Introdución á linguaxe literaria

Transcript

1 Educación secundaria para persoas adultas Ámbito da comunicación Educación a distancia semipresencial Módulo 2 Unidade didáctica 7 Introdución á linguaxe literaria Páxina 1 de 53

2 Índice 1. Introdución Descrición da unidade didáctica Secuencia de contidos e actividades en lingua galega...5 Comunicación oral As almas do Fental... 5 Comunicación escrita Os textos expositivos (aspectos teóricos) Os moluscos Escenarios familiares actuais... 8 Coñecemento da lingua Normas ortográficas. O uso do c e do z (aspectos teóricos) A oración gramatical: suxeito, predicado, concordancia (aspectos teóricos) Lingua e sociedade Fontes de información dixital (aspectos teóricos) Educación literaria A linguaxe literaria (aspectos teóricos) Álvaro Cunqueiro. Un poema O xénero dramático: Noitebra O xénero narrativo: Guerra e paz Secuencia de contenidos y actividades en lengua castellana...21 Comunicación oral Atención al cliente Comunicación escrita Textos expositivos (aspectos teóricos) Ordenando las ideas Estereotipos Conocimiento de la lengua Normas ortográficas. Uso de la c y la z en castellano (aspectos teóricos) La oración gramatical: sujeto y predicado (aspectos teóricos) La Regenta Lengua y sociedad Fuentes de documentación digital (aspectos teóricos) Educación literaria El lenguaje literario: un poema de Juan Ramón Jiménez El lenguaje literario: una obra teatral de Buero Vallejo El lenguaje literario: una novela de Gabriel García Márquez Resumo de contidos Contidos en lingua galega Contenidos en lengua castellana Exercicios de autoavaliación Solucionarios...40 Páxina 2 de 53

3 6.1 Solucións das actividades en lingua galega Soluciones de las actividades propuestas en lengua castellana Solucións dos exercicios de autoavaliación Bibliografía e recursos...53 Páxina 3 de 53

4 1. Introdución 1.1 Descrición da unidade didáctica Esta unidade denomínase Introdución á linguaxe literaria. É recomendable que diariamente traballe con ela entre unha e dúas horas. Ademais, debe ter en conta as seguintes cuestións: A unidade contén textos e exercicios en galego e castelán, separados en dúas partes ben diferenciadas. Ambas as linguas, xunto coa estranxeira, intégranse no ámbito da comunicación. A unidade consta de dous tipos de textos ou contidos: uns que levan a etiqueta de "aspectos teóricos", que son os que debe comprender e memorizar, e outros que carecen desa etiqueta, que son os que debe ler, comprender e comentar (aparecen precedidos do símbolo ). Os contidos e exercicios van clasificados en bloques ou partes, relacionados con distintos aspectos do estudo da lingua: comunicación oral, comunicación escrita, coñecemento da lingua, lingua e sociedade e educación literaria. Logo de rematada a unidade deberá ser capaz de: Valorar a importancia da lingua oral como xeito de comunicación universal. Describir situacións e personaxes de textos audiovisuais. Diferenciar nos textos escritos as ideas principais e as secundarias. Comprender diversos tipos de textos que forman parte da nosa vida cotiá, tales como os procedentes de noticias ou do ámbito académico, nas dúas linguas do ámbito. Saber a función sintáctica da clase de palabra verbo nas dúas linguas do ámbito. Recoñecer o suxeito, o predicado nas dúas linguas do ámbito. Identificar e recoñecer os tipos de oración simple nas dúas linguas do ámbito. Manexar unha terminoloxía sintáctica básica. Desenvolverse fluidamente na procura de información nas bibliotecas virtuais para a realización de traballos académicos. Identificar os principais xéneros literarios nas dúas linguas do ámbito. Comprender e identificar as características da poesía e do teatro nas linguas do ámbito. Recoñecer e saber usar as principais figuras literarias nas literaturas do ámbito. Recoñecer fragmentos significativos da literatura narrativa nas dúas linguas do ámbito. Páxina 4 de 53

5 2. Secuencia de contidos e actividades en lingua galega Comunicación oral 2.1 As almas do Fental Se ten acceso a internet, vexa a seguinte curtametraxe titulada As almas do Fental, no seguinte enderezo: [ Actividades propostas S1. Texto 2.1. Logo de ver a curtametraxe, responda ás seguintes cuestións: Onde acontece a historia? A historia trata dun dobre abandono. Podería explicar por que? Por que o personaxe fai espantallos? Cre que a frase final resume o tema da curtametraxe? Por que? Páxina 5 de 53

6 Comunicación escrita 2.2 Os textos expositivos (aspectos teóricos) Este tipo de texto é coñecido tamén como texto informativo. A súa función primordial é a de transmitir información. Non se limita simplemente a proporcionar datos senón que ademais agrega explicacións, describe con exemplos e analoxías. Atopamos textos expositivos en: Todas as ciencias, tanto nas fisicomatemática ou nas biolóxicas como nas sociais, xa que o obxectivo da ciencia é proporcionar explicacións aos fenómenos da natureza e da sociedade. Así, uns textos nos que se nos explica como son os volcáns, ou que características teñen os mamíferos ou como eran os poboados celtas son textos expositivos. Os libros de texto escolares, as unidades didácticas que manexamos, etc., están cheos de textos expositivos. Características dos textos expositivos Predominan as oracións enunciativas. Utilízase a terceira persoa dos tempos verbais. Os verbos das ideas principais conxúganse en modo indicativo. O rexistro é formal: empréganse gran cantidade de termos técnicos ou científicos. Non se utilizan expresións subxectivas. Funcións dun texto expositivo É informativo, porque presenta datos ou información sobre feitos, datas, personaxes, teorías, etc. É explicativo, porque a información que brinda incorpora explicacións significativas sobre os datos que achega. É directivo, porque funciona como guía da lectura. A maioría destes textos presenta unha organización e presentación (introducións, títulos, subtítulos, resumos) que facilitan a lectura. Esta organización permite diferenciar as ideas ou conceptos fundamentais dos que non o son. Conectadores textuais En todo texto expositivo é fundamental a presenza dos conectadores textuais. Indican a organización e a estrutura do texto. Os máis frecuentes son: Ademais, despois, tamén así mesmo, por engadido, primeiro, o que segue, etc. Daquela, xa que logo, por iso, por conseguinte, así que, porque, co fin de, etc. Do mesmo xeito, semellante a, etc. Pero, porén, a pesar de, malia, non obstante, ao contrario, por outra parte, aínda que, etc. Páxina 6 de 53

