Mühaiə 8. ATOMDA ELEKTRONN HALLARI. ATOM ORBİTALLARININ İŞARƏLƏNMƏİ Məkəi ahə aıaşmaıa əaə atomda eektou haı mm kimi kvat ədədi iə təvi edii. Atom obitaaıı işaə etmək üçü də bu kvat ədədəidə itifadə ouu. Atom obitaaı m kimi işaə ouu. Bu aıışda baş kvat ədədi və maqit kvat ədədi əqəməə aıı, obita kvat ədədi iə həfəə işaə ouu. -i adığı qimətəə əaə atom obitaaı aşağıdakı kimi həfəə işaə edii d f... g... Beəikə atom obitaaı d d,d,d,d,d, kimi aıa biə. Bütü,o,,...,,,,,,, obitaa üçü maqit kvat ədədi ıfıa bəabə oduğuda bu obitaaı işaəəəkə aşağıdakı idekii amıa. Yəi obitaaı,,... işaəəəkə bəə kimi işaə ouua. Atom obitaaıı,,,d,d... kimi işaəəməədə itifadə ouu. Bu işaəəməəi ecə aadığıı başa düşmək üçü atom obitaıı bucaqda aıı hiəii Dekat koodiataı iə ifadə etmək aımdı ; ; m iθ coϕ θϕ iθ coϕ Beəikə, obita kvat ədədi və maqit kvat ədədi bi oa bütü obitaa şəkidə işaə ouu ; ; m iθ iϕ θϕ iθ iϕ ; ; m
coθ θϕ coθ d ; ; m 5 5 θϕ i θ co ϕ i θ co ϕ i ϕ 5 i 6π 6π θ co ϕ i θ i 6π ϕ 5 6π d Beəikə, obita kvat ədədi, maqit kvat ədədi oa obitaa kimi işaə ouu. Ei qadada itifadə etməkə digə atom obitaaı da Dekat koodiata iə işaəəməii aa biəik. Atomu eekto təbəqəəi. d Məkəi ahə aıaşmaıa əaə atomda eektou haı kvat ədədi iə təvi ouu iə əaqəda aaı. mm. Bu kvat ədədəii hə bii müəə aama qauaı tam qimətə aı. - eejii aamaı iə əaqəda aaı və aşağıdakı kimi,,,... - məkəi ahədə həəkət edə əəcii imu mometii aamaı iə əadəqa aaı. Baş kvat ədədii veimiş qimətidə,,,... kimi tam qimətə aı. m - əəcii imu mometii ütü itiqamət üə oekiaıı aamaı iə əaqəda aaı və -i veimiş qimətidə m, +,...,,,..., qədə + ada qimətə aı. m - eektou məui meaiki mometii, iii aamaı iə əaqəda aaı və aı qimət aı m +, Bu deiəədə adı ou ki, atomda m kvat ədədəii veimiş qimətidə bi-biidə m -ə fəqəə ha mövcud oa biə. Bu faktı bəə aşağıdakı kimi
də ifadə ediə Məumdu ki, atomu və m kvat ədədəi iə veiə dağa fukiaı ou atom obitaı adaı. Hə bi atom obitaıda iəi iə fəqəə aı eekto eəşə biə. İdi də atomu və, və -i veimiş qimətidə eçə haı oduğuu aaşdıaq. veidikdə i kvat ədədi iə fəqəə ha, maqit kvat ədədi iə fəqəə + ada ha mümküdü. Oda və -i veimiş qimətiə cəmi + ada ha mövcud ou. Məəki ahə aıaşmaıa əaə atomdakı eektou eejii və kvat ədədəidə aıı oub, m və m ədədəidə aıı deidi. Oda adı ou ki, eektou və -ə müəə oua hə bi ei eejii haaıa bi-biidə m və kvat ədədəi iə fəqəə m + ada dağa fukiaı uğu gəəcəkdi. Başqa öə eeji əviəəi cıaşmış ou, cıaşmaı tətibi iə + -ə bəabə ou. Atomu ei eejii haaıa ou ekvivaet haaı deii. Ekvivaet haaı çouğua atomu eekto təbəqəi deii. Atom obitaaıı işaəəmə qadaıa uğu oaaq eekto təbəqəəii də aşağıdakı kimi işaə edə biəik,,,...,,,...,d, f,... Deiəədə adı ou ki, atomu hə bi eekto təbəqəidə makimum + ada eekto eəşə biə. Mə təbəqəəidə oduğuda makimum 6 eekto eəşə biə. Aşağıdakı cədvədə mütəif təbəqəədə eəşə biəcək eektoaı makimum aı veimişdi Eekto təbəqəi Təbəqədəki eektoaı 6 d f g 8 makimum aı +
