Ζ ΥΔΖ ΓΖΜΟΗΟΤ ΥΡΔΟΤ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ: ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΓΗΔΡΔΤΝΖΖ

Transcript

1 ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΡΖΣΖ ΥΟΛΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΜΖΜΑ ΛΟΓΗΣΗΚΖ Κπξηάθνο Γηνπξηδάθεο Ζ ΥΔΖ ΓΖΜΟΗΟΤ ΥΡΔΟΤ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ: ΔΜΠΔΗΡΗΚΖ ΓΗΔΡΔΤΝΖΖ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Διζηγηηήρ: Γημήηπηρ Γ. Κςπίκορ, Καθηγηηήρ Ζξάθιεην Οθηψβξηνο 2010

2 Πίνακας Περιεχομένων ΔΗΑΓΩΓΖ... 5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 - ΣΟ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΓΖΜΟΗΟ ΥΡΔΟ Ζ ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΓΖΜΟΗΟΤ ΥΡΔΟΤ Ππώηη πεπίοδορ ηος Δλληνικού κπάηοςρ, ( ) Μακεδονικό και Βαλκανικοί Πόλεμοι, ( ) ορ Παγκόζμιορ & Μικπαζιαηική Καηαζηποθή, ( ) Μεζοπόλεμορ, ( ) Αναζςγκπόηηζη και ανάπηςξη, ( ) Γικηαηοπία, ( ) Μεηαπολίηεςζη, ( ) H ΚΡΗΖ ΣΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΓΖΜΟΗΟΤ ΥΡΔΟΤ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 - ΓΗΔΘΝΔ ΓΖΜΟΗΟ ΥΡΔΟ Ζ ΗΣΟΡΗΑ ΣΟΤ ΓΖΜΟΗΟΤ ΥΡΔΟΤ ΣΗ ΑΝΑΠΣΤΓΜΔΝΔ ΥΧΡΔ ΓΖΜΟΗΟ ΥΡΔΟ ΓΗΑ ΣΗ ΑΝΑΠΣΤΟΜΔΝΔ / ΑΝΑΓΤΟΜΔΝΔ ΥΧΡΔ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΟΡΗΜΟ ΘΔΧΡΗΔ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΤΜΒΑΣΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΔΠΗΣΖΜΖ Το μονηέλο Domar Harrod Θευπίερ ηυν Σηαδίυν (Rostow) Ανάπηςξη μέζυ πολιηικών θιλικών ππορ ηιρ αγοπέρ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ & ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ

3 4.1 ΣΟ ΠΡΟΒΛΖΜΑ ΣΖ ΠΛΖΡΟΤ ΑΠΑΥΟΛΖΖ ΓΖΜΟΗΟΝΟΜΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Δπεκηαηική δημοζιονομική πολιηική Πεπιοπιζηική Πολιηική Δπγαλεία Γημοζιονομικήρ Πολιηικήρ Ο ΚΡΑΣΗΚΟ ΓΑΝΔΗΜΟ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5 ΥΔΖ ΥΡΔΟΤ & ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΘΔΧΡΗΑ ΚΑΗ ΥΔΣΗΚΧΝ ΜΔΛΔΣΧΝ ΠΡΟΦΑΣΔ ΜΔΛΔΣΔ Η Μελέηη ηηρ ζσέζηρ σπέοςρ και οικονομικήρ ανάπηςξηρ ηυν Reinhart & Rogoff Κξηηηθή ηνπ Krugman ζηε κειέηε ησλ Reinhart & Rogoff Η μελέηη ηηρ Δςπυπαφκήρ Κενηπικήρ Τπάπεζαρ (ECB) ΓΗΑΦΟΡΔΣΗΚΑ ΔΗΓΖ ΥΡΔΟΤ ΚΑΗ ΥΔΖ ΜΔ ΣΖΝ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Δξυηεπικό σπέορ Το μακποσπόνιο σπέορ long term debt Βπασςσπόνιορ Γανειζμόρ Πολςμεπέρ σπέορ (Multilateral Debt) ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6 ΠΗΘΑΝΔ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΔ ΔΞΔΛΗΞΔΗ ΣΟ ΥΡΔΟ ΚΑΗ ΣΖΝ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΔ ΠΡΟΒΛΔΦΔΗ/ΔΞΔΛΗΞΔΗ Ζ ΠΡΟΟΠΣΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΟΤ ΔΛΛΖΝΗΚΟΤ ΓΖΜΟΗΟΤ ΥΡΔΟΤ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7 - ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

4 Πίλαθεο Γξαθήκαηα Πίλαθαο 1 : Γεκνζηνλνκηθά ηζνδχγηα (ζε % ηνπ ΑΔΠ) Πίλαθαο 2: Δθηίκεζε ηεο εμέιημεο ηνπ ειιεληθνχ δεκνζίνπ ρξένπο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ, , γηα ηελ πεξίπησζε κε κείσζεο ηνπ ΑΔΠ θαη γηα νλνκαζηηθφ επηηφθην 5% θαη πιεζσξηζκφ 2% Πίλαθαο 3: ηνηρεία γηα ην ππνινγηζκφ εμέιημεο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο (ΗΟΒΔ) Γξάθεκα 1: Δμέιημε ηνπ Γεκνζίνπ Υξένπο Γξάθεκα 2 : Γεκφζην έιιεηκκα θαη ρξένο ζηελ ΔΔ -27 (2009) Γξάθεκα 3 : spread 10-εηψλ Διιεληθψλ νκνιφγσλ ζε ζρέζε κε ηα Γεξκαληθά (Απξίιηνο Ηνχληνο 2010) Γξάθεκα 4: Αθαζάξηζην Γεκφζην Υξένο θαη Γεκνζηνλνκηθά Ηζνδχγηα ζηηο Βηνκεραλνπνηεκέλεο Οηθνλνκίεο* (ζε % ηνπ ΑΔΠ) Γξάθεκα 5 : Οηθνλνκηθνί θχθινη Γξάθεκα 6: πλνιηθή Εήηεζε & Πξνζθνξά Γξάθεκα 7 : Γεκφζην ρξένο, αλάπηπμε (ΑΔΠ %), πιεζσξηζκφο: επηιεγκέλεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο, Γξάθεκα 8: ε εμέιημε ηνπ ειιείκκαηνο θαη ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο ηεο Διιάδαο Γξάθεκα 9: Μαθξνρξφληα εμέιημε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο κε εθαξκνγή ηνπ ΠΑ Γξάθεκα 10: Αλάιπζε επαηζζεζίαο δεκνζίνπ ρξένπο ζηηο κεηαβνιέο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο

5 Δηζαγσγή ηελ εξγαζία απηή ζα αλαιπζεί θαη ζα δηεξεπλεζεί ν ξφινο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Δίλαη γλσζηφ φηη γηα πνιιά ρξφληα ( ) ε Κευλζηαλή νηθνλνκηθή πνιηηηθή θπξηαξρνχζε ζε παγθφζκην επίπεδν. Απηή ε πνιηηηθή βαζίδνληαλ ζηελ ζηήξημε θαη δηαηήξεζε ελφο ηθαλνχ επηπέδνπ δήηεζεο ζηελ νηθνλνκία. Απηφ ζεσξνχληαλ φηη δεκηνπξγνχζε ζπλζήθεο πιήξνπο απαζρφιεζεο κε ην ηίκεκα ηνπ πςειφηεξνπ πιεζσξηζκνχ. Ζ ζηήξημε ηεο δήηεζεο γίλνληαη θαη κέζσ ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο γεγνλφο πνπ ζήκαηλε πεξηζζφηεξα έμνδα απφ έζνδα γηα ηνπο θξαηηθνχο πξνυπνινγηζκνχο. Έηζη, ε αλάγθε απφ ην δεκφζην γηα δαλεηζκφ απμάλνληαλ θαη ην δεκφζην ρξένο κεγάισλε ρξφλν κε ηνλ ρξφλν. Πνιιά κεζνιάβεζαλ κέρξη ζήκεξα. Σψξα νη πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ έρνπλ ζπζζσξεπκέλν δεκφζην ρξένο ην νπνίν πιένλ δελ ζεσξείηαη θαη ηφζν επηζπκεηφ φζν ηα παιαηφηεξα ρξφληα. Σψξα θαζψο έρεη επηθξαηήζεη ε λενθιαζζηθή/λένθηιειεπζεξε νηθνλνκηθή θηινζνθία, ε εζηίαζε είλαη ζηελ δηαζθάιηζε πγηνχο ρξεκαηννηθνλνκηθνχ πιαηζίνπ θαη λνκηζκαηηθήο ζηαζεξφηεηαο πνπ θπξίσο αθνξά ηνλ ρακειφ πιεζσξηζκφ. Πιένλ ηα δεκφζηα ειιείκκαηα παξνπζηάδνληαη σο παξάγνληεο απεηιήο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Δίλαη φκσο απηφ αιήζεηα; Απηφ ζα πξνζπαζήζεη λα αλαιχζεη ε παξνχζα εξγαζία παξνπζηάδνληαο ηα επξήκαηα ησλ ζεκαληηθφηεξσλ ζρεηηθψλ κειεηψλ. Θα γίλεη αλαθνξά ζε πξφζθαηεο κειέηεο φπσο απηή ησλ Reinhart θαη Rogoff (2010) αιιά θαη ε κειέηε ηεο Δπξσπατθήο Σξάπεδαο (ECB, 2010) πνπ εθδφζεθε θαηά ηελ πεξίνδν ηεο ζπγγξαθήο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ ηεο εξγαζίαο ζα γίλεη αλαθνξά ησλ πξφζθαησλ εμειίμεσλ φζνλ αθνξά ην δεκφζην ρξένο θαη ζα αλαιπζνχλ νη παξάγνληεο πνπ ην ζπλδένπλ κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. 5

6 Κεθάιαην 1 - Σν Διιεληθό Γεκόζην Υξένο 1.1 Ζ Ηζηνξηθή Δμέιημε ηνπ Διιεληθνύ Γεκνζίνπ Υξένπο Ζ Διιάδα απφ ηελ ίδξπζή ηεο έθαλε ρξήζε δαλείσλ γηα λα ζηεξίμεη αξρηθά πνιέκνπο αιιά θαη θξαηηθέο επελδχζεηο κε ζθνπφ ηελ άζθεζε κηαο ζνζηαιηζηηθήο θνηλσληθήο πνιηηηθήο. Δπηπιένλ, νη δεκφζηεο δαπάλεο, θπξίσο κέζσ ηεο δηφγθσζεο ηνπ δεκνζίνπ ηνκέα, απνηέιεζαλ έλα κέηξν αληηθπθιηθήο πνιηηηθήο πνπ εθαξκφζηεθε θαηά θφξνλ ζηελ κεηαπνιηηεπηηθή πεξίνδν απφ ην 1974 έσο θαη ζήκεξα. Παξαθάησ ζα δηεξεπλεζεί ε ηζηνξία ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο κε βάζε ηελ πξφζθαηε κειέηε ηνπ Ζιηαδάθε 1 (2009) θαη άιιεο ζρεηηθέο κειέηεο απφ ηελ Διιεληθή Κεληξηθή Σξάπεδα θαη ην Ίδξπκα Βηνκεραληθψλ θαη Οηθνλνκηθψλ Δξεπλψλ (ΗΟΒΔ) Πξώηε πεξίνδνο ηνπ Διιεληθνύ θξάηνπο, ( ) Σελ πεξίνδν απηή ε Διιάδα πήξε 10 εμσηεξηθά δάλεηα, ζπλνιηθά 770 εθαηνκκχξηα γαιιηθά θξάγθα (ζην εμήο γ.θ.). Καηά κέζν φξν ε ηηκή έθδνζεο θπκάλζεθε ζην 72,54%, δειαδή ρξεψζεθε 770 εθαηνκκχξηα γαιιηθά θξάγθα. αιιά ηειηθά εηζέπξαμε πήξε 464,1 εθαηνκκχξηα γαιιηθά θξάγθα. Σν ππφινηπν πνζφ αθνξνχζε ηελ ηηκή έθδνζεο θαη δηάθνξα άιια έμνδα-θξαηήζεηο σο ακνηβή ησλ αλαδφρσλ ηξαπεδψλ. Πην αλαιπηηθά ε Διιάδα ην δηάζηεκα απηφ πήξε: Σν 1824 θαη ην 1825 δχν δάλεηα απφ ηελ Αγγιία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Διιεληθήο Δπαλάζηαζεο, ζπλνιηθά 2,8 εθ. ιίξεο ζηεξιίλεο ή γαιιηθά θξάγθα. Σν 1832 Έλα επηπιένλ κε ηελ εθινγή ηνπ Όζσλα σο βαζηιηά ηεο Διιάδαο αμίαο 60 εθαηνκκπξίσλ γαιιηθψλ θξάγθσλ. Σν 1879 θαη ην 1890, Δπί Κνπκνπλδνχξνπ,, ε Διιάδα πήξε δχν δάλεηα ζπλνιηθά 180 εθαηνκκχξηα γαιιηθά θξάγθα. 1 Ζ κειέηε ηνπ Τ. Ζιηαδάθε δεκνζηεύηεθε ζηελ Δθεκεξίδα Παηξηο ζηηο 2/11/2009 θαη έπεηηα αλαδεκνζηεύηεθε ζε πιήζνο από ειεθηξνληθά κέζα. Τν πιήξεο θείκελν ππάξρεη ζην 6

7 Σν θαη ην , επί Υ. Σξηθνχπε, πήξε πέληε δάλεηα ζπλνιηθά 450 εθ. γ.θ. Σν 1893 επί σηεξφπνπινπ-ράιιε, εθ. γ.θ. Ο ξφινο πνπ έπαημαλ ηα δάλεηα απηά ήηαλ ζεκαληηθφο γηα ηελ εμέιημε ηνπ Διιεληθνχ θξάηνπο αθνχ ππνθίλεζαλ ηνπο δχν εκθχιηνπο ην Σα θφκκαηα ηεο επνρήο ζπζρέηηδαλ ηε δχλακε θαη ηελ επηξξνή ηνπο κε ηελ ηθαλφηεηα λα ζπλάςνπλ δάλεηα απφ ην εμσηεξηθφ. Έηζη, ζηε ζπλέρεηα κε ηελ εμαγνξά βνπιεπηψλ θαη ζηξαηησηηθψλ δηέθζεηξαλ ηνλ θνηλνβνπιεπηηζκφ θαη ηε δηνίθεζε. Απφ ηελ αξρή ηνπ Διιεληθνχ θξάηνπο παξαηεξείηαη κηα θαηάρξεζε δεκφζησλ πφξσλ πξνο απφθηεζε εμνπζίαο θαη δηακφξθσζε πειαηεηαθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ θφκκαηνο θαη ςεθνθφξσλ. Τπάξρνπλ ζηνηρεία φηη ε ηφηε θπβέξλεζε ρξεζηκνπνίεζε απηά ηα δάλεηα γηα λα δηνξίζεη ππαιιήινπο ζηελ επαξρία. Αθφκα ε πειαηεηαθή δηαρείξηζε ησλ δαλείσλ είρε εζηηάζεη πξνο ηε δχλακε ηεο επνρήο, ηηο νπιηθέο δπλάκεηο, κε ηηο καδηθέο βαζκνδνζίεο, ην νηθνλνκηθφ θφζηνο ησλ νπνίσλ θάιππηαλ ηα δάλεηα. Όπσο επηζεκάλζεθε θαηαγξάθεηαη ηφηε ην θξάηνο είρε πεξίπνπ αμησκαηηθνχο ζε ζχλνιν νπιηθψλ δπλάκεσλ αλδξψλ. Οη πεξηζζφηεξνη θαπεηάληνη εκθάληδαλ πεξηζζφηεξνπο άλδξεο γηα λα επσθεινχληαη ηνπο επηπιένλ κηζζνχο. Έηζη ν Γθνχκαο έπαηξλε κηζζνχο γηα άλδξεο ελψ είρε κφλν Απηήλ ηελ επξεκηζζία ν ιαφο ηελ ηηηινθφξεζε κε ην ζθσπηηθφ, "ν θαπεηάλ έλαο", δειαδή έπαηξλε πνιινχο κηζζνχο γηα ηνπο άλδξεο ηνπ, ελψ είρε κφλνλ έλα, ηνλ εαπηφλ ηνπ. Απηή ε θαθνδηαρείξηζε ησλ πξψησλ δαλείσλ νδήγεζε ζηελ θαηάξξεπζε ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη φπσο αλαθέξεη ν Παπαξεγφπνπινο δεν είσαν απομείνει ούηε λίπερ για να ζυθεί ηο Μεζολόγγι. Ζ Διιεληθή θπβέξλεζε ηφηε είρε νλνκαζηεί ςσξνθψζηαηλα. Έηζη, ην 1825 ε θπβέξλεζε ζα θεξχμεη ηελ πξψηε πηψρεπζε. Σν 1932 επί Όζσλα ε Διιάδα πήξε έλα δάλεην 60 εθαηνκκπξίσλ γαιιηθψλ θξάγθσλ. Σν δάλεην ηνπ Όζσλα ην εγγπήζεθαλ νη ηξεηο Μεγάιεο Γπλάκεηο, θάζε κία ην έλα ηξίην. Ζ ηξίηε δφζε ησλ 20 εθαηνκκπξίσλ νπδέπνηε θαηαβιήζεθε ζηελ Διιάδα αθνχ παξαθξαηήζεθε απφ ηε δαλεηνδφηξηα ηξάπεδα γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ δάλεηνπ. Απφ ηηο ππφινηπεο δχν δφζεηο, 40 εθαηνκκχξηα γαιιηθά θξάγθα, ην 56,8% παξαθξαηήζεθε ζην 7

8 εμσηεξηθφ, ην ππφινηπν ζπαηαιήζεθε απφ ηελ αληηβαζηιεία θαη ζε έμνδα ηνπ Βαπαξηθνχ ζηξαηνχ. Σέινο, ην 1835, ζην δεκφζην ηακείν ππήξραλ 1,8 εθ. δξρ. θαη απ' απηά έπξεπε λα θαιπθζνχλ ηα ειιείκκαηα θαη ε εμππεξέηεζε ηνπ δαλείνπ, πνπ ήηαλ 2,7 εθαη. δξρ. Σειηθά ε θαζαξή πξφζνδνο, απφ ην δάλεην, γηα ηελ Διιάδα ήηαλ 14,2%. ην ηέινο ηνπ 1859 ε Διιάδα έλαληη ηνπ δαλείνπ ρξσζηνχζε ππεξηξηπιάζηα ησλ φζσλ ινγηζηηθά είρε επσθειεζεί απφ ην δάλεην, ελψ απφ ην 1843 ε Διιάδα νδεγήζεθε ζηελ δεχηεξε ρξεσθνπία. Σελ πεξίνδν ηνπ ειιεληθνχ βαζηιείνπ ζηνλ Σξηθνχπε ρξεψλεηαη ην 58,4% ηνπ εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ, κε 450 εθαηνκχξηα γαιιηθά θξάγθα. Ο Υ. Σξηθνχπεο ζα αλαδπζεί ζε πξσηαζιεηή ηνπ εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ. Σν 1893 ζα έρνπκε ηελ ηξίηε ρξενθνπία ηεο Διιάδαο. Απφ ην 1824 κέρξη ην 1897, ν ζπλνιηθφο δαλεηζκφο ηεο Διιάδαο έθζαζε ζηα 770 εθ. γαιιηθά θξάγθα, απφ ηα νπνία εηζέπξαμε 389 εθαηνκκχξηα γαιιηθά θξάγθα ή ην 50,5% ησλ ζπλνιηθψλ δαλείσλ. Μέρξη ην 1893 είρε απνζβέζεη 472 εθαηνκχξξηα, δειαδή ην 120% ησλ φζσλ δαλεηαθά εηζέπξαμε θαη πάιη ρξσζηνχζε 631,4 εθ., δειαδή ην 82% ησλ φζσλ είρε δαλεηζζεί. Σελ ίδηα ρξνληά ηα εηήζηα έζνδα ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο ήηαλ 64 εθ. θξάγθα δειαδή κφιηο ην 10% ηνπ εμσηεξηθνχ δεκφζηνπ ρξένπο. Σν 1898 ε Διιάδα ζα ηεζεί ππφ ηνλ Γηεζλή Οηθνλνκηθφ Έιεγρν θαη ηαπηφρξνλα ζα ηεο παξαρσξεζεί δάλεην 150 εθαηνκκχξηα θξάγθα. Απ' απηφ ην 62% θαηαβιήζεθε σο απνδεκίσζε ηεο Οζ. Απηνθξαηνξίαο (παξαρψξεζε Θεζζαιίαο, πφιεκνο 1897), 15% ρξεζηκνπνηήζεθε γηα θάιπςε ησλ ειιεηκκάησλ, ην 20% ζην θπκαηλφκελν ρξένο θαη ην 3% ζηα έμνδα έθδνζεο Μαθεδνληθό θαη Βαιθαληθνί Πόιεκνη, ( ) Ζ πεξίνδνο απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αλάπηπμε ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα θαη ηελ ππνρψξεζε ηνπ θξαηηθνχ. Σελ ίδηα απηή επνρή ε Αζήλα αληηκεησπίδεη ηνλ Μαθεδνληθφ αγψλα θαη απφ ην 1912 ηνπο Βαιθαληθνχο. 8

9 Μέρξη ην 1909 ζπλερίδεηαη ε αλεπάξθεηα δηαρείξηζεο ησλ δεκνζηνλνκηθψλ. Σελ πεξίνδν απηή ζπλάρηεθαλ ηέζζεξα εμσηεξηθά δάλεηα, ζπλνιηθά 521 εθαηνκκχξηα θξάγθα. Σα δχν πξψηα (76 εθ. θ.) κέρξη ην 1910 θαη ην ηέηαξην 335 εθ. θ. ην Σα δάλεηα απηά ρξεζηκνπνηήζεθαλ : - γηα ηελ εμππεξέηεζεο ησλ ήδε ππαξρφλησλ εμσηεξηθψλ δαλείσλ. - γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ Βαιθαληθψλ πνιέκσλ - γηα ηελ ελζσκάησζε ησλ λέσλ πεξηνρψλ πνπ πξνέθπςαλ κεηά ηνπο Βαιθαληθνχο νο Παγθόζκηνο & Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή, ( ) Ζ πεξίνδνο απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ δηραζκφ ελ κέζσ ηνπ 1 νπ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ θαη ηελ Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή. Ζ νηθνλνκηθή πνξεία δηαξζξψλεηαη απφ ηηο κεγάιεο, έθηαθηεο πνιεκηθέο δαπάλεο (πεξίπνπ 6,2 δηζ. δξρ.). πλνιηθά είλαη κηα πεξίνδνο έμαξζεο ηνπ εζσηεξηθνχ δαλεηζκνχ θαη ζρεδφλ έιιεηςεο εμσηεξηθνχ. ηνλ εμσηεξηθφ δαλεηζκφ ππάξρνπλ δχν κπζηηθά γεξκαληθά δάλεηα, απφ 40 εθ. κάξθα έθαζην πξνο ηελ θπβέξλεζε θνπινχδε ην 1915 θαη Σα δάλεηα θξαηήζεθαλ εληειψο κπζηηθά, αθφκα θαη απφ ηε Βνπιή θαη νπδακνχ αλαγξαθφκελα. Ζ κπζηηθφηεηα απηή ζα απνηειέζεη ζέκα ηεο πνηληθήο δηθαηνζχλεο ην ην εηδηθφ δηθαζηήξην ν θνπινχδεο ζα ππνζηεξίμεη φηη θξαηήζεθε κπζηηθφ γηα λα κελ εθγιπθζεί σο έλδεημε γεξκαλνθηιίαο. Σέινο ππήξμε έλα δάλεην 8 εθ. δνιαξίσλ απφ ηνλ Καλαδά, έλα απφ ηελ Γαιιία γηα ηελ εμαγνξά ηεο ζηδεξνδξνκηθήο γξακκήο Θεζζαινλίθεο Κσλζηαληηλνχπνιεο, ηελ νπνία είρε θαηαιάβεη ν ειιεληθφο ζηξαηφο ην Μεζνπόιεκνο, ( ) Μεηά ηελ Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή ν ειιεληζκφο ζα βξεζεί ζε ακεραλία θαη ζχγρπζε. Απφ ην 1924 κέρξη ην 1928 ν θνηλνβνπιεπηηζκφο ζα βξεζεί ζε νμχηαηε θξίζε, κε 12 θπβεξλήζεηο. Ο Βεληδέινο ζα επηζηξέςεη θαη ζα θεξδίζεη ηηο εθινγέο ηνπ 1928, κε 223 έδξεο απφ ηηο 250. Έρεη επηζηξέςεη ζπκβηβαζηηθφο γηα λα γεθπξψζεη ην ράζκα ηνπ δηραζκνχ θαη είρε ζηφρν ηνλ αζηηθφ εθζπγρξνληζκφ. Ζ ηεηξαεηία ηνπ ζα είλαη πεξίνδνο θνηλνβνπιεπηηθήο νκαιφηεηαο. 9

