INTERFERENCA NA LEKOVI SO LABORATORISKI ANALIZI

Transcript

1 1 INTERFERENCA NA LEKOVI SO LABORATORISKI ANALIZI Poradi sè poprogresivniot razvoj na medicisnkite nauki voop{to, otkrivaweto na sè ponovi i ponovi tipovi na lekovi, no i razvojot na laboratoriskata medicina, sè pove}e se nametnuva potrebata od sledewe na pojavata na interferirawe na medikamentoznata terapija so biohemiskite analizi, nameneti za pobrza i poto~na dijagnostika, no i za monitorirawe na efektite od sprovedenata terapija. Pri interpretiraweto na rezultatite od laboratoriskite analizi voop{to, sekoga{ treba da se ima predvid faktot deka e golem brojot na lekovite koi vlijaat vrz vrednostite na biohemiskite parametri kako laboratoriski rezultati, dokolku samata biohemiska analiza se izveduva vo periodot dodeka trae medikamentoznata terapija. Celta na ovoj pregled e prakti~no da se aktuelizira zna~eweto na pojavata na vlijanieto na medikamentoznata terapija vrz rezultatite od laboratoriskite analizi so poseben osvrt na naophodnoto vnimanie {to treba da se vklu~i pri interpretiraweto na rezultatite vo sekojdnevnata lekarska praksa. Vlijanieto na lekovite e podeleno vo dve grupi na efekti: - biolo{ki ("in vivo") - analiti~ki ("in vitro") Biolo{kiot efekt ("in vivo") se manifestira so direktnoto vlijanie na lekot vrz poedini metabolni procesi vo organizmot {to mo`e da bide i cel na terapijata no mo`e da bide i nepo`elen nuzefekt (hepatotoksi~nost, nefrotoksi~nost, leukocitopenija, hiperglikemija...). So ogled na toa {to postojat dosta raznoobrazni mehanizmi vo ramkite na ovoj tip na efekti, mo{ne e komplicirano i nivnoto klasificirawe vo poedini grupi ili kategorii, za podobra preglednost i prakti~na primena vo rutinskata laboratoriska dejnost. Za podobro razbirawe na ovaa grupa na mehanizmi na dejstvuvawe na lekovite, mo{ne e zna~ajno dobroto poznavawe na biohemiskite procesi od celokupniot metabolizam (ne samo na osnovnite biohemiski grupi kako jaglenite hidrati, lipidite i proteinite, tuku i metabolizmot na elektrolitite, hormonite i sl.), kako i farmakodinamskite i farmakokineti~kite karakteristiki i dozata na apliciraniot lek. Poznavaweto na aktivnosta na lekovite e od zna~ewe predsè poradi nivniot afinitet za vrzuvawe so albuminite vo ot (kako najzastapeni proteinski nosa~i), afinitetot za vrzuvawe so poedini tkiva, kako i nivnata rastvorlivost i biotransformacija.

