ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙA
Γνωστικές λειτουργίες Γνωστική λειτουργία (cognition) είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο και δρα μέσα σε αυτόν. Είναι το σύνολο των δεξιοτήτων ή διαδικασιών που αποτελούν μέρος όλων των ανθρωπίνων πράξεων.
Γνωστικές λειτουργίες Οι γνωστικές ικανότητες (cognitive abilities) είναι δεξιότητες που εδράζονται στον εγκέφαλο. Έχουν περισσότερο να κάνουν με τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε, θυμόμαστε, επιλύουμε προβλήματα και δίνουμε την προσοχή μας, παρά με κάποια συγκεκριμένη γνώση.
Γνωστικές λειτουργίες Παράδειγμα: η απάντηση σε ένα τηλεφώνημα περιλαμβάνει τουλάχιστο τα παρακάτω: αντίληψη (ακρόαση του ήχου του τηλεφώνου), λήψη απόφασης (θα απαντήσουμε ή όχι), κινητικές δεξιότητες (το να σηκώσουμε το ακουστικό), γλωσσικές δεξιότητες (συνομιλία και κατανόηση της γλώσσας), κοινωνικές δεξιότητες (ερμηνεία της χροιάς της φωνής και κατάλληλη αλληλεπίδραση με κάποιο άλλο άτομο).
Γνωστική Ικανότητα/Εγκεφαλική Λειτουργία Αντίληψη Προσοχή Μνήμη Κινητικές Γλώσσα Δεξιότητες Αναγνώριση και ερμηνεία των αισθητηριακών ερεθισμάτων (όσφρησης, αφής, ακοής κλπ.) Ικανότητα να διατηρείται η συγκέντρωση σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, σκέψη ή πράξη. Ικανότητα διαχείρισης ανταγωνιστικών απαιτήσεων στο περιβάλλον μας Βραχυχρόνια μνήμη/μνήμη εργασίας (περιορισμένη αποθήκευση). Μακροχρόνια μνήμη (απεριόριστη αποθήκευση Ικανότητα κινητοποίησης των μυών και του σώματος μας. Ικανότητα χειρισμού αντικειμένων Δεξιότητες που επιτρέπουν την ερμηνεία των ήχων σε λέξεις και την παραγωγή λεκτικής έκφρασης
Γνωστική Ικανότητα/Εγκεφαλική Λειτουργία Οπτική και χωρική επεξεργασία Εκτελεστικές δεξιότητες Δεξιότητες Ικανότητα επεξεργασίας των εισερχόμενων οπτικών ερεθισμάτων. ικανότητα κατανόησης της χωρικής συσχέτισης ανάμεσα στα αντικείμενα. Ικανότητα να οπτικοποιηθούν εικόνες και σενάρια Ικανότητες που διευκολύνουν της στοχευμένη συμπεριφορά, όπως η ικανότητα σχεδιασμού και εκτέλεσης ενός στόχου Περιλαμβάνει: Ευλυγισία: η ικανότητα για ταχεία αλλαγή στο κατάλληλο νοητικό πλαίσιο Θεωρία της διάνοιας: ενσυναίσθηση αναφορικά με τον εσωτερικό κόσμο άλλων ατόμων, με τα σχέδια τους τις προτιμήσεις και αποστροφές τους Πρόβλεψη: αναμονή με βάση την αναγνώριση προτύπων. Επίλυση προβλημάτων: καθορισμός του προβλήματος με τον κατάλληλο τρόπο για να προκύψουν στη συνέχεια λύσεις και επιλογή της καλύτερης. Λήψη αποφάσεων: η ικανότητα να λαμβάνονται αποφάσεις με βάση την επίλυση προβλημάτων, ελλιπούς πληροφόρησης και συναισθημάτων (δικών μας και των άλλων). Μνήμη εργασίας: η ικανότητα συγκράτησης και διαχείρισης πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο. Συναισθηματική αυτορρύθμιση: η ικανότητα να διατηρούμε και να αναγνωρίζουμε τα αισθήματα μας για καλύτερη απόδοση. Αλληλουχία: η ικανότητα αποσύνθεσης πολύπλοκων πράξεων σε διαχειρίσιμες μονάδες και η προτεραιοποίηση αυτών σε κατάλληλη σειρά. Αναστολή: η ικανότητα αντίστασης σε περισπασμούς και σε εσωτερικές παρορμήσεις
Αλλαγές που επέρχονται με την ηλικία Τα μεγαλύτερα άτομα εμφανίζουν σημαντική δυσχέρεια στην αναδιοργάνωση, διαχείριση ή απαρτίωση του περιεχομένου της μνήμης εργασίας. Πολλές από τις καθημερινές δραστηριότητες, όπως η λήψη αποφάσεων, η επίλυση προβλημάτων και ο προγραμματισμός σκοπούμενων ενεργειών απαιτούν την απαρτίωση και αναδιοργάνωση πληροφοριών από διάφορες πηγές.
