Τα Εργαλεία Αξιολόγησης Καθημερινής Λειτουργικότητας EPT-G και OTDL-G

Transcript

1 Τα Εργαλεία Αξιολόγησης Καθημερινής Λειτουργικότητας EPT-G και OTDL-G Γεώργιος Παυλίδης Λέκτορας, University of Sheffield, International Faculty, City College, Department of Psychology Ερευνητής, Ερευνητικό Κέντρο Νότιο-Ανατολικής Ευρώπης 1

2 Χρήση των εργαλείων αξιολόγησης καθημερινής λειτουργικότητας (ΚΛ) Διάγνωση της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής (Albert et al., 2011; Morris, 2016; Petersen, 2004; Stephan et al., 2016) Διάγνωση διάφορων τύπων και μορφών άνοιας (Kounti, Tsolaki, Kiosseoglou, 2006) Ερευνητικούς σκοπούς Σχέση της ΚΛ με την νοητική έκπτωση (e.g., Diehl et al., 2005) Παράγοντες που συμβάλουν στην έκπτωση της ΚΛ διαμέσου της νοητικής έκπτωσης (e.g., Hertzog et al., 2009) 2

3 Τύποι καθημερινής λειτουργικότητας Instrumental Activities of Daily Living (IADL) Διαχείριση οικονομικών, φαρμακευτικής αγωγής, χειρισμός συσκευών (Lawton and Broady, 1969) Γνωστικά απαιτητικά έργα, χρειάζεται προσαρμογή σε σύνθετες και νέες πληροφορίες (Loewenstein and Acevedo, 2010) Εκπτώσεις εμφανής στα πρώτα στάδια της άνοιας ή στην Ήπια Γνωστική Διαταραχή (Cerella, 1994; Deary & Der, 2005) 3

4 Τύποι καθημερινής λειτουργικότητας Activities of Daily Living (ADL) Προσωπική υγιεινή, ντύσιμο, παρασκευή γευμάτων (Lawton and Broady, 1969) «Αυτοματοποιημένες» συμπεριφορές, λιγότερο ευαίσθητες στην νοητική έκπτωση με την ηλικία (Loewenstein and Acevedo, 2010) Εκπτώσεις εμφανής σε προχωρημένα στάδια άνοιας (Hamilton, 2011) 4

5 Νευροανατομικά ευρήματα Οι ADL σχετίζονται περισσότερο με δίκτυα που βρίσκονται στα βασικά γάγγλια (Loewenstein & Acevedo, 2010) Οι IADL σχετίζονται περισσότερο με δίκτυα που βρίσκονται στον ιππόκαμπο και σε ενδορινικό φλοιό (Loewenstein & Acevedo, 2010) 5

6 Νευροψυχολογικά ευρήματα Οι εκπτώσεις σε ΙADL σχετίζονται περισσότερο με την εκτελεστική λειτουργικότητα (Executive Function) (Cahn et al., 1998) Οι εκπτώσεις σε ADL σχετίζονται περισσότερο με ψυχοκινητικές λειτουργίες (Psychomotor Function) (Cahn et al., 1998) 6

7 Το θεωρητικό πλαίσιο Περιοχή A Περιοχή Β Figure 1. Differential cognitive decline trajectories over the life span and the threshold of functional loss. Area A represents the healthy spectrum of cognitive ageing. Area B represents the pathological spectrum of cognitive ageing. Adjusted from Hertzog et al. (2009) 7

8 Οι παραδοχές Η σχέση της νοητικής έκπτωσης με την ΚΛ είναι ισχυρή Η νοητική ενδυνάμωση οδηγεί στην βελτίωση της ΚΛ, και στην καθυστέρηση εμφάνισης εξάρτησης από φροντιστή Η νοητική ενδυνάμωση ισούται με βελτίωση της ΚΛ, και στην καθυστέρηση εμφάνισης εξάρτησης από φροντιστή 8

