ΤΕΧΝΙΚΕΣ. Η. Αντιστροφή. 1. Τι είναι η τεχνική της «Αντιστροφής»;

Transcript

1 ΤΕΧΝΙΚΕΣ Η. Αντιστροφή 1. Τι είναι η τεχνική της «Αντιστροφής»; Η διαδικασία της αντιστροφής είναι ένας εύκολος τρόπος να προσεγγίζουμε διαφορετικά ένα πρόβλημα [2]. Η συγκεκριμένη μέθοδος χρειάζεται οπωσδήποτε ένα θέμα, μία ιδέα ή ένα στόχο τα οποία στη συνέχεια θα αντιστραφούν ή θα εκφραστούν από την αρνητική τους πλευρά, έτσι ώστε να προκύψουν περισσότερες ιδέες για την αιτία ενός προβλήματος. Είναι μία διαδικασία σκέψης που επιτρέπει σε μία ομάδα να παράγει ιδέες για κάποιο πρόβλημα ή να το προσεγγίζει με πρωτότυπο τρόπο αντιστρέφοντας τις αρχικές υποθέσεις. Οι υποθέσεις δομούν την κοινωνική πραγματικότητα. Όταν αλλάζετε τις υποθέσεις που κάνετε, αλλάζει και η πραγματικότητα, ενώ παράλληλα οι διαφορετικές υποθέσεις προκαλούν διαφορετικές επιπτώσεις. Αυτή η διαδικασία στοχεύει στο να: Εντοπίσει τις λιγότερο αναμενόμενες ιδέες για την επίλυση ενός προβλήματος, Επεκτείνει το σύνολο των ιδεών που προκύπτουν σε μία τυπική συνεδρία καταιγισμού ιδεών (brainstorming), Ερευνά επιπλέον δυνατότητες βελτίωσης της ποιότητας ή της διαδικασίας υπό μελέτη, Τροφοδοτεί και ενδυναμώνει μία μη αποτελεσματική διαδικασία καταιγισμού ιδεών., Αποσαφηνίζει ένα πρόβλημα ώστε να προωθεί τις πιο εφικτές λύσεις [3]. Τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η αντιστροφή απορρέουν από το γεγονός ότι βοηθάει τους συμμετέχοντες να ξεφεύγουν από τον συμβατικό τρόπο προσέγγισης καταστάσεων. Η αντιστροφή της σειράς των πραγμάτων είναι ένας τρόπος να απομακρυνόμαστε από τον προβλέψιμο και τον συνηθισμένο τρόπο σκέψης μας [5]. Ενισχύει την ικανότητα να δημιουργούμε καινούριες ιδέες και ωθεί γενικότερα τους ανθρώπους να σκέφτονται εκτός συμβατικών πλαισίων. Συνήθως, αυτή η διορατική τεχνική είναι πολύ διασκεδαστική όταν εφαρμόζεται από μία ομάδα, διότι προκαλεί δυναμική ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των μελών της. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξίσου εύκολα σαν ατομική και ομαδική μέθοδος. Η χρήση της συστήνεται κυρίως με σκοπό τη λήψη αποφάσεων για την επίλυση προβλημάτων, την επιτυχή αντιμετώπιση εμποδίων καθώς και για την αντιμετώπιση γενικότερων προβλημάτων. Ωστόσο, δεν θεωρείται πολύ αποτελεσματική στην ανάπτυξη νέων προϊόντων [1]. Κάποιοι ειδικοί συμφωνούν ότι η αντιστροφή εκτιμήσεων είναι μία αποδοτική τεχνική για οποιαδήποτε περίπτωση επίλυσης προβλημάτων, αλλά επίσης υποστηρίζουν ότι είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στις συνεδρίες 113

