ARÇIDJOÇESI TA MALTA DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN LITURÌIJA U SAGRAMENTI

ARÇIDJOÇESI TA MALTA DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN LITURÌIJA U SAGRAMENTI

DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN LITURÌIJA U SAGRAMENTI IMSEÓBIN F DAK LI HU TA ALLA 2003

ISBN: 99932-49 - 16-5 Arçidjoçesi ta Malta, Floriana, 2003 Produzzjoni tal-media Centre Publications Stampat fil-media Centre, Blata l-bajda

WERREJ PreΩentazzjoni v Kap I Jimliena b kull xorta ta barka spiritwali 1 Kap II Il-Litur ija çelebrazzjoni tal-misteru tal-g id 3 Kap III Is-Sagramenti 16 Kap IV Devozzjonijiet popolari 38 Kap V KonkluΩjoni 41

PREÛENTAZZJONI Id-dokument jitkellem fuq iω-ωew dimensjonijiet tal-litur ija: min-na a l-wa da, fil-litur ija l-insara jimtlew bil-barkiet spiritwali li Alla l-missier jag tihom; min-na a l-o ra, il-knisja, f g aqda ma Kristu r-ras tag ha, u mqanqla mill-ispirtu s-santu, fil-litur ija tbierek lil Alla g ad-doni tieg u permezz ta adorazzjoni, tif ir u radd il- ajr. Il-punt çentrali tad-dokument hu l-litur ija b ala çelebrazzjoni tal-misteru tal-g id. Dan g ax kull çelebrazzjoni litur ika hija çelebrazzjoni tal-mewt tal-mulej u tal-qawmien tieg u mill-imwiet. G alhekk it-tlett ijiem imqaddsa tal-g id huma l-qofol tas-sena litur ika. Id-dokument jitkellem dwar elementi prinçipali taççelebrazzjoni tal-litur ija. Juri kif hi l-komunità kollha li tiççelebra, u fi dan il-komunità hemm sej at partikulari. Jispjega l-importanza tassimboli, tal-kliem, tal-kant u tal-muωika. Ifisser il- tie a ta formazzjoni litur ika. Jag mel ukoll proposti kif iç-çelebrazzjoni tista tkun aktar ajja. F dan il-kuntest, jitkellem ukoll dwar l-importanza tal-kelma ta Alla u tat-ti did fil-quddiesa u fl-omelija, li kienu ssemmew afna filkonsultazzjoni li saret fl-ewwel faωi tas-sinodu Djoçesan. Il-karattru litur iku ta Jum il-mulej hu enfasizzat fid-dokument. L-insara g andhom jag tu importanza lil dan il-jum u j ossu l-litur ija b ala g ajn ta ajja dida li turi ru ha f g emejjel ta id u ta servizz, speçjalment ma dawk fil-bωonn, u f idma g all- ustizzja soçjali. v

Id-dokument jitkellem ukoll fuq is-sagramenti, b enfasi speçjali fuq is-sagramenti g ad-d ul fil- ajja nisranija. Imweldin g all- ajja dida permezz tal-mag mudija, l-insara jissa u permezz tassagrament tal-konfermazzjoni u fl-ewkaristija jirçievu l- obω tal- ajja ta dejjem. Hemm proposti rigward çelebrazzjoni a jar ta dawn issagramenti. Ting ata importanza wkoll lis-sagrament ta Rikonçiljazzjoni, li permezz tieg u Alla kollu m abba jilqa lill-midneb u jistiednu jer a jit abbeb mieg u. Id-dokument jitkellem ukoll fuq is-sagrament ta l-ordni Sagri u fuq iç-çelebrazzjoni tas-sagrament taω-ûwie u t- t ejjija li g andha ssir qabel. Rigward id-dilka tal-morda, id-dokument jispjegaha fil-kuntest tal-kura pastorali tal-morda u ta l-anzjani u jitkellem ukoll fuq il-vjatku u l-mewt nisranija. L-a ar parti tad-dokument jittratta s-sagramentali u d- devozzjonijiet popolari, li jesprimu s-sens reli juω tal-poplu Malti. Hu importanti li jkun hemm formazzjoni f dan il-qasam biex kul add jag raf il-valur ta dawn id-devozzjonijiet, u fl-istess waqt biex dawn ma ji dux post il-litur ija, li tibqa l-quççata li lejha tersaq il- idma tal- Knisja kif ukoll l-g ajn li minnha ti i l-qawwa tag ha. Minn din l-g ajn bnina, l-aktar mill-quddiesa u s-sagramenti l- o ra, xorbu tul is-sekli l-insara Maltin. Hi s-sej a tas-sinodu li l-insara ta llum jibqg u jersqu jixorbu mill-ilma tal-grazzja li jo ro mill-kustat ta Kristu msallab, filwaqt li jag rfu aktar dak li qed jag mlu biex ittis ib tag hom f dak li hu ta Alla i alli frott, u jfittxu li l-litur ija tkun mag quda b mod s i mal-g ajxien tal-fidi fil- ajja ta kuljum. vi

KAP I JIMLIENA B KULL XORTA TA BARKA SPIRITWALI

JIMLIENA B KULL XORTA TA BARKA SPIRITWALI Jimliena b kull xorta ta barka spiritwali 1 Imbierek Alla u Missier Sidna Ìesù Kristu, li mliena b kull xorta ta barka spiritwali, fis-smewwiet fi Kristu. Hekk hu g aωilna fih, sa minn qabel il- olqien tad-dinja biex inkunu qaddisa u bla tebg a quddiemu fl-im abba. Iddestinana li nkunu g alih ulied adottivi permezz ta Ìesù Kristu. Hekk g o ob lir-rieda tieg u g at-tif ir tal-glorja tal-grazzja tieg u, li biha mliena fil-ma bub tieg u. (Ef 1,3-6) Il-litur ija g andha Ωew dimensjonijiet. Min-na a l-wa da, fil-litur ija nimtlew bil-barkiet spiritwali li Alla l-missier jog bu jag tina, g aliex il-missier hu tassew il-qofol tal-barkiet kollha tal- olqien u tas-salvazzjoni. Hu Kristu, il-verb tieg u mag mul bniedem, li miet u rxoxta g alina, li jimliena bil-barkiet tieg u, u bih ixerred fi qlubna d-don li fih jinsabu d-doni kollha: l-ispirtu s-santu. Min-na a l-o ra, ta dan kollu, il-knisja, f g aqda ma Kristu r-ras tag ha, u mqanqla mill-ispirtu s-santu, fil-litur ija tbierek lil Alla g ad-doni tieg u permezz ta adorazzjoni, tif ir u radd il- ajr u sa l-a ar taω-ωmien twassal l-offerta tad-doni tag ha lil Alla u titolbu jibg at l-ispirtu s-santu fuq dawn id-doni, fuqha, fuq l-insara u fuq id-dinja kollha, sabiex bilparteçipazzjoni fil-mewt u l-qawmien ta Kristu u bil-qawwa ta l-ispirtu dawn il-barkiet ta Alla j ibu frott ta ajja g at-tif ir tal-glorja tal-grazzja tieg u (Ef 1,6). Dan id-dokument sinodali huwa riflessjoni u strument biex il-knisja f Malta tid ol aktar fil-qalba tal-misteru tal-g id u tg ix b mod aktar s i dawn iω-ωew dimensjonijiet tal-litur ija. Fil-konsultazzjoni tas-sinodu, are çar kemm dan hu me tie fil-knisja f Malta llum. 2

KAP II IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Il-Misteru tal-g id 2 Il-Misteru tal-g id tal-mulej, ji ifieri l-misteru tal-passjoni, il-mewt u l-qawmien tal-mulej mill-imwiet, huwa l-qofol tal-misteru tas-salvazzjoni li j addan il-mumenti kollha tal- rajja tal-bniedem. Kull çelebrazzjoni litur ika tal-knisja hija çelebrazzjoni tal-mewt tal-mulej u tal-qawmien tieg u millimwiet g aliex kull ma se tul iω-ωmien li Kristu g ex fuq din l-art kien t ejjija g all-mument tal-mewt fuq is-salib u g all-qawmien mill-imwiet. G alhekk iç-çelebrazzjoni tal-misteru tal-g id tal-mulej ma ti eddidx biss nhar l-g id il-kbir, imma matul is-sena kollha, kull nhar ta Óadd, kull jum, fil-litur ija. Komunità li tiççelebra 3 Hija l-komunità kollha, il-ìisem Mistiku ta Kristu flimkien mar-ras tieg u, li tiççelebra l-misteru tal-g id. Fi kliem il-konçilju Vatikan II, kull g emil litur iku m huwiex xi g emil privat, imma hu çelebrazzjoni tal-knisja, li hi l-g aqda ta l-img ammdin li, permezz tat-twelid did u ta l-unzjoni ta l-ispirtu s-santu ew ikkonsagrati biex ikunu dar spiritwali u saçerdozju qaddis a joffru sagrifiççji spiritwali. 1 G alkemm f kull çelebrazzjoni tas-sagramenti l- emg a kollha hi l-liturgu (i.e. iç-çelebrant), mhux il-membri kollha tal-ìisem Mistiku g andhom l-istess ministeru. Xi membri huma msej in minn Alla, fil-knisja u permezz tal-knisja, g all-qadi speçjali fi dan il-komunità. Dawn jintg aωlu u ji u kkonsagrati permezz tas-sagrament ta l-ordni. IΩda mbag ad hemm 1 Koncilju Vatikan II, Kostituzzjoni Dommatika Lumen Gentium (21 ta Novembru 1964), 10. 4