Təbəqədəki eektoaı aı təbəqə işaəii uaııda ağda idek kimi 5 7,,d 7,,d aıı. Mə. Adıdı ki, işaəəii məaı odu. Əgə təbəqə eektoa təəfidə tamamiə tutumuşa o domuş təbəqə, qimə tutumuşa domamış və a açıq təbəqə adadııı. Mə 6 təbəqəi domuş, 5, təbəqəəi domamışdı. aaşdıaq. İdi də baş kvat ədədii veimiş qimətidə mümkü oa haa çouğuu -i veimiş qimətiə uğu haaı aı aşağıdakı kimi heabaa biə { + + 5 +... +... } + Beəikə, -i veimiş qimətidə bi-biidə, m, m kvat ədədəi fəqəə ada ha mövcuddu. Bu haa çouğua atomu eekto aı deii. Baş kvat ədədii adığı qimətəə uğu oaaq eekto aaı aşağıdakı kimi işaə edii, K, L, M, N 5,... O,... Hə bi eekto aıda makimum ada eekto eəşə biə. Aşağıdakı cədvədə eekto aaıı haı təbəqəədə təşki ouduğu və ada eəşə eektoaı makimum aı götəimişdi. Eektoaı aı,,, d, f g Laadakı eektoaı aı K L +6 8 M +6+ 8 N +6++ O 5 +6+++8 5
ATOMN ELEKTRON KONFİQRAİYALARI Atomda eektoa eəşə təbəqəə çouğu atomu eekto kofiquaiaıı təşki edi. Hə bi atom üçü iicə çou ada eekto kofiquaiaı qumaq oa. Bu kofiquaiaada bii ə a eejii ou və atomu əa haıı eekto kofiquaiaı adaı. Digə kofiquaiaa iə həəcaamış haı eekto kofiquaiaaı adaı. Eekto kofiquaiaıı quakə Paui iiii və Hud təəfidə müəə edimiş qadaı göəmək aımdı. Paui iiiə əaə hə bi atom obitaıda iəi atiaae omaqa ə ço eekto eəşə biə. Hud iə təcübi fakta əaıda müəə edib ki, domaqda davam edə təbəqəədə eektoa eə eəşməidi ki, atomu tam ii mümkü qədə makimum ou. Bu qadaada itifadə etməkə bəi atomaı eekto kofiquaiaıı quaq C Hə kofiquaia Paui iiiə göə mümkü kofiquaiaadı. Hud qadaıa əaə oucu kofiquaiaı ii ə böük oduğuda o əa haı kofiquaiaıdı N Hud qadaıa əaə III kofiquaia əa haı eekto kofiquaiaıdı. O Eekto kofiquaiaıı quakə quma iiidə itifadə ouu. Bu ii aşağıdakı müddəada ibaətdi
. Eekto təbəqəəii eekto təəfidə tutumaı ə a eejii təbəqədə başaaaq eejii atmaı itiqamətidə davam edi.. Paui iiiə əaə,, m kvat ədədəi iə müəə oua hə bi atom obitaıda ə ço eekto eəşə biə.. Domaqda davam edə təbəqəədə eektoa eə eəşi ki, atomu tam ii mümkü qədə makimum ou Hud qadaı. Detemiat dağa fukiaıı quumaıa aid miaa. Atomu eekto kofiquaiaaı məum oduqda ou detemiat dağa fukiaıı qumaq mümkü ou. Əgə eekto kofiquaiaı aı domuş təbəqəədə ibaətdiə, oda bu kofiquaiaa aı bi detemiat dağa fukiaı uğu gəi və kofiquaia cıaşmamış ou. Əgə eekto kofiquaiaıda domamış təbəqə vaa, oda atomu haı bi-biidə ətti aıı omaa bi eçə detemiat dağa fukiaı iə təvi ouu. Adıdı ki, beə kofiquaia cıaşmışdı. Veimiş kofiquaiaa uğu detemiat dağa fukiaaıı aı aşağıdakı dütua müəə ouu N! f m! N m! Buada N - domamış təbəqədə eəşə biəcək eektoaı makimum aı, m iə həmi təbəqədəki eektoaı faktiki adı! Be C! f!! 6! f 5!6! Beəikə, C atomuu əa haıı eekto kofiquaiaı 5 tətibdə cıaşmış ou N 6! 5 6 7 f!6! Beəikə, aot atomuu əa haıı eekto kofiquaiaı tətibdə cıaşmış
ou. İdi də bəi kofiquaiaaa uğu detemiat dağa fukiaıı quaq 5! 5 B 6! 6 5 C