηδέο θαη θαηαιήγεη κπξνζηά ζε πιαηύ ξύγρνο, ην νπνίν εληζρύεηαη από έλα πιαηύ θόθθαιν, ώζηε λα κπνξεί λα ζθαιίδεη ην έδαθνο όηαλ ςάρλεη γηα ηελ ηξνθή ηνπ. Ο αγξηόρνηξνο ιαηξεύεη ηα ιαζπόινπηξα, ηα νπνία ηνλ απαιιάζνπλ από ηα παξάζηηα ελώ ζπργξόλσο ην δέξκα ηνπ ιακβάλεη δηάθνξα νξπθηά άιαηα θαη ηρλνζηνηρεία. Απηή ηνπ ε δξαζηεξηόηεηα ηνλ αλαγθάδεη ζπρλά λα δηαλύεη κεγάιεο απνζηάζεηο γηα λα βξεη θαηάιιειν ηόπν. Μεηά ην ιαζπόινπηξν ηξίβεηαη ζηνπο θνξκνύο ησλ δέληξσλ ώζηε λα θαζαξίζεη ηελ μεξακέλε ιάζπε ε νπνία απνκαθξύλεηαη καδί κε ηα παξάζηηα. Ο αγξηόρνηξνο είλαη πακθάγν δών. Σξέθεηαη θπξίσο κε βειαλίδηα, θάζηαλα, δηάθνξα θξνύηα θαη θαξπνύο,ξίδεο θαη βνιβνύο ηα νπνία βγάδεη ζθάβνληαο ην έδαθνο. Ζ επηδξνκέο ηνπ είλαη ζπρλέο ζε θαιιηέξγεηεο παηάηαο, παληδάξηα θαη θαιακπόθηα, ηδίσο όηαλ νη θαξπνί είλαη ζε γαιαθηώδε αθόκα κνξθή. Σν δηαηηνιόγην ζπκπιεξώλεηαη κε κύθεηεο, ζθνπιήθηα, ζαιηγθάξηα, πξνλύκθεο εληόκσλ, έληνκα, ακθίβηα, εξπεηά, ηξσθηηθά, απγά εδαθόβησλ πηελώλ αιιά θαη ςνθίκηα. Εεη θαηά κέζν όξν 10 ρξόληα, ζε ζπάληεο πεξηπηώζεηο θηάλεη όκσο θαη παξαπάλσ από 15! ε πιήξε αλάπηπμε θηάλεη ηα 170 κε 200 θηιά. Έρεη πνιύ αλεπηπγκέλε όζθξεζε θαη αθνή ελώ ε όξαζή ηνπ είλαη πεξηνξηζκέλε. Αληηιακβάλεηαη θπξίσο ηελ θίλεζε θαη όπσο ηα πεξηζζόηεξα ζειαζηηθά δελ βιέπεη ηα βιέπεη ηα ρξώκαηα. Οικογένεια: Suidae Γένος: Sus Μέγεθος: 120 με 180 εκ. μήκος 90 εκατοστά ύψος (Ενήλικα) Βάρος: κιλά 32

33 Υλωρίδα ηης Δλλάδας Γαύπορ (carpinus orientalis) Δίλαη δέληξν πνπ θηάλεη ζε ύςνο κόιηο ηα 5-6 κέηξα. Έρεη κεγάιε δηάξθεηα δσήο. Τν βαξύ θύιν ηνπ είλαη θαιό γηα ζέξκαλζε. Λόγσ ηεο ζθιεξόηεηαο ηνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ θαηαζθεπή εξγαιείσλ, αιιά όρη ζηηο θαηαζθεπέο, επεηδή επεξεάδεηαη από ηηο αηκνζθαηξηθέο κεηαβνιέο. Τν θύιισκά ηνπ είλαη ηξνθή ησλ δώσλ. Τα άλζε ηνπ ζρεκαηίδνπλ ίνπινπο. Τα αξζεληθά εκθαλίδνληαη πνιιά καδί, ελώ ηα ζειπθά εκθαλίδνπλ ραιαξνύο βόηξπο. Δπςρ(Quercus cerris) Βελανιδιά δνύζαλ νη λύκθεο, δξπάδεο θαη ακαδξπάδεο. Φηάλεη ζε ύςνο κέρξη θαη ηα 50 κέηξα θαη δεη πεξηζζόηεξν από 5αηώλεο.