7 Lectura dos textos expositivos O obxectivo da lectura dun texto expositivo é ampliar os coñecementos que se teñen sobre un tema, polo que a lectura debe ser lenta e reflexiva. É conveniente volver sobre cada parágrafo lido, interrogarse sobre o que se le e establecer relacións cos coñecementos previos que posuamos. É importante seguir os seguintes pasos: 1. Ler con detemento cada parágrafo. 2. Recoñecer as ideas principais de cada parágrafo (pódense sinalar no texto e realizar anotacións marxinais que sinteticen a idea dese parágrafo). 3. Conectar as ideas entre si permitindo deste xeito a progresión temática. 4. Organizar xerarquicamente as ideas. 5. Recoñecer a trama que conecta as ideas principais entre si. Cando lemos un texto expositivo, é moi útil reorganizar a información por medio de cadros sinópticos, mapas conceptuais ou liñas de tempo, consonte o tema que teña ese texto. Ideas principais e secundarias Nos textos expositivos sempre hai un concepto ou unha idea predominante que é a que lle dá sentido global e unitario á totalidade: é o que chamamos idea principal. Esta idea principal estará sustentada con explicacións, exemplos, comentarios, etc., que alongan o texto en maior ou menor medida: son as ideas secundarias. Entre todas as ideas que van aparecendo no texto haberá, daquela, unha orde ou un fío condutor. Este conxunto de ideas ordenadas é o que se chama progresión temática. Para a súa comprensión o lector debe recoñecer esta organización interna, a progresión temática. Como se localiza a idea principal? Cando o texto está constituído por varios parágrafos haberá que ir buscando a idea principal de cada un. Vexamos deseguido que esta idea principal pode ser explícita ou implícita. Idea principal explícita. Ás veces, a idea principal que resume o contido da mensaxe aparece escrita no propio texto. Con frecuencia é a primeira frase do parágrafo. Neste caso dise que a idea principal está explícita, e o único que temos que facer é localizala e subliñala. Esta idea principal explícita chámase tamén frase temática. En moitas ocasións, a idea principal explícita aparece como resumo do exposto no parágrafo. Nestes casos é frecuente que vaia precedida de expresións do tipo resumindo, daquela, xa que logo, en definitiva, ou sexa que, isto quere dicir que, etc. Idea principal implícita. Outras veces no parágrafo non aparece a frase temática, senón que temos que deducir e redactar a idea principal a partir dos datos e os detalles que se nos dan. Dise que a idea principal está implícita. Nestes casos, haberá que subliñar as palabras suxeridoras, aquelas que concentran a información e que imos utilizar para redactar a idea principal. En conclusión, a idea principal (explícita ou implícita) dun texto é o tema mais o que se di do tema. Páxina 7 de 53

8 Que son as ideas secundarias? Son as que acompañan nun texto ou parágrafo as ideas principais co propósito de apoiar as mensaxes claves, explicalas e reforzalas. Expresan detalles ou aspectos derivados do tema principal. 2.3 Os moluscos Molusco (do lat. Molluscus, que significa brando) Zool. Tipo ou filium animal con aproximadamente especies, pertencente aos deteróstomos. Os moluscos teñen pel branda e sen protección, con frecuencia recuberta pola secreción da dobra do manto, a cuncha. Desenvolveron unha forma especial na parte inferior do corpo, denominada pé, o que permite que se despracen arrastrándose. Divídese en dous subtipos. Os anfineuros son máis primitivos. Exclusivamente mariños, están provistos de dous pares de cordóns nerviosos, que atravesan o corpo e forman unha especie de sistema nervioso en escaleira tripla por medio de cordóns conectivos. As clases solenogastros, con 140 especies, e placóforos, con máis de especies, pertencen a este grupo. O segundo subtipo, conchíferos, comprende aqueles moluscos provistos de verdadeiras cunchas continuas. Nel distínguense catro clases: os gasterópodos, con aproximadamente especies, os escafópodos, con aproximadamente 300 especies; os bivalvos, con case especies e os cefalópodos, con case especies. Actividades propostas S2. Lea este texto e responda: Cal é o tema deste texto? Escriba cinco tecnicismos que aparecen nel. Hai no texto algunha expresión de ideas propias, opinións, etc.? Por que cre que é así? 2.4 Escenarios familiares actuais Cambios e permanencias Poucos fenómenos sociais suscitan tanto interese e discusión permanente como é o da familia. En diferentes épocas, contextos, e dende múltiples lugares de discusión, a cuestión familiar suscita múltiples debates e polémicas. Analistas sociais tenden a referirse ao tema aludindo ás funcións sociais que a familia cumpre nunha sociedade: funcións cambiantes ou ameazadas, procesos que a comprometen ou fortalecen, subxacendo unha mirada concentrada no diagnóstico (está a familia en crise?) e/ou alternativamente na prognose (cal é o futuro da familia?). Estes enfoques deixan pouca marxe para un esforzo comprensivo da experiencia familiar máis inmediata e cotiá: como viven as familias? Como se proxectan os seus membros nelas e a través delas? Por medio de que itinerarios vitais se conforman e en que contextos e escenarios estruturais se constitúen as diferentes retículas familiares? Estas preguntas refírense fundamentalmente aos aspectos experienciais e aos sentidos performativos que están detrás do máis manifestmente observable, como son as denominadas estruturas familares. Mais outro tipo de interrogantes que se nos antollan particularmente oportunos para entendermos a realidade familiar aluden aos compoñentes de significado e disputa que circulan en torno ao que son e deben ser as familias. A natureza política da familia queda patente na incapacidade de diferentes sectores da nosa sociedade para consensuar o que a familia significa e o que a define como institución social particular (Gittins, 1985). As paixóns, os medos, as expectativas, os valores e o reservorio ideolóxico que se detectan nas análises legais e doutas non axudan a crear espazos de reflexión crítica sobre os seus compoñentes constitutivos nin tampouco permiten, polo xeral, unha observación despaixonada da realidade empírica familiar [...].. Osborne, R. e Barrón, S. Grial, Revista galega de cultura, número 176; outubro, novembro, decembro 2007 Páxina 8 de 53