10 Σα επηηαθηηθφηεξα πξνβιήκαηα είλαη ην πξνζθπγηθφ θαη ε ζηαζεξνπνίεζε ηεο δξαρκήο πνπ ε αμίαο ηεο είρε πέζεη ζην δέθαην πέκπην ηεο πξνπνιεκηθήο. Ζ θνξνινγηθή επηβάξπλζε παξακέλεη δπζβάζηαθηε πνπ ζε ζρέζε κε ηελ πξνπνιεκηθή έρεη απμεζεί θαηά 37 θνξέο. Απφ ην 1924 κέρξη ην 1930 εηζέξξεπζαλ ζηελ Διιάδα 1,16 δηζ. ρξπζά θξάγθα, εθ ησλ νπνίσλ ην 78% ήηαλ δάλεηα. Σελ πεξίνδν ζπλνκνινγήζεθαλ ελληά εμσηεξηθά δάλεηα, ζπλνιηθά 992 εθ. θξ. ή 14,9 δηζ. δξρ. Σα δάλεηα απηά πξνήιζαλ απφ ηελ Αγγιία θαηά 48%, ηηο ΖΠΑ θαηά 31% θαη ηα ππφινηπα ζε κνλνςήθηα πνζνζηά απφ Βέιγην, νπεδία, Γαιιία, Οιιαλδία, Διβεηία, Αίγππην θαη Ηηαιία. Σα δάλεηα ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ απνθαηάζηαζε ησλ πξνζθχγσλ, ηελ εμππεξέηεζε ηνπ εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ, ηε ζηαζεξνπνίεζε ηεο δξαρκήο θαη παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Σελ ίδηα πεξίνδν ε εμππεξέηεζε ηνπ εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ απνξξνθνχζε ην 29% ησλ ηαθηηθψλ εζφδσλ. πλνιηθά ηελ πεξίνδν ε Διιάδα είρε δαλεηζηεί απφ ην εμσηεξηθφ 2,2 δηο. ρξπζά θξάγθα. Μέρξη ην 1932 είρε απνζβέζεη 2,38 δηο ρξπζά θξάγθα, δειαδή 183 πεξηζζφηεξα απ' φζα είρε δαλεηζζεί θαη εμαθνινπζνχζε λα ρξσζηάεη 2 δηο. ρξπζά θξάγθα. Έηζη ην 1932 ε Διιάδα ζα θεξχμεη ηελ ηέηαξηε πηψρεπζε ζηελ κέρξη ηφηε ηζηνξία ηεο. Μέρξη ην 1945 δελ ζα ππάξμεη λένο εμσηεξηθφο δαλεηζκφο ελψ ζα παγψζεη, ιφγσ παγθφζκηαο θξίζεο, ε εμππεξέηεζε ησλ παιαηψλ δαλείσλ Αλαζπγθξόηεζε θαη αλάπηπμε, ( ) Πξψην κέιεκα ηεο ρψξαο ε αλαζπγθξφηεζε ηεο απφ ηελ θαηνρηθή θαηαζηξνθή πνπ ζε αμία είρε θζάζεη ζε πνζφ πνπ αλέξρνληαλ ζε 33 θνξέο ην εζληθφ εηζφδεκα ηνπ Σν δεχηεξν πξφβιεκα ήηαλ ν εκθχιηνο θαη ην ηξίην νη ππέξνγθεο ζηξαηησηηθέο δαπάλεο, πνπ ήηαλ νη κεγαιχηεξεο ζηε Γπηηθή Δπξψπε θαη πνπ έθζαλαλ ζην 27,5% ησλ ζπλνιηθψλ εμφδσλ. Σα πξνβιήκαηα κέρξη ην ζα ηα αληηκεησπίζνπλ ζπλνιηθά 18 θπβεξλήζεηο πνπ ζα πξνρσξήζνπλ ζε νθηψ ππνηηκήζεηο. Καηά κέζν φξν θάζε 5,5 κήλεο θαη άιιε θπβέξλεζε θαη θάζε ρξνληά θαη ππνηίκεζε. 10

11 Σν δεκφζην ρξένο ζπληίζεηαη απφ ην πξνπνιεκηθφ θαη ην κεηαπνιεκηθφ. Σν πξνπνιεκηθφ, κέρξη ην 1962 ήηαλ ππεξηξηπιάζην ηνπ κεηαπνιεκηθνχ. ην πξνπνιεκηθφ δεκφζην ρξένο ην 90% θαηαιάκβαλε ν πξνπνιεκηθφο εμσηεξηθφο δαλεηζκφο. Σελ πεξίνδν νη ειιεληθέο θπβεξλήζεηο ζα δηαθαλνλίζνπλ ην 97% ηνπ πξνπνιεκηθνχ εμσηεξηθνχ δεκνζίνπ ρξένπο ην νπνίν καδί κε ηνπο ηφθνπο αλεξρφηαλ ζηα 6,41 δηο δξαρκέο. Μέρξη ην 1955 ε Διιάδα είρε ζπλάςεη κφλν ηξία εμσηεξηθά δάλεηα, ζπλνιηθά 145 εθ. δνιάξηα. ηε ζπλέρεηα ζα ζπλάςεη άιια 28 εμσηεξηθά, ζπλνιηθά 406,4 εθαηνκκχξηα δνιάξηα. Ο κεηαθαηνρηθφο δαλεηζκφο πξνήιζε θαηά 58,4% απφ ηηο ΖΠΑ, θαηά 19% απφ ηε Γπη. Γεξκαλία θαη θαηά 14,36% απφ ηελ Αγγιία. Σα ππφινηπα απφ δηεζλείο νξγαληζκνχο. Γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ κεηαθαηνρηθνχ εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ ε Διιάδα θαηέβαιε ην 128% ηεο δαλεηαθήο πξνζφδνπ πνπ ινγηζηηθά είρε ιάβεη Γηθηαηνξία, ( ) Ζ πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ππέξνγθε αχμεζε ηνπ εζσηεξηθνχ δαλεηζκνχ θαη ηελ κηθξή ζρεηηθά κείσζε ηνπ εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ. πλνιηθά έγηλαλ 19 εμσηεξηθά δάλεηα, κφιηο ζην 6,4% ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο απφ ηα νπνία ην 92,2% ήηαλ ζε δνιάξηα. Σελ πεξίνδν απηή εκθαλίδνληαη γηα πξψηε θνξά ηα δάλεηα ζε ζπλάιιαγκα. Πξφθεηηαη γηα δάλεηα εξγνιεπηηθψλ εηαηξεηψλ, ηα νπνία έπαηξλαλ απφ ην εμσηεξηθφ, ππφ ηελ εγγχεζε ηνπ Διιεληθνχ Γεκνζίνπ. ηε ζπλέρεηα ηα παξαρσξνχζαλ ζην Διιεληθφ Γεκφζην πξνο εθηέιεζε δεκνζίσλ έξγσλ, κε αλάδνρνπο ηηο ελ ιφγσ εηαηξείεο. πλνιηθά ζπλνκνινγήζεθαλ 59 ηέηνηα δάλεηα. Καζψο ην Διιεληθφ Γεκφζην δελ ήηαλ ν δαλεηνιήπηεο, έηζη δελ ζεσξνχληαλ εμσηεξηθφο δαλεηζκφο. ην δεκφζην ρξένο ν δαλεηζκφο ζε ζπλάιιαγκα αληηπξνζψπεπε ην 23,6% Μεηαπνιίηεπζε, ( ) Σν πξνπνιεκηθφ εμσηεξηθφ Γ.Υ., ιφγσ ηνπ δηαθαλνληζκνχ βαίλεη ζπλερψο κεηνχκελν. Απφ ην 4% ηνπ ζπλνιηθνχ Γ.Υ. ην 1974 ζα πέζεη ην 1981 ζην 0,6%. Ο κεηαπνιεκηθφο εμσηεξηθφο, θαηά κέζν φξν, ζην 3,9% ησλ ηαθηηθψλ εζφδσλ. 11

12 πλνιηθά έρνπκε 24 εμσηεξηθά δάλεηα. Σξία απφ ηελ γαιιηθή θπβέξλεζε θαη ηα ππφινηπα απφ δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη ηξάπεδεο. Κπξηαξρία ηνπ δνιαξίνπ θαη απνπζία ηεο αγγιηθήο ιίξαο. Ζ επηδείλσζε ηνπ Γ.Υ. πξνέξρεηαη απφ ηελ αχμεζε ηνπ εζσηεξηθνχ δαλεηζκνχ. Μεηά ην 1974 ν δεκφζηνο ηνκέαο δηεπξχλεηαη εληππσζηαθά. Μεηαμχ νη απαζρνινχκελνη ζηελ θεληξηθή δηνίθεζε -ΓΔΚΟ απφ ζα απμεζνχλ ζε Μαδί δε κε ηηο δεκφζηεο ηξάπεδεο, πξνβιεκαηηθέο θαη ηηο ειεγρφκελεο απφ ην Γεκφζην επηρεηξήζεηο ζα θζάζνπλ ηηο χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ ππ. Οηθνλνκηθψλ θαη εηζεγεηηθέο εθζέζεηο επί ηνπ πξνυπνινγηζκνχ, ηα ειιείκκαηα ηνπ επξχηεξα δεκφζηνπ ηνκέα, απφ ην 13,4% επί ηνπ ΑΔΠ ην 1981 ζα θζάζνπλ ην 1989 ζην 26,1%. Σα ειιείκκαηα ζα θαιπθζνχλ θαηά 106% απφ ηνλ δαλεηζκφ. Σν 1985 ε Διιάδα ήηαλ παγθφζκηα πξψηε ζην θαηά θεθαιήλ Γ.Υ. Σν Γ.Υ. είρε αξρίζεη λα πξνζδηνξίδεη ηελ χπαξμε ηεο νηθνλνκίαο θαη φρη ηελ αλάπηπμή ηεο. Σν δηάζηεκα , θαηά κέζν φξν, ε ζπλνιηθή εμππεξέηεζε ηνπ Γ.Υ. θάιπςε ην 33,61% ησλ ηαθηηθψλ εζφδσλ ηεο ίδηαο πεξηφδνπ. Μεηαμχ ην ζπλνκνινγήζεθαλ 18,4 δηζ. δνι. εμσηεξηθψλ δαλείσλ, εθ ησλ νπνίσλ ην 81% δηαηέζεθε γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ δαλείσλ Απφ ην 1993 ην δεκφζην ρξένο θπκάλζεθε θνληά ζην 100% ηνπ ΑΔΠ, κε εμάξζεηο ζηα εθινγηθά έηε. Καηά ηελ πεξίνδν πξνζαξκνγήο γηα ηελ είζνδν ζηνλ κεραληζκφ ηνπ Δπξψ ( ) ην δεκφζην ρξένο έδεημε ζεκάδηα ζηαζεξνπνίεζεο θαη κείσζεο θηάλνληαο ζην 100% ή θαη ρακειφηεξα κέρξη ην Σελ πεξίνδν κεηά ηνπο νιπκπηαθνχο αγψλεο ηνπ 2004 ην δεκφζην ρξένο παξνπζίαζε ζηαζεξνπνηεηηθέο ηάζεηο ζε επίπεδα θάησ ηνπ 100% φκσο γηα ηελ πεξίνδν απηή ππάξρεη ακθηζβήηεζε ηεο εγθπξφηεηαο ησλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ. Απφ ηηο αξρέο ηνπ 2008, ιφγσ ησλ πηέζεσλ ησλ αγνξψλ αιιά θαη ηεο νξζνινγηθφηεξεο κέηξεζήο ηνπ, ην δεκφζην ρξένο εθηνμεχηεθε κέρξη ην 2009 ζε επίπεδα άλσ ηνπ 115% ηνπ ΑΔΠ. 12

13 (% του ΑΕΠ) Δημόσιο Χπέορ και Οικονομική Ανάπτςξη 115 Η Εξέλιξη τος Δημόσιος Χπέοςρ Γξάθεκα 1: Δμέιημε ηνπ Γεκνζίνπ Χξένπο Πηγή : OECD (2010) 1.2 H θξίζε ηνπ Διιεληθνύ Γεκνζίνπ ρξένπο Αθνινπζψληαο ηηο εμειίμεηο ηεο δεκνζηνλνκηθήο θαηάζηαζεο νη αγνξέο ζηηο αξρέο ηνπ 2010 έδεημαλ ηελ απξνζπκία ηνπο λα ρξεκαηνδνηήζνπλ εθ λένπ ην Διιεληθφ δεκφζην ρξένο. Αλ θαη ε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδνο ραξαθηεξίδνληαη απφ κηα γεληθφηεξε θαηάζηαζε ειιεηκκαηηθψλ θξαηηθψλ πξνυπνινγηζκψλ ζε φια ηα θξάηε κέιε ηεο ΔΔ, ε Διιάδα είρε ζπγρξφλσο λα αληηκεησπίζεη θαη ην πςειφηεξν δεκφζην ρξένο. Αθφκα δελ ήηαλ απηφ θαζεαπηφ ην επίπεδν ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο πνπ απέηξεπε ηηο αγνξέο λα αλαρξεκαηνδνηήζνπλ ην Διιεληθφ θξάηνο αιιά πεξηζζφηεξν ε πξννπηηθή αχμεζήο ηνπ ζην κέιινλ ζε αθφκα κεγαιχηεξα επίπεδα. Ζ Διιάδα βξηζθφηαλ ήδε ζε θαηάζηαζε χθεζεο θαη ηα δεκνζηνλνκηθά κεγέζε βξίζθνληαλ ζε δχζθνιε θαηάζηαζε ειαρηζηνπνηψληαο έηζη θάζε άζθεζε αληηθπθιηθήο πνιηηηθήο γηα ηελ ηφλσζε ηεο δήηεζεο. Βαζηθφ ζηνηρείν πνπ επεξέαζε ηηο ρξεκαηαγνξέο ήηαλ ην απμεκέλν έιιεηκκα ηνπ Διιεληθνχ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ φπνπ έθηαλε ζην -13% ην Απηφ ζήκαηλε φηη ε πξννπηηθή ηνπ Διιεληθνχ ρξένπο πνπ ην 2009 έθηαλε ζην 119% ζα ήηαλ απμεηηθή ζην κέιινλ. Οη αλειαζηηθφηεηεο θαη ε δηαθζνξά ζην δεκφζην ηνκέα έθαλαλ αδχλαηε ηελ άκεζε κείσζε ηνπ ειιείκκαηνο θαη θαη επέθηαζε ησλ απμαλφκελσλ δαλεηαθψλ αλαγθψλ απφ ην Διιεληθφ θξάηνο. Απφ ην γξάθεκα παξαηεξνχκε φηη ε Διιάδα δελ είρε ην πςειφηεξν πνζνζηφ δεκνζίνπ ρξένπο φκσο είρε έλα κείγκα απφ πςειφ ρξένο θαη έιιεηκκα θαη παξάιιεια ππέθεξε απφ έιιεηςε απνηειεζκαηηθφηεηαο ζην δεκφζην ηνκέα. 13

14 Γξάθεκα 2 : Γεκόζην έιιεηκκα θαη ρξένο ζηελ ΔΔ -27 (2009) Πηγή (ΙΟΒΔ, 2010, ζελ. 12) Όια απηά ζπλεθηίκεζαλ νη αγνξέο πνπ εμέθξαζαλ ηελ αλεζπρία ηνπο γηα κειινληηθή αδπλακία ηεο Διιάδαο λα αληαπεμέιζεη ζηηο δαλεηαθέο ηεο ππνρξεψζεηο κέζσ ηεο αχμεζεο ησλ επηηνθηαθψλ πεξηζσξίσλ δαλεηζκνχ (spreads). Γξάθεκα 3 : spread 10-εηώλ Διιεληθώλ νκνιόγωλ ζε ζρέζε κε ηα Γεξκαληθά (Απξίιηνο Ινύληνο 2010) Πηγή(ΙΟΒΔ, 2010, ζελ. 13) 14

15 Σν κείγκα απφ ηηο εζσηεξηθέο πηέζεηο γηα επεθηαηηθή πνιηηηθή ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, νη απμεκέλεο αλάγθεο εμππεξέηεζεο ηνπ ζπζζσξεπκέλνπ δεκνζίνπ ρξένπο, νη παξαδνζηαθέο δηαζξσηηθέο αδπλακίεο ηελ νηθνλνκίαο θαη νη επηπηψζεηο απφ παξάγνληεο φπσο ε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ, έθαλαλ φιεο ηηο πξνβιέςεηο θαη ηηο πξννπηηθέο λα ζπληείλνπλ ζηελ πεξαηηέξσ επηδείλσζε θαη δεκνζηνλνκηθή θαηάξξεπζε. Οη πξνζπάζεηεο ηεο θπβέξλεζεο λα αληηκεησπίζεη ηελ επεξρφκελε θξίζε ηνπ ρξένπο πεξηειάκβαλε ηξεηο δέζκεο κέηξσλ. Παξφια απηά ηα επηηφθηα δαλεηζκνχ ζπλέρηζαλ λα απμάλνληαη φπνπ ηα επηηνθηαθά πεξηζψξηα (spreads) έθηαζαλ ζε ηζηνξηθά πςειά επίπεδα. Απηφ έθαλε ηελ εμππεξέηεζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο αδχλαηε. ηα ηέιε Απξηιίνπ 2010 ε Διιάδα θαηέζεζε αίηεζε γηα ρξεκαηνδνηηθή ζηήξημε απφ ηελ Δπξσδψλε, ηελ ΔΚΣ θαη ην ΓΝΣ. Ζ ηειηθή ζπκθσλία επήιζε ηειηθά ζηηο 6 Μαίνπ θαη πεξηειάκβαλε ηελ δέζκεπζε ηεο Διιεληθή θπβέξλεζεο γηα ηελ εθαξκνγή κηαο δέζκεο βξαρπρξφλησλ θαη καθξνρξφλησλ κέηξσλ. Οη ηερληθνί ιφγνη πνπ θιφληζαλ ηελ εκπηζηνζχλε ησλ αγνξψλ ζπλνςίδνληαη σο εμήο ε Διιάδα είρε κεγάιν δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα θαη ρξένο πνπ ήηαλ απνηέιεζκα ηεο ηαρείαο αχμεζε ησλ δαπαλψλ θαη ην κέγεζνο ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα Δπίζεο ε ρψξα είρε ρακειφ πνζνζηφ εγρψξηαο απνηακίεπζεο θαη έηζη εμαξηηφηαλ ππεξβνιηθά απφ ην δηεζλή δαλεηζκφ Ζ ρακειή αληαγσληζηηθφηεηα ηεο Διιάδαο πνπ νθείιεηαη ζην εζσζηξεθέο πξφηππν αλάπηπμεο θαζψο θαη ηεο παξσρεκέλεο δνκήο ησλ αγνξψλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ θαζψο θαη ηεο αγνξάο εξγαζίαο, ελέηεηλαλ ηελ θξίζε γεληθφηεξεο αμηνπηζηίαο Αθφκα, ζεκαληηθφ ξφιν έπαημε ε γεληθφηεξε απψιεηα αμηνπηζηίαο σο πξνο ηα ζηαηηζηηθά κεγέζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο Σέινο, ε πεξηνξηζκέλε δηάζεζε ηνπ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο γηα κεηαξξπζκίζεηο πνπ ζα ελίζρπαλ ηηο ηθαλφηεηεο θαη δπλαηφηεηεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο λα δεκηνπξγήζεη αλάπηπμε ζην κέιινλ. Γεληθφηεξα θαίλεηαη φηη νη αγνξέο πξνεμφθιεζαλ ηελ αδπλακία φρη κφλν εμππεξέηεζεο ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο απφ ηελ Διιάδα αιιά πεξηζζφηεξν ηελ ηθαλφηεηα ηεο ειιεληθήο 15

16 νηθνλνκίαο λα δεκηνπξγήζεη αλάπηπμε ε νπνία ζα κείσλε κειινληηθά ην Γεκφζην ρξένο θαζψο θαη ζα δεκηνπξγνχζε ηθαλά πιενλάζκαηα γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ δαλεηαθψλ ππνρξεψζεσλ. Σν παξάδεηγκα ηεο Διιάδαο δείρλεη φηη ην δεκφζην ρξένο ζρεηίδεηαη κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κε έλαλ άκεζν θαη ακθίδξνκν ηξφπν αθνχ νηθνλνκηθή αλάπηπμε επεξεάδεη ην δεκφζην ρξένο κεηψλνληάο ην, αιιά θαη ην δεκφζην ρξένο επεξεάδεη ηελ αλάπηπμε κέζσ ησλ πςειφηεξσλ επηηνθίσλ δαλεηζκνχ θαη κέζσ ησλ ιηγφηεξσλ δηαζέζηκσλ θεθαιαίσλ πξνο επελδχζεηο. Χο απνηέιεζκα ηεο Διιεληθήο θξίζεο ηνπ ρξένπο δεκηνπξγήζεθε έλαο ζχλζεηνο κεραληζκφο ζηήξημεο (ΔΔ θαη Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν) γηα ηελ παξνρή ρξεκαηνδφηεζεο ζηελ Διιάδα. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ ζηαδηαθή εθαξκνγή ελφο Πξνγξάκκαηνο ηαζεξφηεηαο θαη Αλάπηπμεο (ΠΑ). 16

17 Κεθάιαην 2 - Γηεζλέο Γεκόζην Υξένο 2.1 Ζ ηζηνξία ηνπ Γεκνζίνπ Υξένπο ζηηο αλαπηπγκέλεο ρώξεο Μέρξη θαη ην 1945 νη πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ δεκηνπξγνχζαλ ειιείκκαηα ζηνπο θξαηηθνχο πξνυπνινγηζκνχο ηνπο θπξίσο ιφγσ ησλ πνιέκσλ. Έηζη ππήξραλ δαλεηαθέο αλάγθεο γηα ηελ ρξεκαηνδφηεζε ησλ πνιεκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Πξηλ απφ ηνλ 20 ν αηψλα ε ζπζζψξεπζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο ήηαλ αξγή θαη αθνξνχζε θπξίσο ησλ ρξεκαηνδφηεζε ησλ πνιέκσλ. χκθσλα κε ηελ εγθπθινπαίδεηα Britannica ην δεκφζην ρξένο ζηελ Αγγιία ζπζζσξεχνηαλ κε αξγφ ξπζκφ θαη εδεκηνπξγείην θπξίσο ιφγσ πνιέκσλ. ηηο ΖΠΑ ην λέν θξάηνο δεκηνχξγεζε ρξένο ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα θπξίσο γηα λα βειηηψζεη ηηο ππνδνκέο ηνπ. Σν ρξένο ηεο Γαιιίαο απμήζεθε κεηά ην 1878 ιφγσ ησλ δεκνζίσλ έξγσλ αιιά θαη ιφγσ ησλ απνηθηνθξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Έπεηηα απφ 1929 φπνπ ε Ακεξηθή αληηκεηψπηζε ηελ κεγάιε χθεζε (great depression) μεθίλεζε ε ζπδήηεζε πεξί ηνπ ξφινπ ηνπ θξάηνπο σο ξπζκηζηή ηεο ζπλνιηθή δήηεζεο ζηελ νηθνλνκία θαη θαη επέθηαζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Οη πεξηζζφηεξεο ρψξεο δελ εθάξκνζαλ ηέηνηεο πνιηηηθέο πξηλ απφ ην ηέινο ηνπ 2 νπ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ κε εμαίξεζε ηηο ΖΠΑ. Οη ΖΠΑ έκπαηλαλ, κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1930, ζε δηαδηθαζία δαλεηζκνχ ιφγσ ησλ αλαγθψλ ηνπο γηα ρξεκαηνδφηεζε ησλ εθάζηνηε πνιέκσλ, μεθηλψληαο απφ ηελ πεξίνδν ηεο Ακεξηθαληθήο επαλάζηαζεο. Σε δεθαεηία ηνπ 1930 δεκηνπξγήζεθαλ ηα πξψηα ζεκαληηθά ειιείκκαηα ελ θαηξψ εηξήλεο. Απηφ ήηαλ απνηέιεζκα ηεο πνιηηηθήο ηνπ Ρνχδβειη ε νπνία νλνκάζηεθε λέα ζπκθσλία (New Deal). Απηή ε πνιηηηθή απνζθνπνχζε ζηελ εμνκάιπλζε ησλ κεγάισλ πξνβιεκάησλ πνπ είραλ πξνθχςεη θαηά ηελ πεξίνδν ηεο κεγάιεο χθεζεο πνπ μεθίλεζε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ χκθσλα κε απηή ηελ πνιηηηθή ην θξάηνο εάλ δεκηνπξγνχζε δνπιεηέο, αθφκα θαη εάλ απηέο δελ πξνζέθεξαλ θακία ρξεζηκφηεηα 2, ηφηε ε Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ν Keynes είρε ηζρπξηζηεί φηη ζα ήηαλ ρξήζηκν γηα ηελ αλάθακςε ηεο δήηεζεο ην θξάηνο λα πιεξψλεη εξγάηεο γηα λα ζθάςνπλ ηξχπεο ζην έδαθνο ηηο νπνίεο έπεηηα ζα μαλαέθιεηλαλ (Keynes, 1936, p.129).. 17