Τα θύιια ηεο είλαη νδνλησηά. Δίλαη δέληξν θπιινβόιν. Ο θαξπόο ηεο είλαη ην βειαλίδη πνπ ρξεζηκεύεη ζαλ ηξνθή ησλ δώσλ. Ο θινηόο ηεο πεξηέρεη ηαλίλε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηε βπξζνδεςία. Τν μύιν ηεο είλαη ζθιεξό, αλζεθηηθό θαη δνπιεύεηαη εύθνια, ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ νηθνδνκηθή, ηελ επηπινπνηία, ηε λαππεγηθή θαη ηελ θαηαζθεπή παησκάησλ. Σηελ αξραία Διιάδα, ε δξπο ήηαλ ην δέλδξν ηνπ Γηα. Μέζα ζηνπο δξπκνύο 33

34 Ελάηη (Abies borisii Regis) Ελάηη ηος βαζιλιά Βόπιρ Δίλαη επζπηελέο, θνκςό θαη αεηζαιέο δέληξν. Ο θινηόο ηεο εθθξίλεη ξεηίλε θαη είλαη ιείνο, κε ρξώκα ιεπθόθαην. Τα θύιια ηεο είλαη βειόλεο. Δίλαη δέληξν κε άλζε κόλνηθα κνλνγελή. Τα ώξηκα θιαδηά είλαη θπιηλδξηθά, όξζηα, κε θαιππηήξηα ιέπηα κεκβξαλώδε πνπ όηαλ σξηκάδνπλ πέθηνπλ. Τα ζπέξκαηα είλαη ηξηγσληθά-σνεηδή κε θαζηαλό ρξώκα. Δίλαη θπηό ςπρξόβην θαη επδνθηκή ζε γόληκα, ραιαξά θαη ζρεηηθά πγξά εδάθε ή ζε αζβεζηνιηζηθά πεηξώκαηα. Πνιιαπιαζηάδεηαη κε ζπέξκαηα. Πξνζβάιιεηαη από ην εκηπαξάζηην Viscum almum (ην γλσζηό γθπ) πνπ θπηξώλεη ζηα θιαδηά, ηξππά ην μύιν θαη ην αρξεζηεύεη. Τν είδνο Abies borisii Regis ζεσξείηαη πβξίδην πνπ πξνήιζε από ηε δηαζηαύξσζε ηεο ιεπθήο θαη ηεο θεθαιιεληαθήο ειάηεο θαηά ηελ επνρή ησλ παγεηώλσλ. Τν ύςνο ηεο θηάλεη ηα κ. Τα αξζεληθά άλζε ζρεκαηίδνπλ θπιηλδξηθνύο θηηξηλν-ηώδεηο ίνπινπο, ελώ ηα ζειπθά θηηξηλνπξάζηλνπο θώλνπο. Οη ώξηκνη θώλνη έρνπλ κήθνο έσο 15 εθαηνζηά, είλαη θπιηλδξηθνί κε ρξώκα από αλνηθηό έσο ζθνύξν θαζηαλό θαη έρνπλ πνιύ ξεηίλε. Τν θύιν είλαη ζθιεξό θαη βαξύ. Χξεζηκνπνηείηαη ζηελ νηθνδνκηθή, γηα ζηύινπο, βαξέιηα, θηβώηηα, ραξηί. Ιηιά (salix alba, salix incana, salix sp.) Δίλαη δέληξν κε απμεκέλεο απαηηήζεηο ζε πγξαζία. Γη απηό θπηξώλεη θαηά κήθνο πνηακώλ, ή ζε ειώδε εδάθε. Βνεζά ζηε ζπγθξάηεζε ηνπ εδάθνπο θαη ηελ απνθπγή ηεο δηάβξσζεο. Τα θιαδηά ηεο ιπγίδνπλ ρσξίο λα ζπάζνπλ, γη απηό ρξεζηκνπνηνύληαη ζηελ θαιαζνπιεθηηθή. Τα θύια ηεο, ηα θιαδηά θαη νη νθζαικνί ηεο απνηεινύλ ηξνθή γηα πνπιηά θαη δώα. Τα θύια ηεο είλαη απιά, κεγάια, επηκήθε, κε θνληνύο κίζρνπο. Τα αξζεληθά θαη ζειπθά άλζε βξίζθνληαη ζε δηαθνξεηηθά δέληξα. 34