9 Τεκμηρίωση(;) Η σχέση της νοητικής έκπτωσης με την ΚΛ είναι στην καλύτερη περίπτωση ασθενής προς μέτρια (Royal et al., 2007) Η σχέση της νοητικής έκπτωσης με την ΚΛ σε ασθενής με άνοια είναι μέτρια (Martyr and Clare, 2012) Η σχέση της νοητικής έκπτωσης με την ΚΛ εν απουσία γνωστικής παθολογίας είναι μέτρια (Pavlidis et al., unpublished) 9

10 Συχνά ερευνητικά λάθη Αξιολόγηση της ΚΛ σε υγιή (γνωστικά) πληθυσμό με εργαλεία που αναπτύχθηκαν για τον εντοπισμό νευροπαθολογίας (e.g., FUCAS, ADL, IADL) Αξιολόγηση της γνωστικής λειτουργίας σε υγιή (γνωστικά) πληθυσμό πληθυσμό με εργαλεία που αναπτύχθηκαν για τον εντοπισμό νευροπαθολογίας (e.g., MMSE, MoCA) 10

11 Το θεωρητικό πλαίσιο Περιοχή A Περιοχή Β Figure 1. Differential cognitive decline trajectories over the life span and the threshold of functional loss. Area A represents the healthy spectrum of cognitive ageing. Area B represents the pathological spectrum of cognitive ageing. Adjusted from Hertzog et al. (2009) 11

12 Η ανάγκη Ευαίσθητα εργαλεία αξιολόγησης ΚΛ για την αξιολόγηση υγιούς γνωστικά πληθυσμού Βασισμένα στην παρατήρηση απόδοσης αντί για εργαλεία αυτοαναφοράς επίδοσης ή εργαλεία παρατήρησης από τρίτους (Diehl et al., 2005; Moore et al., 2007; Pavlidis et al., unpublished) Ευαίσθητα εργαλεία αξιολόγησης ΚΛ σε υγιή γνωστικά πληθυσμό στη Ελλάδα 12

13 Το κενό Τα διαθέσιμα εργαλεία αξιολόγησης ΚΛ για υγιή γνωστικά πληθυσμό στην Ελλάδα περιορίζεται στο Εργαλείο αυτο-αναφοράς επίδοσης ή παρατήρησης από τρίτους (Mystakidou et al., 2013) Ta υπόλοιπα εργαλεία αξιολόγησης ΚΛ αναφέρονται στην ανεύρεση η επίπτωση κάποιας παθολογίας Greek versions of the Oswerty and Ronald Morris Disability Questionaire (Boskainos, Sapkas, Stilianessi, Prouskas, K., & Papadakis, 2003) Τhe Bath Ankylosing Functional Index (Chatzitheodorou, Kabitsis, Papadopoulos, & Galanopoulou, 2007) Τhe Functional Cognitive Assessment Scale (Kounti, Tsolaki, & Kiosseoglou, 2006) IADL (Mystakidou et al., 2013) 13

14 Τα εργαλεία OTDL- g και το EPT-g (Diehl, et al., 1995; Willis et al., 2006) Επιλογή βασισμένη στα ευρήματα των Moore et al. (2007) Κατάλληλα για ερευνητικούς σκοπούς στον γνωστικά υγιή πληθυσμό Δωρεάν διαθεσιμότητα Διαθέσιμο υλικό εκπαίδευσης στο διαδίκτυο Στάδια ανάπτυξης των εργαλείων Μετάφραση back to back (Hambelton, 2001) Γλωσσολογική και πολιτισμική προσαρμογή (Cherner, 2010) Εγκυροποίηση (validation) με βάση την ηλικία, το βαθμό δυσκολίας εκτέλεσης, υπόβαθρο εκπαίδευσης, και την γνωστική ικανότητα (αναπαραγωγή των ψυχομετρικών ιδιοτήτων των αυθεντικών εργαλείων) 14

