ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΑΝΑΨΥΧΗΣ Κ. Αλεξανδρής, PhD Επικ. Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ Θεσσαλονίκη, 2008 1
Περιοχόμενα 2
Κεφάλαιο 1 1.0 Αναψυχή και Αθλητισμός:- Ορισμός Εννοιών 1.0 Αναψυχή Ο όρος αναψυχή (leisure) είναι πολύ ευρύς καθώς λειτουργεί ως μια ομπρέλα που περιλαμβάνει όρους όπως:: «αθλητισμός αναψυχής» (recreational sports), «τουρισμός» (tourism), «ενεργητική και παθητική αναψυχή» (active and passive recreation), και υπό προϋποθέσεις «άσκηση» (exercise). Στην βιβλιογραφία (Sylvester, 1999; Mannel & Reid, 1999) ορίζεται βάση 3 διαστάσεων Α) Η αναψυχή ως ελεύθερος χρόνος. Εδώ αντιπαραβάλλεται ο χρόνος που τα άτομα περνούν στο περιβάλλον εργασίας σε αντίθεση με τον ελεύθερο χρόνο των ατόμων (εκτός εργασίας). Συνεπώς προσεγγίζεται η αναψυχή ως οτιδήποτε δεν είναι εργασία. Β) Αναψυχή ως εμπειρία: Η αναψυχή περιλαμβάνει την ελεύθερη επιλογή των δραστηριοτήτων συμμετοχής του ατόμου, και όχι δραστηριότητες που επιβάλλονται από άλλους. Συνεπώς στην περίπτωση αυτή η αναψυχή έχει μια υποκειμενική έννοια, σύμφωνα με το πώς το κάθε άτομο αντιλαμβάνεται την ελεύθερη επιλογή και θετική εμπειρία. Εδώ μπορούμε να αντιπαραβάλλουμε τον αθλητισμό υψηλού επιπέδου (πρωταθλητισμό), που σαφώς και δεν μπορεί να θεωρηθεί ως δραστηριότητα αναψυχής, με κάποιες εξαιρέσεις αθλητών που θεωρούν την προπόνηση ως μια ευχάριστη δραστηριότητα ελεύθερης επιλογής. Γ) Αναψυχή ως δραστηριότητα: Στην περίπτωση αυτή καθορίζονται συγκεκριμένες δραστηριότητες ως παραδείγματα αναψυχής όπως η το περπάτημα, τα ομαδικά παιχνίδια, τα αθλητικά και καλλιτεχνικά θεάματα κτλ. Πρέπει να τονιστεί ότι η με την χρήση των όρων «αναψυχή» και «δραστηριότητες αναψυχής» συμπεριλαμβάνουμε και μη αθλητικές δραστηριότητες, όπως οι κοινωνικές εκδηλώσεις, οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, η ψυχαγωγία μέσω παρακολούθησης πολιτιστικών θεαμάτων κτλ. Για το λόγο αυτό θα χρησιμοποιείται στο εξής ο όρος «αθλητισμός αναψυχής» που περιορίζει τις δραστηριότητες αναψυχής σε εκείνες που έχουν σχέση με την αθλητική / κινητική δραστηριότητα Τέλος η αναψυχή μπορεί να είναι παθητική (π.χ. θεατές αγώνων) και ενεργητική (π.χ., συμμετοχή σε προγράμματα άσκησης). Είναι επομένως κατανοητό ότι η αναψυχή είναι μια ευρύτερη έννοια που δεν περιλαμβάνει κατ ανάγκη αθλητικές δραστηριότητες. Σκοπός του μαθήματος αυτού είναι να αναλυθούν στοιχεία οργάνωσης αθλητικών δραστηριοτήτων αναψυχής. 2.0 Αθλητικές Δραστηριότητες Οι αθλητικές δραστηριότητες περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα στοιχεία (Gratton & Taylor, 1985; Eitzen & Sage, 2003): 3
α) Συναγωνιστικές δραστηριότητες: Περιλαμβάνουν τον στοιχείο του συναγωνισμού και μπορεί να είναι είτε ομαδικές είτε ατομικές (π.χ., καλαθοσφαίριση, αντισφαίριση κτλ). β) Δραστηριότητες που απαιτούν κίνηση: Παραδείγματα αποτελούν όλες οι δραστηριότητες άσκησης που δεν περιέχουν απαραίτητα το στοιχείο του συναγωνισμού (π.χ., βάδιση, τρέξιμο, χιονοδρομία κτλ. ) γ) Οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες: Χαρακτηριστικό στοιχείο εδώ είναι η οργάνωση από κάποιον επίσημο ή ανεπίσημο φορέα (π.χ., προγράμματα άσκηση αθλητικών οργανισμών δήμων και κοινοτήτων) δ) Μη οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες: Στην περίπτωση αυτοί οι συμμετέχοντες είναι εκείνοι που καθορίζουν την μορφή και την συμμετοχή (π.χ., αγώνες καλαθοσφαίρισης σε ανοιχτά γήπεδα) ε) Δραστηριότητες που έχουν ως σκοπό την αναψυχή των συμμετεχόντων μέσω του παιχνιδιού (π.χ., θαλάσσιες δραστηριότητες) 3.0 Οφέλη συμμετοχής σε Δραστηριότητες Αθλητικής Αναψυχής Πριν περάσουμε στην ανάλυση της συμπεριφοράς των ατόμων που παίρνουν μέρος σε αθλητικά προγράμματα και των παραγόντων που επηρεάζουν τις αποφάσεις τους είναι σημαντικό να απαντήσουμε στο ερώτημα: «Γιατί προωθούμε την αθλητική συμμετοχή»; Τα επιχειρήματα είναι σημαντικά προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στο μάρκετινγκ των προγραμμάτων και την επικοινωνία με τους συμμετέχοντες. Είναι αποδεδειγμένο σήμερα ότι το κόστος από τα χαμηλά επίπεδα φυσικής κατάστασης του πληθυσμού λόγω της μη άσκησης είναι ψηλό. Τα στατιστικά από της Η.Π.Α., όπως αναφέρονται από τον Sheppard (1995), είναι διαφωτιστικά: Από το 1965 ως το 1990 παρατηρήθηκε μια αύξηση σε έξοδα για την υγεία της τάξης του 1.500%.Η αποχή από την εργασία λόγω προβλημάτων υγείας είναι κατά μέσο όρο διπλάσια για τους εργαζόμενους που δεν ασκούνται. Οι εργαζόμενοι που κάνουν καθιστική ζωή έχουν κατά μέσο όρο 30% περισσότερες μέρες επισκέψεων σε νοσοκομεία από τους εργαζόμενους που έχουν καλή φυσική κατάσταση. Η General Motors ξοδεύει για ζητήματα υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων της περισσότερα χρήματα από όσα ξοδεύει για την αγορά πρώτης ύλης. Αυτά τα έξοδα επιβαρύνουν το κόστος ενός αυτοκινήτου κατά 300$.