35 Καζηανιά (Custanea) Δίλαη σξαίν θπιινβόιν δέληξν, ηνπ νπνίνπ ηα θύιια έρνπλ κήθνο εθαηνζηά, είλαη δαληεισηά κε πνιιέο λεπξώζεηο. Μεγαιώλεη πνιύ γξήγνξα κέρξη ηελ ειηθία ησλ 60 εηώλ. Εεη ρξόληα. Τελ άλνημε αλζίδεη θαη θαξπνθνξεί ην θζηλόπσξν. Οη θαξπνί ηεο πεξηθιείνληαη ζε αθαλζσηό πεξίβιεκα. Καιιηεξγείηαη γηα ηνλ θαξπό ηεο αιιά θαη γηα ην μύιν ηεο πνπ είλαη αλζεθηηθό θαη δελ ζαπίδεη. Έηζη, ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ νηθνδνκηθή θαη ηελ επηπινπνηία. Κλήθπο ή ζκλήθπο ή άλνορ ο κολλώδηρ (alnus glutinosa) Δίλαη απηνθπέο θαη έρεη ζρεηηθά ρακειό ύςνο, αλ θαη ζε θάπνηεο πεξηπηώζεηο κπνξεί λα θηάζεη θαη ηα 30 κέηξα. Τν μύιν ηνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηε θαηαζθεπή βαξειηώλ. 35

36 Οξύκεδπορ (Juniperus Oxycedrus) Δίλαη κηθξό δέληξν ή ζάκλνο, πνπ δελ έρεη ζρέζε κε ηνλ θέδξν, πνπ δελ ππάξρεη απηνθπήο ζηελ Διιάδα. Αλαπηύζζεηαη ζε θησρά, μεξά θαη ραιηθώδε εδάθε. Τν θύιισκα ηνπ, βεινλσηό θαη αξαηό, κέλεη πάληα πξάζηλν. Ο θώλνο ηνπ έρεη κέγεζνο θξάνπιαο. Τν μύιν ηνπ δηαηεξείηαη πνιύ θαη έρεη επράξηζηε νζκή. Οξςά (Fagus sylvatia) Δίλαη όκνξθν θπιινβόιν δέληξν πνπ αλαγλσξίδεηαη εύθνια από ηνλ θινηό ηεο πνπ είλαη ιεπηόο θαη ιείνο. Τα θύιια ηεο έρνπλ κήθνο από 8-15 εθαηνζηά κε θνληό κίζρν θαη έληνλεο λεπξώζεηο ελώ ηα άθξα ηεο είλαη αηρκεξά. Τν θύιν ηεο είλαη ιεπθό ελώ ζηνλ αέξα γίλεηαη θνθθηλσπό. Δίλαη ην θαιύηεξν μύιν γηα ζέξκαλζε. Δπδνθηκεί ζε εδάθε λσπά, πινύζηα ζε αλόξγαλεο νπζίεο. Απαηηεί κεγάιε αηκνζθαηξηθή πγξαζία. Εεη ρξόληα. Πνιιαπιαζηάδεηαη κε ζπέξκαηα ην θζηλόπσξν θαη ηελ άλνημε. Τα θύιια ηεο έρνπλ δσεξό πξάζηλν ρξώκα πνπ ην θζηλόπσξν γίλεηαη θνθθηλσπό έσο θίηξηλν. Οζηπςά (Ostya carpinolia) Δίλαη κηθξό δέληξν πνπ κνηάδεη κε γαύξν ζηνλ θνξκό θαη ηα θύιια.γηαθέξνπλ ζηα άλζε, θαζώο ηα ζειπθά ζρεκαηίδνπλ θώλνπο. 36

