Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinifləri üçün Kimya dərsliyi

HTML
DOWNLOAD

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinifləri üçün Kimya dərsliyi"

Νικομήδης Βικελίδης
6 χρόνια πριν
Προβολές:

Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinifləri üçün Kimya dərsliyi Müəlliflər: Vaqif Abbasov Abel Məhərrəmov Mütəllim Abbasov Vəli Əliyev Rəcəb Əliyev Akif Əliyev

2 Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 11-ci sinifləri üçün Kimya dərsliyi Müəlliflər: Vaqif Abbasov Abel Məhərrəmov Mütəllim Abbasov Vəli Əliyev Rəcəb Əliyev Akif Əliyev Lətif Qasımov Bakı: Aspoliqraf, Dərsliklə bağlı TQDK-ya daxil olmuş və açıq müzakirələrdə bildirilmiş qeydlər, iradlar və təkliflər əsasında hazırlanmış YEKUN RƏY 2

3 Yekun rəy aşağıdakı meyarlar əsasında formalaşmışdır: 1. Məzmunun işlənməsi baxımından; 2. Dil və yazı üslubu baxımından; 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından; 4. Tapşırıqların elmi metodiki təhlili baxımından. 1. Məzmunun işlənməsi baxımından Dərslik respublikanın ümumtəhsil məktəblərində qüvvədə olan tədris proqramı əsasında hazırlanaraq 7 fəsildən Karbohidrogenlərin təbii mənbələri və onların emalı, Spirtlər və fenollar, Aldehidlər və ketonlar. Karbon turşuları, Mürəkkəb efirlər. Yağlar, Karbohidratlar, Azotlu üzvi birləşmələr, Sintetik irimolekullu maddələr və onların əsasında alınana polimer materiallar, 160 səhifədən ibarət olub, 36 mövzunu əhatə edir. Dərsliyin sonunda kursun məzmununa dair əlavə sual və çalışmalar, proqram və mündəricat verilib. Tədris proqramında nəzərdə tutulan mövzular dərslikdə tam əhatə olunub, proqramdankənar heç bir mövzu dərsliyə daxil edilməyib. Mövzular elmi-metodiki baxımdan şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun tərtib olunub. Dərslikdəki materiallar fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir. Bununla yanaşı, dərslikdə müəyyən qüsurlar var. Bunların bir qismi tövsiyə xarakterlidir. Səhifə 5-də neftin fiziki xassələrində Neft, qaz, maye və bərk karbohidrogenlərin qarışığından ibarət olduğundan onun sabit qaynama temperaturu yoxdur cümləsinin Neft qaz, maye və bərk karbohidrogenlərin... kimi verilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 7-də butanın parçalanması tənliyində t, kat. Səhifə 10-da etanın və heptanın dehidrogenləşməsi tənliyində t, kat. Yenə həmin səhifədə aromatikləşdirməyə aid reaksiya tənliyinin yazılması tövsiyə edilir. Səhifə 16-da A.M. Butlerovun quruluş nəzəriyyəsinə əsasən bu formula iki quruluş (1) və (2) formuluna uyğun gəlir cümləsi üslub baxımımdan qüsurludur. 3

4 Səhifə 19-da doymuş biratomlu spirtlərdə vəziyyət və quruluş izomerliyi düzgün izah olunmayıb. Səhifə 20-də birinci reaksiya tənliyində oxun üzərində su Səhifə 21-də hidrogenləşmə reaksiyalarında oxun üzərində t olmalıdır. Yenə həmin səhifədə etanolun nisbi molekul kütləsi 46, propanın nisbi molekul kütləsi isə 44 olmalıdır. Səhifə 22-də heptanol-1-in qaynama temperaturu 180º, cədvəl 2-də isə 176,3º göstərilib. Səhifə 25-də üçlü spirtlərin turş mühitdə oksidləşməsinə aid reaksiya nümunələrinin verilməsi və ya bu qaydanın dərslikdən çıxarılması tövsiyə edilir. Səhifə 30-da Etilenin hidrogen-peroksidlə oksidləşməsindən və ya etileni xlorhidrinə çevirib hidroliz etməklə cümləsinin çıxarılması məqsədəuyğun hesab edilir. Belə ki, şagirdlər xlorhidrinin nə olduğunu bilmirlər. Yenə həmin səhifədə dixloretanın su ilə reaksiyasında suyun və hidrogen xloridin əmsalı 2 olmalıdır. Yenə həmin səhifədə dixloretanın NaOH-la reaksiyasında oxun üzərində su Səhifə 31-də birinci reaksiyada suyun əmsalı 2 olmalıdır. Yenə həmin səhifədə kompleks birləşmənin formulunun çıxarılması tövsiyə edilir. Səhifə 32-də qliserinin formulu doğru deyil. Yenə həmin səhifədə mis(ii) qliseratın formulu doğru deyil. Səhifə 33-də qliserinin qatı nitrat turşusu ilə qarşılıqlı təsiri reaksiyasında suyun ayrılmasının mexanizmi düzgün göstərilməyib. Bu reaksiyadan alınan maddənin adı da düzgün deyil. Səhifə 35-də benzolun xlorlaşma reaksiyasında oxun üzərində FeCl 3, t olmalıdır. Yenə həmin səhifədə R.Y. Udris rus alimi kimi qeyd edilib, lakin R.Y. Udris rus alimi deyil. Yenə həmin səhifədə benzolun propilenlə reaksiyasında oxun üzərində t olmalıdır. Səhifə 36-da ikinci reaksiyada natriumun əmsalı 2 olmalıdır. Səhifə 40-da aldehidlərin ümumi formulunda (n O) əvəzinə (n 0) 4