18 νηθνλνκία ζα αλέθακπηε ιφγσ ηεο αχμεζεο ησλ εηζνδεκάησλ θαη θαη επέθηαζε ηεο δήηεζεο. Όκσο, αθφκα θαη κε ηελ εθαξκνγή ηεο λέαο ζπκθσλίαο νη ΖΠΑ δελ αληηκεηψπηζαλ κεγάιν ρξένο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ. Σα πςειά πνζνζηά ρξένπο θαηαγξάθνληαλ πάληα θαηά ηηο πεξηφδνπο πνιέκνπ. Σν δεκφζην ρξένο απμήζεθε ζεκαληηθά θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξνεγνχκελσλ δεθαεηηψλ θαη απηή ε ηάζε ζπλνδεχηεθε απφ ηελ κεγέζπλζε ηνπ θξάηνπο. Γηα πνιιέο αλεπηπγκέλεο ρψξεο ε αχμεζε ηεο δαπάλεο ηεο θεληξηθήο θπβέξλεζεο ήηαλ ηεξάζηηα γηα ηνλ 20 ν αηψλα. Όπσο έρνπλ δείμεη νη Tanzi & Schuknecht (1997) ην κέζν κέγεζνο ηνπ θξάηνπο γηα έλα γθξνππ απφ 13 αλεπηπγκέλεο ρψξεο απμήζεθε απφ ην 12% ηνπ ΑΔΠ ην 1913 ζην 43% ηνπ ΑΔΠ ην ην ηέινο ηεο πεξηφδνπ ην κέζν πνζνζηφ ηνπ ρξένπο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ ήηαλ 79% γηα ηα θξάηε κε πςειφ πνζνζηφ θξάηνπο, 60% γηα ηα θξάηε κε κεζαίν κέγεζνο δεκνζίνπ ηνκέα, θαη 53% γηα θξάηε κε κηθξφ δεκφζην ηνκέα 3. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ην ρξένο ζπζζσξεχεηαη κπνξεί λα ζεσξεζεί ζεκαληηθφο ππφ ηελ έλλνηα φηη έρεη κειινληηθφ νηθνλνκηθφ αληίθηππν. Οη Reinhart & Rogoff (2010) ηζρπξίδνληαη φηη ηα ρξέε ηνπ πνιέκνπ κπνξεί λα είλαη ιηγφηεξν πξνβιεκαηηθά απ φ,ηη ηα ρξέε πνπ δεκηνπξγνχληαη ελ θαηξψ εηξήλεο γηα ηελ κειινληηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί νη απμεκέλεο δαπάλεο θαηά ηελ πεξίνδν πνιέκσλ νθείινληαη ζε απαηηήζεηο γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ ζηξαηησηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη έηζη ζηακαηνχλ κεηά ην ηέινο ησλ πνιέκσλ. Απφ ηελ άιιε νη δαπάλεο θαηά ηελ πεξίνδν εηξήλεο είλαη δχζθνιν λα κεησζνχλ, ιφγσ ησλ αληηδξάζεσλ, θαη έηζη ζπλερίδνπλ απμαλφκελεο γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Οη νηθνλνκηθέο θαη ρξεκαηνπηζησηηθέο θξίζεηο θαίλεηαη λα ζπλεηζθέξνπλ ζηε ζπζζψξεπζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. ε απηφ ην πιαίζην ε θξίζε ηνπ έρεη ήδε επεξεάζεη ζεκαληηθά ην ρξένο θαη γεληθφηεξα ηα δεκφζηα νηθνλνκηθά ζε δηεζλέο επίπεδν. 3 Μεγάινο δεκόζηνο ηνκέαο ελλνείηαη όηαλ νη θξαηηθέο δαπάλεο αλέξρνληαη ζην +50% ηνπ ΑΔΠ, κεζαίνο ζην 40-50% θαη κηθξόο θάηω από 40%. 18

19 Γξάθεκα 4: Αθαζάξηζην Γεκόζην Χξένο θαη Γεκνζηνλνκηθά Ιζνδύγηα ζηηο Βηνκεραλνπνηεκέλεο Οηθνλνκίεο * (ζε % ηνπ ΑΔΠ) * Μέζνο φξνο ησλ ρσξψλ: Απζηξαιίαο, Απζηξία, Βέιγην, Καλαδάο, Γαλία, Γαιιία, Φηιαλδία, Γεξκαλία, Διιάδα, Ηξιαλδία, Ηηαιία, Ηαπσλία, Οιιαλδία, Νέα Εειαλδία, Ννξβεγία, Πνξηνγαιία, Ηζπαλία, νπεδία, Διβεηία, Ζλσκέλν Βαζίιεην, ΖΠΑ Πεγή: OECD (2009) ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο παξαηεξνχκε φηη ην δεκφζην ρξένο ζηε κεηαπνιεκηθή πεξίνδν μεθηλάεη απφ ην 115% ηνπ ΑΔΠ θαη κεηψλεηαη ζε νιφθιεξε ηελ πεξίνδν κέρξη ην 1975 φπνπ θηάλεη πεξίπνπ ζην 40% ηνπ ΑΔΠ. Έπεηηα απμάλεηαη κέρξη ην 70% ηνπ ΑΔΠ ην 1995 θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα, απφ ην 2007 θαη κεηά, παξαηεξνχκε κηα ξαγδαία αχμεζε ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο ησλ ΖΠΑ πνπ έρεη θηάζεη ην 90% ηνπ ΑΔΠ ην Γεκόζην ρξένο γηα ηηο αλαπηπζζόκελεο / αλαδπόκελεο ρώξεο Πξέπεη λα θαηαγξαθεί ην γεγνλφο φηη νη εθηά ηζρπξφηεξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ (G 7) είραλ κεησκέλα δεκφζηα ρξέε σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ μεθηλψληαο απφ ην 1950 φπνπ ήηαλ γχξσ ζην 80% ηνπ ΑΔΠ. Με ρακειφηεξν ζεκείν ην 35% ηνπ ΑΔΠ ην 1985 απ φπνπ ην δεκφζην ρξένο ησλ G 7 μεθίλεζε λα ζεκεηψλεη ξαγδαία αχμεζε θηάλνληαο ην 2010 ζε πνζνζηά πάλσ απφ ην 110% ηνπ ΑΔΠ Απηφ βξίζθεηαη ζε αληίζεζε κε ην γεγνλφο φηη φιεο απηέο νη ρψξεο θαηά ηελ πεξίνδν κεηά ην 1975 αθνινπζνχζαλ θαηά θχξην ιφγν θηιειεχζεξεο λνκηζκαηηθέο πνιηηηθέο θαη ιηγφηεξν δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή γηα ηελ εθαξκνγή νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Έηζη ζα πεξίκελε θαλείο φηη νη ρψξεο απηέο ζα είραλ κηθξφηεξα πνζνζηά δεκφζηνπ ρξένπο ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ. 19

20 Κεθάιαην 3 Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε 3.1 Οξηζκόο Ζ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ή αλάπηπμε είλαη έλαο φξνο πνπ νη νηθνλνκνιφγνη, νη πνιηηηθνί θαη άιινη έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη πνιχ ζπρλά ηνλ 20 ν αηψλα. Ο φξνο απηφο έρεη ππάξμεη πξηλ απφ πνιινχο αηψλεο ζην δπηηθφ θφζκν. Δθκνληεξληζκφο, Γπηηθνπνίεζε θαη ηδηαίηεξα Βηνκεραλνπνίεζε είλαη θάπνηνη απφ ηνπο φξνπο πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα ζπδεηεζεί ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Ζ αλάπηπμε ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ αλάδεημε ηνπ θαπηηαιηζκνχ σο ηνπ θπξίαξρνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ είρε κηα ακθίδξνκε ζρέζε κε ηε ζπζζψξεπζε ηνπ θεθαιαίνπ. Ζ αλάπηπμε είλαη κηα έλλνηα πνπ έρεη βξεζεί ζην επίθεληξν ησλ πξψησλ ζεσξεηηθψλ ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο φπσο ν Αληακ κίζ, ν Ρηθάλην, ν Μάξμ θαη ν Μάιζνπο. Γηα ηνλ θαζέλα απφ απηνχο ε αλάγθε γηα επέθηαζε θαη αλάπηπμε είρε δηαθνξεηηθά αίηηα θαη εμππεξεηνχζε δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο. Αξρηθά ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ήηαλ ζπλδεδεκέλε κε ηελ επέθηαζε ηεο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηδηαίηεξα ηα πξψηα ρξφληα ηνπ θαπηηαιηζκνχ (18 νο αηψλαο) κε ηελ επέθηαζε ησλ εδαθηθψλ εθηάζεσλ.. Η νηθνλνκηθή αλάπηπμε είλαη ε αχμεζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ ηνπ πιεζπζκνχ κηαο ρψξαο κε ζπλερή θαη ζηαζεξή πξφνδν ζηελ κεηάβαζε απφ κηα ρακεινχ εηζνδήκαηνο νηθνλνκία ζε κηα πςεινχ εηζνδήκαηνο. Η νηθνλνκηθή αλάπηπμε αλαθέξεηαη ζηελ θνηλσληθή θαη ηερλνινγηθή πξφνδν. Πξνυπνζέηεη κηα αιιαγή ζηνλ ηξφπν πνπ παξάγνληαη ηα πξντφληα θαη νη ππεξεζίεο θαη φρη αλαγθαζηηθά κηα αχμεζε ζηελ πνζφηεηα παξαγσγήο πνπ επηηπγράλεηαη κε παιαηέο κεζφδνπο παξαγσγήο (Αγγειφπνπινο, 1989). Ζ κέηξεζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο πεξηιακβάλεη ηελ εμέηαζε ηεο βειηίσζεο κηαο ζεηξάο απφ δείθηεο φπσο: ην πξνζδφθηκν δσήο, ν δείθηεο θηψρεηαο. Ζ νηθνλνκηθή 20

21 αλάπηπμε κίαο ρψξαο ζρεηίδεηαη ζηελά κε ηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα πνπ πεξηιακβάλεη, κεηαμχ άιισλ, ηελ πγεία θαη ηελ παηδεία. Ζ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε (growth) αλαθέξεηαη ζηελ αχμεζε ηνπ πνζνηηθνχ απνηειέζκαηνο θαη κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ή φρη αλάπηπμε. Ζ κεγέζπλζε κεηξηέηαη ζπλήζσο κε ηελ κεηαβνιή ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο (ΑΔΠ). Σν ΑΔΠ είλαη ην ζχλνιν ηεο αμίαο ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κέζα ζηα ζχλνξα κηαο ρψξαο. Σν Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ είλαη ίζν κε ην άζξνηζκα ηεο ηδησηηθήο θαηαλάισζεο (C), ηεο αθαζάξηζηεο επέλδπζεο (I g ), ηεο θξαηηθήο δαπάλεο (G) θαη ησλ θαζαξψλ εμαγσγψλ (Xn). ΑΔΠ = C+I g +G+X n 3.2 Θεσξίεο Αλάπηπμεο ηεο πκβαηηθήο Οηθνλνκηθήο Δπηζηήκεο Οη πξψηεο κεηαπνιεκηθέο ζεσξίεο θαη κνληέια αλάπηπμεο πξνήιζαλ απφ ην ρψξν ηεο ζπκβαηηθήο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο. Ζ αλάπηπμε, ζχκθσλα κε ηελ νξζφδνμε νηθνλνκηθή ζρνιή, κπνξνχζε λα επηηεπρζεί κε θάπνηα νηθνλνκηθά, πνζνηηθά θπξίσο, κέηξα κε θχξην θξηηήξην ηνπο ξπζκνχο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ. Έηζη ν βαζκφο αλάπηπμεο πξνέθππηε απφ ηελ πνζνηηθή νηθνλνκηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηηο θεληξηθέο θαπηηαιηζηηθέο θαη πεξηθεξεηαθέο ρψξεο (Αγγειφπνπινο, 1989) Σν κνληέιν Domar Harrod Πξσηνπφξνη ηεο αληίιεςεο απηήο είλαη ν Domar θαη ν Harrod. Τπνζηήξημαλ φηη, νη ξπζκνί νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο (ξπζκνί αχμεζεο ΑΔΠ) εμαξηψληαη απφ ην επίπεδν ηεο απνηακίεπζεο θαη ησλ επελδχζεσλ. Σν επίπεδν ησλ επελδχζεσλ, πξνζδηνξίδεη ην ξπζκφ ζρεκαηηζκνχ θεθαιαίνπ. Οη ξπζκνί ζρεκαηηζκνχ θεθαιαίσλ πξνζδηνξίδνπλ θαη ηνπο ξπζκνχο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ. Κχξην πξφβιεκα ησλ «θαζπζηεξεκέλσλ» ρσξψλ πξνζδηνξίδεηαη ε έιιεηςε θεθαιαίσλ θαη ην επείγνλ δήηεκα γη απηέο είλαη ε αχμεζε ησλ 21

22 απνηακηεχζεσλ ε νπνία ηξνθνδνηεί ηελ αχμεζε ησλ επελδχζεσλ δειαδή ηελ αχμεζε ησλ ξπζκψλ ζρεκαηηζκνχ θεθαιαίσλ (Αγγειφπνπινο, 1989). Ο ξπζκφο ηεο κεγέζπλζεο ζα είλαη : G = s/β Όπνπ s= ην πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ πνπ απνηακηεχεηαη Όπνπ β= ε ζρέζε θεθαιαίνπ/παξαγφκελνπ πξντφληνο Θεσξψληαο φηη ην β είλαη ζηαζεξφ, βξαρπρξφληα, ιφγσ ηεο ηερλνινγίαο ηφηε ε κεγέζπλζε εμαξηάηαη απφ ηνλ πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ πνπ απνηακηεχεηαη κε ηελ ινγηθή φηη νη απνηακηεχζεηο ζα απνηειέζνπλ θεθάιαηα γηα επελδχζεηο. Ζ θξηηηθή πνπ αζθήζεθε ζηηο παξαπάλσ απφςεηο, ήηαλ ε αθφινπζε : 1. Γελ ππνδεηθλχεη κε πνην ηξφπν νη «θαζπζηεξεκέλεο» ρψξεο ζα επηηχγραλαλ ηελ αχμεζε ησλ επελδχζεσλ. 2. Δπηθξάηεζε ε αληίιεςε φηη, ε αλάπηπμή ηνπο ζα επηηεπρζεί κέζα απφ ηηο μέλεο επελδχζεηο. 3. Δπηρεηξήζεθε λα δνζεί ζηελ αλάπηπμε, θαζαξά κεηξήζηκν πνζνηηθφ πεξηερφκελν, δειαδή ζεσξήζεθε φηη κηα ρψξα βξίζθεηαη ζε δηαδηθαζία αλάπηπμεο, φηαλ νη επελδχζεηο σο πνζνζηφ ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο ή ηνπ ΑΔΠ ππεξβαίλνπλ έλαλ νξηζκέλν αξηζκφ Θεσξίεο ησλ ηαδίσλ (Rostow) Ζ ηδέα φηη ππάξρεη κηα ζπγθεθξηκέλε, λνκνηειεηαθή πνξεία αλάπηπμεο, ίδηα γηα φιεο ηηο ρψξεο, ζπλέρηζε λα γνεηεχεη θαη θαηά ηνλ 20 αηψλα. Οη ζεσξίεο ησλ ζηαδίσλ, πξνζπάζεζαλ λα πεξηγξάςνπλ θαη λα ζρεκαηνπνηήζνπλ ηα ζηάδηα απφ ηα νπνία πεξλάεη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ ρσξψλ. Ζ πιένλ πξνβεβιεκέλε ζεσξία ζηαδίσλ αλάπηπμεο είλαη απηή ηνπ Rostow, ε νπνία ήηαλ θαη ε θαζαξή έθθξαζε ηεο ακεξηθαληθήο θηιειεχζεξεο ηδενινγίαο. 22

23 Ο Rostow πεξηέγξαςε πέληε ππνρξεσηηθά ζηάδηα ζηελ πνξεία αλάπηπμεο κηαο ρψξαο. ην αξρηθφ ζηάδην ηεο παξαδνζηαθήο θνηλσλίαο, επηθξαηεί ε αγξνηηθή παξαγσγή θαη γεληθά ε παξαγσγή εηδψλ δηαηξνθήο, ελψ ε παξαγσγηθφηεηα είλαη ρακειή, αθνχ δελ ρξεζηκνπνηνχληαη ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο. Γηα λα βγεη απ απηφ ην ζηάδην, ην νπνίν έρεη εζσηεξηθφ ζηαηηθφ ζεκείν ηζνξξνπίαο, ζα πξέπεη λα δερηεί θάπνην εμσηεξηθφ εξέζηζκα. Σν εξέζηζκα απηφ, ζα ηελ θάλεη λα εηνηκάδεηαη λα αλαπηπρζεί έληνλα, πεξλψληαο φκσο απφ ην ζηάδην ηεο πξνεηνηκαζίαο γηα απνγείσζε. Έξγα ππνδνκψλ θαη παξεκβαηηθή πνιηηηθή, πξέπεη λα γίλνπλ, ψζηε ε ρψξα λα απνγεησζεί, λα βειηησζνχλ νη κεηαθνξέο, λα αιιάμεη ε γεσξγηθή παξαγσγή κε ηξφπν πνπ λα απειεπζεξψλεη εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη, ηέινο, λα επεθηαζνχλ νη εηζαγσγέο, λα απμεζεί δειαδή ην δηεζλέο εκπφξην. Γηα λα πεξάζνπκε ζην ζηάδην ηεο απνγείσζεο, ζα πξέπεη λα δηαζέηνπκε ηνπιάρηζηνλ έλα πξντφλ κε πςειφ ξπζκφ αλάπηπμεο, ην νπνίν λα απνξξνθήζεη ηηο απμεκέλεο παξαγσγηθέο επελδχζεηο (πάλσ απφ 10% ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο). Πξέπεη αθφκα λα ππάξρεη ην ζεζκηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ πιαίζην, πνπ λα εθκεηαιιεχεηαη ηηο σζήζεηο ζηελ ηζρπξή βηνκεραλία ηεο ρψξαο, λα ηηο εληζρχεη θαη λα ηηο κεηαηξέπεη ζε δηαξθή αλάπηπμε. Με απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο κπνξνχκε λα πεξάζνπκε ζηελ πνξεία πξνο ηελ σξηκφηεηα. Δδψ πιένλ, ε νηθνλνκηθή κεγέζπλζε θαη ηα πςειά θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηα, είλαη γλσζηά θαη αλακελφκελα. Τπάξρεη σξίκαλζε ηεο νηθνλνκίαο θαη απηνηξνθνδνηνχκελε αλάπηπμε. Νέα ηερλνινγία εθαξκφδεηαη ζηελ παξαγσγή, απμάλεηαη ν αζηηθφο πιεζπζκφο θαη λένη θιάδνη αληηθαζηζηνχλ παιαηνχο, ησλ νπνίσλ ε παξαγσγή δελ είλαη ηφζν απνδνηηθή. Με απηά ηε πςειά νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα, ήξζε ε ψξα λα δνζεί έκθαζε ζηηο αλζξσπηζηηθέο αμίεο. Σειεπηαίν ζηάδην, ζηελ αλάπηπμε κηαο ρψξαο, απνηειεί ην ζηάδην ηεο πςειήο καδηθήο θαηαλάισζεο. Ζ ρψξα, κε ςειφ εηζφδεκα, πιένλ, επηδίδεηαη ζε κεγάιε θαηαλάισζε θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ, ελψ ην απμαλφκελν ζπλαίζζεκα αζθάιεηαο πξνθαιεί αχμεζε γελλήζεσλ. Παξφιν πνπ ε πεξηγξαθή ησλ ζηαδίσλ ηνπ Rostow, είλαη άξηζηα δηαηππσκέλε θαη ζθηαγξαθεκέλε, ε βάζε ηεο είλαη ζαζξή. Σα ζηάδηα απηά, απνηεινχλ κηα γελίθεπζε δηαθφξσλ ηζηνξηθψλ παξαδεηγκάησλ, θαλείο φκσο δελ κπνξεί λα ηζρπξηζηεί φηη ν ίδηνο 23

24 δξφκνο ζα αθνινπζείηαη απ φινπο. Πξόθεηηαη γηα κηα ζρεκαηνπνίεζε ηεο ηζηνξίαο. Γελ είλαη επνκέλσο, ε ζεσξία ησλ ζηαδίσλ, έλα κεζνδηθά επεμεξγαζκέλν ζχζηεκα πξνηάζεσλ, αιιά εκπεηξηθέο γεληθεχζεηο ηζηνξηθψλ παξαδεηγκάησλ. Γελ βαζίδεηαη ζηελ αθαίξεζε, αιιά ζηελ γελίθεπζε Αλάπηπμε κέζσ πνιηηηθώλ θηιηθώλ πξνο ηηο αγνξέο Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990 ε θνηλή απνδνρή απφ ηα πεξηζζφηεξα θξάηε πνιηηηθψλ πνπ ήηαλ θηιηθέο πξνο ηηο αγνξέο, νδήγεζαλ ζηελ έκθαζε ηεο επίηεπμεο καθξνρξφληαο θαη απνδνηηθήο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Ο ξφινο ηνπ θξάηνπο έγηλε νινέλα θαη ιηγφηεξν επηζπκεηφο θαη ζεκαληηθφο. Οη πνιηηηθέο δίλνπλ έκθαζε ζηελ ρσξίο πιεζσξηζκφ κεγέζπλζε, ηελ δεκνζηνλνκηθή πεηζαξρία (π.ρ έιεγρνο ησλ δαπαλψλ ηνπ θξάηνπο), ζην πςειφ επίπεδν ησλ θαηαζέζεσλ θαη ησλ δεηθηψλ επελδχζεσλ, ηελ απειεπζέξσζε ηνπ εκπνξίνπ θαη ησλ μέλσλ επελδχζεσλ, ησλ ηδησηηθνπνηήζεσλ θαη ηέινο ζηελ απειεπζέξσζε ησλ εγρψξησλ αγνξψλ. ε αληίζεζε κε ηα κνληέια αλάπηπμεο πνπ πηνζέηεζαλ πνιιέο ρψξεο κεηά ηελ ιήμε ηνπ 2 νπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ, ε πξνζέγγηζε ηεο αλάπηπμεο ζηε δεθαεηία ηνπ 1990 ήηαλ βαζηζκέλε ζε έλα πνιχ κηθξφηεξν ξφιν ηνπ θξάηνπο. Οη ππεχζπλνη γηα ηελ ράξαμε πνιηηηθήο ππνζηήξηδαλ φηη αλ θαη ην θξάηνο κπνξεί λα θάλεη θάπνηεο ιεηηνπξγίεο πνπ δελ κπνξνχλ λα γίλνπλ απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα δελ πξέπεη λα επεκβαίλεη ηζρπξά ζηηο αγνξέο. χκθσλα κε ηνπο ππνζηεξηθηέο ησλ πνιηηηθψλ πνπ ήηαλ θηιηθέο πξνο ηηο αγνξέο απηφ ην πιαίζην ήηαλ νηθνλνκηθά απνδνηηθφ θαη ζήκαηλε, κεηαμχ άιισλ, φηη ζα δεκηνπξγνχζε πινχην καθξνρξφληα. Απηφ ην πιαίζην αλάπηπμεο ζπζρεηίζηεθε κε απηφ πνπ νλνκάδεηαη παξαδνρή ηεο Washington. Απηή ε παξαδνρή ήηαλ βαζηδνκέλε ζε ηξεηο νξζφδνμεο (νηθνλνκηθά) έλλνηεο: 1. ηελ καθξννηθνλνκηθή πεηζαξρία 24