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID ukoll idmiet o ra li ma ji ux ikkonsagrati permezz tas-sagrament ta l-ordni, u li l-uffiççju tag hom hu determinat mill-isqfijiet skond it-tradizzjonijiet litur içi u l- ti ijiet pastorali. 2 Formazzjoni tal-ministri 4 Biex f kull parroçça jkun hemm numru suffiçjenti ta persuni m ejjija li kapaçi jaqdu xi ministeru partikulari waqt iç-çelebrazzjonijiet litur içi, tajjeb li jkomplu jissa u l-inizjattivi tas-segretarjat g al-litur ija li g andhom b ala g an il-formazzjoni tal-ministri. Din il- idma ssir filqafas ta l-istitut ta Formazzjoni Pastorali. Sens ta appartenenza 5 G andu jsir sforz biex jin oloq dejjem aktar ambjent ta komunità fil- emg a li tiççelebra, li jg in biex in-nies i ossu dejjem aktar is-sens ta appartenenza. Ting ata wkoll attenzjoni partikulari lill-persuni b diωabilità biex dawn i ossuhom tassew parti mill- emg a li qed tiççelebra u biex jitwarrab kull xkiel li jtellifhom f dan. Min abba l-iωvilupp soçjali li sar f dawn l-a ar snin f diversi n awi, in olqu Ωoni pastorali odda fi dan il-parroççi, li kemm-il darba huma komunitajiet li jiççelebraw il-litur ija. Tkun a a f waqtha li jkunu studjati aktar fil-fond dawn ir-realtajiet odda u r-rabta tag hom mal-parroçça, 2 Fost dawn insibu: l-abbatini, il-letturi, l-animaturi, il-kanturi u l-muωiçisti, il-ministri straordinarji tattqarbin, l-ushers, dawk li jie du sieb l-ambjent tal-knisja (flower decorators, sagristana u o rajn). 5

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID biex wie ed jara b liema mod jistg u jiççelebraw a jar il-mumenti ewlenin fil- ajja tal-membri tal-komunità. Nis a ta sinjali u simboli 6 Iç-çelebrazzjoni litur ika tintise b afna sinjali u simboli. G aliex il-bniedem g andu isem u ru u g alhekk hu spiritwali u korporali fl-istess in, hu jasal biex ifisser u jag raf il-veritajiet spiritwali permezz ta sinjali u simboli materjali. Kristu, fil-predikazzjoni tieg u, spiss g amel uωu minn sinjali li a mill- olqien biex jg arraf il-misteri tas-saltna ta Alla. Ta l-fejqan jew wettaq kliemu permezz ta sinjali materjali jew permezz ta esti simboliçi. Wara G id il-óamsin, permezz tas-sinjali sagramentali tal-knisja tieg u, l-ispirtu s-santu jqaddes u jag ti l- ajja. Biex ikun hemm apprezzament aktar profond tas-sinjali u s-simboli fil-litur ija hemm bωonn ta formazzjoni serja, l-ewwelnett permezz taççelebrazzjoni litur ika nnifisha g aliex waqt li qed tiççelebra, titg allem tiççelebra, u ssir taf x qed tiççelebra. Biss wie ed irid ja seb ukoll dwar mezzi ta formazzjoni qabel u wara ç-çelebrazzjoni. Laqg a ta djalogu 7 Iç-çelebrazzjoni sagramentali hi laqg a ta wlied Alla ma Missierhom, fi Kristu u l-ispirtu s-santu. Din il-laqg a ssir qisha djalogu permezz ta g emil u ta kliem. L-Ispirtu s-santu ma jag tiniex biss li nifhmu l-kelma ta Alla u t-talb tal-knisja biex iqajjem fina l-fidi; permezz tas-sagramenti jag mel ukoll li jse u l-g e ubijiet ta Alla m abbrin mill-kelma u t-talb. 6

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Il-Kelma ta Alla 8 Qabel kollox, fiç-çelebrazzjonijiet litur içi g andu jo ro is-siwi tas-sinjali tal-kelma ta Alla: il-ktieb tal-kelma ta Alla (lezzjonarju), il-venerazzjoni li tintwera g alih (purçissjoni, inçens, dawl, bewsa), id-dinjità tal-post fejn tit abbar il-kelma (l-ambone). Il-qari jrid isir b mod li l-kelma tinstema u tinftiehem. G aldaqstant mhux biss is-sistema ta amplifikazzjoni fil-knejjes tag na trid tkun ta l-aqwa kwalità, iωda tajjeb li jkun hemm korsijiet ta formazzjoni serja g al-letturi li fihom jing ata tag rif bibliku, litur iku u tekniku. L-animaturi g andhom janimaw il- emg a b tali mod li din twie eb bl-aktar mod naturali g all-akklamazzjonijiet, salm responsorjali, stqarrija tal-fidi, u f waqtiet o ra tal-quddiesa. L-omelija 9 L-omelija tkompli t-t abbira tal-kelma ta Alla g aliex tg in lin-nies ikomplu jid lu fil-misteri tat-twemmin tal- ajja nisranija. Fl-omelija, is-saçerdot jew id-djaknu g andu iwassal lill-a wa biex jifhmu t-tifsir g oli ta l-iskrittura, jifta qlub il-fidili g ar-radd il- ajr lil Alla g all-g e ubijiet kbar tieg u, iqawwi f kull min qieg ed jie u sehem fiç-çelebrazzjoni l-fidi fil-kelma li waqt iç-çelebrazzjoni ssir sagrament bis-setg a ta l-ispirtu s-santu, u jistedinhom jid lu g ad-dmirijiet li titlob minnhom il- ajja nisranija. 3 G alhekk is-saçerdot irid ikollu formazzjoni kontinwa li tinkludi aspetti bibliçi, litur içi-teolo içi, tekniçi, tax-xjenzi umani u tat-tag lim soçjali tal-knisja. Fid-dawl tal-kummenti li saru fil-konsultazzjoni tas- Sinodu, 4 g andha ting ata importanza kbira lil din il-formazzjoni regolari. 3 Ordni g all-qari tal-quddiesa (1981), 41. 4 Ara Rapport tal-konsultazzjoni fl-ewwel faωi tas-sinodu Djoçesan (1 ta Novembru 2000), 9. 7

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Waqt li ji u osservati n-normi litur içi, g andha ti i studjata l-possibbiltà ta metodi odda kif issir l-omelija: l-uωu ta mezzi awdjo-viωivi u drama jistg u jkunu fost l-g ajnuniet li bihom niffaçilitaw il-komunikazzjoni tal-kelma ta Alla. G andu ji i wkoll studjat is-sehem ta lajçi fejn tid ol l-omelija. Minbarra l-qsim ta esperjenzi li qatt ma jie du l-post ta l-omelija il-lajçi jistg u jg inu lis-saçerdot billi jiltaqg u mieg u qabel u jwasslulu sibijiet g all-omelija. Naturalment, is-saçerdot m g andux sempliçiment ji bor u jg aqqad is-su erimenti. Min jippresiedi jrid imur lil hinn mis-su erimenti, g aliex dawk li jag mluhom mhux bilfors jirrappreωentaw l-idejat tal-komunità s i a u g alhekk jistg u ma jarawx il-bωonnijiet ta min ikun qed jisma. Jixraq li wara l-omelija jit alla mument tas-skiet g ar-riflessjoni tannies. Min abba s-siwi tag ha, fil-kaω tal-quddiesa, tajjeb li ssir riflessjoni kuljum, l-aktar fil- ranet tal-g id, tar-randan u ta l-avvent, u f festi o ra u f dawk l-okkaωjonijiet li fihom imorru aktar nies g all-quddies. It-talb tal-knisja 10 Minbarra l-qari tal-kelma ta Alla, nikkomunikaw ma Alla permezz tat-talb tal-knisja. B alma nag tu importanza kbira lill-ktieb tal-kelma, g andna nωommu b çerta dinjità l-missal, u r-ritwali l-o ra li fihom hemm it-talb tag na lil Alla. Is-Segretarjat g al-litur ija g andu jg in u jag ti l-pariri tieg u lill-kummissjoni Litur ika Nazzjonali fil-preparazzjoni ta traduzzjonijiet litur içi odda u fir-reviωjoni ta dawk attwali, alli dawn ikunu jinftiehmu sew mill- emg a. Is-Segretarjat g andu jitlob ukoll lill- Kummissjoni Litur ika Nazzjonali biex tistudja l-possibbiltà ta kompoωizzjoni ta testi odda fl-ispirtu ta l-istruzzjoni Liturgiam authenticam. G andha ting ata importanza partikulari lit-talbiet tal-gemg a, jew it-talba tal-fidili. Il-poplu jrid jifhem li f dan il-mument ikun qed jaqdi 8

