ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΗ ΛΗΨΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΑΣΟΕΕ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΗ ΛΗΨΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΟ-ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 20-2 Ι ΑΣΚΩΝ: ΠΡΟ ΡΟΜΟΣ ΠΡΟ ΡΟΜΙ ΗΣ 5. Η ΑΓΟΡΑ ΥΠΟ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΤΕΛΟΥΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ Σκοπός του κφαλαίου ίναι η ξέτασις της λιτουργίας µιας αγοράς και της πιτύξως ισορροπίας υπό συνθήκς ατλούς ανταγωνισµού, αρχίζοντας µ την πρίπτωση του µονοπωλίου (monopoly). Το µονοπώλιο Βασικό χαρακτηριστικό του υποδίγµατος του (καθαρού) µονοπωλίου ίναι ότι υπάρχι ένας µόνον παραγωγός (πωλητής) του προϊόντος, νώ διατηρίται η υπόθσις νός µγάλου αριθµού αγοραστών, ουδίς κ των οποίων δύναται να πηράσι µ την αγοραστική συµπριφορά τους την τιµή του προϊόντος. Συγχρόνως ισχύι η υπόθσις ότι δν υπάρχουν (ή τουλάχιστον πικρατί η ντύπωσις ότι δν υπάρχουν) στνά υποκατάστατα. Η απουσία άλλων πωλητών (ανταγωνιστών) στον κλάδο αποδίδται ίτ: Σ νοµικά και τχνικά µπόδια ισόδου, όπως η αποκλιστική κτήσις µιας (προφανώς σπανίας) πρώτης ύλης ή νός προνοµίου ή κρατικής αδίας λιτουργίας ή γνώσως παραγωγής (που αποκτάται µέσω διαδικασιών ρύνης-αναπτύξως) κ.ά. Στην πίτυξη χαµηλού κόστους παραγωγής ή σηµαντικών οικονοµιών κλίµακος. Ως κ τούτου, η ικανοποίησις της αγοραίας ζητήσως ξαρτάται αποκλιστικά από τον µονοπωλητή. H κατάστασις αυτή του πιτρέπι (σ αντιδιαστολή µ τον παραγωγό της προηγουµένου υποδίγµατος) να πιδρά καίρια στον καθορισµό της τιµής,, πιλέγοντας την ποσότητα Q που προσφέρι προκιµένου να µγιστοποιήσι τα κέρδη του. Ο µονοπωλητής που µγιστοποιί το κέρδος του, Π= ΤR TC, πιλέγι να παράγι (ή ισορροπί) στο µέγθος της ποσότητος όπου το R ισούται µ το C. Στην πρίπτωση µιας συνηθισµένης Ως γνωστόν, η συνθήκη πρώτης τάξως υπαγορύι όπως R C = 0 R = C. Η συνθήκη δυτέρας τάξως d(r)/dq d(c)/dq < 0 d(r)/dq < d(c)/dq, υπονοί ότι η κλίσις της καµπύλης του οριακού σόδου πρέπι να

γραµµικής συναρτήσως ζητήσως, D, της µορφής = Φ φq, ξυπακούται ότι TR = *Q = (Φ φq)*q = ΦQ φq 2, µ αποτέλσµα η συνάρτησις του R να λαµβάνι την µορφή d(tr)/dq = Φ 2φQ. H τλυταία διαθέτι τον ίδιο αυτόνοµο όρο που διαθέτι η συνάρτησις D και διπλάσια κλίση. Εύκολα 2 αποδικνύται ότι η γραφική παράστασις της καµπύλης D νός συνήθους αγαθού ή υπηρσίας, (Q), υρίσκται υψηλότρα από την αντίστοιχη παράσταση της καµπύλης ΜR και ότι ο µονοπωλητής δν πρόκιται να αυξήσι την παραγωγή του πέραν του σηµίου ισορροπίας, Ε, που πιτυγχάνται στον τέλιο ανταγωνισµό: ιάγραµµα : Η πιλογή του