9 Actividades propostas S3. Lea detidamente o texto (Escenarios familiares actuais) e responda ás cuestións: Cal é o tema principal do texto? Cantos parágrafos ten o texto? De que se fala en cada un deles? Diga o significado das seguintes palabras que aparecen no texto: prognose, retículas e empírica (axúdese dun dicionario se o necesita). Elabore unha oración con cada unha delas. S4. Escriba un sinxelo texto expositivo sobre un destes temas. Busque previamente información se a precisa. Por que se teñen menos fillos hoxe en día nas familias galegas? Por que os días son máis longos no verán? Páxina 9 de 53

10 Coñecemento da lingua 2.5 Normas ortográficas. O uso do c e do z (aspectos teóricos) Estas dúas letras poden representar en galego o mesmo son (/θ/), que pronunciamos en palabras como zapato, cereixa, cidade, zona, zumbar. Escríbese c coas vogais e e i. Exemplos: cebola, cereixa, céspede, cicel, cidade, cinceiro, cociña... Escríbese z coas vogais a, o e u. Exemplos: rapaza, zoco, zume, azul, zorza... Fíxese como forman o plural as palabras rematadas en z: noz/noces; luz/luces; verniz/vernices; paz/paces; xuíz/xuíces... Cando soa como /k/, escríbese c diante das consoantes c e t se van precedidos das vogais a, e, o. Exemplos: abstracción, reacción, abstracto, tractor, recto, colección, colecta... Non se escribe ct nin cc cando van precedidas das vogais i ou u. Exemplos: aflición, condución, conduta, condutor, conflito, construción, construtor, contradición, dedución, dedutivo, delito, destrución, destrutor, dicionario, ditado, ditadura, ditar, estrito, estrutura, frutífero, frutificar, indución, indutor, introdutor, introdutorio, produción, produto, produtor, reconstrución, redución, reprodución, reprodutor, restrición, restritivo, tradutor... Actividades propostas S5. Escriba tres palabras nas que figuren as seguintes sílabas: za, ce, ci, zo, zu. S6. Busque no dicionario e escriba dúas palabras que sexan da mesma familia destas palabras. Fíxese no exemplo inicial. Construción: construtivo, construtor. Destrución Detectar: Director: Proxectar: S7. Complete co substantivo correspondente: Unha persoa que redacta é un [ ]. Algo que serve de protección é un [ ]. Alguén que se dedica á condución é un [ ]. Páxina 10 de 53

11 Unha muller que traballa na inspección é unha [ ]. Dicimos de algo que é instrutivo cando nos proporciona [ ]. Unha persoa é correcta cando actúa con [ ]. Pode reforzar e ampliar o uso do c/z entrando nestas páxinas: [ [ Páxina 11 de 53

12 2.6 A oración gramatical: suxeito, predicado, concordancia (aspectos teóricos) Nas unidades anteriores estivemos estudando as clases de palabras: o nome, o adxectivo, o pronome, etc. Estudamos a forma das palabras consideradas illadamente. Agora imos estudar os grupos de palabras que usamos para comunicarnos realmente. A oración gramatical é a unidade mínima con sentido completo que usamos na comunicación. Se dicimos balsa auga flotar, con este grupo de palabras non conseguimos transmitir un sentido completo. En cambio, se dicimos A balsa flota na auga todos entenderán o que dicimos. A balsa flota na auga é unha oración. Suxeito e predicado Fíxese na seguinte oración: O avión procedente de Bruxelas aterrou na pista número sete. Suxeito Predicado A oración consta de suxeito e predicado. Suxeito: infórmanos de quen realiza a acción do verbo. Ten un núcleo representado por un substantivo (avión). Predicado: é todo o que dicimos do suxeito. Ten un núcleo representado polo verbo (aterrou). O suxeito e o verbo concordan en número (singular ou plural) e persoa (eu, ti, el/ela, nós, vós, eles/elas). O suxeito pode aparecer ao final da oración: Tres horas estiveron falando Manuela e Antón Predicado Suxeito Ás veces, o suxeito non aparece na oración dunha maneira explícita, porque está sobreentendido. Por exemplo: Vimos onte a televisión. Nesta oración non hai explicitamente unha palabra que faga de suxeito, aínda que polo verbo que usamos entendemos que o suxeito é nós. Neste caso, falamos de suxeito elíptico ou tácito. (Nós) Vimos onte a televisión Suxeito elíptico Predicado Tipos de oración simple pola intención do falante As oracións pódense distinguir entre elas pola intención que o falante ten cando se expresa. Por exemplo, non é o mesmo dicir Ese rapaz é parvo? que Ese rapaz é parvo! Deste xeito, podemos distinguir varios tipos de oracións simples segundo a intención do falante: Enunciativas (expresan, sen máis, feitos): Traballa na agricultura. Interrogativas (preguntan algo): Imos ao cine? Quen vén? Cando marchas? Páxina 12 de 53

13 Volitivas (exprésase mandato, prohibición ou rogo): Ven aquí agora! Exclamativas ou emocionais (expresan sentimentos de sorpresa, temor, alegría: Que xeito de chover! Lembre que en galego os pronomes interrogativos e exclamativos non levan til. Actividades propostas S8. Nas seguintes oracións indique cal é o suxeito e o predicado. Mónica recolleu a cafeteira A nena levou todo ata o vertedoiro da cociña Lembramos eses días do verán pasado Volvían agora á súa mente as palabras S9. Nestas oracións hai erros de concordancia entre suxeito e predicado. Corríxaos. O neno, a nena e o seu pai veu no autobús. Gústame as películas de vaqueiros. A multitude abalanzáronse contra o orador. Toda aquela xente viñeron andando. S10. Clasifique as seguintes oracións simples atendendo á intención do falante: Cala xa! Isto é unha trapallada! A que hora é o cine? Ana vai ao médico. A muller de azul chámase Mercedes Quen che dixo iso? S11. Escriba dúas oracións enunciativas, dúas interrogativas, dúas volitivas e dúas exclamativas. Páxina 13 de 53

14 Lingua e sociedade 2.7 Fontes de información dixital (aspectos teóricos) Un dos aspectos máis positivos que ten internet é que nos permite realizar procuras rápidas e chegar a multitude de sitios en moi pouco tempo. Pero convén ser coidadosos á hora de seleccionar a información. Na rede podemos atopar distintos tipos de páxinas web, que van desde os blogs ou bitácoras, ata as webs institucionais de organismos, foros, correos electrónicos, etc. Está nas nosas mans, como usuarios e usuarias responsables, discernir unhas das outras e decatármonos de que o tipo de contidos que hai nelas poden non ter a mesma credibilidade Podemos partir da base de que os medios oficiais, as webs de universidades e colexios teñen contidos veraces e próximos á realidade e publícanse para ser utilizadas como referencia, polo que podemos tomalos como certos e utilizalos nas nosas procuras ou argumentacións No que se refire ás enciclopedias en liña, hai que distinguir dous tipos de páxinas, as que teñen contido pechado e as suxeitas á participación de usuarios e usuarias (wiki). No caso das primeiras, por regra xeral podemos utilizalas como fonte fiable. No caso das enciclopedias wiki, ao teren contidos incorporados por usuarios anónimos, de xeito aberto, a información que nos brinda é, cando menos, cuestionable. Por iso, o uso destas wikipedias, índa que aconsellable, debe levarse a cabo con precaución e, sempre, contrastando a información que se obtén con outros medios, para comprobar a súa fiabilidade. Páxina 14 de 53