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID l-uffiççju saçerdotali li rçieva fil-mag mudija billi joffri talb lil Alla, fost l-o rajn g all-bωonnijiet tal-knisja, g all- id tad-dinja, g al dawk li qed ibatu u g all-komunità lokali. 5 Il-kotba ma ru a mill-kummissjoni Litur ika Nazzjonali huma ta g ajnuna, iωda jixraq li l-intenzjonijiet ji u addattati biex tassew jirriflettu l-bωonnijiet kontemporanji tal-bniedem. Il-kant u l-muωika 11 Il-Knisja dejjem ispirat ru ha mill-eωortazzjoni ta l-appostlu Pawlu: Kantaw flimkien salmi, innijiet u g ana spiritwali: kantaw u g annu minn qalbkom lill-mulej (Ef 5,19). G alhekk tul is-snin fittxet li ib il quddiem il-kant u l-muωika sagra biex waqt id-devozzjonijiet u ç-çelebrazzjonijiet tal- Knisja l-insara jkunu jistg u jsemmg u l-il na tag hom, g ax min ikanta jkun jitlob darbtejn (Santu Wistin). B dan il-mod jintla aq ukoll dejjem aktar l-g an ewlieni tal-litur ija: il-glorja ta Alla u l-qdusija tal-bnedmin. 6 Il-Kummissjoni MuΩika Sagra 12 Il-Kummissjoni MuΩika Sagra, fi dan is-segretarjat g al-litur ija, trid tkompli tapprezza u ib il quddiem it-tradizzjoni muωikali tal-knisja universali u lokali. G alhekk trid tara li: l-komunità nisranija jkollha ripertorju varjat g aççelebrazzjonijiet differenti u tara li jkunu esegwiti b mod xieraq; i ib il quddiem il-kant gregorjan; tinkura ixxi eneru kontemporanju ta muωika sagra li jkollu l-kwalitajiet tassew ta muωika sagra; 5 Introduzzjoni Ìenerali g all-missal Ruman (2000), 69-70. 6 Dwar dan is-su ett, ara wkoll id-dokument tas-sinodu Kultura-Soçjetà-Knisja, 66-70. 9

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID tg in biex jimxu l quddiem il-korijiet parrokkjali, l-aktar billi t arre id-diri enti tal-korijiet u tara wkoll kif ting ata formazzjoni litur ika enwina lill-muωiçisti u lill-kanturi, fil-qafas ta l-istitut ta Formazzjoni Pastorali. Tiççelebra illum 13 Il-Knisja t oss li huwa dmir tag ha li tiççelebra l-opra tas-salvazzjoni li g amel l-g arus tag ha b tifkira mqaddsa. 7 Hija u tiççelebra l-misteru ta Kristu fit-talb tag ha spiss ittenni illum, bi twe iba g at-talba li g allimha Kristu (ara Mt 6,11) u g as-sej a ta l-ispirtu s-santu (ara Lhud 3,7; 4,11; Salm 95,7). Hu illum ta Alla l- aj li fih il-bniedem hu msejja biex jid ol fis- sieg a tal-g id ta Ìesù li tid ol fl-istorja u hi l-qofol tag ha. 8 Jum il-mulej 14 Il-Knisja tiççelebra, kull tmint ijiem, il-misteru tal-g id, skond tradizzjoni minn Ωmien l-appostli, tradizzjoni li bdiet mill-jum stess tal-qawmien ta Kristu mill-imwiet: bir-ra un kollu dan il-jum jissejja Jum il-mulej, il-óadd. 9 Jum il-qawmien ta Kristu mill-imwiet hu, fl-istess in, l-ewwel jum tal- img a, it-tifkira ta l-ewwel jum tal- olqien, u t- tmien jum li fih Kristu, wara l-mistrie tieg u tas-sibt il-kbir, ta bidu g all-jum li g amel il-mulej, jum li ma g andux filg axija. 10 7 Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Sacrosanctum Concilium (4 ta Diçembru 1963),102. 8 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika (1992), par. 1165. 9 Ara Ìwanni Pawlu II, Ittra Appostolika Dies Domini (31 ta Mejju 1998), fejn jispjega fil-fond it-teolo ija u l-ispiritwalità tal-óadd b ala Jum il-mulej. 10 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par. 1166. 10

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Dan il-jum hu proprju tal- emg a litur ika. Fih l-insara jin abru a jisimg u l-kelma ta Alla, jie du sehem fl-ewkaristija, u j eddu t-tifkira talpassjoni, tal-qawmien mill-imwiet u tal-glorja tal-mulej Ìesù, huma u jroddu ajr lil Alla li tahom twelid did g al tama ajja permezz tal-qawmien ta Kristu mill-imwiet. 11 Is-sehem fl-ewkaristija g andu jkun il-qalb tal- Óadd g all-img ammdin kollha. 12 Minbarra l-quddiesa, li hi l-qofol tal-litur ija tal-knisja, f dan il-jum g andha tikseb l-importanza li jixirqilha ç-çelebrazzjoni tal-litur ija tassig at. L-insara huma m e a joffru sagrifiççju ta tif ir u radd il- ajr lil Alla, li jibda bit-talba ta sbi il-jum, u jasal g at-tmiem bit-talba ta radd il- ajr ma nωul ix-xemx, u bit-talba ta qabel il-mistrie tal-lejl. Attenzjoni liç-çelebrazzjoni tal-quddiesa 15 Il-karattru litur iku ta Jum il-mulej irid ji i enfasizzat aktar. F kull parroçça, u speçjalment fejn hemm g add ta knejjes, g andha ssir evalwazzjoni tannumru tal-quddies u ssir ri-organizzazzjoni tal- inijiet bil-g an li l-quddies jaqdi l-bωonnijiet tal-komunità u jirrispetta r-riωorsi umani li g andha l-parroçça. Il-Kummissjoni Litur ika Parrokkjali g andha kontinwament tara kif fil-quddiesa l-komunità tiltaqa mal-mulej li qam mill-imwiet, u li jistedinha g all-mejda tieg u. G alhekk trid tara li dawk li jaqdu xi ministeru jkunu m arrgin sewwa; li jkun hemm g ajnuniet g all-parteçipazzjoni tal- emg a, b al kotba tal-kant u fuljetti bil-qari; li ting ata importanza lillparteçipazzjoni attiva tat-tfal u lil dawk bi bωonnijiet differenti. Tajjeb li ti i studjata l-possibbiltà, l-aktar fil-knejjes kolle jati, tat-talb tal-litur ija tassig at flimkien mal-poplu. 11 Sacrosanctum Concilium, 106. 12 Ìwanni Pawlu II, Ittra Appostolika Novo Millennio Ineunte (6 ta Jannar 2001), 36. 11