2 σχεδιασμού νέων προϊόντων, στις οποίες συχνά επαναλαμβάνονται οι ίδιες ιδέες οπότε είναι απαραίτητο να ανανεώνονται. Για παράδειγμα, εάν κάποιος επιθυμεί να σχεδιάσει ένα αυτοκίνητο, οι πρώτες σκέψεις που θα έρθουν στο μυαλό του είναι: Έχει τέσσερις ρόδες, καίει βενζίνη, κ.λ.π. [8]. Ο ίδιος ο σχεδιαστής, στο σημείο αυτό, θα μπορούσε να αναρωτηθεί για κάθε μία από αυτές τις υποθέσεις. Η τεχνική αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί από υπευθύνους-διοικητικούς υπαλλήλους όλων των ειδικοτήτων, προσωπικό, εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους, ερευνητές, κ.λ.π. Εφαρμόζεται συνήθως από τμήματα έρευνας και ανάπτυξης, μηχανολογικά, διαχείρισης έργων, μάρκετινγκ, κατασκευαστικά, εξυπηρέτησης πελατών, ελέγχου ποιότητας και διαχείρισης αλλαγών [3]. 2. Πώς εφαρμόζεται; ΒΗΜΑ 1 ο Διατυπώστε την πρόκλησή σας. Το πρόβλημα πρέπει να παρουσιαστεί με απλό και κατανοητό τρόπο σε όλη την ομάδα και είναι προτιμότερο οι συμμετέχοντες να το γράψουν σε ένα χαρτί. Ο συντονιστής μπορεί να περιγράψει το πρόβλημα με λεπτομέρειες αν χρειαστεί και να απαντήσει σε τυχόν ερωτήσεις. ΒΗΜΑ 2 ο Καταγράψτε τις υποθέσεις σας και τα προβλήματα που σχετίζονται με τη βασική πρόκληση σε ένα χαρτί ή σε κάποιο πίνακα παρουσιάσεων. ΒΗΜΑ 3 ο Αντιστρέψτε τις υποθέσεις και την κατεύθυνση του προβλήματος. Η αντιστροφή δεν χρειάζεται να είναι μία άμεση αλλαγή οποιασδήποτε πλευράς της πρόκλησης οι συμμετέχοντες μπορούν να αλλάξουν το ρήμα, το στόχο ή οποιεσδήποτε άλλες λέξεις στην πρόταση. Συνεπώς, η αντιστροφή σε γενικές γραμμές ορίζεται σαν οποιαδήποτε αλλαγή στη διατύπωση ενός προβλήματος. Καταγράψτε τα αντίθετα κάθε προβλήματος [4]. Για παράδειγμα, ορίστε κάποιες αντιστροφές: Εάν η πρόκληση είναι να ανέβει η θέση της εταιρείας σε μία λίστα κατάταξης, τότε η αντιστροφή είναι η εξής σκέψη: «πώς μπορούμε να χειροτερέψουμε την κατάταξή μας στη λίστα;» Εάν το πρόβλημα είναι πώς να ενισχυθεί η επικοινωνία εντός της εταιρείας, τότε η αντιστροφή είναι: «με ποιο τρόπο θα εμποδίσουμε την ομαλή επικοινωνία μέσα στην εταιρεία;» [1] ΒΗΜΑ 4 ο Η ομάδα χρησιμοποιεί κάθε αντιστροφή σαν έναυσμα το οποίο θα την οδηγήσει στη δημιουργία νέων ιδεών και καταγράφει όλες τις διαφορετικές απόψεις. Ο συντονιστής ζητάει από τους συμμετέχοντες να αναρωτηθούν με ποιο τρόπο μπορεί να επιτευχθεί η κάθε αντιστροφή [2], [4]. Πρακτικό Παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι θέλετε να ανοίξετε ένα εστιατόριο και δυσκολεύεστε να βρείτε ιδέες. Μία καλή αρχή για να ξεκινήσει η ροή ιδεών, είναι να εφαρμόσετε τις ακόλουθες αντιστροφές: 1. Καταγράψτε όλες τις εκτιμήσεις σας σχετικά με το θέμα Κάποιες συνηθισμένες εικασίες για τα εστιατόρια είναι: A. Τα εστιατόρια παρουσιάζουν το μενού τους είτε με τη μορφή καταλόγων είτε προφορικά. Β. Τα εστιατόρια χρεώνουν για το φαγητό που σερβίρουν. Γ. Τα εστιατόρια σερβίρουν φαγητό.[4] 114

3 2. Αντιστρέψτε κάθε μία εκτίμηση. Ποιο είναι το αντίθετό της; Οι αντίθετες εικασίες μπορεί να είναι: A. Τα εστιατόρια δεν διαθέτουν κανένα μενού. B. Τα εστιατόρια προσφέρουν φαγητό δωρεάν. Γ. Τα εστιατόρια δεν σερβίρουν φαγητό. [4] 3. Αναρωτηθείτε πώς να εφαρμόσετε την κάθε αντιστροφή. Πώς γίνεται να ανοίξουμε ένα εστιατόριο που να μην έχει καθόλου μενού και να αποτελεί μία βιώσιμη επιχείρηση; A. Ένα εστιατόριο χωρίς μενού. Ιδέα: Ο σεφ ενημερώνει κάθε πελάτη τι προϊόντα έχει προμηθευτεί από τις αγορές (π.