25 2. ηελ νηθνλνκία πνπ βαζίδεηαη ζηηο αγνξέο 3. άλνηγκα ζηνλ θφζκν ζην πιαίζην ηνπ εκπνξίνπ θαη ησλ μέλσλ επελδχζεσλ Πην ζπγθεθξηκέλα θάπνηα απφ ηα κέηξα/κεηαξξπζκίζεηο πνπ έπξεπε λα θάλνπλ ηα θξάηε γηα λα επηηχρνπλ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ήηαλ: Να δηαηεξήζνπλ ηελ δεκνζηνλνκηθή πεηζαξρία γηα λα θαηαπνιεκήζνπλ ηα ειιείκκαηα πνπ δεκηνπξγνχζαλ θξίζεηο ζην ηζνδχγην ηξερνπζψλ πιεξσκψλ, αθνχ ηα δεκφζηεο δαπάλεο ήηαλ πςεινηέξα απφ ηα δεκφζηα έζνδα). Να αλαδηαηάμνπλ ηηο πξνηεξαηφηεηεο ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ κε ζηφρν ηνπο θησρφηεξνπο Να γίλεη θνξνινγηθή κεηαξξχζκηζε φπνπ ζα δηεπξπλζεί ε θνξνινγηθή βάζε κε ζπγθξαηεκέλνπο νξηαθνχο θνξνινγηθνχο ζπληειεζηέο. Να απειεπζεξσζνχλ ηα επηηφθηα ζην πιαίζην κηαο επξχηεξεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο απειεπζέξσζεο. Ζ χπαξμε κηαο αληαγσληζηηθήο ζπλαιιαγκαηηθήο ηζνηηκίαο Ζ απειεπζέξσζε ηνπ εκπνξίνπ Ζ απειεπζέξσζε ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ Ζ ηδησηηθνπνίεζε ησλ θξαηηθψλ εηαηξεηψλ Ζ απειεπζέξσζε ηεο νηθνλνκίαο γηα λα γίλεη επθνιφηεξε ε είζνδνο θαη ε έμνδνο ησλ εηαηξεηψλ 25

26 Κεθάιαην 4 Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή & Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε 4.1 Σν πξόβιεκα ηεο πιήξνπο απαζρόιεζεο Σα κνληέια αλάπηπμεο θαη θπξίσο απηφ ησλ Harrod-Domar θαηαιήγνπλ ζε κηα ηζφξξνπε αλαπηπμηαθή πνξεία ρσξίο, φκσο λα δίλνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηελ πξαγκαηηθή εμέιημε ηεο πνξείαο ηεο γεληθφηεξεο νηθνλνκίαο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ε ζεσξία ηελ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο έρεη ζηξακκέλε ηελ πξνζνρή ηεο ζηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο αλάπηπμεο ηεο παξαγσγηθήο δπλαηφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο. Ζ ηζφξξνπε αλάπηπμε πξνυπνζέηεη ηελ πιήξε απαζρφιεζε ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ. Όκσο θάηη ηέηνην δελ είλαη εθηθηφ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα έρνπκε ηηο παξαθάησ πεξηπηψζεηο: Α) νη παξαγσγηθέο δπλαηφηεηεο ηεο νηθνλνκίαο απμάλνληαη γξεγνξφηεξα απ φηη ε δήηεζε, νπφηε έρνπκε αλεθκεηάιιεπηε παξαγσγηθή δπλακηθφηεηα (ππναπαζρφιεζε) θαη απψιεηεο αλάπηπμεο. Δπίζεο κπνξεί λα ζπκβαίλεη ην αληίζεην, δειαδή λα απμάλεηαη ε δήηεζε παξαπάλσ απφ ηελ αχμεζε ησλ παξαγσγηθψλ δπλαηνηήησλ Β) ιφγσ ηεο πιενλάδνπζαο δήηεζεο ππάξρεη ηάζε γηα αχμεζε ησλ ηηκψλ (πιεζσξηζκφο) Γεληθφηεξα ζηηο ζχγρξνλεο νηθνλνκίεο παξαηεξνχληαη παξνδηθέο απνθιίζεηο ζην εηζφδεκα θαη ζηελ απαζρφιεζε θαη έηζη ε κία θαηάζηαζε δηαδέρεηαη ηελ άιιε. Απηή ε δηαδηθαζία νλνκάδεηαη νηθνλνκηθφο θχθινο. Ο θχθινο απηφο έρεη ηέζζεξηο θάζεηο Α) ηελ αλάθακςε φπνπ γίλνληαη επελδχζεηο, απμάλεηαη ε απαζρφιεζε θαη ζηε ζπλέρεηα απμάλεη ην δηαζέζηκν εηζφδεκα. Με ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο αξρίζνπλ λα απαζρνινχληαη ζε φιν ηνπο ην εχξνο νη παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο. Β) ηελ ππεξζέξκαλζε φπνπ αξρίζνπλ λα εκθαλίδνληαη ζηελ νηθνλνκία θαηλφκελα έιιεηςεο (ζηελφηεηαο) παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ. Ζ ζπλνιηθή δήηεζε γίλεηαη πςειφηεξε απφ ηελ παξαγσγηθέο δπλαηφηεηεο ηεο νηθνλνκίαο. Έηζη εκθαλίδνληαη πιεζσξηζηηθά θαηλφκελα. Ζ αχμεζε ησλ θεξδψλ νδεγεί ηηο επηρεηξήζεηο ζε 26

27 πεξηζζφηεξε δήηεζε γηα θεθάιαηα κε ζθνπφ ηεο επελδχζεηο. Ζ δήηεζε ησλ θεθαιαίσλ απμάλεη ηα επηηφθηα. Γ) ηελ Κάκςε φπνπ ε δήηεζε αξρίδεη λα κεηψλεηαη καδί θαη ηα θέξδε θαη νη ηηκέο. Σν εζληθφ εηζφδεκα θαη ε απαζρφιεζε πέθηνπλ νδεγψληαο ηνπο επηρεηξεκαηίεο ζε αξλεηηθέο πξνζδνθίεο γηα κειινληηθή δήηεζε πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ θαη έηζη κηθξφηεξε ηάζε γηα επελδχζεηο. Γ) ηελ Ύθεζε φπνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ρακειφ επίπεδν δήηεζεο ζε ζρέζε κε ηελ παξαγσγηθή δπλακηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο. Τπάξρεη αλεξγία θαη κεηψλεηαη ην εηζφδεκα κε άκεζε επίδξαζε ζηε ζπλνιηθή δήηεζε. Καζψο κεηψλεηαη ε δήηεζε γηα θεθάιαηα νη ηξάπεδεο κεηψλνπλ ηα επηηφθηα φκσο νη επηρεηξεκαηίεο δελ πξνηίζεληαη λα δαλεηζηνχλ. Ζ έμνδνο απφ απηή ηε θάζε πξαγκαηνπνηείηαη κεηά απφ κέηξα πνιηηηθήο πνπ αιιάδνπλ ην θιίκα ζηελ αγνξά. Γξάθεκα 5 : Οηθνλνκηθνί θύθινη Έηζη, βαζηθφ αληηθείκελν ηεο πνιηηηθήο, γεληθφηεξα, είλαη επηηαθηηθή ε ράξαμε ηεο θαηάιιειεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο γηα ηελ εμνκάιπλζε ησλ νηθνλνκηθψλ θχθισλ. Ζ ζηξαηεγηθή ηνπνζέηεζε ηεο εθάζηνηε νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ζρνιή νηθνλνκηθήο ζθέςεο πνπ ζπκκεξίδεηαη ε εθάζηνηε πνιηηηθή εμνπζία. ηελ πξνζπάζεηα πεξηγξαθήο θαη θαηαλφεζεο ηεο νηθνλνκίαο έρνπλ ππάξμεη πιήζνο απφ δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ έρνπλ ηειηθά ιάβεη ηνλ ραξαθηεξηζκφ ησλ 27

28 ζρνιψλ νηθνλνκηθήο ζθέςεο. Τπάξρνπλ βαζηθά δχν γεληθφηεξεο θαηεγνξίεο αλάιπζεο ηεο νηθνλνκίαο πνπ επεξεάδνπλ ηελ δεκηνπξγία θαη άζθεζε νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Σν βαζηθφ πξφβιεκα πνπ φιεο νη δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαινχληαη λα αληηκεησπίζνπλ είλαη πψο κπνξεί ην θξάηνο λα αληηκεησπίζεη ηνπο θχθινπο ηεο νηθνλνκίαο φπνπ παξαηεξνχληαη δηαθπκάλζεηο ζην επίπεδν ηεο απαζρφιεζεο, ηεο παξαγσγήο θαη ησλ ηηκψλ. Απφ ηε κία βξίζθνληαη νη ππνζηεξηθηέο ηεο άπνςεο φηη ε απμνκεηψζεηο ζηελ ζπλνιηθή δήηεζε κηαο νηθνλνκίαο επζχλνληαη γηα ηε δεκηνπξγία ησλ ζπλνιηθψλ δηαθπκάλζεσλ ηεο νηθνλνκίαο. Οη ππνζηεξηθηέο κηαο πνιηηηθήο ειέγρνπ ηεο δήηεζεο ζηεξίδνληαη ζηηο απφςεηο ηνπ Keynes 4, ζεσξνχλ αξρηθά φηη ην παξαγσγηθφ δπλακηθφ κηαο ρψξαο είλαη δεδνκέλν. Έηζη νη ππεχζπλνη γηα ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή κπνξνχλ κε ηε ρξήζε ησλ θαηάιιεισλ κέζσλ λα ξπζκίδνπλ ηε δήηεζε έηζη ψζηε λα επηηπγράλεηαη ε πιήξεο απαζρφιεζε ηνπ δπλακηθνχ απηνχ. Καζψο νη απμνκεηψζεηο ηεο δήηεζεο επζχλνληαη γηα ηηο δηαθπκάλζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ, νη πνιηηηθέο ζα πξέπεη λα είλαη ζε αληίζεηε θαηεχζπλζε απφ ηελ παξνχζα νηθνλνκηθή ζπγθχξηα κε ζθνπφ ηελ εμνκάιπλζε ησλ απμνκεηψζεσλ ηεο δήηεζεο. Σα κέηξα δειαδή πνιηηηθήο πξέπεη λα δξνπλ αληηθπθιηθά. 4 Σν θείκελν πνπ αθνινπζεί είλαη απόζπαζκα ησλ ζεκεηώζεσλ ηνπ Γ.Αξρνληόπνπινπ (2006, ζει.28): Ο Keynes ζεσξείηαη ν ζπνπδαηφηεξνο νηθνλνκνιφγνο ηνπ 20νπ αηψλα. Με ην έξγν ηνπ, «Ζ γεληθή ζεσξία ηεο απαζρφιεζεο, ηνπ επηηνθίνπ θαη ηνπ ρξήκαηνο», πνπ δεκνζηεχηεθε ην 1936 ζε κία πεξίνδν πνπ νη δπηηθέο νηθνλνκίεο δελ είραλ ζπλέιζεη απφ ην θξαρ ηνπ 1929, ππνζηήξημε ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο θαη άζθεζε δξηκεία θξηηηθή ζηελ κέρξη ηφηε επηθξαηνχζα θιαζηθή ζεσξία, ε νπνία ππνζηήξηδε φηη ε ιεηηνπξγία ησλ αγνξψλ κπνξεί απφ κφλε ηεο λα ηηο νδεγήζεη ζε ηζνξξνπία. Οη ζπνπδαηφηεξεο θαηλνηνκίεο ηνπ Keynes ζε ζρέζε κε ηελ πξνγελέζηεξε θιαζηθή ζεσξία είλαη νη αθφινπζεο: α) Θεψξεζε ηε ζπλάξηεζε θαηαλάισζεο σο ζπλάξηεζε ηνπ εηζνδήκαηνο ζε αληίζεζε κε ηνπο θιαζηθνχο πνπ ζεσξνχζαλ φηη ε πξνζθνξά είλαη απηή πνπ δηακνξθψλεη ηε δήηεζε (λφκνο ηνπ Say). β) Θεψξεζε σο βαζηθή κεηαβιεηή ηεο ζπλάξηεζεο απνηακίεπζεο ην εηζφδεκα θαη φρη ην επηηφθην πνπ ζεσξνχζαλ νη θιαζηθνί. γ) Δηζήγαγε ηε δήηεζε ρξήκαηνο θαη γηα θεξδνζθνπηθνχο ζθνπνχο, ε νπνία εμαξηάηαη θαη αληίζηξνθν ηξφπν απφ ην χςνο ηνπ επηηνθίνπ, φηαλ ε θιαζηθνί αλαγλψξηδαλ κφλν ηε δήηεζε ρξήκαηνο γηα ζπλαιιαθηηθνχο ζθνπνχο. Με ηε Γεληθή Θεσξία απνκαθξπλφκαζηε απφ ηελ ηδέα ηεο απηφκαηεο ζηαζεξνπνίεζεο ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο ησλ θιαζηθψλ θαη δερφκαζηε φηη ν απνθαζηζηηθφο παξάγνληαο πξνζδηνξηζκνχ ηνπ εηζνδήκαηνο είλαη ε ελεξγφο δήηεζε, αχμεζε ηεο νπνίαο κε ηελ θαηάιιειε νηθνλνκηθή πνιηηηθή νδεγεί θαη ζε επίπεδν πιήξνπο απαζρφιεζεο. Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 70 ε θευλζηαλή ζεσξία εξκήλεπε ηθαλνπνηεηηθά ηελ νηθνλνκηθή ιεηηνπξγία θαη ζπλέβαιε ζηελ νηθνλνκηθή νκαιφηεηα. Δπεηδή φκσο, ήηαλ κηα βξαρπρξφληα ζηαηηθή αλάιπζε ησλ νηθνλνκηθψλ θαηλνκέλσλ δελ κπφξεζε λα βνεζήζεη ηηο δπηηθέο νηθνλνκίεο λα μεπεξάζνπλ ηελ χθεζε θαη λα δηθαηνινγήζεη ην θαηλφκελν ηνπ ζηαζηκνπιεζσξηζκνχ (ηαπηφρξνλε αχμεζε πιεζσξηζκνχ θαη αλεξγίαο) πνπ παξνπζηάζηεθε ζε απηέο ηε δεθαεηία ηνπ

29 Καηά ηνλ Keynes ζην ζχζηεκα ηεο ειεχζεξεο αγνξάο εκθαλίδνληαη αληζνξξνπίεο, νη νπνίεο κπνξεί λα απνκαθξχλνπλ ηελ νηθνλνκία πνπ ηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε. Σν θχξην εξγαιείν άζθεζεο πνιηηηθήο είλαη ε δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή θαζψο ζεσξείηαη πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθή ζηα καθξννηθνλνκηθά κεγέζε απ φηη ε λνκηζκαηηθή πνιηηηθή. χκθσλα κε ηνλ Keynes θαζψο νη κηζζνί αιιά θαη νη ηηκέο δελ κπνξνχλ λα κεησζνχλ ζε πεξηφδνπο χθεζεο (αθακςία), ε κείσζε ηνπ πιεζσξηζκνχ δελ κπνξεί λα γίλεη κε λνκηζκαηηθά κέηξα αιιά κφλν κε κέηξα δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο. Έηζη, κηα επεθηαηηθή δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή νδεγεί ζε αχμεζε ηεο παξαγσγήο θαη ηεο απαζρφιεζεο ελψ κηα πνιηηηθή πεξηνξηζκνχ ηεο δήηεζεο ζα νδεγήζεη ζε κείσζε ηνπ γεληθνχ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ. Αθξηβψο αληίζεηε ζεψξεζε έρνπλ νη κνλεηαξηζηέο πνπ εθπξνζσπνχληαη θπξίσο απφ ηνλ Milton Friedman 5. Οη βαζηθέο ζέζεηο ηνπ κνλεηαξηζκνχ βαζίδνληαη ζηελ λενθιαζηθή ζεσξία. Με βάζε απηή, ε καθξννηθνλνκηθή δηαδηθαζία κέζα ζε κηα νηθνλνκία είλαη ζρεηηθά ζηαζεξή εζσηεξηθά. Βξαρππξφζεζκα εκθαλίδνληαη δηάθνξεο αληζνξξνπίεο πνπ φκσο εμαθαλίδνληαη κε ηελ επίδξαζε ησλ δπλάκεσλ ηεο αγνξάο πνπ έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα απηνξπζκίδεηαη. Οη φπνηεο αληζνξξνπίεο εκθαλίδνληαη σο απνηέιεζκα ησλ παξεκβάζεσλ ηνπ θξάηνπο ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Ο ηδησηηθφο ηνκέαο ζπλνιηθά ραξαθηεξίδεηαη απφ ζηαζεξφηεηα θαη γηα απηφ ην θξάηνο ζα πξέπεη λα απνθεχγεη λα παξεκβαίλεη ζηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ. χκθσλα κε απηή ηελ ζρνιή νηθνλνκηθήο ζθέςεο ε φπνηα παξέκβαζε ζα πξέπεη λα γίλεηαη κέζσ ηεο λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηεο. Βαζηθφ κέγεζνο είλαη ε πνζφηεηα ηνπ ρξήκαηνο. χκθσλα κε ηελ κνλεηαξηζηηθή ζεσξία ζηηο απμνκεηψζεηο ηεο πνζφηεηα ηνπ ρξήκαηνο αληηδξά ην νλνκαζηηθφ εζληθφ εηζφδεκα, θάηη αληίζεην απφ απηφ πνπ πηζηεχνπλ νη θευλζηαλνί. Έηζη, κε ηελ ζηαζεξνπνίεζε ησλ 5 Ο Milton Friedman ( ) απνηέιεζε ηνλ βαζηθφ εθθξαζηή ηεο ρνιήο ηνπ ηθάγνπ. Ζ νηθνλνκηθήο ζεσξία ηνπ Friedman Πίζηεπε ζηελ ειαρηζηνπνίεζε ηνπ θξαηηθνχ παξεκβαηηζκνχ θαη ζηελ αμηνπηζηία ηεο ηθαλφηεηαο ηεο αγνξάο λα απηνξπζκίδεηαη. Ο Friedman έιαβε Νφκπει θαη δηεηέιεζε νηθνλνκηθφο ζχκβνπιφο ζε ηέζζεξηο πξνέδξνπο ησλ ΖΠΑ. 29

30 κεηαβνιψλ ηεο πνζφηεηαο ηνπ ρξήκαηνο κπνξνχλ λα εμνκαιπλζνχλ νη δηαθπκάλζεηο ηεο νηθνλνκηθήο ζπγθπξίαο θαη λα απνθεπρζνχλ νη ζπλερείο ελαιιαγέο αληηθπθιηθήο πνιηηηθήο. Καζψο ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε δηεξεχλεζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο θαη ηεο αλάπηπμεο είλαη ρξήζηκν γίλεη εζηίαζε ζηελ παξνπζίαζε ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο αθνχ είλαη άκεζα ζπζρεηηδφκελε κε ην δεκφζην ρξένο. 4.2 Γεκνζηνλνκηθή Πνιηηηθή Γηα ηελ θαηαλφεζε κηαο εθ βαζηθψλ ζπληζησζψλ ηεο παξνχζαο κειέηεο, δειαδή ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο, είλαη αλαγθαία ε παξνπζίαζεο ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο. Όπσο αλαθέξζεθε πξσηχηεξα ν ζθνπφο ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο είλαη λα βειηηψζεη ηηο ζπλζήθεο ζε κηα νηθνλνκία θαη ζπγθεθξηκέλα λα βνεζήζεη λα επηηεπρζεί πιήξεο απαζρφιεζε θαη ε εμνκάιπλζε ησλ νηθνλνκηθψλ δηαθπκάλζεσλ. Σν θξάηνο έρεη ζηε δηάζεζε ηνπ έλα εχξνο απφ δηάθνξεο θαηεγνξίεο θαη εξγαιεία νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. χκθσλα κε ηνλ Αξρνληφπνπιν (2006, ζει. 53) νη θεπβεξλήζεηο έρνπλ ζηελ δηάζεζε ηνπο πνζνηηθά θαη πνηνηηθά κέηξα νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Σα πνζνηηθά κέηξα είλαη θπξίσο ηα δεκνζηνλνκηθά θαη ηα λνκηζκαηηθά θαη ηα πνηνηηθά είλαη ηα κέηξα πνπ επηθεληξψλνληαη ζην ζεζκηθφ πιαίζην κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγεί ε νηθνλνκία. Παξαθάησ ζα γίλεη αλάιπζε ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο θαη ησλ εξγαιείσλ εθαξκνγήο κηαο ηέηνηαο πνιηηηθήο, θαζψο ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο ην απαηηεί. Με βάζε ηνλ Αξρνληφπνπιν ηα πνζνηηθά κέηξα νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο είλαη : 30

31 Πηγή: Απσονηόποςλορ (2006, ζελ. 53) Σα δεκνζηνλνκηθά κέηξα είλαη εξγαιείν καθξννηθνλνκηθήο πνιηηηθήο πνπ ζηνρεχεη λα επεξεάζεη ην επίπεδν ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο κέζσ ησλ Κξαηηθψλ δαπαλψλ θαη ηεο θνξνινγίαο. Απηφ γίλεηαη κέζσ ηεο αχμεζεο ή ηεο κείσζεο ησλ Κξαηηθψλ δαπαλψλ γηα λα αλαζεξκαλζεί ή λα απφ-ζεξκαλζεί ε ζπλνιηθή δήηεζε ζηελ νηθνλνκία. Απηφ πξνυπνζέηεη ηελ δηαηάξαμε ηεο ηζφηεηα Δζφδα=Έμνδα ησλ θξαηηθψλ πξνυπνινγηζκψλ. Σα ειιείκκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη ρξεκαηνδνηνχληαη κε δεκφζην δαλεηζκφ. Ζ ρξήζε ησλ ειιεηκκάησλ γηα ρξεκαηνδφηεζε ππνζηεξίρηεθε απφ ηνλ Keynes ηελ δεθαεηία ηνπ 1930 σο ε ιχζε γηα ηελ κεηάβαζε απφ κηα νηθνλνκία κε γεληθεπκέλε αλεξγία ζε κηα νηθνλνκία πιήξνπο απαζρφιεζεο. Θεσξεηηθά, ε αχμεζε ζηηο θξαηηθέο δαπάλεο ή ε κείσζε ζηε θνξνινγία ζα αλαδσνγνλήζεη ηελ ζπλνιηθή δήηεζε κέζσ ηεο επίδξαζεο ηνπ πνιιαπιαζηαζηή. Έηζη ζα δεκηνπξγεζνχλ ζέζεηο εξγαζίαο γηα λα θαιχςνπλ ηελ δήηεζε, απμάλνληαο ην εζληθφ εηζφδεκα (απφ ην Τ ζην Τ 1 ζην ζρεδηάγξακκα). 31