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Meta jirçievu l-ewkaristija, id-dixxipli ta Kristu j ejju ru hom biex jid lu bil-qawwa ta Kristu Rxoxt g al dawk id-dmirijiet li qed jistennewhom fil- ajja ta kuljum. G all-insara, il-quddiesa ma tispiççax fil-bieb tal-knisja iωda huma msej in biex jag tu xhieda ta l-evan elju u jxandruh fil- ajja tag hom ta kuljum u biex fl-attivitajiet tal-komunità parrokkjali jwasslu l-fer tal-laqg a tal-mulej (ara Lq 24,33-35). L-g ajxien ta Jum il-mulej 16 Jum il-mulej jg in biex kul add igawdi Ωmien ta mistrie u ta rikreazzjoni biωωejjed, biex ikun jista jie u sieb xieraq tal- ajja tieg u familjari, kulturali, soçjali u reli juωa. 13 Skond tradizzjoni antika, il-litur ija tal-óadd l-insara jg ixuha permezz ta g emejjel ta id u servizz umli mal-morda, ma min hu batut u ma l-anzjani. L-insara jqaddsu Jum il-mulej u j ossu l-litur ija b ala g ajn ta ajja meta jiddedikaw il- in u l- sibijiet tag hom g all-familja u g all-qraba, iktar u iktar meta mhux dejjem ikollhom çans li jag mlu dan biωωejjed matul il- img a. Il-Óadd hu jum ta riflessjoni u ta meditazzjoni ta dak kollu li jg in biex tikber il- ajja tar-ru. Ir-rikkezza u l-importanza ta dan il-jum jitolbu li xi drabi, meta l-kelma ta Alla tag ti l-possibbiltà, fl-omelija tal-óadd issir katekeωi fuq it-tielet kmandament. Is-sena litur ika 17 It-tlett ijiem imqaddsa tal-g id huma l-qofol tas-sena litur ika g ax fihom niççelebraw il-misteru tal-passjoni, il-mewt u l-qawmien ta Kristu. IΩda 13 Ara Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Pastorali Gaudium et Spes (7 ta Diçembru 1965), 67. 12

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID matul is-sena l-knisja tiωviluppa aspetti diversi ta dan l-istess misteru. Dan jg odd l-aktar g aç-çiklu tal-festi tal-misteru ta l-inkarnazzjoni (i.e. T abbira tal-mulej, Milied, Epifanija). Dawn is-solennitajiet ifakkru l- bidu tas-salvazzjoni tag na u jag tuna l-ewwel frott tal-misteru tal-g id. Hija u tiççelebra kull sena l-misteru ta Kristu, il-knisja Mqaddsa tivvenera b im abba speçjali l-imqaddsa Ver ni Marija, Omm Alla, li ng aqdet ma Binha f rabta li ma tin all qatt fl-opra tas-salvazzjoni. 14 Imbag ad meta l-knisja kull sena tag mel it-tifkira tal-martri u tal-qaddisin l-o ra, hija tkun ixxandar il-misteru tal-g id f dawk li mxew wara Kristu, batew mieg u u ew igglorifikati flimkien mieg u, u turihom lill-insara b ala eωempji. 15 It-Tlett Ijiem tal-g id 18 Biex it-tridu tal-g id jidher dejjem aktar b ala l-qalba tas-sena litur ika, tajjeb li ti i valutata mill- did il-litur ija ta dawn il-jiem. Irridu niskopru s-sens tas-sibt filg odu u mal-knisja nist ajlu ru na dejn il-qabar ta Ìesù nimmeditaw fuq il-passjoni u l-mewt tieg u, u l-inωul tieg u ta t l-art, waqt li nistennew il-qawmien. Jixraq li l-knejjes ikunu miftu a u fihom tigi ççelebrata l-litur ija tas-sig at. F Malta fejn il- idma pastorali fir-randan hija qawwija u fejn g andna diversi çelebrazzjonijiet popolari marbuta mat-tifkira tal-passjoni tal-mulej, jista jag ti l-kaω li ç-çelebrazzjoni tal-v ili tal-g id qed titlef miç-çentralità tag ha. G aldaqstant tajjeb li ji i studjat kif din tkun verament omm 14 Ara Sacrosanctum Concilium, 103. 15 Ara ibid., 103-104. 13

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID il-v ejjel imqaddsa kollha u, jekk hu possibbli, ti i ççelebrata bil-lejl biex to ro aktar l-idea ta sahra. KatekeΩi dwar il-misteru tal-g id 19 Min abba d-devozzjonijiet qawwija lejn il-madonna u l-qaddisin, trid issir katekeωi biex in-nies jifhmu sewwa t-tifsira tal-misteru tal-g id u l-post çentrali tieg u fl-istorja tas-salvazzjoni. F din il-katekeωi g andha ti i ppreωentata erarkija tal-veritajiet biex manifestazzjonijiet u çelebrazzjonijiet li jduru lejn misteri o ra ta salvazzjoni fil- ajja ta Kristu, u lejn il-ver ni Mqaddsa, l-an li u l-qaddisin, isibu posthom. G alhekk g andu jinstab rimedju biex fil-parroççi ma jibqg ux ji u ççelebrati l-festi titulari jew sekondarji f nhar il-festi litur içi prinçipali, b alma huma G id il-óamsin, Corpus u t-trinità Qaddisa. Ti did taç-çelebrazzjonijiet tal-festi 20 Il-Kummissjoni Litur ika Parrokkjali, bl-g ajnuna tas-segretarjat g al- Litur ija, g andha tistudja wkoll kif se ji eddu ç-çelebrazzjonijiet tal-festi parrokkjali. Dawn g andhom ikunu okkaωjonijiet fejn il-litur ija tas-sig at u l-quddiesa ji u ççelebrati b solennità aktar mis-soltu, bis-sehem tal- emg a. Id-dar tat-talb 21 Id-dar tat-talb fejn l-ewkaristija tigi ççelebrata u fejn tinωamm, fejn jin abru l-insara, fejn hu preωenti l-iben ta Alla, is-salvatur tag na, li ie offrut g alina fuq l-altar tas-sagrifiççju u ji i meqjum b ala g ajnuna u fara ta l-insara, g andha tkun sabi a, u adatta g at-talb u g aç-çelebrazzjonijiet 14

IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Ewkaristiçi. 16 Fil-pjanifikazzjoni u fir-ri-strutturar tal-knejjes g andha ting ata importanza lill-poωizzjoni ta l-altar, l-ambone, is-sedja, ittabernaklu, il-battisteru u l-fonti ta l-ilma mbierek, il-konfessinarju, u r- riserva taω-ωjut imqaddsa. Wie ed irid jag ti kaω ukoll tal-post tal- emg a li jrid ikun komdu, imdawwal, nadif, arjuω, jistieden g all- abra u s-skiet, u jaqdi l- ti ijiet ta persuni b diωabilità. Il-Kummissjoni Arti Sagra 22 Il-Kummissjoni Arti Sagra, fi dan is-segretarjat g al-litur ija, waqt li ta dem fil-qrib mal-kummissjonijiet l-o ra fl-istess Segretarjat, mal- Kummissjoni Patrimonju Kulturali Kattoliku u ma entijiet o ra, trid: fil-qafas ta l-istitut ta Formazzjoni Pastorali, torganizza seminars u laqg at fuq l-ispazju sagru u l-patrimonju artistiku; tara li l-pro etti sottomessi g all-approvazzjoni tag ha mhux biss jil qu livell artistiku iωda fuq kollox jaqdu funzjoni litur ika u pastorali; to ro linji ta gwida biex, fejn tin ass il- tie a, il-knejjes tag na ji u ri-strutturati g al-litur ija ta wara l-konçilju Vatikan II. 16 Konçilju Vatikan II, Digriet Presbyterorum Ordinis (7 ta Diçembru 1965), 5. 15

KAP III IS-SAGRAMENTI

IS-SAGRAMENTI Is-sagramenti tad-d ul fil- ajja nisranija 23 Is-sagramenti tad-d ul fil- ajja nisranija Mag mudija, Konfermazzjoni (GriΩma ta l-isqof) u Ewkaristija iqieg du l-pedamenti tal- ajja nisranija kollha. Imweldin g all- ajja dida permezz tal-mag mudija, l-insara jissa u permezz tas-sagrament tal-konfermazzjoni u fl-ewkaristija jirçievu l- obω tal- ajja ta dejjem. 17 Iç-çelebrazzjoni tas-sagramenti tal-bidu tal- ajja nisranija titlob millkandidati (jekk ikunu kbar biωωejjed) u minn dawk li jmexxuhom, mixja ta smig tal-kelma ta Alla, konverωjoni awtentika, g ajxien ta l-evan elju, u l-inseriment fil- ajja tal-komunità nisranija. Is-sagrament tal-mag mudija 24 Il-Mag mudija hi l-pedament tal- ajja nisranija kollha, l-g atba tal- ajja fl- Ispirtu, il-bieb li minnu ng addu g as-sagramenti l-o ra. Bil-Mag mudija nin elsu mid-dnub u nitwieldu mill- did b ala wlied Alla, insiru membri ta Kristu u nissie bu mal-knisja u fil-missjoni tag ha. It-tifsir u l-grazzja tas-sagrament tal-mag mudija jidhru b mod l-aktar çar fir-riti taç-çelebrazzjoni. L-insara jaslu biex jaraw l-g ana kollu mfisser u mog ti minn dan is-sagrament lill-img ammdin odda, jekk jie du sehem attiv fiç-çelebrazzjoni u joqog du attenti g all- esti li jsiru u g all-kliem li jing ad. F xi okkaωjoni partikulari, b all-festa tal-mag mudija tal-mulej, jixraq li ssir katekeωi bbaωata fuq ir-rit. F din il-katekeωi ji u spjegati l-mumenti prinçipali: il-marka tas-sinjal tas-salib, fil-bidu taç-çelebrazzjoni; 17 Ara Pawlu VI, Kostituzzjoni Appostolika Divinae Consortium Naturae (15 ta Awissu 1971), Introduzzjoni. 17