15 Το δείγμα 15

16 Λοιπά δημογραφικά 68 έγγαμοι, 13 χηρεία 66 κάτοικοι κέντρου Θεσσαλονίκης, 38 Νεάπολης- Συκεών 137 συμμετέχοντες, 23 αποκλείστηκαν λόγο: Κριτήρια αποκλεισμού MMSE < 23,MoCA < 23, λοιπές αξιολογήσεις <2SD Αδυναμία συμπλήρωσης των EPT-G και OTDL-G (Petersen, 2004) Εργαλεία νευροψυχολογικής αξιολόγησης MMSE (Fountoulakis et al., 2000) MoCA (Kounti et al., 2007) Λεκτική Ροή (Verbal Fluency), μόνο για το γράμμα Χ ΤΜΤ Α-Β (Vlachou & Kosmidou, 2002) CVLT Greek version (Vlachou et al., 2012) 16

17 Ψυχομετρικοί παράγοντες Το OTDL-G Εσωτερική συνοχή (Internal consistency) α =.641 Μέσος βαθμός δυσκολίας 57.5% (Εύρος %) Το EPT-G Εσωτερική συνοχή (Internal consistency) α =.884 Μέσος βαθμός δυσκολίας 57.25% (Εύρος 21-77%) SEM confirmatory analysis- good fit on the observed data χ 2 (14, N = 103) = , p =.587, RMSEA =.00, RMR =.05, CFI =

18 Προβλεπτικοί παράγοντες 18

19 Εκπαιδευτικό υπόβαθρο Μη γραμμική σχέση 19

20 Συμπεράσματα Τα εργαλεία OTDL-G και EPT-G αναπαράγουν ικανοποιητικά τις ψυχομετρικές ιδιότητες των αυθεντικών εργαλείων OTDL-R και EPT-16 items Η σχέση τους με την εκπαίδευση οφείλεται μάλλον στην αυξημένη εξοικείωση με τεστ αξιολόγησης Τα εργαλεία OTDL-G και EPT-G φαίνεται να είναι έγκυρα εργαλεία αξιολόγησης της ΚΛ για ερευνητικούς σκοπούς σε γνωστικά υγιή πληθυσμό στην Ελλάδα 20

21 Μελλοντική πρόκληση Η αξιολόγηση των εργαλείων αυτών στην κλινική πράξη για την διάγνωση της Ήπιας Γνωστικής Διαταραχής 21

22 Ευχαριστώ για την προσοχή σας 22

23 Βιβλιογραφία Boskainos, P., J., Sapkas, G., Stilianessi, E., Prouskas, K., & Papadakis, S., A. (2003). Greek Versions of the Oswerty and Ronald Morris Disability Questionnares. Clinical Orthopeadics and related Research, 411, Available at Cahn, D. A., Sullivan, E. V., Shear, P. K., Pfefferbaum, A., Heit, G., & Silverberg, G. (1998). Differential contributions of cognitive and motor component processes to physical and instrumental activities of daily living in Parkinson s disease. Archives of Clinical Neuropsychology, 13(7), , doi: Royall, D., R., Lauterbach, E., C., Malloy, P., Coburn, K., L., Blak, K., J. (2007). The cognitive correlates of functional status: a review from the committee on research of the American neuropsychiatric association. Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neuroscience, 19, Cerella, J. (1985). Information processing rates in the elderly. Psychological Bulletin, 98(10), 67-83, doi: / Chatzitheodorou, D., Kabitsis, C., Papadopoulos, N., G., & Galanopoulou, V. (2007). Evaluation of the Greek version of the Bath Ankylosing Spondylitis Functional Index: reliability, validity, and factor analysis. Clinical, Experimental Rheumatology, 25(4), Available at Cherner, M. (2010). Considerations in the cross-cultural assessment of functional abilities.. In Marcotte, T. D. & Grant, I. (eds), Neuropsychology of everyday functioning, London, UK: The Guilford Press Deary, I. J., & Der, G. (2005). Reaction time, age and cognitive ability: Longitudinal findings from age 16 to 63 years in representative population samples. Ageing, Neuropsychology, and Cognition, 12, , doi: / Diehl M., Willis S., L., Schaie K.,W. (1995) Everyday problem solving in older adults: observational assessment and cognitive correlates. Psychology and Ageing, 10, Diehl, M., Marsiske, M., Horgas, A. L., Rosenberg, A., Saczynski, J. S., & Willis, S. L. (2005). The revised Observed Tasks of Daily Living. A performance based assessment of everyday problem solving in older adults. Journal of Aplied Gerontology, 24, 3, , doi: /