32 Γ α π ά λε Δημόσιο Χπέορ και Οικονομική Ανάπτςξη Γξάθεκα 6: πλνιηθή Εήηεζε & Πξνζθνξά Σπλνιηθή πξνζθνξά Σπλνιηθή δήηεζε 1 (C + I + G + ΓG) Σπλνιηθή δήηεζε (C + I + G) Υ Υ 1 Δζληθό εηζόδεκα Σν θξάηνο ζχκθσλα κε ηελ θευλζηαλή αληίιεςε πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεί ηα κέζα πνπ δηαζέηεη (δεκνζηνλνκηθά θαη λνκηζκαηηθά) γηα λα κπνξεί λα παξεκβαίλεη ζην επίπεδν ηεο απαζρφιεζεο θαη ησλ ηηκψλ. Απηφ κέζσ ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο απμνκείσζεο ησλ θξαηηθψλ εζφδσλ θαη ησλ δαπαλψλ. χκθσλα κε ηελ θεπλζηαλή αλάιπζε ε αχμεζε ζηε ζπλνιηθή δήηεζε ζα απμήζεη ην εζληθφ πξντφλ. Απηφ ζα ζπκβεί ιφγσ ησλ ζηαζεξψλ κηζζψλ θαη ηηκψλ θαη απφ ηηο αιιαγέο ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο πνπ ζα επεξεάζνπλ ηελ ρξήζε ησλ ζπληειεζηψλ ηεο παξαγσγήο. Τπφ απηή ηε ζεψξεζε ε πνιηηηθή κείσζεο ησλ θφξσλ ή/θαη ηεο αχμεζεο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ πξνηείλεηαη σο κηα ιχζε ζε πεξηφδνπο φπνπ ε νηθνλνκία εηζέξρεηαη ζε θάζε χθεζεο. Οη ειιεηκκαηηθνί πξνυπνινγηζκνί απνηεινχλ ην βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ θξαηψλ πνπ εθαξκφδνπλ επεθηαηηθέο δεκνζηνλνκηθέο πνιηηηθέο. Σν θξάηνο, κέζσ ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο εθαξκφδεη αλαθπθιηθά κέηξα γηα ηελ αληηζηξνθή ηνπ εθάζηνηε νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο (χθεζε, έμαξζε). Απηφ γίλεηαη κε ηε δεκηνπξγία ειιεηκκάησλ ή πιενλαζκάησλ ζε πεξηφδνπο χθεζεο ή έμαξζεο αληίζηνηρα. Έηζη νη δηαζέζηκεο πνιηηηθέο εζηηάδνληαη είηε ζηελ πξνζπάζεηα επέθηαζεο ή πεξηνξηζκφ ηεο δήηεζεο. Ο βαζηθφο ζθνπφο ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο είλαη λα ιεηηνπξγήζεη σο αληηθπθιηθή πνιηηηθή έηζη ψζηε ε αλάπηπμε αιιά θαη ε χθεζε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ 32

33 νηθνλνκηθψλ θχθισλ λα αληηζηαζκίδνληαη πιήξσο. Απηφ θάλεη ηελ δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή έλα εξγαιείν εμνκάιπλζεο θαη ξχζκηζεο. Δάλ γηα παξάδεηγκα νη θξαηηθέο επελδχζεηο παξακέλνπλ ζηαζεξέο θαη κεησζεί ε θνξνινγία ηφηε ζα απμεζεί ην δηαζέζηκν εηζφδεκα ησλ λνηθνθπξηψλ. Απηφ ζα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο γηα πξντφληα θαη ππεξεζίεο απφ ηα λνηθνθπξηά δειαδή ηελ αχμεζε ηεο ζπλνιηθή δήηεζεο ζηελ νηθνλνκία. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, ε πεξίνδνο ηνπ πςεινχ πιεζσξηζκνχ αιιά θαη παξάιιεια πςειήο αλεξγίαο νδήγεζε ζηελ απαμίσζε απηήο ηεο πνιηηηθήο θαη ηεο αληηθαηάζηαζε ηεο απφ ηελ κνλεηαξηζηηθή πνιηηηθή Δπεθηαηηθή δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή ε κηα θαηάζηαζε ππναπαζρνινχκελεο νηθνλνκίαο απμάλνληαο ηηο θξαηηθέο δαπάλεο (G) θαη κεηψλνληαο ηε θνξνινγία (T) είλαη δπλαηφ λα επηηεπρζεί ε επέθηαζε πνπ ζα νδεγήζεη ζε αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηεο απαζρφιεζεο θαη θαη επέθηαζε ηεο δήηεζεο. Απμάλνληαο ηηο θξαηηθέο δαπάλεο ζα απμεζεί ε ζπλνιηθή δήηεζε ζε πξψηε θάζε. Με βάζε ηνλ βαζκφ επίδξαζεο ηνπο νη θξαηηθέο δαπάλεο κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε δχν θαηεγνξίεο. χκθσλα κε ηνλ Αξρνληφπνπιν (2006, ζει. 55) ε πξψηε θαηεγνξία θξαηηθψλ δαπαλψλ είλαη φιεο νη δαπάλεο πνπ απνηεινχλ κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο ηνπ θξάηνπο ρσξίο αληηπαξνρή. Απηέο νη δαπάλεο είλαη παξνρέο ηνπ θξάηνπο πξνο ηηο αζζελέζηεξεο νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ ππφ ηε κνξθή ζπληάμεσλ θαη επηδνκάησλ ρσξίο ηελ πξνυπφζεζε λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία. Ζ αχμεζε ησλ παξνρψλ ηέηνηνπ ηχπνπ απμάλνπλ ηε ζπλνιηθή δήηεζε ζηελ νηθνλνκία. Οη δαπάλεο απηέο απνηεινχλ κέξνο ηεο αλαδηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο θαη δελ επεξεάδνπλ ηελ εγρψξηα παξαγσγή άκεζα αιιά κεηαβάιινπλ ηε ζχλζεζε ηεο. Δπίζεο νη κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο γίλνληαη θαη πξνο ηηο επηρεηξήζεηο ππν ηε κνξθή επηδνηήζεσλ θαη άιισλ παξνρψλ. Απηνχ ηνπ είδνπο νη κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο ιεηηνπξγνχλ ακεζφηεξα ζηελ ηφλσζε ηεο απαζρφιεζεο ζηεο νηθνλνκία αθνχ νη επηρεηξήζεηο κπνξνχλ λα πινπνηνχλ επθνιφηεξα επελδπηηθά ζρέδηα θαη λα πξνζιακβάλνπλ εξγαδφκελνπο. Σέηνηα παξαδείγκαηα είλαη ν Αλαπηπμηαθφο Νφκνο, ηα 33

34 πξνγξάκκαηα επηδφηεζεο πξφζιεςεο αλέξγσλ απφ ηνλ ΟΑΔΓ, ην Σακείν Δγγπνδνζίαο Μηθξψλ θαη Πνιχ Μηθξψλ Δπηρεηξήζεσλ (ΣΔΜΠΔ). Ζ δεχηεξε θαηεγνξία δαπαλψλ αθνξά δαπάλεο γηα ηελ πξνκήζεηα αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ. Πην άκεζε επίδξαζε ζηε ζπλνιηθή δήηεζε έρεη ε αχμεζε ησλ δαπαλψλ γηα ηελ πξνκήζεηα αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ. Απφ ηελ άιιε αθαηάιιειεο δαπάλεο γηα ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο είλαη νη ηξέρνπζεο δηνηθεηηθέο δαπάλεο (π.ρ Τπνπξγεία, Οξγαληζκνί), νη ακπληηθέο δαπάλεο θαζψο θαη νη δαπάλεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ νινθιήξσζε κεγάισλ αλαπηπμηαθψλ έξγσλ πνπ ε θαηαζθεπή ηνπο εθηείλεηαη ζε καθξνρξφλην νξίδνληα. Δθηφο απφ ηελ αχμεζε ησλ δαπαλψλ ην θξάηνο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη θαη ηελ θνξνινγία γηα ηελ επίηεπμε αλαζέξκαλζεο ηεο δήηεζεο. Όηαλ κεηψλνληαη νη θνξνινγηθέο επηβαξχλζεηο απμάλεηαη ην δηαζέζηκν εηζφδεκα ησλ λνηθνθπξηψλ πξνο θαηαλάισζε ή απνηακίεπζε. Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηξεηο ηξφπνπο. Πξψηνλ κε ηε κείσζε ησλ θνξνινγηθψλ ζπληειεζηψλ. Γεχηεξνλ, κε ηελ αχμεζε ησλ αθνξνινγήησλ πνζψλ θαη ηξίηνλ κε ηελ θαηάξγεζε θφξσλ. Απφ απηέο ηηο κεζφδνπο ε πξψηε είλαη απηή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο. Όηαλ κεηψλνληαη νη θνξνινγηθνί ζπληειεζηέο ηφηε αλάινγα εάλ πξφθεηηαη γηα άκεζνπο ή έκκεζνπο θφξνπο ηα νη επηδξάζεηο ζηα καθξννηθνλνκηθά κεγέζε είλαη δηαθνξεηηθέο Πεξηνξηζηηθή Πνιηηηθή Ζ κείσζε ησλ δαπαλψλ ηνπ θξάηνπο θαη ε αχμεζε ησλ εζφδσλ ηνπ έρνπλ πεξηνξηζηηθέο επηδξάζεηο ζην δηαζέζηκν εηζφδεκα ησλ λνηθνθπξηψλ. Απηφ πξνθχπηεη απφ ηε κείσζε ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο θαη ηεο δεκηνπξγίαο ελφο πιενλάζκαηνο ζηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ. Σν πξφβιεκα κε ηελ εθαξκνγή απηή ηεο πνιηηηθήο είλαη φηη εγείξεη ηζρπξέο θνηλσληθέο αληηδξάζεηο. Δπίζεο ε απνηειεζκαηηθφηεηα κηαο πνιηηηθήο πνπ βαζίδεηαη ζηελ αχμεζε ηεο άκεζεο θνξνινγίαο ζα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ κείσζε ησλ θηλήηξσλ γηα ηελ επίηεπμε πςειφηεξσλ εηζνδεκάησλ απφ ηηο επηρεηξήζεηο θαη ηνπο κηζζσηνχο. Δπίζεο κηα αχμεζε ζηνπο θφξνπο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αχμεζε ησλ ηηκψλ 34

35 αθνχ νη επηρεηξήζεηο ζα πξνζπαζήζνπλ λα δηαηεξήζνπλ ακεηάβιεηα ηα πεξηζψξηα θέξδνπο ηνπο. Έηζη θχξηνο φγθνο ησλ πεξηνξηζηηθψλ κέηξσλ εζηηάδεηαη ζηελ κείσζε ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ. Δδψ φκσο ππάξρεη πξφβιεκα φζνλ αθνξά ηελ ηθαλφηεηα εθαξκνγήο κηαο ηέηνηαο πνιηηηθήο. Δάλ ην επίπεδν ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη πνιχ πςειφ, απηφ ζεκαίλεη φηη ε νηθνλνκία βξίζθεηαη ζε ππεξζέξκαλζε, ε θπβέξλεζε έρεη ηελ επηινγή λα δεκηνπξγήζεη πιενλάζκαηα ζηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ. Απηφ κπνξεί λα γίλεη κέζσ ηεο κείσζεο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ή ηεο αχμεζεο ηεο θνξνινγίαο κε ζθνπφ ηελ κείσζε ηεο ζπλνιηθή δήηεζεο Δξγαιεία Γεκνζηνλνκηθήο Πνιηηηθήο Γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ζπγθεθξηκέλσλ καθξνρξφλησλ θαη βξαρπρξφλησλ ζηφρσλ νη θνξείο άζθεζεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο έρνπλ ζηε δηάζεζε ηνπο κηα ζεηξά απφ πνζνηηθά θαη πνηνηηθά εξγαιεία. Όπσο αλαθέξζεθε θαη πξσηχηεξα ζηα πνζνηηθά εξγαιεία άζθεζεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο πεξηιακβάλνληαη ηα δεκνζηνλνκηθά, ηα λνκηζκαηηθά, ηα πηζησηηθά θαη ζπλαιιαγκαηηθά κέηξα. χκθσλα κε ηνλ Αξρνληφπνπιν (2006, ζει. 53) ηα κέζα ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο θαηαηάζζνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο : Α) Γεκφζηεο Γαπάλεο, Β) Φφξνπο θαη Γεκφζην Γαλεηζκφ. 35

36 Πεγή: Αξρνληφπνπινο (2006, ζει. 53) Οη δεκφζηεο δαπάλεο αλαθέξνληαη ζηηο 1) δαπάλεο ηνπ θξάηνπο γηα ηελ απφθηεζε αγαζψο θαη ππεξεζηψλ θαζψο θαη γηα 2) κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο πξνο ηνπο ηδηψηεο. Οη δαπάλεο γηα αγαζά θαη ππεξεζίεο πεξηιακβάλνπλ ηηο δαπάλεο δεκφζηαο θαηαλάισζεο (ακνηβέο δεκφζηαο δηνίθεζεο, ελνίθηα, αγνξά αλαισζίκσλ, έπηπια, θ.α) θαζψο θαη έμνδα γηα δεκφζηεο επελδχζεηο (έξγα ππνδνκήο θαη ζρεκαηηζκφ απνζεκάησλ δηαθφξσλ αγαζψλ). δηνίθεζεο Οη κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο είλαη κνλνκεξείο κεηαβηβάζεηο εηζνδήκαηνο πξνο ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Γίλνληαη ππφ ηε κνξθή ζπληάμεσλ, επηδνκάησλ θαη επηδνηήζεσλ. Απηέο νη κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο γίλνληαη πξνο ηα λνηθνθπξηά γηα λα δηεπθνιπλζεί ε αγνξά θαηνηθίαο θαη πξνο ηηο επηρεηξήζεηο γηα λα δηεπθνιπλζνχλ πξνο ηελ ρξεκαηνδφηεζε λέσλ επελδχζεσλ. Δάλ ρξεζηκνπνηεζνχλ νη δεκφζηεο δαπάλεο σο εξγαιείν δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο ζα αθνινπζήζνπλ ηα εμήο: Δάλ απμεζνχλ νη κηζζνί ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ ελδέρεηαη λα επηδηψθεηαη ε βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχο ηνπ επηπέδνπ ή ε κεηαθίλεζε ελφο κέξνπο ηνπ εξγαηηθνχ 36

37 δπλακηθνχ απφ ηνλ ηδησηηθφ πξνο ην δεκφζην ηνκέα. Ζ αχμεζε ησλ ακνηβψλ ζα επηθέξεη αχμεζε ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο θαη ελ ζπλερεία αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο ηνπο. Έηζη ζα απμεζεί ε ζπλνιηθή εγρψξηα δήηεζε πνπ ζηε ζπλέρεηα ζα απμήζεη ηελ παξαγσγή θαη θαη επέθηαζε ηελ απαζρφιεζε επηηπγράλνληαο έηζη ην ζηφρν ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο. Απηφ κπνξεί λα γίλεη θαη κέζσ ηεο πξφζιεςεο πεξηζζφηεξσλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ κεηψλνληαο έηζη ηελ αλεξγία. Απηή βέβαηα ε πνιηηηθή κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη δηάθνξα πξνβιήκαηα πνπ ζε καθξνρξφλην νξίδνληα λα έρνπλ αληίζηξνθεο ζπλέπεηεο γηα ηελ νηθνλνκία. πγθεθξηκέλα ε αχμεζε ησλ κηζζψλ ή ηνπ αξηζκνχ ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ δεκνζίνπ ηνκέα θαη θαθή θαηαλνκή ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ. Δπίζεο ζε κηα επηθείκελε χθεζε ηεο νηθνλνκίαο ζα είλαη δχζθνιε ε κείσζε ησλ κηζζψλ ή ηνπ αξηζκνχ ησλ δεκνζίσλ ππαιιήισλ δεκηνπξγψληαο έηζη ζνβαξφ πξφβιεκα γηα ηελ ζπλνιηθή νηθνλνκία. Οη αγνξέο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απφ ην θξάηνο πεξηιακβάλνπλ ηηο ζηξαηησηηθέο δαπάλεο θαη ηηο δαπάλεο γηα ηελ αγνξά αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ είλαη αλαγθαία γηα ηελ ιεηηνπξγία ησλ δηαθφξσλ ππεξεζηψλ ηνπ δεκνζίνπ (πρ Ννζνθνκεία, ρνιεία, Παλεπηζηήκηα, θ.α). Απηέο νη δαπάλεο δελ εμαξηψληαη απφ ηελ νηθνλνκηθή ζπγθπξία θαη δχζθνια κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ άζθεζε δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθήο. Οη δεκφζηεο επελδχζεηο αθνξνχλ δαπάλεο πνπ γίλνληαη γηα βαζηθά έξγα ππνδνκήο κέζε ζε έλα θξάηνο. Σέηνηνπ είδνπο έξγα είλαη νη δξφκνη, ηα ζρνιεία, ηα ιηκάληα, ηα αεξνδξφκηα θ.α. Ζ ζπλνιηθή νηθνλνκία σθειείηαη ηφζν απφ ηελ δαπάλε γηα ηελ πινπνίεζε ηνπο φζν θαη απφ ηηο εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο πνπ δεκηνπξγνχληαη κεηά ηελ νινθιήξσζε θαη ιεηηνπξγία απηψλ ησλ ππνδνκψλ. Όηαλ απμάλνληαη νη δεκφζηεο επελδχζεηο ζε πεξηφδνπο χθεζεο αλακέλεηαη λα κεησζεί ε αλεξγία, απμάλνληαο ην εηζφδεκα ησλ λνηθνθπξηψλ πνπ έπεηηα ζα δεηήζνπλ δηάθνξα αγαζά θαη ππεξεζίεο πξνο θαηαλάισζε, απμάλνληαο έηζη ηε ζπλνιηθή δήηεζε. Αληίζεηα φηαλ ε νηθνλνκία βξίζθεηαη ζε ππεξζέξκαλζε θαη ππάξρεη ν θίλδπλνο ηνπ πιεζσξηζκνχ ηφηε νη δεκφζηεο επελδχζεηο κπνξνχλ λα κεησζνχλ. 37

38 Οη κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο πξνο ηα λνηθνθπξηά είλαη δχν θαηεγνξηψλ α) ζπληάμεηο, παξνρέο αζζελείαο, νηθνγελεηαθά επηδφκαηα, θ.α θαη β) επηδφκαηα αλεξγίαο. Οη ζπληάμεηο θαη νη παξφκνηεο δαπάλεο δελ κεηαβάιινληαη αλάινγα ηελ νηθνλνκηθή ζπγθπξία. Απφ ηελ άιιε ηα επηδφκαηα αλεξγίαο απμάλνληαη ζε πεξηφδνπο χθεζεο θαη κεηψλνληαη ζε πεξηφδνπο επεκεξίαο. Οη κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο πξνο ηηο ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο πεξηιακβάλνπλ ηηο α) επηδνηήζεηο ηηκψλ θαη β) επηδνηήζεηο θφζηνπο. Με ηηο επηδνηήζεηο ηηκψλ ην θξάηνο επηρεηξεί λα ηνλψζεη ηελ εγρψξηα δήηεζε θαη ηηο εμαγσγέο ησλ πξντφλησλ ελψ κε ηηο επηδνηήζεηο θφζηνπο ζθνπεχεη ζηελ ηφλσζε ησλ επελδχζεσλ ησλ ηδησηηθψλ επηρεηξήζεσλ. Οη θφξνη, άκεζνη θαη έκκεζνη, είλαη έλα αθφκα εξγαιείν δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο. Οη άκεζνη θφξνη πεξηιακβάλνπλ θφξνπο πνπ αθνξνχλ ηα θπζηθά (π.ρ θφξνο εηζνδήκαηνο, Μεγάιεο Αθίλεηεο Πεξηνπζίαο, θ.α) αιιά θαη ηα λνκηθά (π.ρ θνξνινγία θεξδψλ, θφξνο κηζζσηψλ ππεξεζηψλ, θ.α) πξνζψπσλ. Οη έκκεζνη θφξνη εθθξάδνληαη θπξίσο απφ ηνλ Φφξν Πξνζηηζέκελεο Αμίαο. Ζ επίδξαζε ησλ θφξσλ, άκεζσλ θαη έκκεζσλ, κεηψλεη ή απμάλεη ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα κέζσ ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο θαη ηεο αλαδηαλνκήο ησλ θφξσλ ζηελ νηθνλνκία. Απφ ηνλ Αξρνληφπνπιν (2006) ν Γεκφζηνο Γαλεηζκφο αλαθέξεηαη σο έλα απφ ηα κέζα άζθεζεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο, φκσο απηφ είλαη πεξηζζφηεξν ην απνηέιεζκα ηεο εθαξκνγήο ησλ άιισλ κέηξσλ θαη ιηγφηεξν έλα εξγαιείν πνιηηηθήο απφ κφλν ηνπ. Ζ αλάγθε γηα δαλεηζκφ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ δηαηάξαμε ηνπ ηζνζθειηζκέλνπ πξνυπνινγηζκνχ θαη ηελ αλάγθε λα θαιπθζνχλ νη ηακεηαθέο αλάγθεο ηνπ θξάηνπο κέρξη ηελ είζπξαμε ησλ πξνβιεπφκελσλ εζφδσλ. Παξαθάησ, γίλεηαη αλαιπηηθφηεξε αλαθνξά ζηνλ θξαηηθφ δαλεηζκφ, πνπ απνηειεί θαη βαζηθφ ζέκα ηεο παξνχζαο κειέηεο. 4.3 Ο θξαηηθόο δαλεηζκόο Ζ αλάγθε γηα δαλεηζκφ απφ ην θξάηνο νθείιεηαη ζε δπν ιφγνπο. Αξρηθά ν δαλεηζκφο απαηηείηαη γηα λα θαιπθζνχλ βξαρππξφζεζκεο ηακεηαθέο αλάγθεο φηαλ ππάξρεη πζηέξεζε εζφδσλ εληφο ηνπ έηνπο. Απηνχ ην είδνπο νη δαλεηαθέο αλάγθεο ππάξρνπλ αθφκα θαη ζε πεξηπηψζεηο φηη ν θξαηηθφο πξνυπνινγηζκφο είλαη ηζνζθειηζκέλνο. Ο δαλεηζκφο 38

39 απηφο δεκηνπξγεί ηελ απαηηνχκελε ξεπζηφηεηα ζηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ θξάηνπο (πρ πιεξσκή κηζζψλ, ζπληάμεσλ). Έηζη, ν δεκφζηνο δαλεηζκφο πνπ νθείιεηαη ζηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο ηεο αλαγθαία βξαρππξφζεζκεο ξεπζηφηεηαο είλαη κηα απφιπηα νξζνινγηθή θαη αλαγθαία πξάμε. εκαληηθφηεξε θαη κε κεγαιχηεξεο πξνεθηάζεηο είλαη ε αλάγθε γηα θξαηηθφ δαλεηζκφ πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ χπαξμε ειιείκκαηνο ζηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ ην νπνίν έρεη εμ αξρήο πξνβιεθηεί λα θαιπθηεί κε δαλεηαθά θεθάιαηα. Ζ δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή βαζίδεηαη ζηελ πξνυπφζεζε φηη ζα ππάξρεη δηαηάξαμε ηεο ηζφηεηαο : φπνπ, G= δεκφζηεο δαπάλεο δεκόζηα έζνδα = δεκόζηεο δαπάλεο ή G=T Σ = έζνδα απφ θνξνινγία θαη άιιεο πεγέο Δάλ ην θξάηνο αζθεί δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή ηφηε είηε ζα δεκηνπξγνχληαη ειιείκκαηα είηε πιενλάζκαηα ζηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ εζφδσλ εμφδσλ. Απηφ δειαδή ζεκαίλεη: F = G T Δάλ ην F<0 o θξαηηθφο πξνυπνινγηζκφο είλαη πιενλαζκαηηθφο, εάλ είλαη F=0 είλαη ηζνζθειηζκέλνο, ελψ εάλ είλαη F>0 είλαη ειιεηκκαηηθφο. Ζ θάιπςε ησλ ειιεηκκάησλ γίλεηαη κε δαλεηζκφ. Έηζη μεθηλά ε δεκηνπξγία ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Γηα ηνλ δαλεηζκφ ην θξάηνο ρξεζηκνπνηεί ηξάπεδεο απφ ηελ Διιάδα θαη ην εμσηεξηθφ θαζψο θαη ηδηψηεο νη νπνίνη αγνξάδνπλ θξαηηθά νκφινγα. Σα πνζά πνπ 39