IS-SAGRAMENTI l-eωorçiωmu; it-tberik ta l-ilma; il-mag mudija; id-dilka biω-ωejt tal-griωma; il-libsa l-bajda; l-g oti tad-dawl; l-effatah. Is-sehem tal- enituri u tal-parrini 25 Il-grazzja tal-mag mudija tkompli tiωviluppa fit-trabi bl-g ajnuna tal- enituri. Hawn ukoll jid ol id-dmir tal-parrini li g andhom ikunu nsara ta fidi s i a, li jkollhom il- ila u jkunu lesti jg inu l-img ammed did fit-triq tal- ajja nisranija. 18 Biex il-parrini u l- enituri jaqdu sew din il-missjoni afdata lilhom, g andha ssir katekeωi g alihom li tie u l-forma ta laqg a jew tnejn, jekk ikun possibbli fid-dar tal- enituri. Mill-banda l-o ra, il-komunità nisranija kollha trid takkumpanja lillimg ammdin odda u tg inhom fil-mixja nisranija. Il-valur tal-battisteru 26 Min abba ç-çentralità tas-sagrament tal-mag mudija fil- ajja ta l-insara, tajjeb li fil-knejjes parrokkjali ji i apprezzat il-battisteru, biex dan ikun tifkira kontinwa tal-grazzja li l-img ammed irçieva fil-mag mudija. Il-post talbattisteru m huwiex fuq il-presbiterju u lanqas ma hu idejali l-uωu ta fonti portabili (mhux fiss) lief f kaωi ta eççezzjoni. Tajjeb li, fejn possibbli, il-battisteri joffru l-possibbiltà tal-mag mudija bl-immersjoni biex jo ro aktar çar is-simbolu tat-tis ib fil-mewt ta Kristu tal-katekumenu, li millilma jo ro permezz tal-qawmien ma Kristu b ala olqien did. Qrib il-battisteru irid ikollu post dinjituω il-blandun, tifkira kontinwa g allimg ammed li fil-mag mudija rçieva id-dawl veru li jdawwal lil kull 18 Ara l-kodiçi tal-li i Kanonika (1983), kan. 872-874. 18

IS-SAGRAMENTI bniedem u, imdawwal bih, sar bin id-dawl u hu nnifsu messa ier ta dan id-dawl lill-o rajn. L-ewwel Qrara 27 L-ewwel çelebrazzjoni tas-sagrament tar-rikonçiljazzjoni hi inserita filmixja kateketika tat-tfal u din ti i qabel l-ewwel tqarbina. Iç-çelebrazzjoni ta l-ewwel qrara g andha tkun adatta g all-età tat-tfal u, minbarra l-aspett ta dispjaçir g ad-dnubiet imwettqa, g andha ting ata importanza kbira lillma fra, u l-fer tal- biberija miksuba mill- did ma Alla. L-ewwel Tqarbina 28 It-tfal li fil-mag mudija saru wlied Alla, bl-ewwel Tqarbina jid lu g all-festa tat-tie tal-óaruf u jirçievu l-ìisem u d-demm ta Kristu. Il-quddiesa ta l-ewwel Tqarbina trid ti i ppreparata b mod li t e e il-parteçipazzjoni attiva tat-tfal u l-familjari tag hom. G andu jsir sforz biex ji u evitati esa erazzjonijiet li jmorru kontra dak kollu li tfisser g alina l-ewkaristija. Fiç-çelebrazzjoni ta l-ewwel Tqarbina g andu jkun hemm g aωla tassempliçità u s-serjetà, u jixraq li tkun mument ta festa fil- ajja tal-komunità. Is-sagrament tal-konfermazzjoni 29 Is-sagrament tal-konfermazzjoni iwassal biex il-grazzja tal-mag mudija tissa a aktar. Dan is-sagrament: iniωωel fina aktar fil-fond l-g eruq tag na, b ala wlied Alla; jg aqqadna u jxebbahna b mod aktar s i ma Kristu; ikattar fina d-doni ta l-ispirtu s-santu; jag mel aktar perfetta r-rabta tag na mal-knisja; jag tina qawwa speçjali mill-ispirtu s-santu biex inxandru l-fidi 19

IS-SAGRAMENTI bil-kliem u bl-g emil b ala veri xhieda ta Kristu biex bil-kura kollu nistqarru l-isem ta Kristu u biex qatt ma nist u mis-salib tieg u. 19 T ejjija g all-konfermazzjoni 30 It-t ejjija g all-konfermazzjoni trid tfittex li twassal lill-persuna li qed tirçievi l-formazzjoni g al g aqda aktar intima ma Kristu, u g al familjarità aktar ajja ma l-ispirtu s-santu, mal- idma, id-doni u s-sej at tieg u. Il-katekeΩi tal-konfermazzjoni trid tfittex li twassal lil dawk li se jirçievu s-sagrament a j ossu verament li huma membri tal-knisja ta Kristu, l-aktar billi j ossuhom parti mill-komunità parrokkjali 20 u li lesti jid lu g all- idma ta l-appostolat. Din il-mixja kateketika titlob li l-età tal-konfermazzjoni ti i riveduta u ç-çelebrazzjoni ssir meta tfal ikunu akbar fl-età. Fl-istess waqt m g andniex ninsew li l-grazzja tal-mag mudija hi grazzja ta g aωla li Alla jag mel minn rajh ming ajr ebda mertu tag na, u g alhekk ma te tie ebda ratifika biex tibda sse. 21 G all-konfermazzjoni, il-kandidati g andhom ifittxu li jkollhom l-g ajnuna spiritwali ta parrinu/a. L-istess b alma ji ri fil-mag mudija, il-kappillan minn Ωmien qabel g andu jinforma lill- enituri dwar il-kwalitajiet li g andu jkollhom il-parrini, ji ifieri li jridu jkunu nies li jipprattikaw il-fidi li j addnu u li jg ixu ajja morali skond it-tag lim tal-knisja. Jaqbel li dawn ikunu l-istess tal-mag mudija biex tidher çara r-rabta li hemm bejn iω-ωew sagramenti. 22 Jekk il-familja ma jkollhiex persuna li tkun fi grad li 19 Ara Lumen Gentium, 11-12. 20 Ara Ordni g all-griωma (1972),Tag rif ta qabel: 3,4. 21 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par. 1308. 22 Ara Ordni g all-griωma, Tag rif ta qabel: 5,6. 20

IS-SAGRAMENTI takkumpanja lill-kandidat fil-mixja tal-fidi, tajjeb li katekist jew persuna o ra fil-komunità tintg aωel biex tassumi din ir-responsabbiltà. L-Isqof, nhar Óamis ix-xirka, waqt iç-çelebrazzjoni tal-quddiesa tal- GriΩma, jikkonsagra Ω-Ωejt tal-griωma g ad-djoçesi tieg u. RappreΩentanti tal-kandidati g as-sagrament tal-konfermazzjoni mill-parroççi jistg u ji u mistiedna biex jattendu g al din il-konsagrazzjoni li nistg u nqisuha b ala parti miç-çelebrazzjoni tal-konfermazzjoni. 23 Barra minn hekk, qabel jibdew iç-çelebrazzjonijiet tas-sagrament tal-konfermazzjoni fid-djoçesi, l-arçisqof jista jiltaqa mal-kandidati kollha f laqg a li ti i organizzata g alihom, biex hu, il-ministru tas-sagrament, jipprepara lil dawk li jkunu waslu biex jirçievu d-don ta l-ispirtu s-santu. Itinerarju g all-adulti 31 L-operaturi pastorali g andhom kemm jista jkun isegwu l-mixja kateketikalitur ika stabbilita mir-rit litur iku, b ala eωempju tipiku ta inizjazzjoni s i a fil-fidi u fil- ajja nisranija. Ir-rit jinkludi çelebrazzjonijiet tal-kelma ta Alla u talb ie or u g andu b ala qofol iç-çelebrazzjoni tal-mag mudija, tal- Konfermazzjoni u ta l-ewkaristija. Din il-mixja tkompli mbag ad flesperjenza li wie ed jag mel fil-knisja. Ir-realtà ta llum titlob b ur enza akbar li l-parroççi jkunu tassew strumenti ta ri-evan elizzazzjoni biex i abbru l-evan elju ta Kristu lil dawk l-img ammdin li ma jipprattikawx il- ajja nisranija u hekk jin ibdu alli jg ixuha b impenn fil- ajja personali, familjari u komunitarja. Frott kbir pastorali jittie ed jekk fil-parroçça jkun hemm katekeωi ta wara l-mag mudija mibnija b mod ta katekumenat u ispirata mir-rit tad-da la Nisranija ta l-adulti u d-direttorju Ìenerali tal-kateketika. 23 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par. 1297. 21