37 Πλαηάνι (Platanus olientalis) Δίλαη καθξνβηώηαην δέληξν, ύςνπο έσο 20 κ. Σπλαληάηαη απηνθπέο θαηά κήθνο ησλ πνηακώλ, από ηε ρακειόηεξε έσο ππναιπηθή πεξηνρή. Κνληά ζε πεγέο θαη ζε πιαηείεο ησλ ρσξηώλ ππάξρνπλ πιάηαλνη κε βίν πνιιώλ αηώλσλ. Τα πιαηάληα είλαη δέληξα ςειά, θπιινβόια, κε μεξό θινηό. Τα θύια είλαη κεγάια, παιακνεηδή, κε άθζνλα δηαθιαδηζκέλα λεύξα θαη κηθξό κίζρν. Τα άλζε είλαη κόλνηθα, θαηά ππθλά ζθαηξηθά θεθάιηα. Ο θαξπόο είλαη ζθαηξηθόο, θξεκάκελνο θαη όηαλ αλνίγεη ειεπζεξώλεη ιεπηά ζπέξκαηα. Σθενδάμι (Acer obrastatum) Έλα δέληξν θπιινβόιν, κε θύιια παιακνζρηδή. Ο θαξπόο απνηειείηαη από δπν θάξπα κε πηεξύγην, θαη ιέγεηαη δηζακάξην. Φπηξώλεη ζε κε αξγηιώδε εδάθε. Τν θύιν ηνπ βάθεηαη εύθνια θαη κεηά ην γπάιηζκα ζρεκαηίδεη «λεξά». Φπάξορ (Fraxinus ornus) Δίλαη δελδξύιιην πνπ θηάλεη σο 10 κέηξα ύςνο. Δίλαη γλσζηό θαη ζαλ κειηόο ή κέιεγνο. Έρεη αληίζεηα, ζύλζεηα θαη πηεξνζρηδή θύιια, κήθνπο 30 πεξίπνπ εθαηνζηώλ πνπ πεξηιακβάλνπλ 3-13 θπιιάξηα, κε νδνλησηά άθξα. 37

38 Γαζηθή νμηά- Fagus Sylvatica Φπιινβόιν δέληξν κεγάινπ κεγέζνπο, ύςνπο κέηξσλ κε θόκε ζε λεαξή ειηθία θσληθή ελώ όηαλ ην δέληξν γεξάζεη κεηαηξέπεηαη ζε πιαηηά ζνισηή. Δίλαη είδνο πνπ ην ζπλαληνύκε ζε ςπρξά θιίκαηα, ρξεηάδεηαη εδάθε λσπά,κε πνιύ νξγαληθή νπζία θαη πινύζηα ζε ζξεπηηθά ζηνηρεία, επίζεο απαηηεί ζηαζεξά κεγάιν πνζνζηό πγξαζίαο ηνπ αέξα ελώ είλαη αλζεθηηθό ζηε ζθηά πεξηζζόηεξν από όια ηα πιαηύθπιια. ηελ Διιάδα απαληάηαη ζηα ςειά βνπλά απν ην όξνο Ομηά θαη Βνξεηόηεξα Δξπζξειάηε- Picea Abies Γέληξν ύςνπο κέηξα κε θσληθή θόκε. Αλαπηύζζεηαη ζε δηάθνξα εδάθε αξθεί λα ππάξρεη κεγάιε πγξαζία ζηνλ αέξα θαη ζην έδαθνο. Θεσξείηαη εκηζθηαλζεθηηθό είδνο θαη είλαη εππαζέο ζε παγεηνύο θαηα ηελ λεαξή ειηθία. Δίδνο ζπρλό ζηελ Δπξώπε, ζηελ Διιάδα εκθαλίδεηαη κόλν ζε κεγάια πςόκεηξα ζηα βνπλά ηεο Ρνδόπεο (Διαηηά θαη Εαγθξαηέληα ηεο δξάκαο Γαζηθή Πεχθε - Pinus Sylvestris Γέληξν ςπρξόβην θσλνθόξν κεγάινπ ύςνπο κέηξσλ. Έρεη ηελ ηθαλόηεηα λα πξνζαξκόδεηαη ζε όια ηα εδάθε, θαη είλαη αλζεθηηθό ζε παγεηνύο θαη ζε θαύζσλεο. Σν βξίζθνπκε ζηε ρώξα καο κόλν ζε κεγάιν πςόκεηξν ζηα βνπλά ηεο Βνξείνπ Διιάδαο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζην Πεξηβόιη Γξεβελώλ, ζηα Πηέξηα, ιπκπν, (ζέζε