5 Yenə həmin səhifədə CHO qrupu karbonil qrupu adlandırılıb. Əslində isə bu qrup aldehid qrupudur. Səhifə 41-də cədvəl 4-ün üzərində homoloji sıra əvəzinə fiziki xassə Həmin cədvəldə pentanalın ərimə temperaturu verilməmişdir. Səhifə 45-də natrium-hidrosulfat əvəzinə natrium-hidrosulfit Səhifə 46-da aldol reaksiyasının çıxarılması tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə asetalların və yarımasetalların alınma üsullarının çıxarılması tövsiyə edilir. Səhifə 47-də Ketonların aşağı nümayəndələri... əvəzinə Ketonların ilk nümayəndələri... olmalıdır. Səhifə 48-də birinci reaksiyada oxun üzərində + işarəsi olmalıdır. Yenə həmin səhifədə asetonun hidrogenləşməsi reaksiyasında t olmalıdır. Səhifə 51-də tsiklopentan karbon turşusu və naftalin-2-karbon turşusu nun çıxarılması tövsiyə edilir. Yenə həmin səhifədə yağ turşusunun formulu doğru deyil. Səhifə 57-də etanolun oksidləşməsi tənliyində oksigenin əmsalı Səhifə 59-da hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində t olmalıdır. Səhifə 61-də saxarozanın və p-ksilolun oksidləşmə tənliyində oksidləşdiricinin əvvəlinə + işarəsi Səhifə 63-də paraqrafın ilk cümləsi turşular deyil, oksigenli turşular olmalıdır. Səhifə 65-də ammonoliz və hidrogenoliz reaksiyalarının yeri düzgün deyil. Onların izahdan sonra verilməsi məqsədəuyğundur. Səhifə 71-də ilk iki reaksiyada oxun üzərində t olmamalıdır. Yenə həmin səhifədə (tərkibində C 12 C 18 karbon olan) əvəzinə (tərkibində C 12 C 18 olan) Səhifə 77-də hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində t olmalıdır. Səhifə 79-da 1-ci reaksiyada qlükozanın formulu qüsurludur. Bu reaksiyada qlükozanın karbon atomlarının yalnız ikisi nömrələnib. Səhifə 81-də hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində t olmalıdır. Səhifə 98-də reaksiya sxemində III oxun üzərində + olmalıdır. Səhifə 101-də karboksil və amin qrupu -COOH və -NH 2 kimi 5

6 Yenə həmin səhifədə...25-dək α-aminturşusu... əvəzinə...25-dək müxtəlif α-aminturşusu... olmalıdır. Səhifə 110-da cədvəl 9-un adının Aminturşuların quruluşu və adlandırılması kimi verilməsi təklif edilir. Səhifə 111-də aminturşunun adı 2-aminpropan turşusu olmalıdır. Səhifə 114-də zülalın hidroliz tənliyində +2H 2 O olmalıdır. Səhifə 115-də ZnSO 4 duzu çıxarılmalıdır. Çünki sink ağır metaldır. Səhifə 122-də biuret və ksantoprotein reaksiyalarını laborotoriya təcrübəsi kimi vermək məqsədəuyğun deyil. Səhifə 139-da verilmiş reaksiyada katalizator göstərilməlidir. Səhifə 140-da butadienin stirolla reaksiyasında katalizator göstərilməlidir. Səhifə 144-də -2nH 2 O əvəzinə -(2n-1)H 2 O olmalıdır. 2. Dil və yazı üslubu baxımından Dərslikdə nəzərdə tutulmuş materialların dili sadə və başadüşüləndir. Reaksiya və sxemlər, mətnlərdəki fikirlərin ifadə tərzi şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərinə uyğundur. Bununla yanaşı, dərslikdə müəyyən qüsurlar da var. Bunlar aşağıdakılardır: Səhifə 18-də cədvəl 2-də spirtlərin adlarına spirti sözü əlavə olunmalıdır. Məsələn, metil spirti, etil spirti və s. Səhifə 19-da Səmərəli adlandırma sistemində əvəzinə Səmərəli adlandırma üsulunda olmalıdır. Səhifə 23-də C 2 H 5 OSO 2 OH maddəsinin adı etil sulfat turşusu deyil, etil sulfat efiri Yenə həmin səhifədə oxun üzərində sulfat turşusunun formulunda hidrogenin indeksi düzgün göstərilməyib. Səhifə 27-də efirin adı n-butilmetil efiri əvəzinə metil n-butil efiri Yenə həmin səhifədə cədvəl 3-ün başlığının Bəzi sadə efirlərin fiziki xassələri kimi verilməsi təklif edilir. Yenə həmin səhifədə fosfat turşusunun əvəzinə ortofosfat turşusunun 6