IS-SAGRAMENTI Iç-çelebrazzjoni ta l-ewkaristija 32 L-Ewkaristija hi l-qalba u l-qofol tal- ajja tal-knisja g ax fiha Kristu jsie eb il-knisja u l-membri kollha tieg u fis-sagrifiççju ta tif ir u ta radd il- ajr li offra darba g al dejjem fuq is-salib lil Missieru. Il-quddiesa hi g alhekk it-tifkira tal-g id tal-mulej, ji ifieri tal- ajja bil-mewt u bil-qawmien ta Kristu. Waqt il-quddiesa dan il-misteru ji edded ta t sinjali sagramentali. B dan is-sagrifiççju Kristu jxerred kotra ta grazzji fuq il-knisja. L-elementi ewlenin tal-quddiesa huma: it-t abbira tal-kelma ta Alla; ir-radd ta ajr lil Alla l-missier g all- id kollu li jag tina, u l-aktar g addon ta Ibnu stess; il-konsagrazzjoni tal- obω u l-inbid; u t-tis ib fil-mejda Ewkaristika bit-tqarbin bil-ìisem u d-demm tal-mulej. KatekeΩi dwar il-quddiesa 33 Biex l-insara jifhmu a jar il-kobor tal-quddiesa je tie li ting ata katekeωi dwar il-quddiesa. Din il-katekeωi trid t ares lejn il-quddiesa mill-aspett litur iku-teolo iku, tispjega s-simboliωmu u l- esti, it-talb litur iku u aspetti o ra litur içi (b al, ng idu a na, iω-ωminijiet). 24 Dan jg in biex in-nies jitwasslu g al sehem s i, aj u attiv waqt iç-çelebrazzjoni. Jixraq ukoll li f din l-ispjega tal-quddiesa ting ata importanza lillpreparazzjoni g at-tqarbin u l-frott li ji i minnu. Fuq kollox, dan it-tag lim g andu jg aqqad l-ewkaristija mal- ajja ta kuljum, b mod speçjali f idma ta qadi u f idma g all-gustizzja soçjali, g aliex je ti ilna naraw lil Kristu fil-foqra utna (ara Mt 25,40). 24 Ara paragrafi 2-17 ta dan id-dokument. 22

IS-SAGRAMENTI G ajnuna g aç-çelebrazzjoni tal-quddiesa 34 Is-saçerdot g andu jkun jaf tajjeb il-varjetà li joffri l-missal Ruman, u jag raf i addem din il-varjetà (b al fl-g aωla ta quddies u mumenti ritwali) biex jg in lill- emg a tid ol aktar fil-qalba tal-quddiesa. Is-Segretarjat g al- Litur ija g andu jipprepara direttorju g aç-çelebrazzjoni tal-quddiesa biex jg in lis-saçerdot jaddatta, skond in-normi litur içi, il-quddiesa g all- emg a mi bura quddiemu. Il-qima lejn l-ewkaristija barra l-quddiesa 35 L-Ewkaristija tinωamm fit-tabernaklu: biex tkun tista tittie ed lill-morda jew ting ata barra millquddiesa lil dawk li ma jkunux g all-quddiesa; g all-adorazzjoni fis-skiet tal-mulej, biex in-nies jimmeditaw filfond fuq il-preωenza reali ta Kristu fl-ewkaristija; g all-adorazzjoni tag na f purçissjoni fit-toroq tal-belt jew ra al. Biex l-insara jersqu aktar g all-adorazzjoni fis-skiet ta l-ewkaristija jixraq li fil-parroççi kollha: ti i studjata l-possibbiltà li, kif di à hemm f xi parroççi, ikun hemm kappella g all-adorazzjoni perpetwa li tinωamm miftu a sa tard bil-lejl biex taqdi l- ti ijiet tal-bniedem ta llum; li jkun hemm post ta adorazzjoni siekta u kontinwa f kull parroçça hu tassew ta min jinkura ih; issir valutazzjoni tal-mumenti li fihom issir adorazzjoni animata, b al dik tal-óamis jew ta l-ewwel Ìimgha tax-xahar; ting ata aktar importanza lill-purçissjoni ta Corpus u tal-qalb ta Ìesù, u l-jiem tal-kwaranturi. Dawn l-okkaωjonijiet iridu jidhru 23

IS-SAGRAMENTI b ala manifestazzjoni tal-fidi ta l-insara fl-ewkaristija u b ala att ta qima lil Kristu preωenti fl-ewkaristija. Fejn f parroçça, barra l-knisja parrokkjali, hemm knejjes o ra, l-aktar tar-reli juωi, m g andhomx isiru fl-istess okkaωjoni purçissjonijiet miω-ωew knejjes (f festi b al Corpus u l-qalb ta Ìesù). Ta min jinkura ixxi li çerti purçissjonijiet jkunu organizzati mill-parroççi tal-viçin flimkien, fejn dan hu possibbli. Dan kollu g andu jg in biex il-parroççi u komunitajiet insara o ra jkunu dejjem aktar skejjel enwini ta talb. 25 G andha ting ata importanza kbira lill-edukazzjoni fit-talb u lill- olqien ta klima ta talb fil-parroççi u komunitajiet o ra. 26 Is-sagrament tar-rikonçiljazzjoni 36 Bis-sagramenti tad-d ul fil- ajja nisranija, il-bniedem jie u l- ajja dida fi Kristu. Din il- ajja a na n orruha f arar tal-fu ar (2 Kor 4,7). G aldaqstant tista tiddg ajjef u tintilef permezz tad-dnub. Ìesù kontinwament isej ilna g all-indiema. Din is-sej a hi parti essenzjali mitt abbira tas-saltna: IΩ-Ωmien huwa mitmum u s-saltna ta Alla waslet: indmu u emmnu fil-bxara t-tajba (Mk 1,15). Il-Knisja, b fedeltà lejn ilmissjoni tag ha li tkompli l-bini tas-saltna fuq din l-art, tistieden lill-insara g all-indiema, u tfittex li tag ti katekeωi biblika, teolo ika u morali dwar is-sens tad-dnub u l-bωonn tal-konverωjoni u r-rikonçiljazzjoni sagramentali ma Alla u mal-knisja. Alla hu Missier kollu m abba li dejjem lest jilqa l- midneb, anzi jfittxu biex jistiednu jer a jit abbeb mieg u. 27 25 Novo Millennio Ineunte, 33. 26 Ara ibid., 34. 27 Ara Ìwanni Pawlu II, Ençiklika Dives in Misericordia (30 ta Novembru 1980), 6, 13. 24

IS-SAGRAMENTI Iç-çelebrazzjoni tas-sagrament tar-rikonçiljazzjoni 37 Kristu waqqaf is-sagrament tar-rikonçiljazzjoni g all-insara midinbin, b mod speçjali g al dawk li wara l-mag mudija jaqg u fi dnub gravi u hekk jitilfu l-grazzja tal-mag mudija. 28 Ir-Rikonçiljazzjoni, b as-sagramenti l-o ra, hi azzjoni litur ika. Skond ir-ritwal attwali, is-sagrament tar-rikonçiljazzjoni jista ji i ççelebrat f çelebrazzjoni jew komunitarja jew individwali. FiΩ-Ωew forom ta çelebrazzjoni nsibu l-qrara personali u l-assoluzzjoni individwali. Fiç-çelebrazzjoni komunitarja, il-litur ija tal-kelma, bil-qari, blomelija, bl-eωami tal-kuxjenza, bit-talb komunitarju g all-ma fra, bil- Missierna, u bit-talb komunitarju ta radd il- ajr, toffri dehra aktar çara talkarattru ekkleωjali tal-penitenza. Min abba f hekk, iç-çelebrazzjonijiet komunitarji tar-rikonçiljazzjoni g andhom ji u ççelebrati b mod regolari fil-parroççi, b mod speçjali fi Ωmien l-avvent, ir-randan u l-festa parrokkjali, u mumenti importanti o ra fil- ajja tal-komunità parrokkjali jew tal-gruppi. Fiç-çelebrazzjoni individwali tas-sagrament tal-ma fra g andhom, kemm jista jkun, ji u osservati l-elementi kollha taç-çelebrazzjoni: tislima u barka tas-saçerdot, qari tal-kelma ta Alla, eωortazzjoni g all-indiema, l-istqarrija tad-dnubiet, l-g oti u l-aççettazzjoni tal-penitenza, l-assoluzzjoni tas-saçerdot, it-tif ir u radd il- ajr, u l-barka tas-saçerdot. L-insara wkoll, kemm jekk jie du sehem fi qrara individwali u kemm jekk jie du sehem f çelebrazzjoni komunitarja bi qrar individwali, g andhom ji u meg juna biex jifhmu u jipparteçipaw fiç-çelebrazzjoni s i a. L-insara g andhom ji u meg juna biex jimmeditaw l-iskrittura; biex 28 Ara Ordni g all-penitenza (1977), Tag rif ta qabel: 2. 25