2 2 Posebno zna~ajno vnimanie se obrnuva na aktivnosta na enzimite vo site ovie procesi, so ogled na faktot {to e golem brojot na lekovite ~ij{to primaren farmakolo{ki efekt se manifestira tokmu preku direktnoto vlijanie vrz aktivnosta na odredeni enzimi. Konkreten primer za vakov efekt se ACE (angiotenzin konvertira~ki enzim) inhibitorite. No vlijanieto vrz aktivnosta na enzimite mo`e da bide i nuzefekt, kako primer se odredena grupa na trankilizatori i antiepileptici kaj koi kako nuzefekt se javuva indukcija na GGT (gama glutamil transferaza). Bez ogled na brojnosta na mehanizmite na efektite od ovaa grupa, dobienite laboratoriski parametri uka`uvaat na promeni vo organizmot koi se direktno predizvikani od upotrebata na lekovite. Poradi toa rezultatite od izrabotenite parametri (analizi) ne se interpretiraat kako pogre{ni ili nevalidni, no pritoa treba da se signalizira do ordinira~kiot lekar deka dobieniot rezultat e pod vlijanie na medikamentozna terapija. Analiti~kiot mehanizam na vlijanie ("in vitro") e naj~esto zastapen i pretstavuva hemiska interferenca na lekot so najrazli~ni hemiski reagensi pri izvedbata na biohemiskite analizi, {to mo`e da dovede do la`no visoki i la`no niski vrednosti na ispituvanite parametri. Ovoj mehanizam na dejstvo se dol`i na fizi~ko - hemiskite svojstva na lekovite i nivnite metaboliti, kako i fizi~ko - hemiskite karakteristiki na biohemiskite reagensi za izrabotka na analizite. Naj~est mehanizam e oksido-redukciskata aktivnost na lekot ili negoviot metabolit (pr. askorbinska kiselina i nejzino vlijanie vrz odreduvawe na holesterolemija, trigliceridemija, biohemiski analizi na urina i sl). Drugi tipovi na analiti~ka interferenca se vlijanie vrz enzimskata kataliti~ka aktivnost ili vrz tekot na imunohemiskata reakcija, kako i kompetitivnost na lekot so ispituvaniot parametar poradi sli~nost vo hemiskata struktura. Za razlika od biolo{kite interferenci, dobienite rezultati od laboratoriskite parametri pri ovaa grupa na interferenci, se interpretiraat kako la`no visoki ili la`no niski, so eventualno predupreduvawe do ordinira~kiot lekar za analiti~kiot tip na vlijanie na lekot. Tokmu poradi golemata brojnost na mehanizmite na interferirawe na lekovite so najrazli~nite tipovi na laboratoriski analizi, pri upatuvaweto na pacientot vo laboratorija, ili pri zemaweto na primerokot za analiza (krv ili urina), no isto taka i pri interpretiraweto na laboratoriskite rezultati, sekoga{ treba da se vnimava i da se nazna~i dali i kakva medikamentozna terapija prima pacientot. Pritoa e po`elna konsultacija so doktor specijalist po medicinska biohemija. Zaradi polesno orientirawe kako i poadekvatno interpretirawe na laboratoriskite rezultati, kon tekstot se prilo`eni tabeli so naj~esto izveduvani laboratoriski analizi i tipovi na lekovi so nivno biolo{ko i analiti~ko vlijanie na to~no odredena biohemiska analiza. So ogled na ogromniot broj na vakvite od laboratoriskata rutina dobieni podatoci, od prakti~en aspekt vo tabelarniot prikaz se zastapeni samo nekoi od naj~esto izveduvanite rutinski laboratoriski analizi i lekovite koi interferiraat pri nivnta izvedba.

3 3 ANALIZA Krvna slika Trombociti Hemoglobin Glikemija primerok ƒ krv krv krv biolo{ki ( in vivo ) interferencii metamizol (analgin), nesteroidni antirevmatici, sintrom, pelentan, salicilati! hiperlipidemija, paraproteinemija kortikosteroidi, indometacin, litium, fenotiazin. diuretici, analiti~ki interferencii aldaktone, tiazidni diuretici, Glukozurija urina antihistaminici, aspirin, alkohol, opijati MAO inhibitori fenacetin, metildopa, fenilbutazon, aspirin aminopirin, askorbinska k. salicilati, metildopa, cefalosporini, paracetamol, tetraciklini, p e n i c i l i n i! Kreatinin cefalosporini, nefrotoksi~ni lekovi, hiperglikemija, aceton, hiperbilirubinemija U r e a hloramfenikol, hlorpromazin, fluoridi, fenacetin, fenilbutazon timol, aminofenol, h e m o l i z a Mokra~na kiselina salicilati, kofein, teofilin, teobromin penicilin, levodopa, Trigliceridi beta blokatori, vit. D, antiepileptici, glukokortikoidi metil dopa, aspirin, baralgin, fenacetin, fenilbutazon, aminopirin askorbinska kiselina heparin Holesterol sulfonamidi, tiazidi, antiepileptici, ASTN, acetisal, alopurinol, metil dopa, aspirin, baralgin, fenacetin, fenilbutazon, aminopirin estrogeni hormoni heparin

4 4 A N A L I Z A primerok ƒ biolo{ki ( in vivo ) interferencii analiti~ki interferencii Vkupni proteini insulin, progesteron,, angiotenzin, diuretici Urinarni proteini Albumini e l e z o A S A T A L A T γ - GT urina 24 ~. α - AMILAZA L D H ( laktat dehidrogenaza) CPK ( kreatin kinaza ) Kalium antibiotici, salicilati antirevmatici, vit. D, preparati na `elezo, kortikosteroidi, rentgenski kontrasti acetisal, estrogeni horm., niacin, ciklofosfamid hemoliza hepatotoksi~ni lekovi hemoliti~ka anemija, hiperpireksija, akutni i hroni~ni infekcii, avtoimuni zabolivawa, preparati na `elezo acetisal, indometacin, antibiotici, metil dopa MAO inhibitori a l k o h o l barbiturati salicilati, kodein, kortikosteroidi, fenilbutazon, tetraciklini, morfin, acetisal, sulfonamidi, rentgenski kontrasti, nitrofurantoini, dikumarolski preparati anestetici antibiotici, insulin, digoksin, alkohol, barbiturati,, intramuskulni inekcii! heparin, penicilin, tetraciklini, litium, propranolol, tiazidni diuretici, insulin* ~aevi, vitaminski preparati hemoliza EDTA, dekstran, preparati na `elezo hemoliza! eritromicin, paracetamol, izoprenalin, izonijazid metil dopa, levo dopa hloridi, pankreozimin, hiperlipidemija, hemoliza, bilirubin,