Φνύξλνο), Βέξκην, Βόξαο Αξηδαίαο, Λατιηά (έξξεο), ξβειν, Ρνδόπε Κνπθνπλ αξηά - Pinus Pinea Σν πεύθν κε ηελ ραξαθηεξη ζηηθή κνξθή ηεο θόκεο, ζε λεαξή ειηθία ην δέληξν έρεη ζρήκα πεξηζζόηεξν ζθαηξηθό ελώ ηα κεγαιύηεξεο ειηθίαο έρνπλ πεξηζζόηεξν νκπξεινεηδή κνξθή. Δίλαη θσηόθηιν είδνο, θαη κάιηζηα πεξηζζόηεξν από όια ηα είδε ησλ Διιεληθώλ πεύθσλ. Αλαπηύζζεηαη ζε όια ηα είδε ησλ εδαθώλ εθηόο από ηα εθηόο απν ηα πνιύ ζπκπαγή αξγηιιώδε. Σν ζπλαληάκε ζε αξθεηά κέξε ηεο Διιάδνο όπσο ζηε Γ. Πεινπόλλεζνο, Αηηηθή Δύβνηα, Νάμν, θόπειν. θηάζν. Υαιθηδηθή. Πιαηάλη - Platanus Orientalis Γέληξν πιαηύθπι ιν ύςνπο κέηξα κε πιαηηά ζθαηξηθή θόκε θαη νξηδόληηα θιαδηά. Αλαπηύζζεηαη ζε έδαθνο βαζύ πγξό πινύζην ζε ζξεπηηθέο νπζίεο θαη αληέρεη ζε ελαιιαγέο πγξαζίαο. Καη ην βξίζθνπκε κέζα ζε ξέκαηα, θνληά ζε όρζεο πνηακώλ ραξαδξώζεηο ζε όιε ηελ Διιάδα. ηε Κξήηε εκθαλίδεηε (ζπνξαδηθά ζε θάπνηεο πεξηνρέο) κηα πνηθηιία ε νπνία δελ ξίρλεη ην ρεηκώλα ηα θύιια ηνπ. Λεχθε Μαχξε - Pupul us Nigra Φπιιν βόιν δέληξν κε ύςνο κέηξα, θνξκόο ρνληξόο θαη θόκε έληνλα πιαηηά. Σν είδνο αλαπαξάγεηαη κε κνζρεύκαηα. Απμάλεη ζε θαιά,αξγηιώδε πινύζηα ζε ρνύκν εδάθε θαη είλαη είδνο θσηόθηιν. ηελ ρώξα καο εκθαλίδεηαη παληνύ ζηα ξέκαηα θαη ζηηο όρζεο πνηακώλ θαη ιηκλώλ. 38

39 Λεπηνθαξπά Corylus Avellana Φπιινβόινο Θάκλνο ύςνπο 3-5 κέηξα, ζπάληα κηθξό δέληξν. Ο θαξπόο είλαη ηύπνπ θάξπν (θνπληνύθη) θαγώζηκν, πνπ σξηκάδεη ηνλ επηέκβξην-οθηώβξην. Αλαπηύζζεηαη ζε ζθηαδόκελεο ζέζεηο, ζε θαιά εδάθε δξνζεξά θαη ραιαξά. ηε πξαγκαηηθόηεηα ην ζπλαληνύκε κέζα ζε ξεκαηηέο ζηηο πεξηνρέο δειαδή όπνπ εμαζθαιίδνπλ ηα παξαπάλσ θξηηήξηα. ηελ Διιάδα ππάξρεη ζε όια ηα δάζε θπξίσο κέζα ζε ξέκαηα. Ηππνθαζηαληά - Aesculus Hippocastanum Φπιινβόιν δέληξν κέηξηνπ κεγέζνπο, ύςνπο κέηξσλ κε θόκε πιαηεηά θπθιηθή θαη ππθλή. Αλζίδεη ην Μάην θαη Ηνύλην ελώ κεξηθέο θνξέο αλζίδεη θαη γηα δεύηεξε θνξά ην θζηλόπσξν, ν θαξπόο ηνπ σξηκάδεη ην επηέκβξην - Οθηώβξην. Έρεη πνιιέο απαηηήζεηο από ην έδαθνο, ζπλαληηέηαη κόλν ζε θαιά εδάθε πινύζηα κε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά κε