IS-SAGRAMENTI jag mlu l-eωami tal-kuxjenza; biex jag mlu talbiet personali ta ma fra u ta ringrazzjament. Huma g andhom ji u meg juna jifhmu li l-qrara mhix sempliçi stqarrija tad-dnubiet, iωda wkoll ringrazzjament g at-tjubija ta Alla, g arfien ta l-ingratitudni flimkien ma ndiema sinçiera tad-dnub, u proklamazzjoni taç-çertezza li Alla afrilna u xerred fuqna l- niena tieg u. 29 Is-saçerdot u s-sagrament tar-rikonçiljazzjoni 38 Is-saçerdot, huwa u jiççelebra s-sagrament tar-rikonçiljazzjoni, ikun qed jaqdi l-ministeru tar-rag aj it-tajjeb li jfittex in-nag a l-mitlufa, tas-samaritan it-tajjeb li jdewwi l- er at, tal-missier li jistenna l-iben il- ali jer a lura a jilqg u fi danu, ta l-im allef ust li jag mel il- aqq skond il- ustizzja u l- niena. 30 Biex is-saçerdoti jaqdu dejjem a jar dan il-ministeru je tie : li huma nfushom i ossu l-bωonn tal-ma fra sagramentali, g aldaqstant g andhom ifittxu li jersqu b mod spiss u regolari lejn dan is-sagrament; li jkunu lesti biex jilqg u lin-nies g aç-çelebrazzjoni ta l-istess sagrament kull darba li jitolbuh b mod ra onevoli; li jkunu jafu sewwa x inhi l-im iba nisranija, u fil- udizzji u l-pariri tag hom ikunu fidili lejn it-tag lim tal-knisja; dan jitlob preparazzjoni serja u a ornament kontinwu. Is-saçerdoti, meta jkun possibbli, g andhom juωaw l-ilbies litur iku waqt iç-çelebrazzjoni tas-sagrament tal-ma fra. B dan il-mod juru li din hi çelebrazzjoni sagramentali. 29 Dawn it-tliet elementi huma mag rufa b ala: confessio laudis, confessio vitae u confessio fidei. 30 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par. 1465. 26

IS-SAGRAMENTI Óinijiet u postijiet g aç-çelebrazzjoni tas-sagrament 39 Biex in-nies ikollhom il-possibbiltà li jqerru, il-preωenza tal-konfessuri trid tkun assigurata. G alhekk fil-knejjes kollha g andu jkun hemm orarju g allqrar li jkunu jafuh in-nies (dan l-avviω jista jkun man-noticeboard tal-knisja). Irid ikun hemm in suffiçjenti g all-qrar is-sibt filg axija u lejlet xi festa. Dan jg in biex inaqqas, kemm hu possibbli, il-qrar waqt il-quddiesa peress li kull çelebrazzjoni litur ika titlob parteçipazzjoni attiva u ajja, u g alhekk esklussiva. Il-konfessinarju jrid ikun funzjonali, komdu u dinjituω, u b mod li jg in lill-penitent, jekk ikun jixtieq, jibqa anonimu. Fil-qrar li jsir fis-sagristiji g andha tinωamm id-dinjità u l-privatezza b mod li tkun çelebrazzjoni kif jixraq ta dan is-sagrament. Tajjeb li f kull knisja, fejn hu possibbli, ikun hemm kamra b bibien tal- ie, fejn dawk li jixtiequ jkunu jistg u jqerru. 31 Din tista tintuωa wkoll g al dawk li jfittxu direzzjoni spiritwali. Tkun a a f waqtha li fil-parroççi perjodikament ikun hemm saçerdoti minn barra l-parroçça g all-qrar. Il-quddiesa u l-ma fra 40 Iç-çelebrazzjoni tal-quddiesa g andha l-qawwa li tippurifika l-qalb talbniedem, g aliex fiha jer a jse sagramentalment is-sagrifiççju ta Kristu 31 Ara Normi dwar il-post tal-qrar, Atti tal-konferenza Episkopali Maltija, nru 1, 21-22. 27

IS-SAGRAMENTI li bih re a abbibna ma Alla. L-Ewkaristija te lisna mill- tijiet ta kull jum u t arisna mid-dnubiet gravi. 32 Tajjeb li l-insara jitg allmu japprezzaw ilpartijiet penitenzjali tal-quddiesa, iωda fuq kollox jipparteçipaw f kull quddiesa b impenn im edded ta konverωjoni, biex joffru lilhom infushom b ala sagrifiççju li jog ob lil Alla (ara Rm 12,1-2). Il-mument penitenzjali tal-quddiesa m g andux ji i m awwad maççelebrazzjoni tas-sagrament tar-rikonçiljazzjoni. 33 Jiem ta sawm u penitenza 41 Fil-mixja tal-konverωjoni g andhom importanza kbira Ω-Ωminijiet u l-jiem ta penitenza (per eωempju, ir-randan u kull nhar ta Ìimgha b tifkira talpassjoni tal-mulej). Is-sawm, it-talb u l-g oti tal-karità (ara Mt 6,1-18) g andhom jikkaratterizzaw dawn il-jiem. Dawn juru l-isforzi li wie ed jag mel biex jinbidel u jikkonverti fir-relazzjonijiet ma Alla, ma g ajru u mieg u nnifsu. Is-sagrament ta l-ordni 42 Il-Knisja kollha hi poplu saçerdotali. Permezz tal-mag mudija, il-fidili kollha g andhom sehem mis-saçerdozju ta Kristu. Dan it-tis ib jissejja is-saçerdozju komuni tal-fidili. Fuq il-baωi tieg u u g all-qadi tieg u hemm parteçipazzjoni o ra fil-missjoni ta Kristu, dik tal-ministeru li jing ata bis- 32 Ara Konçilju ta Trentu, Sessjoni XIII (11 ta Ottubru 1551), Digriet dwar l-ewkaristija, Kap I. 33 G andu jkun çar l-obbligu tal-qrar sagramentali qabel ma wie ed jersaq g at-tqarbin f kaω ta dnub gravi, b eççezzjoni g al dak li hemm previst f kan. 916. 28

IS-SAGRAMENTI sagrament ta l-ordni, li l- idma tieg u hi dik li jaqdi fi dan il-komunità, f isem Kristu u fil-persuna ta Kristu r-ras. 34 Is-saçerdozju ministerjali hu essenzjalment differenti mis-saçerdozju komuni tal-fidili. Il-ministri ordnati jaqdu s-servizz tag hom mal-poplu ta Alla bit-tag lim, biç-çelebrazzjoni u bit-tmexxija pastorali. 35 Apprezzament u talb g as-saçerdoti 43 L-insara, filwaqt li japprezzaw dawn is-sej at speçjali fi dan il-knisja, huma m e a biex jitolbu g all-vokazzjonijiet presbiterali biex Sid il- sad jibg at aktar addiema fl-g alqa tal- sad tieg u (Lq 10,2). Dan jista jsir b talb: f jum il-vokazzjonijiet li jigi ççelebrat fir-raba Óadd tal-g id; fit-tifkira ta l-istituzzjoni tas-saçerdozju nhar Óamis ix-xirka; fil-festa ta xi appostlu jew qaddis saçerdot; meta l-kelma ta Alla pproklamata waqt il-quddiesa jkollha tema vokazzjonali. F xi whud minn dawn il-kaωijiet tista ssir il-quddiesa g all-vokazzjonijiet presbiterali. Barra minn hekk, diversi çelebrazzjonijiet fil- ajja tas-seminaristi jew ta l-istudenti reli juωi, b all-aççettazjoni tal-kandidati g as-saçerdozju, u l-g oti tal-ministeri (Lettorat u Akkolitat) b ala t ejjija g all-ordinazzjoni, g andhom jigu ççelebrati fil-parroççi biex hekk il-poplu jara, jifhem u j oss aktar il-mixja vokazzjonali saçerdotali fil-knisja. Il-Knisja f Malta g andha tiççelebra b fer l-anniversarju ta l-ordinazzjoni episkopali ta l-isqof tag ha. Fil-parroççi g andhom ji u 34 Sa mill-bidu l-ministeru ordnat ing ata u t addem fi tliet gradi jew ordnijiet. L-Isqof jirçievi l-milja tassagrament ta l-ordni li bih jid ol fil-kulle ta l-isqfijiet u jag mlu kap viωibbli tal-knisja partikulari li ti i afdata lilu. Il-presbiteri huma msej in biex ikunu kollaboraturi g aqlin ta l-isqfijiet. Id-djakni huma ministri ordnati g all- idmiet ta qadi fil-knisja. Huma ma jirçevux is-saçerdozju ministerjali, imma l-ordinazzjoni tag hom tag tihom uffiççju importanti li jwettquh ta t l-awtorità ta l-isqof. 35 Munus docendi, munus sanctificandi u munus regendi. 29