40 αληινχληαη ζην εζσηεξηθφ απνηεινχλ ηνλ εζσηεξηθφ δαλεηζκφ ελψ ηα πνζά πνπ απνθηνχληαη ζην εμσηεξηθφ απνηεινχλ ηνλ εμσηεξηθφ δαλεηζκφ αληίζηνηρα. Απφ ηελ αχμεζε ηνπ θξαηηθνχ δαλεηζκνχ ππάξρνπλ δηάθνξα πξνβιήκαηα. Γεληθφηεξα δχν βαζηθά ζέκαηα/πξνβιήκαηα πξνθχπηνπλ. Σν ζπλνιηθφ επίπεδν ηνπ δαλεηζκνχ έρεη ζπγθεθξηκέλνπο πεξηνξηζκνχο, ηδηαίηεξα γηα ρψξεο πνπ βξίζθνληαη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη έρνπλ ζπλάςεη ηελ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρ. Γηα λα κεηξάηαη ε δαλεηαθή επηβάξπλζε ελφο θξάηνο ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ν δείθηεο: Γεκόζην ρξένο / αθαζάξηζην εζληθό πξντόλ Γειαδή εθθξάδεηαη ην ζπλνιηθό δεκόζην ρξένο σο πνζνζηό ηνπ ΑΔΠ Απηφ ν δείθηεο ζπγθξίλεηαη κε ηνλ αληίζηνηρν άιισλ θξαηψλ θαζψο επίζεο εμεηάδεηαη ε ηάζε αχμεζεο ή κείσζεο απφ έηνο ζε έηνο. Έηζη, ν θξαηηθφο δαλεηζκφο δελ κπνξεί λα είλαη αλεμάληιεηνο. Έλαο αθφκα ηξφπνο κέηξεζεο ηεο δαλεηαθήο επηβάξπλζεο θάζε ρψξαο είλαη ε δείθηεο : Πνζά αλαγθαία γηα εμππεξέηεζε ηνπ ρξένπο t /ζύλνιν θξαηηθώλ δαπαλώλ t Έηζη γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη ε πνιηηηθή κέζσ αχμεζεο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ γηα ηελ εθάζηνηε ηφλσζε ηεο δήηεζεο θαη θαη επέθηαζε ηεο απαζρφιεζεο έρεη πεξηνξηζκέλε έθηαζε αθνχ θάπνηα ζηηγκή ζεκαληηθφ κέξνο ησλ δαπαλψλ ζα πξέπεη λα θαηαιήγεη ζηελ εμππεξέηεζε (ηφθνη) θαη απνπιεξσκή ησλ δαλείσλ. Ζ δαλεηαθή επηβάξπλζε πξέπεη λα δηαρσξηζηεί ζε κεηθηή θαη θαζαξή. Όηαλ ν δαλεηζκφο μεπεξλά ηηο ππνρξεψζεηο γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ ζπζζσξεπκέλσλ δαλείσλ ηφηε απμάλεηαη ε θαζαξή δαλεηαθή επηβάξπλζε. Όηαλ ζπκβαίλεη απηφ ππάξρνπλ απμεκέλεο αλεζπρίεο ζρεηηθά κε ηελ κειινληηθή ηθαλφηεηα ηνπ θξάηνο λα δαλεηζηεί αιιά θαη λα αληαπεμέιζεη ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ. Έηζη ην πξψην πξφβιεκα πνπ δεκηνπξγεί ν απμεκέλνο δεκφζηνο δαλεηζκφο είλαη ε δεκηνπξγία αξλεηηθψλ κειινληηθψλ πξνζδνθηψλ γηα ηελ νηθνλνκία απφ ηνπο δαλεηζηέο 40

41 αιιά θαη ηνπο άιινπο ελδηαθεξφκελνπο (βι. θξάηε κέιε ηεο ΔΔ ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο). Απηφ δεκηνπξγεί έλα θαχιν θχθιν απμεκέλσλ επηηνθίσλ δαλεηζκνχ απφ ηνπο δαλεηζηέο νη νπνίνη θαηαγξάθνπλ ηηο αξλεηηθέο πξνζδνθίεο ηνπο κε αχμεζε ησλ επηηνθίσλ. Σν δεχηεξν πξφβιεκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ απμεκέλε θπθινθνξία δεκφζηαο ρξεκαηνδφηεζεο ζηελ νηθνλνκία είλαη ε εθηφπηζε ησλ ηδησηηθψλ επελδχζεσλ. Απηή ε αιφγηζηε ρξήζε ησλ πηζησηηθψλ αγνξψλ απφ ην δεκφζην ηνκέα θαη ε εθηφπηζε ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα πεξηγξάθηεθε κε ηελ ζεσξία crowing-out. Ζ επέθηαζε ηνπ θξαηηθνχ δαλεηζκνχ ζε βάξνο ηεο ηδησηηθήο δήηεζεο θεθαιαίσλ απμάλεη ηα επηηφθηα θαη παξάιιεια δεκηνπξγεί απψιεηεο εηζνδήκαηνο. 41

42 Κεθάιαην 5 ρέζε Υξένπο & Οηθνλνκηθήο Αλάπηπμεο 5.1 Αλαζθόπεζε ζεσξίαο θαη ζρεηηθώλ κειεηώλ Ζ βηβιηνγξαθία πνπ εξεπλά ηελ ζρέζε δεκνζίνπ ρξένπο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο είλαη ζρεηηθά κηθξή. Οη πεξηζζφηεξεο κειέηεο αθνξνχλ ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο θαη επηθεληξψλνληαη ζηε δηεξεχλεζε ηεο επίδξαζεο ηνπ εμσηεξηθνχ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ ρσξψλ απηψλ. Οη κειέηεο γηα ηε ζρέζε νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη δεκνζίνπ ρξένπο γηα ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο είλαη ιίγεο. Ζ χπαξμε ηέηνηνπ είδνπο αλαιχζεσλ είλαη πιένλ ζεκαληηθέο, ηδηαίηεξα ζηελ Δπξσδψλε, φπνπ νη θπβεξλήζεηο αληηκεησπίδνπλ απμεκέλα ειιείκκαηα θαη δεκνζηνλνκηθέο πηέζεηο κε ηνπο δείθηεο ρξένπο/αδπ λα απνγεηψλνληαη αθνινπζψληαο ηελ νηθνλνκηθή θαη ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε. Καζψο νη δείθηεο ρξένπο/αδπ αλακέλεηαη λα ζπλερίζνπλ λα βξίζθνληαη ζε πςειά επίπεδα ζην κεζνδηάζηεκα, ε δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ζέκα. Ζ ζεσξεηηθέο αλαιχζεηο γηα ηελ ζρέζε κεηαμχ δεκνζίνπ ρξένπο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ηείλνπλ λα δείρλνπλ κηα αξλεηηθή ζρέζε. Ο Mogigliani (1961) αλαθέξεη φηη ην δεκφζην ρξένο είλαη βάξνο γηα ηηο επφκελεο γεληέο ππφ ηελ έλλνηα φηη ζεκαίλεη κεησκέλν κειινληηθφ εηζφδεκα απφ ηελ κεησκέλε κειινληηθή ηδησηηθή επέλδπζε. Δθηφο απφ ην άκεζν crowding-out θαηλφκελν, ν Modiglianni ππνγξάκκηζε θαη ηελ επίδξαζε ζηα καθξνπξφζεζκα επηηφθηα πηζαλφλ ζε κηα κε-γξακκηθή ζρέζε. Δπίζεο ηζρπξίζηεθε φηη ην ζπλνιηθφ βάξνο απφ ην ρξένο γηα ηηο κειινληηθέο γεληέο κπνξεί λα εμηζσζεί κφλν εάλ νη δεκφζηνη πφξνη ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ ρξεκαηνδφηεζε δξάζεσλ πνπ ζα απμήζνπλ ηα κειινληηθά εηζνδήκαηα ησλ κειινληηθψλ γελεψλ. Γειαδή, κφλν εάλ νη δαλεηαθνί πφξνη ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα λα ρξεκαηνδνηήζνπλ παξαγσγηθέο επελδχζεηο θαη ππνδνκέο πνπ ζην κέιινλ ζα παξάγνπλ ηηο αλαγθαίεο ρξεκαηνξνέο γηα ηελ απνπιεξσκή θαη εμππεξέηεζε ηνπ ρξένπο. Ο Diamond (1965) πξνζζέηεη ζηνλ ραξαθηεξηζκνχ ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο σο βάξνπο ζηηο κειινληηθέο γεληέο ηελ επίδξαζε ησλ θφξσλ ζην θεθαιαηαθφ ππφινηπν θαη θάλεη έλα 42

43 δηαρσξηζκφ κεηαμχ εμσηεξηθνχ θαη εζσηεξηθνχ ρξένπο. Καηαιήγεη φηη απφ ηελ επίδξαζε ησλ απμεκέλσλ θφξσλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ ρξεκαηνδφηεζε ηεο απνπιεξσκήο ησλ δαλεηαθψλ ηφθσλ, κεηψλεηαη ην δηαζέζηκν εηζφδεκα πξνο θαηαλάισζε πνπ έρνπλ νη θνξνινγνχκελνη. Δπίζεο κεηψλεηαη θαη ην πνζφ πνπ νη θνξνινγνχκελνη κπνξνχλ λα απνηακηεχζνπλ κε ζπλέπεηα λα κεηψλνληαη ηα δηαζέζηκα θεθάιαηα. Απηφ ηζρχεη θαη γηα ηα δχν είδε δαλεηζκνχ, εμσηεξηθνχ θαη εζσηεξηθνχ. Αθφκα ν Diamond (1965) ηζρπξίδεηαη φηη ην εζσηεξηθφ ρξένο κπνξεί λα παξάγεη κηα επηπιένλ κείσζε ηνπ θεθαιαηαθνχ απνζέκαηνο απφ ηελ αληηθαηάζηαζε ζηα αηνκηθά ραξηνθπιάθηα επελδχζεσλ ηνπ θπζηθνχ θεθαιαίνπ κε δεκφζην ρξένο. Οη Adam & Bevan (2005) βξίζθνπλ αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ ειιεηκκάησλ θαη ππνινίπσλ ρξένπο. Σα πςειά επίπεδα δεκνζίνπ ρξένπο επηδεηλψλνπλ ηηο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ησλ δεκνζίσλ ειιεηκκάησλ. Σν κείγκα δειαδή ηεο χπαξμεο πςεινχ ρξένπο θαη πςειψλ ειιεηκκάησλ δεκηνπξγεί πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα απ φηη ηα πςειά ειιείκκαηα κφλα ηνπο. Απηφ ίζσο κπνξεί λα ζπλδεζεί θαη κε ην παξάδεηγκα ηεο Διιάδα φπνπ δελ ήηαλ κφλν ην πςειά ειιείκκαηα αιιά ν ζπλδπαζκφο ηνπο κε ην πςειφ επίπεδν ρξένπο πνπ δεκηνχξγεζαλ ηελ αξλεηηθή ζπγθπξία ζηηο δηεζλείο αγνξέο θεθαιαίνπ. Οη πγγξαθείο Adam & Bevan βξήθαλ επίζεο, ζε έλα κνληέιν πνπ ελνπνηεί ηα ειιείκκαηα ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ θαη ηελ δαλεηαθή ρξεκαηνδφηεζε ηνπο, βξήθαλ φηη ε αχμεζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ γηα παξαγσγηθέο επελδχζεηο κέζσ ηεο αχμεζεο ησλ ζπληειεζηψλ θνξνιφγεζεο ζα νδεγήζεη ζε νηθνλνκηθή αλάπηπμε κφλνλ εάλ ην επίπεδν ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο είλαη ρακειφ. Ο Saint-Paul (1992) θαη νη Aizenman et al (2007) αλέιπζαλ ηελ επίδξαζε ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο ζε ζρέζε κε ην επίπεδν ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο θαη βξήθαλ κηα αξλεηηθή ζρέζε κε ηελ αλάπηπμε. Γειαδή φζν πςειφηεξν είλαη ην δεκφζην ρξένο ηφζν κεηψλεηαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο γηα ηελ αλαζέξκαλζε ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο θαη θαη επέθηαζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Πιήζνο απφ ζεσξεηηθέο κειέηεο έρνπλ εζηηαζηεί ζηα αληίζηξνθα απνηειέζκαηα πνπ έρεη ην εμσηεξηθφ ρξένο γηα ηελ νηθνλνκία αιιά θαη ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν ζπκβαίλνπλ απηά ηα απνηειέζκαηα. ε απηέο ηηο κειέηεο πεξηιακβάλεηαη θαη ν Krugman (1988) πνπ 43

44 πεξηγξάθεη κηα θαηάζηαζε Debt Overhang σο κηα θαηάζηαζε φπνπ ε δπλαηφηεηα κηαο ρψξαο λα απνπιεξψζεη ην εμσηεξηθφ ρξένο πέθηεη θάησ απφ ηελ αμία ηνπ ρξένπο απηνχ. Σν κνληέιν ηνπ Cohen (1993) αλαθέξεη κηα κε-γξακκηθή ζρέζε κεηαμχ μέλνπ δαλεηζκνχ θαη επελδχζεσλ. πγθεθξηκέλα, κέρξη έλα ζεκείν εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ νη επελδχζεηο δείρλνπλ λα επεξεάδνληαη ζεηηθά. Όκσο κεηά απφ έλα πνζνζηφ εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ νη επελδχζεηο ζα αξρίζνπλ λα επεξεάδνληαη αξλεηηθά. Μηα θαηάζηαζε Debt Overhang ζα αξρίζεη λα πηέδεη αξλεηηθά ηηο πξννπηηθέο ησλ επελδπηψλ δεκηνπξγψληαο έλα γεληθφηεξα αξλεηηθφ θιίκα. Έηζη, νη επελδπηέο ζα είλαη ιηγφηεξν πξφζπκνη λα πξνζθέξνπλ θεθάιαηα αθνχ ε νηθνλνκία ζα βξίζθεηαη ζε επίπεδν αδπλακίαο εμππεξέηεζεο ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο. ηελ ίδηα θαηεγνξία κειεηψλ εκπίπηεη θαη ην αλαπηπμηαθφ κνληέιν πνπ πξνηείλεηαη απφ ηνλ Aschauer (2000) ζην νπνίν ην δεκφζην θεθάιαην έρεη κηα κε-γξακκηθή ζρέζε κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε πνπ δχλαηαη λα ππεξθαιχςεη ηελ επίδξαζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Θεσξψληαο φηη ην δεκφζην ρξένο ρξεζηκνπνηείηαη ηνπιάρηζηνλ ελ κέξεη γηα λα ρξεκαηνδνηήζεη ηηο παξαγσγηθέο επελδχζεηο, κηα αχμεζε ζην ρξένο ζα έρεη ζεηηθέο επηδξάζεηο κέρξη έλα ζεκείν θαη αξλεηηθέο επηδξάζεηο έπεηηα απφ θάπνην άιιν. Σα θαλάιηα κέζσ ησλ νπνίσλ ην δεκφζην ρξένο ζα επεξεάζεη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε είλαη πνηθίια. Ο Meade (1958) έρεη επηζηήζεη ηελ πξνζνρή ζην γεγνλφο ε απφζρηζε ηνπ deadweight debt 6 ζα: 1) Απμήζεη ηα θίλεηξα ησλ λνηθνθπξηψλ λα απνηακηεχζνπλ (the Pigou-Effect) 2) Βειηηψζεη ηα θίλεηξα γηα δνπιεηά θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα 3) Πηζαλφλ λα επηηξέςεη ηελ κειινληηθή κείσζε ηνπ θφξνπ εηζνδήκαηνο σο απνηέιεζκα ηεο κείσζεο ησλ επηηνθίσλ. 6 χκθσλα κε ην ιεμηθφ νηθνλνκηθψλ φξσλ ηεο Ομθφξδεο ην Deadweight Debt είλαη: ηο σπέορ από ηο οποίο δεν πποκύπηει κανένα πεπιοςζιακό ζηοισείο πος από ηην εκμεηάλλεςζη ηος θα εξςπηπεηούνηαν ηο κόζηορ ηος σπέοςρ αςηού. Παπαδείγμαηα ηέηοιος σπέοςρ είναι ο δανειζμόρ για ηην κάλςτη καηαναλυηικών αναγκών ζηα νοικοκςπιά ή ο δημόζιορ δανειζμόρ για ηην σπημαηοδόηηζη πολέμυν ή επιδομάηυν ανεπγίαρ. Πηγή : [10/10/2010] 44

45 Έλα ζεκαληηθφ θαλάιη κέζσ ηνπ νπνίνπ ε ζπζζψξεπζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ αλάπηπμε είλαη απηφ ησλ καθξνρξφλησλ επηηνθίσλ. Σα πςειφηεξα επηηφθηα πνπ ζα δεκηνπξγεζνχλ απφ ηηο απμαλφκελεο δαλεηαθέο αλάγθεο γηα λα ρξεκαηνδνηήζνπλ ηα ειιείκκαηα κπνξνχλ λα απνηξέςνπλ ηηο επελδχζεηο ησλ ηδησηψλ θαη έηζη λα απνηξέςνπλ ηελ κειινληηθή αλάπηπμε. Δπίζεο, έλα πςειφηεξν επίπεδν θξαηηθψλ δαπαλψλ απαηηεί λα απμεζνχλ νη απνδφζεηο ησλ νκνιφγσλ πνπ κπνξεί λα ζεκαίλεη κηα αχμεζε ησλ θαζαξψλ ρξεκαηνξνψλ απφ ηνλ ηδησηηθφ πξνο ησλ δεκφζην ηνκέα. Απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αχμεζε ησλ επηηνθίσλ ηδησηηθψλ δαλείσλ θαη ζε κείσζε ηεο ηδησηηθήο δαπάλεο ηφζν απφ ηα λνηθνθπξηά φζν θαη απφ ηηο επηρεηξήζεηο (Elmendorf & Mankiw, 1999). Καζψο ηα εκπεηξηθά ζηνηρεία γηα ηελ ζρέζε κεηαμχ δεκνζίνπ ρξένπο θαη καθξνπξφζεζκσλ επηηνθίσλ είλαη πνηθίια, έλαο κεγάινο αξηζκφο εξγαζηψλ έρεη δείμεη φηη ηα πςειά πνζνζηά δεκνζίνπ ρξένπο θαη ειιεηκκάησλ κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε πςειφηεξα επηηφθηα θαη ζπξέληο. ηελ αλάιπζε ηνπ Krugman ην εμσηεξηθφ ρξένο επεξεάδεη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κέζσ ησλ ηδησηηθψλ επελδχζεσλ θαζψο ηφζν νη εγρψξηνη φζν θαη νη μέλνη επελδπηέο απνζαξξχλνληαη απφ ην λα επελδχζνπλ λέα θεθάιαηα. Άιιν έλα θαλάιη επηξξνήο κπνξεί λα είλαη ε ζπλνιηθή παξαγσγηθφηεηα φπσο έρνπλ αλαθέξεη νη Patillo et al (2004) θαη ε απμεκέλε αβεβαηφηεηα γηα ηελ κειινληηθή πνιηηηθή κε έλα αξλεηηθφ αληίθηππν ζηηο επελδχζεηο θαη ζηελ κειινληηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Σα εκπεηξηθά ζηνηρεία γηα ηε ζρέζε κεηαμχ ρξένπο θαη αλάπηπμεο είλαη ζπάληα θαη θπξίσο εζηηάδνληαη ζην ξφιν ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Αλάκεζα ζηηο πξφζθαηεο κειέηεο πνιιέο βξίζθνπλ κηα κε-γξακκηθή επίδξαζε ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ζηελ αλάπηπμε κε αξλεηηθά απνηειέζκαηα έπεηηα απφ έλα φξην δείθηε ρξένπο/αδπ. Οη Pattillν et al (2002) ρξεζηκνπνηνχλ έλα κεγάιν εχξνο δεδνκέλσλ απφ 93 αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ηελ πεξίνδν θαη βξίζθνπλ φηη ν αληίθηππνο ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ζηελ θαηά θεθαιήλ αλάπηπμε ηνπ ΑΔΠ είλαη αξλεηηθφο γηα ηελ θαζαξή 45

46 παξνχζα αμία ηνπ ρξένπο ζε επίπεδα 35%-40% ηνπ ΑΔΠ. Οη Clements et al (2003) εξεπλνχλ ηελ ίδηα ζρέζε γηα έλα εχξνο απφ 55 ρψξεο κε ρακειφ εηζφδεκα ηελ πεξίνδν θαη βξίζθνπλ φηη ην ζεκείν θακπήο είλαη ε θαζαξή παξνχζα αμία ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ζε πνζνζηφ 20%-25% ηνπ ΑΔΠ. O Schclarek (2004) βξήθε κηα γξακκηθή αξλεηηθή ζρέζε επίδξαζεο ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ζηελ αλάπηπμε θαηά θεθαιήλ ηνπ ΑΔΠ ζε δείγκα 59 αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ ηελ πεξίνδν Απφ ηηο παξαπάλσ κειέηεο θαίλεηαη φηη ε επίδξαζε ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο ζηελ αλάπηπμε είλαη αξλεηηθή αθφκα θαη ζε ρακειά πνζνζηά ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ. Απηφ ίζσο ζπλδέεηαη κε ην πςειφηεξν ξίζθν πνπ εκπεξηέρεη ν εμσηεξηθφο δαλεηζκφο θαη ηελ αζηάζεηα ησλ επηηνθίσλ δαλεηζκνχ. Ο Schclarek (2004) εξεπλά επίζεο ηελ ζρέζε κεηαμχ αθαζάξηζηνπ δεκνζίνπ ρξένπο θαη θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Γελ ππάξρνπλ ηθαλά ζηνηρεία γηα ηελ απφδεημε κηαο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθήο ζρέζεο ζε έλα δείγκα απφ 24 βηνκεραλνπνηεκέλεο ρψξεο θαηά ηελ πεξίνδν

47 5.2. Πξόζθαηεο Μειέηεο Δθηφο απφ ηηο κειέηεο πνπ αλαθέξζεθαλ πξσηχηεξα, ην ηειεπηαίν δηάζηεκα κε αθνξκή ηελ πξφζθαηε νηθνλνκηθή θξίζε αιιά θαη ην δαλεηαθφ πξφβιεκα ηεο Διιάδαο έρεη ππάξμεη κηα πξνζπάζεηα δηεξεχλεζεο ηεο ζρέζεο δεκνζίνπ ρξένπο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κε βάζε ηα λέα δεδνκέλα Ζ Μειέηε ηεο ζρέζεο ρξένπο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ησλ Reinhart & Rogoff Οη Reinhart & Rogoff (2010) κειέηεζαλ ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηνλ πιεζσξηζκφ ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα δεκνζίνπ θαη εμσηεξηθνχ ρξένπο. Ζ αλάιπζή ηνπο βαζίζηεθε ζε ζηνηρεία απφ 44 ρψξεο ζε κηα πεξίνδν πεξηζζφηεξν απφ 200 ρξφληα. Σα βαζηθά ηνπο επξήκαηα ήηαλ φηη ε ζρέζε κεηαμχ δεκνζίνπ ρξένπο θαη πξαγκαηηθήο αλάπηπμεο ηνπ ΑΔΠ είλαη αδχλακε γηα δείθηεο ρξένπο/αδπ θάησ απφ ην 90% ηνπ ΑΔΠ. Πάλσ απφ απηφ ην πνζνζηφ (90%) ε αλάπηπμε κεηψλεηαη κε ζηαηηζηηθφ κέζν (median) θαηά 1% θαη θαηά κέζν φξν πεξίπνπ 4% ζε ζρέζε κε ηελ αλάπηπμε ησλ ρσξψλ κε πνζνζηφ ρξένπο ζηελ θαηεγνξία 30-60% ηνπ ΑΔΠ. Σν φξην απηφ είλαη ην ίδην ηφζν γηα ηηο αλαπηπγκέλεο φζν θαη γηα ηηο αλαπηπζζφκελεο νηθνλνκίεο. Οη αλαδπφκελεο αγνξέο αληηκεησπίδνπλ ρακειφηεξα φξηα γηα ην ζπλνιηθφ εμσηεξηθφ ρξένο (δεκφζην θαη ηδησηηθφ) ην νπνίν ζπλήζσο είλαη ζε μέλν λφκηζκα. Όηαλ ην ζπλνιηθφ ρξένο θηάζεη ζην 60% ηνπ ΑΔΠ ηφηε ν εηήζηνο ξπζκφο αλάπηπμεο κεηψλεηαη θαηά 2%. Γηα αθφκα πςειφηεξα πνζνζηά ρξένπο ν ξπζκφο αλάπηπμεο κεηψλεηαη ζην κηζφ. Γελ ππάξρεη εκθαλήο ηαπηφρξνλε ζρέζε κεηαμχ πιεζσξηζκνχ θαη ησλ επηπέδσλ ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο γηα ηηο αλαπηπγκέλεο νηθνλνκίεο σο νκάδα (θάπνηεο ρψξεο φπσο νη ΖΠΑ είραλ πςειά επίπεδα πιεζσξηζκνχ φηαλ ε ζρέζε ρξένπο/αλάπηπμεο ήηαλ πςειή). Αληίζεηα, ζηηο αλαδπφκελεο αγνξέο ν πιεζσξηζκφο απμάλεηαη θαζψο απμάλεηαη ην ρξένο. Σν παξαθάησ γξάθεκα ζπλνςίδεη ηα βαζηθά ζπκπεξάζκαηα φπσο απηά εθαξκφδνληαη ζε 20 αλεπηπγκέλεο ρψξεο απφ ην ζχλνιν ησλ 44 ρσξψλ ηνπ δείγκαηνο. ην γξάθεκα νη εηήζηεο παξαηεξήζεηο νκαδνπνηνχληαη ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο, ζχκθσλα κε ην δείθηε ρξένο/αδπ ζην εθάζηνηε έηνο. 47