αξθεηή πγξαζία θαη θαιά αεξηδόκελα. Σν θσο θαη ε ζεξκνθξαζία παίδνπλ κηθξόηεξν ξόιν ζηελ αλάπηπμε ηνπ. Φύεηαη ζε όιεο ηηο Βαιθαληθέο ρώξεο, θαη ζηε ρώξα καο ζηα βνπλά ηεο Μαθεδνλίαο, Θεζζαιίαο, Ζπείξνπ, Φζηώηηδαο θαη Δπξπηαλίαο. Καηάιιειν θαη γηα δελδξνζηνηρίεο ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο αιιά θαη πνιύ όκνξθν γηα θήπνπο. Γελ έρεη ζρέζε κε ηελ θαζηαληά ε νπνία ηαμηλνκείηε ζε άιιε νηθνγέλεηα θπηώλ εκχδα Betula pendula Φπιινβόιν δέληξν ύςνπο κέηξσλ. Ο θνξκόο ζηα κεγαιύηεξεο ειηθίαο δέληξα ζρεκαηίδεη ιεπθό ιεπηό μεξόθινην ην νπνίν θόβεηαη ζε εγθάξζηεο ισξίδεο ζαλ θύιια ραξηηνύ. Δίλαη ςπρξόβην είδνο, ζπλαληηέηαη ζηα κεγάια πςόκεηξα ησλ βνπλώλ ηεο Βόξεηνπ Διιάδαο. (Ρνδόπε, Φαιαθξό όξνο, Παγγαίν, Βόξα, Πάτθν. Αλαπηύζζεηαη θαιύηεξα ζε βαζηά λσπά πεινακκώδε εδάθε, κπνξεί λα ην βξνύκε όκσο θαη ζε μεξέο ζέζεηο.. Δίλαη ηδηαίηεξα θσηόθηιν είδνο, κε απαηηήζεηο ζε θσο κεγαιύηεξεο από όια η α άιια πιαηύθπιια. Λεχθε Σξέκνπ ζα - Pupulu s tremula Φπιινβ όιν δέληξν κε ύςνο κέηξα, ηα θύιια έρνπλ ηέηνηα θαηαζθεπή ώζηε θηλνύληαη κε ειαθξηά πλνή ηνπ αλέκνπ (από απηό πήξε ην όλνκα ηεο «ηξέκνπζα» ). Σν είδνο πνιιαπιαζηάδεηαη κε ξηδνβιαζηήκαηα θαη ζπόξνπο θαη όρη κε κνζρεύκαηα. Δίλαη Φξάμν ο Ο Φειφο Fraxin us excelsi on Φπιινβ όιν κεγάιν δέληξν κέηξσλ κε πιαηηά θόκε. Έρεη κεγάιεο απαηηήζεηο ζε θσο (θσηόθηιν) θαη κηθξέο ζε ζεξκόηεηα. ηελ Διιάδα εκθαλίδεηε κόλν ζηε Ρνδόπε.(Δλώ ππάξρνπλ πιεξνθνξίεο απν παιηόηεξεο πεγέο νηη εκθαληδόηαλ θαη ζε άιια Φεπδν αθαθία Robini a Pseud oacaci a Φπιιν βόιν δέληξν κέηξηνπ κεγέζν πο, ύςνπο κέηξσλ ε θπζηθή γεσγξαθηθή ηνπ εμάπισζε είλαη ζηε Βόξεην Ακεξηθή, ζηελ Δπξώπε θαιιηεξγείηε από ην 17νλ αηώλα. Παξνπζηάδεη θαιή πξνζαξκνγή ζε πνιινύο ηύπνπο εδαθώλ, αληέρεη ζε πνιύ θησρά θαη μεξά εδάθε όκσο γηα λα έρεη 39