5 5 URINARNI ANALIZI Izgled Boja rn Specif. te`ina Vitamini - B, Rifampicin Askorbinska kiselina Glikoza la`na glukozurija Paracetamol, Askorbit, Penicilini, Acetisal, Cefalosporini, Fenacetin Proteini la`no pozitiven Vitaminski preparati Urobilinogen Bilirubin la`no pozitiven Fenotijazini, Rifampicin Ketoni la`no pozitiven Levodopa, Izonijazid,Salicilat Nitriti Sediment * kristali Sulfonamidi, Hinoloni, Literatura: 1. Sonntag O, Scholer A. Drug interference in clinical chemistry: recommendation of drugs and their concentrations to be used in drug interference studies. Ann Clin Biochem 2001 Nov;38(Pt 6): Meng QH, Irwin WC, Fesser J, Massey KL Interference of ascorbic acid with chemical analytes. Ann Clin Biochem 2005 Nov;42(Pt 6): Joseph Boneno, MS, SC(ASCP); Michelle Fokakis, MT(ASCP); Dave Armbruster, PhD, DABCC, FACB, C(ASCP) Reagent Carryover Studies: Preventing Analytical Error with Open Clinical Chemistry Systems Lab Med. 2005;36(11): American Society for Clinical Pathology 4. Letellier G, Desjarlais F Analytical interference of drugs in clinical chemistry: II--The interference of three cephalosporins with

6 6 the determination of creatinine concentration by the Jaffe reaction. Clin Biochem 1985 Dec;18(6): Jelic-Ivanovic Z, Majkic-Singh N, Spasic S, Todorovic P, Zivanov-Stakic D Interference by analgesic and antirheumatic drugs in 25 common laboratory assays. J Clin Chem Clin Biochem May;23(5): Steven C. Kazmierczak, Paul G. Catrou, Donald Boudrau Simplified interpretative for assesing test interference Clinical Chemistry 44: (1998) 7. Anil C. Mehta Quality Management in Drug Analysis Analyst, July 1997, Vol. 122 (83R 88R) 8. Gramfeyer D, Bondon M, Manchon M, Levillain P The influence of bilirubin, haemolysis and turbidity on 20 analytical tests performed on automatic analysers. Results of an interlaboratory study. Eur J Clin Chem Clin Biochem Jan;33(1):31-52.

7 7 Pra{alnik za posetitelite: 1. Tipovi na interferenci na lekovite so biohemiskite analizi se: a). Biohemiski i fiziolo{ki b) Biolo{ki ("in vivo") i analiti~ki ("in vitro") v). Fiziolo{ki i hemiski 2. Rezultatite od izvr{enite laboratoriski analizi so biolo{ki efekti na interferenca na lekovite se interpretiraat kako: a). nevalidni b). validni 3. Nekoi antiepilepti~ni lakovi i trankilizatori predizvikuvaat indukcija na enzimot GGT (gama glutamil transferaza). Toj efekt na ovoj tip na lekovi e: a). primaren farmakolo{ki efekt b). nuzefekt 4. Dobienite rezultati od laboratoriskite parametri pri analiti~kite interferenci, se interpretiraat kako: a). validni b). la`no negativni (niski vrednosti), ili la`no pozitivni (visoki vrednosti) v). seedno e kakvi se rezultatite 5. Sledeweto na rezultatite od izvr{enite laboratoriski analizi e bitno: a). samo za brza i navremena dijagnoza b). za brza dijagnostika i monitorirawe na efekti od medikamentoznata terapija v). monitorirawe na efekti od medikamentozanata terapija 6). Dali prisustvoto na askorbinska kiselina vo urinata predizvikuva la`na glukozurija pri biohemiski analizi na urina so indikatorski testovi (lenti): a). da b). ne v). nema nikakvo vlijanie