χ. κρέας, ψάρια, λαχανικά), ζητάει από τον πελάτη να επιλέξει ποιο απ όλα επιθυμεί και τέλος, δημιουργεί το πιάτο με τα συγκεκριμένα υλικά αποκλειστικά για τον πελάτη αυτόν. B. Ένα εστιατόριο που προσφέρει φαγητό δωρεάν. Ιδέα: Μία εξωτερική καφετέρια όπου οι πελάτες πληρώνουν την ώρα που κάθονται και όχι το φαγητό. Χρησιμοποιήστε χρονομετρητή και χρεώστε με το λεπτό. Επιλεγμένα προϊόντα (τρόφιμα ή ποτά) προσφέρονται δωρεάν ή σε τιμή κόστους. Γ. Ένα εστιατόριο που δεν σερβίρει φαγητό. Ιδέα: Δημιουργήστε ένα εστιατόριο με μοναδικό ντεκόρ και εκπληκτικό περιβάλλον και ενοικιάστε το χώρο. Οι πελάτες θα φέρνουν το δικό τους φαγητό και ποτό (σε καλάθια πικ νικ, κ.λ.π.) και θα πληρώνουν απλά για τη χρήση του χώρου. [4] 4. Επιλέξτε μία αντιστροφή και επεκτείνετέ την σε μία ρεαλιστική ιδέα. Στο παραπάνω παράδειγμα, δουλέψαμε με την αντιστροφή «εστιατόριο χωρίς μενού», την οποία και επεκτείνουμε με αποτέλεσμα να ονομάζουμε το συγκεκριμένο εστιατόριο «Ο δημιουργικός σεφ». Ο σεφ θα δημιουργεί ένα πιάτο με τα επιλεγμένα υλικά και θα του δίνει το όνομα του πελάτη, στον οποίο μετά θα δίνεται γραπτώς και η συνταγή [4]. 3. Ποιοι είναι οι παράγοντες επιτυχίας; Η επιτυχία της εν λόγω τεχνικής μπορεί να εξασφαλιστεί εάν ο συντονιστής και οι συμμετέχοντες ακολουθήσουν τις παρακάτω συμβουλές: Ο συντονιστής πρέπει να ετοιμάσει ό,τι είναι απαραίτητο όπως τους πίνακες παρουσιάσεων, τον ορισμό και την επεξήγηση του προβλήματος και πιθανόν φωτοτυπίες με τη διατύπωση του προβλήματος [2]. Ο συντονιστής πρέπει να διευκρινήσει στους συμμετέχοντες ότι η αντιστροφή των εκτιμήσεων δεν έχει να κάνει με το να βρουν μία λύση ή μία σωστή απάντηση, αλλά με το να επεξεργαστούν και να προσεγγίσουν με διαφορετικό τρόπο τις υπάρχουσες πληροφορίες [4]. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ Συχνά οι υποθέσεις μας φαίνονται τόσο θεμελιώδεις και ακλόνητες, που δεν σκεφτόμαστε καν να τις αμφισβητήσουμε. Παρ όλα αυτά, θεωρούμε πολλά πράγματα δεδομένα και ξεχνάμε ότι και οι εκτιμήσεις μπορούν να αμφισβητηθούν [4]. Είναι προτιμότερο η ομάδα να αποτελείται από τέσσερα με εφτά άτομα [2]. Ο συντονιστής πρέπει να ξεκαθαρίσει στους συμμετέχοντες ότι δεν είναι απαραίτητο η αντιστροφή να αποτελεί άμεση ή κυριολεκτική αλλαγή. Συχνά αρκεί μόνο η απλή αλλαγή μιας πλευράς ενός προβλήματος [2]. Είναι πολύ σημαντικό η ομάδα να μη σταματήσει τη διαδικασία στην αντιστροφή του προβλήματος, αλλά να τη χρησιμοποιήσει σαν έναυσμα για να δημιουργήσει καινούριες ιδέες σχετικά με την πρόκληση. Ο συντονιστής πρέπει να είναι ενήμερος για την προθυμία ή τυχόν απροθυμία της ομάδας να εφαρμόσει τη συγκεκριμένη τεχνική γιατί στη δεύτερη περίπτωση, θα προκύψουν αρνητικά συναισθήματα [7]. 115