40 Φσηόθηιν είδνο, απμάλεηαη θαιά ζε λσπά θαη πγξά εδάθε, θαη αληέρεη ζε παγεηνύο θαη ζε θαύζσλεο. ηελ Διιάδα ην ζπλαληνύκε θπξίσο ζηηο νξεηλέο πεξηνρέο. ΦΔΝΓΑΜΗ ΠΛΑΣΑΝΟΔΗΓΔ - ACER PLATANOIDES Γέληξν θπιινβόιν ύςνπο κέηξα, κε θύιια όκνηα κε ηνπ πιαηάλνπ (από όπνπ πήξε θαη ην όλνκα). Υξεηάδεηαη εδάθε κε αξθεηή πγξαζία αζβεζηνύρα ή πειώδε, ελώ παξνπζηάδεη θαιή αληνρή ζηε ζθηά (θπξίσο ηα λεαξήο ειηθίαο δέληξα). Σν ζπλαληνύκε ζηα βνπλά ηεο Μαθεδνλίαο, Θεζζαιίαο, ηεξεάο Διιάδνο θαη Πεινπνλλήζνπ κέξε ηεο ρώξαο. νξβηά Ανπθνπάξηα - Sorbus Aucuparia Γέληξν θπιινβόιν ύςνπο κέηξα. Παξάγεη ξαγνεηδείο θαξπνύο πνπ όηαλ σξηκάζνπλ έρνπλ θίηξηλν ρξώκα κε θόθθηλεο παξεηέο θαη είλαη θαγώζηκνη. Δίλαη απαηηεηηθό είδνο θαη αλαπηύζζεηαη ζε βαζηά λσπά θαη πινύζηα ζε ζξεπηηθέο ύιεο εδάθε. Αλήθεη ζηά θσηόθηια είδε κε εμαίξεζε ηα λεαξήο ειηθίαο δέληξα πνπ δίρλνπλ λα αληέρνπλ πεξηζζόηεξν ζηε ζθηά. Δίλαη είδνο ηεο Νόηηαο Δπξώπεο, Β. Αθξηθήο θαη Μ Αζίαο, ζηελ ζρεδόλ παληνύ κέζα ζηα δάζε Γέληξν κέηξην έσο κεγάινπ ύςνπο κ. Υξεηάδεηαη έδαθνο βαζύ θαη ραιαξό πινύζην ζε ζξεπηηθέο νπζίεο, επίζεο είλαη είδνο εκηζθηόθπην θαη επαίζζεην ζην ςύρνο. ηελ Διιάδα θύεηαη ζηα δάζε ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηεο Θξάθεο θαιή θαη γξήγνξε αλάπηπμε ρξεηάδεηαη βαζηά, ραιαξά, κέηξηα λσπά εδάθε. Άλζε ιεπθά θαηά ηελ πεξίνδν Απξίιην- Μάην, ν θαξπόο σξηκάδεη ην Οθηώβξην--Ννέκβξην. Έρεη πνιιέο απαηηήζεηο ζε θσο (θσηόθπιιν) ελώ ε ζεξκνθξαζία παίδεη κηθξόηεξν ξόιν ζηελ εμάπισζε ηνπ είδνπο. πρλά εμαπιώλεηαη ζην γύξν ρώξν κε ξηδνβιαζηήκαηα γεγνλόο πνπ πνιινύο ηνπο ελνριεί. Μεηά απν θαηαζηξνθή κε θσηηά ε αλαγέλλεζε είλαη άκεζε (κε ξηδνβιαζηήκαηα) γεγνλόο πνπ ην θαζηζηά θαηάιιειν γηα πεξηνρέο πνπ θαίγνληαη ζπρλά. Κππαξίζζη - Cupresus sempervirens Γέληξν ύςνπο κέηξα, ππάξρνπλ δύν πνηθηιίεο α) Cupresus sempervirens var pyramidalis, κε θιαδηά ηζρπξά πνπ πιεζηάδνπλ ζην θνξκό θαη ζρεκαηίδνπλ πνιύ νμεία γσλία Β) Cupresus sempervirens var horizontallis κε θιαδηά ιεπηά πνπ απνκαθξύλνληαη απν ηνλ θνξκό ζρεδόλ νξηδόληηα. Φπζηθά δάζε ζρεκαηίδεη κόλν ε νξηδνληηόθιαδε πνηθηιία, ζηελ Μ Αζία πξία, Β Πεξζία, Κύπξν, Ρόδν Μήιν, Κξήηε, άκν θαη Υίν ηελ Διιάδα θαιιηεξγείηε από ηνλ άλζξσπν από αξραηνηάησλ ρξόλσλ κέρξη θαη ζήκεξα. Δίλαη ζεξκόβην θαη μεξόβην αλαπηύζζεηε ζε θησρά θαη μεξά εδάθε όπνπ έρεη θαη πνιύ θαιή αληνρή. 40