Το ιατρικό κόστος των ατόμων με έξι ή περισσότερους παράγοντες υψηλού κινδύνου (κάπνισμα, ποτό, καθιστική ζωή, υψηλή αρτηριακή πίεση κτλ.) είναι πέντε φορές πιο ψηλό από τα άτομα με λιγότερους παράγοντες υψηλού κινδύνου. Η αποζημίωση των εργαζομένων με προβλήματα στην μέση τους κοστίζει στους εργοδότες $400 εκατομμύρια κάθε χρόνο. Υπάρχουν συνεπώς πολλά οφέλη από την άσκηση για τους εργοδότες, το κράτος, αλλά πάνω από όλα για το ίδιο το άτομο. Τα βασικά οφέλη αυτά συνοψίζονται στον παρακάτω Πίνακα 1. Είναι σημαντικό σε κάθε προσπάθεια προώθησης της αθλητικής συμμετοχής να χρησιμοποιούνται τα οφέλη αυτά ως βασικό μήνυμα επικοινωνίας με τους μελλοντικούς συμμετέχοντες. 4
Πίνακας 1 Οφέλη της συμμετοχής σε Αθλητικές Δραστηριότητες Αναψυχής Φυσιολογικά Οφέλη (Γενικά Οφέλη) 1. Βελτιωμένη κάρδιο-αναπνευστική λειτουργία 2. Αυξημένη δύναμη και αντοχή 3. Βελτιωμένη ευλυγισία Ψυχολογικά Οφέλη (Οφέλη της Άσκησης ) Συγκεκριμένα Οφέλη Χαμηλότερη καρδιακή συχνότητα Χαμηλότερη πίεση Ελαττωμένο ρίσκο εμφράγματος Βελτιωμένη εμφάνιση Αυξημένη απόδοση στην εργασία Μικρότερος κίνδυνος μυϊκών τραυματισμών Αυξημένη κινητική απόδοση Κοινωνικά Οφέλη Χαλάρωση Βελτιωμένη ψυχική υγεία Αυξημένη Αυτοπεποίθηση Βελτιωμένη διάθεση Διασκέδαση Κοινωνικοποίηση Ανάπτυξη αξιών Κοινωνική ενσωμάτωση 5
Κεφάλαιο 2 2.0 Οι Φορείς / Οργανισμοί που Προσφέρουν Οργανωμένα Προγράμματα Αθλητικής Αναψυχής Οι φορείς που προσφέρουν ευκαιρίες οργανωμένης ενεργητικής αθλητικής αναψυχής μπορούν να συνοψισθούν ως ακολούθως: 1. Γραφεία Φ.Α. των Πανεπιστημίων και Πανεπιστημιακά Γυμναστήρια Παραδείγματα αποτελούν: Τα εσωτερικά πρωταθλήματα κάθε πανεπιστημίου, στα οποία συμμετέχουν ομάδες των Πανεπιστημιακών Τμημάτων (intramural games). Τα προγράμματα ομαδικής ή ατομικής άσκησης, τα οποία οργανώνονται από τα Γραφεία Φυσικής Αγωγής των Πανεπιστημίων και τα Πανεπιστημιακά Γυμναστήρια. 2. Δημοτικοί αθλητικοί οργανισμοί και γυμναστήρια Τα προγράμματα αυτά είναι γνωστά εδώ και αρκετά χρόνια ως προγράμματα «μαζικού αθλητισμού». Υλοποιούνται από τους αθλητικούς οργανισμούς των δήμων και κοινοτήτων και χρηματοδοτούνται από τους δήμους / κοινότητες, τις συνδρομές των συμμετεχόντων, και την Γενική Γραμματεία Αθλητισμού. Έχουν ως στόχο την βελτίωση της ποιότητας ζωής των δημοτών της κάθε περιοχής. 3. Ιδιωτικά γυμναστήρια / Κέντρα άσκησης Είναι ιδιωτικές εταιρίες αυτόνομες ή οργανωμένες σε αλυσίδες με το σύστημα της δικαιοδοσίας (franchise). Η διεθνής αγορά του «fitness» είναι πολύ μεγάλη και αναπτυσσόμενη τα τελευταία χρόνια. 4. Ιδιωτικές Εταιρίες αθλητικής αναψυχής / υπαιθρίων δραστηριοτήτων Εδώ περιλαμβάνονται όλοι οι οργανισμοί (κατά βάση ιδιωτικοί) οι οποίοι δραστηριοποιούνται στον χώρο της οργάνωσης ορεινών δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στην αναψυχή των συμμετεχόντων. Μερικά παραδείγματα αποτελούν: Οι εταιρίες οργάνωσης υπαίθριων δραστηριοτήτων βουνού Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού 5. Τα Χιονοδρομικά Κέντρα Υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα 17 χιονοδρομικά κέντρα με περισσότερους από 500.000 επισκέπτες τον χρόνο. Η συντριπτική πλειοψηφία των χιονοδρομικών κέντρων είναι υπό δημοτική ή κρατική διοίκηση. 6. Οι Παιδικές Κατασκηνώσεις Έχουν εξαπλωθεί ταχύτατα τα τελευταία 20 χρόνια. Σήμερα υπάρχουν διάφορες μορφές κατασκηνώσεων όπως αθλητικές, αναψυχής, βουνού με έμφαση στην κατασκηνωτική εμπειρία κτλ. 7. Τα γήπεδα ποδοσφαίρου 5Χ5 Είναι από τις πιο δημοφιλείς δραστηριότητες αναψυχής πόλης που.έχουν αναπτυχθεί ταχύτατα τα τελευταία 10 χρόνια. Συνδυάζει την αναψυχή με το στοιχείο του συναγωνισμού. 6
8. Οι εταιρίες οργάνωσης θαλάσσιων δραστηριοτήτων και η αναψυχής μέσα σε ξενοδοχεία Είναι σήμερα ευρέως διαδεδομένο τα ξενοδοχεία να προσφέρουν ποικίλες αθλητικές και αναψυχικές δραστηριότητες που σχετίζονται τόσο με θαλάσσια σπόρ όσο και με προγράμματα άσκησης (π.χ., fitness). 9. Τα SPA, οι ιαματικές πηγές και τα κέντρα θαλασσοθεραπείας Παρόλο που δεν είναι ακριβώς ενεργητική αναψυχή, συνήθως οι παροχές αυτές συνοδεύονται και με προγράμματα άσκησης και κίνησης. Έχουν τεράστια άνθηση τα τελευταία χρόνια 10. Τα θεματικά πάρκα Σχετίζονται πιο πολύ με το «παιχνίδι» και την αναψυχή σε συνδυασμό με μια μεγάλη ποικιλία υπηρεσιών (π.χ., εστίαση κτλ). Παρόλο που αναπτύχθηκαν για τα παιδιά σήμερα στην ουσία στοχεύουν σε διάφορες ηλικίας μέσω της οικογένειας. Πολλά από τα παραπάνω παραδείγματα μπορούν να ενταχθούν στην έννοια του αθλητικού τουρισμού, ο οποίος στην Ευρώπη και την Αμερική αποτελεί μια τεράστια βιομηχανία, η οποία δυστυχώς δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη στην Ελλάδα. Ο αθλητικός τουρισμός θα αναλυθεί εκτενέστερα στο κεφάλαιο.. Όπως τονίστηκε προηγουμένως πέρα από την ενεργητική αναψυχή υπάρχει και η παθητική αναψυχή που περιλαμβάνει τον θεατή αθλητικών θεαμάτων. 7