15 Educación literaria 2.8 A linguaxe literaria (aspectos teóricos) A linguaxe que usamos todos os días pode transformarse para aumentar as súas posibilidades expresivas. Podemos usar técnicas e recursos para engadir á linguaxe un novo ritmo ou para que provoque en nós estrañeza ou para que impresione a nosa imaxinación, a intelixencia ou a memoria. Cando facemos iso transformamos a linguaxe normal en linguaxe literaria. As figuras literarias A literatura é a arte da palabra. Un dos trazos da linguaxe literaria, especialmente da linguaxe empregada no xénero lírico, é o uso de figuras literarias, é dicir, palabras que se utilizan co seu significado habitual, pero nun contexto que as afastan do uso normal, adquirindo deste xeito un matiz moi expresivo. Por isto o seu emprego é característico das obras literarias, sobre todo, do xénero poético. Algunhas das figuras máis utilizadas son as seguintes: Anáfora: consiste na repetición das primeiras palabras dun verso. Por exemplo: Tarde para lembrarse do pasado tarde para ollar o incerto futuro tarde, sempre dis que é tarde. Epíteto: adxectivo que se antepón ao substantivo que acompaña e resalta características intrínsecas del. Por exemplo: branca neve, verde herba. Hipérbato: consiste na alteración da orde lóxica dos elementos sintácticos dunha oración. Adoita utilizarse para dotar a linguaxe dun matiz máis nobre. Exemplo: Das ondas a escuma bicaba a area. A escuma das ondas bicaba a area. Hipérbole: consiste en esaxerar de forma considerable algún tipo de afirmación feita por un personaxe. Exemplo: Síntome tan mal que me doe ata o alento. Metáfora: consiste na identificación ou substitución dun termo real por outro imaxinario co que mantén unha relación de semellanza. Exemplo: A vida é un río de augas turbulentas. Neste exemplo identifícase a vida cun río de augas turbulentas, tratando de transmitirnos a idea de que a vida é tan difícil e perigosa como a navegación por un río desas características. Onomatopea: dáse cando se usa unha palabra ou un grupo de palabras cuxa pronuncia imita a do obxecto ou ser que se describe. Por exemplo: Bzzz Bzzz (unha abella), Chuuuu Chuuuu (un tren) Personificación: consiste en darlle atributos humanos a un obxecto ou ser animado que de por si non os pode ter. Por exemplo: riron de min as hortensias do teu xardín. Páxina 15 de 53

16 2.9 Álvaro Cunqueiro. Un poema Quita a pucha, amigo, que xa o reiseñor vai cantando no bosque ferido de amor. Vai cantando no bosque: quen tal vivirá? As bágoas que verte mollan o seu cantar. Quita a monteira, amigo, que xa o reiseñor dixo: que cedo a lúa! ferido de amor. Cunqueiro, Álvaro, Cantiga nova que se chama Riveira, 2ª edición, 1957 Actividades propostas S12. Utilice un dicionario, en soporte impreso ou dixital, e escriba o significado destas palabras que aparecen no poema: pucha, monteira. S13. No primeiro e no noveno verso repítese a mesma palabra: quita. Que figura expresiva usa aquí Cunqueiro? S14. Na primeira estrofa dise Que xa o reiseñor vai cantando no bosque ferido de amor, teñen os paxaros sentimentos de amor? Que figura literaria utiliza aquí o poeta? Páxina 16 de 53

17 2.10 O xénero dramático: Noitebra O xénero dramático, o teatro, forma parte tamén da literatura. O teatro utiliza o diálogo, a través do que se expresan os personaxes e os conflitos da obra dramática. Para aclarar os movementos dos actores, os elementos da decoración, etc., úsanse as anotacións. Sala de casa modesta, tan só iluminada pola tenue luz que entra pola vidreira que dá ó patio interior. Ábrese a porta e asoma a cabeza Lito, mozo de vintetantos anos; deslízase logo nas puntas dos pés, procurando non facer ruído. Diríxese logo ao estante e revolve entre os libros e papeis na procura de algo. Cada vez semella máis impaciente. Cáelle un libro ó chan. Paralízase de novo. Non observa nada anormal; reanuda a busca. Acéndese a luz e Lito sobresáltase. Entra Aurora, a súa nai, muller duns sesenta años. Leva posta unha bata por riba do camisón. AURORA. Que fas aí? LITO. Nada, mamá. Asustáchesme. AURORA. Á cama. Veña. Déitate xa. Cres que son horas de chegar? Está raiando o día. LITO. Xa vou, mamá. Estou buscando algo... para ler. AURORA. Estás ti bo para ler. Veña, de présa. A ver se así consigo durmir. No puiden pechar ollo en toda a noite. Se polo menos non saíses coa moto. LITO. Que pasa coa moto? Ciscas de medo con só oír falar dela. Non pasa nada, vella. Tranqui. Preocúpaste demasiado. Vai durmir. Eu déitome tamén de contado. En canto atope... AURORA. Perdes o tempo. LITO. Perdo o tempo? Eu? Falas comigo? AURORA. Non está o que buscas. LITO. Busco un libro. AURORA. A min non me enganas. Anda, á cama. LITO. Dígoche que só busco un libro. Precísoo. (Excítase. Continúa a busca con precipitación.) Onde estás? Non te agoches, maldito. Precísote. Onde hostia te metes? Onte á noite aínda estabas aquí. Estou seguro. AURORA. Lito, por favor, déitate. LITO. Telo ti, eh, vella? Collíchelo ti. Devólvemo. Aí había guita miña, veña, devólvema. AURORA. O que queda necesitámolo para comer, fillo. Non o comprendes? A penas nos chega ata final de mes. Anda, sé comprensivo e vaite deitar. LITO. Onde o metiches? Era meu! Dámo! AURORA. Xa non quedaba nada teu, Lito. Sabes canto hai que non traballas? LITO. Iso! Dimo ti, vella. Recórdamo outra vez. A ver, canto? Impórtame un collón o puto traballo, óesme? Non penso volver a dar pancada na miña vida. Estou farto de facer o parvaxolas. Ata os mesmísimos...! AURORA. Cala. Non sexas soberbio. De que vas vivir? LITO. De calquera cousa. Xa aparecerá algo. Chulearei aínda que sexa á Macarena. AURORA. Xesús! LITO. Non viviches ti á miña conta? Eh? Pois por que non me devolves a pasta? Precísoa. Dáme cinco marróns. Só cinco. É canto necesito. Regáloche o resto. AURORA. O pouco que queda é para poder chegar a fin de mes. Xa cho dixen. LITO. Está ben... Déixame entón unhas raias. AURORA. Que dis! LITO. Tesme por un babeco, eh? Cres que non o sei? AURORA. Estás tolo...! LITO. Non, non te preocupes. Non me van. Non son tan fino. Colocareinas ben colocadiñas... Veña, sóltaas xa! AURORA. Non sei de que falas. Vivimos da pensión... Lito, nunha especie de arrebato, abalánzase sobre súa nai, agárraa por un brazo e retórcello. LITO. Veña, vella rañas. Dámas ou valo pagar moi caro. AURORA. Que son túa nai, desgraciado! Que fas, malnacido? Sóltame! LITO. Solta ti a guita! AURORA. Maltratas á túa propia nai, maldito...? O fillo sóltaa de socato, horrorizado. [...] Páxina 17 de 53