Πως εκτιμώνται οι γνωστικές λειτουργίες Νευροψυχολογικά τεστ. Προτυποποιημένες διαδικασίες ελέγχου της μνήμης, της προσοχής, της ταχύτητας επεξεργασίας, οπτικοχωρικών ικανοτήτων, εκτελεστικής ικανότητας και κινητικών δεξιοτήτων. Σε ποιους? Σε ασθενείς που ανησυχούν για τη μνήμη τους (αυτοί ή το περιβάλλον) Σε ασθενείς που εμφανίζουν απώλεια αυτονομίας, συμπεριφορικές διαταραχές
Πως εκτιμώνται οι γνωστικές λειτουργίες Νευροψυχολογικές μελέτες έδειξαν ότι γνωστικά ελλείμματα που σχετίζονται με την Νόσο Alzheimer είναι ευδιάκριτα από την σχετιζόμενη με την ηλικία έκπτωση της γνωστικής λειτουργίας.
Πως εκτιμώνται οι γνωστικές λειτουργίες Υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα τεστ, τα οποία δεν μπορούν να διακρίνουν τον υπότυπο της άνοιας Mini Mental State Examination (MMSE): Εργαλείο διαλογής Εκτιμά προσανατολισμό σε χώρο και χρόνο, άμεση και καθυστερημένη ανάκληση, προσοχή, υπολογισμό, γλώσσα και οπτικοχωρικές δεξιότητες
Πως εκτιμώνται οι γνωστικές Η Δοκιμασία των 5 λέξεων Δοκιμασία διαλογής λειτουργίες Η δοκιμασία των 5 λέξεων γίνεται σε 2 χρόνους. Σε πρώτο χρόνο μελετάται η εκμάθηση της λίστας. Αφορά την επιβεβαίωση της απομνημόνευσης της πληροφορίας (των 5 λέξεων) από τον ασθενή (κωδικοποίηση). Μια παρεμβαλλόμενη δοκιμασία επιτρέπει την απόσπαση της προσοχής του ασθενούς για αρκετό χρόνο. Το στάδιο της μνήμης-ανάκλησης περιλαμβάνει την μελέτη της απομνημόνευσης καθαυτής και πρέπει να είναι κανονικά ίση με 5 (ελεύθερη ανάκληση + ανάκληση με υπόδειξη). Αν η βαθμολογία είναι <10 χρειάζεται μια εκτενέστερη εκτίμηση της μνήμης.
Πως εκτιμώνται οι γνωστικές λειτουργίες Montreal Cognitive Assessment (MoCA). Εκτιμά σε σύντομο διάστημα μια πληθώρα πεδίων των γνωστικών ικανοτήτων, όπως την επίλυση προβλημάτων και την αλληλουχία πράξεων, την προσοχή, την μνήμη, οπτικοχωρικές κατασκευές και συλλογισμούς και την γλώσσα.