7 Səhifə 28-də Sadə efirlər əksər hallarda... cümləsindən əksər hallarda çıxarılmalıdır. Səhifə 29-da Daha çoxatomlu spirtlər də məlumdur cümləsinin daha anlaşıqlı olması üçün onun Hidroksil qruplarının sayı daha çox olan çoxatomlu spirtlər də məlumdur kimi verilməsi təklif edilir. Səhifə 39-da metanolun oksidləşməsi ifadəsindən sonra vergül qoyulmalıdır. Səhifə 40-da aldehidin formulunda oksigen atomunun üzərində delta olmalıdır. Səhifə 42-də mənfiyüklü sözü mənfi yüklü kimi Səhifə 50-də... (beynəlxalq) sistematik... əvəzinə...sistematik (beynəlxalq)... olmalıdır. Səhifə 54-də qarışqa turşusunun alınmasında laboratoriya və sənaye üsulu qeyd edilməlidir. Yenə həmin səhifədə karbon turşularının alınma üsullarında ardıcıllıq gözlənilməyib. Səhifə 58-də 2-metilpropen-2 turşusu əvəzinə, 2-metilpropen-2 turşusu Səhifə 87-də birinci cümlənin sonunda olan : əvəzinə nöqtə qoyulmalıdır. Səhifə 90-da 4-cü tapşırıqda sual işarəsi əvəzinə nöqtə qoyulmalıdır. Səhifə 97-də Havada tədricən oksidləşərək bulanırlar cümləsi aydın deyil. Yenə həmin səhifədə cədvəl 7-də aminobenzol əvəzinə aminbenzol olmalıdır. Səhifə 102-də cədvəl 8-də aminturşuların sadə adı əvəzinə trivial adı olmalıdır. Bu səhifənin sonunda aminturşuda amin qrupunun formulu düzgün deyil. Səhifə 134-də 4-cü abzasda Onun ifadəsi iki dəfə işlənib. 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Dizayn və bədii tərtibat baxımından dərslik qənaətbəxşdir. İstifadə edilən şriftlər müvafiq yaş qrupuna uyğundur. Dərslikdə bəzi mövzularda şəkil, cədvəl və diaqramların, görkəmli alimlər və onların elmi uğurları haqqında olan məlumatların verilməsi qənaətbəxş hesab edilir. 7

8 4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımdan Dərslikdə mövzunu möhkəmləndirmək üçün sual və çalışmaların, laboratoriya təcrübələrinin, şagirdlərdə müstəqil nəticələr əldə etmək üçün tapşırıqların, eləcə də dərsliyin sonunda kursun məzmununa dair əlavə sual və çalışmaların verilməsi qənaətbəxş hesab edilir. Bəzi tapşırıqlarda müəyyən qüsurların aradan qaldırılması məqsədəuyğun hesab edilir. Səhifə 105-də Suallar və çalışmalar da birinci sual aydın deyil. Səhifə 149-da 2-ci çalışmada reaksiya sxemində t olmalıdır. Yenə həmin səhifədə 5-ci çalışmada ρ=80 q/sm 3 əvəzinə ρ=0,8 q/sm 3 olmalıdır. Səhifə 150-də 18-ci çalışmanın b) bəndində ClCH 3 -COOH formulu doğru deyil. Səhifə 152-də 37-ci çalışmanın e) bəndində maddənin formulu doğru deyil. Yenə həmin səhifədə 39-cu çalışmanın b) bəndində verilmiş Ca 3 Cl formulu doğru deyil. Səhifə 153-də 40-cı çalışmada 2-ci maddənin formulu doğru deyil. Yenə həmin səhifədə 41-ci çalışmanın d) bəndində maddənin formulu doğru deyil. Yenə həmin səhifədə 46-cı çalışmada...metanalın faiz miqdarı əvəzinə...metanalın kütlə payı Yenə həmin səhifədə 48-ci çalışmanın şərti anlaşıqlı deyil. Nəticə 1. Dərslikdə tədris proqramındakı mövzular tam əhatə olunub, oradakı faktlar, hər bir anlayışa dair verilən izah özündən əvvəlki məlum faktlara əsaslanaraq elmi-metodiki baxımdan dəqiq ifadə edilib. 2. Dərslikdə şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri nəzərə alınıb. 3. Dərslik fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir. 8

Σχετικά έγγραφα

dərslik komplektinə dair İLKİN RƏY

dərslik komplektinə dair İLKİN RƏY Azərbaycan Respublikasının Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası Ümumtəhsil fənləri üzrə dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin və digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki monitorinqi şöbəsi Ümumtəhsil məktəblərində