µονοπωλητού σ σχέση µ το πλήρς ανταγωνιστικό αποτέλσµα Φ καµπύλη C Μ µ Ε ////////////// Ε καµπύλη SrATC C //////////// c /////// Μ D (ή καµπύλη AR) (φ Q Μ Q Ε Q καµπύλη R ΜR(Q) = d(*q)/dq = *(dq/dq) + Q*(d/dQ) = + Q*(d/dQ) = + Q*(d/dQ)*(/) = + [(Q/)*(d/dQ)] = = Οπότ για: (0, ), που αφορά στο ανλαστικό (ή κατώτρο) τµήµα της καµπύλης D (βλ. Κφ.2, ιαγρ.8), διαπιστώνται ότι ΜR < 0. Συµπραίνουµ ότι η πιλογή λιτουργίας σ αυτήν την πριοχή προφανώς αντιβαίνι στην µγιστοποίηση του Π. Ως κ τούτου δν πρέπι να αναµένται. =, που υρίσκται στο µέσος της γραµµικής D, προκύπτι ότι ΜR = 0. >, που αφορά στο λαστικό (ή άνω) τµήµα της καµπύλης D, προκύπτι ότι R <. Εξυπακούται ότι η όποια τιµή ισορροπίας ή συναλλαγής του µονοπωλητού,, υπρβαίνι το οριακό έσοδο ισορροπίας, ΜR Μ, όπως ήδη αναφέραµ. Σ όρους του ιαγράµµατος, το σηµίο ισορροπίας «Μ» υρίσκται όπου η καµπύλη C τέµνι την καµπύλη ΜR. 3 Σ αυτό αντιστοιχί το σηµίο «µ» πί της καµπύλης D, τιµή και ποσότης Q, κατά µονάδα κέρδος C, συνολικό κέρδος ίσο µ το µβαδόν Ccµ και πλόνασµα παραγωγού (2φ. ίναι µικρότρη από την κλίση του οριακού κόστους. Αυτό σίγουρα ικανοποιίται όταν η πρώτη ίναι αρνητική και η δυτέρα θτική µπορί όµως να ικανοποιίται και όταν η κλίσις του ΜC υρίσκται στο φθίνον τµήµα της, αρκί να µην ίναι πιο κάθτη (κατακόρυφη) από την καµπύλη ΜR. 2 Ως κ τούτου, το γράφηµα της ΜR πρνά από το µέσον όλων των οριζοντίων υθυγράµµων τµηµάτων που συνδέουν ση- µία του καθέτου άξονος µ σηµία της καµπύλης D. 3 ιυκρινίζται ότι η έννοια της καµπύλης προσφοράς δν υφίσταται σ αυτό το υπόδιγµα φόσον ο παραγωγός δν ίναι αποδέκτης της τιµής αγοράς (όπως στο υπόδιγµα του πλήρους ανταγωνισµού) ώστ να ορίζι µέσω της συναρτήσως πόση ποσότητα θα παράξι (πωλήσι) σ κάθ τιµή. Εύκολα δίχνουµ (βλ. γιτονικό διάγραµµα) ότι στην ίδια τιµή νδέχται να προσφέρι διαφορτικές ποσότητς. Πιο συγκκριµένα, διαπιστώνουµ ότι στον βαθµό που σ διαφορτική καµπύλη ζητήσως (D ή D 2 ) και οριακού σόδου (µ σταθρή την καµπύλη οριακού κόστους) νδέχται να προκύπτι η ίδια τιµή, η γνώσις της τιµής δν αρκί για τον προσδιορισµό της προσφροµένης ποσότητος. Κατ ουσίαν, ο παραγωγός ορίζι την τιµή την ίδια στιγµή που πιλέγι την ποσότητα που θα παράξι. 2 Παράδιγµα παροχής από τον µονοπωλητή διαφορτικών ποσοτήτων στην ιδία τιµή. D Μ ΜC D 2 Q Q 2 Q R R 2

