Δημογραφικοί δείκτες για την ωφέλεια προγράμματος γνωστικής εκπαίδευσης Αγωγιάτου Χριστίνα 1, Μπάμπα Γρηγορία, Κουντή Φωτεινή 1, Τσολάκη Μάγδα 2,1 1 Alzheimer Hellas 2 Ιατρική Σχολή ΑΠΘ
Αύξηση ηλικιωμένου πληθυσμού Αύξηση ατόμων με ΗΝΔ και ασθενών με άνοια Άτομα με ΗΝΔ εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο να εξελιχθούν σε άνοια Δεν υπάρχει οριστική θεραπεία ακόμη (Bruscoli & Lovestone, 2004. Petersen, 2004)
Αναστολείς χολινεστεράσης ΗΝΔ Δεν καθυστερούν την εξέλιξη σε άνοια Δεν βελτιώνουν τα νοητικά ελλείμματα Σημαντικές παρενέργειες (Raschetti et al., 2007. Russ, 2012. Cooper, 2013)
Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις Καθυστερούν την εξέλιξη Χρησιμοποιούν την πλαστικότητα του εγκεφάλου Δεν θεραπεύουν ούτε εξαλείφουν τη νόσο (Clare, 2007) Προγράμματα γνωστικής εκπαίδευσης επηρεάζουν την πλαστικότητα του εγκεφάλου (Leung, 2015)
Πλαστικότητα του εγκεφάλου Υπάρχει στον εγκέφαλο των ηλικιωμένων (Gutchess, 2014. Carmeli, 2014. Park et Bischof, 2013) Η περιβαλλοντική διέγερση και η φυσική δραστηριότητα προκαλούν νευρογέννεση στον ιππόκαμπο ενήλικα εγκέφαλου Εξαρτάται από τη μάθηση (Nilson et al., 1999. Kempermann et al., 1997. Raykov et al., 2002. Chklovskii et al., 2004) Η ενεργοποίηση της πλαστικότητας απαιτεί αλλαγή στις νοητικές στρατηγικές και νέα μάθηση Επαναλαμβανόμενη / έντονη άσκηση
Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις Γνωστική εκπαίδευση: επαναλαμβανόμενες, δομημένες ασκήσεις με στόχο τη βελτίωση, διατήρηση, αποκατάσταση της νοητικής λειτουργίας. Εστιάζει σε συγκεκριμένες νοητικές λειτουργίες Γνωστική ενεργοποίηση: ομαδικές δραστηριότητες με στόχο τη βελτίωση της νοητικής και λειτουργικής κατάστασης, χωρίς δομημένο τρόπο Γνωστική αποκατάσταση: συστηματικές θεραπευτικές δραστηριότητες με στόχο τη λειτουργική βελτίωση, βασισμένες στις ελλείψεις του ασθενή (Clare, 2005. Sitzer, 2000. Novack, 1996. Moore, 2001)
Είναι κατάλληλες για όλους; Ενδεδειγμένη θεραπεία και αντιμετώπιση νοητικών ελλειμμάτων Ετερογενή ή/ και αντικρουόμενα αποτελέσματα Ανομοιογενές δείγμα Ατομικά χαρακτηριστικά Περιορισμένη βιβλιογραφία (Burki,2014)
Επίδραση ηλικίας και εκπαίδευσης Νεότεροι ηλικιωμένοι Υψηλότερο γνωστικό απόθεμα (Franzmeier, 2016. Burki, 2014) Νεότεροι ηλικιωμένοι με υψηλή εκπαίδευση (Saczynski, 2002) Νεότεροι και με μεγαλύτερα νοητικά ελλείμματα (Zinke, 2014) Ηλικιωμένοι με υψηλή εκπαίδευση χρειάζονται πιο σύνθετα έργα (Kwok, 2012)
Επίδραση του φύλου Διαφορετικά νοητικά προφίλ Γυναίκες καλύτερη επίδοση σε λεκτική μνήμη Άντρες καλύτερη επίδοση σε οπτικοκατασκευαστικά έργα Άντρες μεγαλύτερη έκπτωση σε προσοχή, λεκτική μνήμη και οπτικοχωρικές ικανότητες Άντρες παρουσιάζουν νωρίτερα νοητική έκπτωση (Gur, 2002)
Στόχος Αναγνώριση ατομικών διαφορών Εξατομικευμένη αντιμετώπιση Επιλογή καταλληλότερης παρέμβασης Στοχευμένη άσκηση Αυξημένη πιθανότητα επιτυχούς παρέμβασης Αποκόμιση μέγιστου δυνατού οφέλους
Ικανότητες προσοχής και νευροψυχολογική αποκατάσταση Έκπτωση της προσοχής συνδέεται με έκπτωση στη λειτουργικότητα Η προσοχή αποτελεί προϋπόθεση της διαδικασίας μάθησης Στοιχείο κλειδί στη νευροψυχολογική αποκατάσταση Συστηματική και έντονη άσκηση προσοχής μπορεί να ενεργοποιήσει την πλαστικότητα του εγκεφάλου Οδηγεί σε γενίκευση της βελτίωσης και σε άλλες νοητικές λειτουργίες (Recanzone, 1993. Moscovitch,1994. Robertson, 1997. Kounti,2006. Burton, 2006. Huntley, 2016)
Ίδια δομή Παρεμβάσεις γνωστικής εκπαίδευσης προσοχής Διαφορετικά μέσα (χαρτί-μολύβι, Η/Υ, κίνηση, βίντεο κλπ) Η εναλλαγή στα μέσα δε συνδέεται με την αποτελεσματικότητα Οικολογικά έργα Εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο δυσκολίας Διδασκαλία στρατηγικών μάθησης Στοχευμένη άσκηση σε συγκεκριμένες νοητικές λειτουργίες (επιλεκτική προσοχή, συντηρούμενη προσοχή, εργαζόμενη μνήμη, στρατηγικές μάθησης, διαμοιραζόμενη προσοχή κ.ά.)