48 Οη θαηεγνξίεο είλαη: Γηα ρξένο κηθξφηεξν ηνπ 30% ηνπ ΑΔΠ Γηα ρξένο κεηαμχ 30% θαη 60% ηνπ ΑΔΠ Γηα ρξένο κεηαμχ 60% θαη 90% ηνπ ΑΔΠ Καη γηα ρξένο πάλσ απφ 90%. Οη κπάξεο δείρλνπλ ην κέζν φξν θαη ηελ δηάκεζε ηηκή (Median) ηεο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ ζε εηήζηα βάζε γηα θάζε κηα απφ ηηο θαηεγνξίεο ρξένπο. Οη κεηξήζεηο πεξηιακβάλνπλ κεγάιν αξηζκφ παξαηεξήζεσλ θαζψο θαη πξφζθαηα ζηνηρεία απφ ρψξεο κε κεγάιε δαλεηαθή επηβάξπλζε φπσο ε Διιάδα, ην Βέιγην, ε Ηηαιία θαη ε Ηαπσλία. Γξάθεκα 7 : Γεκόζην ρξένο 7, αλάπηπμε (ΑΔΠ %), πιεζωξηζκόο: επηιεγκέλεο αλαπηπγκέλεο ρώξεο, Τν δεκόζην ρξένο πεξηιακβάλεη ην ζύλνιν ηνπ εγρώξηνπ θαη εμωηεξηθνύ ρξένπο. Οη 20 αλαπηπγκέλεο ρώξεο πνπ επηιέρζεθαλ είλαη Απζηξαιία, Απζηξία, Βέιγην, Καλαδάο, Γαλία, Φηιαλδία, Γαιιία, Γεξκαλία, Διιάδα, Ηξιαλδία, Ηηαιία, Ηαπωλία, Οιιαλδία, Νέα Εειαλδία, Ννξβεγία, Πνξηνγαιία, Ηζπαλία, Σνπεδία, Ζλωκέλν Βαζίιεην θαη ΖΠΑ. 48

49 Απφ ην γξάθεκα δελ θαίλεηαη λα ππάξρεη θακία ζρέζε κεηαμχ ρξένπο θαη αλάπηπμεο κέρξη ην επίπεδν πνπ ην ρξένο θηάλεη ην 90% ην ΑΔΠ. Οη ρψξεο πνπ βξίζθνληαη ζηελ θαηεγνξία ρξένο 90% σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ έρνπλ δηάκεζε ηηκή αχμεζε ηνπ ΑΔΠ πεξίπνπ 1% ρακειφηεξν απφ ηηο ρψξεο πνπ έρνπλ ρακειφηεξν πνζνζηφ ρξένπο. Δπίζεο απφ ηελ γξακκή θαίλεηαη φηη δελ ππάξρεη θακία άκεζε ζπζρέηηζε ηεο αχμεζεο ηνπ πιεζσξηζκνχ κε ηελ αχμεζε ηνπ ρξένπο. Σα φξηα ηνπ δαλεηζκνχ θαη κε γξακκηθέο ζρέζεηο δηαδξακαηίδνπλ έλα βαζηθφ ξφιν γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ ρξένπο θαη αλάπηπμεο. Γεληθφηεξα ππάξρεη κηα ζρέζε ησλ απμεκέλσλ επηπέδσλ ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο κε ηελ εθδήισζε θξίζεσλ ρξένπο. Δίλαη ελδεηθηηθφ απηφ πνπ ζπκβαίλεη ζήκεξα ζηελ Διιάδα αιιά θαη ζε άιια Δπξσπατθά θξάηε πνπ νθείιεηαη, θπξίσο, ζηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα πνπ έρεη ην πςειφ επίπεδν δεκνζίνπ ρξένπο κεηψλνληαο ηελ πηζηνιεπηηθή ηθαλφηεηα θαη απμάλνληαο ην ρξεκαηννηθνλνκηθφ ξίζθν απηψλ ησλ θξαηψλ. Δπίζεο, ην πςειφηεξν ρξένο ζεκαίλεη πςειφηεξνπο κειινληηθνχο θφξνπο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ απμεκέλνπ πιεζσξηζκνχ. Αθφκα, ζεκαίλεη ρακειφηεξε θξαηηθή δαπάλε (G) εάλ ε θπβέξλεζε επηθεληξσζεί ζηελ απνπιεξσκή δαλείσλ. Τπάξρνπλ αλεπαξθή ζηνηρεία γηα λα ζηεξίμνπλ ηελ άπνςε φηη ην πςειφ ρξένο έρεη κηθξφ αληίθηππν ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Οη Reinhart C & Reinhart V (2007) ζε παιαηφηεξε έξεπλα ηνπο έρνπλ δείμεη φηη ε πηζησηηθή ηζηνξία ελφο θξάηνπο δηαδξακαηίδεη θεληξηθφ ξφιν ζηελ δηακφξθσζε ησλ κέγηζησλ επηπέδσλ δεκνζίνπ ρξένπο πνπ κπνξεί απηή ε ρψξα λα αληέμεη ρσξίο λα δεκηνπξγεζεί θξίζε ρξένπο. 49

50 Κξηηηθή ηνπ Krugman ζηε κειέηε ησλ Reinhart & Rogoff Παξφιν πνπ ε αμηνπξφζεθηε έξεπλα ησλ Reinhart & Rogoff (2010) έρεη δείμεη κηα ζρέζε κεηαμχ πςεινχ επηπέδνπ θπβεξλεηηθνχ ρξένπο θαη ρακειφηεξεο αλάπηπμεο, δελ είλαη μεθάζαξν εάλ ππάξρεη κηα αηηηνινγεκέλε ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν κεγεζψλ. Ο νηθνλνκνιφγνο Paul Krugman (2010) ακθηζβεηεί ην βαζηθφ εχξεκα ηεο κειέηεο ησλ Reinhart & Rogoff φηη φηαλ ην επίπεδν ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο θηάλεη ζην 90% ηνπ ΑΔΠ ηφηε ε αλάπηπμε θζίλεη ζεκαληηθά. Ο Krugman ηζρπξίδεηαη φηη απηφ ηζρχεη κφλν φηαλ εξεπλάηαη ε ζηαηηζηηθή ζπζρέηηζε. Όηαλ εμεηαζηνχλ ζπγθεθξηκέλα παξαδείγκαηα ζε βάζνο ηφηε απηφο ν ηζρπξηζκφο δελ επζηαζεί. Ο Paul Krugman ηζρπξίδεηαη φηη ην ρξένο δελ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ επηβξάδπλζε ηεο αλάπηπμεο αιιά ην αληίζεην. ηελ πεξίπησζε ηεο Ηαπσλίαο ήηαλ ε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε ε νπνία επηβξάδπλε ηελ αλάπηπμε θαη νδήγεζε ζηελ αχμεζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Σν ίδην έρεη ζπκβεί θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Δπξψπεο. Όζνλ αθνξά ηηο ΖΠΑ απηέο βξίζθνληαη θάησ απφ ην φξην ηνπ 90% ρξένπο/αδπ. Έλα φξην πνπ παξφκνηφ ηνπ είραλ νη ΖΠΑ κφλνλ ηελ πεξίνδν κεηά ην 2 ν Παγθφζκην Πφιεκν. Παξφια απηά νη Reinhart & Rogoff (2010) ηζρπξίδνληαη φηη ηα ρξέε πνπ ζπζζσξεχνληαη ιφγσ πνιέκνπ δελ δεκηνπξγνχλ ηα ίδηα πξνβιήκαηα κε απηά πνπ ζπζζσξεχνληαη ελ θαηξψ εηξήλεο. Σα ρξέε κεηά ηνλ πφιεκν ηείλνπλ λα είλαη πςειά αθνχ ε θαηαλνκή ησλ πφξσλ θαη ηνπ αλζξσπίλνπ δπλακηθνχ βξίζθνληαλ ζε πνιεκηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Δπηπιένλ ην δεκφζην ρξένο ζηηο κεηαπνιεκηθέο πεξηφδνπο νθείιεηαη ζηηο πνιεκηθέο δαπάλεο πνπ δελ ζπλερίδνληαη κεηά ην ηέινο ηνπ πνιέκνπ. Αληίζεηα ην ρξένο ζε πεξηφδνπο εηξήλεο νθείιεηαη ζπλήζσο ζε κηα αζηαζή δπλακηθή ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο πνπ κπνξεί λα ζπλερηζηεί γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Πνιινί νηθνλνκνιφγνη, καδί ηνπο θαη ν Krugman, εθθξάδνπλ θφβνπο φηη ηα επξήκαηα ησλ Reinhart & Rogoff ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο άιινζη απφ ηηο πεξηζζφηεξεο θπβεξλήζεηο παγθνζκίσο γηα λα δηθαηνινγεζεί ε εθαξκνγή κνλεηαξηζηηθψλ πνιηηηθψλ θαη ε πεξηνξηζηηθή δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή πνπ ήδε πξνσζείηαη απφ ηνπο G20, ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ην ΓΝΣ. 50

51 5.2.2 Ζ κειέηε ηεο Δπξσπατθήο Κεληξηθήο Σξάπεδαο (ECB) Ζ πξφζθαηε κειέηε ηεο Checherita & Rother (2010) ζε 12 ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο βξήθε ζηνηρεία γηα κία κε-γξακκηθή ζρέζε επίδξαζεο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο ζηελ αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ θαηά ηελ πεξίνδν Ζ κειέηε απνθάιπςε κηα θακπχιε ζρέζε κεηαμχ δεκνζίνπ ρξένπο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κε ην ζεκείν θακπήο ηνπ ρξένπο ζην % ηνπ ΑΔΠ. Απηφ ζεκαίλεη φηη έλαο πςειφηεξνο δείθηεο δεκνζίνπ ρξένπο/αδπ ζρεηίδεηαη, θαηά κέζν φξν, κε ρακειφηεξα πνζνζηά αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ ζε επίπεδα ρξένπο ζηελ πεξηνρή ηνπ 90%-100% ηνπ ΑΔΠ. Ζ καθξνρξφληα ηάζε εληζρχεηαη απφ ηα ζηνηρεία παξφκνηαο επίδξαζεο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο ζηελ ηάζε/δπλακηθή ηεο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ. Ζ έξεπλα ησλ Checherita θαη Rother δείρλεη επίζεο φηη γηα πνιιέο ρψξεο ηεο ΔΔ ην ρξένο έρεη αξλεηηθή επίδξαζε γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε δεδνκέλνπ φηη νη δείθηεο ρξένπο/αδπ είλαη ήδε πςειφηεξα απφ ην ρακειφηεξν φξην 8. Απηφ ζεκαηνδνηεί κηα αθφκα πξνεηδνπνίεζε γηα ηνπο ππεχζπλνπο ράξαμεο πνιηηηθήο. Οη εηήζηεο αιιαγέο ζηα επίπεδα ρξένπο βξέζεθε φηη είλαη αξλεηηθά ζπζρεηηδφκελεο κε ηνλ εηήζην ξπζκφ αλάπηπμεο. Σα θαλάιηα κέζσ ησλ νπνίσλ ην δεκφζην ρξένο είλαη πηζαλφλ επεξεάζεη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαίλεηαη φηη είλαη ηδησηηθή απνηακίεπζε, δεκφζηεο επελδχζεηο, ζπλνιηθή παξαγσγηθφηεηα, επηηφθηα νκνιφγσλ θαη πξαγκαηηθά επηηφθηα δαλεηζκνχ. Σν εξψηεκα πνπ παξακέλεη είλαη εάλ ην δεκφζην ρξένο είλαη ζπζρεηηδφκελν κε ηελ αλάπηπμε θάησ απφ ην φξην ηνπ 90%-100%. Απηφ είλαη έλα ζρεηηθφ ζέκα αθνχ γηα θάπνηα απφ ηα θαλάιηα φπσο ε ηδησηηθή απνηακίεπζε θαη ε δεκφζηεο επελδχζεηο ην ζεκείν θακπήο είλαη ρακειφηεξα απφ ην 90%-100% ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο/αδπ. Μηα πηζαλή αηηία γηα ηνλ ζεηηθφ αληίθηππν πξνθχπηεη εάλ ηα ειιείκκαηα θαη ην ρξένο θαηεπζχλζεθαλ ζε παξαγσγηθέο επελδχζεηο. Παξφια απηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο θαηεπζχλζεθε ζε δεκφζηα θαηαλάισζε θαη κεηαβηβαζηηθέο πιεξσκέο. 8 Δθηηκάηαη όηη από ην 78,7% πνπ ήηαλ ην δεκόζην ρξένο ωο πνζνζηό ηνπ ΑΔΠ ην 2009 ζα αλέιζεη ζην 88,5% ην

52 5.3 Γηαθνξεηηθά είδε ρξένπο θαη ζρέζε κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Έρνπλ γίλεη δηάθνξεο κειέηεο πνπ πξνζπαζνχλ λα εληνπίζνπλ ηελ επίδξαζε δηαθνξεηηθψλ εηδψλ δεκνζίνπ ρξένπο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Οη κειέηεο απηέο βαζίδνληαη ζηε ππφζεζε φηη θάζε πεγή / κνξθή ρξεκαηνδφηεζεο έρεη πιενλεθηήκαηα αιιά θαη κεηνλεθηήκαηα γηα ηνλ δαλεηδφκελν Δμσηεξηθό ρξένο χκθσλα κε ηελ νηθνλνκηθή ζεσξία ηα μέλα δάλεηα έρνπλ ζεηηθή επίδξαζε ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Αξρηθά ζχκθσλα κε ηνπο Lin & Sosin (2001) ηα νθέιε πνπ κπνξεί λα έρεη κηα ρψξα απφ ηα εμσηεξηθά θεθάιαηα πεξηιακβάλνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα αγνξάζεη λέν εμνπιηζκφ θαη λα επελδχζεη ζε ππνδνκέο πνπ ν ηδησηηθφ ηνκέαο αδπλαηεί. Με θαιχηεξε ηερλνινγηθή ππνδνκή θαη γεληθφηεξα βειηησκέλεο ζπλνιηθά ππνδνκέο ε ρψξα ρξεψζηεο κπνξεί λα απμήζεη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο θαη έηζη λα επηηχρεη απμεκέλνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο. Απηφ ζα ηελ βνεζήζεη λα απνπιεξψζεη ηα δάλεηα ηεο αιιά θαη λα δεκηνπξγήζεη πιεφλαζκα ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ηεο. Δπίζεο ηα μέλα δάλεηα κπνξνχλ λα επηηξέςνπλ κηα αχμεζε ζηα θεθαιαηαθά απνζέκαηα θαη έηζη λα εληζρπζεί ν βξαρπρξφληνο ξπζκφο αλάπηπμεο. Παξφια απηά ε απνπιεξσκή ησλ δαλείσλ κπνξεί λα κεηψζεη ηα θεθαιαηαθά δηαζέζηκα θαη ζηε ζπλέρεηα λα κεηψζεη ηελ κειινληηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε (Lin & Sosin 2001). Δπηπιένλ ε αχμεζε ησλ εμσηεξηθψλ δαλείσλ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990 θαίλεηαη φηη ζπλνδεχηεθε απφ πςειφηεξα εηζνδήκαηα, ηζρπξφηεξε κεγέζπλζε ηνπ ΑΔΠ θαη κεγαιχηεξε πξφζβαζε ζην εκπφξην γηα ηηο ρξεψζηξηεο ρψξεο (Dabush et. al., 2000). Αθφκα, νη ρψξεο κπξνζηά ζηε δεκηνπξγία αληίζεησλ νηθνλνκηθψλ ζνθ κπνξνχλ λα δαλεηζηνχλ γηα λα εμνκαιχλνπλ ηελ θαηαλάισζε. Απηφ είλαη πιένλ εθηθηφ ιφγσ ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο ελνπνίεζεο πνπ έρεη κεγηζηνπνηήζεη ηελ πξφζβαζε ζηηο δηεζλείο αγνξέο θεθαιαίσλ. Παξφια απηά, ε εκπινθή ζε εμσηεξηθφ δαλεηζκφ ζπρλά πεξηιακβάλεη ξίζθν θαη ηελ δεκηνπξγία αξλεηηθψλ ζπλεπεηψλ. Σν πξψην πξφβιεκα πνπ κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ε αχμεζε ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο είλαη ε ηάζε θπγήο θεθαιαίσλ ζην εμσηεξηθφ (Henry, 1996). Γηα παξάδεηγκα ν Lessard 52

53 (1987, ζει. 99) απνθαιχπηεη φηη νη αλαηαξάμεηο ηνπ ρξένπο κε αχμεζε ηνπ εμσηεξηθνχ δαλεηζκνχ ζεκαηνδνηνχλ κηα αχμεζε ησλ πηζαλνηήησλ δεκνζηνλνκηθήο θξίζεο θαη έηζη νδεγνχλ ζε θπγή θεθαιαίσλ. Δπίζεο, ε αχμεζε ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο δίλεη ψζεζε γηα ηελ αχμεζε ηεο ζπλαιιαγκαηηθήο ηζνηηκίαο σζψληαο έηζη ηνπο θαηνίθνπο λα κεηαηξέςνπλ ζε δνιιάξηα ηα νηθνλνκηθά ηνπο ζηνηρεία πξνιακβάλνληαο κηα επεξρφκελε ππνηίκεζε. Σν δεχηεξν πξφβιεκα είλαη φηη ην εμσηεξηθφ ρξένο κπνξεί λα κεηψζεη ηηο εγρψξηεο επελδχζεηο. χκθσλα κε ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία (Borensztein, 1990; Karagol, 2002) ην κεγάιν δαλεηαθφ θνξηίν κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη σο έλαο ππνλννχκελνο θφξνο ζην εηζφδεκα κηαο ρψξαο. Έηζη, απηφ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κείσζε ηνπ κεγέζνπο θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ εγρψξησλ θαη μέλσλ επελδχζεσλ αιιά θαη λα δεκηνπξγήζεη αξλεηηθά θίλεηξα γηα δηαζξσηηθέο πνιηηηθέο. Σν ηξίην πξφβιεκα είλαη φηη νη κεγάιεο εμσηεξηθέο ππνρξεψζεηο ιεηηνπξγνχλ σο παξάγνληαο ρξεκαηννηθνλνκηθήο αζηάζεηαο. Οη Eichengreen θαη Mody (1999) έδεημαλ φηη ηα πεξηζψξηα επηηνθίνπ (spreads) δαλείσλ θαη νκνιφγσλ είλαη πςειφηεξα γηα ρψξεο κε πςειφ πνζνζηφ εμσηεξηθνχ ρξένπο βξαρπρξφληαο δηάξθεηαο. Ζ ζρέζε εμσηεξηθψλ δαλείσλ θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο δελ είλαη απιή. Οη θξίζεηο εμσηεξηθνχ ρξένπο θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1980 δεκηνχξγεζαλ ηελ εληχπσζε φηη ην εμσηεξηθφ ρξένο θαζπζηεξεί ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Παξφια απηά ηε δεθαεηία ηνπ 1970 νη ρψξεο κε πςειά πνζνζηά δαλεηζκνχ δηέζεηαλ πςειφηεξα θεθαιαηαθά απνζέκαηα θαη έηζη δελ αληηκεηψπηζαλ κεησκέλε αλάπηπμε άκεζα. Οη απφςεηο φηη ην εμσηεξηθφ ρξένο δεκηνπξγεί αλάπηπμε ζπρλά πξνυπνζέηεη έλαλ επηπιένλ ξφιν ηεο μέλεο βνήζεηαο ζηηο εγρψξηεο απνηακηεχζεηο. Απφ ηελ άιιε ην εμσηεξηθφ ρξένο κπνξεί λα έρεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κέζσ δηαθφξσλ ζρεηηθψλ παξαγφλησλ, φπσο ηα επηηφθηα δαλεηζκνχ. Ο ξπζκφο ζπζζψξεπζεο ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο αιιά θαη ηα επηηφθηα δαλεηζκνχ ππνγξακκίδνληαη σο νη βαζηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο (Siddiqui & Malik, 2001). Δπίζεο ζχκθσλα κε ηνπο Lin & Sosin (2001) γηα ηελ ζπγθξάηεζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο επζχλνληαη ηα επηηφθηα δαλεηζκνχ. Γηα λα γίλεη απνπιεξσκή ησλ δαλείσλ ζα 53

54 πξέπεη λα απμεζνχλ ηα κειινληηθά έζνδα απφ ηε θνξνινγία θαζψο θαη ηα ηξέρνληα έζνδα ζα πξέπεη λα αλαθαηεπζπλζνχλ απφ άιιεο παξαγσγηθέο ρξήζεηο. Απηφ επεξεάδεη άκεζα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε Σν καθξνρξόλην ρξένο long term debt. Αξθεηνί νηθνλνκνιφγνη έρνπλ ηνλίζεη ηε ζεκαληηθφηεηα ηεο επίδξαζεο ηνπ καθξνρξφληνπ ρξένπο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε 9. Οη Lin θαη Sosin (2001) θαηέιεμαλ φηη ε απνπιεξσκή καθξνπξφζεζκνπ δαλεηζκνχ κπνξεί λα κεηψζεη κειινληηθά ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Έηζη ην ζχλνιν ηνπ θχθινπ απφ ηε δαλεηνδφηεζε κέρξη ηελ απνπιεξσκή πξέπεη λα εμεηάδεηαη φηαλ κειεηάηαη ε ζρέζε ρξένπο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. χκθσλα κε ηνπο Alfaro θαη Kanczuk (2009) νη θπβεξλήζεηο ζπρλά πξέπεη λα πιεξψλνπλ πςειφηεξα premiums γηα ηα καθξνρξφληα νκφινγα απηά ηα premiums αληαλαθινχλ ηελ αβεβαηφηεηα ζρεηηθά κε ηελ ηθαλφηεηα θαη πξνζπκία ηεο θπβέξλεζεο λα απνπιεξψζεη ην δάλεην. Δπίζεο ην ΓΝΣ (2004) έρεη αλαθέξεη φηη νη αλαδπφκελεο θαη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο βξίζθνπλ δχζθνιν λα εθδψζνπλ καθξνρξφλην δαλεηζκφ ζην δηθφ ηνπο λφκηζκα ζε ζχγθξηζε κε ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Με άιια ιφγηα ε αδπλακία ησλ αλαδπφκελσλ ρσξψλ λα εθδψζνπλ νκφινγα καθξνρξφληαο δηάξθεηαο ζε εγρψξην λφκηζκα πξνθχπηεη απφ άιια πξνβιήκαηα φπσο ε έιιεηςε λνκηζκαηηθήο θαη δεκνζηνλνκηθήο εγθπξφηεηαο θαη ζρεηηθέο αλεζπρίεο γηα ηελ πηζαλφηεηα πιεζσξηζκνχ ή ρξεσθνπίαο Βξαρπρξόληνο Γαλεηζκόο Σν βξαρπρξφλην ρξένο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ ζε μέλεο ηξάπεδεο απμήζεθε απφ 176 δηο ζε 454 δηο δνιάξηα κεηαμχ ηνπ 1990 θαη Απηή ε αχμεζε ήηαλ ν θχξηνο ιφγνο γηα ηηο θξίζεηο πνπ ρηχπεζαλ ην Μεμηθφ ην 1994, ηελ αλαηνιηθή Αζία θαη ηε Ρσζία θαη Βξαδηιία ην Ωο καθξνρξόλην ρξένο νξίδεηαη ην ρξένο κε δηάξθεηα πεξηζζόηεξν από 12 κήλεο 54