ίσο µ την σκιασµένη πριοχή µταξύ της καµπύλης ΜC και του υθυγράµµου τµήµατος µ Αν ο κλάδος λιτουργούσ όπως στο υπόδιγµα του πλήρους ανταγωνισµού (στο σηµίο ισορροπίας «Ε») 4 θα παρήγαγ µγαλύτρη ποσότητα, Q E, σ µικρότρη τιµή E, παρέχοντας υψηλότρη κοινωνική υηµρία (υπό την µορφή του αθροίσµατος των πλονάσµατα καταναλωτών και παραγωγού) κατά το µβαδόν της πριοχής ΜΕµ. 5 Άρα, στον βαθµό που υπό µονοπωλιακές συνθήκς το συνολικό πλόνασµα της κοινωνίας συρρικνώνται σ σχέση µ αυτό που προκύπτι υπό πλήρη ανταγωνισµό, υπάρχι κίνητρο για µια αµοιβαίως συµφέρουσα συµφωνία βάσι της οποίας ο µονοπωλητής (α) στοχύι στο ανταγωνιστικό αποτέλσµα παράγοντας Q Ε και πωλώντας το σ Ε και (β) αποζηµιώνται από τους καταναλωτές που µταβιβάζουν σ αυτόν τµήµα του αυξηµένου πλονάσµατος που λαµβάνουν για την (τυχούσα) µίωση του δικού του πλονάσµατος. Μ σηµίο αφτηρίας το σηµίο ισορροπίας του µονοπωλητού, όπου ΜC Μ = R Μ, προβαίνοντας σ µια σιρά από αντικαταστάσις µγθών, C ΜC Μ = = C C (α) = = C C = =, ο Abba Lerner όρισ τον δίκτη µονοπωλιακής ισχύος (firm s market power index), L. 6 (β) C C + = = = = = =. C C C πιτρέπται ο υπολογισµός του ποσοστού προσαυξήσως (mark up), m = ( -C )/C, από την λαστικότητα της τιµής. Μια αριθµητική φαρµογή: Ποια η τιµή και ποσότητα ισορροπίας, καθώς και το ποσοστό προσαυξήσως και ο δίκτης ισχύος του µονοπωλητού, σ µια αγορά που χαρακτηρίζται από µια συνάρτηση ζητήσως =0 Q όταν η συνάρτησις συνολικού κόστους ίναι της µορφής TC = 3Q 3 3Q 2 +26Q; Πρώτα υπολογίζουµ τα συνολικά έσοδα TR = *Q = (0 Q)*Q = 0Q Q 2. 4 Όπου, όπως ίσως νθυµίται ο αναγνώστης, =AR=R=C=SrATC, 5 Το πλόνασµα του µονοπωλητού νδέχται να ίναι µγαλύτρο ή µικρότρο του αντιστοίχου πλονάσµατος των παραγωγών που σηµιώνται στον πλήρη ανταγωνισµό. Το δ συνολικό πλόνασµα των καταναλωτών (µ ξαίρση την πρίπτωση του φυσικού µονοπωλίου που θα συζητήσουµ ν συνχία) ίναι σίγουρα µικρότρο σ καθστώς µονοπωλίου σ σχέση µ αυτό που σηµιώνται στον πλήρη ανταγωνισµό, όπρ συνιστά µη αντισταθµισµένη απώλια της κοινωνίας και µέτρο του κόστους υηµρίας για την ύπαρξη του µονοπωλίου. (Συµπληρωµατικά αναφέρται ότι απουσία άλλων πωλητών το πλόνασµα των καταναλωτών ίναι µάλλον υάλωτο και σ απαιτήσις του πωλητού για πάγις καταβολές.) 6 Είναι φανρό ότι όσο αυξάνι η λαστικότητα τόσο µιώνται η µονοπωλιακή δύναµις του παραγωγού. Λ.χ., όταν η τίνι στο άπιρο ο δίκτης L τίνι στο µηδέν (που ίναι και η ανταγωνιστική πρίπτωσις). δοµένου ό,τι υψηλές λαστικότητς µφανίζουν τα αγαθά πολυτλίας και τα αγαθά µ στνά υποκατάστατα, νώ χαµηλές τα αγαθά πρώτης ανάγκης και µρικά ίδη υπηρσιών, ίναι ύλογο ότι οι µονοπωλητές των πρώτων ιδών έχουν µικρότρη µονοπωλιακή δύναµη από τους µονοπωλητές των δυτέρων. Από την πλυρά των καταναλωτών, η πιβολή κανονιστικών διατάξων αναφορικά µ την τιµολόγηση των προϊόντων καθίσταται πρισσότρο πιτακτική στην τλυταία πρίπτωση. 3