Πως εκτιμώνται οι γνωστικές λειτουργίες GP Cog (General Practitioner Assessment of Cognition). Ερωτήσεις προς τον εξεταζόμενο για να ελεγχθεί η μνήμη, ο προσανατολισμός στο χρόνο, εκτελεστικές ικανότητες, σημασιολογική γνώση/πληροφόρηση, ανάκληση και 6 ερωτήσεις προς τον φροντιστή
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΟΙΑΣ National Institute on Aging and Alzheimer s Association 1) Επηρεάζουν την λειτουργική ικανότητα στην εργασία ή στις συνήθεις δραστηριότητες. 2) Αντιστοιχούν σε μια έκπτωση από προηγούμενο επίπεδο λειτουργίας και επίδοσης. 3) Δεν οφείλονται σε κάποια μείζονα ψυχιατρική διαταραχή ή σε παραλήρημα. 4) Η νοητική δυσχέρεια ανιχνεύεται και διαγιγνώσκεται μέσω ενός συνδυασμού (α) λήψης ιστορικού από τον ασθενή και από τις πληροφορίες που δίνει κάποιο αξιόπιστο άτομο και (β) από μια αντικειμενική εκτίμηση των νοητικών ικανοτήτων, είτε με μια εξέταση της διανοητικής κατάστασης «παρά την κλίνη» είτε με κάποιον νευροψυχολογικό έλεγχο. 5) Η νοητική ή συμπεριφορική διαταραχή περιλαμβάνει κατά το ελάχιστο δύο από τα ακόλουθα πεδία: i) Δυσχέρεια στην ικανότητα πρόσκτησης και ανάκλησης καινούργιων πληροφοριών τα συμπτώματα περιλαμβάνουν: επανάληψη ερωτήσεων ή συζητήσεων, απώλεια προσωπικών αντικειμένων, αμνησία γεγονότων ή ραντεβού, απώλεια προσανατολισμού σε κάποια οικεία διαδρομή ii) Δυσχέρεια στην εκλογίκευση και στη διαχείριση πολύπλοκων εργασιών, ανεπαρκής κρίση τα συμπτώματα περιλαμβάνουν: ανεπαρκή κατανόηση των κινδύνων, ανικανότητα διαχείρισης των οικονομικών, ανεπαρκή ικανότητα λήψης αποφάσεων, αδυναμία να σχεδιαστούν πολύπλοκες ή διαδοχικές δραστηριότητες. iii)δυσχέρεια στις οπτικοχωρικές ικανότητες τα συμπτώματα περιλαμβάνουν: ανικανότητα αναγνώρισης προσώπων ή κοινών αντικειμένων ή να εντοπιστούν αντικείμενα που βρίσκονται σε οπτική επαφή παρόλη την καλή οπτική οξύτητα, ανικανότητα χρήσης απλών εργαλείων ή δυσκολίες στην ένδυση. iv) Δυσχέρεια στις λειτουργίες του λόγου (ομιλία, γραφή, ανάγνωση) τα συμπτώματα περιλαμβάνουν: δυσκολία εύρεσης κοινών λέξεων κατά την ομιλία, δισταγμούς, λάθη στην ομιλία, στη γραφή, στην προφορά. v) Αλλαγές στην προσωπικότητα, στη συμπεριφορά ή στη διαγωγή τα συμπτώματα περιλαμβάνουν: διακυμάνσεις της διάθεσης, όπως διέγερση, ελλιπή υποκίνηση και πρωτοβουλία, απάθεια, απώλεια κινήτρου, κοινωνική απόσυρση, μειωμένο ενδιαφέρον για προηγούμενες δραστηριότητες, απώλεια ενσυναίσθησης, παρορμητική ή ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, κοινωνικά μη αποδεκτή συμπεριφορά.