18 LITO. Perdoa, mamá. (Salaia.) Perdoa... Son un besta. Non sabía ben o que facía... Preciso o diñeiro. Dámo. Por favor. Teño que pagarlle ó Curras. Débollo. Dende hai días. Xa non agarda máis. Non sabes ben como as gasta. É capaz de subir aquí e destrozar a casa. Ou de magoarte. O moi cabrón é rápido pinchando. E eu non quero por nada do mundo que che faga mal. Por nada do mundo, que mi madre é o que máis quero...! AURORA. Só nos queda para comer, Lito. Non podes seguir así, tés que cambiar. LITO. Cambiarei, madre; xúrocho. AURORA. Faláronme dun centro. Disque dá moi bos resultados. Farei o que sexa para que te admitan. O que sexa. Nuns meses estarás curado. LITO. Non necesito ir a ningún centro, mamá. Xúroche que non volverei picarme. Xúrocho por quen más queiras. Por mi padre, que está no ceo! Si, por el. Xúrocho, pero déixame algo. Devolvereicho. O Curras non se anda con chiquitas. Tenlle o ollo botado á miña máquina. Onte pinchoume unha roda. É a súa maneira de avisar. Por favor... É capaz de calquera cousa. Dunha desfeita... AURORA. Pois vende a moto. LITO. Estás tola? Xamais. Calquera cousa menos iso. A miña moto é sagrada, óesme? AURORA. Lito, é xa moi tarde. Déitate, anda. Xa falaremos... LITO. Xa falaremos, xa falaremos... Cres que me vas volver a enganar? Eh? Cómo a el...! AURORA. Que...? LITO. Pensas que non me enteraba, eh? AURORA. A que te refires...? LITO. Sábelo moi ben! Eu era un neno, si, pero non tan parvo como ti cres. Sabía ben o que facías... con outros... AURORA. Cala...! Cala xa! Prohíboche... LITO. Si, sabíao... Ah, e que noxo... E dor... Aquí, moi dentro. Rillaba, rillaba, rillaba... E dor, dor... Unha dor que me atravesaba coma o gume de cen navallas... Xa non podía aturalo por máis tempo. Por iso... Dor...! Aquela noite... Estabamos sós, coma sempre... El e mais eu sós. Ti non dabas aparecido... Por iso lle dixen... Díxenlle... AURORA. Que lle dixeches, condenado? LITO. Díxenllo! AURORA. Supoñíao! Cómo puideches facer tal cousa, desgraciado? Só eran suposicións túas! Acabaches con el... LITO. Eu, madre? Fun eu o que acabou con el? Fun eu...? En verdade o cres así...? AURORA. Non, Lito... Desculpa. Quixen dicir... LITO. E ti non fixeches nada, madre? AURORA. Debes comprender... Teu pai era un...! Teu pai bebía moito, Lito. Demasiado... LITO. E que carallo podía facer? AURORA. Fillo... LITO. O mesmo ca ti? AURORA. Por favor, Lito. Hai cousas que non podes comprender... El non... só bebía... Tampouco... Non... podía...!non o podes entender... LITO. Non, claro que non... AURORA. (Choromicando.) Nin sequera o podo explicar... LITO. Non é necesario, madre, non te esforces... Xa sei que sempre serás unha santa. AURORA. Eu non digo iso, fillo... Non quero ser iso. Só quero ser túa nai. LITO. Oh, claro que si... Es a miña nai, vaia se o es... Unha nai... Miña nai... Unha puta nai. AURORA. (Nun contido berro que lle sae da alma.) Non, non, iso si que non...! Non é certo. Enganáronte... Envelenáronte. Lito, meu neno, eu son a única que te quere... Con toda a miña alma. Todo canto fixen foi por ti, por ti, por ti... Por amor a ti... Para sacarte do inferno, desta merdenta miseria... Páxina 18 de 53

19 Actividades propostas S15. Que personaxes interveñen neste texto? Diga algunhas características deles: idade, comportamento, linguaxe que usan. S16. Cal é o conflito que se suscita nesta escena? Por que discuten nai e fillo? S17. Fíxese como nestas pezas teatrais, entre os diálogos dos personaxes, hai pequenas indicacións sobre a escena ou sobre como deben actuar os actores e actrices que os interpretan. Son as anotacións. Escriba tres frases que pertenzan a anotacións desta obra teatral. S18. Despois de ler este texto, indique a característica ou características polas que o incluímos no xénero literario do teatro. Páxina 19 de 53