IS-SAGRAMENTI iççelebrati l-anniversarji ta l-ordinazzjoni tas-saçerdoti li jag tu s-servizz tag hom f dik il-komunità. B hekk, waqt li nirringrazzjaw lil Alla g ad-don tas-sagrament ta l-ordni, niftakru li l-istruttura organika tal-knisja ma tistax tg addi ming ajr il-ministeri mog tija permezz ta l-ordinazzjoni. Dan i e i na biex f dawn il-mumenti ninterçedu g all-ministri ordnati tal- Knisja biex Hu li g aωilhom iωomm idejh fuqhom, jag tihom il-qawwa biex ikunu qaddejja, u jsejja o rajn biex iwie bu g as-sej a tieg u u jing ataw g all- ajja ministerjali. Is-sagrament taω-ûwie 44 Kristu l-mulej g olla r-rabta taz-ωwie bejn l-img ammdin g ad-dinjità ta sagrament. 36 F dan is-sagrament l-g arajjes insara jag tu lil xulxin im abbithom g al ajjithom kollha, fuq ix-xbieha ta l-im abba li biha Kristu abb il-knisja tieg u u ta ajtu g aliha (ara Ef 5,21-33) u minn din l-im abba ta Kristu jirçievu l-grazzji u l-g ajnuniet li je tie u biex jg ixu b fedeltà l-offerta tag hom ta m abba. Min abba r-rabta li s-sagramenti kollha g andhom mal-misteru tal- G id ta Kristu, 37 normalment iç-çelebrazzjoni taω-ωwie ta Ωew kattoliçi ssir fil-quddiesa. Fl-Ewkaristija sse it-tifkira tal-patt il-ìdid, li bih Kristu ng aqad darba g al dejjem mal-knisja, l-g arusa ma buba tieg u, li g aliha ta lilu nnifsu. 38 Hu g alhekk li l-miωωew in kattoliçi huma m e in biex l-offerta ta ajjithom kollha lil xulxin jg aqqduha ma l-offerta ta Kristu g all-knisja tieg u, im edda fil-quddiesa. Imbag ad meta jitqarbnu minn obωa wa da u kalçi wie ed, huma jsiru isem wie ed fi Kristu (ara 1 Kor 10,17). 36 Ara d-dokument tas-sinodu Ûwie u Familja. 37 Ara Sacrosanctum Concilium, 61. 38 Ara Lumen Gentium, 6. 30

IS-SAGRAMENTI T ejjija g as-sagrament taω-ûwie 45 Iç-çelebrazzjoni tas-sagrament taω-ûwie g andha tit ejja bl-akbar reqqa. Minbarra l-preparazzjoni remota, li fiha l-g arajjes ikollhom tag lim dwar id-dinjità u d-dmirijiet taω-ωwie, huma g andhom ji u akkumpanjati biex jifhmu l-g ana tat-talb u l- esti li nsibu fir-rit taω-ωwie. Ftit gimg at qabel iç-çelebrazzjoni taω-ωwie, preferibilment issaçerdot li se jippresiedi ç-çelebrazzjoni litur ika jiltaqa mal-g arajjes biex flimkien jippreparaw il-quddiesa tat-tie u jirriflettu dwarha. F din il-laqg a ta katekeωi immedjata g andha ting ata importanza lit-talba tal-barka tal-g arajjes. Permezz ta din it-talba l-miωωew in jirçievu l-ispirtu s-santu b ala g aqda ta m abba fi Kristu u l-knisja. Hu l-ispirtu s-santu l-bidu ta l-im abba tag hom g al xulxin, il-qawwa li fiha dejjem ti edded il-fedeltà tag hom g al xulxin. 39 Jintg aωel il-qari mill-kotba Mqaddsa li mbag ad jitfisser fl-omelija, il-forma li biha se jfissru l-kunsens tag hom, il-formularji g at-tberik taççrieket, il-barka tal-g arajjes. Tajjeb li l-g arajjes ji u meg juna jimmeditaw it-testi li jag Ωlu, biex fihom jaraw programm g all- ajja miωωew a. Jintg aωel il-kant li g andu jkun jaqbel mal-quddiesa tat-tie. Issir stedina biex dawk li se jiωωew u j ejju ru hom g aω-ωwie tag hom billi jersqu g as-sagrament tar-rikonçiljazzjoni. Iç-çelebrazzjoni taω-ωwie 46 IΩ-Ωwie Alla riedu g all-qdusija tal-poplu ta Alla. G alhekk iç-çelebrazzjoni taω-ωwie g andha sura komunitarja li titlob is-sehem tal-komunità parrokkjali, jew almenu ta xi w ud mill-komunità. 40 39 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par. 1624. 40 Ara Rit taω-ûwie (1992), Tag rif ta qabel: 28. 31

IS-SAGRAMENTI Biex l-insara kollha jie du sehem attiv, aj u jinftiehem fiççelebrazzjoni tat-tie, tajjeb li minn Ωmien g al Ωmien, f xi Óadd partikulari, ikollhom tag lim dwar x ifisser iω-ωwie nisrani, dwar id-dmirijiet talmiωωew in u tal- enituri nsara, u dwar ir-rit taω-ωwie. Fil-quddiesa tat-tie, is-sehem tal- emg a jrid jing ata importanza. Minbarra li xi w ud ji u mistiedna biex jipproklamaw il-qari tal-kelma ta Alla jew l-intenzjonijiet tat-talbiet tal-fidili, jixraq li l- emg a kollha tie u sehem bit-twe ibiet lis-saçerdot, bit-talb fis-silenzju, bil-parteçipazzjoni filkant u fuq kollox bit-tqarbin. Iç-çelebrazzjoni taω-ωwie hi wkoll okkaωjoni biex il-koppja taqsam il-fer tag ha ma dawk li huma fil-bωonn. L-g arajjes g andhom ji u m e a biex fl-okkaωjoni tat-tie tag hom ja sbu f dawk li g andhom bωonnijiet partikulari fil-komunità. It-tiΩjin ta barra g andu jesprimi çerta sobrjetà u dinjità, biex wie ed jevita ela ta flus u biex ma jkunx hemm tiωjin goff li jista jtellef ambjent ta talb u abra. G al dak kollu li g andu x jaqsam mat-tiωjin tal-fjuri u tiωjin ie or g andhom ji u osservati n-normi li jo or u mis-segretarjat g al- Litur ija. G andhom ukoll ji u osservati normi dwar il-preωenza ta fotografi u kantanti waqt iç-çelebrazzjoni taω-ωwie. Il-grazzja taω-ωwie trid ti i kontinwament imsa a mill-kelma ta Alla, mit-talb u mis-sagramenti. B hekk il-miωωew in jinfet u g al xulxin fil-mixja tal- ajja u g at-twettiq tal-vokazzjoni tag hom b ala knisja tad-dar. Biex ti i msa a din l-ispiritwalità taω-ωwie u l-familja, tajjeb li jkun hemm mumenti fil- ajja tal-komunità nisranija li fihom issir it-tifkira tal-grazzja taω-ωwie. G al dan l-iskop jixraq li darba fissena ti i organizzata festa g all-familja, u li l-miωωew in ji u m e a biex jiççelebraw b mod nisrani l-anniversarji importanti tal-familja tag hom. 32