Συμπτωματολογία νόσου Alzheimer Έκπτωση Μνήμης Έκπτωση της Αφαιρετικής Σκέψης: δυσκολία στον προσδιορισμό ομοιοτήτων και διαφορών σε συναφείς λέξεις δυσχέρεια ορισμού λέξεων και εννοιών Έκπτωση Κρίσης Αφασικές Διαταραχές (διαταραχές λόγου) Απραξία (αδυναμία να κάνει κάτι παρόλο που διατηρείται η κινητικότητα) Αγνωσία (αδυναμία προσδιορισμού του αντικειμένου) Διαταραχή Προσανατολισμού στο Χώρο και τον Χρόνο Διαταραχή Προσανατολισμού με Πρόσωπα Μεταβολή του Χαρακτήρα
Ήπια Νοητική Διαταραχή (MCI) Η Ήπια Νοητική Διαταραχή (Mild Cognitive Impairment) θεωρείται ως ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ της φυσιολογικής γήρανσης και της Άνοιας Είναι ένα σύνδρομο Δεν πληρεί τα κριτήρια της άνοιας Το ποσοστό μετάπτωσης της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής σε νόσο Alzheimer είναι 10-15% ανά έτος, Μεγάλο ποσοστό θα εμφανίσει νόσο Alzheimer εντός 6 ετών
Ήπια Νοητική Διαταραχή (MCI) Διαταραχές μνήμης, συγκριτικά με τα άτομα της ίδιας ηλικίας και μόρφωσης Σχετικά φυσιολογική γενική γνωσιακή λειτουργία Διατήρηση των λειτουργικών ικανοτήτων των ατόμων -Πλήρως ανέπαφες καθημερινές δραστηριότητες Απουσία διαγνωσμένου ανοϊκού κλινικού συνδρόμου
ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
Αλλαγές που επέρχονται με την ηλικία Μνήμη εργασίας. Η ικανότητα προσωρινής διατήρησης μικρής ποσότητας πληροφοριών για επεξεργασία (για παράδειγμα, υπολογισμοί, ένα νούμερο τηλεφώνου). Εκτιμάται με την επανάληψη στη σειρά και την αντίστροφη επανάληψη.
Αλλαγές που επέρχονται με την ηλικία Επεισοδική μνήμη: Αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να διατηρήσει δεδομένα, γεγονότα ανακαλώντας συνειδητά το πλαίσιο της κωδικοποίησης. Είναι ένα παραγωγικό φαινόμενο. Είναι η μνήμη που μας επιτρέπει να μαθαίνουμε καινούργια πράγματα. Τα προβλήματα που εμφανίζονται στην μεγαλύτερη ηλικία αφορούν την κωδικοποίηση, την αποθήκευση και τη διαδικασία ανάκλησης
Αλλαγές που επέρχονται με την ηλικία Σημασιολογική μνήμη (Semantic). Αναφέρεται σε γενικές γνώσεις για τον κόσμο, σε πολιτισμικές γνώσεις, γεγονότα όπως π.χ ο Καποδίστριας ήταν ο 1 ος Πρωθυπουργός της Ελλάδας και γνώση της σημασίας των λέξεων και σκέψεων. Αφορά το κομμάτι του «γνωρίζω». Εκτιμάται με τον ορισμό λέξεων, συνώνυμα
Αλλαγές που επέρχονται με την ηλικία Διαδικαστική μνήμη. Αφορά τη γνώση δεξιοτήτων και διαδικασιών, όπως το ποδήλατο, το διάβασμα. Επηρεάζεται σε μικρό βαθμό με την ηλικία.
Αλλαγές που επέρχονται με την ηλικία Η μνήμη, όπως και η προσοχή δεν είναι μονοδιάστατες. Κάποιες πτυχές της παραμένουν ανέπαφες με την ηλικία, ενώ άλλες εμφανίζουν σημαντική έκπτωση. Τα μεγαλύτερα άτομα εμφανίζουν σημαντική εξασθένηση σε εργασίες που απαιτούν κατανομή ή εναλλαγή της προσοχής μεταξύ πολλαπλών πληροφοριών και δράσεων.
Αλλαγές που επέρχονται με την ηλικία Εκτελεστικές ικανότητες. Αποτελούν μια σύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει ένα εύρος διαφορετικών παραμέτρων που συμμετέχουν στον σχεδιασμό, στην οργάνωση, στην εφαρμογή και στην αξιολόγηση. Επηρεάζονται από την γήρανση.