Εν συνχία ορίζουµ την συνάρτηση των κρδών Π = TR TC = 0Q Q 2 (3Q 3 3Q 2 + 26Q) = 0Q Q 2 3Q 3 + 3Q 2 26Q. Από την συνθήκη πρώτης τάξως, dπ/dq, προκύπτι: 0 2Q 9Q 2 + 26Q 26 =0 9Q 2 24Q + 6 = 0 (3Q) 2 2(3*4)Q + 4 2 = 0 (3Q 4) 2 =0 Q = 4/3. Ενσωµατώνοντας το ύρηµα αυτό στην συνάρτηση ζητήσως προκύπτι Μ = 26/3. Η κλίσις της συναρτήσως που αφορά στην ζήτηση, =0 Q, ίναι d/dq =. Άρα η λαστικότης ζητήσως στο σηµίο αυτό ίναι (dq/q )/(d/ ) = ( /Q )/(d/dq)= 26/4. ιαπιστώνουµ ότι ο δίκτης L = :(24/4) = 4/26 5,4% το δ m: /( (26/4) = 8,8% Στην συνέχια ξτάζουµ την τυπική συµπριφορά του µονοπωλητού που µγιστοποιί το κέρδος του κάτω από πιο σύνθτς καταστάσις. Αρχικώς ξτάζουµ την πρίπτωση του µονοπωλητού που διαθέτι πολλές γκαταστάσις (ή της συµπράξως των παραγωγών που συµπριφέρονται ως µια µονοπωλιακή πιχίρηση). 7 Προφανώς η συνολική καµπύλη οριακού κόστους προκύπτι από την οριζόντια άθροιση των καµπυλών οριακού κόστους των πιµέρους γκαταστάσών, ο δ µονοπωλητής πιλέγι να ισορροπήσι στο σηµίο «Μ» του ιαγράµµατος 2, όπου C=R. Εν τούτοις, κατανέµι το άριστο µέγθος παραγωγής του συνολικού προϊόντος µταξύ των γκαταστάσων ή ργοστασίων που διαθέτι κατά τρόπο που το οριακό κόστος καθνός (ργοστασίου) να ίναι ίσο µ το κοινό οριακό έσοδο διότι η καµπύλη ζητήσως ίναι νιαία. Εν ολίγοις R=C =C 2. 8 ιάγραµµα 2: H ισορροπία του µονοπωλητού µ πολλές γκαταστάσις. C, C SrATC C 2 C=C +C 2 SrATC 2 D R Q Q Q 2 Q Q +Q 2 Q η παραγωγική γκατάσταση η παραγωγική γκατάσταση 2 η κατάσταση στην αγορά, τον κλάδο Βέβαια σ ένα κλάδο φθίνοντος µέσου κόστους (βλ. Κφ.3, ιάγρ. 4α) προφανώς συµφέρι η λιτουργία µιας παραγωγικής πιχιρήσως (αντί δύο ή πρισσοτέρων πιχιρήσων που µφανίζουν υ- ψηλότρο µέσο κόστος µ αποτέλσµα η λιτουργία τους να ίναι νδχοµένως ανέφικτη) και η συγ- 7 Υπό την προϋπόθση ότι οι πιµέρους παραγωγοί δν προσποιούνται ότι το οριακό τους κόστος ίναι χαµηλότρο, ώστ να φαίνονται ισχυρότροι ή να δικδικούν µγαλύτρη συµµτοχή στα κέρδη της συµπράξως. 8 Η ξήγησις ίναι απλή: Αν σ κάποιο σηµίο ΜC <C 2 o µονοπωλητής δύναται να αυξήσι τα κέρδη του αυξάνοντας την παραγωγή του ου ργοστασίου ή/και µιώνοντας της παραγωγή του 2 ου ργοστασίου µέχρις ότου πέλθι ισορροπία. 4

κρότηση µονοπωλίου στη θέση του πλήρους ανταγωνισµού. 9 Εστιάζουµ την προσοχή µας στην πρίπτωση που το λάχιστο µέσο κόστος πιτυγχάνται σ πίπδο παραγωγής «Ν», υψηλότρο αυτού που θα συνέφρ τον µονοπωλητή. ιαπιστώνουµ ότι ο µονοπωλητής θα ισορροπούσ σηµίο «Μ» πωλώντας Q σ,σηµιώνοντας θτικά κέρδη. Εν τούτοις, η πίτυξις ισορροπίας υπό συνθήκς πλήρους ανταγωνισµού (στο σηµίο «Ν») παρά το γγονός ότι ίναι ζηµιογόνα για τον πωλητή έχι το πλονέκτηµα ότι αυξάνι το πλόνασµα της κοινωνίας, η οποία µ την σιρά της δύναται να αποζηµιώσι τον πωλητή. Συνήθως αυτό συµβαίνι µ το το κράτος να αναλαµβάνι την λιτουργία ή την τιµολόγηση της πιχιρήσως «κοινής ωφλίας». 