Κεφάλαιο 3 3.0 Συμμετοχή σε Αθλητικές Δραστηριότητες Αναψυχής 3.1 Μέτρηση της Αθλητικής Συμμετοχής Υπάρχουν δύο μέθοδοι για την μέτρηση της αθλητικής συμμετοχή σε ποσοτικές μεθόδους έρευνας αγοράς (Alexandris and Carroll, 1997) α) Εβδομαδιαία ποσοστά. Το ερώτημα γίνεται ως εξής: «Πόσες φορές συμμετείχατε σε αθλητικές δραστηριότητες την εβδομάδα που πέρασε»; β) Ετήσια ποσοστά. Το ερώτημα εδώ είναι: «Πόσες φορές συμμετείχατε κατά μέσο όρο σε αθλητικές δραστηριότητες τους τελευταίους 12 μήνες»; Στην πρώτη περίπτωση «χάνουμε» από την έρευνα τους μη τακτικούς συμμετέχοντες, ενώ στην δεύτερη περίπτωση υπάρχουν προβλήματα στην εγκυρότητα της ακρίβειας των στοιχείων. 3.2 Το Κοινωνικό-Δημογραφικό Μοντέλο Αθλητικής Συμμετοχής Προτείνει ότι η αθλητική συμμετοχή καθορίζεται από δημογραφικούς κοινωνικούς παράγοντες όπως (Alexandris & Carroll, 1998): Η ηλικία Το φύλο Η κοινωνική τάξη Η Κουλτούρα Πολιτισμικές συνήθειες Ηλικία και Αθλητική Συμμετοχή Όπως είναι γνωστό η αθλητική συμμετοχή μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας. Τα στατιστικά όμως είναι πραγματικά πολύ δυσάρεστα: Στις ΗΠΑ: Άτομα ηλικίας 50-64 χρονών: Το 29% δεν συμμετέχει σε καμιά μορφή φυσικής δραστηριότητας. Άτομα μεγαλύτερα από 65: Το 35% δεν συμμετέχει σε καμιά μορφή φυσικής δραστηριότητας (Chodzko-Zajko, 2000). Τοπικές έρευνες στην Ελλάδα έδειξαν ότι τα ποσοστά αυτά είναι ακόμη χαμηλότερα στην Ελλάδα (Alexandris & Carroll, 1998). Μια παραδοσιακή ερμηνεία για την μείωση αυτή στηρίζεται στην θεωρία ότι η άσκηση εγκαταλείπεται με την αύξηση της ηλικίας. Μια εναλλακτική ερμηνεία προτείνει ότι κάτι τέτοιο δεν είναι πάντα σωστό αλλά πολλές φορές η μείωση οφείλεται στην χαμηλότερη αθλητική παιδεία και εμπειρία των ηλικιωμένων. 8
Το όλο ζήτημα πρέπει επίσης να εξεταστεί σε συνάρτηση με την προσφορά και τον σχεδιασμό κατάλληλων αθλητικών προγραμμάτων για τους ηλικιωμένους. Εθνικές έρευνες από την Αμερική και τον Καναδά (π.χ., Jackson, 1993), αλλά και μία τοπική έρευνα που έγινε στην Ελλάδα (Alexandris, 1998, Alexandris & Carroll, 1997) έδειξαν την ύπαρξη ζήτησης για αθλητική συμμετοχή ανάμεσα στα πιο ηλικιωμένα άτομα (50+). Η άποψη ότι ο αθλητισμός είναι μόνο για τους νέους είναι πια σήμερα κατηγορηματικώς απορριπτέα. Άτομα κάθε ηλικίας μπορούν και πρέπει να συμμετέχουν σε αθλητικά προγράμματα. Αυτό έχει πια γίνει απόλυτα κατανοητό και αποδεκτό από κρατικούς αλλά και ιδιωτικούς αθλητικούς οργανισμούς άλλων κρατών που έχουν συμπεριλάβει την ομάδα ατόμων ηλικίας 50+ ανάμεσα στις βασικές ομάδες που στοχεύουν (target groups). Από τη άλλη πλευρά τα στατιστικά σχετικά με την ηλικία του πληθυσμού φανερώνουν επίσης μια πολύ σημαντική τάση: Άτομα μεγαλύτερα από 65 χρονών: Αποτελούν το 15% του συνολικού πληθυσμού στις Η.Π.Α. Το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί στο 25% το 2025 (Chodzko-Zajko, 2000). Παρόμοια στοιχεία έχουν αναφερθεί σε όλες τις δυτικές κοινωνίες συμπεριλαμβανομένων και της Ελλάδας. Τι σημαίνουν τα νούμερα αυτά; Ότι υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού (ηλικιωμένοι) το οποίο έχει αφεθεί έξω από τις ομάδες στόχου για αθλητική συμμετοχή, ή δεν οι προσπάθειες προσέλκυσης δεν ήταν πετυχημένες. Το ερώτημα αν οι ηλικιωμένοι είναι μια καλή ομάδα στόχου για να προσελκυσθεί μπορεί να απαντηθεί εξετάζοντας τους δείκτες μέτρησης της ελκυστικότητας των ομάδων στόχου: Μέγεθος: Ο βαθμός στον οποίον η ομάδα είναι αρκετά μεγάλη για να επιτρέψει το κέρδος. Προσδιορισμός: Ο βαθμός στον οποίον η ομάδα μπορεί να εντοπιστεί. Δυνατότητα Προσέγγισης: Ο βαθμός στον οποίον η ομάδα μπορεί να προσεγγισθεί για να αναπτύξουμε την επικοινωνία. Δυνατότητα Ανάπτυξης Ενεργειών: Ο βαθμός στον οποίον μπορούμε να αναπτύξουμε κατάλληλα προγράμματα για την συγκεκριμένη ομάδα. Είναι φανερό ότι με μια προσεκτική προσέγγιση όλοι αυτοί οι δείκτες είναι θετικοί για την ομάδα των ηλικιωμένων. Στρατηγικές αύξησης της αθλητικής συμμετοχή ανάμεσα στους ηλικιωμένους Μερικές από τις βασικές στρατηγικές μπορούν να συνοψισθούν στα ακόλουθα σημεία: 1. Συνεργασία ανάμεσα σε οργανισμούς σε τοπικό και διεθνές επίπεδο 2. Διανομή πληροφοριών αύξηση ενημέρωσης εκπαίδευση 9