20 2.11 O xénero narrativo: Guerra e paz Guerra e paz, do gran escritor ruso Lev Tolstoi, é considerada unhas das máis grandes novelas de todos os tempos. Publicouse como obra completa en 1869 e narra as vicisitudes de moitos personaxes da sociedade rusa nos tempos da invasión napoleónica, entre 1805 e 1815, aproximadamente. Lea este fragmento da novela. Cando tocaba á súa fin a batalla de Borodino, Pedro abandonou por segunda vez a batería de Raiewsky e, cun grupo de soldados, dirixiuse atravesando o campo a Kniazkovo, onde se uniu á ambulancia. Pero ao ver o sangue e oír os berros e os xemidos apresurouse a afastarse, confundido cos soldados. Un só afán enchía a súa alma: saír o antes posible de alí, esquecer as horribles impresións do día e botarse a durmir tranquilamente no seu cuarto, na súa cama. Decatábase de que só en condicións normais de vida podería comprender todo o que vira e experimentara. Pero faltábanlle estas condicións. Nin balas nin granadas asubiaban xa no camiño, pero por todas as partes vía o mesmo que alá abaixo, no campo de batalla: as mesmas caras atormentadas, cheas de dor, estrañamente transfiguradas; o mesmo sangue, os mesmos capotes... E oía as mesmas descargas de fusilería, afastadas pero non por iso menos aterradoras. Ademais, o po e a calor eran asfixiantes. Pedro e os soldados dirixíronse, a través da densa escuridade, a Mojaisk. Os galos cantaban cando comezaron a subir a pronunciada costa que conducía ao pobo. O albergue estaba totalmente ocupado. Pedro pasou ao patio, subiu ao coche e reclinou a cabeza sobre os coxíns. Cando se ergueu ao día seguinte ordenou que enganchasen, pero el atravesou o pobo a pé. Xa as tropas comezaban a saír da poboación, deixando detrás dez mil feridos. Víaos nos patios e nas ventás das casas; outros agrupábanse na rúa. Preto das ambulancias oíanse berros, invectivas, golpes. Pedro ofreceu un sitio no seu coche a un xeneral ferido ao que coñecía e acompañouno ata Moscova. O día 30 entrou na cidade. Cando chegou á súa casa era noite pechada. No salón achou oito persoas: o secretario do comité, o coronel do seu batallón, o seu administrador e diversos solicitantes que ían velo para que os axudase a resolver os seus asuntos. A Pedro éranlle indiferentes aqueles asuntos, dos que non sabía nin unha palabra, e contestou ás preguntas que lle dirixiron co único fin de librarse daquelas xentes. Cando quedou por fin só, abriu e leu unha carta da súa muller. Atordado, empezou a murmurar: «Os soldados da batería..., o vello..., o príncipe Andrés morto... A sinxeleza, a submisión a Deus... Hai que sufrir..., a importancia de todo... A miña muller..., é preciso poñerse de acordo..., hai que comprender e esquecer...» E achegándose á cama botouse nela sen espirse e quedou durmido. Cando espertou á mañá seguinte agardábanlle no salón dez persoas que tiñan necesidade de velo. Pedro vestiuse a escape, pero, en lugar de ir velas, baixou a escaleira de servizo e pola porta da cocheira saíu á rúa. A partir de entón, e ata o fin do saqueo da cidade, ninguén volveu verlle nin soubo onde se achaba, a pesar de que se o buscou por todas as partes. Lev N. Tolstoi, Guerra e paz, 1869 Actividades propostas S19. Lea este fragmento de Guerra e Paz e poña por escrito as razóns polas que este é un texto de tipo narrativo. Páxina 20 de 53

21 3. Secuencia de contenidos y actividades en lengua castellana Comunicación oral 3.1 Atención al cliente Si tiene acceso a internet, vea el cortometraje titulado Atención al cliente. La dirección es: [ Actividad propuesta S20. Después de ver el cortometraje responda a las siguientes cuestiones: Por qué es tan importante la comida del perro para nuestra protagonista? Describa qué tipo de sociedad aparece reflejada en el cortometraje. Compare los dos cortometrajes de la unidad: As almas do Fental y Atención al cliente y señale las semejanzas y diferencias que encuentre entre los dos. Páxina 21 de 53

22 Comunicación escrita 3.2 Textos expositivos (aspectos teóricos) Los textos expositivos se llaman también textos informativos. Su función primordial es transmitir información. No se limitan simplemente a proporcionar datos sino que además añaden explicaciones, describen con ejemplos y analogías. Las características principales de este tipo de textos son: Predominan en ellos las oraciones enunciativas. Se utiliza la tercera persona de los tiempos verbales. Los verbos se suelen conjugar modo indicativo. El registro es formal: se emplea gran cantidad de términos técnicos o científicos. No se utilizan expresiones subjetivas. 3.3 Ordenando las ideas Así fue. Entre septiembre de 1768 y julio de 1769, 18 barcos fletados por Pérez Correa zarparon de Bayona y descargaron en Carril más de 1885 toneladas de cereal, que habían costado 1,19 millones de reales de vellón. Casi octogenario y ya en el otoño de su vida, se enfrentó con decisión a la hambruna del bienio Al desencadenarse la crisis, envío al racionero Domingo Pérez Correa a Francia, con doblones reales de vellón- en el bolsillo para adquirir maíz y centeno. Dispuso además que aquella cantidad debía andar en giro todo el tiempo que durase la escasez y necesidad. De Bartolomé Rajoy y Losada, arzobispo de Santiago entre 1751 y 1772, hace tiempo que se ha hecho su biografía, llena de elogios y alabanzas. Fundó hospitales, asilos, casas de acogida para mujeres, escuelas y obras pías; construyó palacios e iglesias, y distribuyó en limosnas una parte de las cuantiosas rentas del arzobispado. Se dice que repartía cada año reales entre los pobres que se amontonaban en las puertas de su palacio y destinaba otros a donativos secretos. Fernando Salgado, El bienio del hambre: La Voz de Galicia, 6/11/2011 Actividades propuestas S21. Busque en el diccionario estas palabras del texto: fletar, zarpar, hambruna, bienio, cuantiosas, racionero. S22. Texto 3.3. Este texto expositivo está desordenado: enumere sus tres párrafos. Establezca el orden más adecuado entre ellos y justifíquelo. Escriba las palabras u oraciones clave que le han ayudado a ordenarlos y proponga un título para el texto. S23. Fíjese en estos verbos usados en el texto: descargaron, habían costado, enfrentó, envió, dispuso. En qué persona y modo están estos verbos? Páxina 22 de 53