4 4. Μελέτη Περίπτωσης Πρώτη μελέτη περίπτωσης: Ο Harry Seifert, διευθύνων σύμβουλός της Winter Gardens Salads, εφάρμοσε την τεχνική της αντιστροφής ώστε να βρει την μαγική συνταγή για την αύξηση της παραγωγικότητας στην εταιρεία του. Αντί λοιπόν να καταβάλλει το εορταστικό επίδομα στους υπαλλήλους του μετά την περίοδο με την περισσότερη δουλειά, το έδωσε πριν ξεκινήσει αυτή. Πριν την Ημέρα των Πεσόντων, εθνική γιορτή για τους Αμερικάνους, και μέρα με τις περισσότερες παραγγελίες για την παραδοσιακή τους σαλάτα, ο Seifert έδωσε από 50 δολάρια και στους 140 υπαλλήλους του με σκοπό να ενισχύσει τον ενθουσιασμό και την αποδοτικότητά τους. Η παραγωγικότητα αυξήθηκε κατά πενήντα τοις εκατό τη συγκεκριμένη περίοδο [4]. Δεύτερη μελέτη περίπτωσης: Τη δεκαετία του 1990 η Microsoft κυριαρχούσε στην αγορά λογισμικού υπολογιστών. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, το κύριο πρόγραμμα επεξεργασίας λογιστικών φύλλων ήταν το Lotus 1-2-3, η κύρια εφαρμογή διαχείρισης βάσης δεδομένων ήταν το dbase III από την Ashton-Tate, ο βασικός επεξεργαστής κειμένου ήταν το WordPerfect και το βασικό προϊόν δημιουργίας παρουσιάσεων ήταν το Harvard Graphics. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όλα αυτά τα προγράμματα είχαν αντικατασταθεί από προϊόντα της Microsoft- Excel, Access, Word και Power Point. Η Microsoft είχε μία τεράστια αγορά και κυριαρχούσε στη διανομή και στο εμπόριο χονδρικής και λιανικής. Κάθε προσπάθεια εταιρείας να λανσάρει κάποιο ανταγωνιστικό προϊόν με τον παραδοσιακό τρόπο, δε θα είχε επιτυχία. Όμως, η Netscape, μία μικρή εταιρεία κατάφερε να βρει τρόπο να προωθήσει ένα νέο προϊόν, αγνοώντας τον παραδοσιακό τρόπο της πορεία προς την αγορά και δίνοντας δωρεάν μέσω διαδικτύου το browser της, το Netscape Navigator, χρεώνοντας μόνο για τις αναβαθμίσεις και τις επαγγελματικές εκδόσεις. Αυτή η καινούρια προσέγγιση έφερε αποτέλεσμα και έτσι η εταιρία αυτή έγινε ο ηγέτης στην αγορά των προγραμμάτων browser. Ήταν σαν τα κανάλια πώλησης να ήταν η γραμμή Maginot της Microsoft και το διαδίκτυο επέτρεψε στην Netscape να προσπεράσει τα εμπόδια και να φτάσει απευθείας στην αγορά. Σε μικρό χρονικό διάστημα, η Microsoft συνειδητοποίησε την απειλή και η αντίδρασή της ήταν άμεση: δημιούργησε το δικό της browser, το Internet Explorer, το οποίο αρχικά διέθεσε δωρεάν στο διαδίκτυο και μετά το έδινε δωρεάν μαζί με το λειτουργικό σύστημα των Windows. Το Netscape έχασε τον ηγετικό του ρόλο στην αγορά των browser και μετατράπηκε σε μία διαδικτυακή πύλη παροχής υπηρεσιών και σε ένα λογισμικό ανοιχτού κώδικα. Το μήνυμα σε αυτό το σημείο είναι ότι πρέπει να αμφισβητείτε τις υποθέσεις σας [6]. 116

5 5. Βιβλιογραφία 6. Γλωσσάριο Άρθρα/Μελέτες: [7] Elspeth McFadzean, 1999, Encouraging creative thinking, MCB University Press, Leadership & Organization, Development Journal 20[7], pg [8] Mattimore, Bryan W, Mar 1995, Eureka! How to invent a new product, The Futurist, 29[2], pg. 34 Βιβλία: [1] Instant Creativity, Simple techniques to Ignite Innovation and Problem Solving by Brian Clegg and Paul Birch, Kogan Page 1999, Great Britain & United States [2] 101 Activities for teaching creativity and Problem Solving by Arthur B. VanGundy, Pfeiffer 2005, United