3. Επικοινωνία Διαφήμιση: Παραδείγματα: ΜΜΕ / συνέδρια ημερίδες / πρωτοβουλίες / οργάνωση τοπικών δικτύων κτλ. 4. Έρευνα Αγοράς διερεύνηση των αναγκών τους / προσδοκιών τους 5. Έρευνα Αγοράς διερεύνηση των ανασταλτικών παραγόντων συμμετοχής 6. Οργάνωση κατάλληλων προγραμμάτων 7. Εκπαίδευση των καθηγητών ΦΑ Αθλητική Συμμετοχή και Γυναίκες Έρευνες στην Αμερική και στην Ευρώπη έχουν δείξει ότι οι άνδρες συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες σε μεγαλύτερο βαθμό από τις γυναίκες. Κοινωνικοί παράγοντες όπως η θέση της γυναίκας στην κοινωνία και τα οικογενειακά καθήκοντα, οικονομικοί παράγοντες που απορρέουν από το χαμηλότερο ποσοστό οικονομικά ενεργού πληθυσμού ανάμεσα στις γυναίκες, αλλά και μια ποικιλία ψυχολογικών παραγόντων που σχετίζονται με τις αρνητικές αθλητικές εμπειρίες και την αυτόεκτίμηση των γυναικών. Αυτή η τάση τείνει να αναστραφεί τα τελευταία χρόνια, και τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών σε αθλητικές δραστηριότητες αναψυχής αυξάνονται. Κάποιοι σημαντικοί λόγοι για αυτό είναι οι ακόλουθοι: Η αύξηση των ευκαιριών για άσκηση: Περισσότερα προγράμματα, περισσότερες αθλητικές ομάδες, καλύτερες εγκαταστάσεις κτλ. Η εκστρατεία του «fitness» και η ενημέρωση για τα οφέλη της άσκησης. Οι αλλαγές στη θέση της γυναίκας στην οικογένεια.η αυξημένη κάλυψη γυναικείων αθλητικών συναντήσεων και αγωνισμάτων από τα Μ.Μ.Ε.Παρόλα αυτά οι ανισότητες στις ευκαιρίες για αθλητισμό ανάμεσα στις γυναίκες και στους άντρες ακόμη και σήμερα υπάρχουν. Αρκεί να σκεφτούμε παραδείγματα όπως ο αριθμός των ολυμπιακών αγωνισμάτων για γυναίκες και άντρες, τα επαγγελματικά πρωταθλήματα, τα σχολικά πρωταθλήματα, ο αριθμός των γυναικών προπονητών και διοικητικών αθλητικών στελεχών (π.χ., IOC: 10% γυναίκες σήμερα, δεν υπήρχαν καθόλου γυναίκες μεταξύ 1986-1990) κτλ. Προβλήματα που αποτρέπουν τις γυναίκες από την αθλητική συμμετοχή Θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα ακόλουθα σημεία: 1. Ο ρόλος της γυναίκας στην κοινωνία 2. Οι οικογενειακές υποχρεώσεις 3. Η ιδεολογία: «ο αθλητισμός δεν είναι σοβαρή ασχολία» 4. Οι ευκαιρίες: π.χ. Πανεπιστημιακά προγράμματα 5. Η πρόσβαση στις εγκαταστάσεις 6. Τα οικονομικά προβλήματα 7. Η ασφάλεια 8. Η έλλειψη ενημέρωσης 9. Οι ψυχολογικοί λόγοι Στρατηγικές για την προώθηση του αθλητισμού στις γυναίκες Κάποιες βασικές στρατηγικές αποτελούν: 10
Η προώθηση του γυναικείου αθλητισμού σε σχολικό και πανεπιστημιακό επίπεδο. Η φυσική αγωγή στο σχολείο θα πρέπει να προωθεί την δια βίου άσκηση. Η προσέλκυση γυναικών με εξειδικευμένα / κατάλληλα προγράμματα άσκησης και μάρκετινγκ. Η ενημέρωση / Μ.Μ.Ε. Η μέριμνα για την ασφαλή πρόσβαση στις εγκαταστάσεις. Οι ευκαιρίες για γυναίκες να γίνουν προπονήτριες και να αναλάβουν διοικητικές θέσεις. Κοινωνική Τάξη και Αθλητική Συμμετοχή Ως κοινωνική τάξη ορίζεται: «μια ομοιογενή ομάδα ατόμων που μοιράζεται κοινές αξίες, τρόπο ζωής και συμπεριφορές». Παράγοντες που καθορίζουν την κοινωνική τάξη αποτελούν: 1) Το εισόδημα 2) Η εκπαίδευση 3) Το Επάγγελμα 4) Η κατοχή κάποιων καταναλωτικών αγαθών (π.χ., αυτοκίνητο σπίτι) Έρευνες (Alexandris & Caroll, 1998, Eitzen & Sage, 2003) έχουν δείξει ότι: Η αθλητική συμμετοχή αυξάνεται με το επίπεδο εκπαίδευσης Η αθλητική συμμετοχή αυξάνεται με το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο. Η συμμετοχή σε συγκεκριμένες αθλητικές δραστηριότητες σχετίζεται με το οικονομικό-κοινωνικό επίπεδο. Η εξήγηση αυτών των σχέσεων δεν είναι απλή και απαιτεί κοινωνιολογική ανάλυση. Κάποιοι πιθανοί λόγοι που έχουν αναφερθεί στην βιβλιογραφία αποτελούν: Απαιτήσεις της εργασίας Έλλειψη χρόνου Οικονομικές δυσκολίες Προτεραιότητες Έλλειψη ενημέρωσης Στάση προς τον αθλητισμό Κουλτούρα / Πολιτισμικές Συνήθειες και Αθλητική Συμμετοχή Ως κουλτούρα ορίζονται οι «αξίες, πεποιθήσεις, παραδόσεις, που αναπτύσσονται από την παιδική ηλικία και περνάνε από γενιά σε γενιά» (Peter & Olson, 1999). Η μελέτη των πολιτισμικών συνηθειών είναι πολύ σημαντική για το διεθνές αθλητικό μάρκετινγκ. Το πιο απλό παράδειγμα της επίδρασης της κουλτούρας στην αθλητισμό είναι οι μελέτη των πιο δημοφιλών αθλητικών δραστηριοτήτων σε διαφορετικά κράτη. Για παράδειγμα: Στην Αγγλία είναι το ποδόσφαιρο, στιςη.π.α. το αμερικάνικο ποδόσφαιρο και η καλαθοσφαίριση, στην Κίνα αθλήματα όπως επιτραπέζια αντισφαίριση, badminton κτλ. 11
Η μελέτη της επίδρασης της κουλτούρας στις αθλητικές προτιμήσεις είναι ιδιαίτερα σημαντική επίσης σε χώρες όπου κατοικούν άτομα εθνικών μειονοτήτων και οικονομικοί μετανάστες με ιδιαίτερες πολιτισμικές συνήθειες. 12
Κεφάλαιο 4 4.0 Ανασταλτικοί Παράγοντες Συμμετοχής σε Δραστηριότητες Αθλητικής Αναψυχής Ως ανασταλτικοί παράγοντες προς την συμμετοχή έχουν ορισθεί «οι παράγοντες που λαμβάνονται υπ όψιν από τους ερευνητές και έχουν γίνει αντιληπτοί από τα ίδια τα άτομα ώστε να αναστείλουν ή να αποτρέψουν την συμμετοχή τους σε δραστηριότητες αναψυχής» (Jackson, 1993, σελ. ). Σύμφωνα με το μοντέλο των Crawford & Godbey (1987) οι ανασταλτικοί παράγοντες μπορούν εννοιολογικά να χωρισθούν σε τρεις κατηγορίες σύμφωνα με τον τρόπο που αυτοί επηρεάζουν την σχέση μεταξύ προτιμήσεων του ατόμου και τελικής του συμμετοχής ή μη συμμετοχής. Οι κατηγορίες αυτές είναι: 1) Οι ενδο-προσωπικοί ατομικοί ανασταλτικοί παράγοντες που αναφέρονται ότι «περιλαμβάνουν αρνητικές ατομικές ψυχολογικές καταστάσεις και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ίδιου του ατόμου, που μάλλον αλληλεπιδρούν με τις προσωπικές του προτιμήσεις» (Crawford and Godbey, 1987, σελ ). Παραδείγματα εσωτερικών /ατομικών εμποδίων είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η προγενέστερη αρνητική εμπειρία, ο φόβος της άσκησης σε δημόσιους χώρους, και τα προβλήματα υγείας. 