23 3.4 Estereotipos Cambios y permanencias Leo de una novela que es magnífica y desgarradora. Podría haber sido magnífica a secas, pero el desgarro le añade, no sé, un plus de legitimidad. Quizá su magnificencia se deba a él. En la facultad teníamos una compañera que era bella e inquietante. Lo que poseía de inquietante, lejos de atenuar su hermosura, la multiplicaba. Del diablo se dice que es hermoso y malo. Si fuera malo y feo carecería de interés, como una novela horrible y sedante. De un gran actor español -ya fallecido- se decía que era inteligente y cascarrabias. Leyendo atentamente sus necrológicas -hubo en las redacciones de los periódicos colas para escribirlas- llegaba uno a la conclusión de que su mal carácter era consecuencia de su talento. A veces se crean este tipo de ecuaciones. Lo cierto es que la inteligencia, sin una dosis de perversión, parece que no es inteligencia. De hecho, cuando decimos de alguien que es idiota no solemos añadir que es malo. Pero si lo decimos, la maldad, en vez de aminorar su idiotez, la hace más contundente. En general, preferimos al idiota bondadoso (o sea, al idiota idiota). Estereotipos. Mis padres, cuando volvían del cine, si la película les había gustado mucho, decían de ella que era buena, pero "muy fuerte". La expresión muy fuerte, ahora, ha perdido sentido, pero en mi infancia, cuando una película era muy fuerte, era muy fuerte, o sea, para mayores de dieciocho. Casi todas las de James Dean, pobre, entraban en esta categoría. Quizá el chico acabó tan mal por hacer películas fuertes. Si aplicáramos esta adjetivación a la crítica gastronómica, de la fabada diríamos que es un plato magnífico y desgarrador. No sé si me comería un plato magnífico y desgarrador, desde luego no para cenar. En resumen, que no sé si leer la novela magnífica y desgarradora. Además me acaba de llegar otra que es clásica y audaz. Juan José Millás. Artículo en El País Actividades propuestas S24. Texto 3.4. Lea el texto y responda a las cuestiones: Cuál es el tema principal del texto? De cuántos párrafos consta el texto? De qué se habla en cada uno de ellos? Diga cuál es el significado de las siguientes palabras que aparecen en el texto: estereotipo y audaz (puede recurrir a un diccionario si lo necesita). Elabore una oración con cada una de ellas. Cree que este texto es expositivo? Razone su respuesta. Redacte un breve texto expositivo de unas diez líneas sobre uno de estos temas: características de los mamíferos; la importancia de las frutas y verduras en nuestra alimentación; la energía eólica y solar. Páxina 23 de 53

24 Conocimiento de la lengua 3.5 Normas ortográficas. Uso de la c y la z en castellano (aspectos teóricos) Se escribe c. Delante de e, i: cero, vecina, ceder. Excepciones: zepelín, zigzag, Zeus. Delante de a, o, u, cuando suena como k: casa, cobijo, cuchara. Delante de consonante cuando suena como k: acto, crisis, tecla, acceso. Se escribe con z. Delante de a, o, u: taza, pozo, zumbido. Al final de todas las palabras cuyo plural sea ces: luces/luz; coces/coz; tenaces/tenaz; nueces/nuez. Algunas formas verbales de verbos como nacer (nazco), crecer (crezco), conocer (conozcas), lucir (luzcas), hacer (haz). Actividades propuestas S25. Escriba tres palabras que contengan cada una de estas sílabas: za, ce, ci, zo, zu. S26. Escriba el plural de estas palabras: luz, faz, coz, tenaz, falaz, nuez. S27. Complete estas oraciones escribiendo c, z o s, según corresponda. A ve_es me gu_ta jugar al ajedre_. No es capa_ de a_ercar_e lo _uficiente para parti_ipar. No es a ertado _ufrir por e_te disfra_. Cru_é la calle con la inten_ión de a_u_tarla. Emo_ionado, vi apare_er a mi ve_ina del pi_o on_e. Trope_é con un an_iano de_pi_tado. En esta dirección puede encontrar actividades de refuerzo y ampliación: [ Páxina 24 de 53

25 3.6 La oración gramatical: sujeto y predicado (aspectos teóricos) Como ya se explicó en el apartado correspondiente de lengua gallega, la oración gramatical es la unidad mínima con sentido completo que usamos en la comunicación. La oración consta de sujeto y predicado. El sujeto nos informa de quién realiza la acción del verbo. Tiene un núcleo representado por un sustantivo. El predicado es todo el que decimos del sujeto. Tiene un núcleo representado por el verbo. El sujeto y el verbo concuerdan en número (singular o plural) y persona (yo, tú, él/ella, nosotros, vosotros, él/ella). El sujeto puede aparecer al final de la oración. A veces, el sujeto no aparece en la oración de una manera explícita, porque está sobreentendido. En este caso, hablamos de sujeto elíptico o tácito. Tipos de oración simple por la intención del hablante Según la intención del hablante, hay estas clases de oraciones: Enunciativas. Interrogativas. Volitivas. Exclamativas. 3.7 La Regenta Tomo I. I. La heroica ciudad dormía la siesta. El viento Sur, caliente y perezoso, empujaba las nubes blanquecinas que se rasgaban al correr hacia el Norte. En las calles no había más ruido que el rumor estridente de los remolinos de polvo, trapos, pajas y papeles que iban de arroyo en arroyo, de acera en acera, de esquina en esquina revolando y persiguiéndose, como mariposas que se buscan y huyen y que el aire envuelve en sus pliegues invisibles Vetusta, la muy noble y leal ciudad, corte en lejano siglo, hacía la digestión del cocido y de la olla podrida, y descansaba oyendo entre sueños el monótono y familiar zumbido de la campana de coro, que retumbaba allá en lo alto de la esbelta torre en la Santa Basílica. -La torre de la catedral, poema romántico de piedra, delicado himno, de dulces líneas de belleza muda y perenne, era obra del siglo diez y seis, aunque antes comenzada, de estilo gótico, pero, cabe decir, moderado por un instinto de prudencia y armonía que modificaba las vulgares exageraciones de esta arquitectura. La vista no se fatigaba contemplando horas y horas aquel índice de piedra que señalaba al cielo Cuando en las grandes solemnidades el cabildo mandaba iluminar la torre con faroles de papel y vasos de colores, parecía bien, destacándose en las tinieblas, aquella romántica mole; pero perdía con estas galas la inefable elegancia de su perfil y tomaba los contornos de una enorme botella de champaña. Mejor era contemplarla en clara noche de luna, resaltando en un cielo puro, rodeada de estrellas que parecían su aureola, doblándose en pliegues de luz y sombra, fantasma gigante que velaba por la ciudad pequeña y negruzca que dormía a sus pies. Bismarck, un pillo ilustre de Vetusta, llamado con tal apodo entre los de su clase, no se sabe por qué, empuñaba el sobado cordel atado al badajo formidable de la Wamba, la gran campana que llamaba a coro a los muy venerables canónigos, cabildo catedral de preeminentes calidades y privilegios [...]. Alas Clarín, Leopoldo, La Regenta, Cátedra (2 volúmenes), Madrid, 1989 Páxina 25 de 53