24 Βιβλιογραφία Hambleton, R., K. (2001). The next generation of the ITC test translation and adaptation guidelines. European Journal of Psychological Assessment, 17(3), Hamilton, I., S. (2011). Introduction. In An introduction to gerontology (ed.). Edinburgh, UK: Cambridge University Press. Hertzog, C., Kramer, A., F., Wilson, R. S., & Linderberg, U. (2009). Enrichment effects on adult cognitive development: Can the functional capacity of older adults be preserved and enhanced? Psychological science in the public interest, 9(1), 1-64 Kounti F., Tsolaki M., Eleftheriou M., Agogiatou C., Karagiozi K., Bakoglidou, E. et al (2007). Administration of Montreal Cognitive Assessment (MoCA) test in Greek elderly patients with mild cognitive impairment and patients with dementia. 9th European Conference on Psychological Assessment; and 2nd International Conference of the Psychological Society of Northern Greece, Kounti, F., Tsolaki, M., & Kioseoglou, G. (2006). Functional cognitive assessment scale (FUCAS): a new scale to assess executive cognitive function in daily life activities in patients with dementia and mild cognitive impairment. Human Psychopharmacological Clinical Experimentation, 21, , doi: /hup.772 Lawton, M., P., & Brody, E. M. (1969). Assessment of older people: self-maintaining and instrumental activities of daily living. Gerontologist, 9, Loewenstein, D., & Acevedo, A. (2010). The relationship between instrumental activities of daily living and neuropsychological performance. In Marcotte, T. D. & Grant, I. (eds), Neuropsychology of everyday functioning, London, UK: The Guilford Press Martyr, A., & Clare, L. (2012). Executive function and activities of daily living in Alzheimer disease: a correlational metaanalysis. Dementia Geriatric Cognitive Disorders, , doi: / Moore D., J., Palmer, B., M., Patterson, T., L., & Jeste, D.,V. (2007). A review of performance based measures of functional living skills. Journal of Psychiatric Research, 41, Morris, J., Heyman, A., Mohs, R., Hughes, J., P., van Belle, G., Fillenbaum, G., et al. (1989). The consortium to establish a registry for Alzheimer s disease (CERAD). Part I. Clinical and neuropsychological assessment of Alzheimer s disease. Neurology, 39,

25 Βιβλιογραφία Mystakidou, K., Parpa, E., Tsilika, E., Panagioutou, I., Roumeliotou, A., Symeonidi, M. et al., (2013). Evaluation of instrumental activities of daily living in Greek patients with advanced cancer. International Journal of Rehabilitation Research, 36(1), 75-80, doi: /MRR.0b013e328359a2cc Petersen, R., C. (2004). Mild cognitive impairment as a diagnostic entity. Journal of Internal Medicine, 256, Vlachou, C., H., & Kosmidou, M. H. (2002). Η ελληνική δοκιμασία οπτικο-νοητικής ιχνηλάτησης: Προκαταρτικές νόρμες για κλινική και ερευνητική εφαρμογή. Psychology, 9(3), Vlachou, C., H., Kosmidis, M., H., Dardagani, A., Tsotsi, S., Giannakou, M., Giazkoulidou, A. et al. (2012). Development of the Greek Verbal Learning Test: reliability, construct validity, and normative standards. Archives of Clinical Neuropsychology, 28, Willis, S., L. (1990). Everyday Problems Test. Philadelphia, PA: Pennsylvania State University. Willis, S., L., & Marsiske, M. (1993). Manual for the Everyday Problems Test. University Park: Department of Human Development and Family Studies, Pennsylvania State University. 25