2) Οι διαπροσωπικοί ανασταλτικοί παράγοντες που αναφέρονται ως «το αποτέλεσμα της διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης ή της ύπαρξης διαπροσωπικών σχέσεων ανάμεσα στα άτομα που συμμετέχουν» (Crawford and Godbey, 1987, σελ ). Στην κατηγορία των διαπροσωπικών ανασταλτικών παραγόντων περιλαμβάνονται η ανικανότητα εύρεσης παρέας ή συντρόφου για την συμμετοχή σε μία δραστηριότητα αναψυχής. 3) Οι δομικοι ανασταλτικοί παράγοντες που είναι εξωτερικοί παράγοντες αναφέρονται στους ανασταλτικούς παράγοντες που κυρίως εκλαμβάνονται ως παρεμβατικοί, ανάμεσα στην προτίμηση / διάθεση για αναψυχή και την τελική συμμετοχή. Παραδείγματα δομικών εμποδίων αποτελούν: η έλλειψη οικονομικών πόρων, η ελλείψεις και τα προβλήματα σχετικά με τις εγκαταστάσεις, η μη ύπαρξη κατάλληλων προγραμμάτων κτλ. Προτάθηκε από τους Crawford et al., (1991) ότι οι ανασταλτικοί παράγοντες βιώνονται από το άτομο ιεραρχικά. Τα ενδοπροσωπικά εμπόδια, σαν τα περισσότερο εγγύτερα στο άτομο, εκλαμβάνονται ως αυτά με την μεγαλύτερη ισχύ, ενώ αντιδιαμετρικά, τα δομικά εμπόδια σαν τα περισσότερο μακρύτερα στο άτομο, λαμβάνονται ως αυτά με την μικρότερη ισχύ επιρροής στην απόφασης του ατόμου. Οι βασικές διαστάσεις των ανασταλτικών παραγόντων συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες αναψυχής είναι οι ακόλουθες: Έλλειψη χρόνου Κοινωνική απομόνωση / έλλειψη παρέας για την συμμετοχή Οικονομικά προβλήματα Περιορισμένες εγκαταστάσεις άσκησης Περιορισμένο ενδιαφέρον Δυσκολίες στην πρόσβαση 13
Ατομικοί / ψυχολογικοί λόγοι Έλλειψη γνώσεων / περιορισμένη ενημέρωση Ο περισσότερες έρευνες που έχουν διενεργηθεί χρησιμοποιούν παραδείγματα από τον πληθυσμό της Βορείου Αμερικής. Η μόνη έρευνα στο γενικό ελληνικό πληθυσμό διενεργήθηκε από τους Alexandris και Carroll (1977a, b). Η έρευνα έδειξε ότι: α) ο χρόνος, και τα προβλήματα σχετικά με τις εγκαταστάσεις είναι οι πιο σημαντικοί ανασταλτικοί παράγοντες β) οι εσωτερικοί /ατομικοί ανασταλτικοί παράγοντες εμφάνισαν υψηλότερη συσχέτιση με τους μη συμμετέχοντες από ότι με τους συμμετέχοντες, και γ) η αντίληψη των ανασταλτικών παραγόντων ελαττώνεται με την συχνότητα συμμετοχής. Η έρευνα υποστήριξε εμπειρικά το ιεραρχικό μοντέλο ανασταλτικών παραγόντων (Crawford, Jackson & Godbey, 1991). Δημογραφικές διαφορές στην αντίληψη των ανασταλτικών παραγόντων συμμετοχής Ένας μεγάλος αριθμός από έρευνες έχει διενεργηθεί (βλέπε Alexandris and Carroll, 1997) με στόχο την εξέταση της σχέσης ανάμεσα στους ανασταλτικούς παράγοντες και δημογραφικές μεταβλητές. Η ηλικία το φύλο και το επίπεδο της εκπαίδευσης είναι ανάμεσα στις κύριες δημογραφικές μεταβλητές οι οποίες έχουν διερευνηθεί και έχουν βρεθεί ότι σχετίζονται σημαντικά με την αντίληψη των εμποδίων. Η μοναδική έρευνα στην Ελλάδα για την διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στους ανασταλτικούς παράγοντες συμμετοχής σε δραστηριότητες αθλητισμού αναψυχής και δημογραφικών χαρακτηριστικών (ηλικία, φύλο, οικογενειακή κατάσταση και μορφωτικό επίπεδο) έγινε από τους Αλεξανδρής κ.ά. (1977b). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι γυναίκες αντιμετωπίζουν σημαντικά μεγαλύτερα εμπόδια για συμμετοχή από τους άνδρες, ιδιαίτερα στην διάσταση των εμποδίων «ατομικοί /ψυχολογικοί» λόγοι. Επίσης η αντίληψη των ανασταλτικών παραγόντων αυξάνεται σε άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο. Οι Alexandris and Carroll (1997) ανέφεραν ότι τα ενδοπροσωπικά εμπόδια βιώνονται πιο έντονα από τα άτομα με χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευση. Αυτό σχετίζεται προφανώς με την περιορισμένη αθλητική εμπειρία των ατόμων αυτών και τις περιορισμένες γνώσεις τους για την αναψυχή. Επιπλέον, η σχέση μεταξύ ηλικίας και ανασταλτικών παραγόντων απεικονίζεται σχηματικά από ένα ανεστραμμένο U. Αναλυτικότερα βρέθηκε ότι: Α) Οι ατομικοί και προσωπικοί ανασταλτικοί παράγοντες αυξάνονται σημαντικά με την αύξηση της ηλικίας Β) Οι ανασταλτικοί παράγοντες που σχετίζονται με την «έλλειψη χρόνου» απεικονίζονται σχηματικά με ένα ανεστραμμένο U καθώς αυξάνονται με την ηλικία, δηλαδή η σημαντικότητα των εμποδίων αυξάνεται από την παιδική προς την ώριμη ηλικία και μειώνεται στην συνέχεια προς την τρίτη ηλικία Γ) Οι ανασταλτικοί παράγοντες σχετιζόμενοι με «έλλειψη παρέας» βρέθηκε να βιώνονται περισσότερο στις νεανικές και στις μεγάλες ηλικίες, από ότι στην μεσαία και ώριμη ηλικία Δ) Οι ανασταλτικοί παράγοντες που σχετίζονται με «οικονομικά και προβλήματα πρόσβασης» εμφανίζονται να ελαττώνονται σημαντικά με την αύξηση της ηλικίας 14