26 La Regenta es una de las novelas más conocidas del siglo XIX. Fue publicada en 1884 y Pertenece al realismo literario y fue escrita por Leopoldo Alas, que firmaba sus obras con el seudónimo de Clarín. En esta novela, la ciudad de Oviedo recibe el nombre de Vetusta. Actividades propuestas S28. Señale el sujeto y el predicado de estas oraciones tomadas del texto. La heroica ciudad dormía la siesta. El viento Sur empujaba las nubes blanquecinas. Vetusta descansaba entre sueños. La torre de la catedral era un poema de piedra. S29. Corrija los errores de concordancia en estas oraciones. La heroica tropa dormían en el campamento. Esta clase de insectos son casi indestructibles. El grupo que llegaron era muy numeroso. Hacen muchos meses que no lo veo. S30. Escriba al lado de cada oración el sujeto elíptico que le corresponde. Entrarán por la costa oeste, dejando abundantes lluvias. Defendieron muy bien y marcaron tres goles. Aparte de Guerra y paz, escribió otras muchas novelas. Hice la compra en el súper de la esquina. S31. Diga de qué tipo son estas oraciones por la actitud del hablante. A qué hora sale el tren? Ponte a hacer los deberes! Hoy ha sido el día más frío del invierno. Cómo he llorado con el final de la película! En estas direcciones puede encontrar actividades de refuerzo y ampliación: [ En el apartado de sintaxis: orden de la oración, corrección sintáctica, oración simple. [ Páxina 26 de 53

27 Lengua y sociedad 3.8 Fuentes de documentación digital (aspectos teóricos) Imagine que trabaja para una empresa llamada Literaria S.L. que colabora con un ayuntamiento de Galicia, por ejemplo Padrón. De vez en cuando esa empresa recibe encargos para la elaboración de folletos o material informativo de diverso tipo sobre hechos históricos, culturales o personajes destacados de la vida de ese ayuntamiento, que serán utilizados en exposiciones o actos públicos en la casa de la cultura de la villa. Hace unos días recibieron el encargo de preparar unos materiales relacionados con la figura de Rosalía de Castro centrándose en uno de sus libros más conocidos, Follas Novas, y le toca a usted elaborarlos (le dan un plazo de seis días). Pero se da cuenta de que el archivo de la empresa no tiene ningún documento relacionado con esa cuestión. Qué hacer? En el ejemplo anterior tenemos un caso que se puede extrapolar a otras situaciones de la vida cotidiana y que pueden suceder, por ejemplo en el trabajo real o en las más diversas circunstancias. Trate de buscar o de localizar el material necesario para hacer una determinada tarea. En el ámbito académico (su situación actual) es muy común la elaboración de trabajos por parte del alumnado. Hace unos años, antes de la aparición de las nuevas tecnologías, había que visitar físicamente las diversas bibliotecas y demás instituciones para consultar este tipo de materiales. En la actualidad disponemos en internet de diversas soluciones que nos facilitan esta cometido. Si nos centramos exclusivamente en la historia y en la cultura gallega podemos acudir a la Biblioteca Virtual Galega: [ Actividades propuestas S32. Acceda a la Biblioteca Virtual Galega. Fíjese en las secciones que la componen (columna central de la página web). Entre en cada una de ellas e indague qué es lo que nos ofrecen y qué recursos ponen a nuestra disposición. S33. Después de familiarizarse con el funcionamiento interno de la biblioteca, realice lo siguiente. Busque en la biblioteca artículos, libros, etc., sobre alguno de los siguientes temas relacionados con la cultura e historia gallegas: Obra lírica de Rosalía de Castro. Batalla de Rande. Seres míticos gallegos. Hundimiento del Prestige. Páxina 27 de 53

28 S34. Cuando tenga localizada la información sobre el tema que seleccionó, haga lo siguiente: Anote los datos que aparecen en la ficha del libro o libros que encuentre relacionados con el tema escogido. Acceda al texto o al vídeo que viene en la ficha y analice el material. A continuación, debe poner por escrito en la siguiente tabla cómo es la información que ha encontrado sobre el tema (de modo breve) y cómo está registrada en la biblioteca: Tema Hay información suficiente sobre el tema? En qué aspectos del tema se centra la información? Es un artículo de un periódico, un libro, un fragmento de un libro? En qué sección de la biblioteca se encuentra? Cómo está registrada? Texto, vídeo Páxina 28 de 53

29 Educación literaria 3.9 El lenguaje literario: un poema de Juan Ramón Jiménez La literatura es el arte de la palabra. Uno de los rasgos del lenguaje literario, especialmente del lenguaje empleado en el género lírico, es el uso de figuras literarias. Las figuras literarias son palabras o expresiones que se utilizan con su significado habitual, pero en un contexto que las aleja del uso normal, adquiriendo de este modo un matiz muy expresivo. Por esto su empleo es característico de las obras literarias, sobre todo, en el género poético. Las figuras literarias más usuales son la metáfora, la personificación, la hipérbole, el epíteto, la anáfora, la onomatopeya y el hipérbaton. i Juan Ramón Jiménez utilizaba una ortografía particular: usaba la grafía (j) para representar el fonema (g) y escribía, por ejemplo, májico; no colocaba la x ante consonante (esquisito); etc. Recuerdos Íbamos paseando por la orilla solitaria del lago. La tarde estaba hermosa; el ígneo sol de mayo sonriendo se moría, una canción de luces suspirando. Serenos nuestros ojos, unidas nuestras manos, vagábamos tranquilos, dulcemente mirándonos. Latía el parque, mudo: se estasiaban las flores y los pájaros. De pronto, Di, me dijo, por qué el azul espacio, por qué el cielo purísimo se mancha al reflejarse en la verdina lóbrega del lago? Miré su frente blanca, y la besé en los ojos, sollozando. En la calma magnífica del parque resonó el beso con un eco largo. Un ruiseñor despierto lanzó un dulce quejido desgarrado. Jiménez, Juan Ramón, Segunda antolojía poética, Colección Austral, Espasa, Madrid, 1998 Páxina 29 de 53