States [3] Tool Navigator, The Master Guide for Teams by Walter j. Michalski, Productivity Press 1997, USA [4] Thinkertoys: A handbook of creative-thinking techniques by Michael Michalko, Second Edition, Ten Speed Press, 2006, Toronto [5] Business Creativity, Breaking the invisible barriers by Arthur Gogatz and Reuben Mondejar, Palgrave Macmillan 2005, Great Britain [6] The Leader s Guide to Lateral Thinking Skills: Unlocking the Creativity and Innovation in You and Your Team by Paul Sloane (Paperback - 3 Sep 2006) Συνεδρία Καταιγισμού Ιδεών: Είναι μία τεχνική δημιουργικότητας που εφαρμόστηκε πρώτη φορά από τον Alex Osborne το 1941, σε μία προσπάθεια να προκαλέσει την παραγωγή ιδεών σε μία ομάδα ατόμων. Η ιδέα του Osborne ήταν να δημιουργήσει ένα περιβάλλον χωρίς περιορισμούς, όπου η φαντασία θα αφηνόταν ελεύθερη. Συνήθως, στην συγκεκριμένη μέθοδο υπάρχει μία μικρή ομάδα που συζητάει και επεξεργάζεται ένα πρόβλημα. (Για περισσότερες πληροφορίες: ανατρέξτε στη μέθοδο «καταιγισμός ιδεών» - brainstorming). Εκτός συμβατικών πλαισίων ( outside of the box ): Η σκέψη εκτός συμβατικών πλαισίων είναι ένα κλισέ ή μία συνηθισμένη φράση που αναφέρεται στην προσέγγιση κάποιου προβλήματος με καινούρια οπτική, χωρίς προϊδεασμούς. Κάποιες φορές λέγεται και διαδικασία πλάγιας σκέψης (lateral thinking). Η συγκεκριμένη φράση χρησιμοποιείται ευρέως στο εργασιακό περιβάλλον, κυρίως από συμβούλους διοίκησης και έχει εμπνεύσει πολλά διαφημιστικά σλόγκαν. 7. Λέξεις-κλειδιά Αντιστροφή υπόθεσης αντιστροφή δημιουργικός δημιουργικότητα τεχνική δημιουργικότητας μέθοδος δημιουργικότητας ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ 8. Ερωτήσεις Ερώτηση 1: Πού θα μπορούσε να εφαρμοστεί η τεχνική της «αντιστροφής υποθέσεων»; 117

6 Ερώτηση 2: Περιγράψτε εν συντομία την διαδικασία της τεχνικής. Ερώτηση 5: Αντιστροφή μίας εκτίμησης σημαίνει: Πρέπει να κάνεις μία άμεση αντιστροφή οποιουδήποτε συγκεκριμένου προβλήματος. Πρέπει να αλλάξεις το ρήμα της πρόκλησής σου. Οποιαδήποτε αλλαγή στην δήλωση του προβλήματος, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή στην κατεύθυνσή του. Επιλογή Απάντηση: Οποιαδήποτε αλλαγή στην δήλωση του προβλήματος, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή στην κατεύθυνσή του. Ερώτηση 3: Τι υποστηρίζουν οι ειδικοί για την χρησιμότητα της συγκεκριμένης τεχνικής όσον αφορά στην ανάπτυξη νέων προϊόντων; Ερώτηση 6: Ο συντονιστής πρέπει να ξεκαθαρίσει στους συμμετέχοντες ότι: η αντιστροφή εκτιμήσεων δεν αφορά στην εύρεση μίας σωστής απάντησης αλλά στον διαφορετικό τρόπο προσέγγισης υπαρχόντων πληροφοριών πρέπει να κάνουν έναν ειδικό τύπο αντιστροφής μετά την αντιστροφή εκτιμήσεων της πρόκλησης, η τεχνική έχει φτάσει στο τέλος της Επιλογή Ερώτηση 4: Αναφέρατε κάποιες συμβουλές για την επιτυχή εφαρμογή της αντιστροφής εκτιμήσεων. Απάντηση: η αντιστροφή εκτιμήσεων δεν αφορά στην εύρεση μίας σωστής απάντησης αλλά στον διαφορετικό τρόπο προσέγγισης υπαρχόντων πληροφοριών