Η Αξία της Έρευνας στον Χώρο των Ανασταλτικών Παραγόντων Η έρευνα στον χώρο των ανασταλτικών παραγόντων μπορεί να συνεισφέρει στην προαγωγή του αθλητικού τρόπου ζωής στην κοινωνία και στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Σύμφωνα με τον Jackson (1991), η αξία της έρευνας στον χώρο των ανασταλτικών παραγόντων είναι διπλή: Α) Μπορεί να συνεισφέρει στην καλύτερη κατανόηση της ψυχαγωγικής αθλητικής συμπεριφοράς. Μια σειρά μοντέλων έχουν πραγματοποιηθεί τα οποία πρότειναν την ενσωμάτωση των ψυχολογικών παραγόντων στην ατομική διαδικασία λήψης απόφασης για αθλητική συμμετοχή. Β) Μπορεί να συνεισφέρει στον καλύτερο σχεδιασμό, οργάνωση και διοίκηση των αθλητικών προγραμμάτων, και πιο ευρέως των προγραμμάτων ψυχαγωγίας. Μια σειρά ερωτήσεων μπορούν να απαντηθούν οι οποίες είναι σημαντικές για όσους σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με όσους είναι υπεύθυνοι για την οργάνωση και προώθηση των μαζικών προγραμμάτων αθλητισμού στην Ελλάδα: 1. Είναι η προσφορά των αθλητικών προγραμμάτων επαρκής? 2. Υπάρχουν κενά / ατέλειες στην οργάνωση των προγραμμάτων τα οποία δρουν ως ανασταλτικοί παράγοντες για μελλοντικούς συμμετέχοντες? 3. Υπάρχουν συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού οι οποίες μειονεκτούνε ως προς τις ευκαιρίες για άθληση, και ποιες είναι αυτές? 4. Ποιες στρατηγικές μπορούν να αναπτυχθούν για να περιορισθούν οι ανασταλτικοί παράγοντες, και κατά συνέπεια να συνεισφέρουν σε μια μελλοντική αύξηση των ποσοστών συμμετοχής? Προτάσεις για την Προώθηση του Αθλητισμού Αναψυχής στην Ελλάδα Βάση των ερευνών που έγιναν στην Ελλάδα από τον Αλεξανδρή και τους συνεργάτες του μπορούν να συνοψισθούν κάποια βασικά σημεία και να γίνουν προτάσεις: Ερευνητικά Δεδομένα Πρέπει να ξεκινήσει η συλλογή δεδομένων αθλητικής συμμετοχής σε πανελλαδική κλίμακα από κρατικούς αθλητικούς φορείς. Κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο προκειμένου να κάνουμε συγκρίσεις ανά έτος, ανά κράτος, και να παρουσιάζονται οι τάσεις. Η μεγάλη πλειοψηφία των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι συμμετέχουν σε μη οργανωμένες μορφές άσκησης, σε ανοιχτούς χώρους, πάρκα και στο σπίτι. Αυτό επίσης είναι ένα σημαντικό στοιχείο καθώς πιθανότατα να δείχνει την αδιαφορία ή και αδυναμία των φορέων να προωθήσουν τον αθλητισμό αναψυχής ων ένα κοινωνικό αγαθό. Προτείνεται η ενεργοποίηση του ρόλου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τάσεις 15
Η σύγκριση των ποσοστών συμμετοχής με τις δημογραφικές μεταβλητές έδειξε κάποιες ξεκάθαρες τάσεις: Μείωση της συμμετοχής με την αύξηση της ηλικίας. Προτείνεται η οργάνωση εξειδικευμένων προγραμμάτων και δραστηριοτήτων οι οποίες να «στοχεύουν» σε ηλικιωμένα άτομα. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να συνεισφέρει σε αυτή την προσπάθεια. Αύξηση της συμμετοχή με την βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης. Αυτό είναι ενθαρρυντικό καθώς πιθανόν να σημαίνει ότι με την βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης να αυξηθεί και το ποσοστό των ατόμων που επιλέγουν τον αθλητικό τρόπο ζωής. Η παροχή «αθλητικής παιδεία» και προώθηση της «δια βίου άσκησης» μέσων των προγραμμάτων ΦΑ στα σχολεία είναι το σημαντικό σημείο. Μείωση της συμμετοχής όταν αυξάνονται οι οικογενειακές υποχρεώσεις (έγγαμα άτομα). Προτείνονται η οργάνωση οικογενειακών προγραμμάτων άσκησης από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς. Προτάσεις που Σχετίζονται με τις Διαστάσεις των Ανασταλτικών Παραγόντων Η ανάλυση των ανασταλτικών παραγόντων αθλητικής συμμετοχή έδειξε κάποια σημαντικά στοιχεία. Οι συμμετέχοντες δηλώσαν μια μεγάλη ποικιλία λόγων: Οι διαστάσεις α) της έλλειψης χρόνου και β) προβλήματα αθλητικών εγκαταστάσεων θεωρήθηκαν ως οι πιο σημαντικές από τους συμμετέχοντες. Έλλειψη χρόνου: Προβλήματα σχετικά με την έλλειψη χρόνου έχουν βρεθεί ως τα πιο σημαντικά και από έρευνες στην Νότια Αμερική και στην Αγγλία. Αξίζει όμως να τονιστεί ότι η διαθεσιμότητα του ελεύθερου χρόνου είναι μια προσωπική έννοια η οποία περιλαμβάνει προτεραιότητες, ατομικά σχεδιασμένες μετά από προσωπική εκτίμηση της αξίας τους. Η έλλειψη χρόνου για αθλητική συμμετοχή ίσως να σημαίνει για μερικά άτομα ότι η άσκηση δεν είναι μεταξύ των βασικών προτεραιοτήτων που θέτουν. Στην περίπτωση αυτήν είναι αρκετά δύσκολο να επέμβουν οι αθλητικοί οργανισμοί. Από την άλλη πλευρά όμως προβλήματα σχετικά με τις ώρες που ανοίγουν και κλείνουν τα αθλητικά κέντρα (γυμναστήρια), και το χρονοδιάγραμμα των οργανωμένων προγραμμάτων είναι εκείνα στα οποία μπορούν να επέμβουν όσοι σχεδιάζουν και οργανώνουν τα