55 Οη Dabush et al (2000) έδσζαλ ζηνηρεία γηα ηελ αξλεηηθή ζρέζε κεηαμχ βξαρπρξφληνπ ρξένπο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Έρεη βξεζεί φηη ε αχμεζε ηνπ βξαρπρξφληνπ δαλεηζκνχ νθείιεηαη ζε δηάθνξνπο παξάγνληεο. Καηά ηελ πεξίνδν νη Αζηαηηθέο Σξάπεδεο θαη ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα δαλείδνληαλ κε απμεκέλνπο ξπζκνχο θαη έηζη έθηηζαλ έλαλ πςειφ βξαρπρξφλην δαλεηζκφ. Απηφ δεκηνχξγεζε θεξδνζθνπηθφ θχκα ζηα δηάθνξα νηθνλνκηθά ζηνηρεία (αθίλεηα, θ.α) ζηελ Αζία θαη αιινχ. Οη αιιαγέο ζηελ εγρψξηα πνιηηηθή εηδηθφηεξα ε επηηάρπλζε ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο απειεπζέξσζεο θαη ε απειεπζέξσζε ησλ θεθαιαηαθψλ ινγαξηαζκψλ ρσξίο ηνπο θαηάιιεινπο ξπζκηζηηθνχο φξνπο επηδεηλψλνπλ ην βξαρπρξφλην ρξένο. Ζ αχμεζε ηνπ βξαρπρξφληνπ ρξένπο δεκηνπξγεί κεγάια πξνβιήκαηα ζηνπο θαηφρνπο ηνπ. χκθσλα κε ην ΓΝΣ (2004) ε πςειφηεξε εμάξηεζε απφ ην βξαρπρξφλην δαλεηζκφ ζρεηίδεηαη κε πςειφηεξε ζπρλφηεηα θξίζεσλ ρξένπο. Σν βξαρπρξφλην ρξένο (ή απηφ πνπ εμαξηάηαη απφ ηα εγρψξηα βξαρπρξφληα επηηφθηα) ζρεηίδεηαη κε ηελ ηξσηφηεηα ζε μαθληθέο αιιαγέο ζηελ ςπρνινγία ηεο αγνξάο θαη ηηο πξνζδνθίεο γηα ην κέιινλ ηεο ρψξαο. Όια απηά απνηππψλνληαη ζε αχμεζε ησλ επηηνθίσλ πνπ νδεγεί ζε θαχιν θχθιν. Οη Alfaro θαη Kanczuk (2009) πξνζζέηνπλ φηη ε έθζεζε κηαο ρψξαο ζε απφηνκεο απμήζεηο ζηα επηηφθηα κπνξεί λα έρεη επηπιένλ αξλεηηθέο επηπηψζεηο γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαζψο νη θπβεξλήζεηο κπνξεί λα ρξεηαζηεί λα απμήζνπλ ηνπο θφξνπο γηα λα εμππεξεηήζνπλ ην ρξένο. Οη Dabush et al (2000) βξήθαλ φηη ην βξαρπρξφλην ρξένο είλαη ην πξψην πνπ απνζχξεηαη ζε πεξηφδνπο θξίζεσλ ζε ζρέζε κε ηα άιια είδε ηδησηηθψλ θεθαιαηαθψλ ξνψλ. Ο ιφγνο πνπ εμεγεί γηαηί ην βξαρπρξφλην ρξένο απνζχξεηαη πξψην βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη ην θφζηνο γηα ηελ απφζπξζε ηνπ είλαη ειάρηζην γηα ηνπο δαλεηζηέο. 55

56 5.3.4 Πνιπκεξέο ρξένο (Multilateral Debt) 10 Σν ρξένο απηφ είλαη έλα απμαλφκελν κέξνο ηνπ ζπλνιηθνχ ρξένπο ησλ αλαπηπζζφκελσλ θξαηψλ ζπλζέηνληαο ην 30% ηνπ ζπλνιηθνχ ρξένπο ησλ Τςειά Γαλεηνδνηεκέλσλ Φησρψλ Κξαηψλ (HIPCs) ην Ζ Μειέηε ησλ Bokkevink & Hees (1998) είλαη απφ ηηο ιίγεο νη νπνίεο εμέηαζαλ ηε ζρέζε κεηαμχ πνιχπιεπξνπ ρξένπο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Βξήθαλ φηη νη πηζησηέο έιαβαλ κφλν ηα κηζά θεθάιαηα απφ ηηο ρψξεο πνπ δάλεηζαλ. Απηνχ ηνπ είδνπο ην ρξένο ζεσξείηαη φηη επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Έρεη επίζεο απνδεηρζεί απφ ηνλ Mistry (1996) φηη απηνχ ηνπ είδνπο ην ρξένο νδεγεί ζε θαηλφκελα crowding out γηα ηηο δεκφζηεο θαη ηδησηηθέο επελδχζεηο πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο κεηψλνπλ ηελ ηθαλφηεηα αλάπηπμεο θαη εμαγσγψλ. 10 Σύκθωλα κε ην ιεμηθό νηθνλνκηθώλ όξωλ ηεο Ομθόξδεο ην Πνιπκεξέο Φξένο είλαη ην ρξένο πνπ νθείιεηαη από ηηο αλαπηπζζόκελεο ρώξεο ζην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθό Τακείν θαη ηελ Παγθόζκηα Τξάπεδα. 56

57 Κεθάιαην 6 Πηζαλέο Μειινληηθέο Δμειίμεηο ζην Υξένο θαη ηελ Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε Γηεζλείο νξγαληζκνί φπσο ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν (IMF) ε Παγθφζκηα Σξάπεδα (World Bank), ε Σξάπεδα Γηεζλψλ Γηαθαλνληζκψλ (Bank of International Settlements, έρνπλ εθδψζεη πξφζθαηεο κειέηεο φπνπ αμηνινγνχλ ηα πηζαλά ζελάξηα γηα ηελ πνξεία ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Σν Ίδξπκα Βηνκεραληθψλ θαη Οηθνλνκηθψλ Δξεπλψλ (ΗΟΒΔ) ζηελ ηξηκεληαία έθζεζε ηνπ γηα ηελ Διιεληθή Οηθνλνκία έρεη αμηνινγήζεη φια ηα λέα ζηνηρεία (πρ κλεκφλην) θαη κε βάζε απηά έρεη δηακνξθψζεη δηάθνξα ζελάξηα ηεο εμέιημεο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο θαη ηεο αλάπηπμεο γηα ηελ Διιάδα. Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα βαζηθφηεξα επξήκαηα ησλ κειεηψλ απηψλ κε ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηελ Δπξσδψλε θαη ηελ Διιάδα. 6.1 Μειινληηθέο πξνβιέςεηο/εμειίμεηο χκθσλα κε ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν, IMF (2010), θαζψο ε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα αλαπηχζζεηαη θαη πάιη ζε παγθφζκην επίπεδν, γξεγνξφηεξα απ φηη πξνβιεπφηαλ, ε δεκνζηνλνκηθή θαηάζηαζε δελ έρεη βειηησζεί ζηνλ ίδην βαζκφ. Σν παγθφζκην δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα απφ 6.7 % ηνπ ΑΔΠ ην 2009 έθηαζε ζην 6% ην Παξφια απηά ε βειηίσζε απηή είλαη κηθξφηεξε απ φηη είρε πξνβιεθηεί ην 2009, απηφ νθείιεηαη ζηελ θαηάξξεπζε ησλ θπθιηθά ξπζκηδφκελσλ ππνινίπσλ ζε φιεο ηηο ρψξεο. Ηδηαίηεξα ζηελ Δπξψπε, ην έιιεηκκα ηεο θπβέξλεζεο ζηελ Δπξσδψλε πξνβιέπεηαη λα απμεζεί πην γξήγνξα απφ ην 0,6% ηνπ ΑΔΠ ην 2007 ζην 6,6% ηνπ ΑΔΠ ζην Δπίζεο, ην αθαζάξηζην δεκφζην ρξένο αλακέλεηαη λα αλέβεη απφ ην 66% ζην 88,5% ηνπ ΑΔΠ θαηά ηελ ίδηα πεξίνδν. πλνιηθά, ε καθξνπξφζεζκε δεκνζηνλνκηθή ζηαζεξφηεηα ζηελ Δπξσδψλε έρεη θακθζεί ζεκαληηθά θαη πνιινί αλακέλνπλ φηη απηφ ζα ζπλερηζηεί ζην κέζνκαθξνπξφζεζκν δηάζηεκα. χκθσλα κε πξφζθαηε έθζεζε βησζηκφηεηαο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο πνιιέο ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο θαη ηεο Δπξψπεο είλαη πιένλ ζε πςειφ ξίζθν ζρεηηθά κε ηε δεκνζηνλνκηθή ηνπο ζηαζεξφηεηα. Οη ρξεκαηαγνξέο έρνπλ αληηδξάζεη ζηελ 57

58 αξλεηηθή πξννπηηθή θαη έρνπλ εθθξάζεη απηή ηελ αληίδξαζε κέζσ ηεο αχμεζεο ησλ ζπξέληο. ε απηφ ην πιαίζην ππάξρεη ην ζεκαληηθφ ζέκα ησλ νηθνλνκηθψλ ζπλεπεηψλ απφ κηα πνιηηηθή πςειψλ θαη ζπλερηδφκελσλ επηπέδσλ ρξένπο. Καζψο ν ξπζκφο αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο είλαη πηζαλφλ λα έρεη κηα αξλεηηθή γξακκηθή επίδξαζε ζην δείθηε ρξένπ/αδπ κηα κείσζε ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ζρεηίδεηαη κε αχμεζε ηνπ δείθηε- ηφηε ηα πςειά επίπεδα ρξένπο κπνξνχλ λα είλαη ππνλνκεπηηθά γηα ηελ αλάπηπμε. Πηζαλφλ απηή ε επίδξαζε είλαη κε γξακκηθή αθνχ γίλεηαη εκθαλήο έπεηηα απφ έλα ζπγθεθξηκέλν πνζνζηφ/φξην ρξένπο. χκθσλα κε ην IMF (2010) νη πξφζθαηεο εμειίμεηο έρνπλ ζπλδξάκεη ζηε δηακφξθσζε ησλ κειινληηθψλ εμειίμεσλ σο εμήο: ε όιεο ηηο αλεπηπγκέλεο ρώξεο νη δεκνζηνλνκηθέο πξννπηηθέο/εμειίμεηο ζπλερίδνπλ λα θπξηαξρνύληαη από ηελ αλάγθε/πίεζε λα αλαζεξκάλνπλ ηε ζπλνιηθή δήηεζε. Οη βειηηψζεηο ζηα ζπλνιηθά δεκνζηνλνκηθά ηζνδχγηα (ε δηαθνξά κεηαμχ ησλ εζφδσλ θαη ησλ εμφδσλ ηνπ θξάηνπο) ην 2010 πεξηνξίδνληαη ζην 0,4% ην ΑΔΠ ζε απηά ηα θξάηε. Παξφια απηά απηφ αθνξά θπξίσο ηελ κείσζε ηεο ζηήξημεο ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ηνκέα ζηηο ΖΠΑ. ε ρψξεο φπσο ε Γεξκαλία ην δεκνζηνλνκηθφ έιιεηκκα απμήζεθε ιφγσ επεθηαηηθήο πνιηηηθήο θαη ησλ ρακειφηεξσλ εζφδσλ απφ θφξνπο. ε θάπνηεο ρψξεο (Διιάδα, Ηζπαλία, Πνξηνγαιία, Ηξιαλδία) ηα δεκνζηνλνκηθά απνζέκαηα αλακέλεηαη λα απμεζνχλ ιφγσ ηεο πίεζεο πνπ αζθνχλ νη αγνξέο γηα δηφξζσζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ αληζνξξνπηψλ, θαζψο θαη ιφγσ ηεο αχμεζεο ησλ εζφδσλ ζε ρψξεο φπσο ε Μεγάιε Βξεηαλία. Ζ απνδπλάκσζε ησλ ζπλνιηθψλ απνζεκάησλ αλεπηπγκέλσλ νηθνλνκηψλ ζε ζρέζε κε ηηο πξνβιέςεηο αλακέλεηαη λα ζπλερηζηεί θαη ην Σα δεκνζηνλνκηθά ειιείκκαηα κεηώλνληαη ζηηο αλαπηπζζόκελεο /αλαδπόκελεο ρώξεο, παξόια απηά ιηγόηεξν απ όηη αξρηθά αλακελόηαλ. Σα κηθξφηεξα ειιείκκαηα αληηπξνζσπεχνπλ ηελ ηαρχηεξε αλάθακςε, ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ εκπνξίνπ, ηελ αλάθακςή ησλ ηηκψλ ησλ νηθνλνκηθψλ ζηνηρείσλ θαη ηελ απφζπξζε ησλ κέηξσλ ζηήξημεο. χκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ηνπ Γηεζλνχο Ννκηζκαηηθνχ 58

59 Σακείνπ ηα δεκνζηνλνκηθά απνζέκαηα πξνβιέπεηαη λα βειηησζνχλ θαηά 1% αλά έηνο θπξίσο ιφγσ ηεο επξχηεξεο πξνζπάζεηαο ησλ θπβεξλήζεσλ ζε Δπξψπε θαη Ακεξηθή λα ειαρηζηνπνηήζνπλ ηελ ηξσηφηεηα ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ ζε πηζαλφηεηεο θξίζεο δεκνζίνπ ρξένπο. Πίλαθαο 1 : Γεκνζηνλνκηθά ηζνδύγηα (ζε % ηνπ ΑΔΠ) Πηγή: IMF (2010) 59

60 Γξάθεκα 1 : Γείθηεο αθαζάξηζηνπ δεκνζίνπ ρξένπο ζε % ηνπ ΑΔΠ Πεγή: IMF (2010) Σν Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν εθηηκά φηη ην κέζν δεκφζην ρξένο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ γηα ηηο αλεπηπγκέλεο νηθνλνκίεο ζα απμεζεί απφ πεξίπνπ 91% πνχ ήηαλ ζην ηέινο ηνπ 2009 ζην 110% κέρξη ην Απηφ ζεκαίλεη φηη ην δεκφζην ρξένο ζα έρεη απμεζεί θάηα 37% απφ ηα επίπεδα πξν-ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο ην Αληίζεηα ην δεκφζην ρξένο αλακέλεηαη λα κεησζεί ζηηο αλαπηπζζφκελεο νηθνλνκίεο απφ ηα επίπεδα ηνπ Ο πςειφο ξπζκφο αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο αιιά θαη ηα ζρεηηθά ρακειά επηηφθηα είλαη νη βαζηθνί ιφγνη γηα ηελ εμέιημε απηή. Γεληθφηεξα, απφ ην μεθίλεκα ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο ηα επίπεδα ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο έρνπλ απμεζεί δξακαηηθά θαη δηαθαίλεηαη φηη ζην κέιινλ ζα απμεζνχλ πεξεηαίξσ. Ζ Σξάπεδα Γηεζλψλ Γηαθαλνληζκψλ ζε πξφζθαηε κειέηε ηεο, BIS (2010) έρεη βξεη φηη ε δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή πνπ αθνινπζείηαη απφ θάπνηεο ρψξεο είλαη κε βηψζηκε. Σνλίδεη φηη ρξεηάδνληαη ζεκαληηθέο θαη δξαζηηθέο αιιαγέο απφ ηηο θπβεξλήζεηο γηα λα κεηψζνπλ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο, ησξηλέο θαη κειινληηθέο, γηα λα απνθχγνπλ ηηο αλεπηζχκεηεο επηδξάζεηο ζηε καθξνπξφζεζκε αλάπηπμε θαη ηε λνκηζκαηηθή ζηαζεξφηεηα. Ζ ηάζε αχμεζεο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο επηδεηλψλεηαη απφ ηελ γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ πιεηνςεθία ησλ αλεπηπγκέλσλ θξαηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο κειέηεο ήηαλ (BIS, 2010, p. 16): 1) Σα δεκνζηνλνκηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη βηνκεραληθέο νηθνλνκίεο είλαη κεγαιχηεξα απ φ,ηη θαίλεηαη απφ ηα επίζεκα δεκνζηνλνκηθά ζηνηρεία πνπ δείρλνπλ ηηο επηδξάζεηο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Σα απμεκέλα πνζνζηά δεκνζίνπ ρξένπο, θνληά ζην 60

61 100% ηνπ ΑΔΠ, δελ είλαη ν κνλαδηθφο παξάγνληαο αλεζπρίαο. Ίζσο ζεκαληηθφηεξν είλαη ην γεγνλφο ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ πνπ νδεγεί ζηηο απμεκέλεο θξαηηθέο δαπάλεο (π.ρ ζπληάμεηο, παξνρέο) αιιά θαη ηαπηφρξνλα κεηψλεη ηελ ηθαλφηεηα απνπιεξσκήο ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. 2) Σα πςειά δεκφζηα ειιείκκαηα έρνπλ ζεκαληηθέο ρξεκαηννηθνλνκηθέο αιιά θαη πξαγκαηηθέο επηπηψζεηο. H πξφζθαηε κεγάιε αχμεζε ησλ καθξνρξφλησλ νκνιφγσλ πνπ εθδίδνληαη απφ πνιιέο αλεπηπγκέλεο ρψξεο θάλεη ηηο αγνξέο λα κελ κπνξνχλ πιένλ λα ηα ζεσξνχλ απηά σο επελδχζεηο ρακεινχ ξίζθνπ, απμάλνληαο έηζη ηα επηηφθηα δαλεηζκνχ ησλ πεξηζζνηέξσλ θξαηψλ ηνπ δπηηθνχ θφζκνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ρψξεο κε ζρεηηθά αδχλακν δεκνζηνλνκηθφ ζχζηεκα θαη πςειή εμάξηεζε απφ εμσηεξηθφ δαλεηζκφ αληηκεησπίδνπλ πςειφηεξα ζπξέλη γηα ηα δάλεηα ηνπο. Αλ θαη απηή ε δηαθνξνπνίεζε ηεο αγνξάο απνηειεί κηα ζεηηθή εμέιημε γηα ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα, κπνξεί λα νδεγεί ηα θξάηε κε αδχλακν δεκνζηνλνκηθφ ζχζηεκα ζε θαηαζηάζεηο πηψρεπζεο. 3) Σα ζπλερηδφκελα πςειά επίπεδα δεκνζίνπ ρξένπο ζα νδεγήζνπλ ζε ρακειφηεξε ζπζζψξεπζε θεθαιαίσλ, κηθξφηεξε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη κείσζε ηεο καθξνρξφληαο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. 4) Σα δεκνζηνλνκηθά ειιείκκαηα θαη νη αληζνξξνπίεο δεκηνπξγνχλ ξίζθν γηα ηελ πξννπηηθή ηεο λνκηζκαηηθήο ζηαζεξφηεηαο θαη ηεο αχμεζεο ηνπ πιεζσξηζκνχ. Απηφ κπνξεί λα ζπκβεί ηφζν κέζσ ηεο άκεζεο λνκηζκαηνπνίεζεο 11 ηνπ ρξένπο φζν θαη κέζσ ηεο πηζαλφηεηαο λα επηρεηξεζεί απφ ηηο θπβεξλήζεηο λα κεηψζνπλ ηελ πξαγκαηηθή αμία ηνπ ρξένπο κέζσ ηνπ πςειφηεξνπ πιεζσξηζκνχ. Γεληθφηεξα, δηαθαίλεηαη κηα αξλεηηθή εμέιημε ζηελ πνξεία ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο ε νπνία πξνέξρεηαη απφ ηα δεκνγξαθηθά πξνβιήκαηα αιιά θαη απφ ηελ ρακειή νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ αλαπηπγκέλσλ θξαηψλ. Δπίζεο, ην δεκφζην ρξένο δείρλεη λα ζπλδέεηαη κε έλα θαχιν θχθιν ρακειφηεξεο αλάπηπμεο θαη κεγαιχηεξεο αλάγθεο γηα αλαζέξκαλζε ηεο δήηεζεο πνπ ελ ζπλερεία νδεγεί ζε κεγαιχηεξα ειιείκκαηα. 11 Μέζνδνο κε ηελ νπνία ην δεκόζην ρξένο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ επαύμεζε ηνπ θπθινθνξνύληνο λνκίζκαηνο. Πεγή: Φξπζνβηηζίωηεο & Σηαπξαθόπνπινο (1995) 61

62 6.2 Ζ πξννπηηθή εμέιημε ηνπ Διιεληθνύ Γεκνζίνπ ρξένπο Έρεη ήδε γίλεη αλαθνξά ζηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηνπ Διιεληθνχ δεκνζίνπ ρξένπο κέρξη ην 2010 αιιά θαη ηηο πξνζδνθίεο εμέιημήο ηνπ. Πξφζθαηα, εληφο ηνπ 2010, έρνπλ γίλεη εμεηδηθεπκέλεο κειέηεο πνπ εξεπλνχλ ηελ ζρέζε ηνπ Διιεληθνχ δεκνζίνπ ρξένπο κε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Απηέο νη κειέηεο, κε βαζηθέο απηέο ηνπ ΗΟΒΔ θαη ησλ Μαξηφιε θαη Παπνχιε (2010), έρνπλ πξνζπαζήζεη λα δείμνπλ ηελ ζρέζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζηελ κειινληηθή πνξεία ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Οη Μαξηφιεο θαη Παπνχιεο (2010) 12 κε βάζε φηη ην δεκφζην ρξένο δηακνξθψζεθε ζην 113.4% ην 2009, δεκηνχξγεζαλ έλα κνληέιν εθηίκεζεο ηεο πνξεία ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο γηα ηα επφκελα 21 έηε ρξεζηκνπνηψληαο ελαιιαθηηθά ζελάξηα. Τπνζέηνληαο έλα εηήζην νλνκαζηηθφ επηηφθην ζην 5% θαη εηήζην πιεζσξηζκφ ζην 2%, δεκηνχξγεζαλ ηξία ζελάξηα εηήζηαο αλάπηπμεο 0%, 1% θαη 2%. Αληίζηνηρα ζηα ζελάξηα απηά ζέηνπλ σο ηηκέο ζην εηήζην πξσηνγελέο πιεφλαζκα ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ -3%, 0% θαη 1%. Με βάζε ηηο παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο νη ζπγγξαθείο βξήθαλ φηη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ην δεκφζην ρξένο απμάλεηαη ζπλερψο. Δηδηθφηεξα ζην ζελάξην φπνπ ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε είλαη ζε κεδεληθφ ξπζκφ ηφηε ην δεκφζην ρξένο ζα εθηνμεπηεί ζε πνζνζηά απφ 179 έσο 293% αλεμάξηεηα απφ ηελ πνξεία ησλ ειιεηκκάησλ ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ. Απηφ θαλεξψλεη ηελ ηζρπξή ζρέζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κε ην δεκφζην ρξένο. Πίλαθαο 2: Δθηίκεζε ηεο εμέιημεο ηνπ ειιεληθνύ δεκνζίνπ ρξένπο ωο πνζνζηό ηνπ ΑΔΠ, , γηα ηελ πεξίπηωζε κε κείωζεο ηνπ ΑΔΠ θαη γηα νλνκαζηηθό επηηόθην 5% θαη πιεζωξηζκό 2% Πηγή: ΙΟΒΔ (2010) 12 Ζ κειέηε βξίζθεηαη [πξόζβαζε 10/10/2010] 62