41 Ίηακνο - Taxus Baccata Γεληξν αεηζαιέο ύςνπο κέηξσλ. Οη βειόλεο ησλ θιαδηώλ αιιά θαη ν θαξπόο είλαη δειεηεξηώδεο. Δίλαη ζθηόθπην είδνο θαη θαηαιακβάλεη ηελ πξώηε ζέζε από άπνςε αληνρήο ζηελ ζθηά από όια ηα ειιεληθά είδε ησλ δαζηθώλ δέληξσλ. Αλαπηύζζεηαη ζε πγξά ε δξνζεξά εδάθε ζε όιε ηελ επεηξσηηθή ρώξα, άκν, ακνζξάθε θαη Δύβνηα. Ηηηά Λεπθή (αγξηντηηά) - Salix alba Φπιινβόιν δέληξν. Γέληξν,κέζνπ κεγέζνπο, ύςνο από 7 έσο 25 κέηξα. πρλά ην ζπλαληνύκε ζε θησρά απν ζξεπηηθέο ύιεο ακκώδε εδάθε ηα νπνία όκσο ερνύλ πάληα πνιύ πγξαζία, θπξίσο κέζα ζε ξέκαηα θαη θνληά ζε πνηάκηα ή ιίκλεο.. Δίλαη είδνο πνπ αληέρεη ζε εδάθε πνπ επνρηαθά θαηαθιύδνληαη κε λεξό. Δθηόο από ην λεξό ρξεηάδεηαη θαη πνιύ θσο γηα λα αλαπηπρζεί Κέδξνο -Cedrus Atlantica Γέληξν θσλνθόξν κεγάινπ ύςνπο κέηξα, κε γαιαδνπξάζηλεο ζθιεξέο βειόλεο κήθνπο1,5 έσο 2,5 εθ. Έρεη γξήγνξε αλάπηπμε θαη πνιύ κηθξέο απαηηήζεηο από ην έδαθνο,αλαπηύζζεηαη πνιύ θαιά ζηα αζβεζηνιηζηθά εδάθε ηεο Μεζνγείνπ. Δίλαη είδνο πνπ ππάξρεη ζε θπζηθή εμάπισζε κόλν ζηε Κύπξν όπνπ ζρεκαηίδεη εθηεηακέλα δάζε. Ππμάξη - Buxus Sempervirens Θάκλνο αεηζαιείο θαη ζπαληόηεξα κηθξό δέληξν ύςνπζ έσζ 8 κέηξα. πιινβόιν δέληξν ύςνπο κέηξσλ. κεγαιύηεξεο απν όια η α άιια πιαηύθπιια. Αλαπηύζζεηαη θπξίσο ζε θησρά εδάθε αζβεζηνιηζηθώλ θαη νθεηηηθώλ πεηξσκάησλ, ελώ είλαη είδνο πνπ έρεη κεγάιε αληνρή ζηε ζθηά (ζθηαλζεθηηθό). Ζ εμάπισζε είλαη ζε όιε ηελ επεηξσηηθή Διιάδα κέζα ζηά δάζε θαη ζηα λεζηά Δύβνηα, Λέζβν, ύξν θαη Κξήηε. Γαχξνο - Caprinus Betulus Φπιινβόιν δέληξν αλζεθηηθό ζηελ ζθηά θαη κε ύςνο κέηξα. Υξεηάδεηαη βαζηά, γόληκα, δξνζεξά εδάθε. Δίλαη είδνο πνπ αληέρεη ζηνπο παγεηνύο. Σν ζπλαληάκε ζε όιε ηελ Διιάδα κέζα ζηα δάζε. Πνιιέο θνξέο ιόγσ ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ εδάθνπο θαη ηελ βόζθεζεο ζπλαληηέηαη ζε κνξθή ζακλώδε, ζρεκαηίδεη ζε κίμε κε άιινπο ζάκλνπο (πρ πνπξλάξη, Fraxus orrnus θηι ) ππθλνύο ζακλώλεο. Λόγσ ηεο ηθαλόηεηαο λα αληέρεη ζηε μεξαζία ρξεζηκνπνηείηε πνιύ θαη ζηελ Διιάδα, πξνηείλεηε αθόκε θαη ε ρξήζε ζε θήπνπο όπνπ έρεη πνιιά πιενλεθηήκαηα 41