Συμμετέχοντες ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ Διάγνωση ΗΝΔ amd Εναισθησία Διατήρηση γλωσσικών ικανοτήτων Νευροψυχιατρικά συμπτώματα ΑΕΕ Κατάθλιψη, άγχος Σοβαρά αισθητηριακά ελλείμματα Σοβαρά κινητικά προβλήματα Λήψη ChIs, αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών, αντιψυχωτικών
Σχεδιασμός Συνδυασμός 2-3 παρεμβάσεων γνωστικής εκπαίδευσης προσοχής Μ. Ο. 60 συνεδρίες 60 λεπτά 12 μήνες Ομαδικές συνεδρίες Νευροψυχολογική εκτίμηση πριν και στη λήξη της παρέμβασης
Νευροψυχολογική συστοιχία ΣΦΑΙΡΙΚΗ ΝΟΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Mini Mental State Examination (MMSE) ΜΝΗΜΗ Rivermead Behavioral Memory test (RBMT) Rey Auditory Verbal Learning Test (RAVLT) Rey Osterrieth Complex figure Test (ROCFT) ΠΡΟΣΟΧΗ Test of Everyday Attention (TEA) ΓΛΩΣΣΑ Verbal fluency test (ΧΣΑ) ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Trail-making Test Part B (TRAIL B) Functional Cognitive Assessment Scale (FUCAS-EXECUTIVE FUNCTION) ADL ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ Functional Rating Scale of Symptoms of Dementia (FRSSD) Functional Cognitive Assessment Scale (FUCAS-ADL) ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Neuropsychiatric Inventory (NPI) Geriatric Depression Scale (GDS) Beck Depression Inventory (BDI) Beck Anxiety Inventory (BAI)
Περιγραφή του δείγματος Ν = 142 Μ.Ο. (Τ.Α.) ΦΥΛΟ 38A/104Γ ΗΛΙΚΙΑ 68,68 (7,04) ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 11,53 (3,87) MMSE 27,90 (1,88)
Στατιστική ανάλυση SPPS 22.0 T test για εξαρτημένα δείγματα πριν και μετά την παρέμβαση
Αποτελέσματα Στο τέλος της παρέμβασης διαπιστώθηκε βελτίωση σε: ΛΕΚΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΠΡΙΝ Μ.Ο. (Τ.Α.) ΜΕΤΑ Μ.Ο. (Τ.Α.) t df p* Ικανότητα μάθησης (RAVLT) 10.55 (2.63) 11.37 (2.67) - 4.54 141.000 Ικανότητα συγκράτησης (RAVLT) 7.86 (3.28) 9.20 (3.25) - 6.51 141.000 ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Λεκτική ευχέρεια (ΧΣΑ) 10.23 (3.26) 11.35 (3.55) - 4.65 141.000 ΟΠΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ Καθυστερημένη Ανάκληση (ROCFT) 13.48 (5.65) 15.08 (5.74) -4.00 141.000 ΟΠΤΙΚΟΧΩΡΙΚΕΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ Αντιγραφή (ROCFT) 29.56 (5.49) 31.05 (4.27) -3.66 141.000 *p < 0.050
Αποτελέσματα Στο τέλος της παρέμβασης διαπιστώθηκε βελτίωση σε: ΠΡΙΝ Μ.Ο. (Τ.Α.) ΜΕΤΑ Μ.Ο. (Τ.Α.) t df p* ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Σχεδιασμός (FUCAS) 6.13 (0.36) 6.05 (0.25) 2.49 141.010 Ολοκλήρωση (FUCAS) 6.87 (0.85) 6.69 (0.84) 2.20 141.030 Συνολική επίδοση (FUCAS) 43.84 (1.81) 43.49 (1.92) 2.03 141.040 Οπτικονοητική ιχνηλάτιση (ΤΜΤ Β) 223.35 (112.80) 205.07 (95.92) 2.10 134.040 ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ Αναγνώριση προσώπων (FRSSD) 0.13 (0.34) 0.08 (0.27) 2.02 141.040 *p < 0.05
Στατιστική ανάλυση Γραμμική Παλινδρόμηση Εξαρτημένες μεταβλητές οι διαφορές στην επίδοση Ανεξάρτητες μεταβλητές: Δημογραφικοί παράγοντες (φύλο, ηλικία, εκπαίδευση) Προβλεπτικοί παράγοντες;
Αποτελέσματα Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά δεν παρουσίασαν προβλεπτική αξία για τη βελτίωση των νοητικών λειτουργιών και της καθημερινής λειτουργικότητας Τα ίδια αποτελέσματα και μετά την αφαίρεση της μεταβλητής του φύλου
Συμπεράσματα Η βελτίωση των επιδόσεων δεν επηρεάζεται από τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος Η βελτίωση οφείλεται στη μη φαρμακευτική παρέμβαση Η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων δεν επηρεάζεται από τα ατομικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων Οι παρεμβάσεις είναι κατάλληλες και αποτελεσματικές για όλους τους συμμετέχοντες
Συμπεράσματα Χρήση οικολογικών έργων που συμβάλλει στη μεταβίβαση της ωφέλειας Επίπεδα δυσκολίας ώστε η άσκηση να προσαρμόζεται στις ικανότητες και στις ανάγκες του κάθε συμμετέχοντα ξεχωριστά (ceiling effect) Στοχευμένη άσκηση Αυξημένος χρόνος παρέμβασης
ag.christina@gmail.com ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