προγράμματα. Ευπροσάρμοστο χρονοδιάγραμμα των δραστηριοτήτων μπορεί να βοηθήσει προς αυτήν την κατεύθυνση. Για παράδειγμα προγράμματα μπορούν να οργανωθούν σε ώρες που δεν συμπίπτουν με το καθημερινό ωράριο εργασίας. Αθλητικές εγκαταστάσεις / προγράμματα: Τα αρνητικά σχόλια των υποκειμένων της έρευνας για την προσφορά και την ποιότητα των αθλητικών προγραμμάτων και εγκαταστάσεων είναι από τα πιο σημαντικά ευρήματα της μελέτης, καθώς σχετίζεται με ένα τεράστιο ζήτημα, αυτό της προώθησης του μαζικού / ψυχαγωγικού αθλητισμού στην Ελλάδα. Τα προγράμματα για αθλητική συμμετοχή που προσφέρονται από την τοπική αυτοδιοίκηση (δήμους) και την ΓΓΑ είναι περιορισμένα, όπως περιορισμένες είναι και οι αθλητικές εγκαταστάσεις που είναι διαθέσιμες στο κοινό για μαζική άθληση. Υπάρχει βέβαια και ο ιδιωτικός τομέας, ο οποίος υπόσχεται περισσότερα, αλλά λόγω της έλλειψης ερευνητικών δεδομένων δεν είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε την προσφορά του. Προσιτότητα - Οικονομικά προβλήματα: Προβλήματα όπως δεν έχω μεταφορικό μέσο και μου παίρνει πολύ χρόνο να φτάσω στον χώρο άσκησης δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν από τους αθλητικούς οργανισμούς. Αλλά και πάλι μερικά από αυτά τα προβλήματα (π.χ., δεν έχω την ευκαιρία να αθληθώ κοντά 16
στο σπίτι μου ) σχετίζονται με την περιορισμένη προσφορά αθλητικών εγκαταστάσεων (χώρων άσκησης). Οικονομικά προβλήματα επίσης δηλώθηκαν από έναν αριθμό ατόμων. Εδώ κυρίως αναφερόμαστε στον ιδιωτικό τομέα. Η θέσπιση διαφοροποιημένων τιμών είναι μία από τις στρατηγικές που μπορεί να βοηθήσει να ξεπεραστούν αυτά τα προβλήματα. Για παράδειγμα μειωμένες τιμές θα μπορούσαν να θεσπιστούν για ομάδες ατόμων που έχουν μειωμένο εισόδημα ή δεν έχουν εισόδημα (π.χ. νοικοκυρές, φοιτητές, άνεργοι κτλ.), με την προϋπόθεση πάντα ότι αυτές οι ομάδες συμπεριλαμβάνονται στις ομάδες στόχου του κάθε οργανισμού. Έλλειψη συν-ασκούμενων / παρέας: Προβλήματα σχετικά με την έλλειψη συνασκούμενων είναι ιδιαίτερα έντονα στις περιπτώσεις ομαδικών δραστηριοτήτων (π.χ. ποδόσφαιρο) αλλά και ατομικών, καθώς υπάρχουν άτομα (ιδιαίτερα γυναίκες) που είναι διστακτικά να συμμετάσχουν σε ατομικές δραστηριότητες χωρίς παρέα (π.χ. τρέξιμο, περπάτημα). Η οργάνωση πρωταθλημάτων εργαζομένων σε διάφορα αθλήματα θα μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά στο να ξεπεραστούν αυτά τα προβλήματα. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι τα προβλήματα σχετικά με την έλλειψη συν-ασκούμενων είναι σε άμεση συσχέτιση με την μη ανάπτυξη ή την υπό-ανάπτυξη του εθελοντικού τομέα στην Ελλάδα (π.χ. αθλητικοί όμιλοι, clubs αναψυχής κτλ). Για να στηριχθεί αυτό το επιχείρημα αξίζει να αναφερθεί ότι στην Ολλανδία για παράδειγμα το 45% του ενεργού πληθυσμού είναι μέλη τέτοιων ομίλων. Έλλειψη γνώσεων / ενημέρωσης: Προβλήματα σχετικά με την έλλειψη πληροφόρησης και ενημέρωσης σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την περιορισμένη προώθηση (promotion) και το marketing των αθλητικών προγραμμάτων από δημόσιους και ιδιωτικούς αθλητικούς οργανισμούς. Είναι καιρός να υιοθετηθούν και στον αθλητισμό οι αρχές του σύγχρονου μάνατζμεντ. Ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι σήμερα ο βασικότερος παράγοντας επιτυχίας κάθε προγράμματος και επιχείρησης. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη ενός μακροπρόθεσμου πλάνου μάρκετινγκ, στο οποίο θα ορίζονται με λεπτομέρεια οι ομάδες στόχου, και οι στρατηγικές προσέλκυσης τους, μπορεί να προσφέρει σημαντική βοήθεια. Ατομικοί / Ψυχολογικοί παράγοντες: Μια μεγάλη ποικιλία λόγων περιλαμβάνονται σε αυτόν τον παράγοντα, οι οποίοι είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν από τους οργανισμούς, καθώς είναι εσωτερικοί παράγοντες. Δύο βασικές στρατηγικές θα μπορούσαν να προταθούν: (α) εκτεταμένη και επίμονη προώθηση του αθλητικού τρόπου ζωής μέσα στην κοινωνία από όσους σχετίζονται με την ανάπτυξη του μαζικού αθλητισμού. Η σωστή ενημέρωση για τα πολλαπλά οφέλη της άσκησης είναι απαραίτητη. (β) προσφορά κατάλληλων προγραμμάτων βασισμένων στις ανάγκες των συμμετεχόντων. Τα προγράμματα αυτά πρέπει να δώσουν έμφαση στον παράγοντα ψυχαγωγία, και πρέπει να δοθούν προσεκτικά ώστε να προσελκύσουν άτομα χωρίς ή με λίγη προηγούμενη αθλητική εμπειρία. Παραδείγματα μπορεί να είναι περπάτημα, χορός, και ομαδικές ψυχαγωγικές δραστηριότητες μικρής επιβάρυνσης, μη βασισμένες σε επιδεξιότητα. Έλλειψη ενδιαφέροντος: Για μια ακόμη φορά είναι δύσκολο να παρέμβουν εδώ οι οργανισμοί καθώς πρόκειται για εσωτερικούς παράγοντες. Αξίζει να τονιστεί όμως ότι κάποια από τα άτομα που δηλώσανε έλλειψη ενδιαφέροντος ίσως να μην έχουν μια πραγματική (γνήσια) έλλειψη ενδιαφέροντος, αλλά να είναι επηρεασμένα από άλλους εσωτερικούς παράγοντες όπως αρνητικές εμπειρίες, χαμηλό βαθμό αυτο-εκτίμησης, και έλλειψη αυτοπεποίθησης, οι οποίοι 17