0 ιάγραµµα 3: Η πρίπτωσις του φυσικού µονοπωλίου. Στην συνέχια ξτάζουµ την πρίπτωση όπου ο µονοπωλητής διαθέτι το προϊόν του σ διαφορτικές οµάδς αγοραστών, έκαστη των οποίων έχι διαφορτική συνάρτηση ζητήσως και δν δύναται να µταπωλήσι το προϊόν στις άλλς. Στην πρίπτωση αυτή ο πωλητής δύναται να προσαρ- µόσι ή να «διαφοροποιήσι» την τιµή του ανάλογα µ την λαστικότητα (της ζητήσως σ κάθ (υπό) αγορά, αντί να θέσι νιαία τιµή. 2 Πρόκιται για τον λγόµνο διαφορισµό τιµών τρίτου βαθµού. (Βλ. ιάγραµµα 4.) Η συνολική καµπύλη ζητήσως (και, κατ πέκτασιν, του οριακού κόστους) προκύπτι από την οριζόντια άθροιση των καµπυλών ζητήσως των πιµέρους υπο-αγορών. Εν προκιµένω ο µονοπωλητής πιλέγι να ισορροπήσι στο σηµίο «Μ», όπου C=R. Κατανέµι όµως το άριστο µέγθος παραγωγής του συνολικού προϊόντος µταξύ των πιµέρους αγορών πιδιώκοντας την τιµή που µγιστοποιί το κέρδος του σ κάθ υπό-αγορά: στην πρώτη και 2 στην δύτρη. Επί τη υκαιρία της µνίας στο διαφορισµό τιµών αναφέρται ότι στις πριπτώσις που ο µονοπωλητής (α) ίναι νήµρος της µγίστης τιµής που ο κάθ καταναλωτής ίναι διατθιµένος να πληρώσι για κάθ µονάδα προϊόντος (µ άλλα λόγια γνωρίζι την ατοµική ζήτηση του καθνός) και (β) καθορίζι τιµές τέτοις (διαφορτική για κάθ µονάδα που πωλί) ώστ να αποσπά από τον καταναλωτή όλη την αξία του πλονάσµατος του καταναλωτού, τότ αναφρόµαστ στον τέλιο διαφορισµό τι-, C C D Μ Q Μ Ν LrC R LrATC Q 9 Αν το οριακό κόστος φθίνι διαρκώς τότ αποκαλίται φυσικό µονοπώλιο καθότι αποµακρύνι τους υφιστάµνους ή αποθαρρύνι τους δυνητικούς ανταγωνιστές. Επί παραδίγµατι, στην πρίπτωση που δυνητικοί ανταγωνιστές κδήλωσουν της πιθυµία να ισέλθουν στην αγορά, µια µίωση των τιµών κ µέρους του µονοπωλίου σ πίπδο κατώτρο του µέσου κόστους των ανταγωνιστών αρκί να τους αποτρέψι. 0 Στο σηµίο αυτό σηµιώνουµ ότι στο βαθµό που η πιδότησις χρηµατοδοτίται και από (ή πιβαρύνι και) πολίτς που δν καταναλώνουν το προϊόν, οι τλυταίοι νδέχται να αδικούνται. (Λ.χ., η πιβολή τέλους υπέρ της ΕΡΤ στο λογαριασµό της ΕΗ ακόµα και σ άτοµα που δν διαθέτουν τηλοπτικό δέκτη.) Αν οι καταναλωτές των πιµέρους υπό αγορών µπορούσαν να µταπωλήσουν το προϊόν στις άλλς υπο-αγορές αργά η γρήγορα θα πέρχτο ξίσωσις τιµών. 2 Όπως γνωρίζουµ το τιµολόγιο ηλκτρικού ρύµατος ίναι διαφορτικό για οικιακή, βιοµηχανική και γωργική χρήση, τα ιαπωνικά αυτοκίνητα πωλούνται ακριβότρα στην ιαπωνική αγορά σ σχέση µ την λληνική αγορά, οι τιµές των αροπορικών ισιτηρίων ίναι διαφορτικής για διαφορτικές οµάδς πιβατών της ιδίας πτήσης (πρώτης θέσης, οικονοµικής ). 5