καταστέλλουν την επιθυμία για συμμετοχή. Όπως έχουν δείξει έρευνες στην Αγγλία αυτοί οι παράγοντες μπορούν να έχουν τις ρίζες τους στο μάθημα της ΦΑ στα σχολεία. Συνοπτικά, όπως προτείνουν ερευνητές σήμερα, η σύγχρονη ΦΑ πρέπει να έχει σαν στόχο την ανάπτυξη θετικών στάσεων προς τον αθλητικό τρόπο ζωής, ο οποίος θα πρέπει να συνεχιστεί και μετά την αποφοίτηση. Προτείνεται η έμφαση των «μηνυμάτων» που προωθούν την άσκηση ως μέσο αναψυχής και βελτίωση της υγείας. Διαφημιστικές εκστρατείες, ενημέρωση, επικοινωνία με όλες τις στρατηγικές του σύγχρονου μάρκετινγκ είναι απαραίτητη. 18
Κεφάλαιο 5 5.0 Μάρκετινγκ Οργανισμών Αναψυχής 5.1 Το Μείγμα Μάρκετινγκ στις Αθλητικές Υπηρεσίες Το παραδοσιακό μείγμα του μάρκετινγκ περιλαμβάνει την ανάλυση: 1. Προϊόντος, 2) Τιμής / Κοστολόγησης, 3) Καναλιών Διανομής / Τοποθεσίας, 4) Προώθησης. Στην περίπτωση των υπηρεσιών αναψυχής το μείγμα του μάρκετινγκ είναι διευρυμένο με την προσθήκη των: 5) Προσωπικό, 6) Φυσικό / Υλικό Περιβάλλον, 7) Λειτουργική διαδικασία Προϊόν Μπορεί να ορισθεί ως το σύνολο των χαρακτηριστικών του προϊόντος, και τα οφέλη που αποκομίζουν οι καταναλωτές (στην περίπτωση των υπηρεσιών, Zeithaml & Bitner, 2003). Είναι απαραίτητο, ιδιαίτερα στις αθλητικές υπηρεσίες, να μπορούμε να δώσουμε μια ξεκάθαρη απάντηση στο ερώτημα: Ποιο είναι το προϊόν το οποίο προσφέρουμε; Σκεφτείτε τα επόμενα παραδείγματα: Ποιο είναι το προϊόν μιας εταιρίες υπαιθρίων δραστηριοτήτων αναψυχής; Ποιο είναι το προϊόν ενός γυμναστηρίου; Ποιο είναι το προϊόν μιας κατασκήνωσης; Προκειμένου να απαντήσουμε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να αναλύσουμε το προϊόν και να ορίσουμε τα τρία επίπεδά του (βλέπε Σχήμα). 1 ο Επίπεδο: Κύριο Προϊόν. Σχετίζεται με την βασική ανάγκη που ικανοποιούμε ως υπηρεσία. Παραδείγματα: αναψυχή, υγεία, κοινωνικοποίηση κτλ. 2 ο Επίπεδο: Χειροπιαστό Προϊόν. Αποτελεί το υλικό στοιχείο. Παραδείγματα: εγκαταστάσεις, όργανα γυμναστικής, αποδυτήρια, γήπεδα, κτλ. 3 ο Επίπεδο: Υποστηρικτικό Προϊόν. Παραδείγματα: Καφετέρια, πάρκινγκ, σάουνα, διατροφή, ιατρικές υπηρεσίες, κτλ. Τιμή / Τιμολόγηση Στην περίπτωση των αθλητικών υπηρεσιών υπάρχουν πολλαπλοί παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τις αποφάσεις για την κοστολόγηση: Παραδείγματα τέτοιων βασικών παραγόντων αποτελούν: 1. Η εκτίμηση του κόστους παραγωγής και διανομής των υπηρεσιών. 2. Οι στόχοι της κοστολόγησης. Το κέρδος δεν είναι πάντα ο βασικός στόχος στις αθλητικές υπηρεσίες. Στους κρατικούς οργανισμούς η επιβίωση (αποφυγή ζημίας), και οι κοινωνικοί στόχοι είναι βασικό μέρος της πολιτικής τους. 3. Η εκτίμηση της ζήτησης για τις συγκεκριμένες υπηρεσίες (π.χ., ελαστικότητα της ζήτησης - επίδραση των αλλαγών των τιμών στη ζήτηση). 4. Η ανάλυση των ανταγωνιστικών προϊόντων (χαρακτηριστικά και τιμή τους) 19
5. Η μέθοδος της κοστολόγησης. Τρεις είναι οι βασικές μέθοδοι:α) βασισμένοι στην εταιρεία (κόστος παραγωγής και διανομής) β) στους ανταγωνιστές, γ) βασισμένοι στον πελάτη και την ζήτηση. Τοποθεσία / Κανάλια Διανομής Περιλαμβάνει την διαδικασία (τοποθεσία) διανομής των προϊόντων / υπηρεσιών με στόχο την αγορά από τους καταναλωτές. Είναι πολύ σημαντική η ανάπτυξη ενός καλού δικτύου διανομής των προϊόντων. Για παράδειγμα το κανάλι διανομής μιας αλυσίδας γυμναστηρίων περιλαμβάνει όλα τα γυμναστήρια που ανήκουν στην αλυσίδα. Είναι κατανοητό ότι όσο αυξάνονται τα τα γυμναστήρια τόσο βελτιώνονται τα κανάλια διανομής και αυξάνονται οι πωλήσεις. Συνοψίζοντας δύο είναι τα βασικά σημεία για την ανάπτυξη των καναλιών διανομής: Α) Διαθεσιμότητα: Βαθμός ευκολίας που o καταναλωτής έρχεται σε επαφή με τον διανομέα και κάνει χρήση της υπηρεσίας. Β) Προσιτότητα: Ο Βαθμός που το προϊόν είναι διαθέσιμο στον καταναλωτή όταν και όποτε το χρειάζεται. Προώθηση Είναι η «ανάπτυξη μέσων για την διανομή πληροφοριών σχετικά με το προϊόν, τα κανάλια διανομής, και την τιμή» (Mullin et al., 2000) Αποτελούν δράσεις σχεδιασμένες με στόχο να: α) Βελτιώσουν την ενημέρωση β) Προσελκύσουν το ενδιαφέρον των καταναλωτών γ) Αναπτύξουν την επιθυμία για αγορά δ) Παρακινήσουν τον καταναλωτή να αγοράσει Προσωπικό Το προσωπικό είναι βασικό κομμάτι του τελικού προϊόντος στις αθλητικές υπηρεσίες. Είναι συνεπώς σημαντικό να ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα για ζητήματα διοίκησης του ανθρώπινού δυναμικού. Βασικά ζητήματα που χρειάζονται προσοχή είναι: Ο καθορισμός των αναγκών του οργανισμού Η λεπτομερή περιγραφή των κενών (ή καινούριων) θέσεων Η διαδικασία της πρόσληψης Η συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού Η εκτίμηση της απόδοσης του προσωπικού Η παροχή κινήτρων Η δυνατότητα εξέλιξης μέσα στον οργανισμό Η ικανοποίηση του προσωπικού Φυσικό / Υλικό Περιβάλλον 20